Mahābhārata: Mausalaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Mausalaparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Mausalaparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

16,000.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

16,000.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

16,001.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,001.001a ṣaṭtriṃśe tv atha saṃprāpte varṣe kauravanandanaḥ

16,001.001c dadarśa viparītāni nimittāni yudhiṣṭhiraḥ

16,001.002a vavur vātāḥ sanirghātā rūkṣāḥ śarkaravarṣiṇaḥ

16,001.002c apasavyāni śakunā maṇḍalāni pracakrire

16,001.003a pratyagūhur mahānadyo diśo nīhārasaṃvṛtāḥ

16,001.003c ulkāś cāṅgāravarṣiṇyaḥ prapetur gaganād bhuvi

16,001.004a ādityo rajasā rājan samavacchannamaṇḍalaḥ

16,001.004c viraśmir udaye nityaṃ kabandhaiḥ samadṛśyata

16,001.005a pariveṣāś ca dṛśyante dāruṇāḥ candrasūryayoḥ

16,001.005c trivarṇāḥ śyāmarūkṣāntās tathā bhasmāruṇaprabhāḥ

16,001.006a ete cānye ca bahava utpātā bhayaśaṃsinaḥ

16,001.006c dṛśyante 'har aho rājan hṛdayodvegakārakāḥ

16,001.006d*0002_01 dṛśyante jagato nāthe divam āroḍhum icchati

16,001.006d*0003_01 yasya prasādād dharmo 'yaṃ kṛte yadvat kalāv api

16,001.006d*0003_02 pāṇḍavās tu mahābhāgā yuktās tu yaśasānaghāḥ

16,001.007a kasya cit tv atha kālasya kururājo yudhiṣṭhiraḥ

16,001.007c śuśrāva vṛṣṇicakrasya mausale kadanaṃ kṛtam

16,001.008a vimuktaṃ vāsudevaṃ ca śrutvā rāmaṃ ca pāṇḍavaḥ

16,001.008c samānīyābravīd bhrātṝn kiṃ kariṣyāma ity uta

16,001.009a parasparaṃ samāsādya brahmadaṇḍabalātkṛtān

16,001.009c vṛṣṇīn vinaṣṭāṃs te śrutvā vyathitāḥ pāṇḍavābhavan

16,001.010a nidhanaṃ vāsudevasya samudrasyeva śoṣaṇam

16,001.010c vīrā na śraddadhus tasya vināśaṃ śārṅgadhanvanaḥ

16,001.011a mausalaṃ te pariśrutya duḥkhaśokasamanvitāḥ

16,001.011c viṣaṇṇā hatasaṃkalpāḥ pāṇḍavāḥ samupāviśan

16,002.001 janamejaya uvāca

16,002.001a kathaṃ vinaṣṭā bhagavann andhakā vṛṣṇibhiḥ saha

16,002.001c paśyato vāsudevasya bhojāś caiva mahārathāḥ

16,002.001d*0004_01 etad bhavantaṃ pṛcchāmi saṃmānyābhipraṇamya ca

16,002.002 vaiśaṃpāyana uvāca

16,002.002a ṣaṭtriṃśe 'tha tato varṣe vṛṣṇīnām anayo mahān

16,002.002c anyonyaṃ musalais te tu nijaghnuḥ kālacoditāḥ

16,002.003 janamejaya uvāca

16,002.003a kenānuśaptās te vīrāḥ kṣayaṃ vṛṣṇyandhakā yayuḥ

16,002.003c bhojāś ca dvijavarya tvaṃ vistareṇa vadasva me

16,002.004 vaiśaṃpāyana uvāca

16,002.004a viśvāmitraṃ ca kaṇvaṃ ca nāradaṃ ca tapodhanam

16,002.004c sāraṇapramukhā vīrā dadṛśur dvārakāgatān

16,002.005a te vai sāmbaṃ puraskṛtya bhūṣayitvā striyaṃ yathā

16,002.005c abruvann upasaṃgamya daivadaṇḍanipīḍitāḥ

16,002.006a iyaṃ strī putrakāmasya babhror amitatejasaḥ

16,002.006c ṛṣayaḥ sādhu jānīta kim iyaṃ janayiṣyati

16,002.007a ity uktās te tadā rājan vipralambhapradharṣitāḥ

16,002.007c pratyabruvaṃs tān munayo yat tac chṛṇu narādhipa

16,002.008a vṛṣṇyandhakavināśāya musalaṃ ghoram āyasam

16,002.008c vāsudevasya dāyādaḥ sāmbo 'yaṃ janayiṣyati

16,002.009a yena yūyaṃ sudurvṛttā nṛśaṃsā jātamanyavaḥ

16,002.009c ucchettāraḥ kulaṃ kṛtsnam ṛte rāmajanārdanau

16,002.010a samudraṃ yāsyati śrīmāṃs tyaktvā dehaṃ halāyudhaḥ

16,002.010c jarā kṛṣṇaṃ mahātmānaṃ śayānaṃ bhuvi bhetsyati

16,002.011a ity abruvanta te rājan pralabdhās tair durātmabhiḥ

16,002.011c munayaḥ krodharaktākṣāḥ samīkṣyātha parasparam

16,002.012a tathoktvā munayas te tu tataḥ keśavam abhyayuḥ

16,002.013a athābravīt tadā vṛṣṇīñ śrutvaivaṃ madhusūdanaḥ

16,002.013c antajño matimāṃs tasya bhavitavyaṃ tatheti tān

16,002.014a evam uktvā hṛṣīkeśaḥ praviveśa punar gṛhān

16,002.014c kṛtāntam anyathā naicchat kartuṃ sa jagataḥ prabhuḥ

16,002.015a śvobhūte 'tha tataḥ sāmbo musalaṃ tad asūta vai

16,002.015b*0005_01 yena vṛṣṇyandhakakule puruṣā bhasmasāt kṛtāḥ

16,002.015c vṛṣṇyandhakavināśāya kiṃkarapratimaṃ mahat

16,002.016a prasūtaṃ śāpajaṃ ghoraṃ tac ca rājñe nyavedayan

16,002.016c viṣaṇṇarūpas tad rājā sūkṣmaṃ cūrṇam akārayat

16,002.017a prākṣipan sāgare tac ca puruṣā rājaśāsanāt

16,002.017b*0006_01 tac cūrṇaṃ sāgare cāpi prākṣipan puruṣā nṛpa

16,002.017b*0007_01 jajñe sāve[va?]rakāś cūrṇaṃ prakḷptaṃ tair mahodadhau

16,002.017c aghoṣayaṃś ca nagare vacanād āhukasya ca

16,002.017d*0008_01 janārdanasya rāmasya babhroś caiva mahātmanaḥ

16,002.018a adya prabhṛti sarveṣu vṛṣṇyandhakagṛheṣv iha

16,002.018c surāsavo na kartavyaḥ sarvair nagaravāsibhiḥ

16,002.019a yaś ca no 'viditaṃ kuryāt peyaṃ kaś cin naraḥ kva cit

16,002.019c jīvan sa śūlam ārohet svayaṃ kṛtvā sabāndhavaḥ

16,002.020a tato rājabhayāt sarve niyamaṃ cakrire tadā

16,002.020c narāḥ śāsanam ājñāya tasya rājño mahātmanaḥ

16,003.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,003.001a evaṃ prayatamānānāṃ vṛṣṇīnām andhakaiḥ saha

16,003.001c kālo gṛhāṇi sarveṣāṃ paricakrāma nityaśaḥ

16,003.002a karālo vikaṭo muṇḍaḥ puruṣaḥ kṛṣṇapiṅgalaḥ

16,003.002b*0009_01 karaṭo muṇḍaḥ puruṣaḥ kṛṣṇapiṅgalalocanaḥ

16,003.002b*0010_01 samūhini mahāketur japāpuṣpāvataṃsakaḥ

16,003.002b*0010_02 kṛkalāsavāhanagaḥ kākapakṣavibhūṣaṇaḥ

16,003.002c gṛhāṇy avekṣya vṛṣṇīnāṃ nādṛśyata punaḥ kva cit

16,003.002d*0011_01 tam aghnanta maheṣvāsāḥ śaraiḥ śatasahasraśaḥ

16,003.002d*0011_02 na cāśakyata veddhuṃ sa sarvabhūtātyayas tadā

16,003.003a utpedire mahāvātā dāruṇāś cā dine dine

16,003.003c vṛṣṇyandhakavināśāya bahavo romaharṣaṇāḥ

16,003.004a vivṛddhamūṣakā rathyā vibhinnamaṇikās tathā

16,003.004b*0012_01 keśā nakhāś ca suptānām adyante mūṣakair niśi

16,003.004c cīcīkūcīti vāśyantyaḥ sārikā vṛṣṇiveśmasu

16,003.004e nopaśāmyati śabdaś ca sa divārātram eva hi

16,003.005a anukurvann ulūkānāṃ sārasā virutaṃ tathā

16,003.005c ajāḥ śivānāṃ ca rutam anvakurvata bhārata

16,003.006a pāṇḍurā raktapādāś ca vihagāḥ kālacoditāḥ

16,003.006c vṛṣṇyandhakānāṃ geheṣu kapotā vyacaraṃs tadā

16,003.007a vyajāyanta kharā goṣu karabhāśvatarīṣu ca

16,003.007c śunīṣv api biḍālāś ca mūṣakā nakulīṣu ca

16,003.008a nāpatrapanta pāpāni kurvanto vṛṣṇayas tadā

16,003.008c prādviṣan brāhmaṇāṃś cāpi pitṝn devāṃs tathaiva ca

16,003.009a gurūṃś cāpy avamanyanta na tu rāmajanārdanau

16,003.009c patnyaḥ patīn vyuccaranta patnīś ca patayas tathā

16,003.010a vibhāvasuḥ prajvalito vāmaṃ viparivartate

16,003.010c nīlalohitamāñjiṣṭhā visṛjann arciṣaḥ pṛthak

16,003.011a udayāstamane nityaṃ puryāṃ tasyāṃ divākaraḥ

16,003.011c vyadṛśyatāsakṛt puṃbhiḥ kabandhaiḥ parivāritaḥ

16,003.012a mahānaseṣu siddhe 'nne saṃskṛte 'tīva bhārata

16,003.012c āhāryamāṇe kṛmayo vyadṛśyanta narādhipa

16,003.013a puṇyāhe vācyamāne ca japatsu ca mahātmasu

16,003.013b*0013_01 aśrūyanta śunāṃ śabdāḥ sarvataḥ karṇavedhakāḥ

16,003.013c abhidhāvantaḥ śrūyante na cādṛśyata kaś cana

16,003.014a parasparaṃ ca nakṣatraṃ hanyamānaṃ punaḥ punaḥ

16,003.014c grahair apaśyan sarve te nātmanas tu kathaṃ cana

16,003.015a nadantaṃ pāñcajanyaṃ ca vṛṣṇyandhakaniveśane

16,003.015c samantāt pratyavāśyanta rāsabhā dāruṇasvarāḥ

16,003.016a evaṃ paśyan hṛṣīkeśaḥ saṃprāptaṃ kālaparyayam

16,003.016c trayodaśyām amāvāsyāṃ tāṃ dṛṣṭvā prābravīd idam

16,003.017a caturdaśī pañcadaśī kṛteyaṃ rāhuṇā punaḥ

16,003.017c tadā ca bhārate yuddhe prāptā cādya kṣayāya naḥ

16,003.018a vimṛśann eva kālaṃ taṃ paricintya janārdanaḥ

16,003.018c mene prāptaṃ sa ṣaṭtriṃśaṃ varṣaṃ vai keśisūdanaḥ

16,003.019a putraśokābhisaṃtaptā gāndhārī hatabāndhavā

16,003.019c yad anuvyājahārārtā tad idaṃ samupāgatam

16,003.020a idaṃ ca tad anuprāptam abravīd yad yudhiṣṭhiraḥ

16,003.020c purā vyūḍheṣv anīkeṣu dṛṣṭvotpātān sudāruṇān

16,003.020d*0014_01 puṇyadānapradāc cāpi śāntimohāc ca kevalāt

16,003.020d*0014_02 puṇyakarmaprayogāc ca nānyac chreyo bhaved iti

16,003.021a ity uktvā vāsudevas tu cikīrṣan satyam eva tat

16,003.021c ājñāpayām āsa tadā tīrthayātrām ariṃdama

16,003.022a aghoṣayanta puruṣās tatra keśavaśāsanāt

16,003.022c tīrthayātrā samudre vaḥ kāryeti puruṣarṣabhāḥ

16,004.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,004.001a kālī strī pāṇḍurair dantaiḥ praviśya hasatī niśi

16,004.001c striyaḥ svapneṣu muṣṇantī dvārakāṃ paridhāvati

16,004.001d*0015_01 agnihotraniketeṣu vāstumadhyeṣu veśmasu

16,004.001d*0015_02 vṛṣṇyandhakān akhādanta svapne gṛdhrā bhayānakāḥ

16,004.001d*0016_01 kurvanto bhīṣaṇān nādān karālāś cāpy asaṃgatāḥ

16,004.001d*0016_02 tathā dviśiraso raudrāś caturbāhava eva ca

16,004.001d*0016_03 strīṇāṃ garbheṣu jāyante rākṣasā guhyakās tathā

16,004.002a alaṃkārāś ca chatraṃ ca dhvajāś ca kavacāni ca

16,004.002c hriyamāṇāny adṛśyanta rakṣobhiḥ subhayānakaiḥ

16,004.003a tac cāgnidattaṃ kṛṣṇasya vajranābham ayasmayam

16,004.003c divam ācakrame cakraṃ vṛṣṇīnāṃ paśyatāṃ tadā

16,004.004a yuktaṃ rathaṃ divyam ādityavarṇaṃ; hayāharan paśyato dārukasya

16,004.004c te sāgarasyopariṣṭhād avartan; manojavāś caturo vājimukhyāḥ

16,004.005a tālaḥ suparṇaś ca mahādhvajau tau; supūjitau rāmajanārdanābhyām

16,004.005c uccair jahrur apsaraso divāniśaṃ; vācaś cocur gamyatāṃ tīrthayātrā

16,004.005d*0017_01 bhagavaddarśanasparśasnehair vitatabhoginām

16,004.005d*0017_02 divaḥ praveśanārthaṃ te vimānair divam āyayuḥ

16,004.006a tato jigamiṣantas te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ

16,004.006c sāntaḥpurās tadā tīrthayātrām aicchan nararṣabhāḥ

16,004.007a tato bhojyaṃ ca bhakṣyaṃ ca peyaṃ cāndhakavṛṣṇayaḥ

16,004.007c bahu nānāvidhaṃ cakrur madyaṃ māṃsam anekaśaḥ

16,004.008a tataḥ sīdhuṣu saktāś ca niryayur nagarād bahiḥ

16,004.008c yānair aśvair gajaiś caiva śrīmantas tigmatejasaḥ

16,004.009a tataḥ prabhāse nyavasan yathoddeśaṃ yathāgṛham

16,004.009c prabhūtabhakṣyapeyās te sadārā yādavās tadā

16,004.010a niviṣṭāṃs tān niśamyātha samudrānte sa yogavit

16,004.010c jagāmāmantrya tān vīrān uddhavo 'rthaviśāradaḥ

16,004.011a taṃ prasthitaṃ mahātmānam abhivādya kṛtāñjalim

16,004.011c jānan vināśaṃ vṛṣṇīnāṃ naicchad vārayituṃ hariḥ

16,004.012a tataḥ kālaparītās te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ

16,004.012c apaśyann uddhavaṃ yāntaṃ tejasāvṛtya rodasī

16,004.013a brāhmaṇārtheṣu yat siddham annaṃ teṣāṃ mahātmanām

16,004.013c tad vānarebhyaḥ pradaduḥ surāgandhasamanvitam

16,004.014a tatas tūryaśatākīrṇaṃ naṭanartakasaṃkulam

16,004.014c prāvartata mahāpānaṃ prabhāse tigmatejasām

16,004.015a kṛṣṇasya saṃnidhau rāmaḥ sahitaḥ kṛtavarmaṇā

16,004.015c apibad yuyudhānaś ca gado babhrus tathaiva ca

16,004.016a tataḥ pariṣado madhye yuyudhāno madotkaṭaḥ

16,004.016c abravīt kṛtavarmāṇam avahasyāvamanya ca

16,004.017a kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ suptān hanyān mṛtān iva

16,004.017c na tan mṛṣyanti hārdikya yādavā yat tvayā kṛtam

16,004.017d*0018_01 na tan mṛṣyati hārdikyo yad avocat tadā ruṣā

16,004.018a ity ukte yuyudhānena pūjayām āsa tad vacaḥ

16,004.018c pradyumno rathināṃ śreṣṭho hārdikyam avamanya ca

16,004.019a tataḥ paramasaṃkruddhaḥ kṛtavarmā tam abravīt

16,004.019c nirdiśann iva sāvajñaṃ tadā savyena pāṇinā

16,004.020a bhūriśravāś chinnabāhur yuddhe prāyagatas tvayā

16,004.020c vadhena sunṛśaṃsena kathaṃ vīreṇa pātitaḥ

16,004.021a iti tasya vacaḥ śrutvā keśavaḥ paravīrahā

16,004.021c tiryak saroṣayā dṛṣṭyā vīkṣāṃ cakre sa manyumān

16,004.022a maṇiḥ syamantakaś caiva yaḥ sa satrājito 'bhavat

16,004.022c tāṃ kathāṃ smārayām āsa sātyakir madhusūdanam

16,004.023a tac chrutvā keśavasyāṅkam agamad rudatī tadā

16,004.023c satyabhāmā prakupitā kopayantī janārdanam

16,004.024a tata utthāya sakrodhaḥ sātyakir vākyam abravīt

16,004.024c pañcānāṃ draupadeyānāṃ dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinoḥ

16,004.025a eṣa gacchāmi padavīṃ satyena ca tathā śape

16,004.025c sauptike ye ca nihatāḥ suptānena durātmanā

16,004.026a droṇaputrasahāyena pāpena kṛtavarmaṇā

16,004.026c samāptam āyur asyādya yaśaś cāpi sumadhyame

16,004.027a itīdam uktvā khaḍgena keśavasya samīpataḥ

16,004.027c abhidrutya śiraḥ kruddhaś ciccheda kṛtavarmaṇaḥ

16,004.028a tathānyān api nighnantaṃ yuyudhānaṃ samantataḥ

16,004.028c abhyadhāvad dhṛṣīkeśo vinivārayiṣus tadā

16,004.029a ekībhūtās tataḥ sarve kālaparyāyacoditāḥ

16,004.029c bhojāndhakā mahārāja śaineyaṃ paryavārayan

16,004.030a tān dṛṣṭvā patatas tūrṇam abhikruddhāñ janārdanaḥ

16,004.030c na cukrodha mahātejā jānan kālasya paryayam

16,004.031a te tu pānamadāviṣṭāś coditāś caiva manyunā

16,004.031c yuyudhānam athābhyaghnann ucchiṣṭair bhājanais tadā

16,004.032a hanyamāne tu śaineye kruddho rukmiṇinandanaḥ

16,004.032c tadantaram upādhāvan mokṣayiṣyañ śineḥ sutam

16,004.033a sa bhojaiḥ saha saṃyuktaḥ sātyakiś cāndhakaiḥ saha

16,004.033b*0019_01 vyāyacchamānau tau vīrau bāhudraviṇaśālinau

16,004.033c bahutvān nihatau tatra ubhau kṛṣṇasya paśyataḥ

16,004.034a hataṃ dṛṣṭvā tu śaineyaṃ putraṃ ca yadunandanaḥ

16,004.034c erakāṇāṃ tadā muṣṭiṃ kopāj jagrāha keśavaḥ

16,004.035a tad abhūn musalaṃ ghoraṃ vajrakalpam ayomayam

16,004.035c jaghāna tena kṛṣṇas tān ye 'sya pramukhato 'bhavan

16,004.036a tato 'ndhakāś ca bhojāś ca śaineyā vṛṣṇayas tathā

16,004.036c jaghnur anyonyam ākrande musalaiḥ kālacoditāḥ

16,004.037a yas teṣām erakāṃ kaś cij jagrāha ruṣito nṛpa

16,004.037c vajrabhūteva sā rājann adṛśyata tadā vibho

16,004.038a tṛṇaṃ ca musalībhūtam api tatra vyadṛśyata

16,004.038c brahmadaṇḍakṛtaṃ sarvam iti tad viddhi pārthiva

16,004.039a āvidhyāvidhya te rājan prakṣipanti sma yat tṛṇam

16,004.039c tad vajrabhūtaṃ musalaṃ vyadṛśyata tadā dṛḍham

16,004.040a avadhīt pitaraṃ putraḥ pitā putraṃ ca bhārata

16,004.040c mattāḥ paripatanti sma pothayantaḥ parasparam

16,004.041a pataṃgā iva cāgnau te nyapatan kukurāndhakāḥ

16,004.041c nāsīt palāyane buddhir vadhyamānasya kasya cit

16,004.042a taṃ tu paśyan mahābāhur jānan kālasya paryayam

16,004.042c musalaṃ samavaṣṭabhya tasthau sa madhusūdanaḥ

16,004.043a sāmbaṃ ca nihataṃ dṛṣṭvā cārudeṣṇaṃ ca mādhavaḥ

16,004.043c pradyumnaṃ cāniruddhaṃ ca tataś cukrodha bhārata

16,004.044a gadaṃ vīkṣya śayānaṃ ca bhṛśaṃ kopasamanvitaḥ

16,004.044c sa niḥśeṣaṃ tadā cakre śārṅgacakragadādharaḥ

16,004.045a taṃ nighnantaṃ mahātejā babhruḥ parapuraṃjayaḥ

16,004.045c dārukaś caiva dāśārham ūcatur yan nibodha tat

16,004.046a bhagavan saṃhṛtaṃ sarvaṃ tvayā bhūyiṣṭham acyuta

16,004.046c rāmasya padam anviccha tatra gacchāma yatra saḥ

16,005.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,005.001a tato yayur dārukaḥ keśavaś ca; babhruś ca rāmasya padaṃ patantaḥ

16,005.001c athāpaśyan rāmam anantavīryaṃ; vṛkṣe sthitaṃ cintayānaṃ vivikte

16,005.002a tataḥ samāsādya mahānubhāvaḥ; kṛṣṇas tadā dārukam anvaśāsat

16,005.002c gatvā kurūñ śīghram imaṃ mahāntaṃ; pārthāya śaṃsasva vadhaṃ yadūnām

16,005.003a tato 'rjunaḥ kṣipram ihopayātu; śrutvā mṛtān yādavān brahmaśāpāt

16,005.003c ity evam uktaḥ sa yayau rathena; kurūṃs tadā dāruko naṣṭacetāḥ

16,005.004a tato gate dāruke keśavo 'tha; dṛṣṭvāntike babhrum uvāca vākyam

16,005.004c striyo bhavān rakṣatu yātu śīghraṃ; naitā hiṃsyur dasyavo vittalobhāt

16,005.005a sa prasthitaḥ keśavenānuśiṣṭo; madāturo jñātivadhārditaś ca

16,005.005c taṃ vai yāntaṃ saṃnidhau keśavasya; tvarantam ekaṃ sahasaiva babhrum

16,005.005e brahmānuśaptam avadhīn mahad vai; kūṭonmuktaṃ musalaṃ lubdhakasya

16,005.006a tato dṛṣṭvā nihataṃ babhrum āha; kṛṣṇo vākyaṃ bhrātaram agrajaṃ tu

16,005.006c ihaiva tvaṃ māṃ pratīkṣasva rāma; yāvat striyo jñātivaśāḥ karomi

16,005.007a tataḥ purīṃ dvāravatīṃ praviśya; janārdanaḥ pitaraṃ prāha vākyam

16,005.007c striyo bhavān rakṣatu naḥ samagrā; dhanaṃjayasyāgamanaṃ pratīkṣan

16,005.007e rāmo vanānte pratipālayan mām; āste 'dyāhaṃ tena samāgamiṣye

16,005.008a dṛṣṭaṃ mayedaṃ nidhanaṃ yadūnāṃ; rājñāṃ ca pūrvaṃ kurupuṃgavānām

16,005.008c nāhaṃ vinā yadubhir yādavānāṃ; purīm imāṃ draṣṭum ihādya śaktaḥ

16,005.009a tapaś cariṣyāmi nibodha tan me; rāmeṇa sārdhaṃ vanam abhyupetya

16,005.009c itīdam uktvā śirasāsya pādau; saṃspṛśya kṛṣṇas tvarito jagāma

16,005.010a tato mahān ninadaḥ prādurāsīt; sastrīkumārasya purasya tasya

16,005.010c athābravīt keśavaḥ saṃnivartya; śabdaṃ śrutvā yoṣitāṃ krośatīnām

16,005.011a purīm imām eṣyati savyasācī; sa vo duḥkhān mocayitā narāgryaḥ

16,005.011c tato gatvā keśavas taṃ dadarśa; rāmaṃ vane sthitam ekaṃ vivikte

16,005.012a athāpaśyad yogayuktasya tasya; nāgaṃ mukhān niḥsarantaṃ mahāntam

16,005.012c śvetaṃ yayau sa tataḥ prekṣyamāṇo; mahārṇavo yena mahānubhāvaḥ

16,005.012d*0021_01 śveto yayau cāpi mahānubhāvo

16,005.012d*0021_02 mahārṇavaṃ yena tam īkṣamāṇaḥ

16,005.013a sahasraśīrṣaḥ parvatābhogavarṣmā; raktānanaḥ svāṃ tanuṃ tāṃ vimucya

16,005.013b*0022_01 saṃdṛśya taṃ sāgarāntaṃ viśantaṃ

16,005.013c samyak ca taṃ sāgaraḥ pratyagṛhṇān; nāgā divyāḥ saritaś caiva puṇyāḥ

16,005.014a karkoṭako vāsukis takṣakaś ca; pṛthuśravā varuṇaḥ kuñjaraś ca

16,005.014c miśrī śaṅkhaḥ kumudaḥ puṇḍarīkas; tathā nāgo dhṛtarāṣṭro mahātmā

16,005.015a hrādaḥ krāthaḥ śitikaṇṭho 'gratejās; tathā nāgau cakramandātiṣaṇḍau

16,005.015c nāgaśreṣṭho durmukhaś cāmbarīṣaḥ; svayaṃ rājā varuṇaś cāpi rājan

16,005.015e pratyudgamya svāgatenābhyanandaṃs; te 'pūjayaṃś cārghyapādyakriyābhiḥ

16,005.015f*0023_01 samāgatās te naradevarūpair

16,005.015f*0023_02 anandanta pūjayaṃś cādyadevam

16,005.015f*0024_01 saṃkarṣaṇaṃ bhūdharaṃ śuddhabuddhim

16,005.016a tato gate bhrātari vāsudevo; jānan sarvā gatayo divyadṛṣṭiḥ

16,005.016c vane śūnye vicaraṃś cintayāno; bhūmau tataḥ saṃviveśāgryatejāḥ

16,005.017a sarvaṃ hi tena prāk tadā vittam āsīd; gāndhāryā yad vākyam uktaḥ sa pūrvam

16,005.017c durvāsasā pāyasocchiṣṭalipte; yac cāpy uktaṃ tac ca sasmāra kṛṣṇaḥ

16,005.017d*0025_01 kulastrīṇāṃ suvratānāṃ gavāṃ ca

16,005.017d*0025_02 dvijendrāṇāṃ balam ādāya dharme

16,005.017d*0025_03 yonir devānāṃ varado brahmadevo

16,005.017d*0025_04 govindākhyo vāsudevo 'tha nityaḥ

16,005.018a sa cintayāno 'ndhakavṛṣṇināśaṃ; kurukṣayaṃ caiva mahānubhāvaḥ

16,005.018c mene tataḥ saṃkramaṇasya kālaṃ; tataś cakārendriyasaṃnirodham

16,005.018d*0026_01 yathā ca lokasthitipālanārthaṃ

16,005.018d*0026_02 durvāsavākyapratipālanārtham

16,005.018d*0026_03 devo 'pi saṃdehavimokṣahetor

16,005.018d*0026_04 nimittam aicchat sakalārthatattvavit

16,005.019a sa saṃniruddhendriyavāṅmanās tu; śiśye mahāyogam upetya kṛṣṇaḥ

16,005.019c jarātha taṃ deśam upājagāma; lubdhas tadānīṃ mṛgalipsur ugraḥ

16,005.020a sa keśavaṃ yogayuktaṃ śayānaṃ; mṛgāśaṅkī lubdhakaḥ sāyakena

16,005.020c jarāvidhyat pādatale tvarāvāṃs; taṃ cābhitas taj jighṛkṣur jagāma

16,005.020d*0027_01 kṛṣṇaṃ śayānaṃ sa vikṛṣya bāṇaṃ

16,005.020d*0027_02 vivyādha pāde mṛgaśaṅkayā jarā

16,005.020e athāpaśyat puruṣaṃ yogayuktaṃ; pītāmbaraṃ lubdhako 'nekabāhum

16,005.021a matvātmānam aparāddhaṃ sa tasya; jagrāha pādau śirasā cārtarūpaḥ

16,005.021c āśvāsayat taṃ mahātmā tadānīṃ; gacchann ūrdhvaṃ rodasī vyāpya lakṣmyā

16,005.021c*0028_01 tathānutāpāt karmaṇo janmanaś ca

16,005.021c*0028_02 dṛṣṭvā tathā devam anantavīryaṃ

16,005.021c*0028_03 devaiḥ svargaṃ prāpitas tyaktadehaḥ

16,005.021c*0028_04 gaṇair munīnāṃ pūjitas tatra kṛṣṇaḥ

16,005.021d*0029_01 āśvāsayām āsa tataś ca kṛṣṇa

16,005.021d*0029_02 ūrdhvaṃ gacchan vyāpya lokān svalakṣmyā

16,005.021d*0030_01 taṃ yogayuktyā sahasā hi lakṣya

16,005.022a divaṃ prāptaṃ vāsavo 'thāśvinau ca; rudrādityā vasavaś cātha viśve

16,005.022c pratyudyayur munayaś cāpi siddhā; gandharvamukhyāś ca sahāpsarobhiḥ

16,005.022d*0031_01 gandharvamukhyā uragāś caiva sarve

16,005.022d*0031_02 pratuṣṭuvus tatra varāpsarobhiḥ

16,005.023a tato rājan bhagavān ugratejā; nārāyaṇaḥ prabhavaś cāvyayaś ca

16,005.023c yogācāryo rodasī vyāpya lakṣmyā; sthānaṃ prāpa svaṃ mahātmāprameyam

16,005.024a tato devair ṛṣibhiś cāpi kṛṣṇaḥ; samāgataś cāraṇaiś caiva rājan

16,005.024b*0032_01 tataḥ sameto madhusūdanas tair

16,005.024b*0032_02 devaiḥ sarvair ṛṣibhiś cāraṇaiś ca

16,005.024c gandharvāgryair apsarobhir varābhiḥ; siddhaiḥ sādhyaiś cānataiḥ pūjyamānaḥ

16,005.025a te vai devāḥ pratyanandanta rājan; muniśreṣṭhā vāgbhir ānarcur īśam

16,005.025b*0033_01 śivabrahmādyair lokapālaiḥ sametya

16,005.025b*0033_02 saṃstūyamānaḥ surasiddhasaṃghaiḥ

16,005.025c gandharvāś cāpy upatasthuḥ stuvantaḥ; prītyā cainaṃ puruhūto 'bhyanandat

16,005.025d@001_0001 namo namas te bhagavañ śārṅgadhanvan

16,005.025d@001_0002 dharmasthityā prādurāsīr dharāyām

16,005.025d@001_0003 kaṃsākhyādīn devaśatrūṃś ca sarvān

16,005.025d@001_0004 hatvā bhūmiḥ sthāpitā bhārataptā

16,005.025d@001_0005 divyaṃ sthānam ajaraṃ cāprameyaṃ

16,005.025d@001_0006 durvijñeyaṃ cāgamair gamyam agryam

16,005.025d@001_0007 gaccha prabho rakṣa cārtiṃ prapannān

16,005.025d@001_0008 kalpe kalpe jāyamāna svamūrtyā

16,005.025d@001_0009 ity evam uktvā devasaṃgho 'nugamya

16,005.025d@001_0010 śriyā yuktaṃ puṣpavṛṣṭyā vavarṣa

16,005.025d@001_0011 vāṇī hy āsīt saṃśritā rūpiṇī sā

16,005.025d@001_0012 bhānor madhye praviśa tvaṃ tu rājan

16,005.025d@001_0013 bhujaiś caturbhiḥ samupetaṃ mamedaṃ

16,005.025d@001_0014 rūpaṃ viśiṣṭaṃ divi saṃsthitaṃ ca

16,005.025d@001_0015 bhūmau gataṃ pūjayatāprameyaṃ

16,005.025d@001_0016 sadā hi tasmin nivasāmi devāḥ

16,005.025d@001_0017 devā nivṛttās tat padaṃ nāpnuvanto

16,005.025d@001_0018 buddhyā devaṃ saṃsmarantaḥ pratītāḥ

16,005.025d@001_0019 brahmādyās te tadguṇān kīrtayantaḥ

16,005.025d@001_0020 śubhāṃl lokān svān prapeduḥ surendrāḥ

16,006.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,006.001a dāruko 'pi kurūn gatvā dṛṣṭvā pārthān mahārathān

16,006.001c ācaṣṭa mausale vṛṣṇīn anyonyenopasaṃhṛtān

16,006.002a śrutvā vinaṣṭān vārṣṇeyān sabhojakukurāndhakān

16,006.002c pāṇḍavāḥ śokasaṃtaptā vitrastamanaso 'bhavan

16,006.003a tato 'rjunas tān āmantrya keśavasya priyaḥ sakhā

16,006.003c prayayau mātulaṃ draṣṭuṃ nedam astīti cābravīt

16,006.004a sa vṛṣṇinilayaṃ gatvā dārukeṇa saha prabho

16,006.004c dadarśa dvārakāṃ vīro mṛtanāthām iva striyam

16,006.005a yāḥ sma tā lokanāthena nāthavatyaḥ purābhavan

16,006.005c tās tv anāthās tadā nāthaṃ pārthaṃ dṛṣṭvā vicukruśuḥ

16,006.005d*0034_01 arjunaṃ tāḥ sma nāthaṃ ca dṛṣṭvānāthaṃ vicukruśuḥ

16,006.006a ṣoḍaśastrīsahasrāṇi vāsudevaparigrahaḥ

16,006.006c tāsām āsīn mahān nādo dṛṣṭvaivārjunam āgatam

16,006.007a tās tu dṛṣṭvaiva kauravyo bāṣpeṇa pihito 'rjunaḥ

16,006.007c hīnāḥ kṛṣṇena putraiś ca nāśakat so 'bhivīkṣitum

16,006.008a tāṃ sa vṛṣṇyandhakajalāṃ hayamīnāṃ rathoḍupām

16,006.008c vāditrarathaghoṣaughāṃ veśmatīrthamahāgrahām

16,006.009a ratnaśaivalasaṃghāṭāṃ vajraprākāramālinīm

16,006.009c rathyāsrotojalāvartāṃ catvarastimitahradām

16,006.010a rāmakṛṣṇamahāgrāhāṃ dvārakāsaritaṃ tadā

16,006.010c kālapāśagrahāṃ ghorāṃ nadīṃ vaitaraṇīm iva

16,006.011a tāṃ dadarśārjuno dhīmān vihīnāṃ vṛṣṇipuṃgavaiḥ

16,006.011c gataśriyaṃ nirānandāṃ padminīṃ śiśire yathā

16,006.012a tāṃ dṛṣṭvā dvārakāṃ pārthas tāś ca kṛṣṇasya yoṣitaḥ

16,006.012c sasvanaṃ bāṣpam utsṛjya nipapāta mahītale

16,006.013a sātrājitī tataḥ satyā rukmiṇī ca viśāṃ pate

16,006.013c abhipatya praruruduḥ parivārya dhanaṃjayam

16,006.014a tatas tāḥ kāñcane pīṭhe samutthāyopaveśya ca

16,006.014c abruvantyo mahātmānaṃ parivāryopatasthire

16,006.015a tataḥ saṃstūya govindaṃ kathayitvā ca pāṇḍavaḥ

16,006.015c āśvāsya tāḥ striyaś cāpi mātulaṃ draṣṭum abhyagāt

16,007.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,007.001a taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ vīram ānakadundubhim

16,007.001c putraśokābhisaṃtaptaṃ dadarśa kurupuṃgavaḥ

16,007.002a tasyāśruparipūrṇākṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ

16,007.002c ārtasyārtataraḥ pārthaḥ pādau jagrāha bhārata

16,007.002d*0035_01 tasya mūrdhānam āghrātum iyeṣānakadundubhiḥ

16,007.002d*0035_02 svasrīyasya mahābāhur na śaśāka ca śatruhan

16,007.003a samāliṅgyārjunaṃ vṛddhaḥ sa bhujābhyāṃ mahābhujaḥ

16,007.003c rudan putrān smaran sarvān vilalāpa suvihvalaḥ

16,007.003e bhrātṝn putrāṃś ca pautrāṃś ca dauhitrāṃś ca sakhīn api

16,007.004 vasudeva uvāca

16,007.004a yair jitā bhūmipālāś ca daityāś ca śataśo 'rjuna

16,007.004c tān dṛṣṭvā neha paśyāmi jīvāmy arjuna durmaraḥ

16,007.005a yau tāv arjuna śiṣyau te priyau bahumatau sadā

16,007.005c tayor apanayāt pārtha vṛṣṇayo nidhanaṃ gatāḥ

16,007.006a yau tau vṛṣṇipravīrāṇāṃ dvāv evātirathau matau

16,007.006c pradyumno yuyudhānaś ca kathayan katthase ca yau

16,007.007a nityaṃ tvaṃ kuruśārdūla kṛṣṇaś ca mama putrakaḥ

16,007.007c tāv ubhau vṛṣṇināśasya mukham āstāṃ dhanaṃjaya

16,007.008a na tu garhāmi śaineyaṃ hārdikyaṃ cāham arjuna

16,007.008c akrūraṃ raukmiṇeyaṃ ca śāpo hy evātra kāraṇam

16,007.009a keśinaṃ yas tu kaṃsaṃ ca vikramya jagataḥ prabhuḥ

16,007.009c videhāv akarot pārtha caidyaṃ ca balagarvitam

16,007.010a naiṣādim ekalavyaṃ ca cakre kāliṅgamāgadhān

16,007.010c gāndhārān kāśirājaṃ ca marubhūmau ca pārthivān

16,007.011a prācyāṃś ca dākṣiṇātyāṃś ca pārvatīyāṃs tathā nṛpān

16,007.011c so 'bhyupekṣitavān etam anayaṃ madhusūdanaḥ

16,007.011d*0036_01 tvaṃ hi taṃ nāradaś caiva munayaś ca sanātanam

16,007.011d*0036_02 govindaṃ paramaṃ devam abhijānīdhvam acyutam

16,007.011d*0036_03 pratyapaśyac ca sa vibhur jñātikṣayam adhokṣajaḥ

16,007.011d*0036_04 upaprekṣitavān nityaṃ svayaṃ sa mama putrakaḥ

16,007.011d*0036_05 gāndhāryā vacanaṃ yat tad ṛṣīṇāṃ ca paraṃtapa

16,007.011d*0036_06 tan nūnam anyathā kartuṃ naicchat sa jagataḥ prabhuḥ

16,007.011d*0036_07 pratyakṣaṃ bhavataś cāpi tava pautraḥ paraṃtapa

16,007.011d*0036_08 aśvatthāmnā hataś cāpi jīvitas tasya tejasā

16,007.011d*0036_09 imāṃs tu naicchat svāñ jñātīn rakṣituṃ sa sakhā tava

16,007.012a tataḥ putrāṃś ca pautrāṃś ca bhrātṝn atha sakhīn api

16,007.012c śayānān nihatān dṛṣṭvā tato mām abravīd idam

16,007.013a saṃprāpto 'dyāyam asyāntaḥ kulasya puruṣarṣabha

16,007.013c āgamiṣyati bībhatsur imāṃ dvāravatīṃ purīm

16,007.014a ākhyeyaṃ tasya yad vṛttaṃ vṛṣṇīnāṃ vaiśasaṃ mahat

16,007.014c sa tu śrutvā mahātejā yadūnām anayaṃ prabho

16,007.014e āgantā kṣipram eveha na me 'trāsti vicāraṇā

16,007.015a yo 'haṃ tam arjunaṃ viddhi yo 'rjunaḥ so 'ham eva tu

16,007.015b*0037_01 yathā jīvaṃ paraṃ brahma mahāvākyasya niścayāt

16,007.015c yad brūyāt tat tathā kāryam iti budhyasva mādhava

16,007.016a sa strīṣu prāptakālaṃ vaḥ pāṇḍavo bālakeṣu ca

16,007.016c pratipatsyati bībhatsur bhavataś caurdhvadehikam

16,007.017a imāṃ ca nagarīṃ sadyaḥ pratiyāte dhanaṃjaye

16,007.017c prākārāṭṭālakopetāṃ samudraḥ plāvayiṣyati

16,007.018a ahaṃ hi deśe kasmiṃś cit puṇye niyamam āsthitaḥ

16,007.018c kālaṃ kartā sadya eva rāmeṇa saha dhīmatā

16,007.019a evam uktvā hṛṣīkeśo mām acintyaparākramaḥ

16,007.019c hitvā māṃ bālakaiḥ sārdhaṃ diśaṃ kām apy agāt prabhuḥ

16,007.020a so 'haṃ tau ca mahātmānau cintayan bhrātarau tava

16,007.020c ghoraṃ jñātivadhaṃ caiva na bhuñje śokakarśitaḥ

16,007.021a na ca bhokṣye na jīviṣye diṣṭyā prāpto 'si pāṇḍava

16,007.021c yad uktaṃ pārtha kṛṣṇena tat sarvam akhilaṃ kuru

16,007.022a etat te pārtha rājyaṃ ca striyo ratnāni caiva ha

16,007.022b*0038_01 prāpya vṛṣṇipravīreṇa yadubhiś caiva pālitaḥ

16,007.022b*0038_02 tair hīnāṃ pṛthivīṃ draṣṭuṃ na ca śakṣyāmi phalguna

16,007.022c iṣṭān prāṇān ahaṃ hīmāṃs tyakṣyāmi ripusūdana

16,008.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,008.001a evam uktaḥ sa bībhatsur mātulena paraṃtapaḥ

16,008.001c durmanā dīnamanasaṃ vasudevam uvāca ha

16,008.002a nāhaṃ vṛṣṇipravīreṇa madhubhiś caiva mātula

16,008.002c vihīnāṃ pṛthivīṃ draṣṭuṃ śaktaś ciram iha prabho

16,008.003a rājā ca bhīmasenaś ca sahadevaś ca pāṇḍavaḥ

16,008.003c nakulo yājñasenī ca ṣaḍ ekamanaso vayam

16,008.004a rājñaḥ saṃkramaṇe cāpi kālo 'yaṃ vartate dhruvam

16,008.004c tam imaṃ viddhi saṃprāptaṃ kālaṃ kālavidāṃ vara

16,008.005a sarvathā vṛṣṇidārāṃs tu bālavṛddhāṃs tathaiva ca

16,008.005c nayiṣye parigṛhyāham indraprastham ariṃdama

16,008.006a ity uktvā dārukam idaṃ vākyam āha dhanaṃjayaḥ

16,008.006c amātyān vṛṣṇivīrāṇāṃ draṣṭum icchāmi māciram

16,008.007a ity evam uktvā vacanaṃ sudharmāṃ yādavīṃ sabhām

16,008.007c praviveśārjunaḥ śūraḥ śocamāno mahārathān

16,008.008a tam āsanagataṃ tatra sarvāḥ prakṛtayas tathā

16,008.008c brāhmaṇā naigamāś caiva parivāryopatasthire

16,008.009a tān dīnamanasaḥ sarvān nibhṛtān gatacetasaḥ

16,008.009c uvācedaṃ vacaḥ pārthaḥ svayaṃ dīnataras tadā

16,008.010a śakraprastham ahaṃ neṣye vṛṣṇyandhakajanaṃ svayam

16,008.010c idaṃ tu nagaraṃ sarvaṃ samudraḥ plāvayiṣyati

16,008.011a sajjīkuruta yānāni ratnāni vividhāni ca

16,008.011c vajro 'yaṃ bhavatāṃ rājā śakraprasthe bhaviṣyati

16,008.012a saptame divase caiva ravau vimala udgate

16,008.012c bahir vatsyāmahe sarve sajjībhavata māciram

16,008.013a ity uktās tena te paurāḥ pārthenākliṣṭakarmaṇā

16,008.013c sajjam āśu tataś cakruḥ svasiddhyarthaṃ samutsukāḥ

16,008.014a tāṃ rātrim avasat pārthaḥ keśavasya niveśane

16,008.014c mahatā śokamohena sahasābhipariplutaḥ

16,008.015a śvobhūte 'tha tataḥ śaurir vasudevaḥ pratāpavān

16,008.015c yuktvātmānaṃ mahātejā jagāma gatim uttamām

16,008.016a tataḥ śabdo mahān āsīd vasudevasya veśmani

16,008.016c dāruṇaḥ krośatīnāṃ ca rudatīnāṃ ca yoṣitām

16,008.017a prakīrṇamūrdhajāḥ sarvā vimuktābharaṇasrajaḥ

16,008.017c urāṃsi pāṇibhir ghnantyo vyalapan karuṇaṃ striyaḥ

16,008.018a taṃ devakī ca bhadrā ca rohiṇī madirā tathā

16,008.018c anvāroḍhuṃ vyavasitā bhartāraṃ yoṣitāṃ varāḥ

16,008.019a tataḥ śauriṃ nṛyuktena bahumālyena bhārata

16,008.019c yānena mahatā pārtho bahir niṣkrāmayat tadā

16,008.020a tam anvayus tatra tatra duḥkhaśokasamāhatāḥ

16,008.020c dvārakāvāsinaḥ paurāḥ sarva eva nararṣabha

16,008.021a tasyāśvamedhikaṃ chatraṃ dīpyamānāś ca pāvakāḥ

16,008.021c purastāt tasya yānasya yājakāś ca tato yayuḥ

16,008.022a anujagmuś ca taṃ vīraṃ devyas tā vai svalaṃkṛtāḥ

16,008.022c strīsahasraiḥ parivṛtā vadhūbhiś ca sahasraśaḥ

16,008.023a yas tu deśaḥ priyas tasya jīvato 'bhūn mahātmanaḥ

16,008.023c tatrainam upasaṃkalpya pitṛmedhaṃ pracakrire

16,008.024a taṃ citāgnigataṃ vīraṃ śūraputraṃ varāṅganāḥ

16,008.024c tato 'nvāruruhuḥ patnyaś catasraḥ patilokagāḥ

16,008.025a taṃ vai catasṛbhiḥ strībhir anvitaṃ pāṇḍunandanaḥ

16,008.025c adāhayac candanaiś ca gandhair uccāvacair api

16,008.026a tataḥ prādurabhūc chabdaḥ samiddhasya vibhāvasoḥ

16,008.026c sāmagānāṃ ca nirghoṣo narāṇāṃ rudatām api

16,008.027a tato vajrapradhānās te vṛṣṇivīrakumārakāḥ

16,008.027c sarva evodakaṃ cakruḥ striyaś caiva mahātmanaḥ

16,008.028a aluptadharmas taṃ dharmaṃ kārayitvā sa phalgunaḥ

16,008.028c jagāma vṛṣṇayo yatra vinaṣṭā bharatarṣabha

16,008.029a sa tān dṛṣṭvā nipatitān kadane bhṛśaduḥkhitaḥ

16,008.029c babhūvātīva kauravyaḥ prāptakālaṃ cakāra ca

16,008.030a yathāpradhānataś caiva cakre sarvāḥ kriyās tadā

16,008.030c ye hatā brahmaśāpena musalair erakodbhavaiḥ

16,008.030d*0039_01 tato bhagavato dehaṃ dṛṣṭvā śiṣyaḥ pralapya ca

16,008.030d*0039_02 smṛtvā tad vacanaṃ sarvaṃ mohaśokopabṛṃhitam

16,008.031a tataḥ śarīre rāmasya vāsudevasya cobhayoḥ

16,008.031c anviṣya dāhayām āsa puruṣair āptakāribhiḥ

16,008.031d*0040_01 aṣṭau mahiṣyaḥ kṛṣṇasya rukmiṇīpramukhā nṛpa

16,008.031d*0040_02 revatī ca mahābhāgā viviśur jātavedasam

16,008.031d*0040_03 tayoḥ śarīre saṃśliṣya tatsaṅgāhlādaśītaḷe

16,008.032a sa teṣāṃ vidhivat kṛtvā pretakāryāṇi pāṇḍavaḥ

16,008.032c saptame divase prāyād ratham āruhya satvaraḥ

16,008.032e aśvayuktai rathaiś cāpi gokharoṣṭrayutair api

16,008.033a striyas tā vṛṣṇivīrāṇāṃ rudatyaḥ śokakarśitāḥ

16,008.033c anujagmur mahātmānaṃ pāṇḍuputraṃ dhanaṃjayam

16,008.034a bhṛtyās tv andhakavṛṣṇīnāṃ sādino rathinaś ca ye

16,008.034c vīrahīnaṃ vṛddhabālaṃ paurajānapadās tathā

16,008.034e yayus te parivāryātha kalatraṃ pārthaśāsanāt

16,008.035a kuñjaraiś ca gajārohā yayuḥ śailanibhais tathā

16,008.035c sapādarakṣaiḥ saṃyuktāḥ sottarāyudhikā yayuḥ

16,008.036a putrāś cāndhakavṛṣṇīnāṃ sarve pārtham anuvratāḥ

16,008.036c brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva mahādhanāḥ

16,008.037a daśa ṣaṭ ca sahasrāṇi vāsudevāvarodhanam

16,008.037c puraskṛtya yayur vajraṃ pautraṃ kṛṣṇasya dhīmataḥ

16,008.038a bahūni ca sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca

16,008.038c bhojavṛṣṇyandhakastrīṇāṃ hatanāthāni niryayuḥ

16,008.039a tat sāgarasamaprakhyaṃ vṛṣṇicakraṃ maharddhimat

16,008.039c uvāha rathināṃ śreṣṭhaḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ

16,008.040a niryāte tu jane tasmin sāgaro makarālayaḥ

16,008.040c dvārakāṃ ratnasaṃpūrṇāṃ jalenāplāvayat tadā

16,008.040d*0041_01 yad yad dhi puruṣavyāghro bhūmes tasyā vyamuñcata

16,008.040d*0041_02 tat tat saṃplāvayām āsa salilena sa sāgaraḥ

16,008.040d*0042_01 abravīc ca tadā sarvān prāṇinas tatra sāgaraḥ

16,008.040d*0042_02 tyaktvā suvarṇanicayān ratnāni vividhāni ca

16,008.040d*0042_03 bhājanāni ca haimāni raupyāṇi vividhāni ca

16,008.040d*0042_04 parityajyeha saṃyātam abhedyaṃ dravyasattamam

16,008.040d*0042_05 saveśmakā purī ceyaṃ hareḥ pālyā mayādhunā

16,008.040d*0042_06 punar yatrāvatāraś ca bhaviṣyati kṛte yuge

16,008.040d*0042_07 kośādhyakṣo 'smy ahaṃ tasya tasyaitāny api no dhanam

16,008.041a tad adbhutam abhiprekṣya dvārakāvāsino janāḥ

16,008.041c tūrṇāt tūrṇataraṃ jagmur aho daivam iti bruvan

16,008.042a kānaneṣu ca ramyeṣu parvateṣu nadīṣu ca

16,008.042c nivasann ānayām āsa vṛṣṇidārān dhanaṃjayaḥ

16,008.043a sa pañcanadam āsādya dhīmān atisamṛddhimat

16,008.043c deśe gopaśudhānyāḍhye nivāsam akarot prabhuḥ

16,008.044a tato lobhaḥ samabhavad dasyūnāṃ nihateśvarāḥ

16,008.044c dṛṣṭvā striyo nīyamānāḥ pārthenaikena bhārata

16,008.045a tatas te pāpakarmāṇo lobhopahatacetasaḥ

16,008.045c ābhīrā mantrayām āsuḥ sametyāśubhadarśanāḥ

16,008.046a ayam eko 'rjuno yoddhā vṛddhabālaṃ hateśvaram

16,008.046b*0043_01 hatvā garvaṃ samārūḍho bhīṣmakarṇajayadrathān

16,008.046b*0043_02 yaṣṭihastān avekṣyāsmān avajānāti durmatiḥ

16,008.046c nayaty asmān atikramya yodhāś ceme hataujasaḥ

16,008.046d*0044_01 bhīṣmadroṇamukhān hatvā nivātakavacān api

16,008.046d*0044_02 jitvā śakraṃ ca rudraṃ ca so 'smān adyāvamanyate

16,008.047a tato yaṣṭipraharaṇā dasyavas te sahasraśaḥ

16,008.047c abhyadhāvanta vṛṣṇīnāṃ taṃ janaṃ loptrahāriṇaḥ

16,008.048a mahatā siṃhanādena drāvayantaḥ pṛthagjanam

16,008.048c abhipetur dhanārthaṃ te kālaparyāyacoditāḥ

16,008.049a tato nivṛttaḥ kaunteyaḥ sahasā sapadānugaḥ

16,008.049c uvāca tān mahābāhur arjunaḥ prahasann iva

16,008.050a nivartadhvam adharmajñā yadi stha na mumūrṣavaḥ

16,008.050c nedānīṃ śaranirbhinnāḥ śocadhvaṃ nihatā mayā

16,008.051a tathoktās tena vīreṇa kadarthīkṛtya tad vacaḥ

16,008.051c abhipetur janaṃ mūḍhā vāryamāṇāḥ punaḥ punaḥ

16,008.052a tato 'rjuno dhanur divyaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ mahat

16,008.052b*0045_01 ākroṣṭuṃ nāśakaj jiṣṇuḥ sarvaprāṇaiś ca bhārata

16,008.052c āropayitum ārebhe yatnād iva kathaṃ cana

16,008.053a cakāra sajyaṃ kṛcchreṇa saṃbhrame tumule sati

16,008.053a*0046_01 **** **** tac cābhūc chithilaṃ punaḥ

16,008.053a*0046_02 tvagbhedaṃ na śarāś cakrur astā gāṇḍīvadhanvanā

16,008.053c cintayām āsa cāstrāṇi na ca sasmāra tāny api

16,008.054a vaikṛtyaṃ tan mahad dṛṣṭvā bhujavīrye tathā yudhi

16,008.054c divyānāṃ ca mahāstrāṇāṃ vināśād vrīḍito 'bhavat

16,008.055a vṛṣṇiyodhāś ca te sarve gajāśvarathayāyinaḥ

16,008.055c na śekur āvartayituṃ hriyamāṇaṃ ca taṃ janam

16,008.056a kalatrasya bahutvāt tu saṃpatatsu tatas tataḥ

16,008.056c prayatnam akarot pārtho janasya parirakṣaṇe

16,008.057a miṣatāṃ sarvayodhānāṃ tatas tāḥ pramadottamāḥ

16,008.057c samantato 'vakṛṣyanta kāmāc cānyāḥ pravavrajuḥ

16,008.058a tato gāṇḍīvanirmuktaiḥ śaraiḥ pārtho dhanaṃjayaḥ

16,008.058c jaghāna dasyūn sodvego vṛṣṇibhṛtyaiḥ saha prabhuḥ

16,008.059a kṣaṇena tasya te rājan kṣayaṃ jagmur ajihmagāḥ

16,008.059c akṣayā hi purā bhūtvā kṣīṇāḥ kṣatajabhojanāḥ

16,008.060a sa śarakṣayam āsādya duḥkhaśokasamāhataḥ

16,008.060c dhanuṣkoṭyā tadā dasyūn avadhīt pākaśāsaniḥ

16,008.061a prekṣatas tv eva pārthasya vṛṣṇyandhakavarastriyaḥ

16,008.061c jagmur ādāya te mlecchāḥ samantāj janamejaya

16,008.062a dhanaṃjayas tu daivaṃ tan manasācintayat prabhuḥ

16,008.062c duḥkhaśokasamāviṣṭo niḥśvāsaparamo 'bhavat

16,008.063a astrāṇāṃ ca praṇāśena bāhuvīryasya saṃkṣayāt

16,008.063c dhanuṣaś cāvidheyatvāc charāṇāṃ saṃkṣayeṇa ca

16,008.064a babhūva vimanāḥ pārtho daivam ity anucintayan

16,008.064c nyavartata tato rājan nedam astīti cābravīt

16,008.065a tataḥ sa śeṣam ādāya kalatrasya mahāmatiḥ

16,008.065c hṛtabhūyiṣṭharatnasya kurukṣetram avātarat

16,008.066a evaṃ kalatram ānīya vṛṣṇīnāṃ hṛtaśeṣitam

16,008.066b*0047_01 yudhiṣṭhirasyānumate vaṃśakartṛkumārakān

16,008.066c nyaveśayata kauravyas tatra tatra dhanaṃjayaḥ

16,008.067a hārdikyatanayaṃ pārtho nagaraṃ mārtikāvatam

16,008.067b*0048_01 dagdhe 'tra khāṇḍavāraṇye rājye taṃ saṃnyaveśayat

16,008.067c bhojarājakalatraṃ ca hṛtaśeṣaṃ narottamaḥ

16,008.068a tato vṛddhāṃś ca bālāṃś ca striyaś cādāya pāṇḍavaḥ

16,008.068c vīrair vihīnān sarvāṃs tāñ śakraprasthe nyaveśayat

16,008.069a yauyudhāniṃ sarasvatyāṃ putraṃ sātyakinaḥ priyam

16,008.069c nyaveśayata dharmātmā vṛddhabālapuraskṛtam

16,008.070a indraprasthe dadau rājyaṃ vajrāya paravīrahā

16,008.070c vajreṇākrūradārās tu vāryamāṇāḥ pravavrajuḥ

16,008.070d*0049_01 sarasvatīṃ praviviśus tathānyāḥ śuddhacetasaḥ

16,008.071a rukmiṇī tv atha gāndhārī śaibyā haimavatīty api

16,008.071c devī jāmbavatī caiva viviśur jātavedasam

16,008.072a satyabhāmā tathaivānyā devyaḥ kṛṣṇasya saṃmatāḥ

16,008.072c vanaṃ praviviśū rājaṃs tāpasye kṛtaniścayāḥ

16,008.072d*0050_01 phalamūlādibhojinyo haridhyānaikatatparāḥ

16,008.072d*0050_02 himavantam atikramya kalāpagrāmam āviśan

16,008.073a dvārakāvāsino ye tu puruṣāḥ pārtham anvayuḥ

16,008.073c yathārhaṃ saṃvibhajyainān vajre paryadadaj jayaḥ

16,008.074a sa tat kṛtvā prāptakālaṃ bāṣpeṇāpihito 'rjunaḥ

16,008.074c kṛṣṇadvaipāyanaṃ rājan dadarśāsīnam āśrame

16,009.001 vaiśaṃpāyana uvāca

16,009.001a praviśann arjuno rājann āśramaṃ satyavādinaḥ

16,009.001c dadarśāsīnam ekānte muniṃ satyavatīsutam

16,009.002a sa tam āsādya dharmajñam upatasthe mahāvratam

16,009.002c arjuno 'smīti nāmāsmai nivedyābhyavadat tataḥ

16,009.003a svāgataṃ te 'stv iti prāha muniḥ satyavatīsutaḥ

16,009.003c āsyatām iti covāca prasannātmā mahāmuniḥ

16,009.004a tam apratītamanasaṃ niḥśvasantaṃ punaḥ punaḥ

16,009.004c nirviṇṇamanasaṃ dṛṣṭvā pārthaṃ vyāso 'bravīd idam

16,009.004d*0051_01 nakhakeśadaśākumbhavāriṇā kiṃ samukṣitaḥ

16,009.004d*0052_01 paricārakeṣu yaḥ kaś cit tiṣṭhann eva vinidritaḥ

16,009.004d*0052_02 patitas tavopariṣadād gata ......................

16,009.004d*0052_03 sarvopaniṣadām arthaṃ yo brūte sa mahāguruḥ

16,009.004d*0052_04 tena saṃpūjitaṃ liṅgam uddiśya prativāsaram

16,009.004d*0052_05 niṣkadāne namaskāre niyame kena vighnitaḥ

16,009.004d*0052_06 ahany ahani vedāntaśravaṇaṃ ghaṭikādvayam

16,009.005a avīrajo 'bhighātas te brāhmaṇo vā hatas tvayā

16,009.005c yuddhe parājito vāsi gataśrīr iva lakṣyase

16,009.006a na tvā pratyabhijānāmi kim idaṃ bharatarṣabha

16,009.006c śrotavyaṃ cen mayā pārtha kṣipram ākhyātum arhasi

16,009.006d*0053_00 vaiśaṃpāyanaḥ

16,009.006d*0053_01 tataḥ pārtho viniḥśvasya śrūyatāṃ bhagavan iti

16,009.006d*0053_02 proktvā yathāvad ācaṣṭe vyāsāyātmaparābhavam

16,009.007 arjuna uvāca

16,009.007a yaḥ sa medhavapuḥ śrīmān bṛhatpaṅkajalocanaḥ

16,009.007c sa kṛṣṇaḥ saha rāmeṇa tyaktvā dehaṃ divaṃ gataḥ

16,009.007d*0054_01 tad anusmṛtya saṃmohaṃ sadā śokaṃ mahāmate

16,009.007d*0054_02 prayāmi sarvadā mahyaṃ mumūrṣā copajāyate

16,009.007d*0054_03 tvadvākyasparśanālokasukhaṃ cāmṛtasaṃnibham

16,009.007d*0054_04 saṃsmṛtya devadevasya pramuhyāmi mahātmanaḥ

16,009.007d*0055_01 bhīṣmadroṇāṅgarājādyās tathā duryodhanādayaḥ

16,009.007d*0055_02 yatprabhāveṇa nirdagdhāḥ sa kṛṣṇas tyaktavān bhuvam

16,009.008a mausale vṛṣṇivīrāṇāṃ vināśo brahmaśāpajaḥ

16,009.008c babhūva vīrāntakaraḥ prabhāse romaharṣaṇaḥ

16,009.009a ye te śūrā mahātmānaḥ siṃhadarpā mahābalāḥ

16,009.009c bhojavṛṣṇyandhakā brahmann anyonyaṃ tair hataṃ yudhi

16,009.010a gadāparighaśaktīnāṃ sahāḥ parighabāhavaḥ

16,009.010c ta erakābhir nihatāḥ paśya kālasya paryayam

16,009.011a hataṃ pañcaśataṃ teṣāṃ sahasraṃ bāhuśālinām

16,009.011c nidhanaṃ samanuprāptaṃ samāsādyetaretaram

16,009.012a punaḥ punar na mṛśyāmi vināśam amitaujasām

16,009.012c cintayāno yadūnāṃ ca kṛṣṇasya ca yaśasvinaḥ

16,009.013a śoṣaṇaṃ sāgarasyeva parvatasyeva cālanam

16,009.013c nabhasaḥ patanaṃ caiva śaityam agnes tathaiva ca

16,009.014a aśraddheyam ahaṃ manye vināśaṃ śārṅgadhanvanaḥ

16,009.014c na ceha sthātum icchāmi loke kṛṣṇavinākṛtaḥ

16,009.015a itaḥ kaṣṭataraṃ cānyac chṛṇu tad vai tapodhana

16,009.015c mano me dīryate yena cintayānasya vai muhuḥ

16,009.016a paśyato vṛṣṇidārāś ca mama brahman sahasraśaḥ

16,009.016c ābhīrair anusṛtyājau hṛtāḥ pañcanadālayaiḥ

16,009.017a dhanur ādāya tatrāhaṃ nāśakaṃ tasya pūraṇe

16,009.017c yathā purā ca me vīryaṃ bhujayor na tathābhavat

16,009.018a astrāṇi me pranaṣṭāni vividhāni mahāmune

16,009.018c śarāś ca kṣayam āpannāḥ kṣaṇenaiva samantataḥ

16,009.018d*0056_01 tad dhanus tāni cāstrāṇi sa rathas te ca vājinaḥ

16,009.018d*0056_02 sarvam ekapade bhraṣṭaṃ dānam aśrotriye yathā

16,009.019a puruṣaś cāprameyātmā śaṅkhacakragadādharaḥ

16,009.019c caturbhujaḥ pītavāsā śyāmaḥ padmāyatekṣaṇaḥ

16,009.020a yaḥ sa yāti purastān me rathasya sumahādyutiḥ

16,009.020c pradahan ripusainyāni na paśyāmy aham adya tam

16,009.021a yena pūrvaṃ pradagdhāni śatrusainyāni tejasā

16,009.021c śarair gāṇḍīvanirmuktair ahaṃ paścād vyanāśayam

16,009.022a tam apaśyan viṣīdāmi ghūrṇāmīva ca sattama

16,009.022c parinirviṇṇacetāś ca śāntiṃ nopalabhe 'pi ca

16,009.022d*0057_01 devakīnandanaṃ devaṃ vāsudevam ajaṃ prabhum

16,009.023a vinā janārdanaṃ vīraṃ nāhaṃ jīvitum utsahe

16,009.023c śrutvaiva hi gataṃ viṣṇuṃ mamāpi mumuhur diśaḥ

16,009.024a pranaṣṭajñātivīryasya śūnyasya paridhāvataḥ

16,009.024c upadeṣṭuṃ mama śreyo bhavān arhati sattama

16,009.025 vyāsa uvāca

16,009.025*0058_01 devāṃśā devadevena saṃbhūtās te gatāḥ saha

16,009.025*0058_02 dharmavyavasthārakṣārthaṃ devena samupekṣitāḥ

16,009.025a brahmaśāpavinirdagdhā vṛṣṇyandhakamahārathāḥ

16,009.025c vinaṣṭāḥ kuruśārdūla na tāñ śocitum arhasi

16,009.026a bhavitavyaṃ tathā tad dhi diṣṭam etan mahātmanām

16,009.026c upekṣitaṃ ca kṛṣṇena śaktenāpi vyapohitum

16,009.027a trailokyam api kṛṣṇo hi kṛtsnaṃ sthāvarajaṅgamam

16,009.027c prasahed anyathā kartuṃ kim u śāpaṃ manīṣiṇām

16,009.027d*0059_01 striyaś ca tāḥ purā śaptāḥ prahāsakupitena vai

16,009.027d*0059_02 aṣṭāvakreṇa muninā tadarthaṃ tvadbalakṣayaḥ

16,009.028a rathasya purato yāti yaḥ sa cakragadādharaḥ

16,009.028c tava snehāt purāṇarṣir vāsudevaś caturbhujaḥ

16,009.029a kṛtvā bhārāvataraṇaṃ pṛthivyāḥ pṛthulocanaḥ

16,009.029c mokṣayitvā jagat sarvaṃ gataḥ svasthānam uttamam

16,009.030a tvayā tv iha mahat karma devānāṃ puruṣarṣabha

16,009.030c kṛtaṃ bhīmasahāyena yamābhyāṃ ca mahābhuja

16,009.031a kṛtakṛtyāṃś ca vo manye saṃsiddhān kurupuṃgava

16,009.031c gamanaṃ prāptakālaṃ ca tad dhi śreyo mataṃ mama

16,009.032a balaṃ buddhiś ca tejaś ca pratipattiś ca bhārata

16,009.032c bhavanti bhavakāleṣu vipadyante viparyaye

16,009.032d*0060_01 tvayaikena hatāḥ pūrvaṃ bhīṣmakarṇādayo nṛpāḥ

16,009.032d*0060_02 te mām arjuna kālotthakarmaṇābhibhavo na saḥ

16,009.032d*0060_03 tvayā yat kauravā dhvastā yadābhīrair bhavāñ jitaḥ

16,009.033a kālamūlam idaṃ sarvaṃ jagadbījaṃ dhanaṃjaya

16,009.033c kāla eva samādatte punar eva yadṛcchayā

16,009.034a sa eva balavān bhūtvā punar bhavati durbalaḥ

16,009.034c sa eveśaś ca bhūtveha parair ājñāpyate punaḥ

16,009.035a kṛtakṛtyāni cāstrāṇi gatāny adya yathāgatam

16,009.035c punar eṣyanti te hastaṃ yadā kālo bhaviṣyati

16,009.036a kālo gantuṃ gatiṃ mukhyāṃ bhavatām api bhārata

16,009.036c etac chreyo hi vo manye paramaṃ bharatarṣabha

16,009.037a etad vacanam ājñāya vyāsasyāmitatejasaḥ

16,009.037c anujñāto yayau pārtho nagaraṃ nāgasāhvayam

16,009.038a praviśya ca purīṃ vīraḥ samāsādya yudhiṣṭhiram

16,009.038c ācaṣṭa tad yathāvṛttaṃ vṛṣṇyandhakajanaṃ prati


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Mausalaparvan. Mahābhārata: Mausalaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D210-8