Mahābhārata: Droṇaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Dronaparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Dronaparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

07,001.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

07,001.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

07,001.000*0002_01 jayati parāśarasūnuḥ satyavatīhṛdayanandano vyāsaḥ

07,001.000*0002_02 yasyāsyakamalagalitaṃ vāṅmayam amṛtaṃ jagat pibati

07,001.000*0003_01 jitaṃ bhagavatā tena hariṇā lokadhāriṇā

07,001.000*0003_02 ajena viśvarūpeṇa nirguṇena mahātmanā

07,001.000*0004_01 śuklāmbaradharaṃ viṣṇuṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam

07,001.000*0004_02 prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye

07,001.001 janamejaya uvāca

07,001.001a tam apratimasattvaujobalavīryaparākramam

07,001.001c hataṃ devavrataṃ śrutvā pāñcālyena śikhaṇḍinā

07,001.002a dhṛtarāṣṭras tadā rājā śokavyākulacetanaḥ

07,001.002c kim aceṣṭata viprarṣe hate pitari vīryavān

07,001.003a tasya putro hi bhagavan bhīṣmadroṇamukhai rathaiḥ

07,001.003c parājitya maheṣvāsān pāṇḍavān rājyam icchati

07,001.004a tasmin hate tu bhagavan ketau sarvadhanuṣmatām

07,001.004c yad aceṣṭata kauravyas tan me brūhi dvijottama

07,001.005 vaiśaṃpāyana uvāca

07,001.005a nihataṃ pitaraṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janādhipaḥ

07,001.005c lebhe na śāntiṃ kauravyaś cintāśokaparāyaṇaḥ

07,001.006a tasya cintayato duḥkham aniśaṃ pārthivasya tat

07,001.006c ājagāma viśuddhātmā punar gāvalgaṇis tadā

07,001.006d*0005_01 niḥśvāsaparamo rājā dhyāyann āste hy adhomukhaḥ

07,001.006d*0005_02 astaṃ prāpte dinakare niśi gāvalgaṇis tadā

07,001.006d*0005_03 khidyamānena manasā jagāma gajasāhvayam

07,001.006d*0006_01 vyāsaprasādād vijñāya sarvaṃ vṛttāntam uttamam

07,001.006d*0006_02 sainikānāṃ ca sarveṣāṃ senayor ubhayos tadā

07,001.007a śibirāt saṃjayaṃ prāptaṃ niśi nāgāhvayaṃ puram

07,001.007c āmbikeyo mahārāja dhṛtarāṣṭro 'nvapṛcchata

07,001.008a śrutvā bhīṣmasya nidhanam aprahṛṣṭamanā bhṛśam

07,001.008c putrāṇāṃ jayam ākāṅkṣan vilalāpāturo yathā

07,001.008d*0007_01 dhārtarāṣṭrān mṛtān sarvān manye saṃjaya saṃyuge

07,001.009 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,001.009a saṃsādhya tu mahātmānaṃ bhīṣmaṃ bhīmaparākramam

07,001.009c kim akārṣuḥ paraṃ tāta kuravaḥ kālacoditāḥ

07,001.009d*0008_01 hataṃ śrutvā mama sutaḥ kim akārṣīc ca saṃjaya

07,001.010a tasmin vinihate śūre durādharṣe mahaujasi

07,001.010c kiṃ nu svit kuravo 'kārṣur nimagnāḥ śokasāgare

07,001.010d*0009_01 saṃprāptāḥ kuravo yuddhe ke 'trātiṣṭhan paraṃtapāḥ

07,001.011a tad udīrṇaṃ mahat sainyaṃ trailokyasyāpi saṃjaya

07,001.011b*0010_01 bhīṣmataḥ kauraveyāṇām abhiyāsyati kaḥ pumān

07,001.011c bhayam utpādayet tīvraṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

07,001.011d*0011_01 ko hi dauryodhane sainye pumān āsīn mahārathaḥ

07,001.011d*0011_02 yaṃ prāpya sumahāyuddhe tan naḥ śaṃsa mahābhaye

07,001.012a devavrate tu nihate kurūṇām ṛṣabhe tadā

07,001.012c yad akārṣur nṛpatayas tan mamācakṣva saṃjaya

07,001.013 saṃjaya uvāca

07,001.013a śṛṇu rājann ekamanā vacanaṃ bruvato mama

07,001.013c yat te putrās tadākārṣur hate devavrate mṛdhe

07,001.014a nihate tu tadā bhīṣme rājan satyaparākrame

07,001.014c tāvakāḥ pāṇḍaveyāś ca prādhyāyanta pṛthak pṛthak

07,001.015a vismitāś ca prahṛṣṭāś ca kṣatradharmaṃ niśāmya te

07,001.015b*0012_01 jugupsamānāḥ paramaṃ kṣātraṃ karma viśāṃ pate

07,001.015c svadharmaṃ nindamānāś ca praṇipatya mahātmane

07,001.016a śayanaṃ kalpayām āsur bhīṣmāyāmitatejase

07,001.016c sopadhānaṃ naravyāghra śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,001.017a vidhāya rakṣāṃ bhīṣmāya samābhāṣya parasparam

07,001.017c anumānya ca gāṅgeyaṃ kṛtvā cāpi pradakṣiṇam

07,001.018a krodhasaṃraktanayanāḥ samavekṣya parasparam

07,001.018c punar yuddhāya nirjagmuḥ kṣatriyāḥ kālacoditāḥ

07,001.019a tatas tūryaninādaiś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ

07,001.019c tāvakānām anīkāni pareṣāṃ cāpi niryayuḥ

07,001.020a vyāvṛtte 'hani rājendra patite jāhnavīsute

07,001.020c amarṣavaśam āpannāḥ kālopahatacetasaḥ

07,001.021a anādṛtya vacaḥ pathyaṃ gāṅgeyasya mahātmanaḥ

07,001.021c niryayur bharataśreṣṭhāḥ śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ

07,001.022a mohāt tava saputrasya vadhāc chāṃtanavasya ca

07,001.022c kauravyā mṛtyusād bhūtāḥ sahitāḥ sarvarājabhiḥ

07,001.023a ajāvaya ivāgopā vane śvāpadasaṃkule

07,001.023b*0013_01 karṇa karṇeti cakranduḥ śeṣā bhārata pārthivāḥ

07,001.023c bhṛśam udvignamanaso hīnā devavratena te

07,001.024a patite bharataśreṣṭhe babhūva kuruvāhinī

07,001.024c dyaur ivāpetanakṣatrā hīnaṃ kham iva vāyunā

07,001.025a vipannasasyeva mahī vāk caivāsaṃskṛtā yathā

07,001.025c āsurīva yathā senā nigṛhīte purā balau

07,001.026a vidhaveva varārohā śuṣkatoyeva nimnagā

07,001.026b*0014_01 lakṣmīr iva surais tyaktā śrutihīnā yathā dvijāḥ

07,001.026c vṛkair iva vane ruddhā pṛṣatī hatayūthapā

07,001.027a svādharṣā hatasiṃheva mahatī girikandarā

07,001.027c bhāratī bharataśreṣṭha patite jāhnavīsute

07,001.028a viṣvagvātahatā rugṇā naur ivāsīn mahārṇave

07,001.028c balibhiḥ pāṇḍavair vīrair labdhalakṣair bhṛśārditā

07,001.029a sā tadāsīd bhṛśaṃ senā vyākulāśvarathadvipā

07,001.029c viṣaṇṇabhūyiṣṭhanarā kṛpaṇā draṣṭum ābabhau

07,001.030a tasyāṃ trastā nṛpatayaḥ sainikāś ca pṛthagvidhāḥ

07,001.030c pātāla iva majjanto hīnā devavratena te

07,001.030e karṇaṃ hi kuravo 'smārṣuḥ sa hi devavratopamaḥ

07,001.031a sarvaśastrabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rocamānam ivātithim

07,001.031c bandhum āpadgatasyeva tam evopāgaman manaḥ

07,001.032a cukruśuḥ karṇa karṇeti tatra bhārata pārthivāḥ

07,001.032c rādheyaṃ hitam asmākaṃ sūtaputraṃ tanutyajam

07,001.033a sa hi nāyudhyata tadā daśāhāni mahāyaśāḥ

07,001.033c sāmātyabandhuḥ karṇo vai tam āhvayata māciram

07,001.034a bhīṣmeṇa hi mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ

07,001.034c ratheṣu gaṇyamāneṣu balavikramaśāliṣu

07,001.034e saṃkhyāto 'rdharathaḥ karṇo dviguṇaḥ san nararṣabhaḥ

07,001.035a rathātirathasaṃkhyāyāṃ yo 'graṇīḥ śūrasaṃmataḥ

07,001.035c pitṛvittāmbudeveśān api yo yoddhum utsahet

07,001.036a sa tu tenaiva kopena rājan gāṅgeyam uktavān

07,001.036c tvayi jīvati kauravya nāhaṃ yotsye kathaṃ cana

07,001.037a tvayā tu pāṇḍaveyeṣu nihateṣu mahāmṛdhe

07,001.037c duryodhanam anujñāpya vanaṃ yāsyāmi kaurava

07,001.038a pāṇḍavair vā hate bhīṣme tvayi svargam upeyuṣi

07,001.038c hantāsmy ekarathenaiva kṛtsnān yān manyase rathān

07,001.039a evam uktvā mahārāja daśāhāni mahāyaśāḥ

07,001.039c nāyudhyata tataḥ karṇaḥ putrasya tava saṃmate

07,001.040a bhīṣmaḥ samaravikrāntaḥ pāṇḍaveyasya pārthiva

07,001.040c jaghāna samare yodhān asaṃkhyeyaparākramaḥ

07,001.041a tasmiṃs tu nihate śūre satyasaṃdhe mahaujasi

07,001.041c tvatsutāḥ karṇam asmārṣus tartukāmā iva plavam

07,001.042a tāvakās tava putrāś ca sahitāḥ sarvarājabhiḥ

07,001.042c hā karṇa iti cākrandan kālo 'yam iti cābruvan

07,001.042d*0015_01 evaṃ te sma hi rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam

07,001.042d*0016_01 cukruśuḥ sahitā yodhās tatra tatra mahābalāḥ

07,001.043a jāmadagnyābhyanujñātam astre durvārapauruṣam

07,001.043c agaman no manaḥ karṇaṃ bandhum ātyayikeṣv iva

07,001.044a sa hi śakto raṇe rājaṃs trātum asmān mahābhayāt

07,001.044c tridaśān iva govindaḥ satataṃ sumahābhayāt

07,001.044d*0017_01 devān iva yathā viṣṇus trāyate mahato bhayāt

07,001.045 vaiśaṃpāyana uvāca

07,001.045a tathā karṇaṃ yudhi varaṃ kīrtayantaṃ punaḥ punaḥ

07,001.045b*0018_01 gāvalgaṇiṃ saṃjayaṃ tu śokavyākulalocanaḥ

07,001.045c āśīviṣavad ucchvasya dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam

07,001.046a yat tad vaikartanaṃ karṇam agamad vo manas tadā

07,001.046c apy apaśyata rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam

07,001.047a api tan na mṛṣākārṣīd yudhi satyaparākramaḥ

07,001.047c saṃbhrāntānāṃ tadārtānāṃ trastānāṃ trāṇam icchatām

07,001.048a api tat pūrayāṃ cakre dhanurdharavaro yudhi

07,001.048c yat tad vinihate bhīṣme kauravāṇām apāvṛtam

07,001.049a tat khaṇḍaṃ pūrayām āsa pareṣām ādadhad bhayam

07,001.049b*0019_01 sa hi vai puruṣavyāghro loke saṃjaya kathyate

07,001.049b*0019_02 ārtānāṃ bāndhavānāṃ ca krandatāṃ ca viśeṣataḥ

07,001.049b*0019_03 parityajya raṇe prāṇāṃs tattrāṇārthaṃ ca śarma ca

07,001.049c kṛtavān mama putrāṇāṃ jayāśāṃ saphalām api

07,002.001 saṃjaya uvāca

07,002.001a hataṃ bhīṣmam ādhirathir viditvā; bhinnāṃ nāvam ivātyagādhe kurūṇām

07,002.001c sodaryavad vyasanāt sūtaputraḥ; saṃtārayiṣyaṃs tava putrasya senām

07,002.002a śrutvā tu karṇaḥ puruṣendram acyutaṃ; nipātitaṃ śāṃtanavaṃ mahāratham

07,002.002c athopāyāt tūrṇam amitrakarśano; dhanurdharāṇāṃ pravaras tadā vṛṣaḥ

07,002.003a hate tu bhīṣme rathasattame parair; nimajjatīṃ nāvam ivārṇave kurūn

07,002.003c piteva putrāṃs tvarito 'bhyayāt tataḥ; saṃtārayiṣyaṃs tava putrasya senām

07,002.003d*0020_01 saṃmṛjya divyaṃ dhanur ātatajyaṃ

07,002.003d*0020_02 sa rāmadattaṃ ripusaṃghahantā

07,002.003d*0020_03 bāṇāṃś ca kālānalatulyakalpān

07,002.003d*0020_04 ullāḷayan vākyam idaṃ babhāṣe

07,002.004 karṇa uvāca

07,002.004a yasmin dhṛtir buddhiparākramaujo; damaḥ satyaṃ vīraguṇāś ca sarve

07,002.004c astrāṇi divyāny atha saṃnatir hrīḥ; priyā ca vāg anapāyīni bhīṣme

07,002.005a brahmadviṣaghne satataṃ kṛtajñe; sanātanaṃ candramasīva lakṣma

07,002.005c sa cet praśāntaḥ paravīrahantā; manye hatān eva hi sarvayodhān

07,002.006a neha dhruvaṃ kiṃ cana jātu vidyate; asmiṃl loke karmaṇo 'nityayogāt

07,002.006c sūryodaye ko hi vimuktasaṃśayo; bhāvaṃ kurvītādya mahāvrate hate

07,002.007a vasuprabhāve vasuvīryasaṃbhave; gate vasūn eva vasuṃdharādhipe

07,002.007c vasūni putrāṃś ca vasuṃdharāṃ tathā; kurūṃś ca śocadhvam imāṃ ca vāhinīm

07,002.008 saṃjaya uvāca

07,002.008a mahāprabhāve varade nipātite; lokaśreṣṭhe śāṃtanave mahaujasi

07,002.008c parājiteṣu bharateṣu durmanāḥ; karṇo bhṛśaṃ nyaśvasad aśru vartayan

07,002.009a idaṃ tu rādheyavaco niśamya te; sutāś ca rājaṃs tava sainikāś ca ha

07,002.009c parasparaṃ cukruśur ārtijaṃ bhṛśaṃ; tadāśru netrair mumucur hi śabdavat

07,002.010a pravartamāne tu punar mahāhave; vigāhyamānāsu camūṣu pārthivaiḥ

07,002.010c athābravīd dharṣakaraṃ vacas tadā; ratharṣabhān sarvamahāratharṣabhaḥ

07,002.011 karṇa uvāca

07,002.011a jagaty anitye satataṃ pradhāvati; pracintayann asthiram adya lakṣaye

07,002.011c bhavatsu tiṣṭhatsv iha pātito raṇe; giriprakāśaḥ kurupuṃgavaḥ katham

07,002.012a nipātite śāṃtanave mahārathe; divākare bhūtalam āsthite yathā

07,002.012c na pārthivāḥ soḍhum alaṃ dhanaṃjayaṃ; giripravoḍhāram ivānilaṃ drumāḥ

07,002.013a hatapradhānaṃ tv idam ārtarūpaṃ; parair hatotsāham anātham adya vai

07,002.013c mayā kurūṇāṃ paripālyam āhave; balaṃ yathā tena mahātmanā tathā

07,002.014a samāhitaṃ cātmani bhāram īdṛśaṃ; jagat tathānityam idaṃ ca lakṣaye

07,002.014c nipātitaṃ cāhavaśauṇḍam āhave; kathaṃ nu kuryām aham āhave bhayam

07,002.015a ahaṃ tu tān kuruvṛṣabhān ajihmagaiḥ; praverayan yamasadanaṃ raṇe caran

07,002.015c yaśaḥ paraṃ jagati vibhāvya vartitā; parair hato yudhi śayitātha vā punaḥ

07,002.016a yudhiṣṭhiro dhṛtimatidharmatattvavān; vṛkodaro gajaśatatulyavikramaḥ

07,002.016c tathārjunas tridaśavarātmajo yato; na tad balaṃ sujayam athāmarair api

07,002.017a yamau raṇe yatra yamopamau bale; sasātyakir yatra ca devakīsutaḥ

07,002.017c na tad balaṃ kāpuruṣo 'bhyupeyivān; nivartate mṛtyumukhād ivāsakṛt

07,002.018a tapo 'bhyudīrṇaṃ tapasaiva gamyate; balaṃ balenāpi tathā manasvibhiḥ

07,002.018c manaś ca me śatrunivāraṇe dhruvaṃ; svarakṣaṇe cācalavad vyavasthitam

07,002.018d*0021_01 athābravīt sūtaputraḥ svasūtaṃ

07,002.018d*0021_02 hantāsmy ahaṃ pāṇḍavasomakāṃś ca

07,002.019a evaṃ caiṣāṃ budhyamānaḥ prabhāvaṃ; gatvaivāhaṃ tāñ jayāmy adya sūta

07,002.019c mitradroho marṣaṇīyo na me 'yaṃ; bhagne sainye yaḥ sahāyaḥ sa mitram

07,002.020a kartāsmy etat satpuruṣāryakarma; tyaktvā prāṇān anuyāsyāmi bhīṣmam

07,002.020c sarvān saṃkhye śatrusaṃghān haniṣye; hatas tair vā vīralokaṃ gamiṣye

07,002.021a saṃprākruṣṭe ruditastrīkumāre; parābhūte pauruṣe dhārtarāṣṭre

07,002.021c mayā kṛtyam iti jānāmi sūta; tasmāc chatrūn dhārtarāṣṭrasya jeṣye

07,002.022a kurūn rakṣan pāṇḍuputrāñ jighāṃsaṃs; tyaktvā prāṇān ghorarūpe raṇe 'smin

07,002.022c sarvān saṃkhye śatrusaṃghān nihatya; dāsyāmy ahaṃ dhārtarāṣṭrāya rājyam

07,002.023a nibadhyatāṃ me kavacaṃ vicitraṃ; haimaṃ śubhraṃ maṇiratnāvabhāsi

07,002.023c śirastrāṇaṃ cārkasamānabhāsaṃ; dhanuḥ śarāṃś cāpi viṣāhikalpān

07,002.024a upāsaṅgān ṣoḍaśa yojayantu; dhanūṃṣi divyāni tathāharantu

07,002.024c asīṃś ca śaktīś ca gadāś ca gurvīḥ; śaṅkhaṃ ca jāmbūnadacitrabhāsam

07,002.025a etāṃ raukmīṃ nāgakakṣyāṃ ca jaitrīṃ; jaitraṃ ca me dhvajam indīvarābham

07,002.025c ślakṣṇair vastrair vipramṛjyānayasva; citrāṃ mālāṃ cātra baddhvā sajālām

07,002.026a aśvān agryān pāṇḍurābhraprakāśān; puṣṭān snātān mantrapūtābhir adbhiḥ

07,002.026c taptair bhāṇḍaiḥ kāñcanair abhyupetāñ; śīghrāñ śīghraṃ sūtaputrānayasva

07,002.027a rathaṃ cāgryaṃ hemajālāvanaddhaṃ; ratnaiś citraṃ candrasūryaprakāśaiḥ

07,002.027c dravyair yuktaṃ saṃprahāropapannair; vāhair yuktaṃ tūrṇam āvartayasva

07,002.028a citrāṇi cāpāni ca vegavanti; jyāś cottamāḥ saṃhananopapannāḥ

07,002.028c tūṇāṃś ca pūrṇān mahataḥ śarāṇām; āsajya gātrāvaraṇāni caiva

07,002.029a prāyātrikaṃ cānayatāśu sarvaṃ; kanyāḥ pūrṇaṃ vīrakāṃsyaṃ ca haimam

07,002.029c ānīya mālām avabadhya cāṅge; pravādayantv āśu jayāya bherīḥ

07,002.030a prayāhi sūtāśu yataḥ kirīṭī; vṛkodaro dharmasuto yamau ca

07,002.030c tān vā haniṣyāmi sametya saṃkhye; bhīṣmāya vaiṣyāmi hato dviṣadbhiḥ

07,002.031a yasmin rājā satyadhṛtir yudhiṣṭhiraḥ; samāsthito bhīmasenārjunau ca

07,002.031c vāsudevaḥ sātyakiḥ sṛñjayāś ca; manye balaṃ tad ajayyaṃ mahīpaiḥ

07,002.032a taṃ cen mṛtyuḥ sarvaharo 'bhirakṣet; sadāpramattaḥ samare kirīṭinam

07,002.032c tathāpi hantāsmi sametya saṃkhye; yāsyāmi vā bhīṣmapathā yamāya

07,002.033a na tv evāhaṃ na gamiṣyāmi teṣāṃ; madhye śūrāṇāṃ tat tathāhaṃ bravīmi

07,002.033c mitradruho durbalabhaktayo ye; pāpātmāno na mamaite sahāyāḥ

07,002.034 saṃjaya uvāca

07,002.034a sa siddhimantaṃ ratham uttamaṃ dṛḍhaṃ; sakūbaraṃ hemapariṣkṛtaṃ śubham

07,002.034c patākinaṃ vātajavair hayottamair; yuktaṃ samāsthāya yayau jayāya

07,002.035a saṃpūjyamānaḥ kurubhir mahātmā; ratharṣabhaḥ pāṇḍuravājiyātā

07,002.035c yayau tadāyodhanam ugradhanvā; yatrāvasānaṃ bharatarṣabhasya

07,002.036a varūthinā mahatā sadhvajena; suvarṇamuktāmaṇivajraśālinā

07,002.036c sadaśvayuktena rathena karṇo; meghasvanenārka ivāmitaujāḥ

07,002.037a hutāśanābhaḥ sa hutāśanaprabhe; śubhaḥ śubhe vai svarathe dhanurdharaḥ

07,002.037c sthito rarājādhirathir mahārathaḥ; svayaṃ vimāne surarāḍ iva sthitaḥ

07,003.001 saṃjaya uvāca

07,003.001a śaratalpe mahātmānaṃ śayānam amitaujasam

07,003.001c mahāvātasamūhena samudram iva śoṣitam

07,003.001d*0022_01 utpādya pṛthivīṃ gurvīṃ pātitāṃ savyasācinā

07,003.001d*0022_02 udyamyāpy atha vā meruṃ līlayākṣiptam ambhasi

07,003.001d*0023_01 utsādya cākhilām urvīṃ sarvakṣatrāntakaṃ gurum

07,003.002a divyair astrair maheṣvāsaṃ pātitaṃ savyasācinā

07,003.002c jayāśāṃ tava putrāṇāṃ saṃbhagnāṃ śarma varma ca

07,003.003a apārāṇām iva dvīpam agādhe gādham icchatām

07,003.003c srotasā yāmuneneva śaraugheṇa pariplutam

07,003.004a mahāntam iva mainākam asahyaṃ bhuvi pātitam

07,003.004c nabhaścyutam ivādityaṃ patitaṃ dharaṇītale

07,003.005a śatakrator ivācintyaṃ purā vṛtreṇa nirjayam

07,003.005c mohanaṃ sarvasainyasya yudhi bhīṣmasya pātanam

07,003.006a kakudaṃ sarvasainyānāṃ lakṣma sarvadhanuṣmatām

07,003.006c dhanaṃjayaśaravyāptaṃ pitaraṃ te mahāvratam

07,003.007a taṃ vīraśayane vīraṃ śayānaṃ puruṣarṣabham

07,003.007c bhīṣmam ādhirathir dṛṣṭvā bharatānām amadhyamam

07,003.008a avatīrya rathād ārto bāṣpavyākulitākṣaram

07,003.008a*0024_01 **** **** śokamohapariplutaḥ

07,003.008a*0024_02 padbhyām eva jagāmārto

07,003.008c abhivādyāñjaliṃ baddhvā vandamāno 'bhyabhāṣata

07,003.009a karṇo 'ham asmi bhadraṃ te adya mā vada bhārata

07,003.009c puṇyayā kṣemayā vācā cakṣuṣā cāvalokaya

07,003.010a na nūnaṃ sukṛtasyeha phalaṃ kaś cit samaśnute

07,003.010c yatra dharmaparo vṛddhaḥ śete bhuvi bhavān iha

07,003.011a kośasaṃjanane mantre vyūhapraharaṇeṣu ca

07,003.011c nātham anyaṃ na paśyāmi kurūṇāṃ kurusattama

07,003.012a buddhyā viśuddhayā yukto yaḥ kurūṃs tārayed bhayāt

07,003.012c yodhāṃs tvam aplave hitvā pitṛlokaṃ gamiṣyasi

07,003.013a adya prabhṛti saṃkruddhā vyāghrā iva mṛgakṣayam

07,003.013c pāṇḍavā bharataśreṣṭha kariṣyanti kurukṣayam

07,003.014a adya gāṇḍīvaghoṣasya vīryajñāḥ savyasācinaḥ

07,003.014c kuravaḥ saṃtrasiṣyanti vajrapāṇer ivāsurāḥ

07,003.015a adya gāṇḍīvamuktānām aśanīnām iva svanaḥ

07,003.015c trāsayiṣyati saṃgrāme kurūn anyāṃś ca pārthivān

07,003.016a samiddho 'gnir yathā vīra mahājvālo drumān dahet

07,003.016c dhārtarāṣṭrān pradhakṣyanti tathā bāṇāḥ kirīṭinaḥ

07,003.017a yena yena prasarato vāyvagnī sahitau vane

07,003.017c tena tena pradahato bhagavantau yad icchataḥ

07,003.018a yādṛśo 'gniḥ samiddho hi tādṛk pārtho na saṃśayaḥ

07,003.018b*0025_01 tādṛg eva hi kaunteyo davāgnir iva parvate

07,003.018c yathā vāyur naravyāghra tathā kṛṣṇo na saṃśayaḥ

07,003.018d*0026_01 nirdahantam anīkāni pravakṣyati janārdanaḥ

07,003.019a nadataḥ pāñcajanyasya rasato gāṇḍivasya ca

07,003.019c śrutvā sarvāṇi sainyāni trāsaṃ yāsyanti bhārata

07,003.020a kapidhvajasya cotpāte rathasyāmitrakarśinaḥ

07,003.020c śabdaṃ soḍhuṃ na śakṣyanti tvām ṛte vīra pārthivāḥ

07,003.021a ko hy arjunaṃ raṇe yoddhuṃ tvad anyaḥ pārthivo 'rhati

07,003.021c yasya divyāni karmāṇi pravadanti manīṣiṇaḥ

07,003.022a amānuṣaś ca saṃgrāmas tryambakena ca dhīmataḥ

07,003.022c tasmāc caiva varaḥ prāpto duṣprāpaś cākṛtātmabhiḥ

07,003.022d*0027_01 ko 'nyaḥ śakto raṇe jetuṃ pūrvaṃ yo na jitaḥ suraiḥ

07,003.022d*0027_02 jito yena raṇe rāmo bhavatā vīryaśālinā

07,003.022d*0027_03 kṣatriyāntakaro ghoro devadānavapūjitaḥ

07,003.022d*0028_01 pāṇḍuputro balaślāghī mādhavena ca rakṣitaḥ

07,003.022d*0029_01 so 'py adya nihataḥ śete śaraiḥ protaḥ śikhaṇḍinā

07,003.023a tam adyāhaṃ pāṇḍavaṃ yuddhaśauṇḍam; amṛṣyamāṇo bhavatānuśiṣṭaḥ

07,003.023c āśīviṣaṃ dṛṣṭiharaṃ sughoram; iyāṃ puraskṛtya vadhaṃ jayaṃ vā

07,004.001 saṃjaya uvāca

07,004.001a tasya lālapyataḥ śrutvā vṛddhaḥ kurupitāmahaḥ

07,004.001c deśakālocitaṃ vākyam abravīt prītamānasaḥ

07,004.001d@001_0001 rahitaṃ dhiṣṇyam ālokya samutsārya ca rakṣiṇaḥ

07,004.001d@001_0002 piteva putraṃ gāṅgeyaḥ pariṣvajyaikabāhunā

07,004.001d@001_0003 ehy ehi bho spardhase tvaṃ mayā sārdhaṃ hi sūtaja

07,004.001d@001_0004 yadi māṃ nādhigacchethā na te śreyo bhaved dhruvam

07,004.001d@001_0005 kaunteyas tvaṃ na rādheyo na tavādhirathaḥ pitā

07,004.001d@001_0006 sūryatas tvaṃ mahābāho vidito nāradān mama

07,004.001d@001_0007 kṛṣṇadvaipāyanāc caiva keśavāc ca na saṃśayaḥ

07,004.001d@001_0008 mānahā bhava śatrūṇāṃ mitrāṇāṃ śokahā bhava

07,004.001d@001_0009 kṛṣṇadvaipāyanaś caiva tejasā ca na saṃśayaḥ

07,004.001d@001_0010 na ca dveṣo 'sti me karṇa tvayi satyaṃ bravīmi te

07,004.001d@001_0011 tejovadhanimittaṃ tu paruṣaṃ cāham abruvam

07,004.001d@001_0012 akasmāt pāṇḍavān hi tvaṃ dviṣasīti matir mama

07,004.001d@001_0013 tenāsi bahuśo rūkṣaṃ śrāvitaḥ kurusaṃsadi

07,004.001d@001_0014 hantāsi samare vīrāñ śatrupakṣakṣayaṃkara

07,004.001d@001_0015 brahmaṇyatā ca śauryaṃ ca dāne vā paramo nidhiḥ

07,004.001d@001_0016 kulabhedabhayāc cāhaṃ sadā paruṣam abruvam

07,004.001d@001_0017 iṣvastre vīra saṃdhāne lāghave 'strabale 'pi ca

07,004.001d@001_0018 sadṛśaḥ phalgunasyāpi kṛṣṇasya ca samo bale

07,004.002a samudra iva sindhūnāṃ jyotiṣām iva bhāskaraḥ

07,004.002c satyasya ca yathā santo bījānām iva corvarā

07,004.003a parjanya iva bhūtānāṃ pratiṣṭhā suhṛdāṃ bhava

07,004.003c bāndhavās tvānujīvantu sahasrākṣam ivāmarāḥ

07,004.003d*0030_01 mānahā bhava śatrūṇāṃ mitrāṇāṃ nandivardhanaḥ

07,004.003d*0030_02 kauravāṇāṃ bhava gatir yathā viṣṇur divaukasām

07,004.004a svabāhubalavīryeṇa dhārtarāṣṭrapriyaiṣiṇā

07,004.004c karṇa rājapuraṃ gatvā kāmbojā nihatās tvayā

07,004.005a girivrajagatāś cāpi nagnajitpramukhā nṛpāḥ

07,004.005c ambaṣṭhāś ca videhāś ca gāndhārāś ca jitās tvayā

07,004.005d*0031_01 tathātibalavān rājā jarāsaṃdho 'dbhutopamaḥ

07,004.005d*0031_02 samare samaraślāghī na tvayābhyadhiko raṇe

07,004.006a himavaddurganilayāḥ kirātā raṇakarkaśāḥ

07,004.006c duryodhanasya vaśagāḥ kṛtāḥ karṇa tvayā purā

07,004.006d*0032_01 utkalā mekalāḥ pauṇḍrāḥ kaliṅgāndhrāś ca saṃyuge

07,004.006d*0032_02 niṣādāś ca trigartāś ca bāhlīkāś ca jitās tvayā

07,004.007a tatra tatra ca saṃgrāme duryodhanahitaiṣiṇā

07,004.007c bahavaś ca jitā vīrās tvayā karṇa mahaujasā

07,004.007d@002_0001 brahmaṇyaḥ satyavādī ca tejasārko na saṃśayaḥ

07,004.007d@002_0002 devagarbho 'jitaḥ saṃkhye manuṣyebhyo 'dhiko yudhi

07,004.007d@002_0003 vyapanīto 'dya me manyur yas tvāṃ prati purā kṛtaḥ

07,004.007d@002_0004 daivaṃ puruṣakāreṇa na śakyam ativartitum

07,004.007d@002_0005 saudaryāḥ pāṇḍavā vīra bhrātaras te 'risūdana

07,004.007d@002_0006 gacchaikatvaṃ mahābāho mama ced icchasi priyam

07,004.007d@002_0007 mayā bhavatu nirvṛttaṃ vairam ādityanandana

07,004.007d@002_0008 pṛthivyāṃ sarvarājāno bhavantv adya nirāmayāḥ

07,004.007d@002_0008 karṇa uvāca

07,004.007d@002_0009 jānāmy etan mahābāho kaunteyo 'smi na sūtajaḥ

07,004.007d@002_0010 parityaktas tv ahaṃ kuntyā sūtena ca vivardhitaḥ

07,004.007d@002_0011 bhuktvā duryodhanaiśvaryaṃ na mithyā kartum utsahe

07,004.007d@002_0012 vasu caiva śarīraṃ ca putradārāṃs tathā yaśaḥ

07,004.007d@002_0013 sarvaṃ duryodhanasyārthe tyaktaṃ me bhūridakṣiṇa

07,004.007d@002_0014 neṣyati vyādhimaraṇaṃ kṣatriyasyeti kaurava

07,004.007d@002_0015 kopitāḥ pāṇḍavā nityaṃ mayāśritya suyodhanam

07,004.007d@002_0016 aparāvartino ye 'rthās te na śakyā nivartitum

07,004.007d@002_0017 daivaṃ puruṣakāreṇa ko nivartitum utsahet

07,004.007d@002_0018 pṛthivīkṣayaṃ śaṃsanti nimittānīha bhārata

07,004.007d@002_0019 bhavadbhir hi purā dṛṣṭvā kathitāni ca saṃsadi

07,004.007d@002_0020 ajeyāḥ puruṣair anyair iti tāṃś cotsahāmahe

07,004.007d@002_0021 anujānīhi māṃ tāta yuddhāya prītimānasam

07,004.007d@002_0022 anujñātas tvayā vīra yudhyeyam iti me matiḥ

07,004.007d@002_0023 duruktāni ca vākyāni saṃrambhāc cāpalād api

07,004.007d@002_0024 yan mayā te kṛtaṃ kiṃ cit tyaja tad bharatarṣabha

07,004.008a yathā duryodhanas tāta sajñātikulabāndhavaḥ

07,004.008b*0033_01 kṣemaṃ vindati sarvatra śatruhāniṃ ca vindati

07,004.008c tathā tvam api sarveṣāṃ kauravāṇāṃ gatir bhava

07,004.009a śivenābhivadāmi tvāṃ gaccha yudhyasva śatrubhiḥ

07,004.009c anuśādhi kurūn saṃkhye dhatsva duryodhane jayam

07,004.009d*0034_01 tathā kuru manuṣyendra yathā duryodhane jayam

07,004.010a bhavān pautrasamo 'smākaṃ yathā duryodhanas tathā

07,004.010c tavāpi dharmataḥ sarve yathā tasya vayaṃ tathā

07,004.011a yaunāt saṃbandhakāl loke viśiṣṭaṃ saṃgataṃ satām

07,004.011c sadbhiḥ saha naraśreṣṭha pravadanti manīṣiṇaḥ

07,004.012a sa satyasaṃgaro bhūtvā mamedam iti niścitam

07,004.012c kurūṇāṃ pālaya balaṃ yathā duryodhanas tathā

07,004.012d*0035_01 tathā hi kauravān yuddhe dhruvaṃ jeṣyanti pāṇḍavāḥ

07,004.012d*0035_02 kṣatradharmārjitāṃl lokān avāpsyanti na saṃśayaḥ

07,004.012d*0035_03 yudhyasva nirahaṃkāro balavīryavyapāśrayāt

07,004.012d*0035_04 dharmo hi yuddhād adhikaḥ kṣatriyasya na vidyate

07,004.012d*0035_04 saṃjaya uvāca

07,004.012d*0035_05 evam uktas tu bhīṣmeṇa yuddhāya kṛtaniścayaḥ

07,004.012d*0036_01 yathā ca kuravo yuddhe yodhayanti sma pāṇḍavān

07,004.013a iti śrutvā vacaḥ so 'tha caraṇāv abhivādya ca

07,004.013c yayau vaikartanaḥ karṇas tūrṇam āyodhanaṃ prati

07,004.013d*0037_01 atha tatra maheṣvāso vyādiśad rathino varān

07,004.013d*0037_02 vāraṇāṃs tatprakāreṇa cakāra tadanantaram

07,004.013d*0037_03 sādinaś ca padātāṃś ca yathāśāstraṃ bṛhaspatiḥ

07,004.013d*0037_04 sthāpayām āsa tathā putrāṇāṃ te jayapriyaḥ

07,004.013d*0037_05 tataḥ pakṣau prapakṣau ca vidhāya bharatarṣabha

07,004.013d*0037_06 pakṣakoṭyāṃ punar dvābhyāṃ pakṣau dvābhyāṃ suhṛdvṛtaḥ

07,004.013d*0037_07 evam etan mayā vyūhaṃ karṇena vihitaṃ purā

07,004.013d*0037_08 prekṣaṇīyam amanyanta rājānaḥ kurubhiḥ saha

07,004.013d*0037_09 nṛtyantam iva taṃ vyūhaṃ didhakṣantam ivāhitān

07,004.013d*0037_10 kṛtaṃ bṛhaspatimataṃ matvā karṇena dhīmatā

07,004.013d*0037_11 balaṃ vyūhaśarīrasya sārānīkaṃ parasparam

07,004.014a so 'bhivīkṣya naraughāṇāṃ sthānam apratimaṃ mahat

07,004.014c vyūḍhapraharaṇoraskaṃ sainyaṃ tat samabṛṃhayat

07,004.014d*0038_01 hṛṣitāḥ kuravaḥ sarve duryodhanapurogamāḥ

07,004.014d*0038_02 tam āgataṃ mahābāhuṃ sarvānīkapuraḥsaram

07,004.015a karṇaṃ dṛṣṭvā maheṣvāsaṃ yuddhāya samavasthitam

07,004.015c kṣveḍitāsphoṭitaravaiḥ siṃhanādaravair api

07,004.015e dhanuḥśabdaiś ca vividhaiḥ kuravaḥ samapūjayan

07,005.001 saṃjaya uvāca

07,005.001a rathasthaṃ puruṣavyāghraṃ dṛṣṭvā karṇam avasthitam

07,005.001c hṛṣṭo duryodhano rājann idaṃ vacanam abravīt

07,005.002a sanātham idam atyarthaṃ bhavatā pālitaṃ balam

07,005.002c manye kiṃ tu samarthaṃ yad dhitaṃ tat saṃpradhāryatām

07,005.003 karṇa uvāca

07,005.003a brūhi tat puruṣavyāghra tvaṃ hi prājñatamo nṛpa

07,005.003c yathā cārthapatiḥ kṛtyaṃ paśyate na tathetaraḥ

07,005.004a te sma sarve tava vacaḥ śrotukāmā nareśvara

07,005.004c nānyāyyaṃ hi bhavān vākyaṃ brūyād iti matir mama

07,005.005 duryodhana uvāca

07,005.005a bhīṣmaḥ senāpraṇetāsīd vayasā vikrameṇa ca

07,005.005c śrutena ca susaṃpannaḥ sarvair yodhaguṇais tathā

07,005.006a tenātiyaśasā karṇa ghnatā śatrugaṇān mama

07,005.006c suyuddhena daśāhāni pālitāḥ smo mahātmanā

07,005.007a tasminn asukaraṃ karma kṛtavaty āsthite divam

07,005.007c kaṃ nu senāpraṇetāraṃ manyase tadanantaram

07,005.008a na ṛte nāyakaṃ senā muhūrtam api tiṣṭhati

07,005.008b*0039_01 āhaveṣu viśeṣeṇa bhraṣṭanetreṣv ivāñjanam

07,005.008c āhaveṣv āhavaśreṣṭha netṛhīneva naur jale

07,005.009a yathā hy akarṇadhārā nau rathaś cāsārathir yathā

07,005.009c draved yatheṣṭaṃ tadvat syād ṛte senāpatiṃ balam

07,005.009d*0040_01 adaiśiko yathā sārthaḥ sarvaṃ pāpaṃ samarchati

07,005.009d*0040_02 anāyakā tathā senā sarvān doṣān samarchati

07,005.010a sa bhavān vīkṣya sarveṣu māmakeṣu mahātmasu

07,005.010c paśya senāpatiṃ yuktam anu śāṃtanavād iha

07,005.011a yaṃ hi senāpraṇetāraṃ bhavān vakṣyati saṃyuge

07,005.011c taṃ vayaṃ sahitāḥ sarve prakariṣyāma māriṣa

07,005.012 karṇa uvāca

07,005.012a sarva eva mahātmāna ime puruṣasattamāḥ

07,005.012c senāpatitvam arhanti nātra kāryā vicāraṇā

07,005.013a kulasaṃhananajñānair balavikramabuddhibhiḥ

07,005.013c yuktāḥ kṛtajñā hrīmanta āhaveṣv anivartinaḥ

07,005.014a yugapan na tu te śakyāḥ kartuṃ sarve puraḥsarāḥ

07,005.014c eka evātra kartavyo yasmin vaiśeṣikā guṇāḥ

07,005.015a anyonyaspardhināṃ teṣāṃ yady ekaṃ satkariṣyasi

07,005.015c śeṣā vimanaso vyaktaṃ na yotsyante hi bhārata

07,005.016a ayaṃ tu sarvayodhānām ācāryaḥ sthaviro guruḥ

07,005.016c yuktaḥ senāpatiḥ kartuṃ droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,005.017a ko hi tiṣṭhati durdharṣe droṇe brahmaviduttame

07,005.017c senāpatiḥ syād anyo 'smāc chukrāṅgirasadarśanāt

07,005.018a na ca sa hy asti te yodhaḥ sarvarājasu bhārata

07,005.018c yo droṇaṃ samare yāntaṃ nānuyāsyati saṃyuge

07,005.019a eṣa senāpraṇetṝṇām eṣa śastrabhṛtām api

07,005.019c eṣa buddhimatāṃ caiva śreṣṭho rājan guruś ca te

07,005.020a evaṃ duryodhanācāryam āśu senāpatiṃ kuru

07,005.020c jigīṣanto 'surān saṃkhye kārttikeyam ivāmarāḥ

07,005.021 saṃjaya uvāca

07,005.021a karṇasya vacanaṃ śrutvā rājā duryodhanas tadā

07,005.021c senāmadhyagataṃ droṇam idaṃ vacanam abravīt

07,005.022a varṇaśraiṣṭhyāt kulotpattyā śrutena vayasā dhiyā

07,005.022c vīryād dākṣyād adhṛṣyatvād arthajñānān nayāj jayāt

07,005.023a tapasā ca kṛtajñatvād vṛddhaḥ sarvaguṇair api

07,005.023c yukto bhavatsamo goptā rājñām anyo na vidyate

07,005.024a sa bhavān pātu naḥ sarvān vibudhān iva vāsavaḥ

07,005.024c bhavannetrāḥ parāñ jetum icchāmo dvijasattama

07,005.025a rudrāṇām iva kāpālī vasūnām iva pāvakaḥ

07,005.025c kubera iva yakṣāṇāṃ marutām iva vāsavaḥ

07,005.026a vasiṣṭha iva viprāṇāṃ tejasām iva bhāskaraḥ

07,005.026c pitṝṇām iva dharmo 'tha ādityānām ivāmburāṭ

07,005.027a nakṣatrāṇām iva śaśī ditijānām ivośanāḥ

07,005.027b*0041_01 sarveṣām eva lokānāṃ viśvasya ca yathā kṣayaḥ

07,005.027b*0041_02 viśvotpattisthitilaye śreṣṭho nārāyaṇaḥ prabhuḥ

07,005.027c śreṣṭhaḥ senāpraṇetṝṇāṃ sa naḥ senāpatir bhava

07,005.028a akṣauhiṇyo daśaikā ca vaśagāḥ santu te 'nagha

07,005.028c tābhiḥ śatrūn prativyūhya jahīndro dānavān iva

07,005.029a prayātu no bhavān agre devānām iva pāvakiḥ

07,005.029c anuyāsyāmahe tv ājau saurabheyā ivarṣabham

07,005.030a ugradhanvā maheṣvāso divyaṃ visphārayan dhanuḥ

07,005.030c agre bhavantaṃ dṛṣṭvā no nārjunaḥ prasahiṣyate

07,005.031a dhruvaṃ yudhiṣṭhiraṃ saṃkhye sānubandhaṃ sabāndhavam

07,005.031c jeṣyāmi puruṣavyāghra bhavān senāpatir yadi

07,005.032a evam ukte tato droṇe jayety ūcur narādhipāḥ

07,005.032c siṃhanādena mahatā harṣayantas tavātmajam

07,005.033a sainikāś ca mudā yuktā vardhayanti dvijottamam

07,005.033c duryodhanaṃ puraskṛtya prārthayanto mahad yaśaḥ

07,005.033d*0042_01 menire nihitān pārthān ātmanaś cottamaṃ yaśaḥ

07,005.033d*0043_01 duryodhanaṃ tadā rājan droṇo vacanam abravīt

07,005.034 droṇa uvāca

07,005.034a vedaṃ ṣaḍaṅgaṃ vedāham arthavidyāṃ ca mānavīm

07,005.034c traiyambakam atheṣvastram astrāṇi vividhāni ca

07,005.035a ye cāpy uktā mayi guṇā bhavadbhir jayakāṅkṣibhiḥ

07,005.035c cikīrṣus tān ahaṃ satyān yodhayiṣyāmi pāṇḍavān

07,005.035d*0044_01 pārṣataṃ tu raṇe rājan na haniṣye kathaṃ cana

07,005.035d*0044_02 sa hi sṛṣṭo vadhārthāya mamaiva puruṣarṣabha

07,005.035d*0044_03 yodhayiṣye tu sainyāni nāśayan sarvasomakān

07,005.035d*0044_04 na ca māṃ pāṇḍavā yuddhe yodhayiṣyanti harṣitāḥ

07,005.036 saṃjaya uvāca

07,005.036a sa evam abhyanujñātaś cakre senāpatiṃ tataḥ

07,005.036c droṇaṃ tava suto rājan vidhidṛṣṭena karmaṇā

07,005.037a athābhiṣiṣicur droṇaṃ duryodhanamukhā nṛpāḥ

07,005.037b*0045_01 svastivādaravaiś cānyaiḥ ślakṣṇaiḥ puṇyair manoramaiḥ

07,005.037c senāpatye yathā skandaṃ purā śakramukhāḥ surāḥ

07,005.038a tato vāditraghoṣeṇa saha puṃsāṃ mahāsvanaiḥ

07,005.038c prādurāsīt kṛte droṇe harṣaḥ senāpatau tadā

07,005.039a tataḥ puṇyāhaghoṣeṇa svastivādasvanena ca

07,005.039c saṃstavair gītaśabdaiś ca sūtamāgadhabandinām

07,005.040a jayaśabdair dvijāgryāṇāṃ subhagānartitais tathā

07,005.040b*0046_01 prādurāsīn mahāśabdaḥ kṛte senāpatau dvije

07,005.040b*0046_02 senāpatye mahātmānaṃ sarve saṃhṛṣṭamānasāḥ

07,005.040c satkṛtya vidhivad droṇaṃ jitān manyanta pāṇḍavān

07,006.001 saṃjaya uvāca

07,006.001a senāpatyaṃ tu saṃprāpya bhāradvājo mahārathaḥ

07,006.001c yuyutsur vyūhya sainyāni prāyāt tava sutaiḥ saha

07,006.002a saindhavaś ca kaliṅgaś ca vikarṇaś ca tavātmajaḥ

07,006.002c dakṣiṇaṃ pārśvam āsthāya samatiṣṭhanta daṃśitāḥ

07,006.003a prapakṣaḥ śakunis teṣāṃ pravarair hayasādibhiḥ

07,006.003c yayau gāndhārakaiḥ sārdhaṃ vimalaprāsayodhibhiḥ

07,006.004a kṛpaś ca kṛtavarmā ca citraseno viviṃśatiḥ

07,006.004c duḥśāsanamukhā yattāḥ savyaṃ pārśvam apālayan

07,006.005a teṣāṃ prapakṣāḥ kāmbojāḥ sudakṣiṇapuraḥsarāḥ

07,006.005c yayur aśvair mahāvegaiḥ śakāś ca yavanaiḥ saha

07,006.006a madrās trigartāḥ sāmbaṣṭhāḥ pratīcyodīcyavāsinaḥ

07,006.006c śibayaḥ śūrasenāś ca śūdrāś ca maladaiḥ saha

07,006.007a sauvīrāḥ kitavāḥ prācyā dākṣiṇātyāś ca sarvaśaḥ

07,006.007c tavātmajaṃ puraskṛtya sūtaputrasya pṛṣṭhataḥ

07,006.008a harṣayan sarvasainyāni baleṣu balam ādadhat

07,006.008c yayau vaikartanaḥ karṇaḥ pramukhe sarvadhanvinām

07,006.009a tasya dīpto mahākāyaḥ svāny anīkāni harṣayan

07,006.009c hastikakṣyāmahāketur babhau sūryasamadyutiḥ

07,006.010a na bhīṣmavyasanaṃ kaś cid dṛṣṭvā karṇam amanyata

07,006.010c viśokāś cābhavan sarve rājānaḥ kurubhiḥ saha

07,006.011a hṛṣṭāś ca bahavo yodhās tatrājalpanta saṃgatāḥ

07,006.011c na hi karṇaṃ raṇe dṛṣṭvā yudhi sthāsyanti pāṇḍavāḥ

07,006.012a karṇo hi samare śakto jetuṃ devān savāsavān

07,006.012c kim u pāṇḍusutān yuddhe hīnavīryaparākramān

07,006.013a bhīṣmeṇa tu raṇe pārthāḥ pālitā bāhuśālinā

07,006.013c tāṃs tu karṇaḥ śarais tīkṣṇair nāśayiṣyaty asaṃśayam

07,006.014a evaṃ bruvantas te 'nyonyaṃ hṛṣṭarūpā viśāṃ pate

07,006.014c rādheyaṃ pūjayantaś ca praśaṃsantaś ca niryayuḥ

07,006.015a asmākaṃ śakaṭavyūho droṇena vihito 'bhavat

07,006.015c pareṣāṃ krauñca evāsīd vyūho rājan mahātmanām

07,006.015e prīyamāṇena vihito dharmarājena bhārata

07,006.016a vyūhapramukhatas teṣāṃ tasthatuḥ puruṣarṣabhau

07,006.016c vānaradhvajam ucchritya viṣvaksenadhanaṃjayau

07,006.017a kakudaṃ sarvasainyānāṃ lakṣma sarvadhanuṣmatām

07,006.017c ādityapathagaḥ ketuḥ pārthasyāmitatejasaḥ

07,006.018a dīpayām āsa tat sainyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,006.018c yathā prajvalitaḥ sūryo yugānte vai vasuṃdharām

07,006.018d*0047_01 arjunena tathā rājan tāpitā bhāratī camūḥ

07,006.018d*0048_01 dīpyan dṛśyeta hi tathā ketuḥ sarvatra dhīmataḥ

07,006.019a asyatām arjunaḥ śreṣṭho gāṇḍīvaṃ dhanuṣāṃ varam

07,006.019c vāsudevaś ca bhūtānāṃ cakrāṇāṃ ca sudarśanam

07,006.020a catvāry etāni tejāṃsi vahañ śvetahayo rathaḥ

07,006.020c pareṣām agratas tasthau kālacakram ivodyatam

07,006.021a evam etau mahātmānau balasenāgragāv ubhau

07,006.021c tāvakānāṃ mukhaṃ karṇaḥ pareṣāṃ ca dhanaṃjayaḥ

07,006.022a tato jātābhisaṃrambhau parasparavadhaiṣiṇau

07,006.022c avekṣetāṃ tadānyonyaṃ samare karṇapāṇḍavau

07,006.022d*0049_01 didhakṣantau raṇe kruddhau netrābhyām itaretaram

07,006.022d*0049_02 niścarantau mahāvīryau dhunvānau dhanuṣī dṛḍhau

07,006.022d*0049_03 samucchritapatākena dhvajena rathināṃ varaḥ

07,006.022d*0049_04 ācāryaḥ kurupāṇḍūnāṃ saṃgrāmaśirasi sthitaḥ

07,006.023a tataḥ prayāte sahasā bhāradvāje mahārathe

07,006.023c antarnādena ghoreṇa vasudhā samakampata

07,006.024a tatas tumulam ākāśam āvṛṇot sadivākaram

07,006.024c vātoddhūtaṃ rajas tīvraṃ kauśeyanikaropamam

07,006.025a anabhre pravavarṣa dyaur māṃsāsthirudhirāṇy uta

07,006.025c gṛdhrāḥ śyenā baḍāḥ kaṅkā vāyasāś ca sahasraśaḥ

07,006.025e upary upari senāṃ te tadā paryapatan nṛpa

07,006.026a gomāyavaś ca prākrośan bhayadān dāruṇān ravān

07,006.026c akārṣur apasavyaṃ ca bahuśaḥ pṛtanāṃ tava

07,006.026e cikhādiṣanto māṃsāni pipāsantaś ca śoṇitam

07,006.027a apatad dīpyamānā ca sanirghātā sakampanā

07,006.027c ulkā jvalantī saṃgrāme pucchenāvṛtya sarvaśaḥ

07,006.028a pariveṣo mahāṃś cāpi savidyutstanayitnumān

07,006.028c bhāskarasyābhavad rājan prayāte vāhinīpatau

07,006.029a ete cānye ca bahavaḥ prādurāsan sudāruṇāḥ

07,006.029c utpātā yudhi vīrāṇāṃ jīvitakṣayakārakāḥ

07,006.030a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇām

07,006.030c kurupāṇḍavasainyānāṃ śabdenānādayaj jagat

07,006.031a te tv anyonyaṃ susaṃrabdhāḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha

07,006.031c pratyaghnan niśitair bāṇair jayagṛddhāḥ prahāriṇaḥ

07,006.032a sa pāṇḍavānāṃ mahatīṃ maheṣvāso mahādyutiḥ

07,006.032c vegenābhyadravat senāṃ kirañ śaraśataiḥ śitaiḥ

07,006.033a droṇam abhyudyataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavāḥ saha sṛñjayaiḥ

07,006.033c pratyagṛhṇaṃs tadā rājañ śaravarṣaiḥ pṛthak pṛthak

07,006.034a saṃkṣobhyamāṇā droṇena bhidyamānā mahācamūḥ

07,006.034c vyaśīryata sapāñcālā vāteneva balāhakāḥ

07,006.035a bahūnīha vikurvāṇo divyāny astrāṇi saṃyuge

07,006.035c apīḍayat kṣaṇenaiva droṇaḥ pāṇḍavasṛñjayān

07,006.036a te vadhyamānā droṇena vāsaveneva dānavāḥ

07,006.036c pāñcālāḥ samakampanta dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ

07,006.037a tato divyāstravic chūro yājñasenir mahārathaḥ

07,006.037c abhinac charavarṣeṇa droṇānīkam anekadhā

07,006.038a droṇasya śaravarṣais tu śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ

07,006.038c saṃnivārya tataḥ senāṃ kurūn apy avadhīd balī

07,006.039a saṃhṛtya tu tato droṇaḥ samavasthāpya cāhave

07,006.039c svam anīkaṃ mahābāhuḥ pārṣataṃ samupādravat

07,006.040a sa bāṇavarṣaṃ sumahad asṛjat pārṣataṃ prati

07,006.040c maghavān samabhikruddhaḥ sahasā dānaveṣv iva

07,006.041a te kampyamānā droṇena bāṇaiḥ pāṇḍavasṛñjayāḥ

07,006.041c punaḥ punar abhajyanta siṃhenevetare mṛgāḥ

07,006.042a atha paryapatad droṇaḥ pāṇḍavānāṃ balaṃ balī

07,006.042c alātacakravad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat

07,006.043a khacaranagarakalpaṃ kalpitaṃ śāstradṛṣṭyā; caladanilapatākaṃ hrādinaṃ valgitāśvam

07,006.043c sphaṭikavimalaketuṃ tāpanaṃ śātravāṇāṃ; rathavaram adhirūḍhaḥ saṃjahārārisenām

07,007.001 saṃjaya uvāca

07,007.001a tathā droṇam abhighnantaṃ sāśvasūtarathadvipān

07,007.001c vyathitāḥ pāṇḍavā dṛṣṭvā na cainaṃ paryavārayan

07,007.002a tato yudhiṣṭhiro rājā dhṛṣṭadyumnadhanaṃjayau

07,007.002c abravīt sarvato yattaiḥ kumbhayonir nivāryatām

07,007.003a tatrainam arjunaś caiva pārṣataś ca sahānugaḥ

07,007.003c paryagṛhṇaṃs tataḥ sarve samāyāntaṃ mahārathāḥ

07,007.004a kekayā bhīmasenaś ca saubhadro 'tha ghaṭotkacaḥ

07,007.004c yudhiṣṭhiro yamau matsyā drupadasyātmajās tathā

07,007.005a draupadeyāś ca saṃhṛṣṭā dhṛṣṭaketuḥ sasātyakiḥ

07,007.005c cekitānaś ca saṃkruddho yuyutsuś ca mahārathaḥ

07,007.006a ye cānye pārthivā rājan pāṇḍavasyānuyāyinaḥ

07,007.006c kulavīryānurūpāṇi cakruḥ karmāṇy anekaśaḥ

07,007.007a saṃgṛhyamāṇāṃ tāṃ dṛṣṭvā pāṇḍavair vāhinīṃ raṇe

07,007.007c vyāvṛtya cakṣuṣī kopād bhāradvājo 'nvavaikṣata

07,007.008a sa tīvraṃ kopam āsthāya rathe samaradurmadaḥ

07,007.008c vyadhamat pāṇḍavānīkam abhrāṇīva sadāgatiḥ

07,007.009a rathān aśvān narān nāgān abhidhāvaṃs tatas tataḥ

07,007.009c cacāronmattavad droṇo vṛddho 'pi taruṇo yathā

07,007.010a tasya śoṇitadigdhāṅgāḥ śoṇās te vātaraṃhasaḥ

07,007.010c ājāneyā hayā rājann avibhrāntāḥ śriyaṃ dadhuḥ

07,007.011a tam antakam iva kruddham āpatantaṃ yatavratam

07,007.011c dṛṣṭvā saṃprādravan yodhāḥ pāṇḍavasya tatas tataḥ

07,007.012a teṣāṃ pradravatāṃ bhīmaḥ punar āvartatām api

07,007.012c vīkṣatāṃ tiṣṭhatāṃ cāsīc chabdaḥ paramadāruṇaḥ

07,007.013a śūrāṇāṃ harṣajanano bhīrūṇāṃ bhayavardhanaḥ

07,007.013c dyāvāpṛthivyor vivaraṃ pūrayām āsa sarvataḥ

07,007.014a tataḥ punar api droṇo nāma viśrāvayan yudhi

07,007.014c akarod raudram ātmānaṃ kirañ śaraśataiḥ parān

07,007.015a sa tathā tāny anīkāni pāṇḍaveyasya dhīmataḥ

07,007.015c kālavan nyavadhīd droṇo yuveva sthaviro balī

07,007.016a utkṛtya ca śirāṃsy ugro bāhūn api sabhūṣaṇān

07,007.016c kṛtvā śūnyān rathopasthān udakrośan mahārathaḥ

07,007.017a tasya harṣapraṇādena bāṇavegena cābhibho

07,007.017c prākampanta raṇe yodhā gāvaḥ śītārditā iva

07,007.018a droṇasya rathaghoṣeṇa maurvīniṣpeṣaṇena ca

07,007.018c dhanuḥśabdena cākāśe śabdaḥ samabhavan mahān

07,007.019a athāsya bahuśo bāṇā niścarantaḥ sahasraśaḥ

07,007.019c vyāpya sarvā diśaḥ petur gajāśvarathapattiṣu

07,007.020a taṃ kārmukamahāvegam astrajvalitapāvakam

07,007.020c droṇam āsādayāṃ cakruḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,007.021a tān vai sarathahastyaśvān prāhiṇod yamasādanam

07,007.021c droṇo 'cireṇākaroc ca mahīṃ śoṇitakardamām

07,007.022a tanvatā paramāstrāṇi śarān satatam asyatā

07,007.022c droṇena vihitaṃ dikṣu bāṇajālam adṛśyata

07,007.023a padātiṣu rathāśveṣu vāraṇeṣu ca sarvaśaḥ

07,007.023c tasya vidyud ivābhreṣu caran ketur adṛśyata

07,007.024a sa kekayānāṃ pravarāṃś ca pañca; pāñcālarājaṃ ca śaraiḥ pramṛdya

07,007.024c yudhiṣṭhirānīkam adīnayodhī; droṇo 'bhyayāt kārmukabāṇapāṇiḥ

07,007.025a taṃ bhīmasenaś ca dhanaṃjayaś ca; śineś ca naptā drupadātmajaś ca

07,007.025c śaibyātmajaḥ kāśipatiḥ śibiś ca; hṛṣṭā nadanto vyakirañ śaraughaiḥ

07,007.025d*0050_01 śreṇīkṛtāḥ saṃyati moghavegā

07,007.025d*0050_02 dvīpe nadīnām iva kāśarohāḥ

07,007.026a teṣām atho droṇadhanurvimuktāḥ; patatriṇaḥ kāñcanacitrapuṅkhāḥ

07,007.026c bhittvā śarīrāṇi gajāśvayūnāṃ; jagmur mahīṃ śoṇitadigdhavājāḥ

07,007.027a sā yodhasaṃghaiś ca rathaiś ca bhūmiḥ; śarair vibhinnair gajavājibhiś ca

07,007.027c pracchādyamānā patitair babhūva; samantato dyaur iva kālameghaiḥ

07,007.028a śaineyabhīmārjunavāhinīpāñ; śaibyābhimanyū saha kāśirājñā

07,007.028c anyāṃś ca vīrān samare pramṛdnād; droṇaḥ sutānāṃ tava bhūtikāmaḥ

07,007.029a etāni cānyāni ca kauravendra; karmāṇi kṛtvā samare mahātmā

07,007.029c pratāpya lokān iva kālasūryo; droṇo gataḥ svargam ito hi rājan

07,007.029d*0051_01 sa tu kṛtvā mahatkarma droṇaḥ parabalārdanaḥ

07,007.030a evaṃ rukmarathaḥ śūro hatvā śatasahasraśaḥ

07,007.030c pāṇḍavānāṃ raṇe yodhān pārṣatena nipātitaḥ

07,007.031a akṣauhiṇīm abhyadhikāṃ śūrāṇām anivartinām

07,007.031c nihatya paścād dhṛtimān agacchat paramāṃ gatim

07,007.032a pāṇḍavaiḥ saha pāñcālair aśivaiḥ krūrakarmabhiḥ

07,007.032c hato rukmaratho rājan kṛtvā karma suduṣkaram

07,007.033a tato ninādo bhūtānām ākāśe samajāyata

07,007.033c sainyānāṃ ca tato rājann ācārye nihate yudhi

07,007.034a dyāṃ dharāṃ khaṃ diśo vāri pradiśaś cānunādayan

07,007.034c aho dhig iti bhūtānāṃ śabdaḥ samabhavan mahān

07,007.035a devatāḥ pitaraś caiva pūrve ye cāsya bāndhavāḥ

07,007.035c dadṛśur nihataṃ tatra bhāradvājaṃ mahāratham

07,007.036a pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā siṃhanādān pracakrire

07,007.036c tena nādena mahatā samakampata medinī

07,007.036d*0052_01 vicitrajāmbūnadabhūṣitadhvajaṃ

07,007.036d*0052_02 mahārathaṃ rukmarathaṃ nipātitam

07,007.036d*0052_03 niśamya kaś cid dhi na harṣam eyivān

07,007.036d*0052_04 ṛte mṛdhe drupadasutāt sasṛñjayāt

07,008.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,008.001a kiṃ kurvāṇaṃ raṇe droṇaṃ jaghnuḥ pāṇḍavasṛñjayāḥ

07,008.001c tathā nipuṇam astreṣu sarvaśastrabhṛtām api

07,008.002a rathabhaṅgo babhūvāsya dhanur vāśīryatāsyataḥ

07,008.002c pramatto vābhavad droṇas tato mṛtyum upeyivān

07,008.003a kathaṃ nu pārṣatas tāta śatrubhir duṣpradharṣaṇam

07,008.003c kirantam iṣusaṃghātān rukmapuṅkhān anekaśaḥ

07,008.004a kṣiprahastaṃ dvijaśreṣṭhaṃ kṛtinaṃ citrayodhinam

07,008.004c dūreṣupātinaṃ dāntam astrayuddhe ca pāragam

07,008.005a pāñcālaputro nyavadhīd diṣṭyā sa varam acyutam

07,008.005c kurvāṇaṃ dāruṇaṃ karma raṇe yattaṃ mahāratham

07,008.006a vyaktaṃ diṣṭaṃ hi balavat pauruṣād iti me matiḥ

07,008.006c yad droṇo nihataḥ śūraḥ pārṣatena mahātmanā

07,008.007a astraṃ caturvidhaṃ vīre yasminn āsīt pratiṣṭhitam

07,008.007c tam iṣvastravarācāryaṃ droṇaṃ śaṃsasi me hatam

07,008.008a śrutvā hataṃ rukmarathaṃ vaiyāghraparivāraṇam

07,008.008c jātarūpapariṣkāraṃ nādya śokam apānude

07,008.009a na nūnaṃ paraduḥkhena kaś cin mriyati saṃjaya

07,008.009c yatra droṇam ahaṃ śrutvā hataṃ jīvāmi na mriye

07,008.009d*0053_01 daivam eva paraṃ manye na sunītaṃ na pauruṣam

07,008.009d*0053_02 madīyo nāyako yatra guṇaśreṣṭho hataḥ paraiḥ

07,008.010a aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama

07,008.010c yac chrutvā nihataṃ droṇaṃ śatadhā na vidīryate

07,008.011a brāhme vede tatheṣv astre yam upāsan guṇārthinaḥ

07,008.011c brāhmaṇā rājaputrāś ca sa kathaṃ mṛtyunā hataḥ

07,008.012a śoṣaṇaṃ sāgarasyeva meror iva visarpaṇam

07,008.012c patanaṃ bhāskarasyeva na mṛṣye droṇapātanam

07,008.013a dṛptānāṃ pratiṣeddhāsīd dhārmikānāṃ ca rakṣitā

07,008.013c yo 'tyākṣīt kṛpaṇasyārthe prāṇān api paraṃtapaḥ

07,008.014a mandānāṃ mama putrāṇāṃ jayāśā yasya vikrame

07,008.014c bṛhaspatyuśanastulyo buddhyā sa nihataḥ katham

07,008.014d*0054_01 guṇānāṃ sarvayodhānāṃ sthitir āsīn mahādyutiḥ

07,008.014d*0054_02 yaṃ mṛtyur vaśagas tiṣṭhet sa kathaṃ mṛtyunā hataḥ

07,008.015a te ca śoṇā bṛhanto 'śvāḥ saindhavā hemamālinaḥ

07,008.015c rathe vātajavā yuktāḥ sarvaśabdātigā raṇe

07,008.016a balino ghoṣiṇo dāntāḥ saindhavāḥ sādhuvāhinaḥ

07,008.016c dṛḍhāḥ saṃgrāmamadhyeṣu kaccid āsan na vihvalāḥ

07,008.017a kariṇāṃ bṛṃhatāṃ yuddhe śaṅkhadundubhinisvanam

07,008.017c jyākṣepaśaravarṣāṇāṃ śastrāṇāṃ ca sahiṣṇavaḥ

07,008.018a āśaṃsantaḥ parāñ jetuṃ jitaśvāsā jitavyathāḥ

07,008.018c hayāḥ prajavitāḥ śīghrā bhāradvājarathodvahāḥ

07,008.019a te sma rukmarathe yuktā naravīrasamāhitāḥ

07,008.019c kathaṃ nābhyataraṃs tāta pāṇḍavānām anīkinīm

07,008.019d*0055_01 taṃ tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā vidravanti sma śatravaḥ

07,008.019d*0055_02 divyam astraṃ vikurvāṇaṃ saṃgatāḥ sarvataḥ pare

07,008.020a jātarūpapariṣkāram āsthāya ratham uttamam

07,008.020c bhāradvājaḥ kim akaroc chūraḥ saṃkrandano yudhi

07,008.021a vidyāṃ yasyopajīvanti sarvalokadhanurbhṛtaḥ

07,008.021c sa satyasaṃdho balavān droṇaḥ kim akarod yudhi

07,008.022a divi śakram iva śreṣṭhaṃ mahāmātraṃ dhanurbhṛtām

07,008.022c ke nu taṃ raudrakarmāṇaṃ yuddhe pratyudyayū rathāḥ

07,008.023a nanu rukmarathaṃ dṛṣṭvā pradravanti sma pāṇḍavāḥ

07,008.023c divyam astraṃ vikurvāṇaṃ senāṃ kṣiṇvantam avyayam

07,008.024a utāho sarvasainyena dharmarājaḥ sahānujaḥ

07,008.024c pāñcālyapragraho droṇaṃ sarvataḥ samavārayat

07,008.025a nūnam āvārayat pārtho rathino 'nyān ajihmagaiḥ

07,008.025c tato droṇaṃ samārohat pārṣataḥ pāpakarmakṛt

07,008.026a na hy anyaṃ paripaśyāmi vadhe kaṃ cana śuṣmiṇaḥ

07,008.026c dhṛṣṭadyumnād ṛte raudrāt pālyamānāt kirīṭinā

07,008.026d*0056_01 utsṛjya sarvasainyāni droṇam evābhidudruve

07,008.027a tair vṛtaḥ sarvataḥ śūraiḥ pāñcālyāpasadas tataḥ

07,008.027c kekayaiś cedikārūṣair matsyair anyaiś ca bhūmipaiḥ

07,008.028a vyākulīkṛtam ācāryaṃ pipīlair uragaṃ yathā

07,008.028c karmaṇy asukare saktaṃ jaghāneti matir mama

07,008.029a yo 'dhītya caturo vedān sarvān ākhyānapañcamān

07,008.029c brāhmaṇānāṃ pratiṣṭhāsīt srotasām iva sāgaraḥ

07,008.029d*0057_01 kṣatraṃ ca brahma caiveha yo 'nvatiṣṭhat paraṃtapaḥ

07,008.029d*0058_01 dṛptānāṃ pratiṣeddhā ca cakṣur āsīd acakṣuṣām

07,008.029d*0058_02 amarṣī cāvalipteṣu dhārmikeṣu ca dhārmikaḥ

07,008.029e sa kathaṃ brāhmaṇo vṛddhaḥ śastreṇa vadham āptavān

07,008.030a amarṣaṇo marṣitavān kliśyamānaḥ sadā mayā

07,008.030c anarhamāṇaḥ kaunteyaḥ karmaṇas tasya tat phalam

07,008.031a yasya karmānujīvanti loke sarvadhanurbhṛtaḥ

07,008.031c sa satyasaṃdhaḥ sukṛtī śrīkāmair nihataḥ katham

07,008.032a divi śakra iva śreṣṭho mahāsattvo mahābalaḥ

07,008.032c sa kathaṃ nihataḥ pārthaiḥ kṣudramatsyair yathā timiḥ

07,008.033a kṣiprahastaś ca balavān dṛḍhadhanvārimardanaḥ

07,008.033b*0059_01 vā kathaṃ nihataḥ pāpai raṇe brāhmaṇapuṃgavaḥ

07,008.033c na yasya jīvitākāṅkṣī viṣayaṃ prāpya jīvati

07,008.034a yaṃ dvau na jahataḥ śabdau jīvamānaṃ kadā cana

07,008.034c brāhmaś ca vedakāmānāṃ jyāghoṣaś ca dhanurbhṛtām

07,008.034d*0060_01 adīnaṃ puruṣavyāghraṃ hrīmantam aparājitam

07,008.035a nāhaṃ mṛṣye hataṃ droṇaṃ siṃhadviradavikramam

07,008.035b*0061_01 paśyatāṃ puruṣendrāṇāṃ samare pārṣato 'vadhīt

07,008.035b*0061_02 ke purastād ayudhyanta rakṣanto droṇam antikāt

07,008.035b*0061_03 ke nu paścād avartanta gacchato durgamāṃ gatim

07,008.035c kathaṃ saṃjaya durdharṣam anādhṛṣyayaśobalam

07,008.035d*0062_01 brahmakalpo 'bhavad brāhme kṣātre nārāyaṇopamaḥ

07,008.035d*0062_02 brahmakṣatre ca yasyāstāṃ vaśe sthāṇor ivākhile

07,008.035d*0062_03 sarvān hi māmakān yuddhe sahāśvarathakuñjarān

07,008.035d*0062_04 yudhiṣṭhirasya tapasā hatān manyāmahe kurūn

07,008.036a ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ savyaṃ ke ca mahātmanaḥ

07,008.036c purastāt ke ca vīrasya yudhyamānasya saṃyuge

07,008.037a ke ca tatra tanuṃ tyaktvā pratīpaṃ mṛtyum āvrajan

07,008.037c droṇasya samare vīrāḥ ke 'kurvanta parāṃ dhṛtim

07,008.037d*0063_01 kaccin nainaṃ bhayān mandāḥ kṣatriyā vyajahan raṇe

07,008.037d*0063_02 rakṣitāras tataḥ śūnye kaccin naiko hataḥ paraiḥ

07,008.037d*0063_03 na sa pṛṣṭham ares trāsād raṇe śauryāt pradarśayet

07,008.037d*0063_04 parām apy āpadaṃ prāpya sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ

07,008.037d*0064_01 yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣoragarākṣasān

07,008.037d*0064_02 jetum utsahate droṇaḥ sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ

07,008.038a etad āryeṇa kartavyaṃ kṛcchrāsv āpatsu saṃjaya

07,008.038c parākramed yathāśaktyā tac ca tasmin pratiṣṭhitam

07,008.038d*0065_01 kaccin nainaṃ bhayāt kṣudrāḥ pārthebhyaḥ pradadū raṇe

07,008.038d*0065_02 goptṛbhis taiḥ samutsṛṣṭaḥ kaccin naiṣa parair hataḥ

07,008.038d*0065_03 dhṛṣṭadyumnaṃ hi paśyāmi nighnantam iva brāhmaṇam

07,008.038d*0065_04 vāryamāṇaṃ raṇe tāta drauṇināmitatejasā

07,008.039a muhyate me manas tāta kathā tāvan nivartyatām

07,008.039b*0066_01 kṣaṇam ekam ahaṃ sūta na śakṣyāmīti jalpitum

07,008.039c bhūyas tu labdhasaṃjñas tvā pariprakṣyāmi saṃjaya

07,009.001 vaiśaṃpāyana uvāca

07,009.001a evaṃ pṛṣṭvā sūtaputraṃ hṛcchokenārdito bhṛśam

07,009.001c jaye nirāśaḥ putrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'patat kṣitau

07,009.002a taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ siṣicuḥ paricārakāḥ

07,009.002c jalenātyarthaśītena vījantaḥ puṇyagandhinā

07,009.003a patitaṃ cainam ājñāya samantād bharatastriyaḥ

07,009.003c parivavrur mahārājam aspṛśaṃś caiva pāṇibhiḥ

07,009.004a utthāpya cainaṃ śanakai rājānaṃ pṛthivītalāt

07,009.004c āsanaṃ prāpayām āsur bāṣpakaṇṭhyo varāṅganāḥ

07,009.005a āsanaṃ prāpya rājā tu mūrchayābhipariplutaḥ

07,009.005c niśceṣṭo 'tiṣṭhata tadā vījyamānaḥ samantataḥ

07,009.006a sa labdhvā śanakaiḥ saṃjñāṃ vepamāno mahīpatiḥ

07,009.006c punar gāvalgaṇiṃ sūtaṃ paryapṛcchad yathātatham

07,009.007a yat tad udyann ivādityo jyotiṣā praṇudaṃs tamaḥ

07,009.007c āyād ajātaśatrur vai kas taṃ droṇād avārayat

07,009.008a prabhinnam iva mātaṅgaṃ tathā kruddhaṃ tarasvinam

07,009.008c āsaktamanasaṃ dīptaṃ pratidviradaghātinam

07,009.008e vāśitāsaṃgame yadvad ajayyaṃ pratiyūthapaiḥ

07,009.009a ati cānyān raṇe yodhān vīraḥ puruṣasattamaḥ

07,009.009c yo hy eko hi mahābāhur nirdahed ghoracakṣuṣā

07,009.009e kṛtsnaṃ duryodhanabalaṃ dhṛtimān satyasaṃgaraḥ

07,009.010a cakṣurhaṇaṃ jaye saktam iṣvāsavararakṣitam

07,009.010c dāntaṃ bahumataṃ loke ke śūrāḥ paryavārayan

07,009.011a ke duṣpradharṣaṃ rājānam iṣvāsavaram acyutam

07,009.011c samāsedur naravyāghraṃ kaunteyaṃ tatra māmakāḥ

07,009.012a tarasaivābhipatyātha yo vai droṇam upādravat

07,009.012b*0067_01 yaḥ karoti mahatkarma śatrūṇāṃ vai mahābalaḥ

07,009.012b*0067_02 mahākāyo mahotsāho nāgāyutasamo bale

07,009.012c taṃ bhīmasenam āyāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan

07,009.013a yad āyāj jaladaprakhyo rathaḥ paramavīryavān

07,009.013c parjanya iva bībhatsus tumulām aśaniṃ sṛjan

07,009.014a vavarṣa śaravarṣāṇi varṣāṇi maghavān iva

07,009.014c iṣusaṃbādham ākāśaṃ kurvan kapivaradhvajaḥ

07,009.014e avasphūrjan diśaḥ sarvās talanemisvanena ca

07,009.015a cāpavidyutprabho ghoro rathagulmabalāhakaḥ

07,009.015c rathanemighoṣastanitaḥ śaraśabdātibandhuraḥ

07,009.016a roṣanirjitajīmūto mano 'bhiprāyaśīghragaḥ

07,009.016c marmātigo bāṇadhāras tumulaḥ śoṇitodakaḥ

07,009.017a saṃplāvayan mahīṃ sarvāṃ mānavair āstaraṃs tadā

07,009.017c gadāniṣṭanito raudro duryodhanakṛtodyamaḥ

07,009.017d*0068_01 gadāsividyutkalilaḥ śātravāṇāṃ bhayaṃkaraḥ

07,009.018a yuddhe 'bhyaṣiñcad vijayo gārdhrapatraiḥ śilāśitaiḥ

07,009.018c gāṇḍīvaṃ dhārayan dhīmān kīdṛśaṃ vo manas tadā

07,009.018d*0069_01 yadāyāt katham āsīd vas tadā pārthaṃ samīkṣya ha

07,009.019a kaccid gāṇḍīvaśabdena na praṇaśyata vai balam

07,009.019c yad vaḥ sa bhairavaṃ kurvann arjuno bhṛśam abhyagāt

07,009.020a kaccin nāpānudad droṇād iṣubhir vo dhanaṃjayaḥ

07,009.020b*0070_01 vāyur meghān ivādityād reṇūn iva mahābalaḥ

07,009.020c vāto meghān ivāvidhyan pravāñ śaravanānilaḥ

07,009.020d*0071_01 ko hi śakto raṇe jetuṃ mānavaḥ pārtham īkṣitum

07,009.020e ko hi gāṇḍīvadhanvānaṃ naraḥ soḍhuṃ raṇe 'rhati

07,009.020f*0072_01 yam upaśrutya senāgre janaḥ sarvo vidīryate

07,009.021a yat senāḥ samakampanta yad vīrān aspṛśad bhayam

07,009.021c ke tatra nājahur droṇaṃ ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt

07,009.022a ke vā tatra tanūs tyaktvā pratīpaṃ mṛtyum āvrajan

07,009.022c amānuṣāṇāṃ jetāraṃ yuddheṣv api dhanaṃjayam

07,009.023a na ca vegaṃ sitāśvasya viśakṣyantīha māmakāḥ

07,009.023c gāṇḍīvasya ca nirghoṣaṃ prāvṛḍjaladanisvanam

07,009.024a viṣvakseno yasya yantā yoddhā caiva dhanaṃjayaḥ

07,009.024c aśakyaḥ sa ratho jetuṃ manye devāsurair api

07,009.025a sukumāro yuvā śūro darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ

07,009.025c medhāvī nipuṇo dhīmān yudhi satyaparākramaḥ

07,009.026a ārāvaṃ vipulaṃ kurvan vyathayan sarvakauravān

07,009.026c yadāyān nakulo dhīmān ke śūrāḥ paryavārayan

07,009.026d*0073_01 taṃ rathānāṃ varaṃ vīraṃ sadā yuddheṣu durmadam

07,009.026d*0073_02 nakulaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.027a āśīviṣa iva kruddhaḥ sahadevo yadābhyayāt

07,009.027b*0074_01 sahadevaṃ samāyāntaṃ parasenāvidāraṇam

07,009.027c śatrūṇāṃ kadanaṃ kurvañ jetāsau durjayo yudhi

07,009.027d*0075_01 amoghabāṇaḥ siddheṣuḥ śatrubhir yudhi durjayaḥ

07,009.028a āryavratam amogheṣuṃ hrīmantam aparājitam

07,009.028b*0076_01 ārāvaṃ tumulaṃ kurvan vyathayan bhairavaṃ raṇe

07,009.028c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan

07,009.029a yaḥ sa sauvīrarājasya pramathya mahatīṃ camūm

07,009.029c ādatta mahiṣīṃ bhojyāṃ kāmyāṃ sarvāṅgaśobhanām

07,009.030a satyaṃ dhṛtiś ca śauryaṃ ca brahmacaryaṃ ca kevalam

07,009.030c sarvāṇi yuyudhāne 'smin nityāni puruṣarṣabhe

07,009.031a balinaṃ satyakarmāṇam adīnam aparājitam

07,009.031c vāsudevasamaṃ yuddhe vāsudevād anantaram

07,009.032a yuktaṃ dhanaṃjayapreṣye śūram ācāryakarmaṇi

07,009.032b*0077_01 dhanaṃjayopadeśena śreṣṭham iṣvastrakarmaṇi

07,009.032c pārthena samam astreṣu kas taṃ droṇād avārayat

07,009.033a vṛṣṇīnāṃ pravaraṃ vīraṃ śūraṃ sarvadhanuṣmatām

07,009.033c rāmeṇa samam astreṣu yaśasā vikrameṇa ca

07,009.034a satyaṃ dhṛtir damaḥ śauryaṃ brahmacaryam anuttamam

07,009.034c sātvate tāni sarvāṇi trailokyam iva keśave

07,009.034d*0078_01 yasmin nityāni santi sma vīre satyaparākrame

07,009.035a tam evaṃguṇasaṃpannaṃ durvāram api daivataiḥ

07,009.035c samāsādya maheṣvāsaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.036a pāñcāleṣūttamaṃ śūram uttamābhijanapriyam

07,009.036c nityam uttamakarmāṇam uttamaujasam āhave

07,009.037a yuktaṃ dhanaṃjayahite mamānarthāya cottamam

07,009.037c yamavaiśravaṇādityamahendravaruṇopamam

07,009.038a mahārathasamākhyātaṃ droṇāyodyantam āhave

07,009.038c tyajantaṃ tumule prāṇān ke śūrāḥ paryavārayan

07,009.039a eko 'pasṛtya cedibhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ

07,009.039c dhṛṣṭaketuṃ tam āyāntaṃ droṇāt kaḥ samavārayat

07,009.040a yo 'vadhīt ketumāñ śūro rājaputraṃ sudarśanam

07,009.040c aparāntagiridvāre kas taṃ droṇād avārayat

07,009.041a strīpūrvo yo naravyāghro yaḥ sa veda guṇāguṇān

07,009.041c śikhaṇḍinaṃ yājñasenim amlānamanasaṃ yudhi

07,009.042a devavratasya samare hetuṃ mṛtyor mahātmanaḥ

07,009.042c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.043a yasminn abhyadhikā vīre guṇāḥ sarve dhanaṃjayāt

07,009.043c yasminn astrāṇi satyaṃ ca brahmacaryaṃ ca nityadā

07,009.044a vāsudevasamaṃ vīrye dhanaṃjayasamaṃ bale

07,009.044c tejasādityasadṛśaṃ bṛhaspatisamaṃ matau

07,009.045a abhimanyuṃ mahātmānaṃ vyāttānanam ivāntakam

07,009.045c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.046a taruṇas tv aruṇaprakhyaḥ saubhadraḥ paravīrahā

07,009.046c yadābhyādravata droṇaṃ tadāsīd vo manaḥ katham

07,009.047a draupadeyā naravyāghrāḥ samudram iva sindhavaḥ

07,009.047c yad droṇam ādravan saṃkhye ke vīrās tān avārayan

07,009.048a ye te dvādaśa varṣāṇi krīḍām utsṛjya bālakāḥ

07,009.048c astrārtham avasan bhīṣme bibhrato vratam uttamam

07,009.049a kṣatraṃjayaḥ kṣatradevaḥ kṣatradharmā ca māninaḥ

07,009.049c dhṛṣṭadyumnātmajā vīrāḥ ke tān droṇād avārayan

07,009.050a śatād viśiṣṭaṃ yaṃ yuddhe samapaśyanta vṛṣṇayaḥ

07,009.050c cekitānaṃ maheṣvāsaṃ kas taṃ droṇād avārayat

07,009.051a vārdhakṣemiḥ kaliṅgānāṃ yaḥ kanyām āharad yudhi

07,009.051c anādhṛṣṭir adīnātmā kas taṃ droṇād avārayat

07,009.052a bhrātaraḥ pañca kaikeyā dhārmikāḥ satyavikramāḥ

07,009.052c indragopakavarṇāś ca raktavarmāyudhadhvajāḥ

07,009.053a mātṛṣvasuḥ sutā vīrāḥ pāṇḍavānāṃ jayārthinaḥ

07,009.053c tān droṇaṃ hantum āyātān ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.054a yaṃ yodhayanto rājāno nājayan vāraṇāvate

07,009.054c ṣaṇ māsān abhisaṃrabdhā jighāṃsanto yudhāṃ patim

07,009.055a dhanuṣmatāṃ varaṃ śūraṃ satyasaṃdhaṃ mahābalam

07,009.055c droṇāt kas taṃ naravyāghraṃ yuyutsuṃ pratyavārayat

07,009.056a yaḥ putraṃ kāśirājasya vārāṇasyāṃ mahāratham

07,009.056c samare strīṣu gṛdhyantaṃ bhallenāpaharad rathāt

07,009.057a dhṛṣṭadyumnaṃ maheṣvāsaṃ pārthānāṃ mantradhāriṇam

07,009.057c yuktaṃ duryodhanānarthe sṛṣṭaṃ droṇavadhāya ca

07,009.058a nirdahantaṃ raṇe yodhān dārayantaṃ ca sarvaśaḥ

07,009.058c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.059a utsaṅga iva saṃvṛddhaṃ drupadasyāstravittamam

07,009.059c śaikhaṇḍinaṃ kṣatradevaṃ ke taṃ droṇād avārayan

07,009.060a ya imāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ carmavat samaveṣṭayat

07,009.060c mahatā rathavaṃśena mukhyārighno mahārathaḥ

07,009.061a daśāśvamedhān ājahre svannapānāptadakṣiṇān

07,009.061c nirargalān sarvamedhān putravat pālayan prajāḥ

07,009.062a pibantyo dakṣiṇāṃ yasya gaṅgāsrotaḥ samāpiban

07,009.062b*0079_01 gaṅgāsrotasi yāvatyaḥ sikatā apy aśeṣataḥ

07,009.062b*0080_01 visṛṣṭā dakṣiṇā yasya gaṅgājalam avārayat

07,009.062c tāvatīr gā dadau vīra uśīnarasuto 'dhvare

07,009.063a na pūrve nāpare cakrur idaṃ ke cana mānavāḥ

07,009.063c iti saṃcukruśur devāḥ kṛte karmaṇi duṣkare

07,009.064a paśyāmas triṣu lokeṣu na taṃ saṃsthāsnucāriṣu

07,009.064c jātaṃ vāpi janiṣyaṃ vā dvitīyaṃ vāpi saṃprati

07,009.065a anyam auśīnarāc chaibyād dhuro voḍhāram ity uta

07,009.065c gatiṃ yasya na yāsyanti mānuṣā lokavāsinaḥ

07,009.066a tasya naptāram āyāntaṃ śaibyaṃ kaḥ samavārayat

07,009.066c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ vyāttānanam ivāntakam

07,009.067a virāṭasya rathānīkaṃ matsyasyāmitraghātinaḥ

07,009.067c prepsantaṃ samare droṇaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,009.068a sadyo vṛkodarāj jāto mahābalaparākramaḥ

07,009.068c māyāvī rākṣaso ghoro yasmān mama mahad bhayam

07,009.069a pārthānāṃ jayakāmaṃ taṃ putrāṇāṃ mama kaṇṭakam

07,009.069c ghaṭotkacaṃ mahābāhuṃ kas taṃ droṇād avārayat

07,009.069d@003_0001 pitur yam āhuḥ pitaraṃ vāsudevaṃ dvijātayaḥ

07,009.069d@003_0002 sa eṣa niyataḥ kṛṣṇa āpadarthaṃ dhanaṃjaye

07,009.069d@003_0003 saṃnahyate yadānarthe dhārtarāṣṭrasya saṃjaya

07,009.069d@003_0004 sthātāraṃ nādhigacchāmi pratyamitraṃ mahaujasam

07,009.069d@003_0005 saṃkarṣaṇagadau cobhau pradyumno 'tha viḍūrakaḥ

07,009.069d@003_0006 āśāvahaś ca sāmbaś ca vṛṣṇivīrāḥ prahāriṇaḥ

07,009.069d@003_0007 ete vai vihitās tatra pāṇḍavārthe jigīṣavaḥ

07,009.069d@003_0008 keśavo yatra tatraite yatraite tatra keśavaḥ

07,009.069d@003_0009 arjunaḥ keśavasyātmā kṛṣṇaś cātmā kirīṭinaḥ

07,009.069d@003_0010 arjune tu jayo nityaṃ kṛṣṇe kīrtiś ca śāśvatī

07,009.069d@003_0011 prādhānyād api bhūyāṃso ameyāḥ keśave guṇāḥ

07,009.069d@003_0012 mohāt tu vaśinaṃ kṛṣṇaṃ na sarvo vetti mādhavam

07,009.069d@003_0013 mohito devapāśena mṛtyupāśapuraskṛtaḥ

07,009.069d@003_0014 na veda kṛṣṇaṃ dāśārham arjunaṃ jayatāṃ varam

07,009.069d@003_0015 ādidevau mahātmānau naranārāyaṇāv ubhau

07,009.069d@003_0016 manasāpi hi durdharṣau senām etāṃ tarasvinau

07,009.069d@003_0017 nāśayetām ihecchantau mānuṣatvāt tu necchataḥ

07,009.069d@003_0018 yugasyeva viparyāso bhūtānām iva mohanam

07,009.069d@003_0019 iti māṃ pratibhāty etad bhīṣmadroṇanipātanam

07,009.069d@003_0020 lokasya sthavirau vīrau mantrajñau mantradhāriṇau

07,009.069d@003_0021 bhīṣmadroṇau hatau yuddhe manuṣyān mohayiṣyataḥ

07,009.069d@003_0022 yāṃ tāṃ śriyam asūyāmi purā dṛṣṭvā yudhiṣṭhire

07,009.069d@003_0023 adya tām anujānāmi bhīṣmadroṇau yadā hatau

07,009.069d@003_0024 atha vā matkṛte prāptaḥ kurūṇām eṣa saṃkṣayaḥ

07,009.069d@003_0025 pakvānāṃ hi vadhe sūta vajrāyante tṛṇāny api

07,009.070a ete cānye ca bahavo yeṣām arthāya saṃjaya

07,009.070c tyaktāraḥ saṃyuge prāṇān kiṃ teṣām ajitaṃ yudhi

07,009.071a yeṣāṃ ca puruṣavyāghraḥ śārṅgadhanvā vyapāśrayaḥ

07,009.071c hitārthī cāpi pārthānāṃ kathaṃ teṣāṃ parājayaḥ

07,009.072a lokānāṃ gurur atyantaṃ lokanāthaḥ sanātanaḥ

07,009.072c nārāyaṇo raṇe nātho divyo divyātmavān prabhuḥ

07,009.073a yasya divyāni karmāṇi pravadanti manīṣiṇaḥ

07,009.073c tāny ahaṃ kīrtayiṣyāmi bhaktyā sthairyārtham ātmanaḥ

07,010.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,010.001a śṛṇu divyāni karmāṇi vāsudevasya saṃjaya

07,010.001c kṛtavān yāni govindo yathā nānyaḥ pumān kva cit

07,010.002a saṃvardhatā gopakule bālenaiva mahātmanā

07,010.002b*0081_01 śakaṭaṃ pūtanāṃ hatvā bhagnau ca yamalārjunau

07,010.002c vikhyāpitaṃ balaṃ bāhvos triṣu lokeṣu saṃjaya

07,010.003a uccaiḥśravas tulyabalaṃ vāyuvegasamaṃ jave

07,010.003c jaghāna hayarājaṃ yo yamunāvanavāsinam

07,010.004a dānavaṃ ghorakarmāṇaṃ gavāṃ mṛtyum ivotthitam

07,010.004c vṛṣarūpadharaṃ bālye bhujābhyāṃ nijaghāna ha

07,010.005a pralambaṃ narakaṃ jambhaṃ pīṭhaṃ cāpi mahāsuram

07,010.005c muruṃ cācalasaṃkāśam avadhīt puṣkarekṣaṇaḥ

07,010.005d*0082_01 pūtanāṃ śakuniṃ hatvā keśinaṃ caiva vājinam

07,010.005d*0082_02 ṛṣabhaṃ dhenukaṃ caiva ariṣṭaṃ ca mahābalam

07,010.005d*0082_03 vṛkaṃ hatvā mahābāhuṃ dhṛtvā govardhanaṃ girim

07,010.005d*0082_04 cāṇūraṃ muṣṭikaṃ caiva raṅgamadhye nihatya ca

07,010.006a tathā kaṃso mahātejā jarāsaṃdhena pālitaḥ

07,010.006c vikrameṇaiva kṛṣṇena sagaṇaḥ śātito raṇe

07,010.007a sunāmā nāma vikrāntaḥ samagrākṣauhiṇīpatiḥ

07,010.007c bhojarājasya madhyastho bhrātā kaṃsasya vīryavān

07,010.008a baladevadvitīyena kṛṣṇenāmitraghātinā

07,010.008c tarasvī samare dagdhaḥ sasainyaḥ śūrasenarāṭ

07,010.009a durvāsā nāma viprarṣis tathā paramakopanaḥ

07,010.009c ārādhitaḥ sadāreṇa sa cāsmai pradadau varān

07,010.010a tathā gāndhārarājasya sutāṃ vīraḥ svayaṃvare

07,010.010c nirjitya pṛthivīpālān avahat puṣkarekṣaṇaḥ

07,010.011a amṛṣyamāṇā rājāno yasya jātyā hayā iva

07,010.011c rathe vaivāhike yuktāḥ pratodena kṛtavraṇāḥ

07,010.012a jarāsaṃdhaṃ mahābāhum upāyena janārdanaḥ

07,010.012c pareṇa ghātayām āsa pṛthag akṣauhiṇīpatim

07,010.013a cedirājaṃ ca vikrāntaṃ rājasenāpatiṃ balī

07,010.013c arghe vivadamānaṃ ca jaghāna paśuvat tadā

07,010.014a saubhaṃ daityapuraṃ svasthaṃ śālvaguptaṃ durāsadam

07,010.014c samudrakukṣau vikramya pātayām āsa mādhavaḥ

07,010.015a aṅgān vaṅgān kaliṅgāṃś ca māgadhān kāśikosalān

07,010.015c vatsagargakarūṣāṃś ca puṇḍrāṃś cāpy ajayad raṇe

07,010.016a āvantyān dākṣiṇātyāṃś ca pārvatīyān daśerakān

07,010.016c kāśmīrakān aurasakān piśācāṃś ca samandarān

07,010.017a kāmbojān vāṭadhānāṃś ca colān pāṇḍyāṃś ca saṃjaya

07,010.017c trigartān mālavāṃś caiva daradāṃś ca sudurjayān

07,010.018a nānādigbhyaś ca saṃprāptān vrātān aśvaśakān prati

07,010.018c jitavān puṇḍarīkākṣo yavanāṃś ca sahānugān

07,010.019a praviśya makarāvāsaṃ yādobhir abhisaṃvṛtam

07,010.019c jigāya varuṇaṃ yuddhe salilāntargataṃ purā

07,010.020a yudhi pañcajanaṃ hatvā pātālatalavāsinam

07,010.020c pāñcajanyaṃ hṛṣīkeśo divyaṃ śaṅkham avāptavān

07,010.021a khāṇḍave pārthasahitas toṣayitvā hutāśanam

07,010.021c āgneyam astraṃ durdharṣaṃ cakraṃ lebhe mahābalaḥ

07,010.022a vainateyaṃ samāruhya trāsayitvāmarāvatīm

07,010.022c mahendrabhavanād vīraḥ pārijātam upānayat

07,010.023a tac ca marṣitavāñ śakro jānaṃs tasya parākramam

07,010.023b*0083_01 govardhanasyoddharaṇe jñātvā vai samasajjata

07,010.023c rājñāṃ cāpy ajitaṃ kaṃ cit kṛṣṇeneha na śuśruma

07,010.024a yac ca tan mahad āścaryaṃ sabhāyāṃ mama saṃjaya

07,010.024c kṛtavān puṇḍarīkākṣaḥ kas tadanya ihārhati

07,010.025a yac ca bhaktyā prapanno 'ham adrākṣaṃ kṛṣṇam īśvaram

07,010.025c tan me suviditaṃ sarvaṃ pratyakṣam iva cāgamat

07,010.026a nānto vikramayuktasya buddhyā yuktasya vā punaḥ

07,010.026c karmaṇaḥ śakyate gantuṃ hṛṣīkeśasya saṃjaya

07,010.027a tathā gadaś ca sāmbaś ca pradyumno 'tha vidūrathaḥ

07,010.027c āgāvaho 'niruddhaś ca cārudeṣṇaś ca sāraṇaḥ

07,010.028a ulmuko niśaṭhaś caiva jhallī babhruś ca vīryavān

07,010.028c pṛthuś ca vipṛthuś caiva samīko 'thārimejayaḥ

07,010.029a ete vai balavantaś ca vṛṣṇivīrāḥ prahāriṇaḥ

07,010.029c kathaṃ cit pāṇḍavānīkaṃ śrayeyuḥ samare sthitāḥ

07,010.030a āhūtā vṛṣṇivīreṇa keśavena mahātmanā

07,010.030c tataḥ saṃśayitaṃ sarvaṃ bhaved iti matir mama

07,010.031a nāgāyutabalo vīraḥ kailāsaśikharopamaḥ

07,010.031c vanamālī halī rāmas tatra yatra janārdanaḥ

07,010.031d*0084_01 eka eva dvidhā bhūto dṛśyate mānuṣair bhuvi

07,010.032a yam āhuḥ sarvapitaraṃ vāsudevaṃ dvijātayaḥ

07,010.032b*0085_01 pitṝṇām api yaḥ pūrvo vedeṣu paripaṭhyate

07,010.032c api vā hy eṣa pāṇḍūnāṃ yotsyate 'rthāya saṃjaya

07,010.033a sa yadā tāta saṃnahyet pāṇḍavārthāya keśavaḥ

07,010.033c na tadā pratyanīkeṣu bhavitā tasya kaś cana

07,010.034a yadi sma kuravaḥ sarve jayeyuḥ sarvapāṇḍavān

07,010.034c vārṣṇeyo 'rthāya teṣāṃ vai gṛhṇīyāc chastram uttamam

07,010.035a tataḥ sarvān naravyāghro hatvā narapatīn raṇe

07,010.035c kauravāṃś ca mahābāhuḥ kuntyai dadyāt sa medinīm

07,010.036a yasya yantā hṛṣīkeśo yoddhā yasya dhanaṃjayaḥ

07,010.036c rathasya tasya kaḥ saṃkhye pratyanīko bhaved rathaḥ

07,010.037a na kena cid upāyena kurūṇāṃ dṛśyate jayaḥ

07,010.037c tasmān me sarvam ācakṣva yathā yuddham avartata

07,010.038a arjunaḥ keśavasyātmā kṛṣṇo 'py ātmā kirīṭinaḥ

07,010.038c arjune vijayo nityaṃ kṛṣṇe kīrtiś ca śāśvatī

07,010.038d*0086_01 sarveṣv api ca lokeṣu bībhatsur aparājitaḥ

07,010.039a prādhānyena hi bhūyiṣṭham ameyāḥ keśave guṇāḥ

07,010.039c mohād duryodhanaḥ kṛṣṇaṃ yan na vettīha mādhavam

07,010.040a mohito daivayogena mṛtyupāśapuraskṛtaḥ

07,010.040c na veda kṛṣṇaṃ dāśārham arjunaṃ caiva pāṇḍavam

07,010.041a pūrvadevau mahātmānau naranārāyaṇāv ubhau

07,010.041c ekātmānau dvidhābhūtau dṛśyete mānavair bhuvi

07,010.042a manasāpi hi durdharṣau senām etāṃ yaśasvinau

07,010.042c nāśayetām ihecchantau mānuṣatvāt tu necchataḥ

07,010.043a yugasyeva viparyāso lokānām iva mohanam

07,010.043c bhīṣmasya ca vadhas tāta droṇasya ca mahātmanaḥ

07,010.044a na hy eva brahmacaryeṇa na vedādhyayanena ca

07,010.044c na kriyābhir na śastreṇa mṛtyoḥ kaś cid vimucyate

07,010.045a lokasaṃbhāvitau vīrau kṛtāstrau yuddhadurmadau

07,010.045c bhīṣmadroṇau hatau śrutvā kiṃ nu jīvāmi saṃjaya

07,010.046a yāṃ tāṃ śriyam asūyāmaḥ purā yātāṃ yudhiṣṭhire

07,010.046c adya tām anujānīmo bhīṣmadroṇavadhena ca

07,010.047a tathā ca matkṛte prāptaḥ kurūṇām eṣa saṃkṣayaḥ

07,010.047c pakvānāṃ hi vadhe sūta vajrāyante tṛṇāny api

07,010.048a ananyam idam aiśvaryaṃ loke prāpto yudhiṣṭhiraḥ

07,010.048c yasya kopān maheṣvāsau bhīṣmadroṇau nipātitau

07,010.049a prāptaḥ prakṛtito dharmo nādharmo mānavān prati

07,010.049c krūraḥ sarvavināśāya kālaḥ samativartate

07,010.050a anyathā cintitā hy arthā narais tāta manasvibhiḥ

07,010.050c anyathaiva hi gacchanti daivād iti matir mama

07,010.051a tasmād aparihārye 'rthe saṃprāpte kṛcchra uttame

07,010.051c apāraṇīye duścintye yathābhūtaṃ pracakṣva me

07,011.001 saṃjaya uvāca

07,011.001*0087_01 śuśrūṣasva sthiro bhūtvā śaṃsato mama bhārata

07,011.001a hanta te varṇayiṣyāmi sarvaṃ pratyakṣadarśivān

07,011.001c yathā sa nyapatad droṇaḥ sāditaḥ pāṇḍusṛñjayaiḥ

07,011.002a senāpatitvaṃ saṃprāpya bhāradvājo mahārathaḥ

07,011.002c madhye sarvasya sainyasya putraṃ te vākyam abravīt

07,011.003a yat kauravāṇām ṛṣabhād āpageyād anantaram

07,011.003c senāpatyena māṃ rājann adya satkṛtavān asi

07,011.003d*0088_01 anurūpaṃ phalaṃ tasya karmaṇo labhyatāṃ tvayā

07,011.004a sadṛśaṃ karmaṇas tasya phalaṃ prāpnuhi pārthiva

07,011.004c karomi kāmaṃ kaṃ te 'dya pravṛṇīṣva yam icchasi

07,011.005a tato duryodhanaś cintya karṇaduḥśāsanādibhiḥ

07,011.005c tam athovāca durdharṣam ācāryaṃ jayatāṃ varam

07,011.006a dadāsi ced varaṃ mahyaṃ jīvagrāhaṃ yudhiṣṭhiram

07,011.006c gṛhītvā rathināṃ śreṣṭhaṃ matsamīpam ihānaya

07,011.006d*0089_01 iccheyaṃ vai mahātmānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram

07,011.006d*0089_02 bhrātṝṇāṃ paśyatām eva jīvagrāheṇa me dvija

07,011.006d*0089_03 prīṇāmy anena kāryeṇa sasuhṛjjanabāndhavaḥ

07,011.007a tataḥ kurūṇām ācāryaḥ śrutvā putrasya te vacaḥ

07,011.007c senāṃ praharṣayan sarvām idaṃ vacanam abravīt

07,011.008a dhanyaḥ kuntīsuto rājā yasya grahaṇam icchasi

07,011.008c na vadhārthaṃ sudurdharṣa varam adya prayācasi

07,011.009a kimarthaṃ ca naravyāghra na vadhaṃ tasya kāṅkṣasi

07,011.009c nāśaṃsasi kriyām etāṃ matto duryodhana dhruvam

07,011.010a āho svid dharmaputrasya dveṣṭā tasya na vidyate

07,011.010c yad icchasi tvaṃ jīvantaṃ kulaṃ rakṣasi cātmani

07,011.011a atha vā bharataśreṣṭha nirjitya yudhi pāṇḍavān

07,011.011c rājyāṃśaṃ pratidattvā ca saubhrātraṃ kartum icchasi

07,011.012a dhanyaḥ kuntīsuto rājā sujātā cāsya dhīmataḥ

07,011.012c ajātaśatrutā satyā tasya yat snihyate bhavān

07,011.013a droṇena tv evam uktasya tava putrasya bhārata

07,011.013c sahasā niḥsṛto bhāvo yo 'sya nityaṃ pravartate

07,011.014a nākāro gūhituṃ śakyo bṛhaspatisamair api

07,011.014c tasmāt tava suto rājan prahṛṣṭo vākyam abravīt

07,011.015a vadhe kuntīsutasyājau nācārya vijayo mama

07,011.015c hate yudhiṣṭhire pārtho hanyāt sarvān hi no dhruvam

07,011.016a na ca śakyo raṇe sarvair nihantum amarair api

07,011.016b*0090_01 yadi sarve haniṣyante pāṇḍavāḥ sasutā mṛdhe

07,011.016b*0090_02 tataḥ kṛtsnaṃ vaśe kṛtvā niḥśeṣaṃ nṛpamaṇḍalam

07,011.016b*0090_03 sasāgaravanāṃ sphītāṃ vijitya vasudhām imām

07,011.016b*0090_04 viṣṇur dāsyati kṛṣṇāyai kuntyai vā puruṣottamaḥ

07,011.016c ya eva caiṣāṃ śeṣaḥ syāt sa evāsmān na śeṣayet

07,011.017a satyapratijñe tv ānīte punardyūtena nirjite

07,011.017b*0091_01 tasmiñ jīvati cānīte hy upāyair bahubhiḥ kṛtaiḥ

07,011.017c punar yāsyanty araṇyāya kaunteyās tam anuvratāḥ

07,011.018a so 'yaṃ mama jayo vyaktaṃ dīrghakālaṃ bhaviṣyati

07,011.018c ato na vadham icchāmi dharmarājasya karhi cit

07,011.019a tasya jihmam abhiprāyaṃ jñātvā droṇo 'rthatattvavit

07,011.019c taṃ varaṃ sāntaraṃ tasmai dadau saṃcintya buddhimān

07,011.020 droṇa uvāca

07,011.020a na ced yudhiṣṭhiraṃ vīra pālayed arjuno yudhi

07,011.020c manyasva pāṇḍavaṃ jyeṣṭham ānītaṃ vaśam ātmanaḥ

07,011.021a na hi pārtho raṇe śakyaḥ sendrair devāsurair api

07,011.021b*0092_01 sthite pārthe dharmarājo naiva śakyo mayā raṇe

07,011.021c pratyudyātum atas tāta naitad āmarṣayāmy aham

07,011.022a asaṃśayaṃ sa śiṣyo me matpūrvaś cāstrakarmaṇi

07,011.022c taruṇaḥ kīrtiyuktaś ca ekāyanagataś ca saḥ

07,011.023a astrāṇīndrāc ca rudrāc ca bhūyāṃsi samavāptavān

07,011.023c amarṣitaś ca te rājaṃs tena nāmarṣayāmy aham

07,011.024a sa cāpakramyatāṃ yuddhād yenopāyena śakyate

07,011.024c apanīte tataḥ pārthe dharmarājo jitas tvayā

07,011.025a grahaṇaṃ cej jayaṃ tasya manyase puruṣarṣabha

07,011.025c etena cābhyupāyena dhruvaṃ grahaṇam eṣyati

07,011.026a ahaṃ gṛhītvā rājānaṃ satyadharmaparāyaṇam

07,011.026c ānayiṣyāmi te rājan vaśam adya na saṃśayaḥ

07,011.027a yadi sthāsyati saṃgrāme muhūrtam api me 'grataḥ

07,011.027c apanīte naravyāghre kuntīputre dhanaṃjaye

07,011.028a phalgunasya samakṣaṃ tu na hi pārtho yudhiṣṭhiraḥ

07,011.028c grahītuṃ samare śakyaḥ sendrair api surāsuraiḥ

07,011.029 saṃjaya uvāca

07,011.029*0093_01 evam ukte tadā tasmin yuddhe devāsuropame

07,011.029a sāntaraṃ tu pratijñāte rājño droṇena nigrahe

07,011.029c gṛhītaṃ tam amanyanta tava putrāḥ subāliśāḥ

07,011.030a pāṇḍaveṣu hi sāpekṣaṃ droṇaṃ jānāti te sutaḥ

07,011.030c tataḥ pratijñāsthairyārthaṃ sa mantro bahulīkṛtaḥ

07,011.031a tato duryodhanenāpi grahaṇaṃ pāṇḍavasya tat

07,011.031b*0094_01 skandhāvāreṣu sarveṣu yathāsthāneṣu māriṣa

07,011.031c sainyasthāneṣu sarveṣu vyāghoṣitam ariṃdama

07,012.001 saṃjaya uvāca

07,012.001a tatas te sainikāḥ śrutvā taṃ yudhiṣṭhiranigraham

07,012.001c siṃhanādaravāṃś cakrur bāṇaśaṅkharavaiḥ saha

07,012.002a tat tu sarvaṃ yathāvṛttaṃ dharmarājena bhārata

07,012.002c āptair āśu parijñātaṃ bhāradvājacikīrṣitam

07,012.003a tataḥ sarvān samānāyya bhrātṝn sainyāṃś ca sarvaśaḥ

07,012.003c abravīd dharmarājas tu dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ

07,012.004a śrutaṃ te puruṣavyāghra droṇasyādya cikīrṣitam

07,012.004c yathā tan na bhavet satyaṃ tathā nītir vidhīyatām

07,012.005a sāntaraṃ hi pratijñātaṃ droṇenāmitrakarśana

07,012.005c tac cāntaram amogheṣau tvayi tena samāhitam

07,012.006a sa tvam adya mahābāho yudhyasva madanantaram

07,012.006c yathā duryodhanaḥ kāmaṃ nemaṃ droṇād avāpnuyāt

07,012.007 arjuna uvāca

07,012.007a yathā me na vadhaḥ kārya ācāryasya kathaṃ cana

07,012.007c tathā tava parityāgo na me rājaṃś cikīrṣitaḥ

07,012.008a apy evaṃ pāṇḍava prāṇān utsṛjeyam ahaṃ yudhi

07,012.008c pratīyāṃ nāham ācāryaṃ tvāṃ na jahyāṃ kathaṃ cana

07,012.009a tvāṃ nigṛhyāhave rājan dhārtarāṣṭro yam icchati

07,012.009c na sa taṃ jīvaloke 'smin kāmaṃ prāptaḥ kathaṃ cana

07,012.010a prapated dyauḥ sanakṣatrā pṛthivī śakalībhavet

07,012.010c na tvāṃ droṇo nigṛhṇīyāj jīvamāne mayi dhruvam

07,012.011a yadi tasya raṇe sāhyaṃ kurute vajrabhṛt svayam

07,012.011c devair vā sahito daityair na tvāṃ prāpsyaty asau mṛdhe

07,012.012a mayi jīvati rājendra na bhayaṃ kartum arhasi

07,012.012c droṇād astrabhṛtāṃ śreṣṭhāt sarvaśastrabhṛtām api

07,012.012d*0095_01 anyac ca brūyāṃ rājendra pratijñāṃ mama nityadā

07,012.013a na smarāmy anṛtāṃ vācaṃ na smarāmi parājayam

07,012.013c na smarāmi pratiśrutya kiṃ cid apy anapākṛtam

07,012.014 saṃjaya uvāca

07,012.014a tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca mṛdaṅgāś cānakaiḥ saha

07,012.014c prāvādyanta mahārāja pāṇḍavānāṃ niveśane

07,012.015a siṃhanādaś ca saṃjajñe pāṇḍavānāṃ mahātmanām

07,012.015c dhanurjyātalaśabdaś ca gaganaspṛk subhairavaḥ

07,012.016a taṃ śrutvā śaṅkhanirghoṣaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,012.016c tvadīyeṣv apy anīkeṣu vāditrāṇy abhijaghnire

07,012.017a tato vyūḍhāny anīkāni tava teṣāṃ ca bhārata

07,012.017c śanair upeyur anyonyaṃ yotsyamānāni saṃyuge

07,012.018a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,012.018c pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca droṇapāñcālyayor api

07,012.019a yatamānāḥ prayatnena droṇānīkaviśātane

07,012.019c na śekuḥ sṛñjayā rājaṃs tad dhi droṇena pālitam

07,012.020a tathaiva tava putrasya rathodārāḥ prahāriṇaḥ

07,012.020c na śekuḥ pāṇḍavīṃ senāṃ pālyamānāṃ kirīṭinā

07,012.021a āstāṃ te stimite sene rakṣyamāṇe parasparam

07,012.021c saṃprasupte yathā naktaṃ vanarājyau supuṣpite

07,012.022a tato rukmaratho rājann arkeṇeva virājatā

07,012.022c varūthinā viniṣpatya vyacarat pṛtanāntare

07,012.023a tam udyataṃ rathenaikam āśukāriṇam āhave

07,012.023c anekam iva saṃtrāsān menire pāṇḍusṛñjayāḥ

07,012.024a tena muktāḥ śarā ghorā viceruḥ sarvatodiśam

07,012.024c trāsayanto mahārāja pāṇḍaveyasya vāhinīm

07,012.025a madhyaṃ dinam anuprāpto gabhastiśatasaṃvṛtaḥ

07,012.025c yathādṛśyata gharmāṃśus tathā droṇo 'py adṛśyata

07,012.026a na cainaṃ pāṇḍaveyānāṃ kaś cic chaknoti māriṣa

07,012.026c vīkṣituṃ samare kruddhaṃ mahendram iva dānavāḥ

07,012.027a mohayitvā tataḥ sainyaṃ bhāradvājaḥ pratāpavān

07,012.027c dhṛṣṭadyumnabalaṃ tūrṇaṃ vyadhaman niśitaiḥ śaraiḥ

07,012.028a sa diśaḥ sarvato ruddhvā saṃvṛtya kham ajihmagaiḥ

07,012.028c pārṣato yatra tatraiva mamṛde pāṇḍuvāhinīm

07,013.001 saṃjaya uvāca

07,013.001a tataḥ sa pāṇḍavānīke janayaṃs tumulaṃ mahat

07,013.001c vyacarat pāṇḍavān droṇo dahan kakṣam ivānalaḥ

07,013.002a nirdahantam anīkāni sākṣād agnim ivotthitam

07,013.002c dṛṣṭvā rukmarathaṃ yuddhe samakampanta sṛñjayāḥ

07,013.003a pratataṃ cāsyamānasya dhanuṣo 'syāśukāriṇaḥ

07,013.003c jyāghoṣaḥ śrūyate 'tyarthaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ

07,013.004a rathinaḥ sādinaś caiva nāgān aśvān padātinaḥ

07,013.004c raudrā hastavatā muktāḥ pramathnanti sma sāyakāḥ

07,013.005a nānadyamānaḥ parjanyaḥ sānilaḥ śucisaṃkṣaye

07,013.005c aśmavarṣam ivāvarṣat pareṣām āvahad bhayam

07,013.006a vyacarat sa tadā rājan senāṃ vikṣobhayan prabhuḥ

07,013.006c vardhayām āsa saṃtrāsaṃ śātravāṇām amānuṣam

07,013.007a tasya vidyud ivābhreṣu cāpaṃ hemapariṣkṛtam

07,013.007c bhramad rathāmbude tasmin dṛśyate sma punaḥ punaḥ

07,013.008a sa vīraḥ satyavān prājño dharmanityaḥ sudāruṇaḥ

07,013.008c yugāntakāle yanteva raudrāṃ prāskandayan nadīm

07,013.009a amarṣavegaprabhavāṃ kravyādagaṇasaṃkulām

07,013.009c balaughaiḥ sarvataḥ pūrṇāṃ vīravṛkṣāpahāriṇīm

07,013.010a śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastyaśvakṛtarodhasam

07,013.010c kavacoḍupasaṃyuktāṃ māṃsapaṅkasamākulām

07,013.010d*0096_01 keśaśaivālasaṃyuktāṃ māṃsāsṛkkardamāruṇām

07,013.011a medomajjāsthisikatām uṣṇīṣavaraphenilām

07,013.011c saṃgrāmajaladāpūrṇāṃ prāsamatsyasamākulām

07,013.012a naranāgāśvasaṃbhūtāṃ śaravegaughavāhinīm

07,013.012c śarīradāruśṛṅgāṭāṃ bhujanāgasamākulām

07,013.013a uttamāṅgopalatalāṃ nistriṃśajhaṣasevitām

07,013.013c rathanāgahradopetāṃ nānābharaṇanīrajām

07,013.014a mahārathaśatāvartāṃ bhūmireṇūrmimālinīm

07,013.014c mahāvīryavatāṃ saṃkhye sutarāṃ bhīrudustarām

07,013.014d*0097_01 śarīraśatasaṃbādhāṃ gṛdhrakaṅkaniṣevitām

07,013.014d*0097_02 mahārathasahasrāṇi nayantīṃ yamasādanam

07,013.015a śūravyālasamākīrṇāṃ prāṇivāṇijasevitām

07,013.015c chinnacchatramahāhaṃsāṃ mukuṭāṇḍajasaṃkulām

07,013.016a cakrakūrmāṃ gadānakrāṃ śarakṣudrajhaṣākulām

07,013.016c baḍagṛdhrasṛgālānāṃ ghorasaṃghair niṣevitām

07,013.016d*0098_01 nadīṃ prāsyandayan droṇaḥ keśaśaivalaśāḍvalām

07,013.017a nihatān prāṇinaḥ saṃkhye droṇena balinā śaraiḥ

07,013.017c vahantīṃ pitṛlokāya śataśo rājasattama

07,013.017d*0099_01 uvāha śataśo rājan pitṛlokāya vāhinīm

07,013.018a śarīraśatasaṃbādhāṃ keśaśaivalaśādvalām

07,013.018c nadīṃ prāvartayad rājan bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm

07,013.019a taṃ jayantam anīkāni tāni tāny eva bhārata

07,013.019c sarvato 'bhyadravan droṇaṃ yudhiṣṭhirapurogamāḥ

07,013.020a tān abhidravataḥ śūrāṃs tāvakā dṛḍhakārmukāḥ

07,013.020c sarvataḥ pratyagṛhṇanta tad abhūl lomaharṣaṇam

07,013.021a śatamāyas tu śakuniḥ sahadevaṃ samādravat

07,013.021c saniyantṛdhvajarathaṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ

07,013.022a tasya mādrīsutaḥ ketuṃ dhanuḥ sūtaṃ hayān api

07,013.022c nātikruddhaḥ śaraiś chittvā ṣaṣṭyā vivyādha mātulam

07,013.022d*0100_01 bhittvā ca śaravarṣeṇa śakuniṃ pratyavārayat

07,013.023a saubalas tu gadāṃ gṛhya pracaskanda rathottamāt

07,013.023c sa tasya gadayā rājan rathāt sūtam apātayat

07,013.024a tatas tau virathau rājan gadāhastau mahābalau

07,013.024c cikrīḍatū raṇe śūrau saśṛṅgāv iva parvatau

07,013.025a droṇaḥ pāñcālarājānaṃ viddhvā daśabhir āśugaiḥ

07,013.025b*0101_01 tayos tatra mahārāja bāṇavarṣaiḥ prakāśitam

07,013.025b*0101_02 khadyotair iva cākāśaṃ pradoṣe puruṣarṣabha

07,013.025c bahubhis tena cābhyastas taṃ vivyādha śatādhikaiḥ

07,013.026a viviṃśatiṃ bhīmaseno viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ

07,013.026c viddhvā nākampayad vīras tad adbhutam ivābhavat

07,013.027a viviṃśatis tu sahasā vyaśvaketuśarāsanam

07,013.027c bhīmaṃ cakre mahārāja tataḥ sainyāny apūjayan

07,013.027d*0102_01 cakre taṃ sarvasainyāni prahṛṣṭāny abhyapūjayan

07,013.028a sa tan na mamṛṣe vīraḥ śatror vijayam āhave

07,013.028c tato 'sya gadayā dāntān hayān sarvān apātayat

07,013.028d*0103_01 hatāśvāt sa rathād rājan gṛhya carma mahābalaḥ

07,013.028d*0103_02 abhyayād bhīmasenaṃ tu matto mattam iva dvipam

07,013.029a śalyas tu nakulaṃ vīraḥ svasrīyaṃ priyam ātmanaḥ

07,013.029c vivyādha prahasan bāṇair lāḍayan kopayann iva

07,013.030a tasyāśvān ātapatraṃ ca dhvajaṃ sūtam atho dhanuḥ

07,013.030c nipātya nakulaḥ saṃkhye śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān

07,013.030d*0104_01 ciccheda samare yattaḥ sa ca yuddhād upāramat

07,013.031a dhṛṣṭaketuḥ kṛpenāstāñ chittvā bahuvidhāñ śarān

07,013.031c kṛpaṃ vivyādha saptatyā lakṣma cāsyāharat tribhiḥ

07,013.032a taṃ kṛpaḥ śaravarṣeṇa mahatā samavākirat

07,013.032c nivārya ca raṇe vipro dhṛṣṭaketum ayodhayat

07,013.033a sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ nārācena stanāntare

07,013.033c viddhvā vivyādha saptatyā punar anyaiḥ smayann iva

07,013.034a saptasaptatibhir bhojas taṃ viddhvā niśitaiḥ śaraiḥ

07,013.034c nākampayata śaineyaṃ śīghro vāyur ivācalam

07,013.035a senāpatiḥ suśarmāṇaṃ śīghraṃ marmasv atāḍayat

07,013.035c sa cāpi taṃ tomareṇa jatrudeśe atāḍayat

07,013.036a vaikartanaṃ tu samare virāṭaḥ pratyavārayat

07,013.036c saha matsyair mahāvīryais tad adbhutam ivābhavat

07,013.037a tat pauruṣam abhūt tatra sūtaputrasya dāruṇam

07,013.037c yat sainyaṃ vārayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,013.038a drupadas tu svayaṃ rājā bhagadattena saṃgataḥ

07,013.038c tayor yuddhaṃ mahārāja citrarūpam ivābhavat

07,013.038d*0105_01 bhagadattas tu rājānaṃ drupadaṃ nataparvabhiḥ

07,013.038d*0105_02 saniyantṛdhvajarathaṃ vivyādha puruṣarṣabhaḥ

07,013.038d*0105_03 drupadas tu tataḥ kruddho bhagadattaṃ mahāratham

07,013.038d*0105_04 ājaghānorasi kṣipraṃ śareṇānataparvaṇā

07,013.038d*0105_05 yuddhaṃ yodhavarau loke saumadattiśikhaṇḍinau

07,013.038e bhūtānāṃ trāsajananaṃ cakrāte 'straviśāradau

07,013.038f*0106_01 śrotṝṇāṃ vīkṣitṝṇāṃ ca mohakāraṇam āhave

07,013.039a bhūriśravā raṇe rājan yājñaseniṃ mahāratham

07,013.039c mahatā sāyakaughena chādayām āsa vīryavān

07,013.040a śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaḥ saumadattiṃ viśāṃ pate

07,013.040c navatyā sāyakānāṃ tu kampayām āsa bhārata

07,013.040d*0107_01 chādayām āsa nārācais tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,013.040f*0108_01 ṛkṣacarmapinaddhau tu cakratus tau parasparam

07,013.040f*0108_02 bāhyam ābhyantaraṃ mārgaṃ saṃplavantau yaśasvinau

07,013.040f*0108_03 dadṛśāte mahātmānau sapakṣāv iva parvatau

07,013.040f*0108_04 piśitāśanasaṃyuktau vāhair udbāṇapātibhiḥ

07,013.040f*0108_05 bṛhatpatākau tūṇīrau ghorarūpau bhayānakau

07,013.040f*0108_06 kālameghāv iva gajau lokānāṃ bhartsya garjanaiḥ

07,013.040f*0108_07 rathaghoṣeṇa mahatā vyāsthitau syandanottamau

07,013.040f*0108_08 bṛhatpatākau tūṇīrau paiśācair vāhanair yutau

07,013.041a rākṣasau bhīmakarmāṇau haiḍimbālambusāv ubhau

07,013.041c cakrāte 'tyadbhutaṃ yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇau

07,013.042a māyāśatasṛjau dṛptau māyābhir itaretaram

07,013.042c antarhitau ceratus tau bhṛśaṃ vismayakāriṇau

07,013.043a cekitāno 'nuvindena yuyudhe tv atibhairavam

07,013.043b*0109_01 tayos tu yuddham abhavat parasparavadhaiṣiṇau

07,013.043b*0109_02 yudhiṣṭhiraḥ svayaṃ rājā duryodhanam ayodhayat

07,013.043b*0109_03 tau putrau tava durdharṣau yuyudhāte parasparam

07,013.043c yathā devāsure yuddhe balaśakrau mahābalau

07,013.044a lakṣmaṇaḥ kṣatradevena vimardam akarod bhṛśam

07,013.044c yathā viṣṇuḥ purā rājan hiraṇyākṣeṇa saṃyuge

07,013.045a tataḥ prajavitāśvena vidhivat kalpitena ca

07,013.045c rathenābhyapatad rājan saubhadraṃ pauravo nadan

07,013.046a tato 'bhiyāya tvarito yuddhākāṅkṣī mahābalaḥ

07,013.046c tena cakre mahad yuddham abhimanyur ariṃdamaḥ

07,013.047a pauravas tv atha saubhadraṃ śaravrātair avākirat

07,013.047c tasyārjunir dhvajaṃ chatraṃ dhanuś corvyām apātayat

07,013.048a saubhadraḥ pauravaṃ tv anyair viddhvā saptabhir āśugaiḥ

07,013.048c pañcabhis tasya vivyādha hayān sūtaṃ ca sāyakaiḥ

07,013.049a tataḥ saṃharṣayan senāṃ siṃhavad vinadan muhuḥ

07,013.049c samādattārjunis tūrṇaṃ pauravāntakaraṃ śaram

07,013.049d*0110_01 tasya saṃdhitam ājñāya sāyakaṃ ghoradarśanam

07,013.050a dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyaś cakarta saśaraṃ dhanuḥ

07,013.050c tad utsṛjya dhanuś chinnaṃ saubhadraḥ paravīrahā

07,013.050e udbabarha sitaṃ khaḍgam ādadānaḥ śarāvaram

07,013.051a sa tenānekatāreṇa carmaṇā kṛtahastavat

07,013.051c bhrāntāsir acaran mārgān darśayan vīryam ātmanaḥ

07,013.052a bhrāmitaṃ punar udbhrāntam ādhūtaṃ punar ucchritam

07,013.052c carmanistriṃśayo rājan nirviśeṣam adṛśyata

07,013.053a sa pauravarathasyeṣām āplutya sahasā nadan

07,013.053c pauravaṃ ratham āsthāya keśapakṣe parāmṛśat

07,013.054a jaghānāsya padā sūtam asināpātayad dhvajam

07,013.054c vikṣobhyāmbhonidhiṃ tārkṣyas taṃ nāgam iva cākṣipat

07,013.055a tam ākalitakeśāntaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ

07,013.055c ukṣāṇam iva siṃhena pātyamānam acetanam

07,013.056a tam ārjunivaśaṃ prāptaṃ kṛṣyamāṇam anāthavat

07,013.056c pauravaṃ patitaṃ dṛṣṭvā nāmṛṣyata jayadrathaḥ

07,013.057a sa barhiṇamahāvājaṃ kiṅkiṇīśatajālavat

07,013.057c carma cādāya khaḍgaṃ ca nadan paryapatad rathāt

07,013.058a tataḥ saindhavam ālokya kārṣṇir utsṛjya pauravam

07,013.058c utpapāta rathāt tūrṇaṃ śyenavan nipapāta ca

07,013.059a prāsapaṭṭiśanistriṃśāñ śatrubhiḥ saṃpraveritān

07,013.059c cicchedāthāsinā kārṣṇiś carmaṇā saṃrurodha ca

07,013.060a sa darśayitvā sainyānāṃ svabāhubalam ātmanaḥ

07,013.060c tam udyamya mahākhaḍgaṃ carma cātha punar balī

07,013.060d*0111_01 dudhāva sahasā khaḍgaṃ carma cātirathaḥ punaḥ

07,013.061a vṛddhakṣatrasya dāyādaṃ pitur atyantavairiṇam

07,013.061c sasārābhimukhaḥ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram

07,013.062a tau parasparam āsādya khaḍgadantanakhāyudhau

07,013.062c hṛṣṭavat saṃprajahrāte vyāghrakesariṇāv iva

07,013.063a saṃpāteṣv abhipāteṣu nipāteṣv asicarmaṇoḥ

07,013.063c na tayor antaraṃ kaś cid dadarśa narasiṃhayoḥ

07,013.064a avakṣepo 'sinirhrādaḥ śastrāntaranidarśanam

07,013.064c bāhyāntaranipātaś ca nirviśeṣam adṛśyata

07,013.065a bāhyam ābhyantaraṃ caiva carantau mārgam uttamam

07,013.065c dadṛśāte mahātmānau sapakṣāv iva parvatau

07,013.066a tato vikṣipataḥ khaḍgaṃ saubhadrasya yaśasvinaḥ

07,013.066c śarāvaraṇapakṣānte prajahāra jayadrathaḥ

07,013.067a rukmapakṣāntare saktas tasmiṃś carmaṇi bhāsvare

07,013.067c sindhurājabaloddhūtaḥ so 'bhajyata mahān asiḥ

07,013.068a bhagnam ājñāya nistriṃśam avaplutya padāni ṣaṭ

07,013.068c so 'dṛśyata nimeṣeṇa svarathaṃ punar āsthitaḥ

07,013.069a taṃ kārṣṇiṃ samarān muktam āsthitaṃ ratham uttamam

07,013.069c sahitāḥ sarvarājānaḥ parivavruḥ samantataḥ

07,013.070a tataś carma ca khaḍgaṃ ca samutkṣipya mahābalaḥ

07,013.070c nanādārjunadāyādaḥ prekṣamāṇo jayadratham

07,013.071a sindhurājaṃ parityajya saubhadraḥ paravīrahā

07,013.071c tāpayām āsa tat sainyaṃ bhuvanaṃ bhāskaro yathā

07,013.072a tasya sarvāyasīṃ śaktiṃ śalyaḥ kanakabhūṣaṇām

07,013.072c cikṣepa samare ghorāṃ dīptām agniśikhām iva

07,013.073a tām avaplutya jagrāha sakośaṃ cākarod asim

07,013.073c vainateyo yathā kārṣṇiḥ patantam uragottamam

07,013.074a tasya lāghavam ājñāya sattvaṃ cāmitatejasaḥ

07,013.074c sahitāḥ sarvarājānaḥ siṃhanādam athānadan

07,013.075a tatas tām eva śalyasya saubhadraḥ paravīrahā

07,013.075c mumoca bhujavīryeṇa vaiḍūryavikṛtājirām

07,013.076a sā tasya ratham āsādya nirmuktabhujagopamā

07,013.076c jaghāna sūtaṃ śalyasya rathāc cainam apātayat

07,013.077a tato virāṭadrupadau dhṛṣṭaketur yudhiṣṭhiraḥ

07,013.077c sātyakiḥ kekayā bhīmo dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau

07,013.077e yamau ca draupadeyāś ca sādhu sādhv iti cukruśuḥ

07,013.078a bāṇaśabdāś ca vividhāḥ siṃhanādāś ca puṣkalāḥ

07,013.078c prādurāsan harṣayantaḥ saubhadram apalāyinam

07,013.078d*0112_01 parivavruḥ sma te sarve pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ

07,013.078d*0112_02 harṣayantaś ca saubhadraṃ roṣayantaḥ sutāṃś ca te

07,013.078e tan nāmṛṣyanta putrās te śatror vijayalakṣaṇam

07,013.079a athainaṃ sahasā sarve samantān niśitaiḥ śaraiḥ

07,013.079c abhyākiran mahārāja jaladā iva parvatam

07,013.080a teṣāṃ ca priyam anvicchan sūtasya ca parābhavāt

07,013.080c ārtāyanir amitraghnaḥ kruddhaḥ saubhadram abhyayāt

07,014.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,014.001a bahūni suvicitrāṇi dvaṃdvayuddhāni saṃjaya

07,014.001c tvayoktāni niśamyāhaṃ spṛhayāmi sacakṣuṣām

07,014.001d*0113_01 na hi devāsuraṃ yuddham īdṛgrūpaṃ bhaved iti

07,014.001d*0113_02 cintayāmi ca yuddhāni śrutvā ghorāṇi saṃjaya

07,014.002a āścaryabhūtaṃ lokeṣu kathayiṣyanti mānavāḥ

07,014.002c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yuddhaṃ devāsuropamam

07,014.003a na hi me tṛptir astīha śṛṇvato yuddham uttamam

07,014.003c tasmād ārtāyaner yuddhaṃ saubhadrasya ca śaṃsa me

07,014.004 saṃjaya uvāca

07,014.004a sāditaṃ prekṣya yantāraṃ śalyaḥ sarvāyaṣīṃ gadām

07,014.004c samutkṣipya nadan kruddhaḥ pracaskanda rathottamāt

07,014.005a taṃ dīptam iva kālāgniṃ daṇḍahastam ivāntakam

07,014.005c javenābhyapatad bhīmaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām

07,014.006a saubhadro 'py aśaniprakhyāṃ pragṛhya mahatīṃ gadām

07,014.006c ehy ehīty abravīc chalyaṃ yatnād bhīmena vāritaḥ

07,014.007a vārayitvā tu saubhadraṃ bhīmasenaḥ pratāpavān

07,014.007c śalyam āsādya samare tasthau girir ivācalaḥ

07,014.008a tathaiva madrarājo 'pi bhīmaṃ dṛṣṭvā mahābalam

07,014.008c sasārābhimukhas tūrṇaṃ śārdūla iva kuñjaram

07,014.009a tatas tūryaninādāś ca śaṅkhānāṃ ca sahasraśaḥ

07,014.009c siṃhanādāś ca saṃjajñur bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ

07,014.010a paśyatāṃ śataśo hy āsīd anyonyasamacetasām

07,014.010c pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca sādhu sādhv iti nisvanaḥ

07,014.011a na hi madrādhipād anyaḥ sarvarājasu bhārata

07,014.011c soḍhum utsahate vegaṃ bhīmasenasya saṃyuge

07,014.012a tathā madrādhipasyāpi gadāvegaṃ mahātmanaḥ

07,014.012c soḍhum utsahate loke ko 'nyo yudhi vṛkodarāt

07,014.013a paṭṭair jāmbūnadair baddhā babhūva janaharṣiṇī

07,014.013c prajajvāla tathāviddhā bhīmena mahatī gadā

07,014.013d*0114_01 sāgnidīptā mahāraudrā gadā sā śuśubhe tadā

07,014.014a tathaiva carato mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ

07,014.014c mahāvidyutpratīkāśā śalyasya śuśubhe gadā

07,014.015a tau vṛṣāv iva nardantau maṇḍalāni viceratuḥ

07,014.015c āvarjitagadāśṛṅgāv ubhau śalyavṛkodarau

07,014.015d*0115_01 kopatāmrekṣaṇau vīrau śatrusaṃghavimardanau

07,014.015d*0115_02 mahāmātrau mahotsāhau gadāyuddhaviśāradau

07,014.016a maṇḍalāvartamārgeṣu gadāviharaṇeṣu ca

07,014.016c nirviśeṣam abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,014.017a tāḍitā bhīmasenena śalyasya mahatī gadā

07,014.017c sāgnijvālā mahāraudrā gadācūrṇam aśīryata

07,014.018a tathaiva bhīmasenasya dviṣatābhihatā gadā

07,014.018c varṣāpradoṣe khadyotair vṛto vṛkṣa ivābabhau

07,014.019a gadā kṣiptā tu samare madrarājena bhārata

07,014.019c vyoma saṃdīpayānā sā sasṛje pāvakaṃ bahu

07,014.020a tathaiva bhīmasenena dviṣate preṣitā gadā

07,014.020b*0116_01 bhīmarūpā mahāvegā gadā śalyaṃ raṇe 'nudat

07,014.020c tāpayām āsa tat sainyaṃ maholkā patatī yathā

07,014.021a te caivobhe gade śreṣṭhe samāsādya parasparam

07,014.021c śvasantyau nāgakanyeva sasṛjāte vibhāvasum

07,014.021d*0117_01 punaḥ śalyena bhīmasya gadāgrād gadayā hatāt

07,014.021d*0117_02 saṃgharṣaṇād utthito 'gnir dīpayām āsa medinīm

07,014.021d*0117_03 punaś ca bhīmasenena śalyasya mahatī gadā

07,014.021d*0117_04 tāḍitā sahasā rājan visasarjātha pāvakam

07,014.022a nakhair iva mahāvyāghrau dantair iva mahāgajau

07,014.022c tau viceratur āsādya gadābhyāṃ ca parasparam

07,014.023a tato gadāgrābhihatau kṣaṇena rudhirokṣitau

07,014.023c dadṛśāte mahātmānau puṣpitāv iva kiṃśukau

07,014.024a śuśruve dikṣu sarvāsu tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,014.024c gadābhighātasaṃhrādaḥ śakrāśanir ivopamaḥ

07,014.025a gadayā madrarājena savyadakṣiṇam āhataḥ

07,014.025c nākampata tadā bhīmo bhidyamāna ivācalaḥ

07,014.026a tathā bhīmagadāvegais tāḍyamāno mahābalaḥ

07,014.026c dhairyān madrādhipas tasthau vajrair girir ivāhataḥ

07,014.027a āpetatur mahāvegau samucchritamahāgadau

07,014.027c punar antaramārgasthau maṇḍalāni viceratuḥ

07,014.028a athāplutya padāny aṣṭau saṃnipatya gajāv iva

07,014.028c sahasā lohadaṇḍābhyām anyonyam abhijaghnatuḥ

07,014.029a tau parasparavegāc ca gadābhyāṃ ca bhṛśāhatau

07,014.029c yugapat petatur vīrau kṣitāv indradhvajāv iva

07,014.030a tato vihvalamānaṃ taṃ niḥśvasantaṃ punaḥ punaḥ

07,014.030c śalyam abhyapatat tūrṇaṃ kṛtavarmā mahārathaḥ

07,014.031a dṛṣṭvā cainaṃ mahārāja gadayābhinipīḍitam

07,014.031c viceṣṭantaṃ yathā nāgaṃ mūrchayābhipariplutam

07,014.032a tataḥ sagadam āropya madrāṇām adhipaṃ ratham

07,014.032c apovāha raṇāt tūrṇaṃ kṛtavarmā mahārathaḥ

07,014.033a kṣībavad vihvalo vīro nimeṣāt punar utthitaḥ

07,014.033c bhīmo 'pi sumahābāhur gadāpāṇir adṛśyata

07,014.034a tato madrādhipaṃ dṛṣṭvā tava putrāḥ parāṅmukham

07,014.034c sanāgarathapattyaśvāḥ samakampanta māriṣa

07,014.035a te pāṇḍavair ardyamānās tāvakā jitakāśibhiḥ

07,014.035c bhītā diśo 'nvapadyanta vātanunnā ghanā iva

07,014.036a nirjitya dhārtarāṣṭrāṃs tu pāṇḍaveyā mahārathāḥ

07,014.036c vyarocanta raṇe rājan dīpyamānā yaśasvinaḥ

07,014.037a siṃhanādān bhṛśaṃ cakruḥ śaṅkhān dadhmuś ca harṣitāḥ

07,014.037c bherīś ca vādayām āsur mṛdaṅgāṃś cānakaiḥ saha

07,014.037d*0118_01 atha maḍḍukabherimahāmurajāḥ

07,014.037d*0118_02 paṇavānakadundubhijharjharibhiḥ

07,014.037d*0118_03 vinadanti bhṛśaṃ saha śaṅkharavair

07,014.037d*0118_04 vividhaiś ca narottama siṃharavaiḥ

07,015.001 saṃjaya uvāca

07,015.001a tad balaṃ sumahad dīrṇaṃ tvadīyaṃ prekṣya vīryavān

07,015.001c dadhāraiko raṇe pāṇḍūn vṛṣaseno 'stramāyayā

07,015.002a śarā daśa diśo muktā vṛṣasenena māriṣa

07,015.002c vicerus te vinirbhidya naravājirathadvipān

07,015.003a tasya dīptā mahābāṇā viniśceruḥ sahasraśaḥ

07,015.003c bhānor iva mahābāho grīṣmakāle marīcayaḥ

07,015.004a tenārditā mahārāja rathinaḥ sādinas tathā

07,015.004c nipetur urvyāṃ sahasā vātanunnā iva drumāḥ

07,015.005a hayaughāṃś ca rathaughāṃś ca gajaughāṃś ca samantataḥ

07,015.005c apātayad raṇe rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,015.006a dṛṣṭvā tam evaṃ samare vicarantam abhītavat

07,015.006c sahitāḥ sarvarājānaḥ parivavruḥ samantataḥ

07,015.007a nākulis tu śatānīko vṛṣasenaṃ samabhyayāt

07,015.007c vivyādha cainaṃ daśabhir nārācair marmabhedibhiḥ

07,015.008a tasya karṇātmajaś cāpaṃ chittvā ketum apātayat

07,015.008c taṃ bhrātaraṃ parīpsanto draupadeyāḥ samabhyayuḥ

07,015.009a karṇātmajaṃ śaravrātaiś cakruś cādṛśyam añjasā

07,015.009c tān nadanto 'bhyadhāvanta droṇaputramukhā rathāḥ

07,015.010a chādayanto mahārāja draupadeyān mahārathān

07,015.010c śarair nānāvidhais tūrṇaṃ parvatāñ jaladā iva

07,015.011a tān pāṇḍavāḥ pratyagṛhṇaṃs tvaritāḥ putragṛddhinaḥ

07,015.011c pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ sṛñjayāś codyatāyudhāḥ

07,015.012a tad yuddham abhavad ghoraṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,015.012c tvadīyaiḥ pāṇḍuputrāṇāṃ devānām iva dānavaiḥ

07,015.013a evam uttamasaṃrambhā yuyudhuḥ kurupāṇḍavāḥ

07,015.013c parasparam udīkṣantaḥ parasparakṛtāgasaḥ

07,015.014a teṣāṃ dadṛśire kopād vapūṃṣy amitatejasām

07,015.014c yuyutsūnām ivākāśe patatrivarabhoginām

07,015.015a bhīmakarṇakṛpadroṇadrauṇipārṣatasātyakaiḥ

07,015.015c babhāse sa raṇoddeśaḥ kālasūryair ivoditaiḥ

07,015.015d*0119_01 prajānāṃ saṃkṣaye ghore yathā sūryodayo bhavet

07,015.015d*0119_02 śūrāṇām udayas tadvat sa āsīt puruṣarṣabha

07,015.016a tadāsīt tumulaṃ yuddhaṃ nighnatām itaretaram

07,015.016c mahābalānāṃ balibhir dānavānāṃ yathā suraiḥ

07,015.017a tato yudhiṣṭhirānīkam uddhūtārṇavanisvanam

07,015.017c tvadīyam avadhīt sainyaṃ saṃpradrutamahāratham

07,015.018a tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā śatrubhir bhṛśam arditam

07,015.018c alaṃ drutena vaḥ śūrā iti droṇo 'bhyabhāṣata

07,015.018d@004_0001 bhāradvājam amarṣaś ca vikramaś ca samāviśat

07,015.018d@004_0002 samuddhṛtya niṣaṅgāc ca dhanur jyām avamṛjya ca

07,015.018d@004_0003 mahāśaradhanuṣpāṇir yantāram idam abravīt

07,015.018d@004_0004 sārathe yāhi yatraiṣa pāṇḍareṇa virājatā

07,015.018d@004_0005 dhriyamāṇena chattreṇa rājā tiṣṭhati dharmarāṭ

07,015.018d@004_0006 tad etad dīryate sainyaṃ dhārtarāṣṭram anekadhā

07,015.018d@004_0007 etat saṃstambhayiṣyāmi prativārya yudhiṣṭhiram

07,015.018d@004_0008 na hi mām abhivarṣantaṃ saṃyuge tāta pāṇḍavāḥ

07,015.018d@004_0009 mātsyapāñcālarājānaḥ sarve ca sahasomakāḥ

07,015.018d@004_0010 arjuno matprasādād dhi mahāstrāṇi samāptavān

07,015.018d@004_0011 na mām utsahate tāta na bhīmo na ca sātyakiḥ

07,015.018d@004_0012 matprasādād dhi bībhatsuḥ parameṣvāsatāṃ gataḥ

07,015.018d@004_0013 mamaivāstraṃ vijānāti dhṛṣṭadyumno 'pi pārṣataḥ

07,015.018d@004_0014 nāyaṃ saṃrakṣituṃ kālaḥ prāṇāṃs tāta jayaiṣiṇā

07,015.018d@004_0015 saṃjaya uvāca

07,015.018d@004_0015 yāhi svargaṃ puraskṛtya yaśase ca jayāya ca

07,015.018d@004_0016 evaṃ saṃcodito yantā droṇam abhyavahat tataḥ

07,015.018d@004_0017 tadāśvahṛdayenāśvān abhimantryāśu harṣayan

07,015.018d@004_0018 rathena savarūthena bhāsvareṇa virājatā

07,015.018d@004_0019 taṃ karūśāś ca matsyāś ca cedayaś ca sasātvatāḥ

07,015.018d@004_0020 pāṇḍavāś ca sapāñcālāḥ sahitāḥ paryavārayan

07,015.019a tataḥ śoṇahayaḥ kruddhaś caturdanta iva dvipaḥ

07,015.019c praviśya pāṇḍavānīkaṃ yudhiṣṭhiram upādravat

07,015.020a tam avidhyac chitair bāṇaiḥ kaṅkapatrair yudhiṣṭhiraḥ

07,015.020c tasya droṇo dhanuś chittvā taṃ drutaṃ samupādravat

07,015.021a cakrarakṣaḥ kumāras tu pāñcālānāṃ yaśaskaraḥ

07,015.021c dadhāra droṇam āyāntaṃ veleva saritāṃ patim

07,015.022a droṇaṃ nivāritaṃ dṛṣṭvā kumāreṇa dvijarṣabham

07,015.022c siṃhanādaravo hy āsīt sādhu sādhv iti bhāṣatām

07,015.023a kumāras tu tato droṇaṃ sāyakena mahāhave

07,015.023c vivyādhorasi saṃkruddhaḥ siṃhavac cānadan muhuḥ

07,015.024a saṃvārya tu raṇe droṇaḥ kumāraṃ vai mahābalaḥ

07,015.024c śarair anekasāhasraiḥ kṛtahasto jitaklamaḥ

07,015.025a taṃ śūram āryavratinam astrārthakṛtaniśramam

07,015.025c cakrarakṣam apāmṛdnāt kumāraṃ dvijasattamaḥ

07,015.025d*0120_01 bāṇair nivārayām āsa paśyatāṃ sarvadhanvinām

07,015.026a sa madhyaṃ prāpya senāyāḥ sarvāḥ paricaran diśaḥ

07,015.026c tava sainyasya goptāsīd bhāradvājo ratharṣabhaḥ

07,015.027a śikhaṇḍinaṃ dvādaśabhir viṃśatyā cottamaujasam

07,015.027c nakulaṃ pañcabhir viddhvā sahadevaṃ ca saptabhiḥ

07,015.028a yudhiṣṭhiraṃ dvādaśabhir draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ

07,015.028c sātyakiṃ pañcabhir viddhvā matsyaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,015.029a vyakṣobhayad raṇe yodhān yathāmukhyān abhidravan

07,015.029c abhyavartata saṃprepsuḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

07,015.030a yugaṃdharas tato rājan bhāradvājaṃ mahāratham

07,015.030c vārayām āsa saṃkruddhaṃ vātoddhūtam ivārṇavam

07,015.031a yudhiṣṭhiraṃ sa viddhvā tu śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,015.031c yugaṃdharaṃ ca bhallena rathanīḍād apāharat

07,015.031d*0121_01 taṃ vijitya mahātejā bhāradvājo mahāmanāḥ

07,015.032a tato virāṭadrupadau kekayāḥ sātyakiḥ śibiḥ

07,015.032c vyāghradattaś ca pāñcālyaḥ siṃhasenaś ca vīryavān

07,015.033a ete cānye ca bahavaḥ parīpsanto yudhiṣṭhiram

07,015.033c āvavrus tasya panthānaṃ kirantaḥ sāyakān bahūn

07,015.034a vyāghradattaś ca pāñcālyo droṇaṃ vivyādha mārgaṇaiḥ

07,015.034c pañcāśadbhiḥ śitai rājaṃs tata uccukruśur janāḥ

07,015.035a tvaritaṃ siṃhasenas tu droṇaṃ viddhvā mahāratham

07,015.035c prāhasat sahasā hṛṣṭas trāsayan vai yatavratam

07,015.036a tato visphārya nayane dhanurjyām avamṛjya ca

07,015.036c talaśabdaṃ mahat kṛtvā droṇas taṃ samupādravat

07,015.037a tatas tu siṃhasenasya śiraḥ kāyāt sakuṇḍalam

07,015.037c vyāghradattasya cākramya bhallābhyām aharad balī

07,015.038a tān pramṛdya śaravrātaiḥ pāṇḍavānāṃ mahārathān

07,015.038c yudhiṣṭhirasamabhyāśe tasthau mṛtyur ivāntakaḥ

07,015.039a tato 'bhavan mahāśabdo rājan yaudhiṣṭhire bale

07,015.039c hṛto rājeti yodhānāṃ samīpasthe yatavrate

07,015.040a abruvan sainikās tatra dṛṣṭvā droṇasya vikramam

07,015.040c adya rājā dhārtarāṣṭraḥ kṛtārtho vai bhaviṣyati

07,015.040d*0122_01 asmin muhūrte droṇas tu pāṇḍavaṃ gṛhya harṣitaḥ

07,015.040e āgamiṣyati no nūnaṃ dhārtarāṣṭrasya saṃyuge

07,015.041a evaṃ saṃjalpatāṃ teṣāṃ tāvakānāṃ mahārathaḥ

07,015.041c āyāj javena kaunteyo rathaghoṣeṇa nādayan

07,015.041d*0123_01 mā bhaiṣīr iti saṃvārya śarair droṇam avārayat

07,015.042a śoṇitodāṃ rathāvartāṃ kṛtvā viśasane nadīm

07,015.042c śūrāsthicayasaṃkīrṇāṃ pretakūlāpahāriṇīm

07,015.043a tāṃ śaraughamahāphenāṃ prāsamatsyasamākulām

07,015.043c nadīm uttīrya vegena kurūn vidrāvya pāṇḍavaḥ

07,015.044a tataḥ kirīṭī sahasā droṇānīkam upādravat

07,015.044c chādayann iṣujālena mahatā mohayann iva

07,015.045a śīghram abhyasyato bāṇān saṃdadhānasya cāniśam

07,015.045c nāntaraṃ dadṛśe kaś cit kaunteyasya yaśasvinaḥ

07,015.046a na diśo nāntarikṣaṃ ca na dyaur naiva ca medinī

07,015.046c adṛśyata mahārāja bāṇabhūtam ivābhavat

07,015.047a nādṛśyata tadā rājaṃs tatra kiṃ cana saṃyuge

07,015.047c bāṇāndhakāre mahati kṛte gāṇḍīvadhanvanā

07,015.048a sūrye cāstam anuprāpte rajasā cābhisaṃvṛte

07,015.048c nājñāyata tadā śatrur na suhṛn na ca kiṃ cana

07,015.049a tato 'vahāraṃ cakrus te droṇaduryodhanādayaḥ

07,015.049c tān viditvā bhṛśaṃ trastān ayuddhamanasaḥ parān

07,015.050a svāny anīkāni bībhatsuḥ śanakair avahārayat

07,015.050c tato 'bhituṣṭuvuḥ pārthaṃ prahṛṣṭāḥ pāṇḍusṛñjayāḥ

07,015.050e pāñcālāś ca manojñābhir vāgbhiḥ sūryam ivarṣayaḥ

07,015.051a evaṃ svaśibiraṃ prāyāj jitvā śatrūn dhanaṃjayaḥ

07,015.051c pṛṣṭhataḥ sarvasainyānāṃ mudito vai sakeśavaḥ

07,015.052a masāragalvarkasuvarṇarūpyair; vajrapravālasphaṭikaiś ca mukhyaiḥ

07,015.052c citre rathe pāṇḍusuto babhāse; nakṣatracitre viyatīva candraḥ

07,016.001 saṃjaya uvāca

07,016.001a te sene śibiraṃ gatvā nyaviśetāṃ viśāṃ pate

07,016.001c yathābhāgaṃ yathānyāyaṃ yathāgulmaṃ ca sarvaśaḥ

07,016.002a kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ droṇaḥ paramadurmanāḥ

07,016.002c duryodhanam abhiprekṣya savrīḍam idam abravīt

07,016.003a uktam etan mayā pūrvaṃ na tiṣṭhati dhanaṃjaye

07,016.003c śakyo grahītuṃ saṃgrāme devair api yudhiṣṭhiraḥ

07,016.004a iti tad vaḥ prayatatāṃ kṛtaṃ pārthena saṃyuge

07,016.004c mātiśaṅkīr vaco mahyam ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau

07,016.005a apanīte tu yogena kena cic chvetavāhane

07,016.005c tata eṣyati te rājan vaśam adya yudhiṣṭhiraḥ

07,016.006a kaś cid āhvayatāṃ saṃkhye deśam anyaṃ prakarṣatu

07,016.006c tam ajitvā tu kaunteyo na nivartet kathaṃ cana

07,016.007a etasminn antare śūnye dharmarājam ahaṃ nṛpa

07,016.007c grahīṣyāmi camūṃ bhittvā dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ

07,016.008a arjunena vihīnas tu yadi notsṛjate raṇam

07,016.008c mām upāyāntam ālokya gṛhītam iti viddhi tam

07,016.009a evaṃ te sahasā rājan dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,016.009b*0124_01 kṣobhayitvā balaṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

07,016.009c samāneṣyāmi sagaṇaṃ vaśam adya na saṃśayaḥ

07,016.010a yadi tiṣṭhati saṃgrāme muhūrtam api pāṇḍavaḥ

07,016.010c athāpayāti saṃgrāmād vijayāt tad viśiṣyate

07,016.011a droṇasya tu vacaḥ śrutvā trigartādhipatis tataḥ

07,016.011c bhrātṛbhiḥ sahito rājann idaṃ vacanam abravīt

07,016.012a vayaṃ vinikṛtā rājan sadā gāṇḍīvadhanvanā

07,016.012c anāgaḥsv api cāgaskṛd asmāsu bharatarṣabha

07,016.013a te vayaṃ smaramāṇās tān vinikārān pṛthagvidhān

07,016.013c krodhāgninā dahyamānā na śemahi sadā niśāḥ

07,016.014a sa no divyāstrasaṃpannaś cakṣurviṣayam āgataḥ

07,016.014c kartāraḥ sma vayaṃ sarvaṃ yac cikīrṣāma hṛdgatam

07,016.015a bhavataś ca priyaṃ yat syād asmākaṃ ca yaśaskaram

07,016.015c vayam enaṃ haniṣyāmo nikṛṣyāyodhanād bahiḥ

07,016.016a adyāstv anarjunā bhūmir atrigartātha vā punaḥ

07,016.016c satyaṃ te pratijānīmo naitan mithyā bhaviṣyati

07,016.017a evaṃ satyarathaś coktvā satyadharmā ca bhārata

07,016.017c satyavarmā ca satyeṣuḥ satyakarmā tathaiva ca

07,016.018a sahitā bhrātaraḥ pañca rathānām ayutena ca

07,016.018c nyavartanta mahārāja kṛtvā śapatham āhave

07,016.019a mālavās tuṇḍikerāś ca rathānām ayutais tribhiḥ

07,016.019c suśarmā ca naravyāghras trigartaḥ prasthalādhipaḥ

07,016.020a mācellakair lalitthaiś ca sahito madrakair api

07,016.020c rathānām ayutenaiva so 'śapad bhrātṛbhiḥ saha

07,016.020d*0125_01 maladāś ca karūśāś ca daradāś ca mahārathāḥ

07,016.020d*0125_02 taṅkaṇāś ca parādāś ca yugapatte samāgatāḥ

07,016.021a nānājanapadebhyaś ca rathānām ayutaṃ punaḥ

07,016.021c samutthitaṃ viśiṣṭānāṃ saṃśapārtham upāgatam

07,016.022a tato jvalanam ādāya hutvā sarve pṛthak pṛthak

07,016.022c jagṛhuḥ kuśacīrāṇi citrāṇi kavacāni ca

07,016.023a te ca baddhatanutrāṇā ghṛtāktāḥ kuśacīriṇaḥ

07,016.023c maurvīmekhalino vīrāḥ sahasraśatadakṣiṇāḥ

07,016.024a yajvānaḥ putriṇo lokyāḥ kṛtakṛtyās tanutyajaḥ

07,016.024c yokṣyamāṇās tadātmānaṃ yaśasā vijayena ca

07,016.025a brahmacaryaśrutimukhaiḥ kratubhiś cāptadakṣiṇaiḥ

07,016.025c prāpya lokān suyuddhena kṣipram eva yiyāsavaḥ

07,016.026a brāhmaṇāṃs tarpayitvā ca niṣkān dattvā pṛthak pṛthak

07,016.026c gāś ca vāsāṃsi ca punaḥ samābhāṣya parasparam

07,016.026d*0126_01 dvijamukhyaiḥ samuditaiḥ kṛtasvasty ayanāśiṣaḥ

07,016.026d*0126_02 muditāś ca prahṛṣṭāś ca jalaṃ saṃspṛśya nirmalam

07,016.027a prajvālya kṛṣṇavartmānam upāgamya raṇe vratam

07,016.027c tasminn agnau tadā cakruḥ pratijñāṃ dṛḍhaniścayāḥ

07,016.028a śṛṇvatāṃ sarvabhūtānām uccair vācaḥ sma menire

07,016.028c dhṛtvā dhanaṃjayavadhe pratijñāṃ cāpi cakrire

07,016.029a ye vai lokāś cānṛtānāṃ ye caiva brahmaghātinām

07,016.029c pānapasya ca ye lokā gurudāraratasya ca

07,016.030a brahmasvahāriṇaś caiva rājapiṇḍāpahāriṇaḥ

07,016.030c śaraṇāgataṃ ca tyajato yācamānaṃ tathā ghnataḥ

07,016.031a agāradāhināṃ ye ca ye ca gāṃ nighnatām api

07,016.031c apacāriṇāṃ ca ye lokā ye ca brahmadviṣām api

07,016.032a jāyāṃ ca ṛtukāle vai ye mohād abhigacchatām

07,016.032c śrāddhasaṃgatikānāṃ ca ye cāpy ātmāpahāriṇām

07,016.033a nyāsāpahāriṇāṃ ye ca śrutaṃ nāśayatāṃ ca ye

07,016.033c kopena yudhyamānānāṃ ye ca nīcānusāriṇām

07,016.034a nāstikānāṃ ca ye lokā ye 'gnihorāpitṛtyajām

07,016.034b*0127_01 satyam ākramatāṃ ye ca pratyādityaṃ pramehatām

07,016.034c tān āpnuyāmahe lokān ye ca pāpakṛtām api

07,016.035a yady ahatvā vayaṃ yuddhe nivartema dhanaṃjayam

07,016.035c tena cābhyarditās trāsād bhavema hi parāṅmukhāḥ

07,016.036a yadi tv asukaraṃ loke karma kuryāma saṃyuge

07,016.036c iṣṭān puṇyakṛtāṃ lokān prāpnuyāma na saṃśayaḥ

07,016.037a evam uktvā tato rājaṃs te 'bhyavartanta saṃyuge

07,016.037c āhvayanto 'rjunaṃ vīrāḥ pitṛjuṣṭāṃ diśaṃ prati

07,016.038a āhūtas tair naravyāghraiḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ

07,016.038c dharmarājam idaṃ vākyam apadāntaram abravīt

07,016.039a āhūto na nivarteyam iti me vratam āhitam

07,016.039c saṃśaptakāś ca māṃ rājann āhvayanti punaḥ punaḥ

07,016.040a eṣa ca bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ suśarmāhvayate raṇe

07,016.040c vadhāya sagaṇasyāsya mām anujñātum arhasi

07,016.041a naitac chaknomi saṃsoḍhum āhvānaṃ puruṣarṣabha

07,016.041c satyaṃ te pratijānāmi hatān viddhi parān yudhi

07,016.041d*0128_01 na hy arjuno raṇe rājan mithyā kiṃ cit pravakṣyati

07,016.041d*0128_02 hatāṃs traigartakān paśya mā sma te kaśmalaṃ bhavet

07,016.042 yudhiṣṭhira uvāca

07,016.042a śrutam etat tvayā tāta yad droṇasya cikīrṣitam

07,016.042c yathā tad anṛtaṃ tasya bhavet tadvat samācara

07,016.043a droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstraś ca jitaśramaḥ

07,016.043c pratijñātaṃ ca tenaitad grahaṇaṃ me mahāratha

07,016.044 arjuna uvāca

07,016.044*0129_01 sarvathā na nivarteyam āhūto 'haṃ paraṃtapa

07,016.044*0129_02 trigarto bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ sa mām āhvayate bhṛśam

07,016.044*0129_03 tavāpi tu raṇe rakṣā vihitā me janādhipa

07,016.044*0129_04 nirapekṣo gamiṣyāmi vadhāyaiṣāṃ durātmanām

07,016.044a ayaṃ vai satyajid rājann adya te rakṣitā yudhi

07,016.044c dhriyamāṇe hi pāñcālye nācāryaḥ kāmam āpsyati

07,016.045a hate tu puruṣavyāghre raṇe satyajiti prabho

07,016.045c sarvair api sametair vā na sthātavyaṃ kathaṃ cana

07,016.046 saṃjaya uvāca

07,016.046a anujñātas tato rājñā pariṣvaktaś ca phalgunaḥ

07,016.046c premṇā dṛṣṭaś ca bahudhā āśiṣā ca prayojitaḥ

07,016.047a vihāyainaṃ tataḥ pārthas trigartān pratyayād balī

07,016.047c kṣudhitaḥ kṣudvighātārthaṃ siṃho mṛgagaṇān iva

07,016.048a tato dauryodhanaṃ sainyaṃ mudā paramayā yutam

07,016.048c gate 'rjune bhṛśaṃ kruddhaṃ dharmarājasya nigrahe

07,016.048d*0130_01 grahaṇe dharmarājasya kṛtotsāhaṃ mahāmṛdhe

07,016.049a tato 'nyonyena te sene samājagmatur ojasā

07,016.049b*0131_01 vegena śaṅkhān āpūrya harṣayukte mahāsvane

07,016.049c gaṅgāsarayvor vegena prāvṛṣīvolbaṇodake

07,017.001 saṃjaya uvāca

07,017.001a tataḥ saṃśaptakā rājan same deśe vyavasthitāḥ

07,017.001c vyūhyānīkaṃ rathair eva candrārdhākhyaṃ mudānvitāḥ

07,017.002a te kirīṭinam āyāntaṃ dṛṣṭvā harṣeṇa māriṣa

07,017.002b*0132_01 atīva saṃprahṛṣṭās te hy upalakṣya dhanaṃjayam

07,017.002c udakrośan naravyāghrāḥ śabdena mahatā tadā

07,017.003a sa śabdaḥ pradiśaḥ sarvā diśaḥ khaṃ ca samāvṛṇot

07,017.003c āvṛtatvāc ca lokasya nāsīt tatra pratisvanaḥ

07,017.004a atīva saṃprahṛṣṭāṃs tān upalabhya dhanaṃjayaḥ

07,017.004c kiṃ cid abhyutsmayan kṛṣṇam idaṃ vacanam abravīt

07,017.005a paśyaitān devakīmātar mumūrṣūn adya saṃyuge

07,017.005c bhrātṝṃs traigartakān evaṃ roditavye praharṣitān

07,017.006a atha vā harṣakālo 'yaṃ traigartānām asaṃśayam

07,017.006c kunarair duravāpān hi lokān prāpsyanty anuttamān

07,017.006d*0133_01 mayā hatā hi saṃgrāme lokān prāpsyanti puṣkalān

07,017.007a evam uktvā mahābāhur hṛṣīkeśaṃ tato 'rjunaḥ

07,017.007c āsasāda raṇe vyūḍhāṃ traigartānām anīkinīm

07,017.008a sa devadattam ādāya śaṅkhaṃ hemapariṣkṛtam

07,017.008c dadhmau vegena mahatā phalgunaḥ pūrayan diśaḥ

07,017.009a tena śabdena vitrastā saṃśaptakavarūthinī

07,017.009c niśceṣṭāvasthitā saṃkye aśmasāramayī yathā

07,017.009d*0134_01 sā senā bharataśreṣṭha niśceṣṭā śuśubhe tadā

07,017.009d*0134_02 citrapaṭṭe yathā nyastā kuśalaiḥ śilpibhir naraiḥ

07,017.009d*0134_03 svanena tena sainyānāṃ divam āvṛṇvatā tadā

07,017.009d*0134_04 sasvanā pṛthivī sarvā tathaiva ca mahodadhiḥ

07,017.009d*0134_05 vyūḍhānīkais tu taiḥ sarvaiḥ pṛthivyāṃ samarārṇave

07,017.009d*0134_06 svanena sarvasainyānāṃ karṇās tu badhirīkṛtāḥ

07,017.010a vāhās teṣāṃ vivṛttākṣāḥ stabdhakarṇaśirodharāḥ

07,017.010c viṣṭabdhacaraṇā mūtraṃ rudhiraṃ ca prasusruvuḥ

07,017.010d*0135_01 tato vyupāramac chabdaḥ prahṛṣṭās te tato 'bhavan

07,017.011a upalabhya ca te saṃjñām avasthāpya ca vāhinīm

07,017.011c yugapat pāṇḍuputrāya cikṣipuḥ kaṅkapatriṇaḥ

07,017.012a tāny arjunaḥ sahasrāṇi daśa pañcaiva cāśugaiḥ

07,017.012c anāgatāny eva śaraiś cicchedāśuparākramaḥ

07,017.013a tato 'rjunaṃ śitair bāṇair daśabhir daśabhiḥ punaḥ

07,017.013c pratyavidhyaṃs tataḥ pārthas tān avidhyat tribhis tribhiḥ

07,017.014a ekaikas tu tataḥ pārthaṃ rājan vivyādha pañcabhiḥ

07,017.014c sa ca tān prativivyādha dvābhyāṃ dvābhyāṃ parākramī

07,017.015a bhūya eva tu saṃrabdhās te 'rjunaṃ sahakeśavam

07,017.015c āpūrayañ śarais tīkṣṇais taṭākam iva vṛṣṭibhiḥ

07,017.016a tataḥ śarasahasrāṇi prāpatann arjunaṃ prati

07,017.016c bhramarāṇām iva vrātāḥ phulladrumagaṇe vane

07,017.017a tataḥ subāhus triṃśadbhir adrisāramayair dṛḍhaiḥ

07,017.017c avidhyad iṣubhir gāḍhaṃ kirīṭe savyasācinam

07,017.018a taiḥ kirīṭī kirīṭasthair hemapuṅkhair ajihmagaiḥ

07,017.018c śātakumbhamayāpīḍo babhau yūpa ivocchritaḥ

07,017.019a hastāvāpaṃ subāhos tu bhallena yudhi pāṇḍavaḥ

07,017.019c ciccheda taṃ caiva punaḥ śaravarṣair avākirat

07,017.020a tataḥ suśarmā daśabhiḥ surathaś ca kirīṭinam

07,017.020c sudharmā sudhanuś caiva subāhuś ca samarpayan

07,017.021a tāṃs tu sarvān pṛthag bāṇair vānarapravaradhvajaḥ

07,017.021c pratyavidhyad dhvajāṃś caiṣāṃ bhallaiś ciccheda kāñcanān

07,017.022a sudhanvano dhanuś chittvā hayān vai nyavadhīc charaiḥ

07,017.022c athāsya saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat

07,017.022d*0136_01 jahāra pārthaḥ sainyeṣu sahasre dve ca yodhinām

07,017.023a tasmiṃs tu patite vīre trastās tasya padānugāḥ

07,017.023b*0137_01 bhūyiṣṭhaṃ pratiruddhās te hatair yodhair yaśasvinaḥ

07,017.023c vyadravanta bhayād bhītā yena dauryodhanaṃ balam

07,017.024a tato jaghāna saṃkruddho vāsavis tāṃ mahācamūm

07,017.024c śarajālair avicchinnais tamaḥ sūrya ivāṃśubhiḥ

07,017.025a tato bhagne bale tasmin viprayāte samantataḥ

07,017.025c savyasācini saṃkruddhe traigartān bhayam āviśat

07,017.026a te vadhyamānāḥ pārthena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,017.026c amuhyaṃs tatra tatraiva trastā mṛgagaṇā iva

07,017.027a tatas trigartarāṭ kruddhas tān uvāca mahārathān

07,017.027c alaṃ drutena vaḥ śūrā na bhayaṃ kartum arhatha

07,017.028a śaptvā tu śapathān ghorān sarvasainyasya paśyataḥ

07,017.028c gatvā dauryodhanaṃ sainyaṃ kiṃ vai vakṣyatha mukhyagāḥ

07,017.029a nāvahāsyāḥ kathaṃ loke karmaṇānena saṃyuge

07,017.029c bhavema sahitāḥ sarve nivartadhvaṃ yathābalam

07,017.030a evam uktās tu te rājann udakrośan muhur muhuḥ

07,017.030c śaṅkhāṃś ca dadhmire vīrā harṣayantaḥ parasparam

07,017.031a tatas te saṃnyavartanta saṃśaptakagaṇāḥ punaḥ

07,017.031c nārāyaṇāś ca gopālāḥ kṛtvā mṛtyuṃ nivartanam

07,018.001 saṃjaya uvāca

07,018.001a dṛṣṭvā tu saṃnivṛttāṃs tān saṃśaptakagaṇān punaḥ

07,018.001c vāsudevaṃ mahātmānam arjunaḥ samabhāṣata

07,018.002a codayāśvān hṛṣīkeśa saṃśaptakagaṇān prati

07,018.002c naite hāsyanti saṃgrāmaṃ jīvanta iti me matiḥ

07,018.003a paśya me 'strabalaṃ ghoraṃ bāhvor iṣvasanasya ca

07,018.003c adyaitān pātayiṣyāmi kruddho rudraḥ paśūn iva

07,018.004a tataḥ kṛṣṇaḥ smitaṃ kṛtvā pariṇandya śivena tam

07,018.004b*0138_01 evaṃ bruvāṇaṃ bībhatsuṃ keśavaḥ śatruvāhinīm

07,018.004c prāveśayata durdharṣo yatra yatraicchad arjunaḥ

07,018.005a babhrāje sa ratho 'tyartham uhyamāno raṇe tadā

07,018.005c uhyamānam ivākāśe vimānaṃ pāṇḍurair hayaiḥ

07,018.006a maṇḍalāni tataś cakre gatapratyāgatāni ca

07,018.006c yathā śakraratho rājan yuddhe devāsure purā

07,018.007a atha nārāyaṇāḥ kruddhā vividhāyudhapāṇayaḥ

07,018.007c chādayantaḥ śaravrātaiḥ parivavrur dhanaṃjayam

07,018.008a adṛśyaṃ ca muhūrtena cakrus te bharatarṣabha

07,018.008c kṛṣṇena sahitaṃ yuddhe kuntīputraṃ dhanaṃjayam

07,018.009a kruddhas tu phalgunaḥ saṃkhye dviguṇīkṛtavikramaḥ

07,018.009c gāṇḍīvam upasaṃmṛjya tūrṇaṃ jagrāha saṃyuge

07,018.010a baddhvā ca bhṛkuṭīṃ vaktre krodhasya pratilakṣaṇam

07,018.010c devadattaṃ mahāśaṅkhaṃ pūrayām āsa pāṇḍavaḥ

07,018.011a athāstram arisaṃghaghnaṃ tvāṣṭram abhyasyad arjunaḥ

07,018.011c tato rūpasahasrāṇi prādurāsan pṛthak pṛthak

07,018.012a ātmanaḥ pratirūpais tair nānārūpair vimohitāḥ

07,018.012c anyonyam arjunaṃ matvā svam ātmānaṃ ca jaghnire

07,018.013a ayam arjuno 'yaṃ govinda imau yādavapāṇḍavau

07,018.013c iti bruvāṇāḥ saṃmūḍhā jaghnur anyonyam āhave

07,018.013d*0139_01 anyonyaṃ samare jaghnus tāvakā bharatarṣabha

07,018.014a mohitāḥ paramāstreṇa kṣayaṃ jagmuḥ parasparam

07,018.014b*0140_01 rudhirokṣitagātrās te prekṣamāṇāḥ parasparam

07,018.014c aśobhanta raṇe yodhāḥ puṣpitā iva kiṃśukāḥ

07,018.014d*0141_01 rudhirotpīḍanās te tu rudhireṇa samukṣitāḥ

07,018.014d*0141_02 candanasya raseneva vyabhrājanta raṇājire

07,018.014d*0141_03 tataḥ prahasya bībhatsur vyākṣipad gāṇḍivaṃ bhṛśam

07,018.014d*0141_04 nyahanat tāñ śarais tīkṣṇais tamaḥ sūrya ivāṃśubhiḥ

07,018.014d*0141_05 hatāvaśiṣṭās te bhūyaḥ parivārya dhanaṃjayam

07,018.014d*0141_06 sāśvadhvajarathaṃ cakrur adṛśyaṃ śaravṛṣṭibhiḥ

07,018.015a tataḥ śarasahasrāṇi tair vimuktāni bhasmasāt

07,018.015c kṛtvā tad astraṃ tān vīrān anayad yamasādanam

07,018.016a atha prahasya bībhatsur lalitthān mālavān api

07,018.016c mācellakāṃs trigartāṃś ca yaudheyāṃś cārdayac charaiḥ

07,018.017a te vadhyamānā vīreṇa kṣatriyāḥ kālacoditāḥ

07,018.017c vyasṛjañ śaravarṣāṇi pārthe nānāvidhāni ca

07,018.018a tato naivārjunas tatra na ratho na ca keśavaḥ

07,018.018c pratyadṛśyata ghoreṇa śaravarṣeṇa saṃvṛtaḥ

07,018.019a tatas te labdhalakṣyatvād anyonyam abhicukruśuḥ

07,018.019c hatau kṛṣṇāv iti prītā vāsāṃsy ādudhuvus tadā

07,018.020a bherīmṛdaṅgaśaṅkhāṃś ca dadhmur vīrāḥ sahasraśaḥ

07,018.020c siṃhanādaravāṃś cogrāṃś cakrire tatra māriṣa

07,018.021a tataḥ prasiṣvide kṛṣṇaḥ khinnaś cārjunam abravīt

07,018.021c kvāsi pārtha na paśye tvāṃ kaccij jīvasi śatruhan

07,018.022a tasya taṃ mānuṣaṃ bhāvaṃ bhāvajño ''jñāya pāṇḍavaḥ

07,018.022c vāyavyāstreṇa tair astāṃ śaravṛṣṭim apāharat

07,018.023a tataḥ saṃśaptakavrātān sāśvadviparathāyudhān

07,018.023c uvāha bhagavān vāyuḥ śuṣkaparṇacayān iva

07,018.024a uhyamānās tu te rājan bahv aśobhanta vāyunā

07,018.024c praḍīnāḥ pakṣiṇaḥ kāle vṛkṣebhya iva māriṣa

07,018.025a tāṃs tathā vyākulīkṛtya tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ

07,018.025c jaghāna niśitair bāṇaiḥ sahasrāṇi śatāni ca

07,018.026a śirāṃsi bhallair aharad bāhūn api ca sāyudhān

07,018.026c hastihastopamāṃś corūñ śarair urvyām apātayat

07,018.027a pṛṣṭhacchinnān vicaraṇān vimastiṣkekṣaṇāṅgulīn

07,018.027c nānāṅgāvayavair hīnāṃś cakārārīn dhanaṃjayaḥ

07,018.028a gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān

07,018.028c śarair viśakalīkurvaṃś cakre vyaśvarathadvipān

07,018.029a muṇḍatālavanānīva tatra tatra cakāśire

07,018.029c chinnadhvajarathavrātāḥ ke cit ke cit kva cit kva cit

07,018.030a sottarāyudhino nāgāḥ sapatākāṅkuśāyudhāḥ

07,018.030c petuḥ śakrāśanihatā drumavanta ivācalāḥ

07,018.031a cāmarāpīḍakavacāḥ srastāntranayanāsavaḥ

07,018.031c sārohās turagāḥ petuḥ pārthabāṇahatāḥ kṣitau

07,018.032a vipraviddhāsinakharāś chinnavarmarṣṭiśaktayaḥ

07,018.032c pattayaś chinnavarmāṇaḥ kṛpaṇaṃ śerate hatāḥ

07,018.033a tair hatair hanyamānaiś ca patadbhiḥ patitair api

07,018.033c bhramadbhir niṣṭanadbhiś ca ghoram āyodhanaṃ babhau

07,018.034a rajaś ca mahad udbhūtaṃ śāntaṃ rudhiravṛṣṭibhiḥ

07,018.034c mahī cāpy abhavad durgā kabandhaśatasaṃkulā

07,018.035a tad babhau raudrabībhatsaṃ bībhatsor yānam āhave

07,018.035c ākrīḍa iva rudrasya ghnataḥ kālātyaye paśūn

07,018.036a te vadhyamānāḥ pārthena vyākulāśvarathadvipāḥ

07,018.036c tam evābhimukhāḥ kṣīṇāḥ śakrasyātithitāṃ gatāḥ

07,018.037a sā bhūmir bharataśreṣṭha nihatais tair mahārathaiḥ

07,018.037c āstīrṇā saṃbabhau sarvā pretībhūtaiḥ samantataḥ

07,018.038a etasminn antare caiva pramatte savyasācini

07,018.038c vyūḍhānīkas tato droṇo yudhiṣṭhiram upādravat

07,018.039a taṃ pratyagṛhṇaṃs tvaritā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

07,018.039c yudhiṣṭhiraṃ parīpsantas tadāsīt tumulaṃ mahat

07,019.001 saṃjaya uvāca

07,019.001a pariṇāmya niśāṃ tāṃ tu bhāradvājo mahārathaḥ

07,019.001c bahūktvā ca tato rājan rājānaṃ ca suyodhanam

07,019.002a vidhāya yogaṃ pārthena saṃśaptakagaṇaiḥ saha

07,019.002c niṣkrānte ca raṇāt pārthe saṃśaptakavadhaṃ prati

07,019.003a vyūḍhānīkas tato droṇaḥ pāṇḍavānāṃ mahācamūm

07,019.003c abhyayād bharataśreṣṭha dharmarājajighṛkṣayā

07,019.004a vyūhaṃ dṛṣṭvā suparṇaṃ tu bhāradvājakṛtaṃ tadā

07,019.004c vyūhena maṇḍalārdhena pratyavyūhad yudhiṣṭhiraḥ

07,019.005a mukham āsīt suparṇasya bhāradvājo mahārathaḥ

07,019.005c śiro duryodhano rājā sodaryaiḥ sānugaiḥ saha

07,019.006a cakṣuṣī kṛtavarmā ca gautamaś cāsyatāṃ varaḥ

07,019.006c bhūtavarmā kṣemaśarmā karakarṣaś ca vīryavān

07,019.007a kaliṅgāḥ siṃhalāḥ prācyāḥ śūrābhīrā daśerakāḥ

07,019.007c śakā yavanakāmbojās tathā haṃsapadāś ca ye

07,019.008a grīvāyāṃ śūrasenāś ca daradā madrakekayāḥ

07,019.008c gajāśvarathapattyaughās tasthuḥ śatasahasraśaḥ

07,019.009a bhūriśravāḥ śalaḥ śalyaḥ somadattaś ca bāhlikaḥ

07,019.009c akṣauhiṇyā vṛtā vīrā dakṣiṇaṃ pakṣam āśritāḥ

07,019.010a vindānuvindāv āvantyau kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ

07,019.010c vāmaṃ pakṣaṃ samāśritya droṇaputrāgragāḥ sthitāḥ

07,019.011a pṛṣṭhe kaliṅgāḥ sāmbaṣṭhā māgadhāḥ paundramadrakāḥ

07,019.011c gāndhārāḥ śakuniprāgyāḥ pārvatīyā vasātayaḥ

07,019.012a pucche vaikartanaḥ karṇaḥ saputrajñātibāndhavaḥ

07,019.012c mahatyā senayā tasthau nānādhvajasamutthayā

07,019.013a jayadratho bhīmarathaḥ sāṃyātrikasabho jayaḥ

07,019.013c bhūmiṃjayo vṛṣakrātho naiṣadhaś ca mahābalaḥ

07,019.014a vṛtā balena mahatā brahmalokapuraskṛtāḥ

07,019.014c vyūhasyopari te rājan sthitā yuddhaviśāradāḥ

07,019.015a droṇena vihito vyūhaḥ padātyaśvarathadvipaiḥ

07,019.015c vātoddhūtārṇavākāraḥ pravṛtta iva lakṣyate

07,019.016a tasya pakṣaprapakṣebhyo niṣpatanti yuyutsavaḥ

07,019.016c savidyutstanitā meghāḥ sarvadigbhya ivoṣṇage

07,019.017a tasya prāgjyotiṣo madhye vidhivat kalpitaṃ gajam

07,019.017c āsthitaḥ śuśubhe rājann aṃśumān udaye yathā

07,019.018a mālyadāmavatā rājā śvetacchatreṇa dhāryatā

07,019.018c kṛttikāyogayuktena paurṇamāsyām ivendunā

07,019.019a nīlāñjanacayaprakhyo madāndho dvirado babhau

07,019.019c abhivṛṣṭo mahāmeghair yathā syāt parvato mahān

07,019.020a nānānṛpatibhir vīrair vividhāyudhabhūṣaṇaiḥ

07,019.020c samanvitaḥ pārvatīyaiḥ śakro devagaṇair iva

07,019.021a tato yudhiṣṭhiraḥ prekṣya vyūhaṃ tam atimānuṣam

07,019.021c ajayyam aribhiḥ saṃkhye pārṣataṃ vākyam abravīt

07,019.022a brāhmaṇasya vaśaṃ nāham iyām adya yathā prabho

07,019.022c pārāvatasavarṇāśva tathā nītir vidhīyatām

07,019.023 dhṛṣṭadyumna uvāca

07,019.023a droṇasya yatamānasya vaśaṃ naiṣyasi suvrata

07,019.023c aham āvārayiṣyāmi droṇam adya sahānugam

07,019.024a mayi jīvati kauravya nodvegaṃ kartum arhasi

07,019.024c na hi śakto raṇe droṇo vijetuṃ māṃ kathaṃ cana

07,019.025 saṃjaya uvāca

07,019.025a evam uktvā kiran bāṇān drupadasya suto balī

07,019.025c pārāvatasavarṇāśvaḥ svayaṃ droṇam upādravat

07,019.026a aniṣṭadarśanaṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnam avasthitam

07,019.026c kṣaṇenaivābhavad droṇo nātihṛṣṭamanā iva

07,019.026d*0142_01 sa hi jāto mahāraudro droṇasya nidhanaṃ prati

07,019.026d*0142_02 martyadharmatayā tasmād bhāradvājo vyamuhyata

07,019.026d*0142_03 nāśakat taṃ tataḥ kaś cid anīke prativīkṣitum

07,019.026d*0142_04 tataḥ kirann iṣūṃs tīkṣṇān drupadasya varūthinīm

07,019.026d*0142_05 bhāradvājo yayau tūrṇaṃ pārṣataṃ varjayan yudhi

07,019.026d*0142_06 drupadasya mahat sainyaṃ vārayām āsa brāhmaṇaḥ

07,019.027a taṃ tu saṃprekṣya putras te durmukhaḥ śatrukarśanaḥ

07,019.027c priyaṃ cikīrṣan droṇasya dhṛṣṭadyumnam avārayat

07,019.028a sa saṃprahāras tumulaḥ samarūpa ivābhavat

07,019.028c pārṣatasya ca śūrasya durmukhasya ca bhārata

07,019.029a pārṣataḥ śarajālena kṣipraṃ pracchādya durmukham

07,019.029c bhāradvājaṃ śaraugheṇa mahatā samavārayat

07,019.030a droṇam āvāritaṃ dṛṣṭvā bhṛśāyastas tavātmajaḥ

07,019.030c nānāliṅgaiḥ śaravrātaiḥ pārṣataṃ samamohayat

07,019.031a tayor viṣaktayoḥ saṃkhye pāñcālyakurumukhyayoḥ

07,019.031b*0143_01 abhavat tumulaṃ yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇoḥ

07,019.031c droṇo yaudhiṣṭhiraṃ sainyaṃ bahudhā vyadhamac charaiḥ

07,019.032a anilena yathābhrāṇi vicchinnāni samantataḥ

07,019.032c tathā pārthasya sainyāni vicchinnāni kva cit kva cit

07,019.033a muhūrtam iva tad yuddham āsīn madhuradarśanam

07,019.033c tata unmattavad rājan nirmaryādam avartata

07,019.033d*0144_01 naiva khaṃ na diśo bhūmir babhāse na ca bhāskaraḥ

07,019.034a naiva sve na pare rājann ajñāyanta parasparam

07,019.034c anumānena saṃjñābhir yuddhaṃ tat samavartata

07,019.035a cūḍāmaṇiṣu niṣkeṣu bhūṣaṇeṣv asicarmasu

07,019.035c teṣām ādityavarṇābhā marīcyaḥ pracakāśire

07,019.036a tat prakīrṇapatākānāṃ rathavāraṇavājinām

07,019.036c balākāśabalābhrābhaṃ dadṛśe rūpam āhave

07,019.037a narān eva narā jaghnur udagrāś ca hayā hayān

07,019.037c rathāṃś ca rathino jaghnur vāraṇā varavāraṇān

07,019.038a samucchritapatākānāṃ gajānāṃ paramadvipaiḥ

07,019.038c kṣaṇena tumulo ghoraḥ saṃgrāmaḥ samavartata

07,019.039a teṣāṃ saṃsaktagātrāṇāṃ karṣatām itaretaram

07,019.039c dantasaṃghātasaṃgharṣāt sadhūmo 'gnir ajāyata

07,019.040a viprakīrṇapatākās te viṣāṇajanitāgnayaḥ

07,019.040c babhūvuḥ khaṃ samāsādya savidyuta ivāmbudāḥ

07,019.041a vikṣaradbhir nadadbhiś ca nipatadbhiś ca vāraṇaiḥ

07,019.041c saṃbabhūva mahī kīrṇā meghair dyaur iva śāradī

07,019.042a teṣām āhanyamānānāṃ bāṇatomaravṛṣṭibhiḥ

07,019.042c vāraṇānāṃ ravo jajñe meghānām iva saṃplave

07,019.043a tomarābhihatāḥ ke cid bāṇaiś ca paramadvipāḥ

07,019.043c vitresuḥ sarvabhūtānāṃ śabdam evāpare 'vrajan

07,019.044a viṣāṇābhihatāś cāpi ke cit tatra gajā gajaiḥ

07,019.044c cakrur ārtasvaraṃ ghoram utpātajaladā iva

07,019.045a pratīpaṃ hriyamāṇāś ca vāraṇā varavāraṇaiḥ

07,019.045c unmathya punar ājahruḥ preritāḥ paramāṅkuśaiḥ

07,019.046a mahāmātrā mahāmātrais tāḍitāḥ śaratomaraiḥ

07,019.046c gajebhyaḥ pṛthivīṃ jagmur muktapraharaṇāṅkuśāḥ

07,019.047a nirmanuṣyāś ca mātaṅgā vinadantas tatas tataḥ

07,019.047c chinnābhrāṇīva saṃpetuḥ saṃpraviśya parasparam

07,019.048a hatān parivahantaś ca yantritāḥ paramāyudhaiḥ

07,019.048c diśo jagmur mahānāgāḥ ke cid ekacarā iva

07,019.049a tāḍitās tāḍyamānāś ca tomararṣṭiparaśvadhaiḥ

07,019.049c petur ārtasvaraṃ kṛtvā tadā viśasane gajāḥ

07,019.050a teṣāṃ śailopamaiḥ kāyair nipatadbhiḥ samantataḥ

07,019.050c āhatā sahasā bhūmiś cakampe ca nanāda ca

07,019.051a sāditaiḥ sagajārohaiḥ sapatākaiḥ samantataḥ

07,019.051c mātaṅgaiḥ śuśubhe bhūmir vikīrṇair iva parvataiḥ

07,019.052a gajasthāś ca mahāmātrā nirbhinnahṛdayā raṇe

07,019.052b*0145_01 gajair gātravaraiḥ kṣuṇṇā viṣāṇaś ca nipātitāḥ

07,019.052c rathibhiḥ pātitā bhallair vikīrṇāṅkuśatomarāḥ

07,019.053a krauñcavad vinadanto 'nye nārācābhihatā gajāḥ

07,019.053c parān svāṃś cāpi mṛdnantaḥ paripetur diśo daśa

07,019.054a gajāśvarathasaṃghānāṃ śarīraughasamāvṛtā

07,019.054c babhūva pṛthivī rājan māṃsaśoṇitakardamā

07,019.055a pramathya ca viṣāṇāgraiḥ samutkṣipya ca vāraṇaiḥ

07,019.055c sacakrāś ca vicakrāś ca rathair eva mahārathāḥ

07,019.056a rathāś ca rathibhir hīnā nirmanuṣyāś ca vājinaḥ

07,019.056c hatārohāś ca mātaṅgā diśo jagmuḥ śarāturāḥ

07,019.057a jaghānātra pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ tathā

07,019.057c ity āsīt tumulaṃ yuddhaṃ na prajñāyata kiṃ cana

07,019.058a ā gulphebhyo 'vasīdanta narāḥ śoṇitakardame

07,019.058c dīpyamānaiḥ parikṣiptā dāvair iva mahādrumāḥ

07,019.059a śoṇitaiḥ sicyamānāni vastrāṇi kavacāni ca

07,019.059c chatrāṇi ca patākāś ca sarvaṃ raktam adṛśyata

07,019.060a hayaughāś ca rathaughāś ca naraughāś ca nipātitāḥ

07,019.060c saṃvṛttāḥ punar āvṛttā bahudhā rathanemibhiḥ

07,019.061a sa gajaughamahāvegaḥ parāsunaraśaivalaḥ

07,019.061c rathaughatumulāvartaḥ prababhau sainyasāgaraḥ

07,019.062a taṃ vāhanamahānaubhir yodhā jayadhanaiṣiṇaḥ

07,019.062c avagāhyāvamajjanto naiva mohaṃ pracakrire

07,019.063a śaravarṣābhivṛṣṭeṣu yodheṣv ajitalakṣmasu

07,019.063c na hi svacittatāṃ lebhe kaś cid āhatalakṣaṇaḥ

07,019.064a vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayaṃkare

07,019.064c mohayitvā parān droṇo yudhiṣṭhiram upādravat

07,020.001 saṃjaya uvāca

07,020.001a tato yudhiṣṭhiro droṇaṃ dṛṣṭvāntikam upāgatam

07,020.001c mahatā śaravarṣeṇa pratyagṛhṇād abhītavat

07,020.002a tato halahalāśabda āsīd yaudhiṣṭhire bale

07,020.002c jighṛkṣati mahāsiṃhe gajānām iva yūthapam

07,020.003a dṛṣṭvā droṇaṃ tataḥ śūraḥ satyajit satyavikramaḥ

07,020.003c yudhiṣṭhiraṃ pariprepsum ācāryaṃ samupādravat

07,020.004a tata ācāryapāñcālyau yuyudhāte parasparam

07,020.004c vikṣobhayantau tat sainyam indravairocanāv iva

07,020.004d*0146_01 tato droṇaṃ maheṣvāsaṃ satyajit satyavikramaḥ

07,020.004d*0146_02 avidhyan niśitāgraiś ca paramāstraṃ vidarśayan

07,020.004d*0146_03 tato 'sya sāratheḥ pañca śarān sarpaviṣopamān

07,020.004d*0146_04 amuñcad antakaprakhyān saṃmumohāsya sārathiḥ

07,020.004d*0146_05 athāsya sahasāvidhyad dhayān daśabhir āśugaiḥ

07,020.004d*0146_06 daśabhir daśabhiḥ kruddha ubhau ca pārṣṇisārathī

07,020.004d*0146_07 maṇḍalaṃ tu samāvṛtya vyacarat pṛtanāmukhe

07,020.004d*0146_08 dhvajaṃ ciccheda ca kruddho droṇasyāmitrakarśanaḥ

07,020.004d*0146_09 droṇas tu tat samālakṣya caritaṃ tasya saṃyuge

07,020.004d*0146_10 manasā cintayām āsa prāptakālam ariṃdamaḥ

07,020.005a tataḥ satyajitaṃ tīkṣṇair daśabhir marmabhedibhiḥ

07,020.005c avidhyac chīghram ācāryaś chittvāsya saśaraṃ dhanuḥ

07,020.005d*0147_01 ācāryas tasya vai cāpaṃ ciccheda tribhir āśugaiḥ

07,020.006a sa śīghrataram ādāya dhanur anyat pratāpavān

07,020.006c droṇaṃ so 'bhijaghānāśu viṃśadbhiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,020.007a jñātvā satyajitā droṇaṃ grasyamānam ivāhave

07,020.007c vṛkaḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ pāñcālyo droṇam ardayat

07,020.008a saṃchādyamānaṃ samare droṇaṃ dṛṣṭvā mahāratham

07,020.008c cukruśuḥ pāṇḍavā rājan vastrāṇi dudhuvuś ca ha

07,020.009a vṛkas tu paramakruddho droṇaṃ ṣaṣṭyā stanāntare

07,020.009c vivyādha balavān rājaṃs tad adbhutam ivābhavat

07,020.010a droṇas tu śaravarṣeṇa chādyamāno mahārathaḥ

07,020.010c vegaṃ cakre mahāvegaḥ krodhād udvṛtya cakṣuṣī

07,020.011a tataḥ satyajitaś cāpaṃ chittvā droṇo vṛkasya ca

07,020.011c ṣaḍbhiḥ sasūtaṃ sahayaṃ śarair droṇo 'vadhīd vṛkam

07,020.012a athānyad dhanur ādāya satyajid vegavattaram

07,020.012c sāśvaṃ sasūtaṃ viśikhair droṇaṃ vivyādha sadhvajam

07,020.013a sa tan na mamṛṣe droṇaḥ pāñcālyenārdanaṃ mṛdhe

07,020.013c tatas tasya vināśāya satvaraṃ vyasṛjac charān

07,020.014a hayān dhvajaṃ dhanur muṣṭim ubhau ca pārṣṇisārathī

07,020.014c avākirat tato droṇaḥ śaravarṣaiḥ sahasraśaḥ

07,020.015a tathā saṃchidyamāneṣu kārmukeṣu punaḥ punaḥ

07,020.015c pāñcālyaḥ paramāstrajñaḥ śoṇāśvaṃ samayodhayat

07,020.015d*0148_01 avākirac charais tūrṇaṃ bhāradvājaṃ samantataḥ

07,020.015d*0148_02 hayeṣu ca viṣakteṣu vimukho 'bhavad āhave

07,020.016a sa satyajitam ālakṣya tathodīrṇaṃ mahāhave

07,020.016b*0149_01 vegena mahatāmṛdnād vāto drumam ivocchritam

07,020.016b*0149_02 tataḥ pāñcālaputrasya yuddhe satyajitas tathā

07,020.016c ardhacandreṇa ciccheda śiras tasya mahātmanaḥ

07,020.017a tasmin hate mahāmātre pāñcālānāṃ ratharṣabhe

07,020.017c apāyāj javanair aśvair droṇāt trasto yudhiṣṭhiraḥ

07,020.018a pāñcālāḥ kekayā matsyāś cedikārūṣakosalāḥ

07,020.018c yudhiṣṭhiram udīkṣanto hṛṣṭā droṇam upādravan

07,020.019a tato yudhiṣṭhiraprepsur ācāryaḥ śatrupūgahā

07,020.019c vyadhamat tāny anīkāni tūlarāśim ivānilaḥ

07,020.020a nirdahantam anīkāni tāni tāni punaḥ punaḥ

07,020.020c droṇaṃ matsyād avarajaḥ śatānīko 'bhyavartata

07,020.021a sūryaraśmipratīkāśaiḥ karmāraparimārjitaiḥ

07,020.021c ṣaḍbhiḥ sasūtaṃ sahayaṃ droṇaṃ viddhvānadad bhṛśam

07,020.021d*0150_01 krūrāya karmaṇe yuktaṃ cikīrṣuḥ karma duṣkaram

07,020.021d*0150_02 avākirac charaśatair bhāradvājaṃ samantataḥ

07,020.022a tasya nānadato droṇaḥ śiraḥ kāyāt sakuṇḍalam

07,020.022c kṣureṇāpāharat tūrṇaṃ tato matsyāḥ pradudruvuḥ

07,020.023a matsyāñ jitvājayac cedīn kārūṣān kekayān api

07,020.023c pāñcālān sṛñjayān pāṇḍūn bhāradvājaḥ punaḥ punaḥ

07,020.024a taṃ dahantam anīkāni kruddham agniṃ yathā vanam

07,020.024c dṛṣṭvā rukmarathaṃ kruddhaṃ samakampanta sṛñjayāḥ

07,020.025a uttamaṃ hy ādadhānasya dhanur asyāśukāriṇaḥ

07,020.025c jyāghoṣo nighnato 'mitrān dikṣu sarvāsu śuśruve

07,020.026a nāgān aśvān padātīṃś ca rathino gajasādinaḥ

07,020.026c raudrā hastavatā muktāḥ pramathnanti sma sāyakāḥ

07,020.027a nānadyamānaḥ parjanyo miśravāto himātyaye

07,020.027c aśmavarṣam ivāvarṣat pareṣāṃ bhayam ādadhat

07,020.028a sarvā diśaḥ samacarat sainyaṃ vikṣobhayann iva

07,020.028c balī śūro maheṣvāso mitrāṇām abhayaṃkaraḥ

07,020.029a tasya vidyud ivābhreṣu cāpaṃ hemapariṣkṛtam

07,020.029c dikṣu sarvāsv apaśyāma droṇasyāmitatejasaḥ

07,020.029d*0151_01 śobhamānāṃ dhvaje cāsya vedīm adrākṣma bhārata

07,020.029d*0151_02 himavacchikharākārāṃ carataḥ saṃyuge bhṛśam

07,020.030a droṇas tu pāṇḍavānīke cakāra kadanaṃ mahat

07,020.030c yathā daityagaṇe viṣṇuḥ surāsuranamaskṛtaḥ

07,020.031a sa śūraḥ satyavāk prājño balavān satyavikramaḥ

07,020.031c mahānubhāvaḥ kālānte raudrīṃ bhīruvibhīṣaṇām

07,020.032a kavacormidhvajāvartāṃ martyakūlāpahāriṇīm

07,020.032c gajavājimahāgrāhām asimīnāṃ durāsadām

07,020.033a vīrāsthiśarkarāṃ raudrāṃ bherīmurajakacchapām

07,020.033c carmavarmaplavāṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām

07,020.034a śaraughiṇīṃ dhanuḥsrotāṃ bāhupannagasaṃkulām

07,020.034c raṇabhūmivahāṃ ghorāṃ kurusṛñjayavāhinīm

07,020.034e manuṣyaśīrṣapāṣāṇāṃ śaktimīnāṃ gadoḍupām

07,020.035a uṣṇīṣaphenavasanāṃ niṣkīrṇāntrasarīsṛpām

07,020.035c vīrāpahāriṇīm ugrāṃ māṃsaśoṇitakardamām

07,020.036a hastigrāhāṃ ketuvṛkṣāṃ kṣatriyāṇāṃ nimajjanīm

07,020.036c krūrāṃ śarīrasaṃghāṭāṃ sādinakrāṃ duratyayām

07,020.036e droṇaḥ prāvartayat tatra nadīm antakagāminīm

07,020.037a kravyādagaṇasaṃghuṣṭāṃ śvaśṛgālagaṇāyutām

07,020.037c niṣevitāṃ mahāraudraiḥ piśitāśaiḥ samantataḥ

07,020.038a taṃ dahantam anīkāni rathodāraṃ kṛtāntavat

07,020.038c sarvato 'bhyadravan droṇaṃ kuntīputrapurogamāḥ

07,020.038d*0152_01 te droṇaṃ sahitāḥ śūrāḥ sarvataḥ paryavārayan

07,020.038d*0152_02 gabhastibhir ivādityaṃ tapantaṃ bhuvane yathā

07,020.039a tāṃs tu śūrān maheṣvāsāṃs tāvakābhyudyatāyudhāḥ

07,020.039c rājāno rājaputrāś ca samantāt paryavārayan

07,020.039d*0153_01 śikhaṇḍī tu tato droṇaṃ pañcabhir nataparvabhiḥ

07,020.039d*0153_02 kṣatravarmā ca viṃśatyā vasudānaś ca pañcabhiḥ

07,020.039d*0153_03 uttamaujās tribhir bāṇaiḥ kṣatradevaś ca saptabhiḥ

07,020.039d*0153_04 sātyakiś ca śatenājau yudhāmanyus tathāṣṭabhiḥ

07,020.039d*0153_05 yudhiṣṭhiro dvādaśabhir droṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ

07,020.039d*0153_06 dhṛṣṭadyumnaś ca daśabhiś cekitānas tribhiḥ śaraiḥ

07,020.040a tato droṇaḥ satyasaṃdhaḥ prabhinna iva kuñjaraḥ

07,020.040c abhyatītya rathānīkaṃ dṛḍhasenam apātayat

07,020.041a tato rājānam āsādya praharantam abhītavat

07,020.041c avidhyan navabhiḥ kṣemaṃ sa hataḥ prāpatad rathāt

07,020.042a sa madhyaṃ prāpya sainyānāṃ sarvāḥ pravicaran diśaḥ

07,020.042c trātā hy abhavad anyeṣāṃ na trātavyaḥ kathaṃ cana

07,020.043a śikhaṇḍinaṃ dvādaśabhir viṃśatyā cottamaujasam

07,020.043c vasudānaṃ ca bhallena preṣayad yamasādanam

07,020.044a aśītyā kṣatravarmāṇaṃ ṣaḍviṃśatyā sudakṣiṇam

07,020.044c kṣatradevaṃ tu bhallena rathanīḍād apāharat

07,020.045a yudhāmanyuṃ catuḥṣaṣṭyā triṃśatā caiva sātyakim

07,020.045c viddhvā rukmarathas tūrṇaṃ yudhiṣṭhiram upādravat

07,020.046a tato yudhiṣṭhiraḥ kṣipraṃ kitavo rājasattamaḥ

07,020.046c apāyāj javanair aśvaiḥ pāñcālyo droṇam abhyayāt

07,020.047a taṃ droṇaḥ sadhanuṣkaṃ tu sāśvayantāram akṣiṇot

07,020.047c sa hataḥ prāpatad bhūmau rathāj jyotir ivāmbarāt

07,020.047d*0154_01 taṃ hatvā vibabhau droṇaḥ kurubhiḥ parivāritaḥ

07,020.048a tasmin hate rājaputre pāñcālānāṃ yaśaskare

07,020.048c hata droṇaṃ hata droṇam ity āsīt tumulaṃ mahat

07,020.049a tāṃs tathā bhṛśasaṃkruddhān pāñcālān matsyakekayān

07,020.049c sṛñjayān pāṇḍavāṃś caiva droṇo vyakṣobhayad balī

07,020.050a sātyakiṃ cekitānaṃ ca dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau

07,020.050c vārdhakṣemiṃ citrasenaṃ senābinduṃ suvarcasam

07,020.051a etāṃś cānyāṃś ca subahūn nānājanapadeśvarān

07,020.051c sarvān droṇo 'jayad yuddhe kurubhiḥ parivāritaḥ

07,020.052a tāvakās tu mahārāja jayaṃ labdhvā mahāhave

07,020.052c pāṇḍaveyān raṇe jaghnur dravamāṇān samantataḥ

07,020.052d*0155_01 vārdhakṣemis tu vārṣṇeyo droṇaṃ viddhvā śarottamaiḥ

07,020.052d*0155_02 navabhiś cāvanīpālaḥ punar vivyādha pañcabhiḥ

07,020.052d*0155_03 citrasenas tato droṇaṃ pāñcālas tv ardayac charaiḥ

07,020.052d*0155_04 punar vivyādha saṃkruddhaḥ senābinduś ca pañcabhiḥ

07,020.052d*0155_05 suvarmā pañcabhiś caiva dhṛṣṭadyumnaś ca pañcabhiḥ

07,020.052d*0155_06 śikhaṇḍī navabhir bāṇaiś cekitānaś ca pañcabhiḥ

07,020.052d*0155_07 sātyakiś ca catuḥṣaṣṭyā rājan vivyādha sāyakaiḥ

07,020.052d*0155_08 sucitro daśabhir bāṇair droṇaṃ viddhvānadad balī

07,020.052d*0155_09 taṃ droṇaḥ samare rājañ śaravarṣair avākirat

07,020.052d*0155_10 apātayat tato droṇaḥ sucitraṃ sahasārathim

07,020.052d*0155_11 sāśvaś ca samare rājan hato vai prāpatat kṣitau

07,020.052d*0155_12 pātyamāno mahārāja babhau jyotir ivāmbarāt

07,020.053a te dānavā ivendreṇa vadhyamānā mahātmanā

07,020.053c pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ samakampanta bhārata

07,021.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,021.001a bhāradvājena bhagneṣu pāṇḍaveṣu mahāmṛdhe

07,021.001c pāñcāleṣu ca sarveṣu kaś cid anyo 'bhyavartata

07,021.002a āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā kṣatriyāṇāṃ yaśaskarīm

07,021.002c asevitāṃ kāpuruṣaiḥ sevitāṃ puruṣarṣabhaiḥ

07,021.003a sa hi vīro naraḥ sūta yo bhagneṣu nivartate

07,021.003c aho nāsīt pumān kaś cid dṛṣṭvā droṇaṃ vyavasthitam

07,021.004a jṛmbhamāṇam iva vyāghraṃ prabhinnam iva kuñjaram

07,021.004c tyajantam āhave prāṇān saṃnaddhaṃ citrayodhinam

07,021.005a maheṣvāsaṃ naravyāghraṃ dviṣatām aghavardhanam

07,021.005c kṛtajñaṃ satyanirataṃ duryodhanahitaiṣiṇam

07,021.006a bhāradvājaṃ tathānīke dṛṣṭvā śūram avasthitam

07,021.006c ke vīrāḥ saṃnyavartanta tan mamācakṣva saṃjaya

07,021.007 saṃjaya uvāca

07,021.007a tān dṛṣṭvā calitān saṃkhye praṇunnān droṇasāyakaiḥ

07,021.007c pāñcālān pāṇḍavān matsyān sṛñjayāṃś cedikekayān

07,021.008a droṇacāpavimuktena śaraugheṇāsuhāriṇā

07,021.008c sindhor iva mahaughena hriyamāṇān yathā plavān

07,021.009a kauravāḥ siṃhanādena nānāvādyasvanena ca

07,021.009c rathadvipanarāśvaiś ca sarvataḥ paryavārayan

07,021.010a tān paśyan sainyamadhyastho rājā svajanasaṃvṛtaḥ

07,021.010c duryodhano 'bravīt karṇaṃ prahṛṣṭaḥ prahasann iva

07,021.011a paśya rādheya pāñcālān praṇunnān droṇasāyakaiḥ

07,021.011c siṃheneva mṛgān vanyāṃs trāsitān dṛḍhadhanvanā

07,021.012a naite jātu punar yuddham īheyur iti me matiḥ

07,021.012c yathā tu bhagnā droṇena vāteneva mahādrumāḥ

07,021.013a ardyamānāḥ śarair ete rukmapuṅkhair mahātmanā

07,021.013c pathā naikena gacchanti ghūrṇamānās tatas tataḥ

07,021.014a saṃniruddhāś ca kauravyair droṇena ca mahātmanā

07,021.014c ete 'nye maṇḍalībhūtāḥ pāvakeneva kuñjarāḥ

07,021.015a bhramarair iva cāviṣṭā droṇasya niśitaiḥ śaraiḥ

07,021.015c anyonyaṃ samalīyanta palāyanaparāyaṇāḥ

07,021.016a eṣa bhīmo dṛḍhakrodho hīnaḥ pāṇḍavasṛñjayaiḥ

07,021.016c madīyair āvṛto yodhaiḥ karṇa tarjayatīva mām

07,021.017a vyaktaṃ droṇamayaṃ lokam adya paśyati durmatiḥ

07,021.017c nirāśo jīvitān nūnam adya rājyāc ca pāṇḍavaḥ

07,021.018 karṇa uvāca

07,021.018a naiṣa jātu mahābāhur jīvann āhavam utsṛjet

07,021.018c na cemān puruṣavyāghra siṃhanādān viśakṣyate

07,021.019a na cāpi pāṇḍavā yuddhe bhajyerann iti me matiḥ

07,021.019c śūrāś ca balavantaś ca kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ

07,021.020a viṣāgnidyūtasaṃkleśān vanavāsaṃ ca pāṇḍavāḥ

07,021.020c smaramāṇā na hāsyanti saṃgrāmam iti me matiḥ

07,021.021a nikṛto hi mahābāhur amitaujā vṛkodaraḥ

07,021.021c varān varān hi kaunteyo rathodārān haniṣyati

07,021.022a asinā dhanuṣā śaktyā hayair nāgair narai rathaiḥ

07,021.022c āyasena ca daṇḍena vrātān vrātān haniṣyati

07,021.023a tam ete cānuvartante sātyakipramukhā rathāḥ

07,021.023c pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ pāṇḍavāś ca viśeṣataḥ

07,021.024a śūrāś ca balavantaś ca vikrāntāś ca mahārathāḥ

07,021.024c viśeṣataś ca bhīmena saṃrabdhenābhicoditāḥ

07,021.024d*0156_01 eṣa cāpi mahābāhur himavān iva susthiraḥ

07,021.024d*0156_02 vadhiṣyati mahārāja gadayā bhīmavegayā

07,021.025a te droṇam abhivartante sarvataḥ kurupuṃgavāḥ

07,021.025c vṛkodaraṃ parīpsantaḥ sūryam abhragaṇā iva

07,021.025d*0157_01 samareṣu tu nirdiṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇabāṃdhavāḥ

07,021.025d*0158_01 hrīmantaḥ śatrumaraṇe nipuṇāḥ puṇyalakṣaṇāḥ

07,021.025d*0158_02 bahavaḥ pārthivā rājaṃs teṣāṃ vaśagatā raṇe

07,021.025d*0158_03 māvamaṃsthāḥ pāṇḍavāṃs tvaṃ nārāyaṇapurogamān

07,021.026a ekāyanagatā hy ete pīḍayeyur yatavratam

07,021.026c arakṣyamāṇaṃ śalabhā yathā dīpaṃ mumūrṣavaḥ

07,021.026e asaṃśayaṃ kṛtāstrāś ca paryāptāś cāpi vāraṇe

07,021.027a atibhāraṃ tv ahaṃ manye bhāradvāje samāhitam

07,021.027c te śīghram anugacchāmo yatra droṇo vyavasthitaḥ

07,021.027e kākā iva mahānāgaṃ mā vai hanyur yatavratam

07,021.028 saṃjaya uvāca

07,021.028a rādheyasya vacaḥ śrutvā rājā duryodhanas tadā

07,021.028c bhrātṛbhiḥ sahito rājan prāyād droṇarathaṃ prati

07,021.029a tatrārāvo mahān āsīd ekaṃ droṇaṃ jighāṃsatām

07,021.029c pāṇḍavānāṃ nivṛttānāṃ nānāvarṇair hayottamaiḥ

07,022.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,022.001a sarveṣām eva me brūhi rathacihnāni saṃjaya

07,022.001b*0159_01 tān ahaṃ śrotum icchāmi vistareṇa pṛthak pṛthak

07,022.001b*0159_02 dūyate me manas tāta droṇaṃ prati paraṃtapa

07,022.001b*0159_03 śrutvā bhīṣmasya nidhanaṃ tadvad etad bhaviṣyati

07,022.001c ye droṇam abhyavartanta kruddhā bhīmapurogamāḥ

07,022.002 saṃjaya uvāca

07,022.002a ṛśyavarṇair hayair dṛṣṭvā vyāyacchantaṃ vṛkodaram

07,022.002c rajatāśvas tataḥ śūraḥ śaineyaḥ saṃnyavartata

07,022.002d*0160_01 sāraṅgaiś ca yudhāmanyur uhyamāno hayottamaiḥ

07,022.002d*0160_02 paryavartata durdharṣaḥ kruddho droṇarathaṃ prati

07,022.002d*0160_03 pārāvatasavarṇais tu hemabhāṇḍair mahājavaiḥ

07,022.002d*0160_04 pāñcālarājasya suto dhṛṣṭadyumno 'bhyavartata

07,022.002d*0160_05 pitaraṃ tu pariprepsuḥ kṣatradharmā yatavrataḥ

07,022.002d*0160_06 siddhiṃ cāsya parāṃ kāṃkṣañ śoṇākṣaḥ saṃnyavartata

07,022.002d*0160_07 padmapatranibhaiś cāśvair mallikākṣair alaṃkṛtaiḥ

07,022.002d*0160_08 śikhaṇḍī kṣatradevaś ca svayaṃ pratvarayan yayau

07,022.003a darśanīyās tu kāmbojāḥ śukapatraparicchadāḥ

07,022.003c vahanto nakulaṃ śīghraṃ tāvakān abhidudruvuḥ

07,022.004a kṛṣṇās tu meghasaṃkāśāḥ sahadevam udāyudham

07,022.004a*0161_01 **** **** prāvahann uttamaujasam

07,022.004a*0161_02 durdharṣāyābhisaṃdhāya kruddhaṃ kruddhāya bhārata

07,022.004a*0161_03 tathā tittirikalmāṣā hayā vātasamā jave

07,022.004a*0161_04 avahaṃs tumule yuddhe

07,022.004b*0162_01 dantavarṇās tu rājānaṃ kālavālā yudhiṣṭhiram

07,022.004c bhīmavegā naravyāghram avahan vātaraṃhasaḥ

07,022.005a hemottamapraticchannair hayair vātasamair jave

07,022.005c abhyavartanta sainyāni sarvāṇy eva yudhiṣṭhiram

07,022.006a rājñas tv anantaraṃ rājā pāñcālyo drupado 'bhavat

07,022.006c jātarūpamayacchatraḥ sarvaiḥ svair abhirakṣitaḥ

07,022.007a lalāmair haribhir yuktaiḥ sarvaśabdakṣamair yudhi

07,022.007c rājñāṃ madhye maheṣvāsaḥ śāntabhīr abhyavartata

07,022.008a taṃ virāṭo 'nvayāt paścāt saha śūrair mahārathaiḥ

07,022.008c kekayāś ca śikhaṇḍī ca dhṛṣṭaketus tathaiva ca

07,022.008e svaiḥ svaiḥ sainyaiḥ parivṛtā matsyarājānam anvayuḥ

07,022.009a te tu pāṭalapuṣpāṇāṃ samavarṇā hayottamāḥ

07,022.009c vahamānā vyarājanta matsyasyāmitraghātinaḥ

07,022.010a hāridrasamavarṇās tu javanā hemamālinaḥ

07,022.010c putraṃ virāṭarājasya satvarāḥ samudāvahan

07,022.011a indragopakavarṇais tu bhrātaraḥ pañca kekayāḥ

07,022.011c jātarūpasamābhāsaḥ sarve lohitakadhvajāḥ

07,022.012a te hemamālinaḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

07,022.012c varṣanta iva jīmūtāḥ pratyadṛśyanta daṃśitāḥ

07,022.013a āmapātranibhākārāḥ pāñcālyam amitaujasam

07,022.013c dāntās tāmrāruṇā yuktāḥ śikhaṇḍinam udāvahan

07,022.014a tathā dvādaśasāhasrāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ

07,022.014c teṣāṃ tu ṣaṭ sahasrāṇi ye śikhaṇḍinam anvayuḥ

07,022.015a putraṃ tu śiśupālasya narasiṃhasya māriṣa

07,022.015c ākrīḍanto vahanti sma sāraṅgaśabalā hayāḥ

07,022.016a dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ

07,022.016c kāmbojaiḥ śabalair aśvair abhyavartata durjayaḥ

07,022.017a bṛhatkṣatraṃ tu kaikeyaṃ sukumāraṃ hayottamāḥ

07,022.017c palāladhūmavarṇābhāḥ saindhavāḥ śīghram āvahan

07,022.018a mallikākṣāḥ padmavarṇā bāhlijātāḥ svalaṃkṛtāḥ

07,022.018c śūraṃ śikhaṇḍinaḥ putraṃ kṣatradevam udāvahan

07,022.018d*0163_01 rukmabhāṇḍapraticchannāḥ kauśeyasadṛśā hayāḥ

07,022.018d*0163_02 kṣamāvanto 'vahan saṃkhye senābindum araṭṭajāḥ

07,022.019a yuvānam avahan yuddhe krauñcavarṇā hayottamāḥ

07,022.019c kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ sukumāraṃ mahāratham

07,022.020a śvetās tu prativindhyaṃ taṃ kṛṣṇagrīvā manojavāḥ

07,022.020c yantuḥ preṣyakarā rājan rājaputram udāvahan

07,022.020d*0164_01 yuvānam avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarāḥ hayāḥ

07,022.021a sutasomaṃ tu yaṃ dhaumyāt pārthaḥ putram ayācata

07,022.021c māṣapuṣpasavarṇās tam avahan vājino raṇe

07,022.022a sahasrasomapratimā babhūvuḥ; pure kurūṇām udayendunāmni

07,022.022c tasmiñ jātaḥ somasaṃkrandamadhye; yasmāt tasmāt sutasomo 'bhavat saḥ

07,022.022d*0165_01 sahasrasomapratimā hayāḥ kanakabhūṣaṇāḥ

07,022.022d*0165_02 vīraṃ tam avahan yuddhe heṣamāṇāḥ samantataḥ

07,022.023a nākuliṃ tu śatānīkaṃ śālapuṣpanibhā hayāḥ

07,022.023c ādityataruṇaprakhyāḥ ślāghanīyam udāvahan

07,022.024a kāñcanapratimair yoktrair mayūragrīvasaṃnibhāḥ

07,022.024c draupadeyaṃ naravyāghraṃ śrutakarmāṇam āvahan

07,022.025a śrutakīrtiṃ śrutanidhiṃ draupadeyaṃ hayottamāḥ

07,022.025c ūhuḥ pārthasamaṃ yuddhe cāṣapatranibhā hayāḥ

07,022.026a yam āhur adhyardhaguṇaṃ kṛṣṇāt pārthāc ca saṃyuge

07,022.026c abhimanyuṃ piśaṅgās taṃ kumāram avahan raṇe

07,022.027a ekas tu dhārtarāṣṭrebhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ

07,022.027c taṃ bṛhanto mahākāyā yuyutsum avahan raṇe

07,022.028a palālakāṇḍavarṇās tu vārdhakṣemiṃ tarasvinam

07,022.028c ūhuḥ sutumule yuddhe hayā hṛṣṭāḥ svalaṃkṛtāḥ

07,022.029a kumāraṃ śitipādās tu rukmapatrair uraśchadaiḥ

07,022.029c saucittim avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarā hayāḥ

07,022.030a rukmapṛṣṭhāvakīrṇās tu kauśeyasadṛśā hayāḥ

07,022.030c suvarṇamālinaḥ kṣāntāḥ śreṇimantam udāvahan

07,022.031a rukmamālādharāḥ śūrā hemavarṇāḥ svalaṃkṛtāḥ

07,022.031c kāśirājaṃ hayaśreṣṭhāḥ ślāghanīyam udāvahan

07,022.032a astrāṇāṃ ca dhanurvede brāhme vede ca pāragam

07,022.032c taṃ satyadhṛtim āyāntam aruṇāḥ samudāvahan

07,022.033a yaḥ sa pāñcālasenānīr droṇam aṃśam akalpayat

07,022.033c pārāvatasavarṇāśvā dhṛṣṭadyumnam udāvahan

07,022.034a tam anvayāt satyadhṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ

07,022.034c śreṇimān vasudānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibho

07,022.035a yuktaiḥ paramakāmbojair javanair hemamālibhiḥ

07,022.035c bhīṣayanto dviṣatsainyaṃ yamavaiśravaṇopamāḥ

07,022.036a prabhadrakās tu pāñcālāḥ ṣaṭ sahasrāṇy udāyudhāḥ

07,022.036c nānāvarṇair hayaśreṣṭhair hemacitrarathadhvajāḥ

07,022.037a śaravrātair vidhunvantaḥ śatrūn vitatakārmukāḥ

07,022.037c samānamṛtyavo bhūtvā dhṛṣṭadyumnaṃ samanvayuḥ

07,022.038a babhrukauśeyavarṇās tu suvarṇavaramālinaḥ

07,022.038c ūhur aglānamanasaś cekitānaṃ hayottamāḥ

07,022.039a indrāyudhasavarṇais tu kuntibhojo hayottamaiḥ

07,022.039c āyāt suvaśyaiḥ purujin mātulaḥ savyasācinaḥ

07,022.040a antarikṣasavarṇās tu tārakācitritā iva

07,022.040c rājānaṃ rocamānaṃ te hayāḥ saṃkhye samāvahan

07,022.041a karburāḥ śitipādās tu svarṇajālaparicchadāḥ

07,022.041c jārāsaṃdhiṃ hayaśreṣṭhāḥ sahadevam udāvahan

07,022.042a ye tu puṣkaranālasya samavarṇā hayottamāḥ

07,022.042c jave śyenasamāś citrāḥ sudāmānam udāvahan

07,022.043a śaśalohitavarṇās tu pāṇḍurodgatarājayaḥ

07,022.043c pāñcālyaṃ gopateḥ putraṃ siṃhasenam udāvahan

07,022.044a pāñcālānāṃ naravyāghro yaḥ khyāto janamejayaḥ

07,022.044c tasya sarṣapapuṣpāṇāṃ tulyavarṇā hayottamāḥ

07,022.045a māṣavarṇās tu javanā bṛhanto hemamālinaḥ

07,022.045c dadhipṛṣṭhāś candramukhāḥ pāñcālyam avahan drutam

07,022.046a śūrāś ca bhadrakāś caiva śarakāṇḍanibhā hayāḥ

07,022.046c padmakiñjalkavarṇābhā daṇḍadhāram udāvahan

07,022.046d*0166_01 rāsabhāruṇavarṇābhāḥ pṛṣṭhato mūṣakaprabhāḥ

07,022.046d*0166_02 valganta iva saṃyattā vyāghradantam udāvahan

07,022.046d*0166_03 harayaḥ kālakāś citrāś citramālyavibhūṣitāḥ

07,022.046d*0166_04 sudhanvānaṃ naravyāghra pāñcālyaṃ samudāvahan

07,022.046d*0166_05 indrāśanisamasparśā indragopakasaṃnibhāḥ

07,022.046d*0166_06 kośaiś citrāntarāś citrāś citrāyudham udāvahan

07,022.047a bibhrato hemamālāś ca cakravākodarā hayāḥ

07,022.047c kosalādhipateḥ putraṃ sukṣatraṃ vājino 'vahan

07,022.048a śabalās tu bṛhanto 'śvā dāntā jāmbūnadasrajaḥ

07,022.048c yuddhe satyadhṛtiṃ kṣaimim avahan prāṃśavaḥ śubhāḥ

07,022.049a ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca

07,022.049c aśvaiś ca dhanuṣā caiva śuklaiḥ śuklo nyavartata

07,022.050a samudrasenaputraṃ tu sāmudrā rudratejasam

07,022.050c aśvāḥ śaśāṅkasadṛśāś candradevam udāvahan

07,022.051a nīlotpalasavarṇās tu tapanīyavibhūṣitāḥ

07,022.051c śaibyaṃ citrarathaṃ yuddhe citramālyāvahan hayāḥ

07,022.052a kalāyapuṣpavarṇās tu śvetalohitarājayaḥ

07,022.052c rathasenaṃ hayaśreṣṭhāḥ samūhur yuddhadurmadam

07,022.053a yaṃ tu sarvamanuṣyebhyaḥ prāhuḥ śūrataraṃ nṛpam

07,022.053c taṃ paṭaccarahantāraṃ śukavarṇāvahan hayāḥ

07,022.054a citrāyudhaṃ citramālyaṃ citravarmāyudhadhvajam

07,022.054c ūhuḥ kiṃśukapuṣpāṇāṃ tulyavarṇā hayottamāḥ

07,022.055a ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca

07,022.055c dhanuṣā rathavāhaiś ca nīlair nīlo 'bhyavartata

07,022.056a nānārūpai ratnacitrair varūthadhvajakārmukaiḥ

07,022.056c vājidhvajapatākābhiś citraiś citro 'bhyavartata

07,022.057a ye tu puṣkarapatrasya tulyavarṇā hayottamāḥ

07,022.057c te rocamānasya sutaṃ hemavarṇam udāvahan

07,022.058a yodhāś ca bhadrakārāś ca śaradaṇḍānudaṇḍajāḥ

07,022.058c śvetāṇḍāḥ kukkuṭāṇḍābhā daṇḍaketum udāvahan

07,022.058d*0167_01 keśavena hate saṃkhye pitary atha narādhipe

07,022.058d*0167_02 bhinne kapāṭe pāṇḍyānāṃ vidruteṣu ca bandhuṣu

07,022.058d*0167_03 bhīṣmād avāpya cāstrāṇi droṇād rāmāt kṛpāt tathā

07,022.058d*0167_04 astraiḥ samatvaṃ saṃprāpya rukmikarṇārjunācyutaiḥ

07,022.058d*0167_05 iyeṣa dvārakāṃ hantuṃ kṛtsnāṃ jetuṃ ca medinīm

07,022.058d*0167_06 nivāritas tataḥ prājñaiḥ suhṛdbhir hitakāmyayā

07,022.058d*0167_07 vairānubandham utsṛjya svarājyam anuśāsti yaḥ

07,022.058d*0167_08 sasāgaradhvajaḥ pāṇḍyaś candraraśminibhair hayaiḥ

07,022.058d*0167_09 vaiḍūryajālasaṃchannair vīryadraviṇam āśritaḥ

07,022.058d*0167_10 divyaṃ visphārayaṃś cāpaṃ droṇam abhyapatad balī

07,022.059a āṭarūṣakapuṣpābhā hayāḥ pāṇḍyānuyāyinām

07,022.059c avahan rathamukhyānām ayutāni caturdaśa

07,022.060a nānārūpeṇa varṇena nānākṛtimukhā hayāḥ

07,022.060c rathacakradhvajaṃ vīraṃ ghaṭotkacam udāvahan

07,022.060d*0168_01 bharatānāṃ sametānām utsṛjyaiko matāni yaḥ

07,022.060d*0168_02 gato yudhiṣṭhiraṃ bhaktyā tyaktvā sarvasvam īhitam

07,022.060d*0168_03 lohitākṣaṃ mahābāhuṃ bṛhantaṃ taṃ varadhvajam

07,022.060d*0168_04 mahāsattvā mahākāyā sauvarṇe syandane sthitam

07,022.060d*0169_01 nānādhvajapatākena nānākavacavājinā

07,022.061a suvarṇavarṇā dharmajñam anīkasthaṃ yudhiṣṭhiram

07,022.061c rājaśreṣṭhaṃ hayaśreṣṭhāḥ sarvataḥ pṛṣṭhato 'nvayuḥ

07,022.061e varṇaiś coccāvacair divyaiḥ sadaśvānāṃ prabhadrakāḥ

07,022.061f*0170_01 saṃnyavartanta yuddhāya bahavo devarūpiṇaḥ

07,022.062a te yattā bhīmasenena sahitāḥ kāñcanadhvajāḥ

07,022.062c pratyadṛśyanta rājendra sendrā iva divaukasaḥ

07,022.063a atyarocata tān sarvān dhṛṣṭadyumnaḥ samāgatān

07,022.063c sarvāṇy api ca sainyāni bhāradvājo 'tyarocata

07,022.063d@005_0000 saṃjaya uvāca

07,022.063d@005_0001 atīva śuśubhe tasya dhvajaḥ kṛṣṇājinottaraḥ

07,022.063d@005_0002 kamaṇḍalur mahārāja jātarūpamayaḥ śubhaḥ

07,022.063d@005_0003 dhvajaṃ tu bhīmasenasya vaiḍūryamaṇilocanam

07,022.063d@005_0004 bhrājamānaṃ mahāsiṃhaṃ rājataṃ dṛṣṭavān aham

07,022.063d@005_0005 dhvajaṃ tu kururājasya pāṇḍavasya mahaujasaḥ

07,022.063d@005_0006 dṛṣṭavān asmi sauvarṇaṃ somaṃ grahagaṇānvitam

07,022.063d@005_0007 mṛdaṅgau cātra vipulau divyau nandopanandakau

07,022.063d@005_0008 yantreṇāhanyamānau ca susvanau harṣavardhanau

07,022.063d@005_0009 śarabhaṃ pṛṣṭhasauvarṇaṃ nakulasya mahādhvajam

07,022.063d@005_0010 apaśyāma rathe 'tyugraṃ bhīṣayānam avasthitam

07,022.063d@005_0011 haṃsas tu rājataḥ śrīmān dhvajo ghaṇṭāpatākavān

07,022.063d@005_0012 sahadevasya durdharṣo dviṣatāṃ śokavardhanaḥ

07,022.063d@005_0013 pañcānāṃ draupadeyānāṃ pratimārathabhūṣaṇam

07,022.063d@005_0014 dharmamārutaśakrāṇām aśvinoś ca mahātmanoḥ

07,022.063d@005_0015 abhimanyoḥ kumārasya śārṅgapakṣī hiraṇmayaḥ

07,022.063d@005_0016 rathe dhvajavaro jaitras taptacāmīkarojjvalaḥ

07,022.063d@005_0017 ghaṭotkacasya rājendra dhvaje gṛdhro vyarocata

07,022.063d@005_0018 aśvāś ca kāmagās tasya rāvaṇasya yathā purā

07,022.063d@005_0019 māhendraṃ ca dhanur divyaṃ dharmarāje yudhiṣṭhire

07,022.063d@005_0020 vāyavyaṃ bhīmasenasya dhanur divyam abhūn nṛpa

07,022.063d@005_0021 trailokyarakṣaṇārthāya brahmaṇā sṛṣṭam āyudham

07,022.063d@005_0022 tad divyam ajaraṃ caiva phalgunārthāya vai dhanuḥ

07,022.063d@005_0023 vaiṣṇavaṃ nakulāyātha sahadevāya cāśvijam

07,022.063d@005_0024 ghaṭotkacāya paulastyaṃ dhanur divyaṃ bhayānakam

07,022.063d@005_0025 raudram āgneyakauberaṃ yāmyaṃ giriśam eva ca

07,022.063d@005_0026 pañcānāṃ draupadeyānāṃ dhanūratnāni bhārata

07,022.063d@005_0027 raudraṃ dhanurvaraṃ śreṣṭhaṃ yaṃ lebhe rohiṇīsutaḥ

07,022.063d@005_0028 taṃ tuṣṭaḥ pradadau rāmaḥ saubhadrāya mahātmane

07,022.063d@005_0029 ete cānye ca bahavo dhvajā hemavibhūṣaṇāḥ

07,022.063d@005_0030 dadṛśus tatra śūrāṇāṃ dviṣatāṃ śokavardhanāḥ

07,022.063d@005_0031 tad abhūd dhvajasaṃbādham akāpuruṣasevitam

07,022.063d@005_0032 droṇānīkaṃ mahārāja paṭe citram ivārpitam

07,022.063d@005_0033 śuśruvur nāmagotrāṇi vīrāṇāṃ saṃyuge tadā

07,022.063d@005_0034 droṇam ādravatāṃ rājan svayaṃvara ivāhave

07,023.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,023.001a vyathayeyur ime senāṃ devānām api saṃyuge

07,023.001c āhave ye nyavartanta vṛkodaramukhā rathāḥ

07,023.002a saṃprayuktaḥ kilaivāyaṃ diṣṭair bhavati pūruṣaḥ

07,023.002c tasminn eva tu sarvārthā dṛśyante vai pṛthagvidhāḥ

07,023.003a dīrghaṃ viproṣitaḥ kālam araṇye jaṭilo 'jinī

07,023.003c ajñātaś caiva lokasya vijahāra yudhiṣṭhiraḥ

07,023.004a sa eva mahatīṃ senāṃ samāvartayad āhave

07,023.004c kim anyad daivasaṃyogān mama putrasya cābhavat

07,023.005a yukta eva hi bhāgyena dhruvam utpadyate naraḥ

07,023.005c sa tathākṛṣyate tena na yathā svayam icchati

07,023.006a dyūtavyasanam āsādya kleśito hi yudhiṣṭhiraḥ

07,023.006c sa punar bhāgadheyena sahāyān upalabdhavān

07,023.007a ardhaṃ me kekayā labdhāḥ kāśikāḥ kosalāś ca ye

07,023.007c cedayaś cāpare vaṅgā mām eva samupāśritāḥ

07,023.008a pṛthivī bhūyasī tāta mama pārthasya no tathā

07,023.008c iti mām abravīt sūta mando duryodhanas tadā

07,023.009a tasya senāsamūhasya madhye droṇaḥ surakṣitaḥ

07,023.009c nihataḥ pārṣatenājau kim anyad bhāgadheyataḥ

07,023.010a madhye rājñāṃ mahābāhuṃ sadā yuddhābhinandinam

07,023.010c sarvāstrapāragaṃ droṇaṃ kathaṃ mṛtyur upeyivān

07,023.011a samanuprāptakṛcchro 'haṃ saṃmohaṃ paramaṃ gataḥ

07,023.011c bhīṣmadroṇau hatau śrutvā nāhaṃ jīvitum utsahe

07,023.012a yan mā kṣattābravīt tāta prapaśyan putragṛddhinam

07,023.012c duryodhanena tat sarvaṃ prāptaṃ sūta mayā saha

07,023.013a nṛśaṃsaṃ tu paraṃ tat syāt tyaktvā duryodhanaṃ yadi

07,023.013c putraśeṣaṃ cikīrṣeyaṃ kṛcchraṃ na maraṇaṃ bhavet

07,023.014a yo hi dharmaṃ parityajya bhavaty arthaparo naraḥ

07,023.014c so 'smāc ca hīyate lokāt kṣudrabhāvaṃ ca gacchati

07,023.015a adya cāpy asya rāṣṭrasya hatotsāhasya saṃjaya

07,023.015c avaśeṣaṃ na paśyāmi kakude mṛdite sati

07,023.016a kathaṃ syād avaśeṣaṃ hi dhuryayor abhyatītayoḥ

07,023.016c yau nityam anujīvāmaḥ kṣamiṇau puruṣarṣabhau

07,023.016d*0171_01 tau droṇabhīṣmau nihitau kim anyad bhāgadheyataḥ

07,023.017a vyaktam eva ca me śaṃsa yathā yuddham avartata

07,023.017c ke 'yudhyan ke vyapākarṣan ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt

07,023.018a dhanaṃjayaṃ ca me śaṃsa yad yac cakre ratharṣabhaḥ

07,023.018c tasmād bhayaṃ no bhūyiṣṭhaṃ bhrātṛvyāc ca viśeṣataḥ

07,023.019a yathāsīc ca nivṛtteṣu pāṇḍaveṣu ca saṃjaya

07,023.019c mama sainyāvaśeṣasya saṃnipātaḥ sudāruṇaḥ

07,023.019d*0172_01 kathaṃ ca vo manas tāta saṃnivṛtteṣv avartata

07,023.019e māmakānāṃ ca ye śūrāḥ kāṃs tatra samavārayan

07,024.001 saṃjaya uvāca

07,024.001a mahad bhairavam āsīn naḥ saṃnivṛtteṣu pāṇḍuṣu

07,024.001c dṛṣṭvā droṇaṃ chādyamānaṃ tair bhāskaram ivāmbudaiḥ

07,024.002a taiś coddhūtaṃ rajas tīvram avacakre camūṃ tava

07,024.002c tato hatam amanyāma droṇaṃ dṛṣṭipathe hate

07,024.003a tāṃs tu śūrān maheṣvāsān krūraṃ karma cikīrṣataḥ

07,024.003c dṛṣṭvā duryodhanas tūrṇaṃ svasainyaṃ samacūcudat

07,024.004a yathāśakti yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ narādhipāḥ

07,024.004c vārayadhvaṃ yathāyogaṃ pāṇḍavānām anīkinīm

07,024.004d*0173_01 evam uktvā svayaṃ bhīmam abhyayāt tanayas tava

07,024.004d*0173_02 krūraṃ dṛṣṭvā tu te putraṃ bhīmaseno 'bhyavartata

07,024.005a tato durmarṣaṇo bhīmam abhyagacchat sutas tava

07,024.005c ārād dṛṣṭvā kiran bāṇair icchan droṇasya jīvitam

07,024.006a taṃ bāṇair avatastāra kruddho mṛtyum ivāhave

07,024.006c taṃ ca bhīmo 'tudad bāṇais tadāsīt tumulaṃ mahat

07,024.007a ta īśvarasamādiṣṭāḥ prājñāḥ śūrāḥ prahāriṇaḥ

07,024.007c bāhyaṃ mṛtyubhayaṃ kṛtvā pratyatiṣṭhan parān yudhi

07,024.008a kṛtavarmā śineḥ putraṃ droṇaprepsuṃ viśāṃ pate

07,024.008c paryavārayad āyāntaṃ śūraṃ samitiśobhanam

07,024.009a taṃ śaineyaḥ śaravrātaiḥ kruddhaḥ kruddham avārayat

07,024.009c kṛtavarmā ca śaineyaṃ matto mattam iva dvipam

07,024.010a saindhavaḥ kṣatradharmāṇam āpatantaṃ śaraughiṇam

07,024.010c ugradhanvā maheṣvāsaṃ yatto droṇād avārayat

07,024.011a kṣatradharmā sindhupateś chittvā ketanakārmuke

07,024.011c nārācair bahubhiḥ kruddhaḥ sarvamarmasv atāḍayat

07,024.012a athānyad dhanur ādāya saindhavaḥ kṛtahastavat

07,024.012c vivyādha kṣatradharmāṇaṃ raṇe sarvāyasaiḥ śaraiḥ

07,024.013a yuyutsuṃ pāṇḍavārthāya yatamānaṃ mahāratham

07,024.013c subāhur bhrātaraṃ śūraṃ yatto droṇād avārayat

07,024.014a subāhoḥ sadhanurbāṇāv asyataḥ parighopamau

07,024.014c yuyutsuḥ śitapītābhyāṃ kṣurābhyām acchinad bhujau

07,024.014d*0174_01 duḥśāsanas tu saṃyāntaṃ droṇāya nakulaṃ yudhi

07,024.014d*0174_02 savyadakṣiṇam asyantaṃ śūraḥ śūraṃ nyavārayat

07,024.015a rājānaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram

07,024.015c veleva sāgaraṃ kṣubdhaṃ madrarāṭ samavārayat

07,024.016a taṃ dharmarājo bahubhir marmabhidbhir avākirat

07,024.016c madreśas taṃ catuḥṣaṣṭyā śarair viddhvānadad bhṛśam

07,024.017a tasya nānadataḥ ketum uccakarta sakārmukam

07,024.017c kṣurābhyāṃ pāṇḍavaśreṣṭhas tata uccukruśur janāḥ

07,024.018a tathaiva rājā bāhlīko rājānaṃ drupadaṃ śaraiḥ

07,024.018c ādravantaṃ sahānīkaṃ sahānīko nyavārayat

07,024.019a tad yuddham abhavad ghoraṃ vṛddhayoḥ sahasenayoḥ

07,024.019c yathā mahāyūthapayor dvipayoḥ saṃprabhinnayoḥ

07,024.020a vindānuvindāv āvantyau virāṭaṃ matsyam ārcchatām

07,024.020c sahasainyau sahānīkaṃ yathendrāgnī purā balim

07,024.021a tad utpiñjalakaṃ yuddham āsīd devāsuropamam

07,024.021c matsyānāṃ kekayaiḥ sārdham abhītāśvarathadvipam

07,024.022a nākuliṃ tu śatānīkaṃ bhūtakarmā sabhāpatiḥ

07,024.022c asyantam iṣujālāni yāntaṃ droṇād avārayat

07,024.023a tato nakuladāyādas tribhir bhallaiḥ susaṃśitaiḥ

07,024.023c cakre vibāhuśirasaṃ bhūtakarmāṇam āhave

07,024.024a sutasomaṃ tu vikrāntam āpatantaṃ śaraughiṇam

07,024.024c droṇāyābhimukhaṃ vīraṃ viviṃśatir avārayat

07,024.025a sutasomas tu saṃkruddhaḥ svapitṛvyam ajihmagaiḥ

07,024.025b*0175_01 avidhyat saṃgare so 'pi punaḥ punar nanādayat

07,024.025c viviṃśatiṃ śarair viddhvā nābhyavartata daṃśitaḥ

07,024.025d*0176_01 sālvo bhīmarathaḥ śūraṃ śrutasenaṃ mahāhave

07,024.025d*0176_02 droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ śaraugheṇa nyavārayat

07,024.026a atha bhīmarathaḥ śālvam āśugair āyasaiḥ śitaiḥ

07,024.026c ṣaḍbhiḥ sāśvaniyantāram anayad yamasādanam

07,024.027a śrutakarmāṇam āyāntaṃ mayūrasadṛśair hayaiḥ

07,024.027c caitrasenir mahārāja tava pautro nyavārayat

07,024.027d*0177_01 tam ārjuniḥ śaraiś cakre pitṛvyaṃ jarjarac chavim

07,024.027d*0177_02 śaraiś ca draupadīputraṃ citrasenaḥ samāvṛṇot

07,024.027d*0177_03 kirantaṃ śarajālāni prabhinnam iva kuṃjaram

07,024.027d*0177_04 śrutakarmāṇam āyāntaṃ dauḥśāsanir avāyat

07,024.028a tau pautrau tava durdharṣau parasparavadhaiṣiṇau

07,024.028c pitṝṇām arthasiddhyarthaṃ cakratur yuddham uttamam

07,024.028d*0178_01 mahārathaṃ tu saubhadraṃ sarvayuddhaviśāradam

07,024.029a tiṣṭhantam agrato dṛṣṭvā prativindhyaṃ tam āhave

07,024.029c drauṇir mānaṃ pituḥ kurvan mārgaṇaiḥ samavārayat

07,024.030a taṃ kruddhaḥ prativivyādha prativindhyaḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,024.030c siṃhalāṅgūlalakṣmāṇaṃ pitur arthe vyavasthitam

07,024.031a pravapann iva bījāni bījakāle nararṣabha

07,024.031c drauṇāyanir draupadeyaṃ śaravarṣair avākirat

07,024.031d*0179_01 ārjuniṃ śrutakīrtiṃ ca draupadeyaṃ mahāratham

07,024.031d*0179_02 droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ dauḥśāsanir avārayat

07,024.031d*0179_03 tasya kṛṣṇasamaḥ kārṣṇis tribhir bhallaiḥ susaṃśitaiḥ

07,024.031d*0179_04 dhanur dhvajaṃ ca sūtaṃ ca chittvā droṇāntikaṃ yayau

07,024.032a yas tu śūratamo rājan senayor ubhayor mataḥ

07,024.032c taṃ paṭaccarahantāraṃ lakṣmaṇaḥ samavārayat

07,024.033a sa lakṣmaṇasyeṣvasanaṃ chittvā lakṣma ca bhārata

07,024.033c lakṣmaṇe śarajālāni visṛjan bahv aśobhata

07,024.033d*0180_01 tato 'bhimanyuḥ karmāṇi kurvantaṃ citrayodhinam

07,024.033d*0180_02 ārjuniḥ kṛtinaṃ śūraṃ lakṣmaṇaṃ samayodhayat

07,024.034a vikarṇas tu mahāprājño yājñaseniṃ śikhaṇḍinam

07,024.034c paryavārayad āyāntaṃ yuvānaṃ samare yuvā

07,024.035a tatas tam iṣujālena yājñaseniḥ samāvṛṇot

07,024.035c vidhūya tad bāṇajālaṃ babhau tava suto balī

07,024.036a aṅgado 'bhimukhaḥ śūram uttamaujasam āhave

07,024.036c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ vatsadantair avārayat

07,024.037a sa saṃprahāras tumulas tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,024.037c sainikānāṃ ca sarveṣāṃ tayoś ca prītivardhanaḥ

07,024.037d*0181_01 aṅgadaṃ pañcabhir bāṇair avidhyat sa paraṃtapaḥ

07,024.037d*0181_02 aṅgado daśabhir bāṇaiḥ punar enam avākirat

07,024.037d*0181_03 tataḥ samabhavad yuddham anyonyam itaretaram

07,024.037d*0181_04 vīrāṇāṃ jayakāṅkṣāṇām atīva balapauruṣāt

07,024.038a durmukhas tu maheṣvāso vīraṃ purujitaṃ balī

07,024.038c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ kuntibhojam avārayat

07,024.039a sa durmukhaṃ bhruvor madhye nārācena vyatāḍayat

07,024.039c tasya tad vibabhau vaktraṃ sanālam iva paṅkajam

07,024.040a karṇas tu kekayān bhrātṝn pañca lohitakadhvajān

07,024.040c droṇāyābhimukhaṃ yātāñ śaravarṣair avārayat

07,024.041a te cainaṃ bhṛśasaṃkruddhāḥ śaravrātair avākiran

07,024.041c sa ca tāṃś chādayām āsa śarajālaiḥ punaḥ punaḥ

07,024.042a naiva karṇo na te pañca dadṛśur bāṇasaṃvṛtāḥ

07,024.042c sāśvasūtadhvajarathāḥ parasparaśarācitāḥ

07,024.043a putras te durjayaś caiva jayaś ca vijayaś ca ha

07,024.043c nīlaṃ kāśyaṃ jayaṃ śūrās trayas trīn pratyavārayan

07,024.044a tad yuddham abhavad ghoram īkṣitṛprītivardhanam

07,024.044c siṃhavyāghratarakṣūṇāṃ yathebhamahiṣarṣabhaiḥ

07,024.044d*0182_01 bṛhaddhanur bṛhac caiva jayamitro jayas tathā

07,024.044d*0182_02 dhṛṣṭadyumnasutān vīrān putrās te samavārayan

07,024.045a kṣemadhūrtibṛhantau tau bhrātarau sātvataṃ yudhi

07,024.045c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ śarais tīkṣṇais tatakṣatuḥ

07,024.046a tayos tasya ca tad yuddham atyadbhutam ivābhavat

07,024.046c siṃhasya dvipamukhyābhyāṃ prabhinnābhyāṃ yathā vane

07,024.047a rājānaṃ tu tathāmbaṣṭham ekaṃ yuddhābhinandinam

07,024.047c cedirājaḥ śarān asyan kruddho droṇād avārayat

07,024.048a tam ambaṣṭho 'sthibhedinyā niravidhyac chalākayā

07,024.048c sa tyaktvā saśaraṃ cāpaṃ rathād bhūmim athāpatat

07,024.049a vārdhakṣemiṃ tu vārṣṇeyaṃ kṛpaḥ śāradvataḥ śaraiḥ

07,024.049c akṣudraḥ kṣudrakair droṇāt kruddharūpam avārayat

07,024.050a yudhyantau kṛpavārṣṇeyau ye 'paśyaṃś citrayodhinau

07,024.050c te yuddhasaktamanaso nānyā bubudhire kriyāḥ

07,024.051a saumadattis tu rājānaṃ maṇimantam atandritam

07,024.051c paryavārayad āyāntaṃ yaśo droṇasya vardhayan

07,024.052a sa saumadattes tvaritaś chittveṣvasanaketane

07,024.052c punaḥ patākāṃ sūtaṃ ca chatraṃ cāpātayad rathāt

07,024.053a athāplutya rathāt tūrṇaṃ yūpaketur amitrahā

07,024.053c sāśvasūtadhvajarathaṃ taṃ cakarta varāsinā

07,024.054a rathaṃ ca svaṃ samāsthāya dhanur ādāya cāparam

07,024.054c svayaṃ yacchan hayān rājan vyadhamat pāṇḍavīṃ camūm

07,024.054d*0183_01 pāṇḍyam indram ivāyāntam asurān prati jaghnuṣam

07,024.054d*0183_02 samarthaḥ sāyakaughena dvīpaṃ sindhur ivāvṛṇot

07,024.054d*0183_03 gadāparighanistriṃśapaṭṭiśāyodhanopalaiḥ

07,024.054d*0183_04 kaḍaṅgarair bhuśuṇḍībhiḥ prāsatomarasāyakaiḥ

07,024.054d*0184_01 tasya sindhupater vāhān vyadhamat pāṇḍyarāṭ svayam

07,024.054d*0184_02 vīro vīreṇa saṃkruddho droṇāyābhimukhaṃ vrajan

07,024.054d*0184_03 alambuṣas tu saṃkruddho ghaṭotkacam avārayat

07,024.054d*0184_04 mṛgarkṣayuddhe tiṣṭhantaṃ rathe vīro ratheṣubhiḥ

07,024.054d*0184_05 tāṃ pāṇḍavīṃ mahāsenāṃ devasenopamāṃ raṇe

07,024.054d*0184_06 avākirac charaugheṇa asurā iva tāvakaḥ

07,024.054d*0185_01 pārtham indram ivāyāntaṃ droṇaṃ prati nijaghnuṣam

07,024.054d*0185_02 samārcchat sāyakaughena svayaṃ rājā nyavārayat

07,024.054d*0185_03 sa nṛpaṃ sāśvayantāram arātighnam arātihā

07,024.054d*0185_04 amṛdnāt taṃ pṛṣatkena duryodhanam ariṃdamam

07,024.054d*0185_05 sa jyāṃ mṛdnatpṛṣatkena spṛṣṭvā vṛkṣam ivāśaniḥ

07,024.054d*0185_06 vīro vismāpayan yuddhe droṇāyābhimukho 'vrajat

07,024.054d*0185_07 alambusas tu saṃkruddho ghaṭotkacam avārayat

07,024.054d*0185_08 vṛkarkṣayukte tiṣṭhantaṃ rathe vīro vareṣubhiḥ

07,024.055a musalair mudgaraiś cakrair bhiṇḍipālaiḥ paraśvadhaiḥ

07,024.055c pāṃsuvātāgnisalilair bhasmaloṣṭhatṛṇadrumaiḥ

07,024.056a ārujan prarujan bhañjan nighnan vidrāvayan kṣipan

07,024.056c senāṃ vibhīṣayann āyād droṇaprepsur ghaṭotkacaḥ

07,024.057a taṃ tu nānāpraharaṇair nānāyuddhaviśeṣaṇaiḥ

07,024.057c rākṣasaṃ rākṣasaḥ kruddhaḥ samājaghne hy alambusaḥ

07,024.058a tayos tad abhavad yuddhaṃ rakṣogrāmaṇimukhyayoḥ

07,024.058c tādṛg yādṛk purā vṛttaṃ śambarāmararājayoḥ

07,024.058d*0186_01 bhāradvājas tu senānyaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahāratham

07,024.058d*0186_02 tam eva rājan saṃpaśyann atikramya tathā bahūn

07,024.058d*0186_03 mahatā śarajālena kirantaṃ śatruvāhinīm

07,024.058d*0186_04 avārayan mahārāja sāmātyaṃ sapadānugam

07,024.058d*0186_05 tathānye pārthivā rājan bahutvān nānukīrtitāḥ

07,024.058d*0186_06 samasajjanta te sarve yathāyogaṃ yathābalam

07,024.058d*0186_07 hayair hayāḥ samājagmuḥ kuñjarair eva kuñjarāḥ

07,024.058d*0186_08 padātayaḥ padātaiś ca rathair eva ratharṣabhāḥ

07,024.058d*0186_09 akurvann āryakarmāṇi tatra te puruṣarṣabhāḥ

07,024.058d*0186_10 kulavīryānurūpāṇi saṃsṛṣṭāś ca parasparam

07,024.059a evaṃ dvaṃdvaśatāny āsan rathavāraṇavājinām

07,024.059c padātīnāṃ ca bhadraṃ te tava teṣāṃ ca saṃkulam

07,024.060a naitādṛśo dṛṣṭapūrvaḥ saṃgrāmo naiva ca śrutaḥ

07,024.060c droṇasyābhāvabhāveṣu prasaktānāṃ yathābhavat

07,024.061a idaṃ ghoram idaṃ citram idaṃ raudram iti prabho

07,024.061c tatra yuddhāny adṛśyanta pratatāni bahūni ca

07,025.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,025.001a teṣv evaṃ saṃnivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ

07,025.001c kathaṃ yuyudhire pārthā māmakāś ca tarasvinaḥ

07,025.002a kim arjunaś cāpy akarot saṃśaptakabalaṃ prati

07,025.002c saṃśaptakā vā pārthasya kim akurvata saṃjaya

07,025.003 saṃjaya uvāca

07,025.003a tathā teṣu nivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ

07,025.003c svayam abhyadravad bhīmaṃ nāgānīkena te sutaḥ

07,025.004a sa nāga iva nāgena govṛṣeṇeva govṛṣaḥ

07,025.004c samāhūtaḥ svayaṃ rājñā nāgānīkam upādravat

07,025.005a sa yuddhakuśalaḥ pārtho bāhuvīryeṇa cānvitaḥ

07,025.005c abhinat kuñjarānīkam acireṇaiva māriṣa

07,025.005d*0187_01 tatra yuddhāny adṛśyanta pradṛptāni bahūni ca

07,025.006a te gajā girisaṃkāśāḥ kṣarantaḥ sarvato madam

07,025.006c bhīmasenasya nārācair vimukhā vimadīkṛtāḥ

07,025.007a vidhamed abhrajālāni yathā vāyuḥ samantataḥ

07,025.007c vyadhamat tāny anīkāni tathaiva pavanātmajaḥ

07,025.008a sa teṣu visṛjan bāṇān bhīmo nāgeṣv aśobhata

07,025.008c bhuvaneṣv iva sarveṣu gabhastīn udito raviḥ

07,025.009a te bhīmabāṇaiḥ śataśaḥ saṃsyūtā vibabhur gajāḥ

07,025.009c gabhastibhir ivārkasya vyomni nānābalāhakāḥ

07,025.010a tathā gajānāṃ kadanaṃ kurvāṇam anilātmajam

07,025.010c kruddho duryodhano 'bhyetya pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ

07,025.011a tataḥ kṣaṇena kṣitipaṃ kṣatajapratimekṣaṇaḥ

07,025.011c kṣayaṃ ninīṣur niśitair bhīmo vivyādha patribhiḥ

07,025.012a sa śarārpitasarvāṅgaḥ kruddho vivyādha pāṇḍavam

07,025.012c nārācair arkaraśmyābhair bhīmasenaṃ smayann iva

07,025.013a tasya nāgaṃ maṇimayaṃ ratnacitraṃ dhvaje sthitam

07,025.013c bhallābhyāṃ kārmukaṃ caiva kṣipraṃ ciccheda pāṇḍavaḥ

07,025.014a duryodhanaṃ pīḍyamānaṃ dṛṣṭvā bhīmena māriṣa

07,025.014c cukṣobhayiṣur abhyāgād aṅgo mātaṅgam āsthitaḥ

07,025.015a tam āpatantaṃ mātaṅgam ambudapratimasvanam

07,025.015c kumbhāntare bhīmaseno nārācenārdayad bhṛśam

07,025.016a tasya kāyaṃ vinirbhidya mamajja dharaṇītale

07,025.016c tataḥ papāta dvirado vajrāhata ivācalaḥ

07,025.017a tasyāvarjitanāgasya mlecchasyāvapatiṣyataḥ

07,025.017c śiraś ciccheda bhallena kṣiprakārī vṛkodaraḥ

07,025.018a tasmin nipatite vīre saṃprādravata sā camūḥ

07,025.018c saṃbhrāntāśvadviparathā padātīn avamṛdnatī

07,025.019a teṣv anīkeṣu sarveṣu vidravatsu samantataḥ

07,025.019c prāgjyotiṣas tato bhīmaṃ kuñjareṇa samādravat

07,025.020a yena nāgena maghavān ajayad daityadānavān

07,025.020b*0188_01 tadanvayena nāgena bhīmasenam upādravat

07,025.020c sa nāgapravaro bhīmaṃ sahasā samupādravat

07,025.021a śravaṇābhyām atho padbhyāṃ saṃhatena kareṇa ca

07,025.021c vyāvṛttanayanaḥ kruddhaḥ pradahann iva pāṇḍavam

07,025.021d*0189_01 vṛkodararathaṃ sāśvam aviśeṣam acūrṇayat

07,025.021d*0189_02 padbhyāṃ bhīmo 'py atho dhāvaṃs tasya gātreṣv alīyata

07,025.021d*0189_03 jānann añjalikāvedhaṃ nāpākrāmata pāṇḍavaḥ

07,025.021d*0189_04 gātrābhyantarago bhūtvā kareṇātāḍayan muhuḥ

07,025.021d*0189_05 lālayām āsa taṃ nāgaṃ vadhākāṅkṣiṇam avyayam

07,025.021d*0189_06 kulālacakravan nāgas tadā tūrṇam athābhramat

07,025.021d*0189_07 nāgāyutabalaḥ śrīmān kālayāno vṛkodaram

07,025.021d*0189_08 bhīmo 'pi niṣkramya tataḥ supratīkāgrato 'bhavat

07,025.021d*0189_09 bhīmaṃ kareṇāvanamya jānubhyām abhyapātayat

07,025.021d*0189_10 grīvāyāṃ veṣṭayitvainaṃ sa gajo hantum aihata

07,025.021d*0189_11 karaveṣṭaṃ bhīmaseno bhramaṃ dattvā vyamocayat

07,025.021d*0189_12 punar gātrāṇi nāgasya praviveśa vṛkodaraḥ

07,025.021d*0189_13 yāvat pratigajāyātaṃ svabalastham avaikṣata

07,025.021d*0189_14 bhīmo 'pi nāgagātrebhyo viniḥsṛtyāpayāj javāt

07,025.022a tataḥ sarvasya sainyasya nādaḥ samabhavan mahān

07,025.022c hā hā vinihato bhīmaḥ kuñjareṇeti māriṣa

07,025.023a tena nādena vitrastā pāṇḍavānām anīkinī

07,025.023c sahasābhyadravad rājan yatra tasthau vṛkodaraḥ

07,025.024a tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā vṛkodaram

07,025.024c bhagadattaṃ sapāñcālaḥ sarvataḥ samavārayat

07,025.024d*0190_01 bhīmo 'pi dorbhyāṃ nāgendraṃ nipīḍyāmocayad balī

07,025.025a taṃ rathai rathināṃ śreṣṭhāḥ parivārya samantataḥ

07,025.025c avākirañ śarais tīkṣṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,025.026a sa vighātaṃ pṛṣatkānām aṅkuśena samācaran

07,025.026c gajena pāṇḍupāñcālān vyadhamat parvateśvaraḥ

07,025.027a tad adbhutam apaśyāma bhagadattasya saṃyuge

07,025.027c tathā vṛddhasya caritaṃ kuñjareṇa viśāṃ pate

07,025.028a tato rājā daśārṇānāṃ prāgjyotiṣam upādravat

07,025.028c tiryagyātena nāgena samadenāśugāminā

07,025.029a tayor yuddhaṃ samabhavan nāgayor bhīmarūpayoḥ

07,025.029c sapakṣayoḥ parvatayor yathā sadrumayoḥ purā

07,025.030a prāgjyotiṣapater nāgaḥ saṃnipatyāpavṛtya ca

07,025.030b*0191_01 prāgjyotiṣānādhipater gatvā nā[ga]m abodhayat

07,025.030c pārśve daśārṇādhipater bhittvā nāgam apātayat

07,025.031a tomaraiḥ sūryaraśmyābhair bhagadatto 'tha saptabhiḥ

07,025.031c jaghāna dviradasthaṃ taṃ śatruṃ pracalitāsanam

07,025.031d*0192_01 tato yudhiṣṭhiro dṛṣṭvā daśārṇādhipatiṃ hatam

07,025.031d*0192_02 mahatā rathavaṃśena prāgjyotiṣam abhidravat

07,025.032a upasṛtya tu rājānaṃ bhagadattaṃ yudhiṣṭhiraḥ

07,025.032c rathānīkena mahatā sarvataḥ paryavārayat

07,025.033a sa kuñjarastho rathibhiḥ śuśubhe sarvato vṛtaḥ

07,025.033c parvate vanamadhyastho jvalann iva hutāśanaḥ

07,025.034a maṇḍalaṃ sarvataḥ śliṣṭaṃ rathinām ugradhanvinām

07,025.034c kiratāṃ śaravarṣāṇi sa nāgaḥ paryavartata

07,025.035a tataḥ prāgjyotiṣo rājā parigṛhya dviparṣabham

07,025.035c preṣayām āsa sahasā yuyudhānarathaṃ prati

07,025.035d*0193_01 āpatantaṃ tu saṃprekṣya nāgaṃ sātvatapuṃgavaḥ

07,025.035d*0193_02 avidhyat pañcabhir bāṇaiḥ śitair āśīviṣopamaiḥ

07,025.035d*0194_01 so 'tividdho balavatā satyakena viśāṃ pate

07,025.035d*0194_02 vyavartata paritrāsān maṇḍalāni śarārditaḥ

07,025.036a śineḥ pautrasya tu rathaṃ parigṛhya mahādvipaḥ

07,025.036c abhicikṣepa vegena yuyudhānas tv apākramat

07,025.037a bṛhataḥ saindhavān aśvān samutthāpya tu sārathiḥ

07,025.037c tasthau sātyakim āsādya saṃplutas taṃ rathaṃ punaḥ

07,025.038a sa tu labdhvāntaraṃ nāgas tvarito rathamaṇḍalāt

07,025.038c niścakrāma tataḥ sarvān paricikṣepa pārthivān

07,025.039a te tv āśugatinā tena trāsyamānā nararṣabhāḥ

07,025.039c tam ekaṃ dviradaṃ saṃkhye menire śataśo nṛpāḥ

07,025.040a te gajasthena kālyante bhagadattena pāṇḍavāḥ

07,025.040c airāvatasthena yathā devarājena dānavāḥ

07,025.041a teṣāṃ pradravatāṃ bhīmaḥ pāñcālānām itas tataḥ

07,025.041c gajavājikṛtaḥ śabdaḥ sumahān samajāyata

07,025.042a bhagadattena samare kālyamāneṣu pāṇḍuṣu

07,025.042c prāgjyotiṣam abhikruddhaḥ punar bhīmaḥ samabhyayāt

07,025.043a tasyābhidravato vāhān hastamuktena vāriṇā

07,025.043c siktvā vyatrāsayan nāgas te pārtham aharaṃs tataḥ

07,025.044a tatas tam abhyayāt tūrṇaṃ ruciparvākṛtīsutaḥ

07,025.044c samukṣañ śaravarṣeṇa rathastho 'ntakasaṃnibhaḥ

07,025.045a tato ruciraparvāṇaṃ śareṇa nataparvaṇā

07,025.045c suparvā parvatapatir ninye vaivasvatakṣayam

07,025.046a tasmin nipatite vīre saubhadro draupadīsutāḥ

07,025.046c cekitāno dhṛṣṭaketur yuyutsuś cārdayan dvipam

07,025.047a ta enaṃ śaradhārābhir dhārābhir iva toyadāḥ

07,025.047c siṣicur bhairavān nādān vinadanto jighāṃsavaḥ

07,025.048a tataḥ pārṣṇyaṅkuśāṅguṣṭhaiḥ kṛtinā codito dvipaḥ

07,025.048c prasāritakaraḥ prāyāt stabdhakarṇekṣaṇo drutam

07,025.049a so 'dhiṣṭhāya padā vāhān yuyutsoḥ sūtam ārujat

07,025.049b*0195_01 rathaṃ babhañja saṃkruddhaś caṇḍavāto yathā drumam

07,025.049b*0196_01 yuyutsus tu rathād rājann apākrāmat tvarānvitaḥ

07,025.049b*0196_02 tataḥ pāṇḍavayodhās te nāgarājaṃ śarair drutam

07,025.049c putras tu tava saṃbhrāntaḥ saubhadrasyāpluto ratham

07,025.050a sa kuñjarastho visṛjann iṣūn ariṣu pārthivaḥ

07,025.050c babhau raśmīn ivādityo bhuvaneṣu samutsṛjan

07,025.050d*0197_01 sa bhīmenātha bahudhā dantābhyām avapīḍayan

07,025.050d*0197_02 mokṣito yuddhaśauṇḍena nāgāyutabalo gajaḥ

07,025.051a tam ārjunir dvādaśabhir yuyutsur daśabhiḥ śaraiḥ

07,025.051c tribhis tribhir draupadeyā dhṛṣṭaketuś ca vivyadhuḥ

07,025.051d*0198_01 cekitānaś catuḥṣaṣṭyā sottarāyudhikaṃ punaḥ

07,025.051d*0198_02 pratyavidhyac charaiḥ sarvān bhagadattas tribhis tribhiḥ

07,025.052a so 'riyatnārpitair bāṇair ācito dvirado babhau

07,025.052c saṃsyūta iva sūryasya raśmibhir jalado mahān

07,025.053a niyantuḥ śilpayatnābhyāṃ preṣito 'riśarārditaḥ

07,025.053c paricikṣepa tān nāgaḥ sa ripūn savyadakṣiṇam

07,025.054a gopāla iva daṇḍena yathā paśugaṇān vane

07,025.054c āveṣṭayata tāṃ senāṃ bhagadattas tathā muhuḥ

07,025.055a kṣipraṃ śyenābhipannānāṃ vāyasānām iva svanaḥ

07,025.055b*0199_01 rajaś ca sumahad rājann antarikṣaṃ samācinot

07,025.055b*0200_01 sa reṇumārgo viyati bhāti daṇḍa ivotthitaḥ

07,025.055b*0200_02 samucchrito bhṛśārtāyā senāyā subhujo yathā

07,025.055b*0201_01 abhidhāveti kaunteyaṃ saṃcodayad ivārjunam

07,025.055c babhūva pāṇḍaveyānāṃ bhṛśaṃ vidravatāṃ svanaḥ

07,025.056a sa nāgarājaḥ pravarāṅkuśāhataḥ; purā sapakṣo 'drivaro yathā nṛpa

07,025.056c bhayaṃ tathā ripuṣu samādadhad bhṛśaṃ; vaṇiggaṇānāṃ kṣubhito yathārṇavaḥ

07,025.057a tato dhvanir dviradarathāśvapārthivair; bhayād dravadbhir janito 'tibhairavaḥ

07,025.057c kṣitiṃ viyad dyāṃ vidiśo diśas tathā; samāvṛṇot pārthiva saṃyuge tadā

07,025.057d*0202_01 samantatas tatra janādhipeśvara

07,025.058a sa tena nāgapravareṇa pārthivo; bhṛśaṃ jagāhe dviṣatām anīkinīm

07,025.058c purā suguptāṃ vibudhair ivāhave; virocano devavarūthinīm iva

07,025.059a bhṛśaṃ vavau jvalanasakho viyad rajaḥ; samāvṛṇon muhur api caiva sainikān

07,025.059c tam ekanāgaṃ gaṇaśo yathā gajāḥ; samantato drutam iva menire janāḥ

07,026.001 saṃjaya uvāca

07,026.001a yan māṃ pārthasya saṃgrāme karmāṇi paripṛcchasi

07,026.001c tac chṛṇuṣva mahārāja pārtho yad akaron mṛdhe

07,026.002a rajo dṛṣṭvā samudbhūtaṃ śrutvā ca gajanisvanam

07,026.002c bhajyatāṃ bhagadattena kaunteyaḥ kṛṣṇam abravīt

07,026.003a yathā prāgjyotiṣo rājā gajena madhusūdana

07,026.003c tvaramāṇo 'bhyatikrānto dhruvaṃ tasyaiṣa nisvanaḥ

07,026.004a indrād anavaraḥ saṃkhye gajayānaviśāradaḥ

07,026.004c prathamo vā dvitīyo vā pṛthivyām iti me matiḥ

07,026.005a sa cāpi dviradaśreṣṭhaḥ sadāpratigajo yudhi

07,026.005c sarvaśabdātigaḥ saṃkhye kṛtakarmā jitaklamaḥ

07,026.006a sahaḥ śastranipātānām agnisparśasya cānagha

07,026.006c sa pāṇḍavabalaṃ vyaktam adyaiko nāśayiṣyati

07,026.006d*0203_01 siṃhanādaṃ mahat kṛtvā dhanurbāṇaravaiḥ saha

07,026.006d*0203_02 vidrāvyamāṇaṃ saṃpaśya hatabhūyiṣṭhanāyakam

07,026.006d*0203_03 dṛṣṭvā vinadya sahasā mama senāṃ pramṛdnati

07,026.007a na cāvābhyām ṛte 'nyo 'sti śaktas taṃ pratibādhitum

07,026.007c tvaramāṇas tato yāhi yataḥ prāgjyotiṣādhipaḥ

07,026.008a śakrasakhyād dvipabalair vayasā cāpi vismitam

07,026.008c adyainaṃ preṣayiṣyāmi balahantuḥ priyātithim

07,026.009a vacanād atha kṛṣṇas tu prayayau savyasācinaḥ

07,026.009c dāryate bhagadattena yatra pāṇḍavavāhinī

07,026.010a taṃ prayāntaṃ tataḥ paścād āhvayanto mahārathāḥ

07,026.010c saṃśaptakāḥ samārohan sahasrāṇi caturdaśa

07,026.011a daśaiva tu sahasrāṇi trigartānāṃ narādhipa

07,026.011c catvāri tu sahasrāṇi vāsudevasya ye 'nugāḥ

07,026.012a dāryamāṇāṃ camūṃ dṛṣṭvā bhagadattena māriṣa

07,026.012c āhūyamānasya ca tair abhavad dhṛdayaṃ dvidhā

07,026.013a kiṃ nu śreyaskaraṃ karma bhaved iti vicintayan

07,026.013c ito vā vinivarteyaṃ gaccheyaṃ vā yudhiṣṭhiram

07,026.014a tasya buddhyā vicāryaitad arjunasya kurūdvaha

07,026.014c abhavad bhūyasī buddhiḥ saṃśaptakavadhe sthirā

07,026.015a sa saṃnivṛttaḥ sahasā kapipravaraketanaḥ

07,026.015c eko rathasahasrāṇi nihantuṃ vāsavī raṇe

07,026.016a sā hi duryodhanasyāsīn matiḥ karṇasya cobhayoḥ

07,026.016c arjunasya vadhopāye tena dvaidham akalpayat

07,026.017a sa tu saṃvartayām āsa dvaidhībhāvena pāṇḍavaḥ

07,026.017c rathena tu rathāgryāṇām akarot tāṃ mṛṣā tadā

07,026.018a tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,026.018c vyasṛjann arjune rājan saṃśaptakamahārathāḥ

07,026.019a naiva kuntīsutaḥ pārtho naiva kṛṣṇo janārdanaḥ

07,026.019c na hayā na ratho rājan dṛśyante sma śaraiś citāḥ

07,026.019d*0204_01 tato naivārjunopendrau na rathaḥ sāśvaketanaḥ

07,026.019d*0204_02 dṛśyante śaravarṣeṇa prabalena samāvṛtāḥ

07,026.019d*0205_01 tatas tena śaraugheṇa mahatā samavāstṛtaḥ

07,026.019d*0205_02 nāśakan nāma bībhatsur amitrān pratibādhitum

07,026.020a yadā moham anuprāptaḥ sasvedaś ca janārdanaḥ

07,026.020b*0206_01 tato janārdanaḥ pārthaṃ pratyuvāca hasann iva

07,026.020b*0206_02 vajram astraṃ tu saṃdhāya jahi saṃśaptakān iha

07,026.020c tatas tān prāyaśaḥ pārtho vajrāstreṇa nijaghnivān

07,026.021a śataśaḥ pāṇayaś chinnāḥ seṣujyātalakārmukāḥ

07,026.021c ketavo vājinaḥ sūtā rathinaś cāpatan kṣitau

07,026.022a drumācalāgrāmbudharaiḥ samarūpāḥ sukalpitāḥ

07,026.022c hatārohāḥ kṣitau petur dvipāḥ pārthaśarāhatāḥ

07,026.023a vipraviddhakuthāvalgāś chinnabhāṇḍāḥ parāsavaḥ

07,026.023c sārohās turagāḥ petur mathitāḥ pārthamārgaṇaiḥ

07,026.024a sarṣṭicarmāsinakharāḥ samudgaraparaśvadhāḥ

07,026.024c saṃchinnā bāhavaḥ petur nṛṇāṃ bhallaiḥ kirīṭinā

07,026.025a bālādityāmbujendūnāṃ tulyarūpāṇi māriṣa

07,026.025c saṃchinnāny arjunaśaraiḥ śirāṃsy urvīṃ prapedire

07,026.026a jajvālālaṃkṛtaiḥ senā patribhiḥ prāṇabhojanaiḥ

07,026.026c nānāliṅgais tadāmitrān kruddhe nighnati phalgune

07,026.027a kṣobhayantaṃ tadā senāṃ dviradaṃ nalinīm iva

07,026.027c dhanaṃjayaṃ bhūtagaṇāḥ sādhu sādhv ity apūjayan

07,026.028a dṛṣṭvā tat karma pārthasya vāsavasyeva mādhavaḥ

07,026.028c vismayaṃ paramaṃ gatvā talam āhatya pūjayat

07,026.028d*0207_01 karmaitat pārtha śakreṇa yamena dhanadena ca

07,026.028d*0207_02 duṣkaraṃ samare yat te kṛtam adyeti me matiḥ

07,026.028d*0207_03 yugapac caiva saṃgrāme śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,026.028d*0207_04 patitā eva me dṛṣṭāḥ saṃśaptakamahārathāḥ

07,026.029a tataḥ saṃśaptakān hatvā bhūyiṣṭhaṃ ye vyavasthitāḥ

07,026.029c bhagadattāya yāhīti pārthaḥ kṛṣṇam acodayat

07,027.001 saṃjaya uvāca

07,027.001a yiyāsatas tataḥ kṛṣṇaḥ pārthasyāśvān manojavān

07,027.001c apraiṣīd dhemasaṃchannān droṇānīkāya pāṇḍurān

07,027.002a taṃ prayāntaṃ kuruśreṣṭhaṃ svāṃs trātuṃ droṇatāpitān

07,027.002c suśarmā bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ yuddhārthī pṛṣṭhato 'nvayāt

07,027.003a tataḥ śvetahayaḥ kṛṣṇam abravīd ajitaṃ jayaḥ

07,027.003c eṣa māṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ suśarmāhvayate 'cyuta

07,027.004a dīryate cottareṇaitat sainyaṃ naḥ śatrusūdana

07,027.004c dvaidhībhūtaṃ mano me 'dya kṛtaṃ saṃśaptakair idam

07,027.005a kiṃ nu saṃśaptakān hanmi svān rakṣāmy ahitārditān

07,027.005c iti me tvaṃ mataṃ vettha tatra kiṃ sukṛtaṃ bhavet

07,027.006a evam uktas tu dāśārhaḥ syandanaṃ pratyavartayat

07,027.006c yena trigartādhipatiḥ pāṇḍavaṃ samupāhvayat

07,027.007a tato 'rjunaḥ suśarmāṇaṃ viddhvā saptabhir āśugaiḥ

07,027.007c dhvajaṃ dhanuś cāsya tathā kṣurābhyāṃ samakṛntata

07,027.008a trigartādhipateś cāpi bhrātaraṃ ṣaḍbhir āyasaiḥ

07,027.008c sāśvaṃ sasūtaṃ tvaritaḥ pārthaḥ praiṣīd yamakṣayam

07,027.009a tato bhujagasaṃkāśāṃ suśarmā śaktim āyasīm

07,027.009c cikṣepārjunam ādiśya vāsudevāya tomaram

07,027.010a śaktiṃ tribhiḥ śaraiś chittvā tomaraṃ tribhir arjunaḥ

07,027.010c suśarmāṇaṃ śaravrātair mohayitvā nyavartata

07,027.011a taṃ vāsavam ivāyāntaṃ bhūrivarṣaśaraughiṇam

07,027.011c rājaṃs tāvakasainyānāṃ nograṃ kaś cid avārayat

07,027.012a tato dhanaṃjayo bāṇais tata eva mahārathān

07,027.012c āyād vinighnan kauravyān dahan kakṣam ivānalaḥ

07,027.013a tasya vegam asahyaṃ tu kuntīputrasya dhīmataḥ

07,027.013c nāśaknuvaṃs te saṃsoḍhuṃ sparśam agner iva prajāḥ

07,027.014a saṃveṣṭayann anīkāni śaravarṣeṇa pāṇḍavaḥ

07,027.014c suparṇapātavad rājann āyāt prāgjyotiṣaṃ prati

07,027.015a yat tadānāmayaj jiṣṇur bharatānām apāyinām

07,027.015c dhanuḥ kṣemakaraṃ saṃkhye dviṣatām aśruvardhanam

07,027.016a tad eva tava putrasya rājan durdyūtadevinaḥ

07,027.016c kṛte kṣatravināśāya dhanur āyacchad arjunaḥ

07,027.017a tathā vikṣobhyamāṇā sā pārthena tava vāhinī

07,027.017c vyadīryata mahārāja naur ivāsādya parvatam

07,027.018a tato daśa sahasrāṇi nyavartanta dhanuṣmatām

07,027.018c matiṃ kṛtvā raṇe kruddhā vīrā jayaparājaye

07,027.019a vyapetahṛdayatrāsa āpaddharmātigo rathaḥ

07,027.019c ārchat pārtho guruṃ bhāraṃ sarvabhārasaho yudhi

07,027.020a yathā naḍavanaṃ kruddhaḥ prabhinnaḥ ṣaṣṭihāyanaḥ

07,027.020c mṛdnīyāt tadvad āyastaḥ pārtho 'mṛdnāc camūṃ tava

07,027.021a tasmin pramathite sainye bhagadatto narādhipaḥ

07,027.021c tena nāgena sahasā dhanaṃjayam upādravat

07,027.022a taṃ rathena naravyāghraḥ pratyagṛhṇād abhītavat

07,027.022c sa saṃnipātas tumulo babhūva rathanāgayoḥ

07,027.023a kalpitābhyāṃ yathāśāstraṃ rathena ca gajena ca

07,027.023c saṃgrāme ceratur vīrau bhagadattadhanaṃjayau

07,027.024a tato jīmūtasaṃkāśān nāgād indra ivābhibhūḥ

07,027.024c abhyavarṣac charaugheṇa bhagadatto dhanaṃjayam

07,027.025a sa cāpi śaravarṣaṃ tac charavarṣeṇa vāsaviḥ

07,027.025c aprāptam eva ciccheda bhagadattasya vīryavān

07,027.025d*0208_01 saṃnyavārayad asyāśu laghutvāt pākaśāsaniḥ

07,027.025d*0209_01 vavarṣa śaravarṣaṃ tu punar eva dhanaṃjayaḥ

07,027.026a tataḥ prāgjyotiṣo rājā śaravarṣaṃ nivārya tat

07,027.026c śarair jaghne mahābāhuṃ pārthaṃ kṛṣṇaṃ ca bhārata

07,027.027a tataḥ sa śarajālena mahatābhyavakīrya tau

07,027.027c codayām āsa taṃ nāgaṃ vadhāyācyutapārthayoḥ

07,027.028a tam āpatantaṃ dviradaṃ dṛṣṭvā kruddham ivāntakam

07,027.028c cakre 'pasavyaṃ tvaritaḥ syandanena janārdanaḥ

07,027.029a saṃprāptam api neyeṣa parāvṛttaṃ mahādvipam

07,027.029c sārohaṃ mṛtyusāt kartuṃ smaran dharmaṃ dhanaṃjayaḥ

07,027.030a sa tu nāgo dviparathān hayāṃś cārujya māriṣa

07,027.030c prāhiṇon mṛtyulokāya tato 'krudhyad dhanaṃjayaḥ

07,028.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,028.001a tathā kruddhaḥ kim akarod bhagadattasya pāṇḍavaḥ

07,028.001c prāgjyotiṣo vā pārthasya tan me śaṃsa yathātatham

07,028.002 saṃjaya uvāca

07,028.002a prāgjyotiṣeṇa saṃsaktāv ubhau dāśārhapāṇḍavau

07,028.002c mṛtyor ivāntikaṃ prāptau sarvabhūtāni menire

07,028.003a tathā hi śaravarṣāṇi pātayaty aniśaṃ prabho

07,028.003c bhagadatto gajaskandhāt kṛṣṇayoḥ syandanasthayoḥ

07,028.004a atha kārṣṇāyasair bāṇaiḥ pūrṇakārmukaniḥsṛtaiḥ

07,028.004c avidhyad devakīputraṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,028.005a agnisparśasamās tīkṣṇā bhagadattena coditāḥ

07,028.005c nirbhidya devakīputraṃ kṣitiṃ jagmuḥ śarās tataḥ

07,028.006a tasya pārtho dhanuś chittvā śarāvāpaṃ nihatya ca

07,028.006c lāḍayann iva rājānaṃ bhagadattam ayodhayat

07,028.007a so 'rkaraśminibhāṃs tīkṣṇāṃs tomarān vai caturdaśa

07,028.007c prerayat savyasācī tāṃs tridhaikaikam athācchinat

07,028.008a tato nāgasya tad varma vyadhamat pākaśāsaniḥ

07,028.008c śarajālena sa babhau vyabhraḥ parvatarāḍ iva

07,028.008c*0210_01 **** **** tad vyaśīryata bhūtale

07,028.008c*0210_02 viśīrṇavarmā sa gajaḥ śaraiḥ subhṛśam arditaḥ

07,028.008c*0210_03 babhau śirasi mātaṃgo

07,028.009a tataḥ prāgjyotiṣaḥ śaktiṃ hemadaṇḍām ayasmayīm

07,028.009c vyasṛjad vāsudevāya dvidhā tām arjuno 'cchinat

07,028.010a tataś chatraṃ dhvajaṃ caiva chittvā rājño 'rjunaḥ śaraiḥ

07,028.010c vivyādha daśabhis tūrṇam utsmayan parvatādhipam

07,028.011a so 'tividdho 'rjunaśaraiḥ supuṅkhaiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,028.011c bhagadattas tataḥ kruddhaḥ pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,028.012a vyasṛjat tomarān mūrdhni śvetāśvasyonnanāda ca

07,028.012c tair arjunasya samare kirīṭaṃ parivartitam

07,028.013a parivṛttaṃ kirīṭaṃ taṃ yamayann eva phalgunaḥ

07,028.013c sudṛṣṭaḥ kriyatāṃ loka iti rājānam abravīt

07,028.014a evam uktas tu saṃkruddhaḥ śaravarṣeṇa pāṇḍavam

07,028.014c abhyavarṣat sagovindaṃ dhanur ādāya bhāsvaram

07,028.014d*0211_01 tau vidhyamānau nārācair bhagadattena bhārata

07,028.014d*0211_02 jagmatur naiva saṃmohaṃ cukṣubhāte na cācyutau

07,028.015a tasya pārtho dhanuś chittvā tūṇīrān saṃnikṛtya ca

07,028.015c tvaramāṇo dvisaptatyā sarvamarmasv atāḍayat

07,028.016a viddhas tathāpy avyathito vaiṣṇavāstram udīrayan

07,028.016c abhimantryāṅkuśaṃ kruddho vyasṛjat pāṇḍavorasi

07,028.016d*0212_01 tad astram udyataṃ dṛṣṭvā vāsudevaḥ pratāpavān

07,028.016d*0212_02 arjunaḥ pṛṣṭhataṃ kṛtvā pratijagrāha vīryavān

07,028.017a visṛṣṭaṃ bhagadattena tad astraṃ sarvaghātakam

07,028.017c urasā pratijagrāha pārthaṃ saṃchādya keśavaḥ

07,028.018a vaijayanty abhavan mālā tad astraṃ keśavorasi

07,028.018b*0213_01 padmakośavicitrā ca sarvartukusumākulā

07,028.018b*0213_02 jvalanārkenduvarṇāḍhyā tārakojjvalapāvakā

07,028.018b*0213_03 tayā padmābhiśobhinyā vāyukampitalolayā

07,028.018b*0213_04 śobhate 'bhyadhikaṃ śauriratasīpuṣpasaṃnibhaḥ

07,028.018b*0213_05 keśavaḥ keśimathanaḥ śārṅgadhanvārimardanaḥ

07,028.018b*0213_06 sandhyābhrair iva saṃchannaḥ prāvṛṭkāle nagottamaḥ

07,028.018c tato 'rjunaḥ klāntamanāḥ keśavaṃ pratyabhāṣata

07,028.019a ayudhyamānas turagān saṃyantāsmi janārdana

07,028.019c ity uktvā puṇḍarīkākṣa pratijñāṃ svāṃ na rakṣasi

07,028.019d*0214_01 idam astram avasthāpya prāptaṃ māṃ devakīsuta

07,028.019d*0214_02 kimarthaṃ puruṣavyāghra svayaṃ pratigṛhītavān

07,028.020a yady ahaṃ vyasanī vā syām aśakto vā nivāraṇe

07,028.020c tatas tvayaivaṃ kāryaṃ syān na tu kāryaṃ mayi sthite

07,028.021a sabāṇaḥ sadhanuś cāhaṃ sasurāsuramānavān

07,028.021c śakto lokān imāñ jetuṃ tac cāpi viditaṃ tava

07,028.022a tato 'rjunaṃ vāsudevaḥ pratyuvācārthavad vacaḥ

07,028.022c śṛṇu guhyam idaṃ pārtha yathā vṛttaṃ purānagha

07,028.022d*0215_01 yeyaṃ lokadharā devī sarvabhūtadharā dharā

07,028.022d*0215_02 sakāmā lokakartāraṃ nārāyaṇam upasthitā

07,028.022d*0215_03 sa saṃgamya tayā sārdhaṃ prītas tasyai varaṃ dadau

07,028.022d*0215_04 sā vavre viṣṇusadṛśaṃ putram astraṃ ca vaiṣṇavam

07,028.022d*0215_05 babhūva ca sutas tasyāṃ narako nāma viśrutaḥ

07,028.022d*0215_06 astraṃ ca vaiṣṇavaṃ tasmai dadau nārāyaṇaḥ svayam

07,028.022d*0216_01 tad etan narakasyāsīd astraṃ sarvāhitāntakam

07,028.022d*0216_02 tasmāt prāgjyotiṣaṃ prāptaṃ sarvaśastravighātanam

07,028.022d*0216_03 nāsyāvadhyo 'sti loke 'smin mad anyaḥ kaś cid arjuna

07,028.022d*0216_04 saṃjaya uvāca

07,028.022d*0216_04 tasmān mayā kṛtaṃ hy etan mā te 'bhūd buddhir anyathā

07,028.022d*0216_05 anunīya tu dāśārhaḥ pāṇḍavaṃ tvarito 'bravīt

07,028.022d*0216_06 jahi prāgjyotiṣaṃ kṣipraṃ vākyaśeṣaṃ ca me śṛṇu

07,028.023a caturmūrtir ahaṃ śaśval lokatrāṇārtham udyataḥ

07,028.023c ātmānaṃ pravibhajyeha lokānāṃ hitam ādadhe

07,028.024a ekā mūrtis tapaścaryāṃ kurute me bhuvi sthitā

07,028.024c aparā paśyati jagat kurvāṇaṃ sādhvasādhunī

07,028.025a aparā kurute karma mānuṣaṃ lokam āśritā

07,028.025c śete caturthī tv aparā nidrāṃ varṣasahasrikām

07,028.026a yāsau varṣasahasrānte mūrtir uttiṣṭhate mama

07,028.026c varārhebhyo varāñ śreṣṭhāṃs tasmin kāle dadāti sā

07,028.027a taṃ tu kālam anuprāptaṃ viditvā pṛthivī tadā

07,028.027c prāyācata varaṃ yaṃ māṃ narakārthāya taṃ śṛṇu

07,028.028a devānām asurāṇāṃ ca avadhyas tanayo 'stu me

07,028.028c upeto vaiṣṇavāstreṇa tan me tvaṃ dātum arhasi

07,028.029a evaṃ varam ahaṃ śrutvā jagatyās tanaye tadā

07,028.029c amogham astram adadaṃ vaiṣṇavaṃ tad ahaṃ purā

07,028.030a avocaṃ caitad astraṃ vai hy amoghaṃ bhavatu kṣame

07,028.030c narakasyābhirakṣārthaṃ nainaṃ kaś cid vadhiṣyati

07,028.031a anenāstreṇa te guptaḥ sutaḥ parabalārdanaḥ

07,028.031c bhaviṣyati durādharṣaḥ sarvalokeṣu sarvadā

07,028.032a tathety uktvā gatā devī kṛtakāmā manasvinī

07,028.032b*0217_01 vyajāyata dharā devī putraṃ putraśatāvaram

07,028.032c sa cāpy āsīd durādharṣo narakaḥ śatrutāpanaḥ

07,028.033a tasmāt prāgjyotiṣaṃ prāptaṃ tad astraṃ pārtha māmakam

07,028.033b*0218_01 tad astraṃ devagandharvayakṣapannagarākṣasān

07,028.033b*0218_02 sarvān samāgatān hanyāt kiṃ punas tvāṃ dhanaṃjaya

07,028.033b*0218_03 bhogināṃ caiva durdharṣaṃ mayā dattaṃ surāsuraiḥ

07,028.033b*0218_04 jahi prāgjyotiṣaṃ pārtha purā sarvān hinasti saḥ

07,028.033c nāsyāvadhyo 'sti lokeṣu sendrarudreṣu māriṣa

07,028.034a tan mayā tvatkṛtenaitad anyathā vyapanāśitam

07,028.034c viyuktaṃ paramāstreṇa jahi pārtha mahāsuram

07,028.035a vairiṇaṃ yudhi durdharṣaṃ bhagadattaṃ suradviṣam

07,028.035c yathāhaṃ jaghnivān pūrvaṃ hitārthaṃ narakaṃ tathā

07,028.035d*0219_01 avadhyo 'yaṃ mahāstreṇa bhagadattaḥ surāsuraiḥ

07,028.035d*0219_02 yathāhaṃ narakaṃ lokahitārtham ahanaṃ purā

07,028.036a evam uktas tataḥ pārthaḥ keśavena mahātmanā

07,028.036c bhagadattaṃ śitair bāṇaiḥ sahasā samavākirat

07,028.036d*0220_01 ghaṇṭāṃ kāñcanasaṃchannāṃ viśvakarmavinirmitām

07,028.036d*0220_02 kāñcanaśṛṅkhalānaddhāṃ savyāṃ ciccheda pāṇḍavaḥ

07,028.036d*0220_03 sā hatā śaraghātena vajraniṣpeṣasaṃnibhā

07,028.036d*0220_04 papāta dūrapātena candrabimbasamujjvalā

07,028.036d*0220_05 dakṣiṇāpi hatā rājan ghaṇṭā bāṇaiḥ kirīṭinaḥ

07,028.036d*0220_06 papāta dūram adhvānaṃ gatvā sūrya iva kṣitau

07,028.036d*0220_07 bhagadattena nirmuktaḥ supratīko 'pi vegataḥ

07,028.036d*0220_08 hanumān sūryabimbasya grasanārtham ivodyataḥ

07,028.037a tataḥ pārtho mahābāhur asaṃbhrānto mahāmanāḥ

07,028.037c kumbhayor antare nāgaṃ nārācena samārpayat

07,028.037d*0221_01 tataḥ saṃdhāya viśikhaṃ dīpyamānam ivānalam

07,028.037d*0221_02 avidhyad arjuno nāgaṃ kumbhayor antare bhṛśam

07,028.038a samāsādya tu taṃ nāgaṃ bāṇo vajra ivācalam

07,028.038c abhyagāt saha puṅkhena valmīkam iva pannagaḥ

07,028.038d*0222_01 sa karī bhagadattena preryamāṇaḥ punaḥ punaḥ

07,028.038d*0222_02 na karoti vacas tasya daridrasyeva kāminī

07,028.038d*0223_01 madhye vidīrṇas tasthau sa prāsyandata punaḥ punaḥ

07,028.038d*0223_02 syandamānaṃ tato nāgaṃ caraṇābhyām anodayat

07,028.039a sa tu viṣṭabhya gātrāṇi dantābhyām avaniṃ yayau

07,028.039c nadann ārtasvaraṃ prāṇān utsasarja mahādvipaḥ

07,028.039d*0224_01 tato gāṇḍīvadhanvānam abhyabhāṣata keśavaḥ

07,028.039d*0224_02 ayaṃ mahattaraḥ pārtha palitena samāvṛtaḥ

07,028.039d*0224_03 valīsaṃchannanayanaḥ śūraḥ paramadurjayaḥ

07,028.039d*0225_01 akṣṇor unmīlanārthāya baddhapaṭṭaḥ sadā nṛpaḥ

07,028.039d*0225_02 devavākyāt praciccheda śareṇa bhṛśam arjunaḥ

07,028.039d*0225_03 chinnamātreṃ 'śuke tasmin ruddhanetro babhūva saḥ

07,028.039d*0226_01 tamomayaṃ jagan mene bhagadattaḥ pratāpavān

07,028.040a tataś candrārdhabimbena śareṇa nataparvaṇā

07,028.040b*0227_01 bibheda sakalo deho dvidhābhūto babhūva ha

07,028.040b*0227_02 rājñā balavatā tena jānubhyāṃ dhārito raṇe

07,028.040b*0227_03 arjunaṃ prati yuddhe na cirakālaṃ dadhāra saḥ

07,028.040b*0227_04 evaṃ yuddhaṃ tadā tena rājñā tena durātmanā

07,028.040b*0227_05 kirīṭī cārdhabimbena śareṇānataparvaṇā

07,028.040c bibheda hṛdayaṃ rājño bhagadattasya pāṇḍavaḥ

07,028.041a sa bhinnahṛdayo rājā bhagadattaḥ kirīṭinā

07,028.041c śarāsanaṃ śarāṃś caiva gatāsuḥ pramumoca ha

07,028.042a śirasas tasya vibhraṣṭaḥ papāta ca varāṅkuśaḥ

07,028.042c nālatāḍanavibhraṣṭaṃ palāśaṃ nalinād iva

07,028.043a sa hemamālī tapanīyabhāṇḍāt; papāta nāgād girisaṃnikāśāt

07,028.043c supuṣpito mārutavegarugṇo; mahīdharāgrād iva karṇikāraḥ

07,028.044a nihatya taṃ narapatim indravikramaṃ; sakhāyam indrasya tathaindrir āhave

07,028.044c tato 'parāṃs tava jayakāṅkṣiṇo narān; babhañja vāyur balavān drumān iva

07,029.001 saṃjaya uvāca

07,029.001a priyam indrasya satataṃ sakhāyam amitaujasam

07,029.001c hatvā prāgjyotiṣaṃ pārthaḥ pradakṣiṇam avartata

07,029.001d*0228_01 pūrvadaityaṃ mahāvīraṃ bhagadattaṃ mahābalam

07,029.001d*0228_02 kṛṣṇau daśārhabībhatsū jaghnatur yudhi durjayam

07,029.001d*0228_03 nāgāyutabalaprāṇaṃ śūram āhavaśobhinam

07,029.001d*0228_04 supratīko 'pi balavān nāgāyutasamo balī

07,029.001d*0228_05 vaiṣṇavāstreṇa saṃyukto aṃkuśena ca vīryavān

07,029.001d*0228_06 trīṇi tejāṃsi tatraiva tretāgnir iva cādhvare

07,029.001d*0228_07 bhagadattaṃ raṇe śūraṃ nihanyāt ko 'rjunaṃ vinā

07,029.001d*0228_08 arjuno 'pi mahāvīryo hatvā pitṛsakhaṃ raṇe

07,029.001d*0228_09 kṣatradharmaṃ vicintyājau dhig dhig ity eva cābravīt

07,029.001d*0228_10 tam ādityasamaṃ kāntyā bhūmau nipatitaṃ divaḥ

07,029.001d*0228_11 prasamīkṣya tadā pārtho reṇunā tv avaguṇṭhitam

07,029.002a tato gāndhārarājasya sutau parapuraṃjayau

07,029.002c ārchetām arjunaṃ saṃkhye bhrātarau vṛṣakācalau

07,029.003a tau sametyārjunaṃ vīrau puraḥ paścāc ca dhanvinau

07,029.003c avidhyetāṃ mahāvegair niśitair āśugair bhṛśam

07,029.004a vṛṣakasya hayān sūtaṃ dhanuś chatraṃ rathaṃ dhvajam

07,029.004c tilaśo vyadhamat pārthaḥ saubalasya śitaiḥ śaraiḥ

07,029.005a tato 'rjunaḥ śaravrātair nānāpraharaṇair api

07,029.005c gāndhārān vyākulāṃś cakre saubalapramukhān punaḥ

07,029.006a tataḥ pañcaśatān vīrān gāndhārān udyatāyudhān

07,029.006c prāhiṇon mṛtyulokāya kruddho bāṇair dhanaṃjayaḥ

07,029.007a hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avatīrya mahābhujaḥ

07,029.007c āruroha rathaṃ bhrātur anyac ca dhanur ādade

07,029.008a tāv ekaratham ārūḍhau bhrātarau vṛṣakācalau

07,029.008c śaravarṣeṇa bībhatsum avidhyetāṃ punaḥ punaḥ

07,029.009a syālau tava mahātmānau rājānau vṛṣakācalau

07,029.009c bhṛśaṃ nijaghnatuḥ pārtham indraṃ vṛtrabalāv iva

07,029.010a labdhalakṣyau tu gāndhārāv ahatāṃ pāṇḍavaṃ punaḥ

07,029.010c nidāghavārṣikau māsau lokaṃ gharmāmbubhir yathā

07,029.011a tau rathasthau naravyāghrau rājānau vṛṣakācalau

07,029.011c saṃśliṣṭāṅgau sthitau rājañ jaghānaikeṣuṇārjunaḥ

07,029.012a tau rathāt siṃhasaṃkāśau lohitākṣau mahābhujau

07,029.012c gatāsū petatur vīrau sodaryāv ekalakṣaṇau

07,029.013a tayor dehau rathād bhūmiṃ gatau bandhujanapriyau

07,029.013c yaśo daśa diśaḥ puṇyaṃ gamayitvā vyavasthitau

07,029.014a dṛṣṭvā vinihatau saṃkhye mātulāv apalāyinau

07,029.014c bhṛśaṃ mumucur aśrūṇi putrās tava viśāṃ pate

07,029.015a nihatau bhrātarau dṛṣṭvā māyāśataviśāradaḥ

07,029.015c kṛṣṇau saṃmohayan māyāṃ vidadhe śakunis tataḥ

07,029.016a laguḍāyoguḍāśmānaḥ śataghnyaś ca saśaktayaḥ

07,029.016c gadāparighanistriṃśaśūlamudgarapaṭṭiśāḥ

07,029.017a sakampanarṣṭinakharā musalāni paraśvadhāḥ

07,029.017c kṣurāḥ kṣurapranālīkā vatsadantās trisaṃdhinaḥ

07,029.018a cakrāṇi viśikhāḥ prāsā vividhāny āyudhāni ca

07,029.018c prapetuḥ sarvato digbhyaḥ pradigbhyaś cārjunaṃ prati

07,029.019a kharoṣṭramahiṣāḥ siṃhā vyāghrāḥ sṛmaracillikāḥ

07,029.019c ṛkṣāḥ sālāvṛkā gṛdhrāḥ kapayo 'tha sarīsṛpāḥ

07,029.020a vividhāni ca rakṣāṃsi kṣudhitāny arjunaṃ prati

07,029.020c saṃkruddhāny abhyadhāvanta vividhāni vayāṃsi ca

07,029.021a tato divyāstravic chūraḥ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,029.021c visṛjann iṣujālāni sahasā tāny atāḍayat

07,029.022a te hanyamānāḥ śūreṇa pravaraiḥ sāyakair dṛḍhaiḥ

07,029.022c viruvanto mahārāvān vineśuḥ sarvato hatāḥ

07,029.023a tatas tamaḥ prādurabhūd arjunasya rathaṃ prati

07,029.023c tasmāc ca tamaso vācaḥ krūrāḥ pārtham abhartsayan

07,029.023d*0229_01 tat tamo bhairavaṃ ghoraṃ bhayakartṛ mahāhave

07,029.024a tat tamo 'streṇa mahatā jyotiṣeṇārjuno 'vadhīt

07,029.024c hate tasmiñ jalaughās tu prādurāsan bhayānakāḥ

07,029.025a ambhasas tasya nāśārtham ādityāstram athārjunaḥ

07,029.025c prāyuṅktāmbhas tatas tena prāyaśo 'streṇa śoṣitam

07,029.026a evaṃ bahuvidhā māyāḥ saubalasya kṛtāḥ kṛtāḥ

07,029.026c jaghānāstrabalenāśu prahasann arjunas tadā

07,029.026d*0230_01 durdyūtadevin gāndhāre nākṣān kṣipati gāṇḍivam

07,029.026d*0230_02 jvalitān niśitāṃs tīkṣṇāñ śarān kṣipati gāṇḍivam

07,029.027a tathā hatāsu māyāsu trasto 'rjunaśarāhataḥ

07,029.027c apāyāj javanair aśvaiḥ śakuniḥ prākṛto yathā

07,029.028a tato 'rjuno 'stravic chraiṣṭhyaṃ darśayann ātmano 'riṣu

07,029.028c abhyavarṣac charaugheṇa kauravāṇām anīkinīm

07,029.029a sā hanyamānā pārthena putrasya tava vāhinī

07,029.029c dvaidhībhūtā mahārāja gaṅgevāsādya parvatam

07,029.030a droṇam evānvapadyanta ke cit tatra mahārathāḥ

07,029.030c ke cid duryodhanaṃ rājann ardyamānāḥ kirīṭinā

07,029.031a nāpaśyāma tatas tv etat sainyaṃ vai tamasāvṛtam

07,029.031c gāṇḍīvasya ca nirghoṣaḥ śruto dakṣiṇato mayā

07,029.032a śaṅkhadundubhinirghoṣaṃ vāditrāṇāṃ ca nisvanam

07,029.032c gāṇḍīvasya ca nirghoṣo vyatikramyāspṛśad divam

07,029.033a tataḥ punar dakṣiṇataḥ saṃgrāmaś citrayodhinām

07,029.033c suyuddham arjunasyāsīd ahaṃ tu droṇam anvagām

07,029.033d*0231_01 yaudhiṣṭhirāṇy anīkāni pradahanti tatas tataḥ

07,029.034a nānāvidhāny anīkāni putrāṇāṃ tava bhārata

07,029.034c arjuno vyadhamat kāle divīvābhrāṇi mārutaḥ

07,029.035a taṃ vāsavam ivāyāntaṃ bhūrivarṣaśaraughiṇam

07,029.035c maheṣvāsaṃ naravyāghraṃ nograṃ kaś cid avārayat

07,029.036a te hanyamānāḥ pārthena tvadīyā vyathitā bhṛśam

07,029.036c svān eva bahavo jaghnur vidravantas tatas tataḥ

07,029.037a te 'rjunena śarā muktāḥ kaṅkapatrās tanucchidaḥ

07,029.037c śalabhā iva saṃpetuḥ saṃvṛṇvānā diśo daśa

07,029.038a turagaṃ rathinaṃ nāgaṃ padātim api māriṣa

07,029.038c vinirbhidya kṣitiṃ jagmur valmīkam iva pannagāḥ

07,029.039a na ca dvitīyaṃ vyasṛjat kuñjarāśvanareṣu saḥ

07,029.039c pṛthag ekaśarārugṇā nipetus te gatāsavaḥ

07,029.040a hatair manuṣyais turagaiś ca sarvataḥ; śarābhivṛṣṭair dviradaiś ca pātitaiḥ

07,029.040c tadā śvagomāyubaḍābhināditaṃ; vicitram āyodhaśiro babhūva ha

07,029.041a pitā sutaṃ tyajati suhṛdvaraṃ suhṛt; tathaiva putraḥ pitaraṃ śarāturaḥ

07,029.041c svarakṣaṇe kṛtamatayas tadā janās; tyajanti vāhān api pārthapīḍitāḥ

07,030.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,030.001a teṣv anīkeṣu bhagneṣu pāṇḍuputreṇa saṃjaya

07,030.001c calitānāṃ drutānāṃ ca katham āsīn mano hi vaḥ

07,030.002a anīkānāṃ prabhagnānāṃ vyavasthānam apaśyatām

07,030.002b*0232_01 ataḥ paraṃ raṇe sūta kim akurvanta māmakāḥ

07,030.002c duṣkaraṃ pratisaṃdhānaṃ tan mamācakṣva saṃjaya

07,030.003 saṃjaya uvāca

07,030.003a tathāpi tava putrasya priyakāmā viśāṃ pate

07,030.003c yaśaḥ pravīrā lokeṣu rakṣanto droṇam anvayuḥ

07,030.004a samudyateṣu śastreṣu saṃprāpte ca yudhiṣṭhire

07,030.004c akurvann āryakarmāṇi bhairave satyabhītavat

07,030.005a antaraṃ bhīmasenasya prāpatann amitaujasaḥ

07,030.005c sātyakeś caiva śūrasya dhṛṣṭadyumnasya cābhibho

07,030.006a droṇaṃ droṇam iti krūrāḥ pāñcālāḥ samacodayan

07,030.006c mā droṇam iti putrās te kurūn sarvān acodayan

07,030.007a droṇaṃ droṇam iti hy eke mā droṇam iti cāpare

07,030.007c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca droṇadyūtam avartata

07,030.008a yaṃ yaṃ sma bhajate droṇaḥ pāñcālānāṃ rathavrajam

07,030.008c tatra tatra sma pāñcālyo dhṛṣṭadyumno 'tha dhīyate

07,030.009a yathābhāgaviparyāse saṃgrāme bhairave sati

07,030.009c vīrāḥ samāsadan vīrān agacchan bhīravaḥ parān

07,030.010a akampanīyāḥ śatrūṇāṃ babhūvus tatra pāṇḍavāḥ

07,030.010c akampayaṃs tv anīkāni smarantaḥ kleśam ātmanaḥ

07,030.011a te tv amarṣavaśaṃ prāptā hrīmantaḥ sattvacoditāḥ

07,030.011c tyaktvā prāṇān nyavartanta ghnanto droṇaṃ mahāhave

07,030.012a ayasām iva saṃpātaḥ śilānām iva cābhavat

07,030.012c dīvyatāṃ tumule yuddhe prāṇair amitatejasām

07,030.013a na tu smaranti saṃgrāmam api vṛddhās tathāvidham

07,030.013c dṛṣṭapūrvaṃ mahārāja śrutapūrvam athāpi vā

07,030.014a prākampateva pṛthivī tasmin vīrāvasādane

07,030.014c pravartatā balaughena mahatā bhārapīḍitā

07,030.015a ghūrṇato hi balaughasya divaṃ stabdhveva nisvanaḥ

07,030.015c ajātaśatroḥ kruddhasya putrasya tava cābhavat

07,030.016a samāsādya tu pāṇḍūnām anīkāni sahasraśaḥ

07,030.016c droṇena caratā saṃkhye prabhagnāni śitaiḥ śaraiḥ

07,030.017a teṣu pramathyamāneṣu droṇenādbhutakarmaṇā

07,030.017c paryavārayad āsādya droṇaṃ senāpatiḥ svayam

07,030.018a tad adbhutam abhūd yuddhaṃ droṇapāñcālyayos tadā

07,030.018c naiva tasyopamā kā cit saṃbhaved iti me matiḥ

07,030.019a tato nīlo 'nalaprakhyo dadāha kuruvāhinīm

07,030.019c śarasphuliṅgaś cāpārcir dahan kakṣam ivānalaḥ

07,030.020a taṃ dahantam anīkāni droṇaputraḥ pratāpavān

07,030.020c pūrvābhibhāṣī suślakṣṇaṃ smayamāno 'bhyabhāṣata

07,030.021a nīla kiṃ bahubhir dagdhais tava yodhaiḥ śarārciṣā

07,030.021c mayaikena hi yudhyasva kruddhaḥ prahara cāśugaiḥ

07,030.022a taṃ padmanikarākāraṃ padmapatranibhekṣaṇam

07,030.022c vyākośapadmābhamukhaṃ nīlo vivyādha sāyakaiḥ

07,030.023a tenātividdhaḥ sahasā drauṇir bhallaiḥ śitais tribhiḥ

07,030.023c dhanur dhvajaṃ ca chatraṃ ca dviṣataḥ sa nyakṛntata

07,030.024a sotplutya syandanāt tasmān nīlaś carmavarāsidhṛk

07,030.024c droṇāyaneḥ śiraḥ kāyād dhartum aicchat patatrivat

07,030.025a tasyodyatāseḥ sunasaṃ śiraḥ kāyāt sakuṇḍalam

07,030.025c bhallenāpāharad drauṇiḥ smayamāna ivānagha

07,030.026a saṃpūrṇacandrābhamukhaḥ padmapatranibhekṣaṇaḥ

07,030.026c prāṃśur utpalagarbhābho nihato nyapatat kṣitau

07,030.027a tataḥ pravivyathe senā pāṇḍavī bhṛśam ākulā

07,030.027c ācāryaputreṇa hate nīle jvalitatejasi

07,030.028a acintayaṃś ca te sarve pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ

07,030.028c kathaṃ no vāsavis trāyāc chatrubhya iti māriṣa

07,030.029a dakṣiṇena tu senāyāḥ kurute kadanaṃ balī

07,030.029c saṃśaptakāvaśeṣasya nārāyaṇabalasya ca

07,031.001 saṃjaya uvāca

07,031.001a pratighātaṃ tu sainyasya nāmṛṣyata vṛkodaraḥ

07,031.001c so 'bhinad bāhlikaṃ ṣaṣṭyā karṇaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,031.002a tasya droṇaḥ śitair bāṇais tīkṣṇadhārair ayasmayaiḥ

07,031.002c jīvitāntam abhiprepsur marmaṇy āśu jaghāna ha

07,031.002d*0233_01 ānantaryam abhiprepsuḥ ṣaḍviṃśatyā samārpayat

07,031.002d*0233_02 punaś cāgnisamasparśair āśīviṣaviṣopamaiḥ

07,031.003a karṇo dvādaśabhir bāṇair aśvatthāmā ca saptabhiḥ

07,031.003c ṣaḍbhir duryodhano rājā tata enam avākirat

07,031.004a bhīmaseno 'pi tān sarvān pratyavidhyan mahābalaḥ

07,031.004c droṇaṃ pañcāśateṣūṇāṃ karṇaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,031.005a duryodhanaṃ dvādaśabhir drauṇiṃ cāṣṭābhir āśugaiḥ

07,031.005c ārāvaṃ tumulaṃ kurvann abhyavartata tān raṇe

07,031.006a tasmin saṃtyajati prāṇān mṛtyusādhāraṇīkṛte

07,031.006c ajātaśatrus tān yodhān bhīmaṃ trātety acodayat

07,031.007a te yayur bhīmasenasya samīpam amitaujasaḥ

07,031.007c yuyudhānaprabhṛtayo mādrīputrau ca pāṇḍavau

07,031.008a te sametya susaṃrabdhāḥ sahitāḥ puruṣarṣabhāḥ

07,031.008c maheṣvāsavarair guptaṃ droṇānīkaṃ bibhitsavaḥ

07,031.009a samāpetur mahāvīryā bhīmaprabhṛtayo rathāḥ

07,031.009c tān pratyagṛhṇād avyagro droṇo 'pi rathināṃ varaḥ

07,031.010a mahābalān atirathān vīrān samaraśobhinaḥ

07,031.010c bāhyaṃ mṛtyubhayaṃ kṛtvā tāvakāḥ pāṇḍavān yayuḥ

07,031.011a sādinaḥ sādino 'bhyaghnaṃs tathaiva rathino rathān

07,031.011c āsīc chaktyasisaṃpāto yuddham āsīt paraśvadhaiḥ

07,031.012a nikṛṣṭam asiyuddhaṃ ca babhūva kaṭukodayam

07,031.012b*0234_01 kuñjarāṇāṃ ca saṃpāto babhūva kaṭukodayaḥ

07,031.012c kuñjarāṇāṃ ca saṃghātair yuddham āsīt sudāruṇam

07,031.013a apatat kuñjarād anyo hayād anyas tv avākśirāḥ

07,031.013c naro bāṇena nirbhinno rathād anyaś ca māriṣa

07,031.014a tatrānyasya ca saṃmarde patitasya vivarmaṇaḥ

07,031.014c śiraḥ pradhvaṃsayām āsa vakṣasy ākramya kuñjaraḥ

07,031.015a apare 'py aparāñ jaghnur vāraṇāḥ patitān narān

07,031.015c viṣāṇaiś cāvaniṃ gatvā vyabhindan rathino bahūn

07,031.016a narāntraiḥ ke cid apare viṣāṇālagnasaṃsravaiḥ

07,031.016c babhramuḥ śataśo nāgā mṛdnantaḥ śataśo narān

07,031.017a kāṃsyāyasatanutrāṇān narāśvarathakuñjarān

07,031.017c patitān pothayāṃ cakrur dvipāḥ sthūlanaḍān iva

07,031.017d*0235_01 anīkānāṃ prabhagnānām avasthānam apaśyatām

07,031.017d*0235_02 duṣkaraṃ pratisaṃdhānaṃ bhuvi cāsīt tadā nṛpa

07,031.018a gṛdhrapatrādhivāsāṃsi śayanāni narādhipāḥ

07,031.018c hrīmantaḥ kālasaṃpakvāḥ suduḥkhāny adhiśerate

07,031.019a hanti smātra pitā putraṃ rathenābhyativartate

07,031.019c putraś ca pitaraṃ mohān nirmaryādam avartata

07,031.020a akṣo bhagno dhvajaś chinnaś chatram urvyāṃ nipātitam

07,031.020c yugārdhaṃ chinnam ādāya pradudrāva tathā hayaḥ

07,031.021a sāsir bāhur nipatitaḥ śiraś chinnaṃ sakuṇḍalam

07,031.021c gajenākṣipya balinā rathaḥ saṃcūrṇitaḥ kṣitau

07,031.022a rathinā tāḍito nāgo nārācenāpatad vyasuḥ

07,031.022c sārohaś cāpatad vājī gajenātāḍito bhṛśam

07,031.023a nirmaryādaṃ mahad yuddham avartata sudāruṇam

07,031.023c hā tāta hā putra sakhe kvāsi tiṣṭha kva dhāvasi

07,031.024a praharāhara jahy enaṃ smitakṣveḍitagarjitaiḥ

07,031.024c ity evam uccarantyaḥ sma śrūyante vividhā giraḥ

07,031.025a narasyāśvasya nāgasya samasajjata śoṇitam

07,031.025c upāśāmyad rajo bhaumaṃ bhīrūn kaśmalam āviśat

07,031.025d*0236_01 cakreṇa cakram āsādya vīro vīrasya saṃyuge

07,031.025d*0236_02 atīteṣupathe kāle jahāra gadayā śiraḥ

07,031.026a āsīt keśaparāmarśo muṣṭiyuddhaṃ ca dāruṇam

07,031.026c nakhair dantaiś ca śūrāṇam advīpe dvīpam icchatām

07,031.027a tatrācchidyata vīrasya sakhaḍgo bāhur udyataḥ

07,031.027c sadhanuś cāparasyāpi saśaraḥ sāṅkuśas tathā

07,031.028a prākrośad anyam anyo 'tra tathānyo vimukho 'dravat

07,031.028c anyaḥ prāptasya cānyasya śiraḥ kāyād apāharat

07,031.029a śabdam abhyadravac cānyaḥ śabdād anyo 'dravad bhṛśam

07,031.029c svān anyo 'tha parān anyo jaghāna niśitaiḥ śaraiḥ

07,031.029d*0237_01 bhītaś cānya udakrośad anyo bhīta upādravat

07,031.029d*0237_02 asaṃprāptasya taṃ deśam anyo jīvitam ādade

07,031.030a giriśṛṅgopamaś cātra nārācena nipātitaḥ

07,031.030c mātaṅgo nyapatad bhūmau nadīrodha ivoṣṇage

07,031.031a tathaiva rathinaṃ nāgaḥ kṣaran girir ivārujat

07,031.031c adhyatiṣṭhat padā bhūmau sahāśvaṃ sahasārathim

07,031.032a śūrān praharato dṛṣṭvā kṛtāstrān rudhirokṣitān

07,031.032c bahūn apy āviśan moho bhīrūn hṛdayadurbalān

07,031.033a sarvam āvignam abhavan na prājñāyata kiṃ cana

07,031.033c sainye ca rajasā dhvaste nirmaryādam avartata

07,031.034a tataḥ senāpatiḥ śīghram ayaṃ kāla iti bruvan

07,031.034c nityābhitvaritān eva tvarayām āsa pāṇḍavān

07,031.035a kurvantaḥ śāsanaṃ tasya pāṇḍaveyā yaśasvinaḥ

07,031.035c saro haṃsā ivāpetur ghnanto droṇarathaṃ prati

07,031.036a gṛhṇītādravatānyonyaṃ vibhītā vinikṛntata

07,031.036c ity āsīt tumulaḥ śabdo durdharṣasya rathaṃ prati

07,031.037a tato droṇaḥ kṛpaḥ karṇo drauṇī rājā jayadrathaḥ

07,031.037c vindānuvindāv avantyau śalyaś cainān avārayan

07,031.038a te tv āryadharmasaṃrabdhā durnivāryā durāsadāḥ

07,031.038c śarārtā na juhur droṇaṃ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,031.039a tato droṇo 'bhisaṃkruddho visṛjañ śataśaḥ śarān

07,031.039c cedipāñcālapāṇḍūnām akarot kadanaṃ mahat

07,031.040a tasya jyātalanirghoṣaḥ śuśruve dikṣu māriṣa

07,031.040c vajrasaṃghātasaṃkāśas trāsayan pāṇḍavān bahūn

07,031.041a etasminn antare jiṣṇur hatvā saṃśaptakān balī

07,031.041c abyayāt tatra yatra sma droṇaḥ pāṇḍūn pramardati

07,031.042a taṃ śaraughamahāvartaṃ śoṇitodaṃ mahāhradam

07,031.042c tīrṇaḥ saṃśaptakān hatvā pratyadṛśyata phalgunaḥ

07,031.043a tasya kīrtimato lakṣma sūryapratimatejasaḥ

07,031.043c dīpyamānam apaśyāma tejasā vānaradhvajam

07,031.044a saṃśaptakasamudraṃ tam ucchoṣyāstragabhastibhiḥ

07,031.044c sa pāṇḍavayugāntārkaḥ kurūn apy abhyatītapat

07,031.045a pradadāha kurūn sarvān arjunaḥ śastratejasā

07,031.045c yugānte sarvabhūtāni dhūmaketur ivotthitaḥ

07,031.046a tena bāṇasahasraughair gajāśvarathayodhinaḥ

07,031.046c tāḍyamānāḥ kṣitiṃ jagmur muktaśastrāḥ śarārditāḥ

07,031.047a ke cid ārtasvaraṃ cakrur vinedur apare punaḥ

07,031.047c pārthabāṇahatāḥ ke cin nipetur vigatāsavaḥ

07,031.048a teṣām utpatatāṃ kāṃś cit patitāṃś ca parāṅmukhān

07,031.048c na jaghānārjuno yodhān yodhavratam anusmaran

07,031.049a te viśīrṇarathāśvebhāḥ prāyaśaś ca parāṅmukhāḥ

07,031.049c kuravaḥ karṇa karṇeti hā heti ca vicukruśuḥ

07,031.050a tam ādhirathir ākrandaṃ vijñāya śaraṇaiṣiṇām

07,031.050c mā bhaiṣṭeti pratiśrutya yayāv abhimukho 'rjunam

07,031.051a sa bhāratarathaśreṣṭhaḥ sarvabhārataharṣaṇaḥ

07,031.051b*0238_01 rāmaśiṣyo mahābāhur dhanvināṃ mānahā sadā

07,031.051c prāduścakre tad āgneyam astram astravidāṃ varaḥ

07,031.052a tasya dīptaśaraughasya dīptacāpadharasya ca

07,031.052c śaraughāñ śarajālena vidudhāva dhanaṃjayaḥ

07,031.052d*0239_01 tathaivādhirathis tasya bāṇāñ jvalitatejasaḥ

07,031.052e astram astreṇa saṃvārya prāṇadad visṛjañ śarān

07,031.053a dhṛṣṭadyumnaś ca bhīmaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ

07,031.053c vivyadhuḥ karṇam āsādya tribhis tribhir ajihmagaiḥ

07,031.054a arjunāstraṃ tu rādheyaḥ saṃvārya śaravṛṣṭibhiḥ

07,031.054c teṣāṃ trayāṇāṃ cāpāni ciccheda viśikhais tribhiḥ

07,031.055a te nikṛttāyudhāḥ śūrā nirviṣā bhujagā iva

07,031.055c rathaśaktīḥ samutkṣipya bhṛśaṃ siṃhā ivānadan

07,031.056a tā bhujāgrair mahāvegā visṛṣṭā bhujagopamāḥ

07,031.056c dīpyamānā mahāśaktyo jagmur ādhirathiṃ prati

07,031.057a tā nikṛtya śitair bāṇais tribhis tribhir ajihmagaiḥ

07,031.057c nanāda balavān karṇaḥ pārthāya visṛjañ śarān

07,031.058a arjunaś cāpi rādheyaṃ viddhvā saptabhir āśugaiḥ

07,031.058c karṇād avarajaṃ bāṇair jaghāna niśitais tribhiḥ

07,031.059a tataḥ śatruṃjayaṃ hatvā pārthaḥ ṣaḍbhir ajihmagaiḥ

07,031.059c jahāra sadyo bhallena vipāṭasya śiro rathāt

07,031.060a paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇām ekenaiva kirīṭinā

07,031.060c pramukhe sūtaputrasya sodaryā nihatās trayaḥ

07,031.061a tato bhīmaḥ samutpatya svarathād vainateyavat

07,031.061c varāsinā karṇapakṣāñ jaghāna daśa pañca ca

07,031.062a punaḥ svaratham āsthāya dhanur ādāya cāparam

07,031.062c vivyādha daśabhiḥ karṇaṃ sūtam aśvāṃś ca pañcabhiḥ

07,031.063a dhṛṣṭadyumno 'py asivaraṃ carma cādāya bhāsvaram

07,031.063c jaghāna candravarmāṇaṃ bṛhatkṣatraṃ ca pauravam

07,031.064a tataḥ svaratham āsthāya pāñcālyo 'nyac ca kārmukam

07,031.064c ādāya karṇaṃ vivyādha trisaptatyā nadan raṇe

07,031.065a śaineyo 'py anyad ādāya dhanur indrāyudhadyuti

07,031.065c sūtaputraṃ catuḥṣaṣṭyā viddhvā siṃha ivānadat

07,031.066a bhallabhyāṃ sādhumuktābhyāṃ chittvā karṇasya kārmukam

07,031.066c punaḥ karṇaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat

07,031.067a tato duryodhano droṇo rājā caiva jayadrathaḥ

07,031.067c nimajjamānaṃ rādheyam ujjahruḥ sātyakārṇavāt

07,031.067d*0240_01 pattyaśvarathamātaṅgās tvadīyāḥ śataśo 'pare

07,031.067d*0240_02 karṇam evābhyadhāvanta trāsyamānāḥ prahāriṇaḥ

07,031.068a dhṛṣṭadyumnaś ca bhīmaś ca saubhadro 'rjuna eva ca

07,031.068c nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiṃ jugupū raṇe

07,031.069a evam eṣa mahāraudraḥ kṣayārthaṃ sarvadhanvinām

07,031.069c tāvakānāṃ pareṣāṃ ca tyaktvā prāṇān abhūd raṇaḥ

07,031.070a padātirathanāgāśvair gajāśvarathapattayaḥ

07,031.070c rathino nāgapattyaśvai rathapattī rathadvipaiḥ

07,031.071a aśvair aśvā gajair nāgā rathino rathibhiḥ saha

07,031.071c saṃsaktāḥ samadṛśyanta pattayaś cāpi pattibhiḥ

07,031.072a evaṃ sukalilaṃ yuddham āsīt kravyādaharṣaṇam

07,031.072c mahadbhis tair abhītānāṃ yamarāṣṭravivardhanam

07,031.072d*0241_01 saṃrambheṇābhisaṃsṛjya nighnatām itaretaram

07,031.072d*0241_02 kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca droṇārjunasamāgame

07,031.073a tato hatā nararathavājikuñjarair; anekaśo dviparathavājipattayaḥ

07,031.073c gajair gajā rathibhir udāyudhā rathā; hayair hayāḥ pattigaṇaiś ca pattayaḥ

07,031.074a rathair dvipā dviradavarair mahāhayā; hayair narā vararathibhiś ca vājinaḥ

07,031.074c nirastajihvādaśanekṣaṇāḥ kṣitau; kṣayaṃ gatāḥ pramathitavarmabhūṣaṇāḥ

07,031.075a tathā parair bahukaraṇair varāyudhair; hatā gatāḥ pratibhayadarśanāḥ kṣitim

07,031.075c vipothitā hayagajapādatāḍitā; bhṛśākulā rathakhuranemibhir hatāḥ

07,031.076a pramodane śvāpadapakṣirakṣasāṃ; janakṣaye vartati tatra dāruṇe

07,031.076c mahābalās te kupitāḥ parasparaṃ; niṣūdayantaḥ pravicerur ojasā

07,031.076d*0242_01 mahābale kṣubdhamahārṇavopame

07,031.076d*0242_02 mahendrasadmātithitāṃ yiyāsavaḥ

07,031.077a tato bale bhṛśalulite parasparaṃ; nirīkṣamāṇe rudhiraughasaṃplute

07,031.077c divākare 'staṃgirim āsthite śanair; ubhe prayāte śibirāya bhārata

07,032.001 saṃjaya uvāca

07,032.001a pūrvam asmāsu bhagneṣu phalgunenāmitaujasā

07,032.001c droṇe ca moghasaṃkalpe rakṣite ca yudhiṣṭhire

07,032.002a sarve vidhvastakavacās tāvakā yudhi nirjitāḥ

07,032.002c rajasvalā bhṛśodvignā vīkṣamāṇā diśo daśa

07,032.003a avahāraṃ tataḥ kṛtvā bhāradvājasya saṃmate

07,032.003c labdhalakṣyaiḥ parair dīnā bhṛśāvahasitā raṇe

07,032.004a ślāghamāneṣu bhūteṣu phalgunasyāmitān guṇān

07,032.004c keśavasya ca sauhārde kīrtyamāne 'rjunaṃ prati

07,032.004e abhiśastā ivābhūvan dhyānamūkatvam āsthitāḥ

07,032.004f*0243_01 nistejaso vimanaso nirvīryā niṣparākramāḥ

07,032.004f*0243_02 ye pradhānā hatās teṣāṃ vairāgyaṃ samupāśritāḥ

07,032.004f*0243_03 nārjunaś ca samo vīrye ślāghyamānāḥ punaḥ punaḥ

07,032.004f*0244_01 rājāno rājaputrāś ca sarve duryodhanādayaḥ

07,032.005a tataḥ prabhātasamaye droṇaṃ duryodhano 'bravīt

07,032.005b*0245_01 tato duryodhano rājā droṇaṃ dīno 'bhyabhāṣata

07,032.005c praṇayād abhimānāc ca dviṣadvṛddhyā ca durmanāḥ

07,032.005e śṛṇvatāṃ sarvabhūtānāṃ saṃrabdho vākyakovidaḥ

07,032.005f*0246_01 kṛpakarṇamukhādīnāṃ praṇayān niṣṭhuraṃ vacaḥ

07,032.006a nūnaṃ vayaṃ vadhyapakṣe bhavato brahmavittama

07,032.006c tathā hi nāgrahīḥ prāptaṃ samīpe 'dya yudhiṣṭhiram

07,032.007a icchatas te na mucyeta cakṣuḥprāpto raṇe ripuḥ

07,032.007c jighṛkṣato rakṣyamāṇaḥ sāmarair api pāṇḍavaiḥ

07,032.008a varaṃ dattvā mama prītaḥ paścād vikṛtavān asi

07,032.008c āśābhaṅgaṃ na kurvanti bhaktasyāryāḥ kathaṃ cana

07,032.009a tato 'prītas tathoktaḥ sa bhāradvājo 'bravīn nṛpam

07,032.009c nārhase mānyathā jñātuṃ ghaṭamānaṃ tava priye

07,032.010a sasurāsuragandharvāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ

07,032.010c nālaṃ lokā raṇe jetuṃ pālyamānaṃ kirīṭinā

07,032.011a viśvasṛg yatra govindaḥ pṛtanāris tahārjunaḥ

07,032.011c tatra kasya balaṃ krāmed anyatra tryambakāt prabhoḥ

07,032.012a satyaṃ tu te bravīmy adya naitaj jātv anyathā bhavet

07,032.012c adyaiṣāṃ pravaraṃ vīraṃ pātayiṣye mahāratham

07,032.013a taṃ ca vyūhaṃ vidhāsyāmi yo 'bhedyas tridaśair api

07,032.013c yogena kena cid rājann arjunas tv apanīyatām

07,032.014a na hy ajñātam asādhyaṃ vā tasya saṃkhye 'sti kiṃ cana

07,032.014c tena hy upāttaṃ balavat sarvajñānam itas tataḥ

07,032.015a droṇena vyāhṛte tv evaṃ saṃśaptakagaṇāḥ punaḥ

07,032.015c āhvayann arjunaṃ saṃkhye dakṣiṇām abhito diśam

07,032.016a tatrārjunasyātha paraiḥ sārdhaṃ samabhavad raṇaḥ

07,032.016c tādṛśo yādṛśo nānyaḥ śruto dṛṣṭo 'pi vā kva cit

07,032.017a tato droṇena vihito rājan vyūho vyarocata

07,032.017c caran madhyaṃdine sūryaḥ pratapann iva durdṛśaḥ

07,032.018a taṃ cābhimanyur vacanāt pitur jyeṣṭhasya bhārata

07,032.018c bibheda durbhidaṃ saṃkhye cakravyūham anekadhā

07,032.019a sa kṛtvā duṣkaraṃ karma hatvā vīrān sahasraśaḥ

07,032.019b*0247_01 rājaputraśataṃ hatvā kausalyaṃ ca bṛhadbalam

07,032.019b*0247_02 mahārathaṃ śalyaputraṃ lakṣmaṇaṃ ca tava priyam

07,032.019c ṣaṭsu vīreṣu saṃsakto dauḥśāsanivaśaṃ gataḥ

07,032.019d*0248_01 nihataḥ puruṣavyāghraḥ putro gāṇḍīvadhanvinaḥ

07,032.019d*0249_01 saubhadraḥ pṛthivīpāla jahau prāṇān paraṃtapa

07,032.020a vayaṃ paramasaṃhṛṣṭāḥ pāṇḍavāḥ śokakarśitāḥ

07,032.020c saubhadre nihate rājann avahāram akurvata

07,032.021 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,032.021a putraṃ puruṣasiṃhasya saṃjayāprāptayauvanam

07,032.021c raṇe vinihataṃ śrutvā bhṛśaṃ me dīryate manaḥ

07,032.022a dāruṇaḥ kṣatradharmo 'yaṃ vihito dharmakartṛbhiḥ

07,032.022c yatra rājyepsavaḥ śūrā bāle śastram apātayan

07,032.023a bālam atyantasukhinaṃ vicarantam abhītavat

07,032.023c kṛtāstrā bahavo jaghnur brūhi gāvalgaṇe katham

07,032.024a bibhitsatā rathānīkaṃ saubhadreṇāmitaujasā

07,032.024c vikrīḍitaṃ yathā saṃkhye tan mamācakṣva saṃjaya

07,032.025 saṃjaya uvāca

07,032.025a yan māṃ pṛcchasi rājendra saubhadrasya nipātanam

07,032.025c tat te kārtsnyena vakṣyāmi śṛṇu rājan samāhitaḥ

07,032.025e vikrīḍitaṃ kumāreṇa yathānīkaṃ bibhitsatā

07,032.025f*0250_01 ārugṇāś ca yathā vīrā duḥsādhyāś cāpi viplave

07,032.026a dāvāgnyabhiparītānāṃ bhūrigulmatṛṇadrume

07,032.026c vanaukasām ivāraṇye tvadīyānām abhūd bhayam

07,033.001 saṃjaya uvāca

07,033.001a samare 'tyugrakarmāṇaḥ karmabhir vyañjitaśramāḥ

07,033.001c sakṛṣṇāḥ pāṇḍavāḥ pañca devair api durāsadāḥ

07,033.002a sattvakarmānvayair buddhyā prakṛtyā yaśasā śriyā

07,033.002c naiva bhūto na bhavitā kṛṣṇatulyaguṇaḥ pumān

07,033.003a satyadharmaparo dātā viprapūjādibhir guṇaiḥ

07,033.003c sadaiva tridivaṃ prāpto rājā kila yudhiṣṭhiraḥ

07,033.004a yugānte cāntako rājañ jāmadagnyaś ca vīryavān

07,033.004c raṇastho bhīmasenaś ca kathyante sadṛśās trayaḥ

07,033.005a pratijñākarmadakṣasya raṇe gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,033.005c upamāṃ nādhigacchāmi pārthasya sadṛśīṃ kṣitau

07,033.006a guruvātsalyam atyantaṃ naibhṛtyaṃ vinayo damaḥ

07,033.006c nakule 'prātirūpyaṃ ca śauryaṃ ca niyatāni ṣaṭ

07,033.007a śrutagāmbhīryamādhuryasattvavīryaparākramaiḥ

07,033.007c sadṛśo devayor vīraḥ sahadevaḥ kilāśvinoḥ

07,033.008a ye ca kṛṣṇe guṇāḥ sphītāḥ pāṇḍaveṣu ca ye guṇāḥ

07,033.008c abhimanyau kilaikasthā dṛśyante guṇasaṃcayāḥ

07,033.009a yudhiṣṭhirasya dhairyeṇa kṛṣṇasya caritena ca

07,033.009c karmabhir bhīmasenasya sadṛśo bhīmakarmaṇaḥ

07,033.010a dhanaṃjayasya rūpeṇa vikrameṇa śrutena ca

07,033.010c vinayāt sahadevasya sadṛśo nakulasya ca

07,033.011 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,033.011a abhimanyum ahaṃ sūta saubhadram aparājitam

07,033.011c śrotum icchāmi kārtsnyena katham āyodhane hataḥ

07,033.011d*0251_00 vaiśaṃpāyanaḥ

07,033.011d*0251_01 abhimanyuṃ hataṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

07,033.011d*0251_02 vistareṇa mahārāja paryapṛcchat sa saṃjayam

07,033.012 saṃjaya uvāca

07,033.012*0252_01 sthiro bhava mahārāja śokaṃ dhāraya durdharam

07,033.012*0252_02 mahāntaṃ baṃdhunāśaṃ te kathayiṣyāmi tac chṛṇu

07,033.012a cakravyūho mahārāja ācāryeṇābhikalpitaḥ

07,033.012c tatra śakropamāḥ sarve rājāno viniveśitāḥ

07,033.012d*0253_01 aṇusthāneṣu vinyastāḥ kumārāḥ sūryavarcasaḥ

07,033.012d*0254_01 kesarāṇi ca padmasya sukumārāṇi bhārata

07,033.012d*0254_02 kumārā rājalokasya nikṣiptāḥ kesaropamāḥ

07,033.012d*0254_03 karṇikāstho mahārāja tasya duryodhano 'bhavat

07,033.013a saṃghāto rājaputrāṇāṃ sarveṣām abhavat tadā

07,033.013c kṛtābhisamayāḥ sarve suvarṇavikṛtadhvajāḥ

07,033.014a raktāmbaradharāḥ sarve sarve raktavibhūṣaṇāḥ

07,033.014b*0255_01 te rathāśvavarāḥ sarve sarve raktavibhūṣaṇāḥ

07,033.014c sarve raktapatākāś ca sarve vai hemamālinaḥ

07,033.014d*0256_01 candanāgurudigdhāṅgāḥ sragviṇaḥ sūkṣmavāsasaḥ

07,033.014d*0256_02 sahitāḥ paryadhāvanta kārṣṇiṃ prati yuyutsavaḥ

07,033.015a teṣāṃ daśasahasrāṇi babhūvur dṛḍhadhanvinām

07,033.015c pautraṃ tava puraskṛtya lakṣmaṇaṃ priyadarśanam

07,033.016a anyonyasamaduḥkhās te anyonyasamasāhasāḥ

07,033.016c anyonyaṃ spardhamānāś ca anyonyasya hite ratāḥ

07,033.016d*0257_01 duryodhanas tu rājendra sainyamadhye vyavasthitaḥ

07,033.017a karṇaduḥśāsanakṛpair vṛto rājā mahārathaiḥ

07,033.017c devarājopamaḥ śrīmāñ śvetacchatrābhisaṃvṛtaḥ

07,033.017e cāmaravyajanākṣepair udayann iva bhāskaraḥ

07,033.018a pramukhe tasya sainyasya droṇo 'vasthitanāyake

07,033.018c sindhurājas tathātiṣṭhac chrīmān merur ivācalaḥ

07,033.019a sindhurājasya pārśvasthā aśvatthāmapurogamāḥ

07,033.019c sutās tava mahārāja triṃśat tridaśasaṃnibhāḥ

07,033.020a gāndhārarājaḥ kitavaḥ śalyo bhūriśravās tathā

07,033.020c pārśvataḥ sindhurājasya vyarājanta mahārathāḥ

07,033.020d*0258_01 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,033.020d*0258_02 tāvakānāṃ pareṣāṃ ca mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam

07,034.001 saṃjaya uvāca

07,034.001a tad anīkam anādhṛṣyaṃ bhāradvājena rakṣitam

07,034.001c pārthāḥ samabhyavartanta bhīmasenapurogamāḥ

07,034.002a sātyakiś cekitānaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

07,034.002c kuntibhojaś ca vikrānto drupadaś ca mahārathaḥ

07,034.003a ārjuniḥ kṣatradharmā ca bṛhatkṣatraś ca vīryavān

07,034.003c cedipo dhṛṣṭaketuś ca mādrīputrau ghaṭotkacaḥ

07,034.004a yudhāmanyuś ca vikrāntaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ

07,034.004c uttamaujāś ca durdharṣo virāṭaś ca mahārathaḥ

07,034.005a draupadeyāś ca saṃrabdhāḥ śaiśupāliś ca vīryavān

07,034.005c kekayāś ca mahāvīryāḥ sṛñjayāś ca sahasraśaḥ

07,034.006a ete cānye ca sagaṇāḥ kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ

07,034.006c samabhyadhāvan sahasā bhāradvājaṃ yuyutsavaḥ

07,034.007a samavetāṃs tu tān sarvān bhāradvājo 'pi vīryavān

07,034.007c asaṃbhrāntaḥ śaraugheṇa mahatā samavārayat

07,034.008a mahaughāḥ salilasyeva girim āsādya durbhidam

07,034.008c droṇaṃ te nābhyavartanta velām iva jalāśayāḥ

07,034.009a pīḍyamānāḥ śarai rājan droṇacāpaviniḥsṛtaiḥ

07,034.009c na śekuḥ pramukhe sthātuṃ bhāradvājasya pāṇḍavāḥ

07,034.010a tad adbhutam apaśyāma droṇasya bhujayor balam

07,034.010c yad enaṃ nābhyavartanta pāñcālāḥ sṛñjayaiḥ saha

07,034.011a tam āyāntam abhikruddhaṃ droṇaṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ

07,034.011c bahudhā cintayām āsa droṇasya prativāraṇam

07,034.012a aśakyaṃ tu tam anyena droṇaṃ matvā yudhiṣṭhiraḥ

07,034.012c aviṣahyaṃ guruṃ bhāraṃ saubhadre samavāsṛjat

07,034.013a vāsudevād anavaraṃ phalgunāc cāmitaujasam

07,034.013c abravīt paravīraghnam abhimanyum idaṃ vacaḥ

07,034.014a etya no nārjuno garhed yathā tāta tathā kuru

07,034.014c cakravyūhasya na vayaṃ vidma bhedaṃ kathaṃ cana

07,034.015a tvaṃ vārjuno vā kṛṣṇo vā bhindyāt pradyumna eva vā

07,034.015c cakravyūhaṃ mahābāho pañcamo 'nyo na vidyate

07,034.016a abhimanyo varaṃ tāta yācatāṃ dātum arhasi

07,034.016c pitṝṇāṃ mātulānāṃ ca sainyānāṃ caiva sarvaśaḥ

07,034.017a dhanaṃjayo hi nas tāta garhayed etya saṃyugāt

07,034.017c kṣipram astraṃ samādāya droṇānīkaṃ viśātaya

07,034.018 abhimanyur uvāca

07,034.018*0259_01 śṛṇu rājan mahābāho vacanaṃ mama suvrata

07,034.018*0259_02 purā garbhagate vāpi cakravyūhapraveśanam

07,034.018*0259_03 mukhāt kṛṣṇasya rājendra śrutam asmi mayā prabho

07,034.018*0259_04 tasmād vyūhaṃ praviśyāmi cakrākhyaṃ nṛpasattama

07,034.018a droṇasya dṛḍham avyagram anīkapravaraṃ yudhi

07,034.018c pitṝṇāṃ jayam ākāṅkṣann avagāhe bhinadmi ca

07,034.019a upadiṣṭo hi me pitrā yogo 'nīkasya bhedane

07,034.019c notsahe tu vinirgantum ahaṃ kasyāṃ cid āpadi

07,034.020 yudhiṣṭhira uvāca

07,034.020a bhindhy anīkaṃ yudhā śreṣṭha dvāraṃ saṃjanayasva naḥ

07,034.020c vayaṃ tvānugamiṣyāmo yena tvaṃ tāta yāsyasi

07,034.021a dhanaṃjayasamaṃ yuddhe tvāṃ vayaṃ tāta saṃyuge

07,034.021c praṇidhāyānuyāsyāmo rakṣantaḥ sarvatomukhāḥ

07,034.022 bhīma uvāca

07,034.022a ahaṃ tvānugamiṣyāmi dhṛṣṭadyumno 'tha sātyakiḥ

07,034.022c pāñcālāḥ kekayā matsyās tathā sarve prabhadrakāḥ

07,034.023a sakṛd bhinnaṃ tvayā vyūhaṃ tatra tatra punaḥ punaḥ

07,034.023c vayaṃ pradhvaṃsayiṣyāmo nighnamānā varān varān

07,034.024 abhimanyur uvāca

07,034.024*0260_01 yāto 'ham arjunād rājan subhadrāyāṃ tathaiva ca

07,034.024*0260_02 mahadbalena saṃpūrṇaṃ paśyadhvaṃ pauruṣaṃ mama

07,034.024*0260_03 sarvān haniṣyāmi kurūn droṇamukhyān narādhipa

07,034.024*0260_04 yaiḥ kṛtaṃ duṣkṛtaṃ karma pāṇḍavānāṃ mahātmanām

07,034.024*0260_05 jyeṣṭhā mātā madīyā yat sabhāṃ nītā durāsadaiḥ

07,034.024*0260_06 duḥśāsanena ca tadā pāpena duṣṭakarmaṇā

07,034.024*0260_07 pāñcālāṃ prati rājendra yat kṛtaṃ duṣṭakāribhiḥ

07,034.024*0260_08 tat sarvaṃ cādya tadvyūhe darśayiṣyāmi lāghavāt

07,034.024a aham etat pravekṣyāmi droṇānīkaṃ durāsadam

07,034.024c pataṃga iva saṃkruddho jvalitaṃ jātavedasam

07,034.025a tat karmādya kariṣyāmi hitaṃ yad vaṃśayor dvayoḥ

07,034.025c mātulasya ca yā prītir bhaviṣyati pituś ca me

07,034.026a śiśunaikena saṃgrāme kālyamānāni saṃghaśaḥ

07,034.026b*0261_01 dusthāni sarvasainyāni matkathā* * * * *

07,034.026c adya drakṣyanti bhūtāni dviṣatsainyāni vai mayā

07,034.026d*0262_01 nāhaṃ pārthena jātaḥ syāṃ na ca jātaḥ subhadrayā

07,034.026d*0262_02 yadi me saṃyuge kaś cij jīvito nādya mucyate

07,034.026d*0262_03 yadi caikarathenāhaṃ samagraṃ kṣatramaṇḍalam

07,034.026d*0262_04 na karomy aṣṭadhā yuddhe na bhavāmy arjunātmajaḥ

07,034.027 yudhiṣṭhira uvāca

07,034.027a evaṃ te bhāṣamāṇasya balaṃ saubhadra vardhatām

07,034.027c yas tvam utsahase bhettuṃ droṇānīkaṃ sudurbhidam

07,034.028a rakṣitaṃ puruṣavyāghrair maheṣvāsaiḥ prahāribhiḥ

07,034.028c sādhyarudramarutkalpair vasvagnyādityavikramaiḥ

07,034.029 saṃjaya uvāca

07,034.029a tasya tad vacanaṃ śrutvā sa yantāram acodayat

07,034.029c sumitrāśvān raṇe kṣipraṃ droṇānīkāya codaya

07,035.001 saṃjaya uvāca

07,035.001a saubhadras tu vacaḥ śrutvā dharmarājasya dhīmataḥ

07,035.001c acodayata yantāraṃ droṇānīkāya bhārata

07,035.002a tena saṃcodyamānas tu yāhi yāhīti sārathiḥ

07,035.002c pratyuvāca tato rājann abhimanyum idaṃ vacaḥ

07,035.003a atibhāro 'yam āyuṣmann āhitas tvayi pāṇḍavaiḥ

07,035.003c saṃpradhārya kṣamaṃ buddhyā tatas tvaṃ yoddhum arhasi

07,035.004a ācāryo hi kṛtī droṇaḥ paramāstre kṛtaśramaḥ

07,035.004c atyantasukhasaṃvṛddhas tvaṃ ca yuddhaviśāradaḥ

07,035.004d*0263_01 droṇo hi kṛtavān yatnaṃ śastrāstrakṛtaniśramaḥ

07,035.004d*0263_02 tvaṃ tu bālaḥ sa balavān saṃgrāmāṇām akovidaḥ

07,035.005a tato 'bhimanyuḥ prahasan sārathiṃ vākyam abravīt

07,035.005c sārathe ko nv ayaṃ droṇaḥ samagraṃ kṣatram eva vā

07,035.005d*0264_01 vyavasāyo hi me yoddhuṃ raṇotsavasamudbhavaḥ

07,035.006a airāvatagataṃ śakraṃ sahāmaragaṇair aham

07,035.006b*0265_01 athavā rudram īśānaṃ sarvabhūtagaṇair vṛtam

07,035.006c yodhayeyaṃ raṇamukhe na me kṣatre 'dya vismayaḥ

07,035.006d*0266_01 yac caitat paśyase sūta sayodhāśvarathadvipam

07,035.006e na mamaitad dviṣatsainyaṃ kalām arhati ṣoḍaśīm

07,035.007*0267_01 evam apy ucyamānaḥ sa sārathis taṃ punaḥ punaḥ

07,035.007*0267_02 vīra te tena mā yuddham iti saubhadram abravīt

07,035.007a api viśvajitaṃ viṣṇuṃ mātulaṃ prāpya sūtaja

07,035.007c pitaraṃ cārjunaṃ saṃkhye na bhīr mām upayāsyati

07,035.008a tato 'bhimanyus tāṃ vācaṃ kadarthīkṛtya sāratheḥ

07,035.008c yāhīty evābravīd enaṃ droṇānīkāya māciram

07,035.009a tataḥ saṃcodayām āsa hayān asya trihāyanān

07,035.009c nātihṛṣṭamanāḥ sūto hemabhāṇḍaparicchadān

07,035.010a te preṣitāḥ sumitreṇa droṇānīkāya vājinaḥ

07,035.010c droṇam abhyadravan rājan mahāvegaparākramāḥ

07,035.011a tam udīkṣya tathāyāntaṃ sarve droṇapurogamāḥ

07,035.011c abhyavartanta kauravyāḥ pāṇḍavāś ca tam anvayuḥ

07,035.012a sa karṇikārapravarocchritadhvajaḥ; suvarṇavarmārjunir arjunād varaḥ

07,035.012c yuyutsayā droṇamukhān mahārathān; samāsadat siṃhaśiśur yathā gajān

07,035.013a te viṃśatipade yattāḥ saṃprahāraṃ pracakrire

07,035.013c āsīd gāṅga ivāvarto muhūrtam udadher iva

07,035.014a śūrāṇāṃ yudhyamānānāṃ nighnatām itaretaram

07,035.014c saṃgrāmas tumulo rājan prāvartata sudāruṇaḥ

07,035.015a pravartamāne saṃgrāme tasminn atibhayaṃkare

07,035.015c droṇasya miṣato vyūhaṃ bhittvā prāviśad ārjuniḥ

07,035.015d*0268_01 tad abhedyam anādhṛṣyaṃ droṇānīkaṃ sudurjayam

07,035.015d*0268_02 bhittvārjunir asaṃbhrānto viveśācintyavikramaḥ

07,035.016a taṃ praviṣṭaṃ parān ghnantaṃ śatrumadhye mahābalam

07,035.016c hastyaśvarathapattyaughāḥ parivavrur udāyudhāḥ

07,035.017a nānāvāditraninadaiḥ kṣveḍitotkruṣṭagarjitaiḥ

07,035.017c huṃkāraiḥ siṃhanādaiś ca tiṣṭha tiṣṭheti nisvanaiḥ

07,035.018a ghorair halahalāśabdair mā gās tiṣṭhaihi mām iti

07,035.018c asāv aham amutreti pravadanto muhur muhuḥ

07,035.019a bṛṃhitaiḥ śiñjitair hāsaiḥ khuranemisvanair api

07,035.019c saṃnādayanto vasudhām abhidudruvur ārjunim

07,035.020a teṣām āpatatāṃ vīraḥ pūrvaṃ śīghram atho dṛḍham

07,035.020c kṣiprāstro nyavadhīd vrātān marmajño marmabhedibhiḥ

07,035.021a te hanyamānāś ca tathā nānāliṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,035.021c abhipetus tam evājau śalabhā iva pāvakam

07,035.022a tatas teṣāṃ śarīraiś ca śarīrāvayavaiś ca saḥ

07,035.022c saṃtastāra kṣitiṃ kṣipraṃ kuśair vedim ivādhvare

07,035.023a baddhagodhāṅgulitrāṇān saśarāvarakārmukān

07,035.023c sāsicarmāṅkuśābhīśūn satomaraparaśvadhān

07,035.024a saguḍāyomukhaprāsān sarṣṭitomarapaṭṭiśān

07,035.024c sabhiṇḍipālaparighān saśaktivarakampanān

07,035.025a sapratodamahāśaṅkhān sakuntān sakacagrahān

07,035.025c samudgarakṣepaṇīyān sapāśaparighopalān

07,035.026a sakeyūrāṅgadān bāhūn hṛdyagandhānulepanān

07,035.026c saṃcicchedārjunir vṛttāṃs tvadīyānāṃ sahasraśaḥ

07,035.027a taiḥ sphuradbhir mahārāja śuśubhe lohitokṣitaiḥ

07,035.027c pañcāsyaiḥ pannagaiś chinnair garuḍeneva māriṣa

07,035.028a sunāsānanakeśāntair avraṇaiś cārukuṇḍalaiḥ

07,035.028c saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaiḥ krodhāt kṣaradbhiḥ śoṇitaṃ bahu

07,035.029a cārusraṅmukuṭoṣṇīṣair maṇiratnavirājitaiḥ

07,035.029c vinālanalinākārair divākaraśaśiprabhaiḥ

07,035.030a hitapriyaṃvadaiḥ kāle bahubhiḥ puṇyagandhibhiḥ

07,035.030c dviṣacchirobhiḥ pṛthivīm avatastāra phālguṇiḥ

07,035.031a gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān

07,035.031b*0269_01 samāsthitān yodhavarair dāntāśvān sādhusārathīn

07,035.031b*0269_02 vipatākādhvajacchattrān vitūṇīrāyudhān api

07,035.031b*0269_03 visūtāśvarathābhīśūn viśamyāyoktradaṇḍakān

07,035.031c vīṣāmukhān vitriveṇūn vyastadaṇḍakabandhurān

07,035.032a vijaṅghakūbarākṣāṃś ca vinemīn anarān api

07,035.032c vicakropaskaropasthān bhagnopakaraṇān api

07,035.033a praśātitopakaraṇān hatayodhān sahasraśaḥ

07,035.033c śarair viśakalīkurvan dikṣu sarvāsv adṛśyata

07,035.034a punar dvipān dvipārohān vaijayantyaṅkuśadhvajān

07,035.034c tūṇān varmāṇy atho kakṣyā graiveyān atha kambalān

07,035.035a ghaṇṭāḥ śuṇḍān viṣāṇāgrān kṣurapālān padānugān

07,035.035c śarair niśitadhārāgraiḥ śātravāṇām aśātayat

07,035.036a vanāyujān pārvatīyān kāmbojāraṭṭabāhlikān

07,035.036c sthiravāladhikarṇākṣāñ javanān sādhuvāhinaḥ

07,035.037a svārūḍhāñ śikṣitair yodhaiḥ śaktyṛṣṭiprāsayodhibhiḥ

07,035.037c vidhvastacāmarakuthān viprakīrṇaprakīrṇakān

07,035.038a nirastajihvānayanān niṣkīrṇāntrayakṛdghanān

07,035.038c hatārohān bhinnabhāṇḍān kravyādagaṇamodanān

07,035.039a nikṛttavarmakavacāñ śakṛnmūtrāsṛgāplutān

07,035.039c nipātayann aśvavarāṃs tāvakān so 'bhyarocata

07,035.040a eko viṣṇur ivācintyaḥ kṛtvā prāk karma duṣkaram

07,035.040c tathā vimathitaṃ tena tryaṅgaṃ tava balaṃ mahat

07,035.040d*0270_01 yathāsurabalaṃ ghoraṃ tryambakenāmitaujasā

07,035.040d*0270_02 kṛtvā karma raṇe 'sahyaṃ parair ārjunir āhave

07,035.040e vyahanat sa padātyoghāṃs tvadīyān eva bhārata

07,035.041a evam ekena tāṃ senāṃ saubhadreṇa śitaiḥ śaraiḥ

07,035.041c bhṛśaṃ viprahatāṃ dṛṣṭvā skandenevāsurīṃ camūm

07,035.042a tvadīyās tava putrāś ca vīkṣamāṇā diśo daśa

07,035.042c saṃśuṣkāsyāś calannetrāḥ prasvinnā lomaharṣaṇāḥ

07,035.043a palāyanakṛtotsāhā nirutsāhā dviṣajjaye

07,035.043c gotranāmabhir anyonyaṃ krandanto jīvitaiṣiṇaḥ

07,035.044a hatān putrāṃs tathā pitṝn suhṛtsaṃbandhibāndhavān

07,035.044c prātiṣṭhanta samutsṛjya tvarayanto hayadvipān

07,036.001 saṃjaya uvāca

07,036.001a tāṃ prabhagnāṃ camūṃ dṛṣṭvā saubhadreṇāmitaujasā

07,036.001c duryodhano bhṛśaṃ kruddhaḥ svayaṃ saubhadram abhyayāt

07,036.002a tato rājānam āvṛttaṃ saubhadraṃ prati saṃyuge

07,036.002c dṛṣṭvā droṇo 'bravīd yodhān paryāpnuta narādhipam

07,036.003a purābhimanyur lakṣyaṃ naḥ paśyatāṃ hanti vīryavān

07,036.003c tam ādravata mā bhaiṣṭa kṣipraṃ rakṣata kauravam

07,036.003d*0271_01 abhimanyur asau vīro viṣṇutulyaparākramaḥ

07,036.003d*0271_02 saubhadro ayam āyāto asmāñ jetuṃ mahābalaḥ

07,036.004a tataḥ kṛtajñā balinaḥ suhṛdo jitakāśinaḥ

07,036.004c trāsyamānā bhayād vīraṃ parivavrus tavātmajam

07,036.005a droṇo drauṇiḥ kṛpaḥ karṇaḥ kṛtavarmā ca saubalaḥ

07,036.005c bṛhadbalo madrarājo bhūrir bhūriśravāḥ śalaḥ

07,036.006a pauravo vṛṣasenaś ca visṛjantaḥ śitāñ śarān

07,036.006c saubhadraṃ śaravarṣeṇa mahatā samavākiran

07,036.007a saṃmohayitvā tam atha duryodhanam amocayan

07,036.007c āsyād grāsam ivākṣiptaṃ mamṛṣe nārjunātmajaḥ

07,036.008a tāñ śaraugheṇa mahatā sāśvasūtān mahārathān

07,036.008c vimukhīkṛtya saubhadraḥ siṃhanādam athānadat

07,036.009a tasya nādaṃ tataḥ śrutvā siṃhasyevāmiṣaiṣiṇaḥ

07,036.009c nāmṛṣyanta susaṃrabdhāḥ punar droṇamukhā rathāḥ

07,036.010a ta enaṃ koṣṭhakīkṛtya rathavaṃśena māriṣa

07,036.010c vyasṛjann iṣujālāni nānāliṅgāni saṃghaśaḥ

07,036.011a tāny antarikṣe ciccheda pautras tava śitaiḥ śaraiḥ

07,036.011c tāṃś caiva prativivyādha tad adbhutam ivābhavat

07,036.011d*0272_01 tato rathāḥ padātyoghāḥ kuñjarāḥ sādinaś ca ha

07,036.012a tatas te kopitās tena śarair āśīviṣopamaiḥ

07,036.012c parivavrur jighāṃsantaḥ saubhadram apalāyinam

07,036.013a samudram iva paryastaṃ tvadīyaṃ tad balārṇavam

07,036.013c abhimanyur dadhāraiko veleva makarālayam

07,036.014a śūrāṇāṃ yudhyamānānāṃ nighnatām itaretaram

07,036.014c abhimanyoḥ pareṣāṃ ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ

07,036.015a tasmiṃs tu ghore saṃgrāme vartamāne bhayaṃkare

07,036.015c duḥsaho navabhir bāṇair abhimanyum avidhyata

07,036.016a duḥśāsano dvādaśabhiḥ kṛpaḥ śāradvatas tribhiḥ

07,036.016c droṇas tu saptadaśabhiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,036.017a viviṃśatis tu viṃśatyā kṛtavarmā ca saptabhiḥ

07,036.017c bṛhadbalas tathāṣṭābhir aśvatthāmā ca saptabhiḥ

07,036.018a bhūriśravās tribhir bāṇair madreśaḥ ṣaḍbhir āśugaiḥ

07,036.018c dvābhyāṃ śarābhyāṃ śakunis tribhir duryodhano nṛpaḥ

07,036.019a sa tu tān prativivyādha tribhis tribhir ajihmagaiḥ

07,036.019c nṛtyann iva mahārāja cāpahastaḥ pratāpavān

07,036.020a tato 'bhimanyuḥ saṃkruddhas tāpyamānas tavātmajaiḥ

07,036.020c vidarśayan vai sumahac chikṣaurasakṛtaṃ balam

07,036.021a garuḍānilaraṃhobhir yantur vākyakarair hayaiḥ

07,036.021b*0273_01 abhyadravata taṃ kārṣṇim aśmakendraḥ kṛtatvaraḥ

07,036.021c dāntair aśmakadāyādaṃ tvaramāṇo 'bhyahārayat

07,036.021e vivyādha cainaṃ daśabhir bāṇais tiṣṭheti cābravīt

07,036.022a tasyābhimanyur daśabhir bāṇaiḥ sūtaṃ hayān dhvajam

07,036.022c bāhū dhanuḥ śiraś corvyāṃ smayamāno 'bhyapātayat

07,036.023a tatas tasmin hate vīre saubhadreṇāśmakeśvare

07,036.023c saṃcacāla balaṃ sarvaṃ palāyanaparāyaṇam

07,036.024a tataḥ karṇaḥ kṛpo droṇo drauṇir gāndhārarāṭ śalaḥ

07,036.024c śalyo bhūriśravāḥ krāthaḥ somadatto viviṃśatiḥ

07,036.025a vṛṣasenaḥ suṣeṇaś ca kuṇḍabhedī pratardanaḥ

07,036.025c vṛndārako lalitthaś ca prabāhur dīrghalocanaḥ

07,036.025e duryodhanaś ca saṃkruddhaḥ śaravarṣair avākiran

07,036.026a so 'tikruddho maheṣvāsair abhimanyur ajihmagaiḥ

07,036.026c śaram ādatta karṇāya parakāyāvabhedanam

07,036.027a tasya bhittvā tanutrāṇaṃ dehaṃ nirbhidya cāśugaḥ

07,036.027c prāviśad dharaṇīṃ rājan valmīkam iva pannagaḥ

07,036.028a sa tenātiprahāreṇa vyathito vihvalann iva

07,036.028c saṃcacāla raṇe karṇaḥ kṣitikampe yathācalaḥ

07,036.029a athānyair niśitair bāṇaiḥ suṣeṇaṃ dīrghalocanam

07,036.029c kuṇḍabhediṃ ca saṃkruddhas tribhis trīn avadhīd balī

07,036.030a karṇas taṃ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samarpayat

07,036.030c aśvatthāmā ca viṃśatyā kṛtavarmā ca saptabhiḥ

07,036.031a sa śarārditasarvāṅgaḥ kruddhaḥ śakrātmajātmajaḥ

07,036.031c vicaran dṛśyate sainye pāśahasta ivāntakaḥ

07,036.032a śalyaṃ ca bāṇavarṣeṇa samīpastham avākirat

07,036.032c udakrośan mahābāhus tava sainyāni bhīṣayan

07,036.033a tataḥ sa viddho 'stravidā marmabhidbhir ajihmagaiḥ

07,036.033c śalyo rājan rathopasthe niṣasāda mumoha ca

07,036.034a taṃ hi viddhaṃ tathā dṛṣṭvā saubhadreṇa yaśasvinā

07,036.034c saṃprādravac camūḥ sarvā bhāradvājasya paśyataḥ

07,036.035a prekṣantas taṃ mahābāhuṃ rukmapuṅkhaiḥ samāvṛtam

07,036.035c tvadīyāś ca palāyante mṛgāḥ siṃhārditā iva

07,036.035d*0274_01 eko 'nekāñ jaghānāśu prāṇinām antako yathā

07,036.035d*0274_02 kālāgnisadṛśo vīrye mātariśveva vai jave

07,036.035d*0274_03 yudhyamāno mahābāhuḥ śakratulyaparākramaḥ

07,036.035d*0274_04 jaghāna samare sarvān nānāśastraviśāradān

07,036.035d*0274_05 itīva teṣāṃ samare mahātmā

07,036.035d*0274_06 pratāpavān nītivatāṃ variṣṭhaḥ

07,036.035d*0274_07 yuddhe ca tasmin sa mahābalo ripūṃś

07,036.035d*0274_08 cakāra sarvān iṣubhiḥ pradagdhān

07,036.035d*0275_01 saubhadraśaranirbhiṇṇāḥ samare 'maravikramāḥ

07,036.035d*0275_02 evaṃ śalyo vimṛditas tava pautreṇa bhārata

07,036.036a sa tu raṇayaśasābhipūjyamānaḥ; pitṛsuracāraṇasiddhayakṣasaṃghaiḥ

07,036.036c avanitalagataiś ca bhūtasaṃghair; ativibabhau hutabhug yathājyasiktaḥ

07,037.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,037.001a tathā pramathamānaṃ taṃ maheṣvāsam ajihmagaiḥ

07,037.001c ārjuniṃ māmakāḥ sarve ke tv enaṃ samavākiran

07,037.002 saṃjaya uvāca

07,037.002a śṛṇu rājan kumārasya raṇe vikrīḍitaṃ mahat

07,037.002c bibhitsato rathānīkaṃ bhāradvājena rakṣitam

07,037.003a madreśaṃ sāditaṃ dṛṣṭvā saubhādreṇāśugai raṇe

07,037.003c śalyād avarajaḥ kruddhaḥ kiran bāṇān samabhyayāt

07,037.004a sa viddhvā daśabhir bāṇaiḥ sāśvayantāram ārjunim

07,037.004c udakrośan mahāśabdaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,037.005a tasyārjuniḥ śirogrīvaṃ pāṇipādaṃ dhanur hayān

07,037.005c chatraṃ dhvajaṃ niyantāraṃ triveṇuṃ śamyupaskaram

07,037.006a cakre yugeṣāṃ tūṇīrān anukarṣaṃ ca sāyakaiḥ

07,037.006c patākāṃ cakragoptārau sarvopakaraṇāni ca

07,037.006e vyadhamal lāghavāt tac ca dadṛśe nāsya kaś cana

07,037.007a sa papāta kṣitau kṣīṇaḥ praviddhābharaṇāmbaraḥ

07,037.007c vāyuneva mahācaityaḥ saṃbhagno 'mitatejasā

07,037.007e anugāś cāsya vitrastāḥ prādravan sarvatodiśam

07,037.008a ārjuneḥ karma tad dṛṣṭva praṇeduś ca samantataḥ

07,037.008c nādena sarvabhūtāni sādhu sādhv iti bhārata

07,037.009a śalyabhrātary athārugṇe bahuśas tasya sainikāḥ

07,037.009c kulādhivāsanāmāni śrāvayanto 'rjunātmajam

07,037.010a abhyavartanta saṃkruddhā vividhāyudhapāṇayaḥ

07,037.010c rathair aśvair gajaiś cānye pādātaiś ca balotkaṭāḥ

07,037.011a bāṇaśabdena mahatā khuranemisvanena ca

07,037.011c huṃkāraiḥ kṣveḍitotkruṣṭaiḥ siṃhanādaiḥ sagarjitaiḥ

07,037.012a jyātalatrasvanair anye garjanto 'rjunanandanam

07,037.012c bruvantaś ca na no jīvan mokṣyase jīvatām iti

07,037.013a tāṃs tathā bruvato dṛṣṭvā saubhadraḥ prahasann iva

07,037.013c yo yaḥ sma prāharat pūrvaṃ taṃ taṃ vivyādha patribhiḥ

07,037.014a saṃdarśayiṣyann astrāṇi citrāṇi ca laghūni ca

07,037.014c ārjuniḥ samare śūro mṛdupūrvam ayudhyata

07,037.015a vāsudevād upāttaṃ yad yad astraṃ ca dhanaṃjayāt

07,037.015c adarśayata tat kārṣṇiḥ kṛṣṇābhyām aviśeṣayan

07,037.016a dūram asyan guruṃ bhāraṃ sādhayaṃś ca punaḥ punaḥ

07,037.016c saṃdadhad visṛjaṃś ceṣūn nirviśeṣam adṛśyata

07,037.017a cāpamaṇḍalam evāsya visphurad dikṣv adṛśyata

07,037.017c tamo ghnataḥ sudīptasya savitur maṇḍalaṃ yathā

07,037.018a jyāśabdaḥ śuśruve tasya talaśabdaś ca dāruṇaḥ

07,037.018c mahāśanimucaḥ kāle payodasyeva nisvanaḥ

07,037.019a hrīmān amarṣī saubhadro mānakṛt priyadarśanaḥ

07,037.019c saṃmimānayiṣur vīrān iṣvāsāṃś cāpy ayudhyata

07,037.020a mṛdur bhūtvā mahārāja dāruṇaḥ samapadyata

07,037.020c varṣābhyatīto bhagavāñ śaradīva divākaraḥ

07,037.021a śarān vicitrān mahato rukmapuṅkhāñ śilāśitān

07,037.021c mumoca śataśaḥ kruddho gabhastīn iva bhāskaraḥ

07,037.022a kṣuraprair vatsadantaiś ca vipāṭhaiś ca mahāyaśāḥ

07,037.022c nārācair ardhanārācair bhallair ajñalikair api

07,037.022d*0276_01 tāṃs tathā dravato dṛṣṭvā saubhadraḥ prahasann iva

07,037.023a avākirad rathānīkaṃ bhāradvājasya paśyataḥ

07,037.023c tatas tat sainyam abhavad vimukhaṃ śarapīḍitam

07,038.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,038.001a dvaidhībhavati me cittaṃ hriyā tuṣṭyā ca saṃjaya

07,038.001c mama putrasya yat sainyaṃ saubhadraḥ samavārayat

07,038.001c*0277_01 **** **** mama pautro jighāṃsati

07,038.001c*0277_02 yathā caiva hi yat sainyaṃ

07,038.001d*0278_01 yat sainyaṃ mama putrasya mama pautraḥ prabādhate

07,038.002a vistareṇaiva me śaṃsa sarvaṃ gāvalgaṇe punaḥ

07,038.002c vikrīḍitaṃ kumārasya skandasyevāsuraiḥ saha

07,038.003 saṃjaya uvāca

07,038.003a hanta te saṃpravakṣyāmi vimardam atidāruṇam

07,038.003c ekasya ca bahūnāṃ ca yathāsīt tumulo raṇaḥ

07,038.004a abhimanyuḥ kṛtotsāhaḥ kṛtotsāhān ariṃdamān

07,038.004c rathastho rathinaḥ sarvāṃs tāvakān apy aharṣayat

07,038.005a droṇaṃ karṇaṃ kṛpaṃ śalyaṃ drauṇiṃ bhojaṃ bṛhadbalam

07,038.005c duryodhanaṃ saumadattiṃ śakuniṃ ca mahābalam

07,038.006a nānānṛpān nṛpasutān sainyāni vividhāni ca

07,038.006c alātacakravat sarvāṃś caran bāṇaiḥ samabhyayāt

07,038.007a nighnann amitrān saubhadraḥ paramāstraḥ pratāpavān

07,038.007c adarśayata tejasvī dikṣu sarvāsu bhārata

07,038.008a tad dṛṣṭvā caritaṃ tasya saubhadrasyāmitaujasaḥ

07,038.008c samakampanta sainyāni tvadīyāni punaḥ punaḥ

07,038.009a athābravīn mahāprājño bhāradvājaḥ pratāpavān

07,038.009c harṣeṇotphullanayanaḥ kṛpam ābhāṣya satvaram

07,038.010a ghaṭṭayann iva marmāṇi tava putrasya māriṣa

07,038.010c abhimanyuṃ raṇe dṛṣṭvā tadā raṇaviśāradam

07,038.011a eṣa gacchati saubhadraḥ pārthānām agrato yuvā

07,038.011c nandayan suhṛdaḥ sarvān rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram

07,038.012a nakulaṃ sahadevaṃ ca bhīmasenaṃ ca pāṇḍavam

07,038.012c bandhūn saṃbandhinaś cānyān madhyasthān suhṛdas tathā

07,038.013a nāsya yuddhe samaṃ manye kaṃ cid anyaṃ dhanurdharam

07,038.013c icchan hanyād imāṃ senāṃ kimartham api necchati

07,038.014a droṇasya prītisaṃyuktaṃ śrutvā vākyaṃ tavātmajaḥ

07,038.014c ārjuniṃ prati saṃkruddho droṇaṃ dṛṣṭvā smayann iva

07,038.015a atha duryodhanaḥ karṇam abravīd bāhlikaṃ kṛpam

07,038.015c duḥsāsanaṃ madrarājaṃ tāṃs tāṃś cānyān mahārathān

07,038.016a sarvamūrdhāvasiktānām ācāryo brahmavittamaḥ

07,038.016b*0279_01 abhimanyuṃ mahāsattvaṃ ślāghate vandino yathā

07,038.016b*0279_02 tasmāt saṃpaśyatas tasya droṇācāryasya dhīmataḥ

07,038.016c arjunasya sutaṃ mūḍhaṃ nābhihantum ihecchati

07,038.017a na hy asya samare mucyed antako 'py ātatāyinaḥ

07,038.017c kim aṅga punar evānyo martyaḥ satyaṃ bravīmi vaḥ

07,038.018a arjunasya sutaṃ tv eṣa śiṣyatvād abhirakṣati

07,038.018c putrāḥ śiṣyāś ca dayitās tad apatyaṃ ca dharmiṇām

07,038.019a saṃrakṣyamāṇo droṇena manyate vīryam ātmanaḥ

07,038.019c ātmasaṃbhāvito mūḍhas taṃ pramathnīta māciram

07,038.020a evam uktās tu te rājñā sātvatīputram abhyayuḥ

07,038.020c saṃrabdhās taṃ jighāṃsanto bhāradvājasya paśyataḥ

07,038.021a duḥśāsanas tu tac chrutvā duryodhanavacas tadā

07,038.021c abravīt kuruśārdūlo duryodhanam idaṃ vacaḥ

07,038.021d*0280_01 duḥśāsanas tu saṃrabdhaṃ jñātvā bhrātaram agrajam

07,038.021d*0280_02 tān nivartya rathodārān atha bhrātaram abravīt

07,038.022a aham enaṃ haniṣyāmi mahārāja bravīmi te

07,038.022c miṣatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ pāñcālānāṃ ca paśyatām

07,038.022e grasiṣyāmy adya saubhadraṃ yathā rāhur divākaram

07,038.023a utkruśya cābravīd vākyaṃ kururājam idaṃ punaḥ

07,038.023c śrutvā kṛṣṇau mayā grastaṃ saubhadram atimāninau

07,038.023e gamiṣyataḥ pretalokaṃ jīvalokān na saṃśayaḥ

07,038.024a tau ca śrutvā mṛtau vyaktaṃ pāṇḍoḥ kṣetrodbhavāḥ sutāḥ

07,038.024c ekāhnā sasuhṛdvargāḥ klaibyād dhāsyanti jīvitam

07,038.025a tasmād asmin hate śatrau hatāḥ sarve 'hitās tava

07,038.025c śivena dhyāhi mā rājann eṣa hanmi ripuṃ tava

07,038.026a evam uktvā nadan rājan putro duḥśāsanas tava

07,038.026b*0281_01 duḥśāsanas tathety ukto bhrātrā tava sutas tadā

07,038.026c saubhadram abhyayāt kruddhaḥ śaravarṣair avākiran

07,038.027a tam abhikruddham āyāntaṃ tava putram ariṃdamaḥ

07,038.027c abhimanyuḥ śarais tīkṣṇaiḥ ṣaḍviṃśatyā samarpayat

07,038.028a duḥśāsanas tu saṃkruddhaḥ prabhinna iva kuñjaraḥ

07,038.028c ayodhayata saubhadram abhimanyuś ca taṃ raṇe

07,038.029a tau maṇḍalāni citrāṇi rathābhyāṃ savyadakṣiṇam

07,038.029c caramāṇāv ayudhyetāṃ rathaśikṣāviśāradau

07,038.030a atha paṇavamṛdaṅgadundubhīnāṃ; kṛkaramahānakabherijharjharāṇām

07,038.030c ninadam atibhṛśaṃ narāḥ pracakrur; lavaṇajalodbhavasiṃhanādamiśram

07,039.001 saṃjaya uvāca

07,039.001*0282_01 tataḥ samabhavad yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,039.001*0282_02 tasmin kāle mahābāhuḥ saubhadraḥ paravīrahā

07,039.001*0282_03 saśaraṃ kārmukaṃ chittvā lāghavena nyapātayat

07,039.001*0282_04 duḥśāsanaṃ śarair ghoraiḥ saṃtatakṣa samantataḥ

07,039.001a śaravikṣatagātras tu pratyamitram avasthitam

07,039.001c abhimanyuḥ smayan dhīmān duḥśāsanam athābravīt

07,039.002a diṣṭyā paśyāmi saṃgrāme māninaṃ śatrum āgatam

07,039.002c niṣṭhuraṃ tyaktadharmāṇam ākrośanaparāyaṇam

07,039.003a yat sabhāyāṃ tvayā rājño dhṛtarāṣṭrasya śṛṇvataḥ

07,039.003b*0283_01 akṣakūṭaṃ samāśritya saubalasyābhavad balam

07,039.003b*0283_02 śṛṇu me vacanaṃ tāta pitṛvyo 'si mahāmate

07,039.003b*0283_03 sauhṛdaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā sarvair eva durātmabhiḥ

07,039.003b*0283_04 bhuktaṃ rājyam idaṃ mūḍhaiḥ sarvadharmabahiṣkṛtaiḥ

07,039.003b*0283_05 suhṛdbhir bhujyate rājyaṃ suhṛdbhir bhujyate sukham

07,039.003b*0283_06 vinā suhṛdbhir bhogāś ca aihikāmutrikaṃ ca yat

07,039.003b*0283_07 mithyābhūtaṃ ca tat sarvaṃ suhṛdbhir varjitaṃ tadā

07,039.003b*0283_08 dūrdyūtadevanā yūyaṃ pāpiṣṭhāḥ pāpavañcakāḥ

07,039.003b*0283_09 teṣāṃ tvam agraṇīḥ pāpa yena sā drupadātmajā

07,039.003b*0283_10 ānītā ca sabhāṃ sādhvī tasyedaṃ karmaṇaḥ phalam

07,039.003b*0283_11 darśayiṣyāmi sarveṣāṃ kurūṇāṃ ca durātmanām

07,039.003c kopitaḥ paruṣair vākyair dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,039.003e jayonmattena bhīmaś ca bahvabaddhaṃ prabhāṣatā

07,039.003f*0284_01 akṣakūṭaṃ samāśritya saubalena durātmanā

07,039.003f*0285_01 tat tvayedam anuprāptaṃ tasya kopān mahātmanaḥ

07,039.004a paravittāpahārasya krodhasyāpraśamasya ca

07,039.004c lobhasya jñānanāśasya drohasyātyāhitasya ca

07,039.005a pitṝṇāṃ mama rājyasya haraṇasyogradhanvinām

07,039.005c tat tvām idam anuprāptaṃ tat kopād vai mahātmanām

07,039.006a sadyaś cogram adharmasya phalaṃ prāpnuhi durmate

07,039.006c śāsitāsmy adya te bāṇaiḥ sarvasainyasya paśyataḥ

07,039.007a adyāham anṛṇas tasya kopasya bhavitā raṇe

07,039.007c amarṣitāyāḥ kṛṣṇāyāḥ kāṅkṣitasya ca me pituḥ

07,039.008a adya kauravya bhīmasya bhavitāsmy anṛṇo yudhi

07,039.008c na hi me mokṣyase jīvan yadi notsṛjase raṇam

07,039.009a evam uktvā mahābāhur bāṇaṃ duḥśāsanāntakam

07,039.009c saṃdadhe paravīraghnaḥ kālāgnyanilavarcasam

07,039.010a tasyoras tūrṇam āsādya jatrudeśe vibhidya tam

07,039.010b*0286_01 tena taṃ jatrudeśe vai viddhvā parapuraṃjayaḥ

07,039.010b*0287_01 jagāma saha puṅkhena valmīkam iva pannagaḥ

07,039.010c athainaṃ pañcaviṃśatyā punaś caiva samarpayat

07,039.010d*0288_01 śarair agnisamasparśair ākarṇasamacoditaiḥ

07,039.011a sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat

07,039.011c duḥśāsano mahārāja kaśmalaṃ cāviśan mahat

07,039.012a sārathis tvaramāṇas tu duḥśāsanam acetasam

07,039.012c raṇamadhyād apovāha saubhadraśarapīḍitam

07,039.013a pāṇḍavā draupadeyāś ca virāṭaś ca samīkṣya tam

07,039.013c pāñcālāḥ kekayāś caiva siṃhanādam athānadan

07,039.014a vāditrāṇi ca sarvāṇi nānāliṅgāni sarvaśaḥ

07,039.014c prāvādayanta saṃhṛṣṭāḥ pāṇḍūnāṃ tatra sainikāḥ

07,039.015a paśyantaḥ smayamānāś ca saubhadrasya viceṣṭitam

07,039.015c atyantavairiṇaṃ dṛptaṃ dṛṣṭvā śatruṃ parājitam

07,039.016a dharmamārutaśakrāṇām āśvinoḥ pratimās tathā

07,039.016c dhārayanto dhvajāgreṣu draupadeyā mahārathāḥ

07,039.017a sātyakiś cekitānaś ca dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau

07,039.017c kekayā dhṛṣṭaketuś ca matsyapāñcālasṛṃjayāḥ

07,039.018a pāṇḍavāś ca mudā yuktā yudhiṣṭhirapurogamāḥ

07,039.018c abhyavartanta sahitā droṇānīkaṃ bibhitsavaḥ

07,039.019a tato 'bhavan mahad yuddhaṃ tvadīyānāṃ paraiḥ saha

07,039.019c jayam ākāṅkṣamāṇānāṃ śūrāṇām anivartinām

07,039.019d*0289_01 tathā tu vartamāne vai saṃgrāme 'tibhayaṃkare

07,039.020a duryodhano mahārāja rādheyam idam abravīt

07,039.020c paśya duḥśāsanaṃ vīram abhimanyuvaśaṃ gatam

07,039.021a pratapantam ivādityaṃ nighnantaṃ śātravān raṇe

07,039.021b*0290_01 atha caite susaṃrabdhāḥ siṃhā iva balotkaṭāḥ

07,039.021c saubhadram udyatās trātum abhidhāvanti pāṇḍavāḥ

07,039.021d*0291_01 tataḥ karṇo yayau rājann abhimanyujighāṃsayā

07,039.021d*0291_02 bālo 'yaṃ yudhyamāno 'yaṃ mayā yoddhum ihecchati

07,039.021d*0291_03 enaṃ vadhiṣyāmi ripuṃ yathā vṛtraṃ śacīpatiḥ

07,039.021d*0291_04 evam uktvā tu rādheyo rathārūḍho mahārathaḥ

07,039.021d*0291_05 yayau yoddhuṃ mahāvīraḥ kurūṇāṃ tatra paśyatām

07,039.021d*0291_06 pradhmāpya śaṅkhaṃ rādheyo mahāmeghaughanisvanam

07,039.021d*0291_07 rathenābhyapatad vegād ādityasadṛśena vai

07,039.021d*0291_08 dhanuṣā pūryamāṇena maurvīguṇavibhūṣiṇā

07,039.021d*0291_09 śarair agniśikhākārair āśīviṣasamaprabhaiḥ

07,039.022a tataḥ karṇaḥ śarais tīkṣṇair abhimanyuṃ durāsadam

07,039.022c abhyavarṣata saṃkruddhaḥ putrasya hitakṛt tava

07,039.023a tasya cānucarāṃs tīkṣṇair vivyādha parameṣubhiḥ

07,039.023c avajñāpūrvakaṃ vīraḥ saubhadrasya raṇājire

07,039.024a abhimanyus tu rādheyaṃ trisaptatyā śilīmukhaiḥ

07,039.024c avidhyat tvarito rājan droṇaṃ prepsur mahāmanāḥ

07,039.025a taṃ tadā nāśakat kaś cid droṇād vārayituṃ raṇe

07,039.025c ārujantaṃ rathaśreṣṭhān vajrahastam ivāsurān

07,039.026a tataḥ karṇo jayaprepsur mānī sarvadhanurbhṛtām

07,039.026c saubhadraṃ śataśo 'vidhyad uttamāstrāṇi darśayan

07,039.027a so 'strair astravidāṃ śreṣṭho rāmaśiṣyaḥ pratāpavān

07,039.027c samare śatrudurdharṣam abhimanyum apīḍayat

07,039.028a sa tathā pīḍyamānas tu rādheyenāstravṛṣṭibhiḥ

07,039.028c samare 'marasaṃkāśaḥ saubhadro na vyaṣīdata

07,039.029a tataḥ śilāśitais tīkṣṇair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,039.029c chittvā dhanūṃṣi śūrāṇām ārjuniḥ karṇam ārdayat

07,039.029d*0292_01 dhanurmaṇḍalanirmuktaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,039.029d*0292_02 sacchattradhvajayantāraṃ sāśvam āśu smayann iva

07,039.029d*0292_03 karṇo 'pi cāsya cikṣepa bāṇān saṃnataparvaṇaḥ

07,039.029d*0292_04 asaṃbhrāntaś ca tān sarvān agṛhṇāt phalgunātmajaḥ

07,039.029d*0292_05 tato muhūrtāt karṇasya bāṇenaikena vīryavān

07,039.029d*0293_01 tasmai cikṣepa niśitaṃ śaraṃ paramasaṃhitam

07,039.029e sa dhvajaṃ kārmukaṃ cāsya chittvā bhūmau nyapātayat

07,039.030a tataḥ kṛcchragataṃ karṇaṃ dṛṣṭvā karṇād anantaraḥ

07,039.030c saubhadram abhyayāt tūrṇaṃ dṛḍham udyamya kārmukam

07,039.031a tata uccukruśuḥ pārthās teṣāṃ cānucarā janāḥ

07,039.031c vāditrāṇi ca saṃjaghnuḥ saubhadraṃ cāpi tuṣṭuvuḥ

07,040.001 saṃjaya uvāca

07,040.001a so 'bhigarjan dhanuṣpāṇir jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ

07,040.001c tayor mahātmanos tūrṇaṃ rathāntaram avāpatat

07,040.002a so 'vidhyad daśabhir bāṇair abhimanyuṃ durāsadam

07,040.002c sacchatradhvajayantāraṃ sāśvam āśu smayann iva

07,040.003a pitṛpaitāmahaṃ karma kurvāṇam atimānuṣam

07,040.003c dṛṣṭvārditaṃ śaraiḥ kārṣṇiṃ tvadīyā hṛṣitābhavan

07,040.004a tasyābhimanyur āyamya smayann ekena patriṇā

07,040.004c śiraḥ pracyāvayām āsa sa rathāt prāpatad bhuvi

07,040.005a karṇikāram ivoddhūtaṃ vātena mathitaṃ nagāt

07,040.005b*0294_01 karṇānujaṃ ca saṃprekṣya tāvakā vyathitābhavan

07,040.005c bhrātaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā rājan karṇo vyathāṃ yayau

07,040.005d@006_0001 punaḥ karṇaṃ[rṇaḥ] pravivyādha śarair āśīviṣopamaiḥ

07,040.005d@006_0002 vivyādha daśabhiḥ śūro abhimanyuṃ mahābalam

07,040.005d@006_0003 aprāptān eva tān sarvāṃś ciccheda laghuhastavat

07,040.005d@006_0004 smayan dhanuś chittvā (submetric) rādheyasya mahābalaḥ

07,040.005d@006_0005 hayāṃś ca jaghne tvarito dhvajaṃ sārathinā saha

07,040.005d@006_0006 rādheyaṃ virathaṃ kṛtvā saubhadro vākyam abravīt

07,040.005d@006_0007 mayā jito 'si rādheya viratho 'si mahāmate

07,040.005d@006_0008 anyaṃ rathaṃ samāruhya yudhyasva ca mahābalaḥ

07,040.005d@006_0009 bhṛtyo 'si sūtaputro 'si baiḍālavratikaḥ sadā

07,040.005d@006_0010 pāṇḍavaiḥ saha paiśunyaṃ nitya tvaṃ kṛtavān asi

07,040.005d@006_0011 sabhāṃ nītvā ca pāñcālī vivastrā kāritā tvayā

07,040.005d@006_0012 tattadrūpāny anekāni vāsāṃsi subahūni ca

07,040.005d@006_0013 dṛṣṭāni tatra yuṣmābhiḥ kurubhiś ca durātmabhiḥ

07,040.005d@006_0014 tatphalaṃ saṃpradṛśyāmi yadi notsahase raṇam

07,040.005d@006_0015 yuṣmābhiś ca kṛto 'dyaiva cakravyūho durātmabhiḥ

07,040.005d@006_0016 kulīnā ye ca rājāno dharmiṣṭhāḥ satyasaṃgarāḥ

07,040.005d@006_0017 cakrākhyaṃ ca na kurvanti vyūhaṃ pāpiṣṭhakāritam

07,040.005d@006_0018 krauñcāḥ suparṇā haṃsāhvā muśalā gāruḍās tathā

07,040.005d@006_0019 ete vyūhāś ca śūrāṇāṃ dharmiṣṭhānāṃ mahātmanām

07,040.005d@006_0020 yūyaṃ daityāṃśasaṃbhūtāḥ sarve tatra na saṃśayaḥ

07,040.005d@006_0021 ity evam uktvā sa tadā mahātmā

07,040.005d@006_0022 karṇaṃ subhadrātanayo mahābalaḥ

07,040.005d@006_0023 sa yoddhukāmaḥ kurubhir nṛvīro

07,040.005d@006_0024 mahābalaḥ satyavatāṃ variṣṭhaḥ

07,040.006a vimukhīkṛtya karṇaṃ tu saubhadraḥ kaṅkapatribhiḥ

07,040.006c anyān api maheṣvāsāṃs tūrṇam evābhidudruve

07,040.007a tatas tad vitataṃ jālaṃ hastyaśvarathapattimat

07,040.007c jhaṣaḥ kruddha ivābhindad abhimanyur mahāyaśāḥ

07,040.008a karṇas tu bahubhir bāṇair ardyamāno 'bhimanyunā

07,040.008c apāyāj javanair aśvais tato 'nīkam abhidyata

07,040.008d*0295_01 tiṣṭha karṇa maheṣvāsa kṛpa duryodhaneti ca

07,040.008d*0295_02 droṇasya krośato rājaṃs tad anīkam abhajyata

07,040.009a śalabhair iva cākāśe dhārābhir iva cāvṛte

07,040.009c abhimanyoḥ śarai rājan na prājñāyata kiṃ cana

07,040.010a tāvakānāṃ tu yodhānāṃ vadhyatāṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,040.010c anyatra saindhavād rājan na sma kaś cid atiṣṭhata

07,040.011a saubhadras tu tataḥ śaṅkhaṃ pradhmāpya puruṣarṣabhaḥ

07,040.011c śīghram abhyapatat senāṃ bhāratīṃ bharatarṣabha

07,040.012a sa kakṣe 'gnir ivotsṛṣṭo nirdahaṃs tarasā ripūn

07,040.012c madhye bhāratasainyānām ārjuniḥ paryavartata

07,040.013a rathanāgāśvamanujān ardayan niśitaiḥ śaraiḥ

07,040.013c sa praviśyākarod bhūmiṃ kabandhagaṇasaṃkulām

07,040.014a saubhadracāpaprabhavair nikṛttāḥ parameṣubhiḥ

07,040.014c svān evābhimukhān ghnantaḥ prādravañ jīvitārthinaḥ

07,040.015a te ghorā raudrakarmāṇo vipāṭhāḥ pṛthavaḥ śitāḥ

07,040.015c nighnanto rathanāgāśvāñ jagmur āśu vasuṃdharām

07,040.016a sāyudhāḥ sāṅgulitrāṇāḥ sakhaḍgāḥ sāṅgadā raṇe

07,040.016c dṛśyante bāhavaś chinnā hemābharaṇabhūṣitāḥ

07,040.017a śarāś cāpāni khaḍgāś ca śarīrāṇi śirāṃsi ca

07,040.017c sakuṇḍalāni sragvīṇi bhūmāv āsan sahasraśaḥ

07,040.018a apaskarair adhiṣṭhānair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ

07,040.018c akṣair vimathitaiś cakrair bhagnaiś ca bahudhā rathaiḥ

07,040.018e śakticāpāyudhaiś cāpi patitaiś ca mahādhvajaiḥ

07,040.018f*0296_01 carmacāpadharaiś cāpi vyavakīrṇaiḥ samantataḥ

07,040.019a nihataiḥ kṣatriyair aśvair vāraṇaiś ca viśāṃ pate

07,040.019c agamyakalpā pṛthivī kṣaṇenāsīt sudāruṇā

07,040.020a vadhyatāṃ rājaputrāṇāṃ krandatām itaretaram

07,040.020c prādurāsīn mahāśabdo bhīrūṇāṃ bhayavardhanaḥ

07,040.020e sa śabdo bharataśreṣṭha diśaḥ sarvā vyanādayat

07,040.021a saubhadraś cādravat senāṃ nighnann aśvarathadvipān

07,040.021c vyacarat sa diśaḥ sarvāḥ pradiśaś cāhitān rujan

07,040.022a taṃ tadā nānupaśyāma sainyena rajasāvṛtam

07,040.022c ādadānaṃ gajāśvānāṃ nṛṇāṃ cāyūṃṣi bhārata

07,040.023a kṣaṇena bhūyo 'paśyāma sūryaṃ madhyaṃdine yathā

07,040.023c abhimanyuṃ mahārāja pratapantaṃ dviṣadgaṇān

07,040.024a sa vāsavasamaḥ saṃkhye vāsavasyātmajātmajaḥ

07,040.024c abhimanyur mahārāja sainyamadhye vyarocata

07,040.024d*0297_01 yathā purā vahnisutaḥ surasainyeṣu vīryavān

07,041.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,041.001a bālam atyantasukhinam avāryabaladarpitam

07,041.001c yuddheṣu kuśalaṃ vīraṃ kulaputraṃ tanutyajam

07,041.002a gāhamānam anīkāni sadaśvais taṃ trihāyanaiḥ

07,041.002c api yaudhiṣṭhirāt sainyāt kaś cid anvapatad rathī

07,041.003 saṃjaya uvāca

07,041.003a yudhiṣṭhiro bhīmasenaḥ śikhaṇḍī sātyakir yamau

07,041.003c dhṛṣṭadyumno virāṭaś ca drupadaś ca sakekayaḥ

07,041.003e dhṛṣṭaketuś ca saṃrabdho matsyāś cānvapatan raṇe

07,041.003f*0298_01 tenaiva tu pathā yātāḥ pitaro mātulaiḥ saha

07,041.004a abhyadravan parīpsanto vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

07,041.004c tān dṛṣṭvā dravataḥ śūrāṃs tvadīyā vimukhābhavan

07,041.005a tatas tad vimukhaṃ dṛṣṭvā tava sūnor mahad balam

07,041.005c jāmātā tava tejasvī viṣṭambhayiṣur ādravat

07,041.006a saindhavasya mahārāja putro rājā jayadrathaḥ

07,041.006c sa putragṛddhinaḥ pārthān sahasainyān avārayat

07,041.007a ugradhanvā maheṣvāso divyam astram udīrayan

07,041.007c vārdhakṣatrir upāsedhat pravaṇād iva kuñjarān

07,041.008 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,041.008a atibhāram ahaṃ manye saindhave saṃjayāhitam

07,041.008c yad ekaḥ pāṇḍavān kruddhān putragṛddhīn avārayat

07,041.009a atyadbhutam idaṃ manye balaṃ śauryaṃ ca saindhave

07,041.009c tad asya brūhi me vīryaṃ karma cāgryaṃ mahātmanaḥ

07,041.010a kiṃ dattaṃ hutam iṣṭaṃ vā sutaptam atha vā tapaḥ

07,041.010b*0299_01 damo vā brahmacaryaṃ vā sūta yac cāsya sattama

07,041.010b*0299_02 devaṃ katamam ārādhya viṣṇum īśānam agnijam

07,041.010c sindhurājena yenaikaḥ kruddhān pārthān avārayat

07,041.010d*0300_01 naivaṃ kṛtaṃ mahatkarma bhīṣmeṇājñāsiṣaṃ tathā

07,041.010d*0300_02 sindhurāṭtanayas tv eko yathā pārthān avārayat

07,041.011 saṃjaya uvāca

07,041.011a draupadīharaṇe yat tad bhīmasenena nirjitaḥ

07,041.011c mānāt sa taptavān rājā varārthī sumahat tapaḥ

07,041.012a indriyāṇīndriyārthebhyaḥ priyebhyaḥ saṃnivartya saḥ

07,041.012c kṣutpipāsātapasahaḥ kṛśo dhamanisaṃtataḥ

07,041.012e devam ārādhayac charvaṃ gṛṇan brahma sanātanam

07,041.013a bhaktānukampī bhagavāṃs tasya cakre tato dayām

07,041.013c svapnānte 'py atha caivāha haraḥ sindhupateḥ sutam

07,041.013e varaṃ vṛṇīṣva prīto 'smi jayadratha kim icchasi

07,041.014a evam uktas tu śarveṇa sindhurājo jayadrathaḥ

07,041.014c uvāca praṇato rudraṃ prāñjalir niyatātmavān

07,041.015a pāṇḍaveyān ahaṃ saṃkhye bhīmavīryaparākramān

07,041.015c eko raṇe dhārayeyaṃ samastān iti bhārata

07,041.015d*0301_01 tasya cālpena kālena niyamena sutoṣitaḥ

07,041.015d*0301_02 prīto maheśvaras tasmai varaṃ caivaṃ dadau tadā

07,041.015d*0301_03 sa tu vavre varaṃ tatra pāṇḍaveyān ahaṃ raṇe

07,041.015d*0301_04 vārayeyaṃ rathenaikaḥ

07,041.016a evam uktas tu deveśo jayadratham athābravīt

07,041.016c dadāmi te varaṃ saumya vinā pārthaṃ dhanaṃjayam

07,041.016d*0302_01 yam āhur ajitaṃ saṃkhye śaṅkhacakragadādharam

07,041.016d*0302_02 viṣṇusahasramūrdhānaṃ sa kṛṣṇaḥ pāti phālgunam

07,041.017a dhārayiṣyasi saṃgrāme caturaḥ pāṇḍunandanān

07,041.017c evam astv iti deveśam uktvābudhyata pārthivaḥ

07,041.017d*0303_01 tenoktas tam ṛte pārthaṃ śarvas tasmai varaṃ dadau

07,041.017d*0303_02 ekāham iti rājendra tatraivādarśanaṃ gataḥ

07,041.018a sa tena varadānena divyenāstrabalena ca

07,041.018c ekaḥ saṃdhārayām āsa pāṇḍavānām anīkinīm

07,041.019a tasya jyātalaghoṣeṇa kṣatriyān bhayam āviśat

07,041.019c parāṃs tu tava sainyasya harṣaḥ paramako 'bhavat

07,041.020a dṛṣṭvā tu kṣatriyā bhāraṃ saindhave sarvam arpitam

07,041.020c utkruśyābhyadravan rājan yena yaudhiṣṭhiraṃ balam

07,042.001 saṃjaya uvāca

07,042.001a yan mā pṛcchasi rājendra sindhurājasya vikramam

07,042.001c śṛṇu tat sarvam ākhyāsye yathā pāṇḍūn ayodhayat

07,042.002a tam ūhuḥ sārather vaśyāḥ saindhavāḥ sādhuvāhinaḥ

07,042.002c vikurvāṇā bṛhanto 'śvāḥ śvasanopamaraṃhasaḥ

07,042.003a gandharvanagarākāraṃ vidhivat kalpitaṃ ratham

07,042.003c tasyābhyaśobhayat ketur vārāho rājato mahān

07,042.004a śvetacchatrapatākābhiś cāmaravyajanena ca

07,042.004c sa babhau rājaliṅgais tais tārāpatir ivāmbare

07,042.005a muktāvajramaṇisvarṇair bhūṣitaṃ tad ayasmayam

07,042.005c varūthaṃ vibabhau tasya jyotirbhiḥ kham ivāvṛtam

07,042.006a sa visphārya mahac cāpaṃ kirann iṣugaṇān bahūn

07,042.006c tat khaṇḍaṃ pūrayām āsa yad vyadārayad ārjuniḥ

07,042.007a sa sātyakiṃ tribhir bāṇair aṣṭabhiś ca vṛkodaram

07,042.007c dhṛṣṭadyumnaṃ tathā ṣaṣṭyā virāṭaṃ daśabhiḥ śaraiḥ

07,042.008a drupadaṃ pañcabhis tīkṣṇair daśabhiś ca śikhaṇḍinam

07,042.008c kekayān pañcaviṃśatyā draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ

07,042.009a yudhiṣṭhiraṃ ca saptatyā tataḥ śeṣān apānudat

07,042.009c iṣujālena mahatā tad adbhutam ivābhavat

07,042.010a athāsya śitapītena bhallenādiśya kārmukam

07,042.010c ciccheda prahasan rājā dharmaputraḥ pratāpavān

07,042.011a akṣṇor nimeṣamātreṇa so 'nyad ādāya kārmukam

07,042.011c vivyādha daśabhiḥ pārtha tāṃś caivānyāṃs tribhis tribhiḥ

07,042.012a tasya tal lāghavaṃ jñātvā bhīmo bhallais tribhiḥ punaḥ

07,042.012c dhanur dhvajaṃ ca chatraṃ ca kṣitau kṣipram apātayat

07,042.013a so 'nyad ādāya balavān sajyaṃ kṛtvā ca kārmukam

07,042.013c bhīmasyāpothayat ketuṃ dhanur aśvāṃś ca māriṣa

07,042.014a sa hatāśvād avaplutya chinnadhanvā rathottamāt

07,042.014c sātyaker āpluto yānaṃ giryagram iva kesarī

07,042.015a tatas tvadīyāḥ saṃhṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti cukruśuḥ

07,042.015c sindhurājasya tat karma prekṣyāśraddheyam uttamam

07,042.015d*0304_01 vivyadhuḥ śaravarṣeṇa samantān nṛpasattamāḥ

07,042.015d*0304_02 saṃchādyamāno bahubhiḥ pāṇḍavānāṃ mahārathaiḥ

07,042.015d*0304_03 na vivyathe mahārāja divyam astram upāśritaḥ

07,042.015d*0304_04 chittvā ca tāñ śarān rājañ śaravarṣaiḥ pṛthagvidhaiḥ

07,042.015d*0304_05 chādayām āsa tān sarvāṃs tad abhūd romaharṣaṇam

07,042.016a saṃkruddhān pāṇḍavān eko yad dadhārāstratejasā

07,042.016c tat tasya karma bhūtāni sarvāṇy evābhyapūjayan

07,042.017a saubhadreṇa hataiḥ pūrvaṃ sottarāyudhibhir dvipaiḥ

07,042.017c pāṇḍūnāṃ darśitaḥ panthāḥ saindhavena nivāritaḥ

07,042.018a yatamānās tu te vīrā matsyapāñcālakekayāḥ

07,042.018c pāṇḍavāś cānvapadyanta pratyaikaśyena saindhavam

07,042.019a yo yo hi yatate bhettuṃ droṇānīkaṃ tavāhitaḥ

07,042.019c taṃ taṃ devavaraprāptyā saindhavaḥ pratyavārayat

07,043.001 saṃjaya uvāca

07,043.001a saindhavena niruddheṣu jayagṛddhiṣu pāṇḍuṣu

07,043.001c sughoram abhavad yuddhaṃ tvadīyānāṃ paraiḥ saha

07,043.002a praviśya tv ārjuniḥ senāṃ satyasaṃdho durāsadām

07,043.002c vyakṣobhayata tejasvī makaraḥ sāgaraṃ yathā

07,043.003a taṃ tathā śaravarṣeṇa kṣobhayantam ariṃdamam

07,043.003c yathāpradhānāḥ saubhadram abhyayuḥ kurusattamāḥ

07,043.004a teṣāṃ tasya ca saṃmardo dāruṇaḥ samapadyata

07,043.004c sṛjatāṃ śaravarṣāṇi prasaktam amitaujasām

07,043.005a rathavrajena saṃruddhas tair amitrair athārjuniḥ

07,043.005c vṛṣasenasya yantāraṃ hatvā ciccheda kārmukam

07,043.006a tasya vivyādha balavāñ śarair aśvān ajihmagaiḥ

07,043.006c vātāyamānair atha tair aśvair apahṛto raṇāt

07,043.007a tenāntareṇābhimanyor yantāpāsārayad ratham

07,043.007c rathavrajās tato hṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti cukruśuḥ

07,043.008a taṃ siṃham iva saṃkruddhaṃ pramathnantaṃ śarair arīn

07,043.008c ārād āyāntam abhyetya vasātīyo 'bhyayād drutam

07,043.009a so 'bhimanyuṃ śaraiḥ ṣaṣṭyā rukmapuṅkhair avākirat

07,043.009c abravīc ca na me jīvañ jīvato yudhi mokṣyase

07,043.010a tam ayasmayavarmāṇam iṣuṇā āśupātinā

07,043.010c vivyādha hṛdi saubhadraḥ sa papāta vyasuḥ kṣitau

07,043.011a vasātyaṃ nihataṃ dṛṣṭvā kruddhāḥ kṣatriyapuṃgavāḥ

07,043.011c parivavrus tadā rājaṃs tava pautraṃ jighāṃsavaḥ

07,043.012a visphārayantaś cāpāni nānārūpāṇy anekaśaḥ

07,043.012c tad yuddham abhavad raudraṃ saubhadrasyāribhiḥ saha

07,043.013a teṣāṃ śarān seṣvasanāñ śarīrāṇi śirāṃsi ca

07,043.013c sakuṇḍalāni sragvīṇi kruddhaś ciccheda phālguniḥ

07,043.014a sakhaḍgāḥ sāṅgulitrāṇāḥ sapaṭṭiśaparaśvadhāḥ

07,043.014c adṛśyanta bhujāś chinnā hemābharaṇabhūṣitāḥ

07,043.015a sragbhir ābharaṇair vastraiḥ patitaiś ca mahādhvajaiḥ

07,043.015c varmabhiś carmabhir hārair mukuṭaiś chatracāmaraiḥ

07,043.016a apaskarair adhiṣṭhānair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ

07,043.016c akṣair vimathitaiś cakrair bhagnaiś ca bahudhā yugaiḥ

07,043.017a anukarṣaiḥ patākābhis tathā sārathivājibhiḥ

07,043.017c rathaiś ca bhagnair nāgaiś ca hataiḥ kīrṇābhavan mahī

07,043.018a nihataiḥ kṣatriyaiḥ śūrair nānājanapadeśvaraiḥ

07,043.018c jayagṛddhair vṛtā bhūmir dāruṇā samapadyata

07,043.019a diśo vicaratas tasya sarvāś ca pradiśas tathā

07,043.019c raṇe 'bhimanyoḥ kruddhasya rūpam antaradhīyata

07,043.020a kāñcanaṃ yad yad asyāsīd varma cābharaṇāni ca

07,043.020c dhanuṣaś ca śarāṇāṃ ca tad apaśyāma kevalam

07,043.021a taṃ tadā nāśakat kaś cic cakṣurbhyām abhivīkṣitum

07,043.021c ādadānaṃ śarair yodhān madhye sūryam iva sthitam

07,044.001 saṃjaya uvāca

07,044.001a ādadānas tu śūrāṇām āyūṃṣy abhavad ārjuniḥ

07,044.001c antakaḥ sarvabhūtānāṃ prāṇān kāla ivāgate

07,044.002a sa śakra iva vikrāntaḥ śakrasūnoḥ suto balī

07,044.002c abhimanyus tadānīkaṃ loḍayan bahv aśobhata

07,044.003a praviśyaiva tu rājendra kṣatriyendrāntakopamaḥ

07,044.003c satyaśravasam ādatta vyāghro mṛgam ivolbaṇam

07,044.004a satyaśravasi cākṣipte tvaramāṇā mahārathāḥ

07,044.004c pragṛhya vipulaṃ śastram abhimanyum upādravan

07,044.005a ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvam iti kṣatriyapuṃgavāḥ

07,044.005c spardhamānāḥ samājagmur jighāṃsanto 'rjunātmajam

07,044.006a kṣatriyāṇām anīkāni pradrutāny abhidhāvatām

07,044.006c jagrāsa timir āsādya kṣudramatsyān ivārṇave

07,044.007a ye ke cana gatās tasya samīpam apalāyinaḥ

07,044.007c na te pratinyavartanta samudrād iva sindhavaḥ

07,044.008a mahāgrāhagṛhīteva vātavegabhayārditā

07,044.008c samakampata sā senā vibhraṣṭā naur ivārṇave

07,044.008d*0305_01 saṃtrastā vāhinī tubhyaṃ naur ivāsīn mahārṇave

07,044.009a atha rukmaratho nāma madreśvarasuto balī

07,044.009c trastām āśvāsayan senām atrasto vākyam abravīt

07,044.010a alaṃ trāsena vaḥ śūrā naiṣa kaś cin mayi sthite

07,044.010c aham enaṃ grahīṣyāmi jīvagrāhaṃ na saṃśayaḥ

07,044.011a evam uktvā tu saubhadram abhidudrāva vīryavān

07,044.011c sukalpitenohyamānaḥ syandanena virājatā

07,044.012a so 'bhimanyuṃ tribhir bāṇair viddhvā vakṣasy athānadat

07,044.012c tribhiś ca dakṣiṇe bāhau savye ca niśitais tribhiḥ

07,044.012d*0306_01 so 'bhimanyus tatas tasya chittvā praṇadato balī

07,044.013a sa tasyeṣvasanaṃ chittvā phālguṇiḥ savyadakṣiṇau

07,044.013c bhujau śiraś ca svakṣibhru kṣitau kṣipram apātayat

07,044.014a dṛṣṭvā rukmarathaṃ rugṇaṃ putraṃ śalyasya māninam

07,044.014c jīvagrāhaṃ jighṛkṣantaṃ saubhadreṇa yaśasvinā

07,044.015a saṃgrāmadurmadā rājan rājaputrāḥ prahāriṇaḥ

07,044.015c vayasyāḥ śalyaputrasya suvarṇavikṛtadhvajāḥ

07,044.016a tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahārathāḥ

07,044.016c ārjuniṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan

07,044.017a śūraiḥ śikṣābalopetais taruṇair atyamarṣaṇaiḥ

07,044.017c dṛṣṭvaikaṃ samare śūraṃ saubhadram aparājitam

07,044.018a chādyamānaṃ śaravrātair hṛṣṭo duryodhano 'bhavat

07,044.018c vaivasvatasya bhavanaṃ gatam enam amanyata

07,044.019a suvarṇapuṅkhair iṣubhir nānāliṅgais tribhis tribhiḥ

07,044.019c adṛśyam ārjuniṃ cakrur nimeṣāt te nṛpātmajāḥ

07,044.020a sasūtāśvadhvajaṃ tasya syandanaṃ taṃ ca māriṣa

07,044.020c ācitaṃ samapaśyāma śvāvidhaṃ śalalair iva

07,044.021a sa gāḍhaviddhaḥ kruddhaś ca tottrair gaja ivārditaḥ

07,044.021c gāndharvam astram āyacchad rathamāyāṃ ca yojayat

07,044.022a arjunena tapas taptvā gandharvebhyo yad āhṛtam

07,044.022c tumburupramukhebhyo vai tenāmohayatāhitān

07,044.023a ekaḥ sa śatadhā rājan dṛśyate sma sahasradhā

07,044.023c alātacakravat saṃkhye kṣipram astrāṇi darśayan

07,044.024a rathacaryāstramāyābhir mohayitvā paraṃtapaḥ

07,044.024c bibheda śatadhā rājañ śarīrāṇi mahīkṣitām

07,044.024d*0307_01 bhinnānīkāś ca diṅmūḍhā bhūyaḥ saṃtrastacetasaḥ

07,044.024d*0307_02 bhallair utkṛttaśirasaḥ paralokam athāviśan

07,044.025a prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ saṃkhye preṣitā niśitaiḥ śaraiḥ

07,044.025c rājan prāpur amuṃ lokaṃ śarīrāṇy avaniṃ yayuḥ

07,044.026a dhanūṃṣy aśvān niyantṝṃś ca dhvajān bāhūṃś ca sāṅgadān

07,044.026c śirāṃsi ca śitair bhallais teṣāṃ ciccheda phālguniḥ

07,044.027a cūtārāmo yathā bhagnaḥ pañcavarṣaphalopagaḥ

07,044.027c rājaputraśataṃ tadvat saubhadreṇāpatad dhatam

07,044.028a kruddhāśīviṣasaṃkāśān sukumārān sukhocitān

07,044.028c ekena nihatān dṛṣṭvā bhīto duryodhano 'bhavat

07,044.029a rathinaḥ kuñjarān aśvān padātīṃś cāvamarditān

07,044.029c dṛṣṭvā duryodhanaḥ kṣipram upāyāt tam amarṣitaḥ

07,044.030a tayoḥ kṣaṇam ivāpūrṇaḥ saṃgrāmaḥ samapadyata

07,044.030c athābhavat te vimukhaḥ putraḥ śaraśatārditaḥ

07,045.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,045.001a yathā vadasi me sūta ekasya bahubhiḥ saha

07,045.001c saṃgrāmaṃ tumulaṃ ghoraṃ jayaṃ caiva mahātmanaḥ

07,045.002a aśraddheyam ivāścaryaṃ saubhadrasyātha vikramam

07,045.002c kiṃ tu nātyadbhutaṃ teṣāṃ yeṣāṃ dharmo vyapāśrayaḥ

07,045.003a duryodhane 'tha vimukhe rājaputraśate hate

07,045.003c saubhadre pratipattiṃ kāṃ pratyapadyanta māmakāḥ

07,045.003d*0308_01 mūlaṃ hi sarvadharmāṇāṃ daivataṃ svargavāsinām

07,045.003d*0308_02 sa kṛṣṇo daivataṃ yeṣāṃ kiṃ teṣāṃ duḥkhasaṃbhavaḥ

07,045.003d*0308_03 karmaṇāṃ pratipanne 'rthe kālena pariṇāmite

07,045.003d*0308_04 kā cintā mahatī bhūpa cintayā bādhyate jaḍaḥ

07,045.003d*0308_05 kriyopakramitaḥ pūrvaṃ pariṇāmadṛśaḥ sukham

07,045.003d*0308_06 tyāgaṃ vinā mahārāja samādhānaṃ na vidyate

07,045.003d*0308_07 bhavāṃs tadrahito rājañ śṛṇuṣvācarite phalam

07,045.004 saṃjaya uvāca

07,045.004*0309_01 tāvakās tava putrāś ca vīkṣamāṇāḥ parasparam

07,045.004a saṃśuṣkāsyāś calannetrāḥ prasvinnā lomaharṣiṇaḥ

07,045.004c palāyanakṛtotsāhā nirutsāhā dviṣajjaye

07,045.004d*0310_01 gotranāmabhir anyonyaṃ krandanto jīvitaiṣiṇaḥ

07,045.005a hatān bhrātṝn pitṝn putrān suhṛtsaṃbandhibāndhavān

07,045.005c utsṛjyotsṛjya samiyus tvarayanto hayadvipān

07,045.006a tān prabhagnāṃs tathā dṛṣṭvā droṇo drauṇir bṛhadbalaḥ

07,045.006c kṛpo duryodhanaḥ karṇaḥ kṛtavarmātha saubalaḥ

07,045.006d*0311_01 tathā sarve samabhyetya saubhadraṃ drutam arpayan

07,045.006d*0311_02 tathā vinihatāṃ dṛṣṭvā tava senām anāthavat

07,045.007a abhidrutāḥ susaṃkruddhāḥ saubhadram aparājitam

07,045.007c te 'pi pautreṇa te rājan prāyaśo vimukhīkṛtāḥ

07,045.007d*0312_01 saubhadreṇa mahārāja śakrapratimatejasā

07,045.008a ekas tu sukhasaṃvṛddho bālyād darpāc ca nirbhayaḥ

07,045.008c iṣvastravin mahātejā lakṣmaṇo ''rjunim abhyayāt

07,045.009a tam anvag evāsya pitā putragṛddhī nyavartata

07,045.009c anu duryodhanaṃ cānye nyavartanta mahārathāḥ

07,045.010a taṃ te 'bhiṣiṣicur bāṇair meghā girim ivāmbubhiḥ

07,045.010c sa ca tān pramamāthaiko viṣvag vāto yathāmbudān

07,045.011a pautraṃ tu tava durdharṣaṃ lakṣmaṇaṃ priyadarśanam

07,045.011c pituḥ samīpe tiṣṭhantaṃ śūram udyatakārmukam

07,045.012a atyantasukhasaṃvṛddhaṃ dhaneśvarasutopamam

07,045.012c āsasāda raṇe kārṣṇir matto mattam iva dvipam

07,045.012d*0313_01 abravīl lakṣmaṇaḥ kruddham ārjuniṃ paramām āstravit

07,045.012d*0313_02 śṛṇu vākyaṃ mahābāho abhimanyo mahābala

07,045.012d*0313_03 gaccha tvaṃ pāṇḍavāñ śīghraṃ mā yuddhaṃ kuru suvrata

07,045.012d*0313_04 tasya tad vacanaṃ śrutvā abhimanyuḥ pratāpavān

07,045.012d*0313_05 uvāca lakṣmaṇaṃ kruddhaḥ prahasann iva bhārata

07,045.012d*0313_06 gamiṣyāmi ciraṃ bhrātaḥ sarvān etān nihatya vai

07,045.012d*0313_07 pāṇḍavān prati cādyaiva iti satyaṃ vadāmi te

07,045.012d*0314_01 siṃhaśāvo vane yadvat puṇḍarīkaśiśuṃ yathā

07,045.013a lakṣmaṇena tu saṃgamya saubhadraḥ paravīrahā

07,045.013c śaraiḥ suniśitais tīkṣṇair bāhvor urasi cārpitaḥ

07,045.014a saṃkruddho vai mahābāhur daṇḍāhata ivoragaḥ

07,045.014c pautras tava mahārāja tava pautram abhāṣata

07,045.015a sudṛṣṭaḥ kriyatāṃ loko amuṃ lokaṃ gamiṣyasi

07,045.015c paśyatāṃ bāndhavānāṃ tvāṃ nayāmi yamasādanam

07,045.015d*0315_01 tasya cātikramaṃ dṛṣṭvā lakṣmaṇo yuddhakovidaḥ

07,045.015d*0315_02 yuddhaṃ cakre tadā tena śastrāstrair matimān nṛpa

07,045.015d*0315_03 tayor yuddham atīvāsīd budhāṅgārakayor iva

07,045.015d*0315_04 anyonyaṃ * jighāṃsator balavāsavayor iva

07,045.015d*0315_05 śarajālair mahāghorair vivyadhus te parasparam

07,045.015d*0315_06 lakṣmaṇo niśitair bāṇair daśabhiś ca stanāntare

07,045.015d*0315_07 ājaghānārjuniṃ caiva tathā viddho 'bhimanyunā

07,045.015d*0315_08 pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair nijaghne rathavājinaḥ

07,045.015d*0315_09 sārathim iṣuṇaikena dhvajaṃ caikeṣuṇāhanat

07,045.015d*0315_10 tribhir bāṇair dhanuś chittvā ārjuniḥ sumahābalaḥ

07,045.016a evam uktvā tato bhallaṃ saubhadraḥ paravīrahā

07,045.016c udbabarha mahābāhur nirmuktoragasaṃnibham

07,045.017a sa tasya bhujanirmukto lakṣmaṇasya sudarśanam

07,045.017c sunasaṃ subhru keśāntaṃ śiro 'hārṣīt sakuṇḍalam

07,045.017e lakṣmaṇaṃ nihataṃ dṛṣṭvā hā hety uccukruśur janāḥ

07,045.017f*0316_01 sa bhrātṝn rājaputrāṃś ca kumārasyānuyāyinām

07,045.017f*0316_02 jaghāna bāṇaiḥ saubhadraḥ sahasrāṇi caturdaśa

07,045.017f*0316_03 aṣṭau rathasahasrāṇi sapta nāgaśatāni ca

07,045.018a tato duryodhanaḥ kruddhaḥ priye putre nipātite

07,045.018c hatainam iti cukrośa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ

07,045.019a tato droṇaḥ kṛpaḥ karṇo droṇaputro bṛhadbalaḥ

07,045.019c kṛtavarmā ca hārdikyaḥ ṣaḍ rathāḥ paryavārayan

07,045.020a sa tān viddhvā śitair bāṇair vimukhīkṛtya cārjuniḥ

07,045.020c vegenābhyapatat kruddhaḥ saindhavasya mahad balam

07,045.021a āvavrus tasya panthānaṃ gajānīkena daṃśitāḥ

07,045.021c kaliṅgāś ca niṣādāś ca krāthaputraś ca vīryavān

07,045.021e tat prasaktam ivātyarthaṃ yuddham āsīd viśāṃ pate

07,045.022a tatas tat kuñjarānīkaṃ vyadhamad dhṛṣṭam ārjuniḥ

07,045.022c yathā vivān nityagatir jaladāñ śataśo 'mbare

07,045.023a tataḥ krāthaḥ śaravrātair ārjuniṃ samavākirat

07,045.023c athetare saṃnivṛttāḥ punar droṇamukhā rathāḥ

07,045.023e paramāstrāṇi dhunvānāḥ saubhadram abhidudruvuḥ

07,045.024a tān nivāryārjunir bāṇaiḥ krāthaputram athārdayat

07,045.024c śaraugheṇāprameyeṇa tvaramāṇo jighāṃsayā

07,045.025a sadhanurbāṇakeyūrau bāhū samukuṭaṃ śiraḥ

07,045.025c chatraṃ dhvajaṃ niyantāram aśvāṃś cāsya nyapātayat

07,045.026a kulaśīlaśrutabalaiḥ kīrtyā cāstrabalena ca

07,045.026c yukte tasmin hate vīrāḥ prāyaśo vimukhābhavan

07,046.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,046.001a tathā praviṣṭaṃ taruṇaṃ saubhadram aparājitam

07,046.001c kulānurūpaṃ kurvāṇaṃ saṃgrāmeṣv apalāyinam

07,046.002a ājāneyaiḥ subalibhir yuktam aśvais trihāyanaiḥ

07,046.002c plavamānam ivākāśe ke śūrāḥ samavārayan

07,046.003 saṃjaya uvāca

07,046.003a abhimanyuḥ praviśyaiva tāvakān niśitaiḥ śaraiḥ

07,046.003c akarod vimukhān sarvān pārthivān pāṇḍunandanaḥ

07,046.004a taṃ tu droṇaḥ kṛpaḥ karṇo drauṇiś ca sabṛhadbalaḥ

07,046.004c kṛtavarmā ca hārdikyaḥ ṣaḍ rathāḥ paryavārayan

07,046.005a dṛṣṭvā tu saindhave bhāram atimātraṃ samāhitam

07,046.005c sainyaṃ tava mahārāja yudhiṣṭhiram upādravat

07,046.006a saubhadram itare vīram abhyavarṣañ śarāmbubhiḥ

07,046.006c tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahārathāḥ

07,046.007a tāṃs tu sarvān maheṣvāsān sarvavidyāsu niṣṭhitān

07,046.007c vyaṣṭambhayad raṇe bāṇaiḥ saubhadraḥ paravīrahā

07,046.008a droṇaṃ pañcāśatā viddhvā viṃśatyā ca bṛhadbalam

07,046.008c aśītyā kṛtavarmāṇaṃ kṛpaṃ ṣaṣṭyā śilīmukhaiḥ

07,046.009a rukmapuṅkhair mahāvegair ākarṇasamacoditaiḥ

07,046.009c avidhyad daśabhir bāṇair aśvatthāmānam ārjuniḥ

07,046.010a sa karṇaṃ karṇinā karṇe pītena niśitena ca

07,046.010c phālgunir dviṣatāṃ madhye vivyādha parameṣuṇā

07,046.011a pātayitvā kṛpasyāśvāṃs tathobhau pārṣṇisārathī

07,046.011c athainaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare

07,046.012a tato vṛndārakaṃ vīraṃ kurūṇāṃ kīrtivardhanam

07,046.012c putrāṇāṃ tava vīrāṇāṃ paśyatām avadhīd balī

07,046.013a taṃ drauṇiḥ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samarpayat

07,046.013c varaṃ varam amitrāṇām ārujantam abhītavat

07,046.014a sa tu bāṇaiḥ śitais tūrṇaṃ pratyavidhyata māriṣa

07,046.014c paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇām aśvatthāmānam ārjuniḥ

07,046.015a ṣaṣṭyā śarāṇāṃ taṃ drauṇis tigmadhāraiḥ sutejanaiḥ

07,046.015c ugrair nākampayad viddhvā mainākam iva parvatam

07,046.016a sa tu drauṇiṃ trisaptatyā hemapuṅkhair ajihmagaiḥ

07,046.016c pratyavidhyan mahātejā balavān apakāriṇam

07,046.017a tasmin droṇo bāṇaśataṃ putragṛddhī nyapātayat

07,046.017c aśvatthāmā tathāṣṭau ca parīpsan pitaraṃ raṇe

07,046.018a karṇo dvāviṃśatiṃ bhallān kṛtavarmā caturdaśa

07,046.018c bṛhadbalas tu pañcāśat kṛpaḥ śāradvato daśa

07,046.019a tāṃs tu pratyavadhīt sarvān daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ

07,046.019c tair ardyamānaḥ saubhadraḥ sarvato niśitaiḥ śaraiḥ

07,046.020a taṃ kosalānām adhipaḥ karṇinātāḍayad dhṛdi

07,046.020c sa tasyāśvān dhvajaṃ cāpaṃ sūtaṃ cāpātayat kṣitau

07,046.021a atha kosalarājas tu virathaḥ khaḍgacarmadhṛt

07,046.021c iyeṣa phālguneḥ kāyāc chiro hartuṃ sakuṇḍalam

07,046.022a sa kosalānāṃ bhartāraṃ rājaputraṃ bṛhadbalam

07,046.022c hṛdi vivyādha bāṇena sa bhinnahṛdayo 'patat

07,046.023a babhañja ca sahasrāṇi daśa rājan mahātmanām

07,046.023c sṛjatām aśivā vācaḥ khaḍgakārmukadhāriṇām

07,046.024a tathā bṛhadbalaṃ hatvā saubhadro vyacarad raṇe

07,046.024c viṣṭambhayan maheṣvāsān yodhāṃs tava śarāmbubhiḥ

07,047.001 saṃjaya uvāca

07,047.001a sa karṇaṃ karṇinā karṇe punar vivyādha phālguniḥ

07,047.001c śaraiḥ pañcāśatā cainam avidhyat kopayan bhṛśam

07,047.002a prativivyādha rādheyas tāvadbhir atha taṃ punaḥ

07,047.002c sa tair ācitasarvāṅgo bahv aśobhata bhārata

07,047.003a karṇaṃ cāpy akarot kruddho rudhirotpīḍavāhinam

07,047.003c karṇo 'pi vibabhau śūraḥ śaraiś citro 'sṛgāplutaḥ

07,047.003d*0317_01 saṃdhyānugataparyantaḥ śaradīva divākaraḥ

07,047.004a tāv ubhau śaracitrāṅgau rudhireṇa samukṣitau

07,047.004c babhūvatur mahātmānau puṣpitāv iva kiṃśukau

07,047.005a atha karṇasya sacivān ṣaṭ śūrāṃś citrayodhinaḥ

07,047.005c sāśvasūtadhvajarathān saubhadro nijaghāna ha

07,047.006a athetarān maheṣvāsān daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ

07,047.006c pratyavidhyad asaṃbhrāntas tad adbhutam ivābhavat

07,047.007a māgadhasya punaḥ putraṃ hatvā ṣaḍbhir ajihmagaiḥ

07,047.007c sāśvaṃ sasūtaṃ taruṇam aśvaketum apātayat

07,047.008a mārtikāvatakaṃ bhojaṃ tataḥ kuñjaraketanam

07,047.008b*0318_01 magadhādhipateś cāpi jayatsenasya vai śiraḥ

07,047.008c kṣurapreṇa samunmathya nanāda visṛjañ śarān

07,047.009a tasya dauḥśāsanir viddhvā caturbhiś caturo hayān

07,047.009c sūtam ekena vivyādha daśabhiś cārjunātmajam

07,047.010a tato dauḥśāsaniṃ kārṣṇir viddhvā saptabhir āśugaiḥ

07,047.010c saṃrambhād raktanayano vākyam uccair athābravīt

07,047.011a pitā tavāhavaṃ tyaktvā gataḥ kāpuruṣo yathā

07,047.011c diṣṭyā tvam api jānīṣe yoddhuṃ na tv adya mokṣyase

07,047.012a etāvad uktvā vacanaṃ karmāraparimārjitam

07,047.012c nārācaṃ visasarjāsmai taṃ drauṇis tribhir ācchinat

07,047.013a tasyārjunir dhvajaṃ chittvā śalyaṃ tribhir atāḍayat

07,047.013c taṃ śalyo navabhir bāṇair gārdhrapatrair atāḍayat

07,047.013d*0319_01 hṛdyasaṃbhrāntavad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat

07,047.014a tasyārjunir dhvajaṃ chittvā ubhau ca pārṣṇisārathī

07,047.014c taṃ vivyādhāyasaiḥ ṣaḍbhiḥ so 'pakrāmad rathāntaram

07,047.015a śatruṃjayaṃ candraketuṃ meghavegaṃ suvarcasam

07,047.015c sūryabhāsaṃ ca pañcaitān hatvā vivyādha saubalam

07,047.016a taṃ saubalas tribhir viddhvā duryodhanam athābravīt

07,047.016c sarva enaṃ pramathnīmaḥ puraikaikaṃ hinasti naḥ

07,047.017a athābravīt tadā droṇaṃ karṇo vaikartano vṛṣā

07,047.017c purā sarvān pramathnāti brūhy asya vadham āśu naḥ

07,047.018a tato droṇo maheṣvāsaḥ sarvāṃs tān pratyabhāṣata

07,047.018c asti vo 'syāntaraṃ kaś cit kumārasya prapaśyati

07,047.019a anv asya pitaraṃ hy adya carataḥ sarvatodiśam

07,047.019c śīghratāṃ narasiṃhasya pāṇḍaveyasya paśyata

07,047.020a dhanurmaṇḍalam evāsya rathamārgeṣu dṛśyate

07,047.020b*0320_01 tamo ghnataḥ sudīptasya savitur maṇḍalaṃ yathā

07,047.020c saṃdadhānasya viśikhāñ śīghraṃ caiva vimuñcataḥ

07,047.020d*0321_01 vikarṣato dhanuḥ śreṣṭhaṃ nāntaraṃ dṛśyate hi vai

07,047.021a ārujann iva me prāṇān mohayann api sāyakaiḥ

07,047.021c praharṣayati mā bhūyaḥ saubhadraḥ paravīrahā

07,047.022a ati mā nandayaty eṣa saubhadro vicaran raṇe

07,047.022c antaraṃ yasya saṃrabdhā na paśyanti mahārathāḥ

07,047.023a asyato laghuhastasya diśaḥ sarvā maheṣubhiḥ

07,047.023c na viśeṣaṃ prapaśyāmi raṇe gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,047.024a atha karṇaḥ punar droṇam āhārjuniśarārditaḥ

07,047.024c sthātavyam iti tiṣṭhāmi pīḍyamāno 'bhimanyunā

07,047.025a tejasvinaḥ kumārasya śarāḥ paramadāruṇāḥ

07,047.025c kṣiṇvanti hṛdayaṃ me 'dya ghorāḥ pāvakatejasaḥ

07,047.025d*0322_01 hrīmattvāt kṣitipālānāṃ paśyatām adya ca dvija

07,047.025d*0322_02 na me 'ṅga hīyate kiṃ cin na vai vāg eti māṃ tathā

07,047.025d*0322_03 kumāravaravīrasya saṃtaptaparameṣubhiḥ

07,047.025d*0322_04 bāṇair acchinnanirmuktaiḥ śalyair antargataṃ mama

07,047.025d*0322_05 vicinvadbhir ivāsūn me śarīraṃ na vibhāvyate

07,047.025d*0322_06 kaḥ kiṃ kiṃ sa dhanurvedo yenaikena vayaṃ jitāḥ

07,047.026a tam ācāryo 'bravīt karṇaṃ śanakaiḥ prahasann iva

07,047.026c abhedyam asya kavacaṃ yuvā cāśuparākramaḥ

07,047.027a upadiṣṭā mayā asya pituḥ kavacadhāraṇā

07,047.027c tām eṣa nikhilāṃ vetti dhruvaṃ parapuraṃjayaḥ

07,047.027d*0323_01 jyālakṣaṇaṃ mayā ceha nopadiṣṭaṃ tu phalgune

07,047.028a śakyaṃ tv asya dhanuś chettuṃ jyāṃ ca bāṇaiḥ samāhitaiḥ

07,047.028c abhīśavo hayāś caiva tathobhau pārṣṇisārathī

07,047.029a etat kuru maheṣvāsa rādheya yadi śakyate

07,047.029c athainaṃ vimukhīkṛtya paścāt praharaṇaṃ kuru

07,047.030a sadhanuṣko na śakyo 'yam api jetuṃ surāsuraiḥ

07,047.030c virathaṃ vidhanuṣkaṃ ca kuruṣvainaṃ yadīcchasi

07,047.030d*0324_01 vilakṣakaraṇaṃ vā(? nā)daṃ vimuñcann agrato nṛpa

07,047.030d*0324_02 saṃdhānakṛtalakṣasya kiṃ cid vyākṣiptacetasaḥ

07,047.030d*0325_01 puraḥ sthitena kenāpi duḥśakyo jetum ārjuniḥ

07,047.031a tad ācāryavacaḥ śrutvā karṇo vaikartanas tvaran

07,047.031b*0326_01 dṛṣṭvā saubhadram asyantam uccaiḥ śabdam akurvata

07,047.031b*0326_02 naṣṭalakṣaḥ kumāro 'yaṃ hanyatāṃ hanyatām iti

07,047.031b*0326_03 tasya cintayamānasya abhimanyor mahātmanaḥ

07,047.031c asyato laghuhastasya pṛṣatkair dhanur ācchinat

07,047.032a aśvān asyāvadhīd bhojo gautamaḥ pārṣṇisārathī

07,047.032c śeṣās tu chinnadhanvānaṃ śaravarṣair avākiran

07,047.033a tvaramāṇās tvarākāle virathaṃ ṣaṇ mahārathāḥ

07,047.033c śaravarṣair akaruṇā bālam ekam avākiran

07,047.034a sa chinnadhanvā virathaḥ svadharmam anupālayan

07,047.034c khaḍgacarmadharaḥ śrīmān utpapāta vihāyasam

07,047.034d*0327_01 maṇḍalāni suśikṣābhir gatapratyāgatāni ca

07,047.035a mārgaiḥ sa kaiśikādyaiś ca lāghavena balena ca

07,047.035c ārjunir vyacarad vyomni bhṛśaṃ vai pakṣirāḍ iva

07,047.036a mayy eva nipataty eṣa sāsir ity ūrdhvadṛṣṭayaḥ

07,047.036c vivyadhus taṃ maheṣvāsāḥ samare chidradarśinaḥ

07,047.037a tasya droṇo 'cchinan muṣṭau khaḍgaṃ maṇimayatsarum

07,047.037b*0328_01 kṣurapreṇa mahātejās tvaramāṇaḥ sapatnajit

07,047.037c rādheyo niśitair bāṇair vyadhamac carma cottamam

07,047.038a vyasicarmeṣupūrṇāṅgaḥ so 'ntarikṣāt punaḥ kṣitim

07,047.038c āsthitaś cakram udyamya droṇaṃ kruddho 'bhyadhāvata

07,047.039a sa cakrareṇūjjvalaśobhitāṅgo; babhāv atīvonnatacakrapāṇiḥ

07,047.039c raṇe 'bhimanyuḥ kṣaṇadāsubhadraḥ; sa vāsubhadrānukṛtiṃ prakurvan

07,047.040a srutarudhirakṛtaikarāgavaktro; bhrukuṭipuṭākuṭilo 'tisiṃhanādaḥ

07,047.040c prabhur amitabalo raṇe 'bhimanyur; nṛpavaramadhyagato bhṛśaṃ vyarājat

07,048.001 saṃjaya uvāca

07,048.001a viṣṇoḥ svasānandikaraḥ sa viṣṇvāyudhabhūṣitaḥ

07,048.001c rarājātirathaḥ saṃkhye janārdana ivāparaḥ

07,048.002a mārutoddhūtakeśāntam udyatārivarāyudham

07,048.002c vapuḥ samīkṣya pṛthvīśā duḥsamīkṣyaṃ surair api

07,048.002d*0329_01 yadi pāṇitalād etac cakraṃ mucyeta phālguneḥ

07,048.002d*0329_02 varadānān mātulasya viṣṇoś cakram ivāpatet

07,048.003a tac cakraṃ bhṛśam udvignāḥ saṃcicchidur anekadhā

07,048.003c mahārathas tataḥ kārṣṇiḥ saṃjagrāha mahāgadām

07,048.004a vidhanuḥsyandanāsis tair vicakraś cāribhiḥ kṛtaḥ

07,048.004c abhimanyur gadāpāṇir aśvatthāmānam ādravat

07,048.005a sa gadām udyatāṃ dṛṣṭvā jvalantīm aśanīm iva

07,048.005c apākrāmad rathopasthād vikramāṃs trīn nararṣabhaḥ

07,048.006a tasyāśvān gadayā hatvā tathobhau pārṣṇisārathī

07,048.006c śarācitāṅgaḥ saubhadraḥ śvāvidvat pratyadṛśyata

07,048.007a tataḥ subaladāyādaṃ kālakeyam apothayat

07,048.007c jaghāna cāsyānucarān gāndhārān saptasaptatim

07,048.008a punar brahmavasātīyāñ jaghāna rathino daśa

07,048.008c kekayānāṃ rathān sapta hatvā ca daśa kuñjarān

07,048.008e dauḥśāsanirathaṃ sāśvaṃ gadayā samapothayat

07,048.009a tato dauḥśāsaniḥ kruddho gadām udyamya māriṣa

07,048.009c abhidudrāva saubhadraṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,048.010a tāv udyatagadau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau

07,048.010c bhrātṛvyau saṃprajahrāte pureva tryambakāntakau

07,048.011a tāv anyonyaṃ gadāgrābhyāṃ saṃhatya patitau kṣitau

07,048.011b*0330_01 tato mahītalāt kārṣṇir viṣapīta iva skhalan

07,048.011b*0330_02 samabhyadhāvad daṣṭauṣṭho dauḥśāsanim atha kṣitau

07,048.011b*0330_03 so 'pi vegavatīṃ gṛhya gadām udyamya cārjunim

07,048.011b*0330_04 kiṃcicchvāsas tu saubhadro dauḥśāsanim atāḍayat

07,048.011b*0330_05 tāv ubhau bhrātarāv evaṃ gatau vaivasvatakṣayam

07,048.011c indradhvajāv ivotsṛṣṭau raṇamadhye paraṃtapau

07,048.012a dauḥśāsanir athotthāya kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ

07,048.012b*0331_01 devakalpo maheṣvāsaḥ kṣatraṃ dagdhvā mahāyaśāḥ

07,048.012c prottiṣṭhamānaṃ saubhadraṃ gadayā mūrdhny atāḍayat

07,048.013a gadāvegena mahatā vyāyāmena ca mohitaḥ

07,048.013b@007_0001 pauruṣaṃ ca samālambya kiṃ cin mūrchām avāpa saḥ

07,048.013b@007_0002 evaṃ tadā mahāvīraḥ kuruvaṃśavivardhanaḥ

07,048.013b@007_0003 yudhyamānas tṛṣākrāntaḥ sukumāro mahābalaḥ

07,048.013b@007_0004 kṣudhāsaṃpīḍito rājann īṣan mūrchām avāpa saḥ

07,048.013b@007_0005 īṣad bhramamāne te cakṣuṣī samadṛśyata (sic)

07,048.013b@007_0006 kṣaṇopaviṣṭo 'tha tadā vākyaṃ cedam uvāca ha

07,048.013b@007_0007 śṛṇvantu kauravāḥ sarve vākyaṃ dharmārthasaṃhitam

07,048.013b@007_0008 arjunasya na [?ca] dāyādo bhāgineyo mahātmanaḥ

07,048.013b@007_0009 kṛṣṇasya cāhaṃ durmedhā yathā kāpuruṣas tadā

07,048.013b@007_0010 subhadrānandano bhūtvā kiṃ cāpi na kṛtaṃ mayā

07,048.013b@007_0011 sarve yūyaṃ jīvamānā asmaddroṇa[ha]parāyaṇāḥ

07,048.013b@007_0012 evaṃ bruvāṇaḥ sa tadābhimanyuḥ

07,048.013b@007_0013 pratāpayukto 'pi raṇe pranaṣṭaḥ

07,048.013b@007_0014 dhṛtyā gṛhītaḥ sa tadā mahātmā

07,048.013b@007_0015 mūrchānvito vihvalatāṃ jagāma

07,048.013b@007_0016 diśo vilokayan sarvāḥ kopena sa mahābalaḥ

07,048.013b@007_0017 tasmin vai vīraśayane saubhadraḥ prāpatad bhuvi

07,048.013b@007_0018 hatvā tān subahūn vīrāṃl lakṣmaṇādīn mahābalaḥ

07,048.013b@007_0019 koṭiṃ hatvā rathānāṃ ca gajānāṃ ca tathaiva ca

07,048.013b@007_0020 hayānām arbudaṃ pūrṇaṃ kharvam ekaṃ padātinām

07,048.013b@007_0021 etān yudhi vimardyaivam abhimanyur divaṃ gataḥ

07,048.013b@007_0022 tathāstaṃ gata āditye dvāv etau yugapad gatau

07,048.013c vicetā nyapatad bhūmau saubhadraḥ paravīrahā

07,048.013e evaṃ vinihato rājann eko bahubhir āhave

07,048.014a kṣobhayitvā camūṃ sarvāṃ nalinīm iva kuñjaraḥ

07,048.014c aśobhata hato vīro vyādhair vanagajo yathā

07,048.015a taṃ tathā patitaṃ śūraṃ tāvakāḥ paryavārayan

07,048.015c dāvaṃ dagdhvā yathā śāntaṃ pāvakaṃ śiśirātyaye

07,048.016a vimṛdya taruśṛṅgāṇi saṃnivṛttam ivānilam

07,048.016c astaṃ gatam ivādityaṃ taptvā bhāratavāhinīm

07,048.017a upaplutaṃ yathā somaṃ saṃśuṣkam iva sāgaram

07,048.017c pūrṇacandrābhavadanaṃ kākapakṣavṛtākṣakam

07,048.017d*0332_01 kākapakṣākliptakeśaṃ paugaṇḍam iti saṃjñitam

07,048.018a taṃ bhūmau patitaṃ dṛṣṭvā tāvakās te mahārathāḥ

07,048.018c mudā paramayā yuktāś cukruśuḥ siṃhavan muhuḥ

07,048.019a āsīt paramako harṣas tāvakānāṃ viśāṃ pate

07,048.019c itareṣāṃ tu vīrāṇāṃ netrebhyaḥ prāpataj jalam

07,048.020a abhikrośanti bhūtāni antarikṣe viśāṃ pate

07,048.020c dṛṣṭvā nipatitaṃ vīraṃ cyutaṃ candram ivāmbarāt

07,048.021a droṇakarṇamukhaiḥ ṣaḍbhir dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ

07,048.021c eko 'yaṃ nihataḥ śete naiṣa dharmo mato hi naḥ

07,048.022a tasmiṃs tu nihate vīre bahv aśobhata medinī

07,048.022c dyaur yathā pūrṇacandreṇa nakṣatragaṇamālinī

07,048.023a rukmapuṅkhaiś ca saṃpūrṇā rudhiraughapariplutā

07,048.023c uttamāṅgaiś ca vīrāṇāṃ bhrājamānaiḥ sakuṇḍalaiḥ

07,048.024a vicitraiś ca paristomaiḥ patākābhiś ca saṃvṛtā

07,048.024c cāmaraiś ca kuthābhiś ca praviddhaiś cāmbarottamaiḥ

07,048.025a rathāśvanaranāgānām alaṃkāraiś ca suprabhaiḥ

07,048.025c khaḍgaiś ca niśitaiḥ pītair nirmuktair bhujagair iva

07,048.026a cāpaiś ca viśikhaiś chinnaiḥ śaktyṛṣṭiprāsakampanaiḥ

07,048.026c vividhair āyudhaiś cānyaiḥ saṃvṛtā bhūr aśobhata

07,048.026d*0333_01 niṣṭanadbhir atīvārtair udvamad rudhirasravaiḥ

07,048.026d*0333_02 naraiḥ patadbhiḥ patitair avanis tv adhikaṃ babhau

07,048.027a vājibhiś cāpi nirjīvaiḥ svapadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ

07,048.027c sārohair viṣamā bhūmiḥ saubhadreṇa nipātitaiḥ

07,048.028a sāṅkuśaiḥ samahāmātraiḥ savarmāyudhaketubhiḥ

07,048.028c parvatair iva vidhvastair viśikhonmathitair gajaiḥ

07,048.029a pṛthivyām anukīrṇaiś ca vyaśvasārathiyodhibhiḥ

07,048.029c hradair iva prakṣubhitair hatanāgai rathottamaiḥ

07,048.030a padātisaṃghaiś ca hatair vividhāyudhabhūṣaṇaiḥ

07,048.030c bhīrūṇāṃ trāsajananī ghorarūpābhavan mahī

07,048.031a taṃ dṛṣṭvā patitaṃ bhūmau candrārkasadṛśadyutim

07,048.031c tāvakānāṃ parā prītiḥ pāṇḍūnāṃ cābhavad vyathā

07,048.032a abhimanyau hate rājañ śiśuke 'prāptayauvane

07,048.032c saṃprādravac camūḥ sarvā dharmarājasya paśyataḥ

07,048.033a dīryamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā saubhadre vinipātite

07,048.033c ajātaśatruḥ svān vīrān idaṃ vacanam abravīt

07,048.033d*0334_01 astaṃ gato 'yaṃ dyumaṇis tāpayitvā mahābalaḥ

07,048.033d*0334_02 saubhadraḥ śatrudamanaḥ kiṃ jātaṃ na vidma vai

07,048.033d*0334_03 evaṃ bruvāṇo nṛpatiḥ sainyena mahatā vṛtaḥ

07,048.033d*0334_04 vyūhadvāraṃ samāsādya bāṣpapūryākulekṣaṇaḥ

07,048.033d*0334_05 tac chrutvā ca hataṃ putraṃ kauravair jihmakāribhiḥ

07,048.033d*0334_06 lokaiḥ saṃkathitaṃ sarvam abhimanyoḥ parākramam

07,048.033d*0334_07 śrutvā ca tair hataṃ vīraṃ dhairyam ālambya satvaram

07,048.033d*0334_08 paramaṃ sattvam ālambya pratyuvāca yudhāṃ varaḥ

07,048.034a svargam eṣa gataḥ śūro yo hato naparāṅmukhaḥ

07,048.034c saṃstambhayata mā bhaiṣṭa vijeṣyāmo raṇe ripūn

07,048.035a ity evaṃ sa mahātejā duḥkhitebhyo mahādyutiḥ

07,048.035c dharmarājo yudhāṃ śreṣṭho bruvan duḥkham apānudat

07,048.036a yuddhe hy āśīviṣākārān rājaputrān raṇe bahūn

07,048.036c pūrvaṃ nihatya saṃgrāme paścād ārjunir anvagāt

07,048.037a hatvā daśasahasrāṇi kausalyaṃ ca mahāratham

07,048.037c kṛṣṇārjunasamaḥ kārṣṇiḥ śakrasadma gato dhruvam

07,048.038a rathāśvanaramātaṅgān vinihatya sahasraśaḥ

07,048.038c avitṛptaḥ sa saṃgrāmād aśocyaḥ puṇyakarmakṛt

07,048.038d*0335_01 gataḥ puṇyakṛtāṃ lokān bhāsvarān puṇyanirjitān

07,048.038d*0336_01 putraśokāt paraṃ nāsti duḥkham anyan mahattaram

07,048.038d*0336_02 aihikāmutriko dātā phalasyānyo na vidyate

07,048.038d*0336_03 sa putro nihato me 'dya nāhaṃ jīvitum utsahe

07,048.038d*0336_04 kiṃ mayā jīvitenārthaḥ saubhadreṇa vinā bhuvi

07,048.038d*0337_01 akṣayāṃ gatim āsādya sa gataḥ śāśvatīḥ samāḥ

07,048.039a vayaṃ tu pravaraṃ hatvā teṣāṃ taiḥ śarapīḍitāḥ

07,048.039c niveśāyābhyupāyāma sāyāhne rudhirokṣitāḥ

07,048.040a nirīkṣamāṇās tu vayaṃ pare cāyodhanaṃ śanaiḥ

07,048.040c apayātā mahārāja glāniṃ prāptā vicetasaḥ

07,048.041a tato niśāyā divasasya cāśivaḥ; śivārutaḥ saṃdhir avartatādbhutaḥ

07,048.041c kuśeśayāpīḍanibhe divākare; vilambamāne 'stam upetya parvatam

07,048.042a varāsiśaktyṛṣṭivarūthacarmaṇāṃ; vibhūṣaṇānāṃ ca samākṣipan prabhām

07,048.042c divaṃ ca bhūmiṃ ca samānayann iva; priyāṃ tanuṃ bhānur upaiti pāvakam

07,048.043a mahābhrakūṭācalaśṛṅgasaṃnibhair; gajair anekair iva vajrapātitaiḥ

07,048.043c savaijayantyaṅkuśavarmayantṛbhir; nipātitair niṣṭanatīva gauś citā

07,048.044a hateśvaraiś cūrṇitapattyupaskarair; hatāśvasūtair vipatākaketubhiḥ

07,048.044c mahārathair bhūḥ śuśubhe vicūrṇitaiḥ; purair ivāmitrahatair narādhipa

07,048.045a rathāśvavṛndaiḥ sahasādibhir hataiḥ; praviddhabhāṇḍābharaṇaiḥ pṛthagvidhaiḥ

07,048.045c nirastajihvādaśanāntralocanair; dharā babhau ghoravirūpadarśanā

07,048.046a praviddhavarmābharaṇā varāyudhā; vipannahastyaśvarathānugā narāḥ

07,048.046c mahārhaśayyāstaraṇocitāḥ sadā; kṣitāv anāthā iva śerate hatāḥ

07,048.047a atīva hṛṣṭāḥ śvasṛgālavāyasā; baḍāḥ suparṇāś ca vṛkās tarakṣavaḥ

07,048.047c vayāṃsy asṛkpāny atha rakṣasāṃ gaṇāḥ; piśācasaṃghāś ca sudāruṇā raṇe

07,048.048a tvaco vinirbhidya piban vasām asṛk; tathaiva majjāṃ piśitāni cāśnuvan

07,048.048c vapāṃ vilumpanti hasanti gānti ca; prakarṣamāṇāḥ kuṇapāny anekaśaḥ

07,048.049a śarīrasaṃghāṭavahā asṛgjalā; rathoḍupā kuñjaraśailasaṃkaṭā

07,048.049c manuṣyaśīrṣopalamāṃsakardamā; praviddhanānāvidhaśastramālinī

07,048.050a mahābhayā vaitaraṇīva dustarā; pravartitā yodhavarais tadā nadī

07,048.050c uvāha madhyena raṇājiraṃ bhṛśaṃ; bhayāvahā jīvamṛtapravāhinī

07,048.051a pibanti cāśnanti ca yatra durdṛśāḥ; piśācasaṃghā vividhāḥ subhairavāḥ

07,048.051c sunanditāḥ prāṇabhṛtāṃ bhayaṃkarāḥ; samānabhakṣāḥ śvasṛgālapakṣiṇaḥ

07,048.052a tathā tad āyodhanam ugradarśanaṃ; niśāmukhe pitṛpatirāṣṭrasaṃnibham

07,048.052c nirīkṣamāṇāḥ śanakair jahur narāḥ; samutthitāruṇḍakulopasaṃkulam

07,048.053a apetavidhvastamahārhabhūṣaṇaṃ; nipātitaṃ śakrasamaṃ mahāratham

07,048.053c raṇe 'bhimanyuṃ dadṛśus tadā janā; vyapoḍhahavyaṃ sadasīva pāvakam

07,049.001 saṃjaya uvāca

07,049.001a tasmiṃs tu nihate vīre saubhadre rathayūthape

07,049.001c vimuktarathasaṃnāhāḥ sarve nikṣiptakārmukāḥ

07,049.002a upopaviṣṭā rājānaṃ parivārya yudhiṣṭhiram

07,049.002c tad eva duḥkhaṃ dhyāyantaḥ saubhadragatamānasāḥ

07,049.003a tato yudhiṣṭhiro rājā vilalāpa suduḥkhitaḥ

07,049.003c abhimanyau hate vīre bhrātuḥ putre mahārathe

07,049.003d*0338_00 yudhiṣṭhiraḥ

07,049.003d*0338_01 eṣa karṇaṃ kṛpaṃ śalyaṃ rājānaṃ ca suyodhanam

07,049.003d*0338_02 droṇaṃ drauṇiṃ maheṣvāsaṃ tathaivānyān mahārathān

07,049.004a droṇānīkam asaṃbādhaṃ mama priyacikīrṣayā

07,049.004b*0339_01 hatvā śatrugaṇān vīra eṣa śete nipātitaḥ

07,049.004b*0339_02 kṛtāstrān yuddhakuśalān maheṣvāsān mahābalān

07,049.004b*0339_03 kulaśīlaguṇair yuktāñ śūrān vikhyātapauruṣān

07,049.004b*0339_04 droṇena vihitaṃ vyūham abhedyam amarair api

07,049.004b*0339_05 adṛṣṭapūrvam asmābhiḥ padmaṃ cakrāyudhapriyaḥ

07,049.004c bhittvā vyūhaṃ praviṣṭo 'sau gomadhyam iva kesarī

07,049.004d*0340_01 cikrīḍitaṃ raṇe tena nighnatā vai parān varān

07,049.005a yasya śūrā maheṣvāsāḥ pratyanīkagatā raṇe

07,049.005c prabhagnā vinivartante kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ

07,049.006a atyantaśatrur asmākaṃ yena duḥśāsanaḥ śaraiḥ

07,049.006c kṣipraṃ hy abhimukhaḥ saṃkye visaṃjño vimukhīkṛtaḥ

07,049.007a sa tīrtvā dustaraṃ vīro droṇānīkamahārṇavam

07,049.007b*0341_01 śūragrāhākulaṃ bhīmaṃ tīrtvā cainam abhītavat

07,049.007c prāpya dauḥśāsaniṃ kārṣṇir yāto vaivasvatakṣayam

07,049.008a kathaṃ drakṣyāmi kaunteyaṃ saubhadre nihate 'rjunam

07,049.008c subhadrāṃ vā mahābhāgāṃ priyaṃ putram apaśyatīm

07,049.008d*0342_01 hatavatsāṃ yathā dhenuṃ taddarśanakṛtonmukhīm

07,049.009a kiṃ svid vayam apetārtham aśliṣṭam asamañjasam

07,049.009c tāv ubhau prativakṣyāmo hṛṣīkeśadhanaṃjayau

07,049.010a aham eva subhadrāyāḥ keśavārjunayor api

07,049.010c priyakāmo jayākāṅkṣī kṛtavān idam apriyam

07,049.011a na lubdho budhyate doṣān mohāl lobhaḥ pravartate

07,049.011c madhu lipsur hi nāpaśyaṃ prapātam idam īdṛśam

07,049.012a yo hi bhojye puraskāryo yāneṣu śayaneṣu ca

07,049.012c bhūṣaṇeṣu ca so 'smābhir bālo yudhi puraskṛtaḥ

07,049.013a kathaṃ hi bālas taruṇo yuddhānām aviśāradaḥ

07,049.013c sadaśva iva saṃbādhe viṣame kṣemam arhati

07,049.014a no ced dhi vayam apy enaṃ mahīm anuśayīmahi

07,049.014c bībhatsoḥ kopadīptasya dagdhāḥ kṛpaṇacakṣuṣā

07,049.015a alubdho matimān hrīmān kṣamāvān rūpavān balī

07,049.015c vapuṣmān mānakṛd vīraḥ priyaḥ satyaparāyaṇaḥ

07,049.016a yasya ślāghanti vibudhāḥ karmāṇy ūrjitakarmaṇaḥ

07,049.016c nivātakavacāñ jaghne kālakeyāṃś ca vīryavān

07,049.017a mahendraśatravo yena hiraṇyapuravāsinaḥ

07,049.017c akṣṇor nimeṣamātreṇa paulomāḥ sagaṇā hatāḥ

07,049.018a parebhyo 'py abhayārthibhyo yo dadāty abhayaṃ vibhuḥ

07,049.018c tasyāsmābhir na śakitas trātum adyātmajo bhayāt

07,049.019a bhayaṃ tu sumahat prāptaṃ dhārtarāṣṭraṃ mahad balam

07,049.019c pārthaḥ putravadhāt kruddhaḥ kauravāñ śoṣayiṣyati

07,049.020a kṣudraḥ kṣudrasahāyaś ca svapakṣakṣayam āturaḥ

07,049.020c vyaktaṃ duryodhano dṛṣṭvā śocan hāsyati jīvitam

07,049.021a na me jayaḥ prītikaro na rājyaṃ; na cāmaratvaṃ na suraiḥ salokatā

07,049.021c imaṃ samīkṣyāprativīryapauruṣaṃ; nipātitaṃ devavarātmajātmajam

07,049.021d@008_0000 saṃjaya uvāca

07,049.021d@008_0001 evaṃ vilapamāne tu kuntīputre yudhiṣṭhire

07,049.021d@008_0002 kṛṣṇadvaipāyanas tatra ājagāma mahān ṛṣiḥ

07,049.021d@008_0003 tam arcitvā yathānyāyam upaviṣṭaṃ yudhiṣṭhiraḥ

07,049.021d@008_0004 abravīc chokasaṃtapto bhrātuḥ putravadhena saḥ

07,049.021d@008_0005 adharmayuktair bahubhiḥ parivārya mahārathaiḥ

07,049.021d@008_0006 yudhyamāno maheṣvāsaiḥ saubhadro nihato raṇe

07,049.021d@008_0007 bālaś cābālabuddhiś ca saubhadraḥ paravīrahā

07,049.021d@008_0008 anupāyena saṃgrāme yudhyamāno vināśitaḥ

07,049.021d@008_0009 mayā proktaḥ sa saṃgrāme dvāraṃ saṃjanayasva naḥ

07,049.021d@008_0010 praviṣṭe ca parāṃs tasmin saindhavena sma vāritāḥ

07,049.021d@008_0011 nanu nāma samaṃ yuddham eṣṭavyaṃ yuddhajīvibhiḥ

07,049.021d@008_0012 idaṃ caivāsamaṃ yuddham īdṛśaṃ prakṛtaṃ paraiḥ

07,049.021d@008_0013 tenāsmi bhṛśasaṃtaptaḥ śokabāṣpasamākulaḥ

07,049.021d@008_0014 śamaṃ naivādhigacchāmi cintayānaḥ punaḥ punaḥ

07,049.021d@008_0015 taṃ tathā vilapantaṃ vai śokabāṣpasamākulam

07,049.021d@008_0016 uvāca bhagavān vyāso yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ

07,049.021d@008_0017 yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada

07,049.021d@008_0018 vyasaneṣu na muhyanti tvādṛśā bharatarṣabha

07,049.021d@008_0019 svargam eṣa gataḥ śūraḥ śatrūn hatvā bahūn raṇe

07,049.021d@008_0020 abālasadṛśaṃ karma kṛtvā vai puruṣottamaḥ

07,049.021d@008_0021 anatikramaṇīyo vai vidhir eṣa yudhiṣṭhira

07,049.021d@008_0022 devadānavagandharvān mṛtyur harati bhārata

07,049.021d@008_0022 yudhiṣṭhira uvāca

07,049.021d@008_0023 ime vai pṛthivīpālāḥ śerate pṛthivītale

07,049.021d@008_0024 nihatāḥ pṛtanāmadhye mṛtasaṃjñā mahābalāḥ

07,049.021d@008_0025 nāgāyutabalāś cānye vāyuvegabalās tathā

07,049.021d@008_0026 naiṣāṃ paśyāmi hantāraṃ prāṇināṃ saṃyuge kva cit

07,049.021d@008_0027 vikrameṇopapannā hi tejobalasamanvitāḥ

07,049.021d@008_0028 atha ceme hatāḥ prājñāḥ śerate vigatāyuṣaḥ

07,049.021d@008_0029 mṛtā iti ca śabdo 'yaṃ vartate ca gatārthavat

07,049.021d@008_0030 ime mṛtā mahīpālāḥ prāyaśo bhīmavikramāḥ

07,049.021d@008_0031 rājaputrāś ca saṃrabdhā vaiśvānaramukhaṃ gatāḥ

07,049.021d@008_0032 atra me saṃśayaḥ prāptaḥ kutaḥ saṃjñā mṛtā iti

07,049.021d@008_0033 kasya mṛtyuḥ kuto mṛtyuḥ kena mṛtyur imāḥ prajāḥ

07,049.021d@008_0034 saṃjaya uvāca

07,049.021d@008_0034 haraty amarasaṃkāśa tan me brūhi pitāmaha

07,049.021d@008_0035 taṃ tathā paripṛcchantaṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

07,049.021d@008_0036 āśvāsanam idaṃ vākyam uvāca bhagavān ṛṣiḥ

07,049.021d@008_0037 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam

07,049.021d@008_0038 akampanasya kathitaṃ nāradena purā nṛpa

07,049.021d@008_0039 sa cāpi rājā rājendra putravyasanam uttamam

07,049.021d@008_0040 aprasahyatamaṃ loke prāptavān iti me matiḥ

07,049.021d@008_0041 tad ahaṃ saṃpravakṣyāmi mṛtyoḥ prabhavam uttamam

07,049.021d@008_0042 tatas tvaṃ mokṣyase duḥkhāt snehabaṃdhanasaṃśrayāt

07,049.021d@008_0043 purā vṛttam idaṃ tāta śṛṇu kīrtayato mama

07,049.021d@008_0044 dhanyam ākhyānam āyuṣyaṃ śokaghnaṃ puṣṭivardhanam

07,049.021d@008_0045 purā kṛtayuge tāta āsīd rājā hy akampanaḥ

07,049.021d@008_0046 sa śatruvaśam āpanno madhye saṃgrāmamūrdhani

07,049.021d@008_0047 tasya putro harir nāma nārāyaṇasamadyutiḥ

07,049.021d@008_0048 śrīmān kṛtāstro medhāvī yudhi śakrasamo balī

07,049.021d@008_0049 sa śatrubhiḥ parivṛto bahudhā raṇamūrdhani

07,049.021d@008_0050 vyasyan bāṇasahasrāṇi yodheṣu ca gajeṣu ca

07,049.021d@008_0051 sa karma duṣkaraṃ kṛtvā saṃgrāme śatrutāpanaḥ

07,049.021d@008_0052 śatrubhir nihataḥ saṃkhye pṛtanāyāṃ yudhiṣṭhira

07,049.021d@008_0053 sa rājā pretakṛtyāni tasya kṛtvā śucānvitaḥ

07,049.021d@008_0054 śocann ahani rātrau ca nālabhat sukham ātmanaḥ

07,049.021d@008_0055 tasya śokaṃ viditvā tu putravyasanasaṃbhavam

07,049.021d@008_0056 athājagāma devarṣir nārado 'sya samīpataḥ

07,049.021d@008_0057 sa tu rājā mahābhāgo dṛṣṭvā devarṣisattamam

07,049.021d@008_0058 pūjayitvā yathānyāyaṃ kathām akathayat tadā

07,049.021d@008_0059 tasya sarvaṃ samācaṣṭa yathā vṛttaṃ nareśvara

07,049.021d@008_0060 śatrubhir vijayaṃ saṃkhye putrasya ca vadhaṃ tathā

07,049.021d@008_0061 mama putro mahāvīrya indraviṣṇusamadyutiḥ

07,049.021d@008_0062 śatrubhir bahubhiḥ saṃkhye parākramya hato balī

07,049.021d@008_0063 ka eṣa mṛtyur bhagavan kiṃvīryabalapauruṣaḥ

07,049.021d@008_0064 etad icchāmi tattvena śrotuṃ matimatāṃ vara

07,049.021d@008_0065 tasya tad vacanaṃ śrutvā nārado varadaḥ prabhuḥ

07,049.021d@008_0066 ākhyānam idam ācaṣṭa putraśokāpahaṃ mahat

07,049.021d@008_0066 nārada uvāca

07,049.021d@008_0067 śṛṇu rājan mahābāho ākhyānaṃ bahuvistaram

07,049.021d@008_0068 yathā vṛttaṃ śrutaṃ caiva mayāpi vasudhādhipa

07,049.021d@008_0069 prajāḥ sṛṣṭvā tadā brahmā ādisarge pitāmahaḥ

07,049.021d@008_0070 asaṃhṛtaṃ mahātejā dṛṣṭvā jagad idaṃ prabhuḥ

07,049.021d@008_0071 tasya cintā samutpannā saṃhāraṃ prati pārthiva

07,049.021d@008_0072 cintayan na hy asau veda saṃhāraṃ vasudhādhipa

07,049.021d@008_0073 tasya roṣān mahārāja khebhyo 'gnir udatiṣṭhata

07,049.021d@008_0074 tena sarvā diśo vyāptāḥ sāntardeśā didhakṣatā

07,049.021d@008_0075 tato divaṃ bhuvaṃ khaṃ ca jvālāmālāsamāvṛtam

07,049.021d@008_0076 carācaraṃ jagat sarvaṃ dadāha bhagavān prabhuḥ

07,049.021d@008_0077 tato hatāni bhūtāni carāṇi sthāvarāṇi ca

07,049.021d@008_0078 mahatā krodhavegena trāsayann iva vīryavān

07,049.021d@008_0079 tato haro jaṭī sthāṇur niśācarapatiḥ śivaḥ

07,049.021d@008_0080 jagāma śaraṇaṃ devaṃ brahmāṇaṃ parameṣṭhinam

07,049.021d@008_0081 tasminn āpatite sthāṇau prajānāṃ hitakāmyayā

07,049.021d@008_0082 abravīt paramo devo jvalann iva mahāmuniḥ

07,049.021d@008_0083 kiṃ kurma kāmaṃ kāmārha kāmāj jāto 'si putraka

07,049.021d@008_0084 sthāṇur uvāca

07,049.021d@008_0084 kariṣyāmi priyaṃ sarvaṃ brūhi sthāṇo yad icchasi

07,049.021d@008_0085 prajāsarganimittaṃ hi kṛto yatnas tvayā vibho

07,049.021d@008_0086 tvayā sṛṣṭāś ca vṛddhāś ca bhūtagrāmāḥ pṛthagvidhāḥ

07,049.021d@008_0087 tās taveha punaḥ krodhāt prajā dahyanti sarvaśaḥ

07,049.021d@008_0088 brahmovāca

07,049.021d@008_0088 tā dṛṣṭvā mama kāruṇyaṃ prasīda bhagavan prabho

07,049.021d@008_0089 na krudhye na ca me kāma etad evaṃ bhaved iti

07,049.021d@008_0090 pṛthivyā hitakāmāt tu tato māṃ manyur āviśat

07,049.021d@008_0091 iyaṃ hi māṃ sadā devī bhārārtā samacūcudat

07,049.021d@008_0092 saṃhārārthaṃ mahādeva bhāreṇābhihatā satī

07,049.021d@008_0093 tato 'haṃ nādhigacchāmi tapye bahuvidhaṃ tadā

07,049.021d@008_0094 sthāṇur uvāca

07,049.021d@008_0094 saṃhāram aprameyasya tato māṃ manyur āviśat

07,049.021d@008_0095 saṃhārārthaṃ prasīdasva mā ruṣo vibudhādhipa

07,049.021d@008_0096 mā prajāḥ sthāvarāś caiva jaṅgamāś ca vyanīnaśan

07,049.021d@008_0097 tava prasādād bhagavann idaṃ vartet tridhā jagat

07,049.021d@008_0098 anāgatam atītaṃ ca yac ca saṃprati vartate

07,049.021d@008_0099 bhagavān krodhasaṃdīptaḥ krodhād agniṃ samāsṛjat

07,049.021d@008_0100 sa dahaty aśmakūṭāni drumāṃś ca saritas tathā

07,049.021d@008_0101 palvalāni ca sarvāṇi sarve caiva tṛṇolapāḥ

07,049.021d@008_0102 sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva niḥśeṣaṃ kurute jagat

07,049.021d@008_0103 tad etad bhasmasād bhūtaṃ sarvaṃ jagad anāvilam

07,049.021d@008_0104 prasīda bhagavan sa tvaṃ roṣo na syād varo mama

07,049.021d@008_0105 sarve hi naṣṭā neṣyanti tava deva kathaṃ cana

07,049.021d@008_0106 tasmān nivartatāṃ tejas tvayy eveha pralīyatām

07,049.021d@008_0107 upāyam anyaṃ saṃpaśya prajānāṃ hitakāmyayā

07,049.021d@008_0108 yatheme prāṇinaḥ sarve nivarteraṃs tathā kuru

07,049.021d@008_0109 abhāvaṃ neha gaccheyur utsannajananāḥ prajāḥ

07,049.021d@008_0110 adhidaive niyukto 'smi tvayā lokeṣu lokahan

07,049.021d@008_0111 mā vinaśyej jagannātha jagat sthāvarajaṅgamam

07,049.021d@008_0112 nārada uvāca

07,049.021d@008_0112 prasādābhimukhaṃ devaṃ tasmād evaṃ bravīmy aham

07,049.021d@008_0113 śrutvā hi vacanaṃ devaḥ sthāṇor nihatapāpmanaḥ

07,049.021d@008_0114 tejaḥ saṃveṣṭayām āsa punar evāntarātmani

07,049.021d@008_0115 tato 'gnim upasaṃhṛtya bhagavāṃl lokasatkṛtaḥ

07,049.021d@008_0116 pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca kalpayām āsa vai prabhuḥ

07,049.021d@008_0117 upasaṃharatas tasya tam agniṃ roṣajaṃ tathā

07,049.021d@008_0118 prādurbabhūva viśvebhyaḥ khebhyo nārī mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0119 kṛṣṇā raktāmbaradharā raktajihvāsyalocanā

07,049.021d@008_0120 kuṇḍalābhyāṃ ca rājendra taptābhyāṃ samalaṃkṛtā

07,049.021d@008_0121 sā viniḥsṛtya vai khebhyo dakṣiṇāṃ diśam āśritā

07,049.021d@008_0122 smayamāneva cāvaikṣad devau viśveśvarāv ubhau

07,049.021d@008_0123 tām āhūya tadā devo lokādinidhaneśvaraḥ

07,049.021d@008_0124 mṛtyo iti mahīpāla jahi cemāḥ prajā iti

07,049.021d@008_0125 tvaṃ hi saṃhārabuddhyātha prādurbhūtā ruṣo mama

07,049.021d@008_0126 tasmāt saṃhara sarvās tvaṃ prajāḥ sajaḍapaṇḍitāḥ

07,049.021d@008_0127 mama tvaṃ hi niyogena tataḥ śreyo hy avāpsyasi

07,049.021d@008_0128 evam uktā tu sā tena mṛtyuḥ kamalalocanā

07,049.021d@008_0129 dadhyau cātyartham abalā praruroda ca susvaram

07,049.021d@008_0130 pāṇibhyāṃ pratijagrāha tāny aśrūṇi pitāmahaḥ

07,049.021d@008_0131 nārada uvāca

07,049.021d@008_0131 sarvabhūtahitārthāya tāṃ cāpy anunayat tadā

07,049.021d@008_0132 vinīya duḥkham abalā ātmany eva prajāpatim

07,049.021d@008_0133 uvāca prāñjalir bhūtvā latevāvarjitā punaḥ

07,049.021d@008_0134 tvayā sṛṣṭā kathaṃ nārī īdṛśī vadatāṃ vara

07,049.021d@008_0135 krūraṃ karmāhitaṃ kuryāṃ mūḍheva kim u jānatī

07,049.021d@008_0136 bibhemy aham adharmād dhi prasīda bhagavan prabho

07,049.021d@008_0137 priyān putrān vayasyāṃś ca bhrātṝn mātṝḥ pitṝn patīn

07,049.021d@008_0138 anudhyāsyanti ye deva mṛtāṃs teṣāṃ bibhemy aham

07,049.021d@008_0139 kṛpaṇānāṃ hi rudatāṃ ye patanty aśrubindavaḥ

07,049.021d@008_0140 tebhyo hi balavad bhītā śaraṇaṃ tvāham āgatā

07,049.021d@008_0141 yamasya bhavanaṃ deva na gaccheyaṃ surottama

07,049.021d@008_0142 prasādaye tvā varada mūrdhnodagranakhena ca

07,049.021d@008_0143 etad icchāmy ahaṃ kāmaṃ tvatto lokapitāmaha

07,049.021d@008_0144 iccheyaṃ tvatprasādād vai tapas taptuṃ prajeśvara

07,049.021d@008_0145 pradiśemaṃ varaṃ deva tvaṃ mahyaṃ bhagavan prabho

07,049.021d@008_0146 tvayā hy uktā gamiṣyāmi dhenukāśramam uttamam

07,049.021d@008_0147 tatra tapsye tapas tīvraṃ tavaivārādhane ratā

07,049.021d@008_0148 na hi śakṣyāmi deveśa prāṇān prāṇabhṛtāṃ priyān

07,049.021d@008_0149 brahmovāca

07,049.021d@008_0149 hartuṃ vilapamānānām adharmād abhirakṣa mām

07,049.021d@008_0150 mṛtyo saṃkalpitāsi tvaṃ prajāsaṃhārahetunā

07,049.021d@008_0151 gaccha saṃhara sarvās tvaṃ prajā mā te vicāraṇā

07,049.021d@008_0152 bhavitā tv etad evaṃ hi naitaj jātv anyathā bhavet

07,049.021d@008_0153 nārada uvāca

07,049.021d@008_0153 bhavatv aninditā loke kuruṣva vacanaṃ mama

07,049.021d@008_0154 evam uktābhavadbhītā prāñjalir bhagavanmukhī

07,049.021d@008_0155 saṃhāre nākarod buddhiṃ prajānāṃ hitakāmyayā

07,049.021d@008_0156 tūṣṇīm āsīt tadā devaḥ prajānām īśvareśvaraḥ

07,049.021d@008_0157 prasādaṃ cāgamat kṣipram ātmany eva pitāmahaḥ

07,049.021d@008_0158 smayamānaś ca lokeśo lokān sarvān avaikṣata

07,049.021d@008_0159 lokāś cāsan yathāpūrvaṃ dṛṣṭās tenāpamanyunā

07,049.021d@008_0160 nivṛttaroṣe tasmiṃs tu bhagavaty aparājite

07,049.021d@008_0161 sā kanyāpi jagāmātha samīpāt tasya dhīmataḥ

07,049.021d@008_0162 apasṛtyāpratiśrutya prajāsaṃharaṇaṃ tadā

07,049.021d@008_0163 tvaramāṇā ca rājendra mṛtyur dhenukam abhyayāt

07,049.021d@008_0164 sā tatra paramaṃ tīvraṃ cacāra vratam uttamam

07,049.021d@008_0165 samāhitaikapādena tasthau padmāni ṣoḍaśa

07,049.021d@008_0166 pañca cānyāni kāruṇyāt prajānām abhayaiṣiṇī

07,049.021d@008_0167 indriyāṇīndriyārthebhyaḥ priyebhyaḥ saṃnivartya sā

07,049.021d@008_0168 tatas tv ekena pādena punar anyāni sapta vai

07,049.021d@008_0169 tasthau padmāni ṣaṭ caiva sapta caikaṃ ca pārthiva

07,049.021d@008_0170 tataḥ padmāyutaṃ tāta mṛgaiḥ saha cacāra sā

07,049.021d@008_0171 punar gatvā tato nandāṃ puṇyāṃ śītāmalodakām

07,049.021d@008_0172 apsu varṣasahasrāṇi sapta caikaṃ ca sānayat

07,049.021d@008_0173 dhārayitvā tu niyamaṃ nandāyāṃ vītakalmaṣā

07,049.021d@008_0174 sā pūrvaṃ kauśikīṃ puṇyāṃ jagāma niyame dhṛtā

07,049.021d@008_0175 tatra vāyujalāhārā cacāra niyutaṃ punaḥ

07,049.021d@008_0176 pañcagaṅge ca sā puṇye kanyā vetasakeṣu ca

07,049.021d@008_0177 tapoviśeṣair bahubhiḥ karśayad deham ātmanaḥ

07,049.021d@008_0178 tato gatvā mahāgaṅgāṃ mahāmeruṃ ca kevalam

07,049.021d@008_0179 tasthau cāśmeva niśceṣṭā prāṇāyāmaparāyaṇā

07,049.021d@008_0180 punar himavato mūrdhni yatra devā purāyajan

07,049.021d@008_0181 tatrāṅguṣṭena sā tasthau nikharvaṃ paramā śubhā

07,049.021d@008_0182 puṣkareṣv atha gokarṇe naimiṣe malaye tathā

07,049.021d@008_0183 akarśayat svakaṃ dehaṃ niyamair manasaḥ priyaiḥ

07,049.021d@008_0184 ananyadevatā nityaṃ dṛḍhabhaktā pitāmahe

07,049.021d@008_0185 tasthau pitāmahaṃ caiva toṣayām āsa dharmataḥ

07,049.021d@008_0186 tatas tām abravīt prīto lokānāṃ prabhavo 'vyayaḥ

07,049.021d@008_0187 mṛtyo kim idam atyarthaṃ tapāṃsi carasīti ha

07,049.021d@008_0188 tato 'bravīt punar mṛtyur bhagavantaṃ pitāmaham

07,049.021d@008_0189 nāhaṃ hanyāṃ prajā deva svasthāś cākrośatīs tathā

07,049.021d@008_0190 etad icchāmi sarveśa tvatto varam ahaṃ prabho

07,049.021d@008_0191 adharmabhayabhītāsmi tato 'haṃ tapa āsthitā

07,049.021d@008_0192 bhītāyās tu mahābhāga prayacchābhayam avyaya

07,049.021d@008_0193 ārtā cānāgasī nārī yācāmi bhava me gatiḥ

07,049.021d@008_0194 tām abravīt tato devo bhūtabhavyabhaviṣyavit

07,049.021d@008_0195 adharmo nāsti te mṛtyo saṃharantyā imāḥ prajāḥ

07,049.021d@008_0196 mayā coktaṃ mṛṣā bhadre bhavitā na kathaṃ cana

07,049.021d@008_0197 tasmāt saṃhara kalyāṇi prajāḥ sarvāś caturvidhāḥ

07,049.021d@008_0198 dharmaḥ sanātanaś ca tvā sarvathānupravekṣyati

07,049.021d@008_0199 lokapālo yamaś caiva sahāyā vyādhayas tathā

07,049.021d@008_0200 ahaṃ ca vibudhāś caiva punar dāsyāma te varam

07,049.021d@008_0201 yathā tvam enasā muktā virajāḥ khyātim eṣyasi

07,049.021d@008_0202 saivam uktā mahārāja kṛtāñjalir idaṃ vibhum

07,049.021d@008_0203 punar evābravīd vākyaṃ prasādya śirasā tadā

07,049.021d@008_0204 yady evam etat kartavyaṃ mayā na syād vinā prabho

07,049.021d@008_0205 tavājñā mūrdhni me nyastā yat te vakṣyāmi tac chṛṇu

07,049.021d@008_0206 lobhaḥ krodho 'bhyasūyerṣyā droho mohaś ca dehinām

07,049.021d@008_0207 brahmovāca

07,049.021d@008_0207 ahrīś cānyonyaparuṣā dehaṃ bhindyuḥ pṛthagvidhāḥ

07,049.021d@008_0208 tathā bhaviṣyate mṛtyo sādhu saṃhara vai prajāḥ

07,049.021d@008_0209 adharmas te na bhavitā nāpadhyāsyāmy ahaṃ śubhe

07,049.021d@008_0210 yāny aśrubindūni kare samāsate

07,049.021d@008_0211 te vyādhayaḥ prāṇinām ātmajātāḥ

07,049.021d@008_0212 te mārayiṣyanti narān gatāsūn

07,049.021d@008_0213 nādharmas te bhavitā mā sma bhaiṣīḥ

07,049.021d@008_0214 dharmo mṛtyo māraṇe prāṇināṃ te

07,049.021d@008_0215 tvaṃ vai dharmas tvaṃ hi dharmasya ceśā

07,049.021d@008_0216 dharmyā bhūtvā dharmanityā dharitrī

07,049.021d@008_0217 tasmāt prāṇān sarvathemān niyaccha

07,049.021d@008_0218 sarveṣāṃ vai prāṇināṃ kāmaroṣau

07,049.021d@008_0219 saṃtyajya tvaṃ saṃharasveha jīvān

07,049.021d@008_0220 evaṃ dharmas te bhaviṣyaty ananto

07,049.021d@008_0221 mithyāvṛttān mārayiṣyaty adharmaḥ

07,049.021d@008_0222 tenātmānaṃ pāvayasvātmanā tvaṃ

07,049.021d@008_0223 pāpe ''tmānaṃ majjayiṣyanty asattvāḥ

07,049.021d@008_0224 tasmāt kāmaṃ roṣam apy āgataṃ tvaṃ

07,049.021d@008_0225 nārada uvāca

07,049.021d@008_0225 saṃtyajyātaḥ saṃharasveha jīvān

07,049.021d@008_0226 sā vai bhītā mṛtyusaṃjñopadeśāc

07,049.021d@008_0227 chāpād bhītā bāḍham ity abravīt tam

07,049.021d@008_0228 sā ca prāṇān prāṇinām antakāle

07,049.021d@008_0229 kāmakrodhau tyajya haraty asaktā

07,049.021d@008_0230 mṛtyus teṣāṃ vyādhayas tatprasūtā

07,049.021d@008_0231 vyādhī rogo rujyate yena jantuḥ

07,049.021d@008_0232 sarveṣāṃ vai prāṇināṃ prāyaṇānte

07,049.021d@008_0233 prāṇā gatvā saṃnivṛttās tathaiva

07,049.021d@008_0234 vāyur bhīmo bhīmanādo mahaujā

07,049.021d@008_0235 bhettā dehān prāṇināṃ sarvago 'sau

07,049.021d@008_0236 naivāvṛttiṃ nānuvṛttiṃ kadā cit

07,049.021d@008_0237 prāpnoty ugro 'nantatejā viśiṣṭaḥ

07,049.021d@008_0238 sarve devā martyasaṃjñā viśiṣṭās

07,049.021d@008_0239 tasmāt putraṃ mā śuco rājasiṃha

07,049.021d@008_0240 svargaṃ prāpto modate tvattanūjo

07,049.021d@008_0241 nityaṃ ramyān vīralokān avāpya

07,049.021d@008_0242 tyaktvā duḥkhaṃ saṃgataḥ puṇyakṛdbhir

07,049.021d@008_0243 eṣā mṛtyur devadiṣṭā prajānām

07,049.021d@008_0244 prāpte kāle saṃharitrī yathāvat

07,049.021d@008_0245 svayaṃ kṛtā prāṇaharā prajānām

07,049.021d@008_0246 ātmānaṃ vai prāṇino ghnanti sarve

07,049.021d@008_0247 nainaṃ mṛtyur daṇḍapāṇir hinasti

07,049.021d@008_0248 tasmān mṛtān nānuśocanti dhīrās

07,049.021d@008_0249 vyāsa uvāca

07,049.021d@008_0249 tattvaṃ jñātvā niścayaṃ brahmasṛṣṭam

07,049.021d@008_0250 etac chrutvārthavad vākyaṃ nāradena prakāśitam

07,049.021d@008_0251 uvācākampano rājā sakhāyaṃ nāradaṃ tadā

07,049.021d@008_0252 vyapetaśokaḥ prīto 'smi bhagavann ṛṣisattama

07,049.021d@008_0253 śrutvetihāsaṃ tvatto 'dya kṛtārtho 'smy abhivādaye

07,049.021d@008_0254 tathokto nāradas tena rājñā ṛṣivarottamaḥ

07,049.021d@008_0255 jagāma nandanaṃ śīghraṃ devarṣir amitātmavān

07,049.021d@008_0256 puṇyaṃ yaśasyaṃ svargyaṃ ca dhanyam āyuṣyam eva ca

07,049.021d@008_0257 asyetihāsasya sadā śravaṇaṃ śrāvaṇaṃ tathā

07,049.021d@008_0258 etad arthapadaṃ śrutvā vijñāya tvaṃ ca pāṇḍava

07,049.021d@008_0259 kṣatradharmaṃ ca vijñāya śūrāṇāṃ ca parāṃ gatim

07,049.021d@008_0260 saṃprāpto 'sau mahāvīryaḥ svargalokaṃ mahārathaḥ

07,049.021d@008_0261 abhimanyuḥ parān hatvā pramukhe sarvadhanvinām

07,049.021d@008_0262 yudhyamāno maheṣvāso hataḥ so 'bhimukho raṇe

07,049.021d@008_0263 asinā gadayā śaktyā dhanuṣā ca mahārathaḥ

07,049.021d@008_0264 tasmāt parāṃ dhṛtiṃ kṛtvā bhrātṛbhiḥ saha pāṇḍava

07,049.021d@008_0265 saṃjaya uvāca

07,049.021d@008_0265 apramattaḥ susaṃnaddhaḥ śīghraṃ yoddhum upākrama

07,049.021d@008_0266 śrutvā mṛtyusamutpattiṃ karmāṇy anupamāni ca

07,049.021d@008_0267 dharmarājaḥ punar vākyaṃ prasādyainam athābravīt

07,049.021d@008_0268 guravaḥ puṇyakarmāṇaḥ śakrapratimavikramāḥ

07,049.021d@008_0269 pūrvarājarṣayo brahman kiyanto mṛtyunā hatāḥ

07,049.021d@008_0270 bhūya eva tu māṃ tathyair vacobhir abhibṛṃhaya

07,049.021d@008_0271 rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ samāśvāsaya karmabhiḥ

07,049.021d@008_0272 kiyatyo dakṣiṇā dattāḥ kaiś ca dattā mahātmabhiḥ

07,049.021d@008_0273 vyāsa uvāca

07,049.021d@008_0273 rājarṣibhiḥ puṇyakṛdbhis tad bhavān prabravītu me

07,049.021d@008_0274 śvityasya nṛpateḥ putraḥ sṛñjayo nāma bhūmipaḥ

07,049.021d@008_0275 sakhāyau tasya caivobhau ṛṣī nāradaparvatau

07,049.021d@008_0276 tau kadā cid gṛhaṃ tasya praviṣṭau taddidṛkṣayā

07,049.021d@008_0277 vidhivac cārcitau tena prītau tatroṣatuḥ sukham

07,049.021d@008_0278 taṃ kadā cit sukhāsīnaṃ tābhyāṃ saha śucismitā

07,049.021d@008_0279 nārada uvāca

07,049.021d@008_0279 duhitābhyāgamat kanyā sṛñjayaṃ varavarṇinī

07,049.021d@008_0280 kasyeyaṃ capalāpāṅgī sarvalakṣaṇasaṃmatā

07,049.021d@008_0281 utāho bhāsvid arkasya jvalanasya śikhā tv iyam

07,049.021d@008_0282 vyāsa uvāca

07,049.021d@008_0282 hrīḥ śrīḥ kīrtir dhṛtiḥ puṣṭiḥ siddhiś candramasaḥ prabhā

07,049.021d@008_0283 evaṃ bruvāṇaṃ devarṣiṃ nṛpatiḥ sṛñjayo 'bravīt

07,049.021d@008_0284 mameyaṃ bhagavan kanyā matto varam abhīpsati

07,049.021d@008_0285 nāradas tv abravīd enaṃ dehi mahyam imāṃ nṛpa

07,049.021d@008_0286 bhāryārthaṃ sumahac chreyaḥ prāptuṃ ced icchase 'nagha

07,049.021d@008_0287 dadānīty eva saṃhṛṣṭaḥ sṛñjayaḥ prāha nāradam

07,049.021d@008_0288 parvatas tu susaṃkruddho nāradaṃ vākyam abravīt

07,049.021d@008_0289 hṛdayena mayā pūrvaṃ vṛtāṃ vai vṛtavān asi

07,049.021d@008_0290 yasmād vṛtā tvayā vipra mā gāḥ svargaṃ yathecchayā

07,049.021d@008_0291 evam ukto nāradas taṃ pratyuvācottaraṃ vacaḥ

07,049.021d@008_0292 manovāgbuddhisaṃbhāṣāḥ satyaṃ toyam athāgnayaḥ

07,049.021d@008_0293 pāṇigrahaṇamantrāś ca prathitaṃ varalakṣaṇam

07,049.021d@008_0294 na tv eṣā niścitā niṣṭhā niṣṭhā saptapadī smṛtā

07,049.021d@008_0295 anutpanne ca kāryārthe māṃ tvaṃ vyāhṛtavān asi

07,049.021d@008_0296 tasmāt tvam api na svargaṃ gamiṣyasi mayā vinā

07,049.021d@008_0297 anyonyam evaṃ śaptvā vai tasthatus tatra tau tadā

07,049.021d@008_0298 sṛñjayo hy api vai viprān pānācchādanabhojanaiḥ

07,049.021d@008_0299 putrakāmaḥ paraṃ śaktyā yatnenopācarac chuciḥ

07,049.021d@008_0300 tasya prasannā viprendrāḥ kadā cit putram īpsavaḥ

07,049.021d@008_0301 tapaḥsvādhyāyaniratā vedavedāṅgapāragāḥ

07,049.021d@008_0302 sahitā nāradaṃ prāhur dehy asmai putram īpsitam

07,049.021d@008_0303 tathety uktvā dvijair uktaḥ sṛñjayaṃ nārado 'bravīt

07,049.021d@008_0304 varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yādṛśaṃ putram īpsitam

07,049.021d@008_0305 tathoktaḥ prāñjalī rājā putraṃ vavre guṇānvitam

07,049.021d@008_0306 yaśasvinaṃ kīrtimantaṃ tejasvinam ariṃdamam

07,049.021d@008_0307 yasya mūtraṃ purīṣaṃ ca kledaḥ svedaś ca kāñcanam

07,049.021d@008_0308 suvarṇaṣṭhīvir ity eva tasya nāmābhavat kṛtam

07,049.021d@008_0309 tasmin varapradānena pravardhaty amite dhane

07,049.021d@008_0310 kārayām āsa nṛpatiḥ sauvarṇaṃ sarvam īpsitam

07,049.021d@008_0311 gṛhaprākāradurgāṇi brāhmaṇāvasathāny api

07,049.021d@008_0312 śayyāsanāni yānāni sthālī piṭharabhājanam

07,049.021d@008_0313 tasya sma rājño yad veśma bāhyāś copaskarāś ca ye

07,049.021d@008_0314 sarvaṃ tat kāñcanamayaṃ kālena parivardhitam

07,049.021d@008_0315 atha dasyugaṇāḥ śrutvā dṛṣṭvā cainaṃ tathāvidham

07,049.021d@008_0316 saṃbhūya tasya nṛpateḥ samārabdhāś cikīrṣitum

07,049.021d@008_0317 ke cit tatrābruvan rājñaḥ putraṃ gṛhṇīma vai svayam

07,049.021d@008_0318 so 'syākaraḥ kāñcanasya tasya yatnaṃ carāmahe

07,049.021d@008_0319 tatas te dasyavo lubdhāḥ praviśya nṛpater gṛham

07,049.021d@008_0320 rājaputraṃ tato jahruḥ suvarṇaṣṭīvinaṃ balāt

07,049.021d@008_0321 gṛhyainam anupāyajñā nayitvātha vanaṃ tataḥ

07,049.021d@008_0322 hatvā viśasya nāpaśyan sulubdhā vasu kiṃ cana

07,049.021d@008_0323 tasya prāṇair vimuktasya naṣṭaṃ tad varadaṃ vasu

07,049.021d@008_0324 dasyavaś ca tadānyonyaṃ jaghnur mūrkhā vicetasaḥ

07,049.021d@008_0325 hatvā parasparaṃ naṣṭāḥ kumāraṃ cādbhutaṃ bhuvi

07,049.021d@008_0326 asaṃbhāvyaṃ gatā ghoraṃ narakaṃ duṣṭakāriṇaḥ

07,049.021d@008_0327 taṃ dṛṣṭvā nihataṃ putraṃ varadattaṃ mahātapāḥ

07,049.021d@008_0328 vilalāpa suduḥkhārto bahudhā karuṇaṃ nṛpaḥ

07,049.021d@008_0329 vilapantaṃ niśamyātha putraśokahataṃ nṛpam

07,049.021d@008_0330 pratyadṛśyata devarṣir nārado nṛpasaṃnidhau

07,049.021d@008_0331 uvāca cainaṃ duḥkhārtaṃ vilapantam acetasam

07,049.021d@008_0332 sṛñjayaṃ nārado 'bhyetya tan nibodha yudhiṣṭhira

07,049.021d@008_0333 kāmānām avitṛptas tvaṃ sṛñjayeha mariṣyasi

07,049.021d@008_0334 yasya caite vayaṃ gehe uṣitā brahmavādinaḥ

07,049.021d@008_0335 āvikṣitaṃ maruttaṃ ca mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0336 saṃvarto yājayām āsa spardhayā yaṃ bṛhaspateḥ

07,049.021d@008_0337 yasmai rājarṣaye prādād varaṃ sa bhagavān prabhuḥ

07,049.021d@008_0338 haimaṃ himavataḥ pādaṃ yiyakṣor vividhaiḥ savaiḥ

07,049.021d@008_0339 yasya sendrā marudgaṇā bṛhaspatipurogamāḥ

07,049.021d@008_0340 devā viśvasṛjaḥ sarve yajñān ūhur mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0341 yajñavāṭasya sauvarṇāḥ sarve cāsan paricchadāḥ

07,049.021d@008_0342 yasya sarvaṃ tadā hy annaṃ mano 'bhiprāyagaṃ śuci

07,049.021d@008_0343 kāmato bubhujur viprāḥ sarve cānnārthino janāḥ

07,049.021d@008_0344 payo dadhi ghṛtaṃ kṣaudraṃ bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca śobhanam

07,049.021d@008_0345 yasya yajñeṣu sarveṣu vāsāṃsy ābharaṇāni ca

07,049.021d@008_0346 īpsitāny upatiṣṭhanti prasṛtān vedapāragān

07,049.021d@008_0347 marutaḥ pariveṣṭāro marut tasyābhavan gṛhe

07,049.021d@008_0348 āvikṣitasya rājarṣer viśve devāḥ sabhāsadaḥ

07,049.021d@008_0349 yasya vīryavato rājñaḥ suvṛṣṭyā sasyasaṃpadaḥ

07,049.021d@008_0350 havirbhis tarpitā yena samyak kḷptair divaukasaḥ

07,049.021d@008_0351 ṛṣīṇāṃ ca pitṝṇāṃ ca devānāṃ sukhajīvinām

07,049.021d@008_0352 brahmacaryaśrutasutair yajñair dānena cānṛṇaḥ

07,049.021d@008_0353 śayanāsanayānāni svarṇarāśīś ca dustyajāḥ

07,049.021d@008_0354 tat sarvam amitaṃ vittaṃ dattvā viprebhya icchayā

07,049.021d@008_0355 so 'nudhyātas tu śakreṇa prajāḥ kṛtvā nirāmayāḥ

07,049.021d@008_0356 śraddadhāno jitāṃl lokān gataḥ puṇyaduho 'kṣayān

07,049.021d@008_0357 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0358 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0359 nārada uvāca

07,049.021d@008_0359 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0360 suhotraṃ nāma rājānaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0361 ekavīram anādhṛṣyam amitragaṇamardanam

07,049.021d@008_0362 yaḥ prāpya rājyaṃ dharmeṇa ṛtvigbrahmapurohitān

07,049.021d@008_0363 apṛcchad ātmanaḥ śreyaḥ pṛṣṭvā teṣāṃ mate sthitaḥ

07,049.021d@008_0364 prajānāṃ pālanaṃ dharmo dānam ijyā dviṣajjayaḥ

07,049.021d@008_0365 etat suhotro vijñāya dharmeṇaicchad dhanāgamam

07,049.021d@008_0366 dharmeṇārādhayad devān bāṇaiḥ śatrūñ jayaṃs tathā

07,049.021d@008_0367 sarvāṇy api ca bhūtāni svaguṇair apy arañjayat

07,049.021d@008_0368 yo 'bhuṅktemāṃ vasumatīṃ mlecchāṭavikavarjitām

07,049.021d@008_0369 yasmai vavarṣa parjanyo hiraṇyaṃ parivatsaram

07,049.021d@008_0370 hiraṇyodās tathā nadyaḥ suhotrasya mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0371 yasmin kūrmān karkaṭakān matsyāṃś ca vividhān bahūn

07,049.021d@008_0372 kāmān varṣati parjanyo rūpāṇi vividhāni ca

07,049.021d@008_0373 sauvarṇāny aprameyāni vāpyaś ca krośasaṃmitāḥ

07,049.021d@008_0374 sa tatra śatasāhasrān nakrān makarakacchapān

07,049.021d@008_0375 sauvarṇān patitān dṛṣṭvā tato 'smayata vai 'tithiḥ

07,049.021d@008_0376 tat suvarṇam aparyantaṃ rājarṣiḥ kurujāṅgale

07,049.021d@008_0377 ījāno vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0378 so 'śvamedhasahasreṇa rājasūyaśatena ca

07,049.021d@008_0379 puṇyaiḥ kṣatriyayajñaiś ca prabhūtavaradakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0380 kāmyanaimittikājasrair iṣṭāṃ gatim avāptavān

07,049.021d@008_0381 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0382 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0383 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0383 nārada uvāca

07,049.021d@008_0384 rājānaṃ pauravaṃ vīraṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0385 yaḥ sahasraṃ sahasrāṇāṃ śvetān aśvān avāsṛjat

07,049.021d@008_0386 tasyāśvamedhe rājarṣer deśād deśāt sameyuṣām

07,049.021d@008_0387 śikṣākṣaravidhijñānāṃ nāsīt saṃkhyā vipaścitām

07,049.021d@008_0388 vedavidyāvratasnātā vadānyāḥ priyadarśanāḥ

07,049.021d@008_0389 subhakṣācchādanagṛhāḥ suśayyāsanavāhanāḥ

07,049.021d@008_0390 naṭanartakagandharvaiḥ pūrṇakair vardhamānakaiḥ

07,049.021d@008_0391 niyodhakaiś ca krīḍadbhis tatra sma pariharṣitāḥ

07,049.021d@008_0392 yajñe yajñe yathākālaṃ dakṣiṇāḥ so 'tyakālayat

07,049.021d@008_0393 dvipā daśasahasrākhyāḥ pramadāḥ kāñcanaprabhāḥ

07,049.021d@008_0394 sadhvajāḥ sapatākāś ca rathā hemamayās tathā

07,049.021d@008_0395 yaḥ sahasraṃ sahasrāṇi kanyāhemavibhūṣitāḥ

07,049.021d@008_0396 dhūryujāśvagajārūḍhāḥ sagṛhakṣetragośatāḥ

07,049.021d@008_0397 śataṃ śatasahasrāṇi svarṇamālān atharṣabhān

07,049.021d@008_0398 gavāṃ sahasrānucarān dakṣiṇā atyakālayat

07,049.021d@008_0399 hemaśṛṅgyo raupyakhurāḥ savatsāḥ kāṃsyadohanāḥ

07,049.021d@008_0400 dāsīdāsakharoṣṭrāṃś ca prādād ājāvikaṃ bahu

07,049.021d@008_0401 ratnānāṃ vividhān kūṭān vividhān annaparvatān

07,049.021d@008_0402 tat sarvaṃ vitate yajñe dakṣiṇā atyakālayat

07,049.021d@008_0403 tatrāsya gāthā gāyanti ye purāṇavido janāḥ

07,049.021d@008_0404 aṅgasya yajamānasya svadharmādhigatāḥ śubhāḥ

07,049.021d@008_0405 guṇottarās te kratavas tasyāsan sārvakāmikāḥ

07,049.021d@008_0406 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0407 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0408 nārada uvāca

07,049.021d@008_0408 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0409 śibim auśīnaraṃ cāpi mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0410 ya imāṃ pṛthivīṃ sarvāṃ carmavat paryaveṣṭayat

07,049.021d@008_0411 sādridvīpārṇavavanāṃ rathaghoṣeṇa nādayan

07,049.021d@008_0412 sa śibir vai ripūn nityaṃ mukhyān nighnan sapatnajit

07,049.021d@008_0413 tena yajñair bahuvidhair iṣṭaṃ paryāptadakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0414 sa rājā vīryavān dhīmān avāpya vasu puṣkalam

07,049.021d@008_0415 sarvamūrdhāvasiktānāṃ saṃmataḥ so 'bhavad yudhi

07,049.021d@008_0416 ayajac cāśvamedhair yo vijitya pṛthivīm imām

07,049.021d@008_0417 nirargalair bahuphalair niṣkakoṭisahasradaḥ

07,049.021d@008_0418 hastyaśvapaśubhir dhānyair mṛgair gojāvibhis tathā

07,049.021d@008_0419 vividhaiḥ pṛthivīṃ pūrṇāṃ śibir brāhmaṇasāt karot

07,049.021d@008_0420 yāvatyo varṣato dhārā yāvatyo divi tārakāḥ

07,049.021d@008_0421 tāvatīr adadad gā vai śibir auśīnaro 'dhvare

07,049.021d@008_0422 no yantāraṃ dhuras tasya kaṃ cid anyaṃ prajāpatiḥ

07,049.021d@008_0423 bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ vā nādhyagacchan narottamam

07,049.021d@008_0424 tasyāsan vividhā yajñāḥ sarvakāmaiḥ samanvitāḥ

07,049.021d@008_0425 hemayūpāsanagṛhā hemaprākāratoraṇāḥ

07,049.021d@008_0426 śucisvādvannapānāś ca brāhmaṇāḥ prayutāyutāḥ

07,049.021d@008_0427 nānābhakṣoccayataṭāḥ payodadhimadhuhradāḥ

07,049.021d@008_0428 tasyāsan yajñavāṭeṣu nadyaḥ śubhrānnaparvatāḥ

07,049.021d@008_0429 pibata snāta khādadhvam iti yatrocyate janaiḥ

07,049.021d@008_0430 yasmai prādād varaṃ rudras tuṣṭaḥ puṇyena karmaṇā

07,049.021d@008_0431 akṣayaṃ dadato vittaṃ śraddhā kīrtis tathā kriyāḥ

07,049.021d@008_0432 yathoktam eva bhūtānāṃ priyatvaṃ svargam uttamam

07,049.021d@008_0433 etāṃl labdhvā varān iṣṭāñ śibiḥ kāle divaṃ gataḥ

07,049.021d@008_0434 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0435 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0436 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0436 nārada uvāca

07,049.021d@008_0437 rāmaṃ dāśarathiṃ caiva mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0438 yaṃ prajā anvamodanta pitā putrān ivaurasān

07,049.021d@008_0439 asaṃkhyeyā guṇā yasmin nāsann amitatejasi

07,049.021d@008_0440 yaś caturdaśavarṣāṇi nideśāt pitur acyutaḥ

07,049.021d@008_0441 vane vanitayā sārdham avasal lakṣmaṇānugaḥ

07,049.021d@008_0442 jaghāna ca janasthāne rākṣasān manujarṣabhaḥ

07,049.021d@008_0443 tapasvināṃ rakṣaṇārthaṃ sahasrāṇi caturdaśa

07,049.021d@008_0444 tatraiva vasatas tasya rāvaṇo nāma rākṣasaḥ

07,049.021d@008_0445 jahāra bhāryāṃ vaidehīṃ saṃmohyainaṃ sahānujam

07,049.021d@008_0446 jaghāna samare kruddhaḥ pureva tryambako 'ndhakam

07,049.021d@008_0447 surāsurair avadhyaṃ taṃ devabrāhmaṇakaṇṭakam

07,049.021d@008_0448 jaghāna sa mahābāhuḥ paulastyaṃ sagaṇaṃ raṇe

07,049.021d@008_0449 saṃprāpya vidhivad rājyaṃ sarvabhūtānukampakaḥ

07,049.021d@008_0450 ājahāra mahāyajñaṃ prajā dharmeṇa pālayan

07,049.021d@008_0451 nirargalaṃ sajārūthyam aśvamedhaśataṃ vibhuḥ

07,049.021d@008_0452 ājahāra sureśasya haviṣā mudam āvahan

07,049.021d@008_0453 anyaiś ca vividhair yajñair īje bahuguṇair nṛpaḥ

07,049.021d@008_0454 kṣutpipāse 'jayad rāmaḥ sarvarogāṃś ca dehinām

07,049.021d@008_0455 satataṃ guṇasaṃpanno dīpyamānaḥ svatejasā

07,049.021d@008_0456 ati sarvāṇi bhūtāni rāmo dāśarathir babhau

07,049.021d@008_0457 ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca mānuṣāṇāṃ ca sarvaśaḥ

07,049.021d@008_0458 pṛthivyāṃ sahavāso 'bhūd rāme rājyaṃ praśāsati

07,049.021d@008_0459 nāhīyata tadā prāṇaḥ prāṇināṃ na tad anyathā

07,049.021d@008_0460 prāṇāpānasamānāś ca rāme rājyaṃ praśāsati

07,049.021d@008_0461 dīrghāyuṣaḥ prajāḥ sarvā yuvā na mriyate tadā

07,049.021d@008_0462 vedaiś caturbhiḥ saṃprītāḥ prāpnuvanti divaukasaḥ

07,049.021d@008_0463 havyaṃ kavyaṃ ca vividhaṃ niṣpūrtaṃ hutam eva ca

07,049.021d@008_0464 adaṃśamaśakā deśā naṣṭavyālasarīsṛpāḥ

07,049.021d@008_0465 nāpsu prāṇabhṛtāṃ mṛtyur nākāle jvalano 'dahat

07,049.021d@008_0466 adharmarucayo lubdhā mūrkhā vā nābhavaṃs tadā

07,049.021d@008_0467 śiṣṭeṣṭaprājñakarmāṇaḥ sarvavarṇās tadābhavan

07,049.021d@008_0468 svadhām ūrjaṃ ca rakṣobhir janasthāne praṇāśite

07,049.021d@008_0469 prādān nihatya rakṣāṃsi pitṛdevebhya īśvaraḥ

07,049.021d@008_0470 sahasraputrāḥ puruṣā daśavarṣaśatāyuṣaḥ

07,049.021d@008_0471 na ca jyeṣṭāḥ kaniṣṭebhyas tadā śrāddhān akārayan

07,049.021d@008_0472 śyāmo yuvā lohitākṣo mattamātaṅgavikramaḥ

07,049.021d@008_0473 ājānubāhuḥ subhujaḥ siṃhaskandho mahābalaḥ

07,049.021d@008_0474 daśavarṣasahasrāṇi daśavarṣaśatāni ca

07,049.021d@008_0475 sarvabhūtamanaḥkānto rāmo rājyam akārayat

07,049.021d@008_0476 rāmo rāmo rāma iti prajānām abhavat kathā

07,049.021d@008_0477 rāmād rāmaṃ jagad abhūd rāme rājyaṃ praśāsati

07,049.021d@008_0478 caturvidhāḥ prajā rāmaḥ svargaṃ nītvā divaṃ gataḥ

07,049.021d@008_0479 ātmānaṃ saṃpratiṣṭhāpya rājavaṃśam ihāṣṭadhā

07,049.021d@008_0480 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0481 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0482 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0482 nārada uvāca

07,049.021d@008_0483 bhagīrathaṃ ca rājānaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0484 yena bhāgīrathī gaṅgā cayanaiḥ kāñcanaiś citā

07,049.021d@008_0485 yaḥ sahasraṃ sahasrāṇāṃ kanyā hemavibhūṣitāḥ

07,049.021d@008_0486 rājñaś ca rājaputrāṃś ca brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0487 sarvā rathagatāḥ kanyā rathāḥ sarve caturyujaḥ

07,049.021d@008_0488 rathe rathe śataṃ nāgāḥ padmino hemamālinaḥ

07,049.021d@008_0489 sahasram aśvāś caikaikaṃ gajānāṃ pṛṣṭhato 'nvayuḥ

07,049.021d@008_0490 aśve aśve śataṃ gāvo gavāṃ paścād ajāvikam

07,049.021d@008_0491 tenākrāntā janaughena dakṣiṇā bhūyasīr dadat

07,049.021d@008_0492 upahvare 'tivyathitā tasyāṅke niṣasāda ha

07,049.021d@008_0493 tathā bhāgīrathī gaṅgā urvaśī cābhavat purā

07,049.021d@008_0494 duhitṛtvaṃ gatā rājñaḥ putratvam agamat tadā

07,049.021d@008_0495 tatra gāthāṃ jaguḥ prītā gandharvāḥ sūryavarcasaḥ

07,049.021d@008_0496 pitṛdevamanuṣyāṇāṃ śṛṇvatāṃ valguvādinām

07,049.021d@008_0497 bhagīrathaṃ yajamānam aikṣvākuṃ bhūridakṣiṇam

07,049.021d@008_0498 gaṅgā samudragā devī vavre pitaram īśvaram

07,049.021d@008_0499 tasya sendraiḥ savaruṇair devair yajñaḥ svalaṃkṛtaḥ

07,049.021d@008_0500 samyak parigṛhītaś ca śāntavighno nirāmayaḥ

07,049.021d@008_0501 yo ya iccheta vipro vai yatra yatrātmanaḥ priyam

07,049.021d@008_0502 bhagīrathas tadā prītas tatra tatrādadad vaśī

07,049.021d@008_0503 nādeyaṃ brāhmaṇeṣv āsīd asya kiṃ cit priyaṃ dhanam

07,049.021d@008_0504 so 'pi vipraprasādena brahmalokaṃ gato nṛpaḥ

07,049.021d@008_0505 yena yātā makhamukhe diśāśāv iha pādapāḥ

07,049.021d@008_0506 tenāvasthātum icchanti taṃ gatvā rājam īśvaram

07,049.021d@008_0507 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0508 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0509 nārada uvāca

07,049.021d@008_0509 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0510 dilīpaṃ ced ailavilaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0511 yasya yajñaśateṣv āsan prayutāyutaśo dvijāḥ

07,049.021d@008_0512 tattvajñānārthasaṃpannā yajvānaḥ putrapautriṇaḥ

07,049.021d@008_0513 ya imāṃ vasusaṃpūrṇāṃ vasudhāṃ vasudhādhipaḥ

07,049.021d@008_0514 ījāno vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0515 dilīpasya ca yajñeṣu kṛtaḥ panthā hiraṇmayaḥ

07,049.021d@008_0516 taṃ dharma iva kurvāṇāḥ sendradevāḥ samāgaman

07,049.021d@008_0517 caṣālaṃ pracaṣālaṃ ca yasya yūpe hiraṇmaye

07,049.021d@008_0518 yad yoṣā hemasaṃchannā mattāḥ pathiṣu śerate

07,049.021d@008_0519 tad etad adbhutaṃ manye anyair na sadṛśaṃ nṛpaiḥ

07,049.021d@008_0520 yad apsu yudhyamānasya cakre na paripetatuḥ

07,049.021d@008_0521 rājānaṃ dṛḍhadhanvānaṃ dilīpaṃ satyavādinam

07,049.021d@008_0522 ye 'paśyan bhūridākṣiṇyaṃ te 'pi svargajito narāḥ

07,049.021d@008_0523 trayaḥ śabdā na jīryante khaṭvāṅgasya niveśane

07,049.021d@008_0524 svādhyāyaghoṣo jyāghoṣaḥ pibatāśnīta khādata

07,049.021d@008_0525 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0526 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0527 nārada uvāca

07,049.021d@008_0527 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0528 māndhātā ced yauvanāśvas trailokyavijayī mṛtaḥ

07,049.021d@008_0529 yaṃ devāv aśvinau garbhāt pituḥ pūrvaṃ cakarṣatuḥ

07,049.021d@008_0530 mṛgayāṃ vicaran rājā tṛṣitaḥ klāntavāhanaḥ

07,049.021d@008_0531 dhūmaṃ dṛṣṭvāgamat satraṃ pṛṣadājyam avāpa saḥ

07,049.021d@008_0532 taṃ dṛṣṭvā yuvanāśvasya jaṭhare sūnutāṃ gatam

07,049.021d@008_0533 garbhād dhi jahratur devāv aśvinau bhiṣajāṃ varau

07,049.021d@008_0534 taṃ dṛṣṭvā pitur utsaṅge śayānaṃ devavarcasam

07,049.021d@008_0535 mām evāyaṃ dhayatv agre iti ha smāha vāsavaḥ

07,049.021d@008_0536 tato 'ṅgulibhyo hīndrasya prādur āsīt payo 'mṛtam

07,049.021d@008_0537 māṃ dhāsyatīti kāruṇyād yad indro hy anvakampayat

07,049.021d@008_0538 tasmāt sa māndhātety evaṃ nāma tasyādbhutaṃ kṛtam

07,049.021d@008_0539 tatas tu dhārāḥ payaso ghṛtasya ca mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0540 tasyāsye yauvanāśvasya pāṇir indrasya cāsravat

07,049.021d@008_0541 apibat pāṇim indrasya sa cāpy ahnābhyavardhata

07,049.021d@008_0542 so 'bhavad dvādaśasamo dvādaśāhena vīryavān

07,049.021d@008_0543 imāṃ ca pṛthivīṃ kṛtsnām ekāhnā sa vyajījayat

07,049.021d@008_0544 dharmātmā dhṛtimān vīraḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ

07,049.021d@008_0545 janamejayaṃ sudhanvānaṃ gayaṃ pūruṃ bṛhadratham

07,049.021d@008_0546 asitaṃ caiva rāmaṃ ca māndhātā manujo 'jayat

07,049.021d@008_0547 udeti ca yataḥ sūryo yatra ca pratitiṣṭhati

07,049.021d@008_0548 tat sarvaṃ yauvanāśvasya māndhātuḥ kṣetram ucyate

07,049.021d@008_0549 so 'śvamedhaśatair iṣṭvā rājasūyaśatena ca

07,049.021d@008_0550 adadad rohitān aśvān brāhmaṇebhyo viśāṃ pate

07,049.021d@008_0551 hairaṇyān yojanotsedhān āyatāñ śatayojanam

07,049.021d@008_0552 bahuprakārān susvādūn bhakṣyabhojyānnaparvatān

07,049.021d@008_0553 atiriktaṃ brāhmaṇebhyo bhuñjāno hīyate janaḥ

07,049.021d@008_0554 bhakṣyānnapānanicayāḥ śuśubhus tv annaparvatāḥ

07,049.021d@008_0555 ghṛtahradāḥ sūpapaṅkā dadhiphenā guḍodakāḥ

07,049.021d@008_0556 rurudhuḥ parvatān nadyo madhukṣīravahāḥ śubhāḥ

07,049.021d@008_0557 devāsurā narā yakṣā gandharvoragapakṣiṇaḥ

07,049.021d@008_0558 viprās tatrāgatāś cāsan vedavedāṅgapāragāḥ

07,049.021d@008_0559 brāhmaṇā ṛṣayaś cāpi nāsaṃs tatrāvipaścitaḥ

07,049.021d@008_0560 samudrāntāṃ vasumatīṃ vasupūrṇāṃ tu sarvataḥ

07,049.021d@008_0561 sa tāṃ brāhmaṇasāt kṛtvā jagāmāstaṃ tadā nṛpaḥ

07,049.021d@008_0562 gataḥ puṇyakṛtāṃ lokān vyāpya svayaśasā diśaḥ

07,049.021d@008_0563 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0564 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0565 nārada uvāca

07,049.021d@008_0565 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0566 yayātiṃ nāhuṣaṃ caiva mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0567 rājasūyaśatair iṣṭvā so 'śvamedhaśatena ca

07,049.021d@008_0568 puṇḍarīkasahasreṇa vājapeyaśatais tathā

07,049.021d@008_0569 atirātrasahasreṇa cāturmāsyaiś ca kāmataḥ

07,049.021d@008_0570 agniṣṭomaiś ca vividhaiḥ satraiś ca prājyadakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0571 abrāhmaṇānāṃ yad vittaṃ pṛthivyām asti kiṃ cana

07,049.021d@008_0572 tat sarvaṃ parisaṃkhyāya tato brāhmaṇasāt karot

07,049.021d@008_0573 vyūḍhe devāsure yuddhe kṛtvā devasahāyatām

07,049.021d@008_0574 caturdhā vyabhajat sarvāṃ caturbhyaḥ pṛthivīm imām

07,049.021d@008_0575 yajñair nānāvidhair iṣṭvā prajām utpādya cottamām

07,049.021d@008_0576 devayānyāṃ cauśanasyāṃ śarmiṣṭhāyāṃ ca dharmataḥ

07,049.021d@008_0577 devāraṇyeṣu sarveṣu vijahārāmaropamaḥ

07,049.021d@008_0578 ātmanaḥ kāmacāreṇa dvitīya iva vāsavaḥ

07,049.021d@008_0579 yadā nādhyagamat so 'ntaṃ kāmānāṃ sarvavedavit

07,049.021d@008_0580 tato gāthām imāṃ gītvā sadāraḥ prāviśad vanam

07,049.021d@008_0581 yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ

07,049.021d@008_0582 nālam ekasya tat sarvam iti matvā śamaṃ vrajet

07,049.021d@008_0583 evaṃ kāmān parityajya yayātir dhṛtim etya ca

07,049.021d@008_0584 pūruṃ rājye pratiṣṭhāpya prayāto vanam īśvaraḥ

07,049.021d@008_0585 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0586 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0587 nārada uvāca

07,049.021d@008_0587 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0588 nābhāgam ambarīṣaṃ ca mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0589 yaḥ sahasraṃ sahasrāṇāṃ rājñāṃ caikas tv ayodhayat

07,049.021d@008_0590 jigīṣamāṇāḥ saṃgrāme samantād vairiṇo 'bhyayuḥ

07,049.021d@008_0591 śastrayuddhavido ghorāḥ sṛjantaś cāśivā giraḥ

07,049.021d@008_0592 balalābhād vaśīkṛtya teṣāṃ śastrabalena ca

07,049.021d@008_0593 chattrāyudhadhvajarathāṃś chittvā prāsān gatavyathaḥ

07,049.021d@008_0594 ta enaṃ muktasaṃnāhā nāthanto jīvitaiṣiṇaḥ

07,049.021d@008_0595 śaraṇyam īyuḥ śaraṇaṃ tavāsma iti vādinaḥ

07,049.021d@008_0596 sa tu tān vaśagān kṛtvā jitvā cemāṃ vasuṃdharām

07,049.021d@008_0597 īje yajñaśatair iṣṭair yathā śakras tathānagha

07,049.021d@008_0598 bubhujuḥ sarvasaṃpannam annam anye janās tadā

07,049.021d@008_0599 tasya yajñeṣu viprendrāḥ sutṛptāḥ paramārcitāḥ

07,049.021d@008_0600 modakān pūrikāpūpān dhānā vaṭakaśaṣkulīḥ

07,049.021d@008_0601 karambhān pṛthukān manthān anyāni sukṛtāni ca

07,049.021d@008_0602 sūpān maireyakān yūṣān rāgaṣāṇḍavapānakān

07,049.021d@008_0603 mṛṣṭānnāni suyuktāni mṛdūni surabhīṇi ca

07,049.021d@008_0604 ghṛtaṃ madhu payas toyaṃ dadhīni rasavanti ca

07,049.021d@008_0605 phalaṃ mūlaṃ ca susvādu dvijās tatropabhujyate

07,049.021d@008_0606 madanīyāni pānāni viditvā cātmanaḥ sukham

07,049.021d@008_0607 apibanta yathākāmaṃ pānapā gītavāditaiḥ

07,049.021d@008_0608 tatra sma gāthā gāyanti kṣībā hṛṣṭāḥ paṭhanti ca

07,049.021d@008_0609 nābhāgastutisaṃyuktā nanṛtuś ca sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0610 teṣu yajñeṣv ambarīṣo dakṣiṇām atyakālayat

07,049.021d@008_0611 rājñāṃ daśasahasrāṇi daśa prayutayājinām

07,049.021d@008_0612 hiraṇyakavacān sarvāñ śvetacchattraprakīrṇakān

07,049.021d@008_0613 hiraṇyasyandanārūḍhān sānuyātraparicchadān

07,049.021d@008_0614 ījāno vitate yajñe dakṣiṇām atyakālayat

07,049.021d@008_0615 mūrdhābhiṣiktāṃś ca nṛpān rājaputraśatāni ca

07,049.021d@008_0616 sadaṇḍaṃ kośanicayān brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0617 naiva pūrve janāś cakrur na kariṣyanti cāpare

07,049.021d@008_0618 yad ambarīṣo nṛpatiḥ karoty amitadakṣiṇaḥ

07,049.021d@008_0619 ity evam anvamodanta prītā yasya maharṣayaḥ

07,049.021d@008_0620 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0621 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0622 nārada uvaāca

07,049.021d@008_0622 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0623 śaśabinduṃ ca rājānaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0624 īje sa vividhair yajñaiḥ śrīmān satyaparākramaḥ

07,049.021d@008_0625 tasya bhāryāsahasrāṇāṃ śatam āsīn mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0626 ekaikasyāṃ ca bhāryāyāṃ sahasraṃ tanayābhavan

07,049.021d@008_0627 te kumārāḥ parākrāntāḥ sarve niyutayājinaḥ

07,049.021d@008_0628 rājānaḥ kratubhir mukhyair ījānā vedapāragāḥ

07,049.021d@008_0629 hiraṇyakavacāḥ sarve sarve cottamadhanvinaḥ

07,049.021d@008_0630 sarve 'śvamedhair ījānāḥ kumārāḥ śāśabindavaḥ

07,049.021d@008_0631 tān aśvamedhe rājendro brāhmaṇebhyo 'dadat pitā

07,049.021d@008_0632 śataṃ śataṃ rathagatā ekaikaṃ pṛṣṭhato 'nvayuḥ

07,049.021d@008_0633 rājaputraṃ tadā kanyās tapanīyasvalaṃkṛtāḥ

07,049.021d@008_0634 kanyāṃ kanyāṃ śataṃ nāgā nāge nāge śataṃ rathāḥ

07,049.021d@008_0635 rathe rathe śataṃ cāśvā balino hemamālinaḥ

07,049.021d@008_0636 aśve aśve sahasraṃ gā gavāṃ paścād ajāvikam

07,049.021d@008_0637 etad dhanam aparyantam aśvamedhe mahāmakhe

07,049.021d@008_0638 śaśabindur mahābhāgo brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0639 vārkṣāś ca yūpā yāvanto aśvamedhe mahāmakhe

07,049.021d@008_0640 te tathaiva punaś cānye tāvantaḥ kāñcanābhavan

07,049.021d@008_0641 bhakṣyānnapānanicayāḥ parvatāḥ krośam ucchritāḥ

07,049.021d@008_0642 tasyāśvamedhe nirvṛtte rājñaḥ śiṣṭās trayodaśa

07,049.021d@008_0643 tuṣṭapuṣṭajanākīrṇāṃ śāntavighnām anāmayām

07,049.021d@008_0644 śaśabindur imāṃ bhūmiṃ ciraṃ bhuktvā divaṃ gataḥ

07,049.021d@008_0645 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0646 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0647 nārada uvāca

07,049.021d@008_0647 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0648 gayaṃ cāmūrtarayasaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0649 yo vai varṣaśataṃ rājā hutaśiṣṭāśano 'bhavat

07,049.021d@008_0650 tasmai hy agnir varaṃ prādāt tato vavre varaṃ gayaḥ

07,049.021d@008_0651 tapasā brahmacaryeṇa vratena niyamena ca

07,049.021d@008_0652 gurūṇāṃ ca prasādena vedān icchāmi veditum

07,049.021d@008_0653 svadharmeṇāvihiṃsyānyān dhanam icchāmi cākṣayam

07,049.021d@008_0654 vipreṣu dadataś caiva śraddhā bhavatu nityaśaḥ

07,049.021d@008_0655 ananyāsu savarṇāsu putrajanma ca me bhavet

07,049.021d@008_0656 annaṃ me dadataḥ śraddhā dharme me ramatāṃ manaḥ

07,049.021d@008_0657 avighnaṃ cāstu me nityaṃ dharmakāryeṣu pāvaka

07,049.021d@008_0658 tathā bhaviṣyatīty uktvā tatraivāntaradhīyata

07,049.021d@008_0659 gayo 'py avāpya tat sarvaṃ dharmeṇārīn ajījayat

07,049.021d@008_0660 sa darśapaurṇamāsābhyāṃ kāleṣv āgrayaṇena ca

07,049.021d@008_0661 cāturmāsyaiś ca vividhair yajñaiś cāvāptadakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0662 ayajac chraddhayā rājā parisaṃvatsaraṃ śatam

07,049.021d@008_0663 daśa nāgasahasrāṇi śatam aśvaśatāni ca

07,049.021d@008_0664 śataṃ niṣkasahasrāṇi gavāṃ cāpy ayutāni ṣaṭ

07,049.021d@008_0665 utthāyotthāya sa prādāt parisaṃvatsaraṃ śatam

07,049.021d@008_0666 nakṣatreṣu ca sarveṣu dadan nakṣatradakṣiṇāḥ

07,049.021d@008_0667 īje ca vividhair yajñair yathā somo 'ṅgirā yathā

07,049.021d@008_0668 sauvarṇāṃ pṛthivīṃ kṛtvā ya imāṃ maṇiśarkarām

07,049.021d@008_0669 viprebhyaḥ prādadad rājā so 'śvamedhe mahāmakhe

07,049.021d@008_0670 jāmbūnadamayā yūpāḥ sarve ratnaparicchadāḥ

07,049.021d@008_0671 gayasyāsan samṛddhās tu sarvabhūtamanoharāḥ

07,049.021d@008_0672 sarvakāmasamṛddhāṃś ca prādāt tāṃś ca gayas tadā

07,049.021d@008_0673 brāhmaṇebhyaḥ prahṛṣṭebhyaḥ sarvabhūtebhya eva ca

07,049.021d@008_0674 samudradvīpaśaileṣu nadīnadavaneṣu ca

07,049.021d@008_0675 nagareṣu ca rāṣṭreṣu divi vyomni ca ye 'vasan

07,049.021d@008_0676 bhūtagrāmāś ca vividhāḥ saṃtṛptā yajñasaṃpadā

07,049.021d@008_0677 gayasya sadṛśo yajño nāsty anya iti te 'bruvan

07,049.021d@008_0678 ṣaṭtriṃśadyojanāyāmā triṃśadyojanam āyatā

07,049.021d@008_0679 paścāt puraś caturviṃśad vedī hy āsīd dhiraṇmayī

07,049.021d@008_0680 gayasya yajamānasya muktāvajramaṇistṛtā

07,049.021d@008_0681 prādāt sa brāhmaṇebhyo 'tha vāsāṃsyābharaṇāni ca

07,049.021d@008_0682 yathoktā dakṣiṇāś cānyā viprebhyo bhūridakṣiṇaḥ

07,049.021d@008_0683 yatra bhojanaśiṣṭasya parvatāḥ pañcaviṃśatiḥ

07,049.021d@008_0684 kulyāḥ kṛśaravāhinyo rasānām abhavaṃs tadā

07,049.021d@008_0685 vastrābharaṇagandhānāṃ rāśayaś ca pṛthagvidhāḥ

07,049.021d@008_0686 yasya prabhāvāc ca gayas triṣu lokeṣu viśrutaḥ

07,049.021d@008_0687 vaṭaś cākṣayyakaraṇaḥ puṇyaṃ brahmasaraś ca tat

07,049.021d@008_0688 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0689 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0690 nārada uvāca

07,049.021d@008_0690 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0691 sāṃkṛtiṃ rantidevaṃ ca mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0692 yasya dviśatasāhasrā āsan sūdā mahātmanaḥ

07,049.021d@008_0693 gṛhān abhyāgatān viprān atithīn pariveṣakāḥ

07,049.021d@008_0694 pakvāpakvaṃ divārātraṃ varānnam amṛtopamam

07,049.021d@008_0695 nyāyenādhigataṃ vittaṃ brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0696 vedān adhītya dharmeṇa yaś cakre dviṣato vaśe

07,049.021d@008_0697 upasthitāś ca paśavaḥ svayaṃ yaṃ saṃśitavratam

07,049.021d@008_0698 bahavaḥ svargam icchanto vidhivat satrayājinam

07,049.021d@008_0699 nadī mahānasād yasya pravṛttā carmarāśitaḥ

07,049.021d@008_0700 tasmāc carmaṇvatī pūrvam agnihotre 'bhavat purā

07,049.021d@008_0701 brāhmaṇebhyo dadau niṣkān sauvarṇān sa prabhāvataḥ

07,049.021d@008_0702 tubhyaṃ niṣkaṃ tubhyaṃ niṣkam iti ha sma prabhāṣate

07,049.021d@008_0703 tubhyaṃ tubhyam iti prādān niṣkān niṣkān sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0704 tataḥ punaḥ samāśvāsya niṣkān eva prayacchati

07,049.021d@008_0705 alpaṃ dattaṃ mayādyeti niṣkakoṭiṃ pradāya saḥ

07,049.021d@008_0706 ekāhnā dāsyati punaḥ ko 'nyas tat saṃpradāsyati

07,049.021d@008_0707 sahasraśaś ca sauvarṇān vṛṣabhān gośatānugān

07,049.021d@008_0708 adhyardhamāsam adadad brāhmaṇebhyaḥ śataṃ samāḥ

07,049.021d@008_0709 agnihotropakaraṇaṃ yajñopakaraṇaṃ ca yat

07,049.021d@008_0710 ṛṣibhyaḥ karakān kumbhān sthālīpiṭharam eva ca

07,049.021d@008_0711 śayanāsanayānāni prāsādāṃś ca gṛhāṇi ca

07,049.021d@008_0712 vṛkṣāṃś ca vividhān dadyād annāni ca dhanāni ca

07,049.021d@008_0713 sarvaṃ sauvarṇam evāsīd rantidevasya dhīmataḥ

07,049.021d@008_0714 tatrāsya gāthā gāyanti ye purāṇavido janāḥ

07,049.021d@008_0715 rantidevasya tāṃ dṛṣṭvā samṛddhim atimānuṣīm

07,049.021d@008_0716 naitādṛśaṃ dṛṣṭapūrvaṃ kuberasadaneṣv api

07,049.021d@008_0717 dhanaṃ ca pūryamāṇaṃ naḥ kiṃ punar manujeṣv iti

07,049.021d@008_0718 vyaktaṃ vasvokasāreyam ity ūcus tatra vismitāḥ

07,049.021d@008_0719 sāṃkṛte rantidevasya yāṃ rātrim atithiṃ vaset

07,049.021d@008_0720 ālabhyanta tadā gāvaḥ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ

07,049.021d@008_0721 tatra sma sūdāḥ krośanti sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ

07,049.021d@008_0722 sūpabhūyiṣṭam aśnīdhvaṃ nādya māṃsaṃ yathāpuram

07,049.021d@008_0723 rantidevasya yat kiṃ cit sauvarṇam abhavat tadā

07,049.021d@008_0724 tat sarvaṃ vitate yajñe brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0725 pratyakṣaṃ tasya havyāni pratigṛhṇanti devatāḥ

07,049.021d@008_0726 kavyāni pitaraḥ kāle sarvakāmān dvijottamāḥ

07,049.021d@008_0727 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0728 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0729 nārada uvāca

07,049.021d@008_0729 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0730 dauṣyantiṃ bharataṃ cāpi mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0731 karmāṇy asukarāṇy anyaiḥ kṛtavān yaḥ śiśur vane

07,049.021d@008_0732 hemāvadātān yaḥ siṃhān nakhadaṃṣṭrāyudhān balī

07,049.021d@008_0733 nirvīryāṃs tarasā kṛtvā vicakarṣa babandha ca

07,049.021d@008_0734 krūrāṃś cograbalān vyāghrān damitvā cākarod vaśe

07,049.021d@008_0735 manaḥśilā iva śilāḥ saṃyuktā jaturāśibhiḥ

07,049.021d@008_0736 vyālādīṃś cātibalavāṃs tatpratīpān gajān api

07,049.021d@008_0737 daṃṣṭrāsu gṛhyāvaruhya śuṣkāsyān akarod vaśe

07,049.021d@008_0738 mahiṣān apy atibalān balena vicakarṣa ha

07,049.021d@008_0739 balinaḥ sṛmarān khaḍgān nānāsattvāni cāpy uta

07,049.021d@008_0740 kṛcchraprāṇān vane baddhvā damayitvāpy avāsṛjat

07,049.021d@008_0741 taṃ sarvadamanety āhus tadvidas tena karmaṇā

07,049.021d@008_0742 taṃ pratyaṣedhaj jananī mā sattvāni vijījahi

07,049.021d@008_0743 so 'śvamedhaśateneṣṭvā yamunām anu vīryavān

07,049.021d@008_0744 triśatāśvān sarasvatyāṃ gaṅgām anu catuḥśatān

07,049.021d@008_0745 so 'śvamedhasahasreṇa rājasūyaśatena ca

07,049.021d@008_0746 punar īje mahāyajñaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0747 agniṣṭomātirātrāṇām ukthyaviśvajitām api

07,049.021d@008_0748 vājapeyeṣṭisatrāṇāṃ sahasraiś ca susaṃbhṛtaiḥ

07,049.021d@008_0749 iṣṭvā śākuntalo rājā tarpayitvā dvijān dhanaiḥ

07,049.021d@008_0750 sahasraṃ yatra padmānāṃ kaṇvāya bharato dadau

07,049.021d@008_0751 jāmbūnadasya śuddhasya kanakasya mahāyaśāḥ

07,049.021d@008_0752 yasya yūpāḥ śatavyāmāḥ pariṇāhena kāñcanāḥ

07,049.021d@008_0753 samāgamya dvijaiḥ sārdhaṃ sendrair devaiḥ samucchritāḥ

07,049.021d@008_0754 svalaṃkṛtā bhrājamānāḥ sarvaratnair manoramaiḥ

07,049.021d@008_0755 hiraṇyam aśvān dviradān rathān uṣṭrān ajāvikān

07,049.021d@008_0756 dāsīdāsaṃ dhanaṃ dhānyaṃ gāḥ savatsāḥ payasvinīḥ

07,049.021d@008_0757 grāmān gṛhāṇi kṣetrāṇi vividhāṃś ca paricchadān

07,049.021d@008_0758 koṭīśatāyutaṃ caiva brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0759 cakravartī hy adīnātmā jetāris tv ajitaḥ paraiḥ

07,049.021d@008_0760 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0761 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0762 nārada uvāca

07,049.021d@008_0762 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0763 pṛthuṃ vainyaṃ ca rājānaṃ mṛtaṃ sṛñjaya śuśruma

07,049.021d@008_0764 yam abhyaṣiñcan sāmrājye rājasūye maharṣayaḥ

07,049.021d@008_0765 ayaṃ naḥ prathayiṣyeta sarvān ity abhavat pṛthuḥ

07,049.021d@008_0766 kṣatān nas trāsyate sarvān ity evaṃ kṣatriyo 'bhavat

07,049.021d@008_0767 pṛthuṃ vainyaṃ prajā dṛṣṭvā raktāḥ smeti yad abruvan

07,049.021d@008_0768 tato rājeti nāmāsya anurāgād ajāyata

07,049.021d@008_0769 akṛṣṭapacyā pṛthivī āsīd vainyasya kāmadhuk

07,049.021d@008_0770 sarvāḥ kumbhaduho gāvaḥ puṭake puṭake madhu

07,049.021d@008_0771 āsan hiraṇmayā darbhāḥ sukhasparśāḥ sukhāvahāḥ

07,049.021d@008_0772 teṣāṃ cīrāṇi saṃvītāḥ prajās teṣv eva śerate

07,049.021d@008_0773 phalāny amṛtakalpāni mūlāni ca madhūni ca

07,049.021d@008_0774 teṣām āsīt tadāhāro nirāhārāś ca nābhavan

07,049.021d@008_0775 arogāḥ sarvasiddhārthā manuṣyā akutobhayāḥ

07,049.021d@008_0776 nyavasanta yathākāmaṃ vṛkṣeṣu ca guhāsu ca

07,049.021d@008_0777 pravibhāgo na rāṣṭrāṇāṃ purāṇāṃ cābhavat tadā

07,049.021d@008_0778 yathāsukhaṃ yathākāmaṃ tathaitā muditāḥ prajāḥ

07,049.021d@008_0779 tasya saṃstambhayann āpaḥ samudram abhiyāsyataḥ

07,049.021d@008_0780 parvatāś ca dadur mārgaṃ dhvajabhaṅgaś ca nābhavat

07,049.021d@008_0781 taṃ vanaspatayaḥ śailā devāsuranaroragāḥ

07,049.021d@008_0782 saptarṣayaḥ puṇyajanā gandharvāpsaraso 'pi ca

07,049.021d@008_0783 pitaraś ca sukhāsīnam abhigamyedam abruvan

07,049.021d@008_0784 samrāḍ asi kṣatriyo 'si rājā goptā pitāsi naḥ

07,049.021d@008_0785 dehy asmabhyaṃ mahārāja prabhuḥ sann īpsitān varān

07,049.021d@008_0786 yair vayaṃ śāśvatīs tṛptīr vartayiṣyāmahe sukham

07,049.021d@008_0787 tathety uktvā pṛthur vainyo gṛhītvājagavaṃ dhanuḥ

07,049.021d@008_0788 śarāṃś cāpratimān ghorāṃś cintayitvābravīn mahīm

07,049.021d@008_0789 ehy ehi vasudhe kṣipraṃ kṣaraibhyaḥ kāṅkṣitaṃ payaḥ

07,049.021d@008_0790 tato dāsyāmi bhadraṃ te annaṃ yasya yathepsitam

07,049.021d@008_0790 vasudhovāca

07,049.021d@008_0791 nārada uvāca

07,049.021d@008_0791 duhitṛtvena māṃ vīra saṃkalpayitum arhasi

07,049.021d@008_0792 tathety uktvā pṛthuḥ sarvaṃ vidhānam akarod vaśī

07,049.021d@008_0793 tato bhūtanikāyās te vasudhāṃ duduhus tadā

07,049.021d@008_0794 tāṃ vanaspatayaḥ pūrvaṃ samuttasthur dudhukṣavaḥ

07,049.021d@008_0795 sātiṣṭhad vatsalā vatsaṃ dogdhṝn pātrāṇi cecchatī

07,049.021d@008_0796 vatso 'bhūt puṣpitaḥ śālaḥ plakṣo dogdhābhavat tadā

07,049.021d@008_0797 chinnaprarohaṇaṃ dugdhaṃ pātram audumbaraṃ śubham

07,049.021d@008_0798 udayaḥ parvato vatso merur dogdhā mahāgiriḥ

07,049.021d@008_0799 ratnāny oṣadhayo dugdhaṃ pātram aśmamayaṃ tathā

07,049.021d@008_0800 dogdhā cāsīt tadā devo dugdham ūrjaskaraṃ priyam

07,049.021d@008_0801 asurā duduhur māyām āmapātre tu te tadā

07,049.021d@008_0802 dogdhā dvimūrdhā tatrāsīd vatsaś cāsīd virocanaḥ

07,049.021d@008_0803 kṛṣiṃ ca sasyaṃ ca narā duduhuḥ pṛthivītale

07,049.021d@008_0804 svāyaṃbhuvo manur vatsas teṣāṃ dogdhābhavat pṛthuḥ

07,049.021d@008_0805 alābupātre ca tathā viṣaṃ dugdhā vasuṃdharā

07,049.021d@008_0806 dhṛtarāṣṭro 'bhavad dogdhā teṣāṃ vatsas tu takṣakaḥ

07,049.021d@008_0807 saptarṣibhir brahma dugdhā tathā cākliṣṭakarmabhiḥ

07,049.021d@008_0808 dogdhā bṛhaspatiḥ pātraṃ chando vatsas tu somarāṭ

07,049.021d@008_0809 antardhānaṃ cāmapātre dugdhā puṇyajanair virāṭ

07,049.021d@008_0810 dogdhā vaiśravaṇas teṣāṃ vatsa āsīt kuberakaḥ

07,049.021d@008_0811 puṇyagandhān padmapātre gandharvāpsaraso 'duhan

07,049.021d@008_0812 vatsaś citrarathas teṣāṃ dogdhā viśvaruciḥ prabhuḥ

07,049.021d@008_0813 svadhāṃ rajatapātre tu duduhuḥ pitaraś ca tām

07,049.021d@008_0814 vatso 'tra vatsaras teṣāṃ yamo dogdhā tathāntakaḥ

07,049.021d@008_0815 evaṃ nikāyais tair dugdhā payo 'bhīṣṭaṃ hi sā virāṭ

07,049.021d@008_0816 yair vartayanti te hy adya pātrair vatsaiś ca nityaśaḥ

07,049.021d@008_0817 sa yajñair vividhair iṣṭvā pṛthur vainyaḥ pratāpavān

07,049.021d@008_0818 saṃtarpayitvā bhūtāni sarvaiḥ kāmair manaḥpriyaiḥ

07,049.021d@008_0819 hairaṇyān akarod rājā ye ke cit pārthivā bhuvi

07,049.021d@008_0820 tān brāhmaṇebhyaḥ prāyacchad aśvamedhe mahāmakhe

07,049.021d@008_0821 ṣaṣṭināgasahasrāṇi ṣaṣṭināgaśatāni ca

07,049.021d@008_0822 sauvarṇān akarod rājā brāhmaṇebhyaś ca tāṃ dadau

07,049.021d@008_0823 imāṃ ca pṛthivīṃ sarvāṃ maṇiratnavibhūṣitām

07,049.021d@008_0824 sauvarṇīm akarod rājā brāhmaṇebhyaś ca tān dadau

07,049.021d@008_0825 sa cen mamāra sṛñjaya caturbhadrataras tvayā

07,049.021d@008_0826 putrāt puṇyataras tubhyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0827 nārada uvāca

07,049.021d@008_0827 ayajvānam adākṣiṇyam adhi śvaityety udāharat

07,049.021d@008_0828 rāmo mahātapāḥ śūro vīralokanamaskṛtaḥ

07,049.021d@008_0829 jāmadagnyo 'py atiyaśā avitṛpto mariṣyati

07,049.021d@008_0830 yasyābhram anuparyeti bhūmiṃ kurvan vipāṃsulām

07,049.021d@008_0831 na cāsīd vikriyā yasya prāpya śriyam anuttamām

07,049.021d@008_0832 yaḥ kṣatriyaiḥ parāmṛṣṭe vatse pitari cukrudhe

07,049.021d@008_0833 tato 'vadhīt kārtavīryam ajitaṃ samare paraiḥ

07,049.021d@008_0834 kṣatriyāṇāṃ catuḥṣaṣṭim ayutāni sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0835 tadā mṛtyoḥ sametāni ekaikaṃ dhanuṣājayat

07,049.021d@008_0836 brahmadviṣāṃ cātha tasmin sahasrāṇi caturdaśa

07,049.021d@008_0837 punar anyāni jagrāha dantakrūre jaghāna ha

07,049.021d@008_0838 sahasraṃ musalenāghnan sahasram asināvadhīt

07,049.021d@008_0839 udbandhanāt sahasraṃ ca haihayāḥ samare hatāḥ

07,049.021d@008_0840 sarathāśvagajā vīrā nihatās tatra śerate

07,049.021d@008_0841 pitur vadhāmarṣitena jāmadagnyena dhīmatā

07,049.021d@008_0842 nijaghne daśasāhasrān rāmaḥ paraśunā tadā

07,049.021d@008_0843 na hy amṛśyata tā vāco yās tair bhṛśam udīritāḥ

07,049.021d@008_0844 bhṛgo rāmābhidhāveti yadākrandan dvijottamāḥ

07,049.021d@008_0845 tataḥ kāśmīradaradān kuntikṣudrakamālavān

07,049.021d@008_0846 aṅgavaṅgakaliṅgāṃś ca videhāṃs tāmraliptakān

07,049.021d@008_0847 rakṣovāhān vītihotrāṃs trigartān mārtikāvatān

07,049.021d@008_0848 śibīn anyāṃś ca rājanyān deśe deśe sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0849 nijaghāna śitair bāṇair jāmadagnyaḥ pratāpavān

07,049.021d@008_0850 koṭīśatasahasrāṇi kṣatriyāṇāṃ sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0851 indragopakavarṇasya bandhujīvanibhasya ca

07,049.021d@008_0852 rudhirasya parīvāhaiḥ pūrayitvā sarāṃsi ca

07,049.021d@008_0853 sarvān aṣṭādaśa dvīpān vaśam ānīya bhārgavaḥ

07,049.021d@008_0854 īje kratuśataiḥ puṇyaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0855 vedīm aṣṭanavotsedhāṃ sauvarṇāṃ vidhinirmitām

07,049.021d@008_0856 sarvaratnaśataiḥ pūrṇāṃ patākāśatamālinīm

07,049.021d@008_0857 grāmyāraṇyaiḥ paśugaṇaiḥ saṃpūrṇāṃ ca mahīm imām

07,049.021d@008_0858 rāmasya jāmadagnyasya pratijagrāha kaśyapaḥ

07,049.021d@008_0859 tataḥ śatasahasrāṇi dvipendrān hemabhūṣaṇān

07,049.021d@008_0860 nirdasyuṃ pṛthivīṃ kṛtvā śiṣṭeṣṭajanasaṃkulām

07,049.021d@008_0861 kaśyapāya dadau rāmo hayamedhe mahāmakhe

07,049.021d@008_0862 triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivīṃ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ prabhuḥ

07,049.021d@008_0863 iṣṭvā kratuśatair vīro brāhmaṇebhyo hy amanyata

07,049.021d@008_0864 sa kaśyapasya vacanāt protsārya saritāṃ patim

07,049.021d@008_0865 iṣupāte yudhāṃ śreṣṭhaḥ kurvan brāhmaṇaśāsanam

07,049.021d@008_0866 adhyāvasad giriśreṣṭhaṃ mahendraṃ parvatottamam

07,049.021d@008_0867 evaṃ guṇaśatair juṣṭo bhṛgūṇāṃ kīrtivardhanaḥ

07,049.021d@008_0868 jāmadagnyo 'py atiyaśā mariṣyati mahādyutiḥ

07,049.021d@008_0869 tvayā caturbhadrataraḥ putrāt puṇyataras tava

07,049.021d@008_0870 ayajvānam adākṣiṇyaṃ mā putram anutapyathāḥ

07,049.021d@008_0871 ete caturbhadratarās tvayā bhadraśatādhikāḥ

07,049.021d@008_0872 vyāsa uvāca

07,049.021d@008_0872 mṛtā naravaraśreṣṭhā mariṣyanti ca sṛñjaya

07,049.021d@008_0873 puṇyam ākhyānam āyuṣyaṃ śrutvā ṣoḍaśarājakam

07,049.021d@008_0874 avyāharan narapatis tūṣṇīm āsīt sa sṛñjayaḥ

07,049.021d@008_0875 tam abravīt tathāsīnaṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ

07,049.021d@008_0876 śrutaṃ kīrtayato mahyaṃ gṛhītaṃ te mahādyute

07,049.021d@008_0877 āho svid antato naṣṭaṃ śrāddhaṃ śūdrāpatāv iva

07,049.021d@008_0878 sa evam uktaḥ pratyāha prāñjaliḥ sṛñjayas tadā

07,049.021d@008_0879 putraśokāpahaṃ śrutvā dhanyam ākhyānam uttamam

07,049.021d@008_0880 rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ yajvanāṃ dakṣiṇāvatām

07,049.021d@008_0881 vismayena hate śoke tamasīvārkatejasā

07,049.021d@008_0882 nārada uvāca

07,049.021d@008_0882 vipāpmāsmy avyathopeto brūhi kiṃ karavāṇy aham

07,049.021d@008_0883 diṣṭyāpahataśokas tvaṃ vṛṇīṣveha yad icchasi

07,049.021d@008_0884 sṛñjaya uvāca

07,049.021d@008_0884 tat tat prapatsyase sarvaṃ na mṛṣāvādino vayam

07,049.021d@008_0885 etenaiva pratīto 'haṃ prasanno yad bhavān mama

07,049.021d@008_0886 nārada uvāca

07,049.021d@008_0886 prasanno yasya bhagavān na tasyāstīha durlabham

07,049.021d@008_0887 punar dadāmi te putraṃ dasyubhir nihataṃ vṛthā

07,049.021d@008_0888 vyāsa uvāca

07,049.021d@008_0888 uddhṛtya narakāt kaṣṭāt paśum aprokṣitaṃ yathā

07,049.021d@008_0889 prādur āsīt tataḥ putraḥ sṛñjayasyādbhutaprabhaḥ

07,049.021d@008_0890 prasannenarṣiṇā dattaḥ kuberatanayopamaḥ

07,049.021d@008_0891 tataḥ saṃgamya putreṇa prītimān abhavan nṛpaḥ

07,049.021d@008_0892 īje ca kratubhir mukhyaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ

07,049.021d@008_0893 akṛtāstraś ca bhītaś ca na ca sāṃnāhiko hataḥ

07,049.021d@008_0894 ayajvā cānapatyaś ca tato 'sau jīvitaḥ punaḥ

07,049.021d@008_0895 śūro vīraḥ kṛtāstraś ca pramathyārīn sahasraśaḥ

07,049.021d@008_0896 abhimanyur gataḥ svargaṃ pṛtanābhimukho hataḥ

07,049.021d@008_0897 brahmacaryeṇa yān kāṃś cit prajñayā ca śrutena ca

07,049.021d@008_0898 iṣṭaiś ca kratubhir yānti tāṃs te putro 'kṣayān gataḥ

07,049.021d@008_0899 vidvāṃsaḥ karmabhiḥ puṇyaiḥ svargam īhanti nityaśaḥ

07,049.021d@008_0900 na tu svargād ayaṃ lokaḥ kāmyate svargavāsibhiḥ

07,049.021d@008_0901 tasmāt svargagataṃ putram arjunasya hataṃ raṇe

07,049.021d@008_0902 nehānayituṃ śakyaṃ hi kiṃ cid aprāpyam īśitum

07,049.021d@008_0903 evaṃ jñātvā sthiro bhūtvā mā śuco dhairyam āpnuhi

07,049.021d@008_0904 jīvanta eva naḥ śocyā na tu svargagatānagha

07,049.021d@008_0905 śocato hi mahārāja agham evābhivardhate

07,049.021d@008_0906 tasmāc chokaṃ parityajya śreyase prayated budhaḥ

07,049.021d@008_0907 praharṣam abhimānaṃ ca sukhaprāptiṃ ca cintayan

07,049.021d@008_0908 etad āhur budhāḥ śreyo na śokaḥ śoka ucyate

07,049.021d@008_0909 evaṃ vidvan samuttiṣṭha prayato bhava mā śucaḥ

07,049.021d@008_0910 śrutas te saṃbhavo mṛtyos tapāṃsy anupamāni ca

07,049.021d@008_0911 sarvabhūtasamatvaṃ ca cañcalāś ca vibhūtayaḥ

07,049.021d@008_0912 sṛñjayasya tu taṃ putraṃ mṛtaṃ saṃjīvitaṃ punaḥ

07,049.021d@008_0913 saṃjaya uvāca

07,049.021d@008_0913 evaṃ vidvan mahārāja mā śucaḥ sādhayāmy aham

07,049.021d@008_0914 etāvad uktvā bhagavāṃs tatraivāntaradhīyata

07,049.021d@008_0915 vāgīśāne bhagavati vyāse vyabhranabhaḥprabhe

07,049.021d@008_0916 gate matimatāṃ śreṣṭhe samāśvāsya yudhiṣṭhiram

07,049.021d@008_0917 pūrveṣāṃ pārthivendrāṇāṃ mahendrapratimaujasām

07,049.021d@008_0918 nyāyādhigatavittānāṃ tāṃ śrutvā yajñasaṃpadam

07,049.021d@008_0919 saṃpūjya manasā vidvān viśoko 'bhūd yudhiṣṭhiraḥ

07,049.021d@008_0920 punaś cācintayad dīnaḥ kiṃ svid vakṣye dhanaṃjayam

07,050.000*0343_00 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,050.000*0343_01 atha saṃśaptakaiḥ sārdhaṃ yudhyamāne dhanaṃjaye

07,050.000*0343_02 abhimanyau hate cāpi bāle balavatāṃ vare

07,050.000*0343_03 maharṣisattame yāte vyāse sa tu yudhiṣṭhiraḥ

07,050.000*0343_04 pāṇḍavāḥ kim athākārṣuḥ śokopahatacetasaḥ

07,050.000*0343_05 kathaṃ saṃśaptakebhyo vā nivṛtto vānaradhvajaḥ

07,050.000*0343_06 kena vā kathitas tasya praśāntaḥ sutapāvakaḥ

07,050.000*0343_07 saṃjaya uvāca

07,050.000*0343_07 etan me śaṃsa tattvena sarvam eveha saṃjaya

07,050.000*0343_08 śṛṇu rājan yathā tebhyo nivṛttaḥ kṛṣṇasārathiḥ

07,050.000*0343_09 tataḥ sarvāṇi sainyāni dahan kṛṣṇagatir yathā

07,050.000*0343_10 saṃprayāte 'stam āditye saṃdhyākāla upasthite

07,050.000*0343_11 āyātasyātmaśibiraṃ nimittair aghaśaṃsibhiḥ

07,050.000*0343_12 yac cāsīn mānasaṃ tasya yac ca kṛṣṇena bhāṣitam

07,050.000*0343_13 yathā ca kathitas tasya nihataḥ sutapāvakaḥ

07,050.000*0343_14 vistareṇaiva me sarvaṃ bruvataḥ śṛṇu māriṣa

07,050.001 saṃjaya uvāca

07,050.001a tasminn ahani nirvṛtte ghore prāṇabhṛtāṃ kṣaye

07,050.001c āditye 'staṃgate śrīmān saṃdhyākāla upasthite

07,050.002a vyapayāteṣu sainyeṣu vāsāya bharatarṣabha

07,050.002c hatvā saṃśaptakavrātān divyair astraiḥ kapidhvajaḥ

07,050.003a prāyāt svaśibiraṃ jiṣṇur jaitram āsthāya taṃ ratham

07,050.003c gacchann eva ca govindaṃ sannakaṇṭho 'bhyabhāṣata

07,050.004a kiṃ nu me hṛdayaṃ trastaṃ vākyaṃ sajjati keśava

07,050.004c spandanti cāpy aniṣṭāni gātraṃ sīdati cācyuta

07,050.005a aniṣṭaṃ caiva me śliṣṭaṃ hṛdayān nāpasarpati

07,050.005c bhuvi yad dikṣu cāpy ugrā utpātās trāsayanti mām

07,050.006a bahuprakārā dṛśyante sarva evāghaśaṃsinaḥ

07,050.006c api svasti bhaved rājñaḥ sāmātyasya guror mama

07,050.007 vāsudeva uvāca

07,050.007a vyaktaṃ śivaṃ tava bhrātuḥ sāmātyasya bhaviṣyati

07,050.007c mā śucaḥ kiṃ cid evānyat tatrāniṣṭaṃ bhaviṣyati

07,050.008 saṃjaya uvāca

07,050.008a tataḥ saṃdhyām upāsyaiva vīrau vīrāvasādane

07,050.008c kathayantau raṇe vṛttaṃ prayātau ratham āsthitau

07,050.009a tataḥ svaśibiraṃ prāptau hatānandaṃ hatatviṣam

07,050.009c vāsudevo 'rjunaś caiva kṛtvā karma suduṣkaram

07,050.010a dhvastākāraṃ samālakṣya śibiraṃ paravīrahā

07,050.010c bībhatsur abravīt kṛṣṇam asvasthahṛdayas tataḥ

07,050.011a nādya nandanti tūryāṇi maṅgalyāni janārdana

07,050.011c miśrā dundubhinirghoṣaiḥ śaṅkhāś cāḍambaraiḥ saha

07,050.011e vīṇā vā nādya vādyante śamyātālasvanaiḥ saha

07,050.012a maṅgalyāni ca gītāni na gāyanti paṭhanti ca

07,050.012c stutiyuktāni ramyāṇi mamānīkeṣu bandinaḥ

07,050.013a yodhāś cāpi hi māṃ dṛṣṭvā nivartante hy adhomukhāḥ

07,050.013c karmāṇi ca yathāpūrvaṃ kṛtvā nābhivadanti mām

07,050.014a api svasti bhaved adya bhrātṛbhyo mama mādhava

07,050.014c na hi śudhyati me bhāvo dṛṣṭvā svajanam ākulam

07,050.015a api pāñcālarājasya virāṭasya ca mānada

07,050.015c sarveṣāṃ caiva yodhānāṃ sāmagryaṃ syān mamācyuta

07,050.016a na ca mām adya saubhadraḥ prahṛṣṭo bhrātṛbhiḥ saha

07,050.016c raṇād āyāntam ucitaṃ pratyudyāti hasann iva

07,050.017a evaṃ saṃkathayantau tau praviṣṭau śibiraṃ svakam

07,050.017c dadṛśāte bhṛśāsvasthān pāṇḍavān naṣṭacetasaḥ

07,050.018a dṛṣṭvā bhrātṝṃś ca putrāṃś ca vimanā vānaradhvajaḥ

07,050.018c apaśyaṃś caiva saubhadram idaṃ vacanam abravīt

07,050.019a mukhavarṇo 'prasanno vaḥ sarveṣām eva lakṣyate

07,050.019c na cābhimanyuṃ paśyāmi na ca māṃ pratinandatha

07,050.020a mayā śrutaś ca droṇena cakravyūho vinirmitaḥ

07,050.020c na ca vas tasya bhettāsti ṛte saubhadram āhave

07,050.021a na copadiṣṭas tasyāsīn mayānīkavinirgamaḥ

07,050.021c kaccin na bālo yuṣmābhiḥ parānīkaṃ praveśitaḥ

07,050.022a bhittvānīkaṃ maheṣvāsaḥ pareṣāṃ bahuśo yudhi

07,050.022c kaccin na nihataḥ śete saubhadraḥ paravīrahā

07,050.023a lohitākṣaṃ mahābāhuṃ jātaṃ siṃham ivādriṣu

07,050.023c upendrasadṛśaṃ brūta katham āyodhane hataḥ

07,050.024a sukumāraṃ maheṣvāsaṃ vāsavasyātmajātmajam

07,050.024c sadā mama priyaṃ brūta katham āyodhane hataḥ

07,050.025a vārṣṇeyīdayitaṃ śūraṃ mayā satatalālitam

07,050.025c ambāyāś ca priyaṃ nityaṃ ko 'vadhīt kālacoditaḥ

07,050.026a sadṛśo vṛṣṇisiṃhasya keśavasya mahātmanaḥ

07,050.026c vikramaśrutamāhātmyaiḥ katham āyodhane hataḥ

07,050.027a subhadrāyāḥ priyaṃ nityaṃ draupadyāḥ keśavasya ca

07,050.027c yadi putraṃ na paśyāmi yāsyāmi yamasādanam

07,050.028a mṛdukuñcitakeśāntaṃ bālaṃ bālamṛgekṣaṇam

07,050.028c mattadviradavikrāntaṃ śālapotam ivodgatam

07,050.029a smitābhibhāṣiṇaṃ dāntaṃ guruvākyakaraṃ sadā

07,050.029c bālye 'py abālakarmāṇaṃ priyavākyam amatsaram

07,050.030a mahotsāhaṃ mahābāhuṃ dīrgharājīvalocanam

07,050.030c bhaktānukampinaṃ dāntaṃ na ca nīcānusāriṇam

07,050.031a kṛtajñaṃ jñānasaṃpannaṃ kṛtāstram anivartinam

07,050.031c yuddhābhinandinaṃ nityaṃ dviṣatām aghavardhanam

07,050.032a sveṣāṃ priyahite yuktaṃ pitṝṇāṃ jayagṛddhinam

07,050.032c na ca pūrvaprahartāraṃ saṃgrāme naṣṭasaṃbhramam

07,050.032e yadi putraṃ na paśyāmi yāsyāmi yamasādanam

07,050.032f*0344_01 ratheṣu gaṇyamāneṣu gaṇitaṃ taṃ mahāratham

07,050.032f*0344_02 mayādhyardhaguṇaṃ saṃkhye taruṇaṃ bāhuśālinam

07,050.032f*0344_03 pradyumnasya priyaṃ śiṣyaṃ keśavasya mamaiva ca

07,050.033a sulalāṭaṃ sukeśāntaṃ subhrvakṣidaśanacchadam

07,050.033c apaśyatas tad vadanaṃ kā śāntir hṛdayasya me

07,050.034a tantrīsvanasukhaṃ ramyaṃ puṃskokilasamadhvanim

07,050.034c aśṛṇvataḥ svanaṃ tasya kā śāntir hṛdayasya me

07,050.035a rūpaṃ cāpratirūpaṃ tat tridaśeṣv api durlabham

07,050.035c apaśyato 'dya vīrasya kā śāntir hṛdayasya me

07,050.036a abhivādanadakṣaṃ taṃ pitṝṇāṃ vacane ratam

07,050.036c nādyāhaṃ yadi paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me

07,050.037a sukumāraḥ sadā vīro mahārhaśayanocitaḥ

07,050.037c bhūmāv anāthavac chete nūnaṃ nāthavatāṃ varaḥ

07,050.038a śayānaṃ samupāsanti yaṃ purā paramastriyaḥ

07,050.038c tam adya vipraviddhāṅgam upāsanty aśivāḥ śivāḥ

07,050.039a yaḥ purā bodhyate suptaḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

07,050.039c bodhayanty adya taṃ nūnaṃ śvāpadā vikṛtaiḥ svaraiḥ

07,050.040a chatracchāyāsamucitaṃ tasya tad vadanaṃ śubham

07,050.040c nūnam adya rajodhvastaṃ raṇe reṇuḥ kariṣyati

07,050.041a hā putrakāvitṛptasya satataṃ putradarśane

07,050.041c bhāgyahīnasya kālena yathā me nīyase balāt

07,050.042a sādya saṃyamanī nūnaṃ sadā sukṛtināṃ gatiḥ

07,050.042c svabhābhir bhāsitā ramyā tvayātyarthaṃ virājate

07,050.043a nūnaṃ vaivasvataś ca tvā varuṇaś ca priyātithiḥ

07,050.043c śatakratur dhaneśaś ca prāptam arcanty abhīrukam

07,050.044a evaṃ vilapya bahudhā bhinnapoto vaṇig yathā

07,050.044c duḥkhena mahatāviṣṭo yudhiṣṭhiram apṛcchata

07,050.044d*0345_00 arjunaḥ

07,050.044d*0345_01 kathaṃ tvayi ca bhīme ca dhṛṣṭadyumne ca jīvati

07,050.044d*0345_02 sātyake śakravikrānte saubhadro nihataḥ paraiḥ

07,050.045a kaccit sa kadanaṃ kṛtvā pareṣāṃ pāṇḍunandana

07,050.045c svargato 'bhimukhaḥ saṃkhye yudhyamāno nararṣabhaḥ

07,050.046a sa nūnaṃ bahubhir yattair yudhyamāno nararṣabhaiḥ

07,050.046c asahāyaḥ sahāyārthī mām anudhyātavān dhruvam

07,050.047a pīḍyamānaḥ śarair bālas tāta sādhv abhidhāva mām

07,050.047b*0346_01 nānāliṅgaiḥ sudhautāgrair mama putro 'lpacetanaḥ

07,050.047b*0346_02 iha me syād api trāṇaṃ piteti sa punaḥ punaḥ

07,050.047c iti vipralapan manye nṛśaṃsair bahubhir hataḥ

07,050.048a atha vā matprasūtaś ca svasrīyo mādhavasya ca

07,050.048c subhadrāyāṃ ca saṃbhūto naivaṃ vaktum ihārhati

07,050.049a vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama

07,050.049c apaśyato dīrghabāhuṃ raktākṣaṃ yan na dīryate

07,050.050a kathaṃ bāle maheṣvāse nṛśaṃsā marmabhedinaḥ

07,050.050c svasrīye vāsudevasya mama putre 'kṣipañ śarān

07,050.051a yo māṃ nityam adīnātmā pratyudgamyābhinandati

07,050.051c upayāntaṃ ripūn hatvā so 'dya māṃ kiṃ na paśyati

07,050.052a nūnaṃ sa patitaḥ śete dharaṇyāṃ rudhirokṣitaḥ

07,050.052c śobhayan medinīṃ gātrair āditya iva pātitaḥ

07,050.052d*0347_01 subhadrāṃ nanu śocāmi yā putram apalāyinam

07,050.053a raṇe vinihataṃ śrutvā śokārtā vai vinaṃkṣyati

07,050.053b*0348_01 śrutvā nipatitaṃ śūram anaghaṃ kṛtalāghavam

07,050.053c subhadrā vakṣyate kiṃ mām abhimanyum apaśyatī

07,050.053e draupadī caiva duḥkhārte te ca vakṣyāmi kiṃ nv aham

07,050.054a vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ yan na yāsyati

07,050.054c sahasradhā vadhūṃ dṛṣṭvā rudatīṃ śokakarśitām

07,050.055a hṛṣṭānāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ siṃhanādo mayā śrutaḥ

07,050.055c yuyutsuś cāpi kṛṣṇena śruto vīrān upālabhan

07,050.056a aśaknuvanto bībhatsuṃ bālaṃ hatvā mahārathāḥ

07,050.056c kiṃ nadadhvam adharmajñāḥ pārthe vai dṛśyatāṃ balam

07,050.057a kiṃ tayor vipriyaṃ kṛtvā keśavārjunayor mṛdhe

07,050.057c siṃhavan nadata prītāḥ śokakāla upasthite

07,050.058a āgamiṣyati vaḥ kṣipraṃ phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ

07,050.058c adharmo hi kṛtas tīvraḥ kathaṃ syād aphalaś ciram

07,050.059a iti tān prati bhāṣan vai vaiśyāputro mahāmatiḥ

07,050.059c apāyāc chastram utsṛjya kopaduḥkhasamanvitaḥ

07,050.060a kimartham etann ākhyātaṃ tvayā kṛṣṇa raṇe mama

07,050.060c adhakṣyaṃ tān ahaṃ sarvāṃs tadā krūrān mahārathān

07,050.060d*0349_01 bālam ekaṃ parikṣipya hatvā hṛṣṭān pranarditān

07,050.060d*0350_00 saṃjaya uvāca

07,050.060d*0350_01 putraśokārditaṃ pārthaṃ dhyāyantaṃ sāśrulocanam

07,050.061a nigṛhya vāsudevas taṃ putrādhibhir abhiplutam

07,050.061c maivam ity abravīt kṛṣṇas tīvraśokasamanvitam

07,050.062a sarveṣām eṣa vai panthāḥ śūrāṇām anivartinām

07,050.062c kṣatriyāṇāṃ viśeṣeṇa yeṣāṃ yuddhena jīvikā

07,050.063a eṣā vai yudhyamānānāṃ śūrāṇām anivartinām

07,050.063c vihitā dharmaśāstrajñair gatir gatimatāṃ vara

07,050.064a dhruvaṃ yuddhe hi maraṇaṃ śūrāṇām anivartinām

07,050.064c gataḥ puṇyakṛtāṃ lokān abhimanyur na saṃśayaḥ

07,050.065a etac ca sarvavīrāṇāṃ kāṅkṣitaṃ bharatarṣabha

07,050.065c saṃgrāme 'bhimukhā mṛtyuṃ prapnuyāmeti mānada

07,050.066a sa ca vīrān raṇe hatvā rājaputrān mahābalān

07,050.066c vīrair ākāṅkṣitaṃ mṛtyuṃ saṃprāpto 'bhimukho raṇe

07,050.067a mā śucaḥ puruṣavyāghra pūrvair eṣa sanātanaḥ

07,050.067c dharmakṛdbhiḥ kṛto dharmaḥ kṣatriyāṇāṃ raṇe kṣayaḥ

07,050.068a ime te bhrātaraḥ sarve dīnā bharatasattama

07,050.068c tvayi śokasamāviṣṭe nṛpāś ca suhṛdas tava

07,050.069a etāṃs tvaṃ vacasā sāmnā samāśvāsaya mānada

07,050.069c viditaṃ veditavyaṃ te na śokaṃ kartum arhasi

07,050.069d*0351_01 kālo grasati kaunteya viśvam etac carācaram

07,050.069d*0351_02 nālaṃ buddhis tathāpy asya pumān vāpi virajyate

07,050.069d*0351_03 utpattau ca vipattau ca karmaṇā galahastinā

07,050.069d*0351_04 baddhaḥ śakuntavaj jīvo madhye svapnopamā gatiḥ

07,050.069d*0351_05 na śocanti kṛtaprajñāḥ śvasatām upakalpanāt

07,050.069d*0351_06 nūnaṃ jātena martavyaṃ kim u śocasi bālavat

07,050.070a evam āśvāsitaḥ pārthaḥ kṛṣṇenādbhutakarmaṇā

07,050.070c tato 'bravīt tadā bhrātṝn sarvān pārthaḥ sagadgadān

07,050.071a sa dīrghabāhuḥ pṛthvaṃso dīrgharājīvalocanaḥ

07,050.071c abhimanyur yathā vṛttaḥ śrotum icchāmy ahaṃ tathā

07,050.072a sanāgasyandanahayān drakṣyadhvaṃ nihatān mayā

07,050.072c saṃgrāme sānubandhāṃs tān mama putrasya vairiṇaḥ

07,050.072d*0352_01 kṣipraṃ drakṣyanti me nūnaṃ mama putraṃ nihatya vai

07,050.073a kathaṃ ca vaḥ kṛtāstrāṇāṃ sarveṣāṃ śastrapāṇinām

07,050.073c saubhadro nidhanaṃ gacched vajriṇāpi samāgataḥ

07,050.074a yady evam aham ajñāsyam aśaktān rakṣaṇe mama

07,050.074c putrasya pāṇḍupāñcālān mayā gupto bhavet tataḥ

07,050.074d*0353_01 sūnoḥ pāṇḍavapāñcālān agopsyaṃ taṃ mahāraṇe

07,050.075a kathaṃ ca vo rathasthānāṃ śaravarṣāṇi muñcatām

07,050.075c nīto 'bhimanyur nidhanaṃ kadarthīkṛtya vaḥ paraiḥ

07,050.076a aho vaḥ pauruṣaṃ nāsti na ca vo 'sti parākramaḥ

07,050.076c yatrābhimanyuḥ samare paśyatāṃ vo nipātitaḥ

07,050.077a ātmānam eva garheyaṃ yad ahaṃ vaḥ sudurbalān

07,050.077c yuṣmān ājñāya niryāto bhīrūn akṛtaniśramān

07,050.078a āho svid bhūṣaṇārthāya varmaśastrāyudhāni vaḥ

07,050.078c vācaś ca vaktuṃ saṃsatsu mama putram arakṣatām

07,050.079a evam uktvā tato vākyaṃ tiṣṭhaṃś cāpavarāsimān

07,050.079c na smāśakyata bībhatsuḥ kena cit prasamīkṣitum

07,050.080a tam antakam iva kruddhaṃ niḥśvasantaṃ muhur muhuḥ

07,050.080b*0354_01 mahendram iva tiṣṭhantaṃ vajrodyatamahābhujam

07,050.080c putraśokābhisaṃtaptam aśrupūrṇamukhaṃ tadā

07,050.081a nābhibhāṣṭuṃ śaknuvanti draṣṭuṃ vā suhṛdo 'rjunam

07,050.081c anyatra vāsudevād vā jyeṣṭād vā pāṇḍunandanāt

07,050.082a sarvāsv avasthāsu hitāv arjunasya manonugau

07,050.082c bahumānāt priyatvāc ca tāv enaṃ vaktum arhataḥ

07,050.083a tatas taṃ putraśokena bhṛśaṃ pīḍitamānasam

07,050.083c rājīvalocanaṃ kruddhaṃ rājā vacanam abravīt

07,051.001 yudhiṣṭhira uvāca

07,051.001a tvayi yāte mahābāho saṃśaptakabalaṃ prati

07,051.001c prayatnam akarot tīvram ācāryo grahaṇe mama

07,051.002a vyāḍhānīkaṃ vayaṃ droṇaṃ varayāmaḥ sma sarvaśaḥ

07,051.002c prativyūhya rathānīkaṃ yatamānaṃ tathā raṇe

07,051.003a sa vāryamāṇo rathibhī rakṣitena mayā tathā

07,051.003c asmān api jaghānāśu pīḍayan niśitaiḥ śaraiḥ

07,051.004a te pīḍyamānā droṇena droṇānīkaṃ na śaknumaḥ

07,051.004c prativīkṣitum apy ājau bhettuṃ tat kuta eva tu

07,051.005a vayaṃ tv apratimaṃ vīrye sarve saubhadram ātmajam

07,051.005c uktavantaḥ sma te tāta bhindhy anīkam iti prabho

07,051.005d*0355_01 tatas tam apratiratham ahaṃ saubhadram abravam

07,051.005d*0355_02 droṇānīkam idaṃ bhindhi dvāraṃ saṃjanayasva naḥ

07,051.006a sa tathā codito 'smābhiḥ sadaśva iva vīryavān

07,051.006c asahyam api taṃ bhāraṃ voḍhum evopacakrame

07,051.007a sa tavāstropadeśena vīryeṇa ca samanvitaḥ

07,051.007c prāviśat tad balaṃ bālaḥ suparṇa iva sāgaram

07,051.008a te 'nuyātā vayaṃ vīraṃ sātvatīputram āhave

07,051.008c praveṣṭukāmās tenaiva yena sa prāviśac camūm

07,051.009a tataḥ saindhavako rājā kṣudras tāta jayadrathaḥ

07,051.009c varadānena rudrasya sarvān naḥ samavārayat

07,051.010a tato droṇaḥ kṛpaḥ karṇo drauṇiś ca sa bṛhadbalaḥ

07,051.010c kṛtavarmā ca saubhadraṃ ṣaḍ rathāḥ paryavārayan

07,051.011a parivārya tu taiḥ sarvair yudhi bālo mahārathaiḥ

07,051.011c yatamānaḥ paraṃ śaktyā bahubhir virathīkṛtaḥ

07,051.012a tato dauḥśāsaniḥ kṣipraṃ tathā tair virathīkṛtam

07,051.012c saṃśayaṃ paramaṃ prāpya diṣṭāntenābhyayojayat

07,051.012d*0356_01 gadāhasto 'bhyayāt tūrṇaṃ jighāṃsur aparājitam

07,051.012d*0356_02 gadinaṃ tv atha taṃ dṛṣṭvā vāsavasyātmajātmajaḥ

07,051.012d*0356_03 sa jagrāha gadāṃ vīro gadāyuddhaviśāradaḥ

07,051.012d*0356_04 gadāmaṇḍalamārgasthau sarvakṣatrasya paśyataḥ

07,051.012d*0356_05 tau saṃprajahratur vīrāv anyonyasyāntaraiṣiṇau

07,051.012d*0356_06 tāv anyonyaṃ gadāgrābhyāṃ tāḍitau yuddhadurmadau

07,051.012d*0356_07 indradhvajāv ivotsṛṣṭau gatasattvau mahīṃ gatau

07,051.013a sa tu hatvā sahasrāṇi dvipāśvarathasādinām

07,051.013b*0357_01 aṣṭau rathasahasrāṇi nava dantiśatāni ca

07,051.013c rājaputraśataṃ cāgryaṃ vīrāṃś cālakṣitān bahūn

07,051.014a bṛhadbalaṃ ca rājānaṃ svargeṇājau prayojya ha

07,051.014b*0358_01 tato duryodhanasutaṃ lakṣmaṇaṃ hatavān balī

07,051.014b*0359_01 gataḥ sukṛtināṃ lokān ye ca svargajitāṃ śubhāḥ

07,051.014b*0359_02 adīnas trāsayañ śatrūn nandayitvā ca bāndhavān

07,051.014b*0359_03 asakṛn nāma viśrāvya pitṝṇāṃ mātulasya ca

07,051.014c tataḥ paramadharmātmā diṣṭāntam upajagmivān

07,051.014d*0360_01 vīro diṣṭāntam āpannaḥ śocayan bāndhavān bahūn

07,051.014d*0361_01 tataḥ sma śokasaṃtaptā bhavatādya sameyuṣaḥ

07,051.015a etāvad eva nirvṛttam asmākaṃ śokavardhanam

07,051.015c sa caivaṃ puruṣavyāghraḥ svargalokam avāptavān

07,051.016 saṃjaya uvāca

07,051.016a tato 'rjuno vacaḥ śrutvā dharmarājena bhāṣitam

07,051.016c hā putra iti niḥśvasya vyathito nyapatad bhuvi

07,051.016d*0362_01 vyathito nyapatad bhūmau duḥkhārtaḥ sa mumoha ca

07,051.017a viṣaṇṇavadanāḥ sarve parigṛhya dhanaṃjayam

07,051.017c netrair animiṣair dīnāḥ pratyavekṣan parasparam

07,051.018a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ vāsaviḥ krodhamūrchitaḥ

07,051.018c kampamāno jvareṇeva niḥśvasaṃś ca muhur muhuḥ

07,051.019a pāṇiṃ pāṇau viniṣpiṣya śvasamāno 'śrunetravān

07,051.019b*0363_01 triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā krodhasaṃraktalocanaḥ

07,051.019c unmatta iva viprekṣann idaṃ vacanam abravīt

07,051.020a satyaṃ vaḥ pratijānāmi śvo 'smi hantā jayadratham

07,051.020c na ced vadhabhayād bhīto dhārtarāṣṭrān prahāsyati

07,051.021a na cāsmāñ śaraṇaṃ gacchet kṛṣṇaṃ vā puruṣottamam

07,051.021c bhavantaṃ vā mahārāja śvo 'smi hantā jayadratham

07,051.022a dhārtarāṣṭrapriyakaraṃ mayi vismṛtasauhṛdam

07,051.022b*0364_01 mayi vismṛtasauhārdaṃ duryodhanahite ratam

07,051.022c pāpaṃ bālavadhe hetuṃ śvo 'smi hantā jayadratham

07,051.023a rakṣamāṇāś ca taṃ saṃkhye ye māṃ yotsyanti ke cana

07,051.023c api droṇakṛpau vīrau chādayiṣyāmi tāñ śaraiḥ

07,051.023d*0365_01 rājan droṇamukhāṃs tāṃs tān vārayiṣyāmy ahaṃ śaraiḥ

07,051.024a yady etad evaṃ saṃgrāme na kuryāṃ puruṣarṣabhāḥ

07,051.024c mā sma puṇyakṛtāṃ lokān prāpnuyāṃ śūrasaṃmatān

07,051.025a ye lokā mātṛhantṝṇāṃ ye cāpi pitṛghātinām

07,051.025c gurudāragāmināṃ ye ca piśunānāṃ ca ye tathā

07,051.026a sādhūn asūyatāṃ ye ca ye cāpi parivādinām

07,051.026c ye ca nikṣepahartṝṇāṃ ye ca viśvāsaghātinām

07,051.027a bhuktapūrvāṃ striyaṃ ye ca nindatām aghaśaṃsinām

07,051.027c brahmaghnānāṃ ca ye lokā ye ca goghātinām api

07,051.028a pāyasaṃ vā yavānnaṃ vā śākaṃ kṛsaram eva vā

07,051.028c saṃyāvāpūpamāṃsāni ye ca lokā vṛthāśnatām

07,051.028d*0366_01 adattvā bhuñjatāṃ yā vai māṃsaṃ vā sā gatir mama

07,051.028e tān ahnaivādhigaccheyaṃ na ced dhanyāṃ jayadratham

07,051.029a vedādhyāyinam atyarthaṃ saṃśitaṃ vā dvijottamam

07,051.029c avamanyamāno yān yāti vṛddhān sādhūṃs tathā gurūn

07,051.030a spṛśatāṃ brāhmaṇaṃ gāṃ ca pādenāgniṃ ca yāṃ labhet

07,051.030c yāpsu śleṣma purīṣaṃ vā mūtraṃ vā muñcatāṃ gatiḥ

07,051.030e tāṃ gaccheyaṃ gatiṃ ghorāṃ na ced dhanyāṃ jayadratham

07,051.030f*0367_01 śītabhītāś ca ye viprā raṇabhītāś ca kṣatriyāḥ

07,051.030f*0367_02 teṣāṃ gatiṃ gamiṣyāmi na ced dhanyāṃ jayadratham

07,051.031a nagnasya snāyamānasya yā ca vandhyātither gatiḥ

07,051.031c utkocināṃ mṛṣoktīnāṃ vañcakānāṃ ca yā gatiḥ

07,051.031e ātmāpahāriṇāṃ yā ca yā ca mithyābhiśaṃsinām

07,051.032a bhṛtyaiḥ saṃdṛśyamānānāṃ putradārāśritais tathā

07,051.032c asaṃvibhajya kṣudrāṇāṃ yā gatir mṛṣṭam aśnatām

07,051.032d*0368_01 yaḥ pratyavasito vipro na saṃnyāsaṃ punaś caret

07,051.032d*0368_02 prāyaścittena yasya syāc chuddhas tasya ca yā gatiḥ

07,051.032e tāṃ gaccheyaṃ gatiṃ ghorāṃ na ced dhanyāṃ jayadratham

07,051.033a saṃśritaṃ vāpi yas tyaktvā sādhuṃ tadvacane ratam

07,051.033c na bibharti nṛśaṃsātmā nindate copakāriṇam

07,051.033d*0369_01 tathā devalakāñ śrāddhe satataṃ paṅktidūṣakān

07,051.033d*0369_02 ye bhojayanti saṃmūḍhās tāṃ gatiṃ samavāpnuyām

07,051.034a arhate prātiveśyāya śrāddhaṃ yo na dadāti ca

07,051.034c anarhate ca yo dadyād vṛṣalīpatyur eva ca

07,051.034d*0370_01 matsyakacchapabhakṣāṇāṃ bhakṣyamastakaśāyinām

07,051.034d*0370_02 saindhavānāṃ gatiṃ yāmi śvo na hanyāṃ jayadratham

07,051.035a madyapo bhinnamaryādaḥ kṛtaghno bhrātṛnindakaḥ

07,051.035c teṣāṃ gatim iyāṃ kṣipraṃ na ced dhanyāṃ jayadratham

07,051.036a dharmād apetā ye cānye mayā nātrānukīrtitāḥ

07,051.036c ye cānukīrtitāḥ kṣipraṃ teṣāṃ gatim avāpnuyām

07,051.036e yadi vyuṣṭām imāṃ rātriṃ śvo na hanyāṃ jayadratham

07,051.037a imāṃ cāpy aparāṃ bhūyaḥ pratijñāṃ me nibodhata

07,051.037b*0371_01 anastamita āditye na ced dhanmi jayadratham

07,051.037c yady asminn ahate pāpe sūryo 'stam upayāsyati

07,051.037e ihaiva saṃpraveṣṭāhaṃ jvalitaṃ jātavedasam

07,051.037f*0372_01 gāṇḍīvahasto rājñāṃ ca samakṣaṃ pṛthivīpate

07,051.038a asurasuramanuṣyāḥ pakṣiṇo voragā vā; pitṛrajanicarā vā brahmadevarṣayo vā

07,051.038c caram acaram apīdaṃ yat paraṃ cāpi tasmāt; tad api mama ripuṃ taṃ rakṣituṃ naiva śaktāḥ

07,051.039a yadi viśati rasātalaṃ tadagryaṃ; viyad api devapuraṃ diteḥ puraṃ vā

07,051.039c tad api śaraśatair ahaṃ prabhāte; bhṛśam abhipatya ripoḥ śiro 'bhihartā

07,051.040a evam uktvā vicikṣepa gāṇḍīvaṃ savyadakṣiṇam

07,051.040c tasya śabdam atikramya dhanuḥśabdo 'spṛśad divam

07,051.041a arjunena pratijñāte pāñcajanyaṃ janārdanaḥ

07,051.041c pradadhmau tatra saṃkruddho devadattaṃ dhanaṃjayaḥ

07,051.042a sa pāñcajanyo 'cyutavaktravāyunā; bhṛśaṃ supūrṇodaraniḥsṛtadhvaniḥ

07,051.042c jagat sapātālaviyaddigīśvaraṃ; prakampayām āsa yugātyaye yathā

07,051.043a tato vāditraghoṣāś ca prādurāsan samantataḥ

07,051.043c siṃhanādāś ca pāṇḍūnāṃ pratijñāte mahātmanā

07,051.043d*0373_01 anṛtyad iva gāṇḍīvaṃ śarās tūṇīgatā mudā

07,051.043d*0373_02 nirākrāmann iva tadā svayam eva mṛdhaiṣiṇaḥ

07,051.043d*0373_03 bhīmasenas tu saṃhṛṣṭaḥ pratyabhāṣata bhārata

07,051.043d*0373_04 dhanaṃjayam abhiprekṣya harṣagadgadayā girā

07,051.043d*0373_05 pratijñodbhavaśabdena kṛṣṇaśaṅkhasvanena ca

07,051.043d*0373_06 nihato dhārtarāṣṭro 'yaṃ sānubandhaḥ suyodhanaḥ

07,051.043d*0373_07 atha mṛditatamāgryadāmamālyaṃ

07,051.043d*0373_08 tava sutaśokamayaṃ ca roṣajātam

07,051.043d*0373_09 vyapanudati mahāprabhāvam etan

07,051.043d*0373_10 naravara vākyam idaṃ mahārtham iṣṭam

07,051.043d*0373_10 saṃjaya uvāca

07,051.043d*0373_11 atha śaṅkhaiś ca bherībhiḥ paṇavaiḥ sainikās tathā

07,051.043d*0373_12 sasūtamāgadhā jiṣṇuṃ stutibhiḥ samapūjayan

07,051.043d*0373_13 tadā bhīmaṃ balaṃ sarvaṃ tena nādena mohitam

07,051.043d*0373_14 tāvakaṃ tan mahārājaṃ viṣaṇṇaṃ samapadyata

07,052.001 saṃjaya uvāca

07,052.001a śrutvā tu taṃ mahāśabdaṃ pāṇḍūnāṃ putragṛddhinām

07,052.001c cāraiḥ pravedite tatra samutthāya jayadrathaḥ

07,052.002a śokasaṃmūḍhahṛdayo duḥkhenābhihato bhṛśam

07,052.002c majjamāna ivāgādhe vipule śokasāgare

07,052.003a jagāma samitiṃ rājñāṃ saindhavo vimṛśan bahu

07,052.003c sa teṣāṃ naradevānāṃ sakāśe paridevayan

07,052.004a abhimanyoḥ pitur bhītaḥ savrīḍo vākyam abravīt

07,052.004c yo 'sau pāṇḍoḥ kila kṣetre jātaḥ śakreṇa kāminā

07,052.005a sa ninīṣati durbuddhir māṃ kilaikaṃ yamakṣayam

07,052.005c tat svasti vo 'stu yāsyāmi svagṛhaṃ jīvitepsayā

07,052.006a atha vā stha pratibalās trātuṃ māṃ kṣatriyarṣabhāḥ

07,052.006c pārthena prārthitaṃ vīrās te dadantu mamābhayam

07,052.007a droṇaduryodhanakṛpāḥ karṇamadreśabāhlikāḥ

07,052.007c duḥśāsanādayaḥ śaktās trātum apy antakādritam

07,052.008a kim aṅga punar ekena phalgunena jighāṃsatā

07,052.008b*0374_01 pratijñātaṃ na jānāmi sarvān vijñāpayāmi vaḥ

07,052.008c na trāyeyur bhavanto māṃ samastāḥ patayaḥ kṣiteḥ

07,052.009a praharṣaṃ pāṇḍaveyānāṃ śrutvā mama mahad bhayam

07,052.009c sīdantīva ca me 'ṅgāni mumūrṣor iva pārthivāḥ

07,052.010a vadho nūnaṃ pratijñāto mama gāṇḍīvadhanvanā

07,052.010c tathā hi hṛṣṭāḥ krośanti śokakāle 'pi pāṇḍavāḥ

07,052.010d*0375_01 vaśam eṣyanti catvāras tam ṛte sarvapāṇḍavāḥ

07,052.011a na devā na ca gandharvā nāsuroragarākṣasāḥ

07,052.011c utsahante 'nyathā kartuṃ kuta eva narādhipāḥ

07,052.012a tasmān mām anujānīta bhadraṃ vo 'stu nararṣabhāḥ

07,052.012c adarśanaṃ gamiṣyāmi na māṃ drakṣyanti pāṇḍavāḥ

07,052.012d*0376_01 vṛttam āsthāya tanyūjyaṃ (sic) sopanīto bhavāmy aham

07,052.012d*0376_02 duḥśalā bhrātṛsauhārdān māṃ rakṣasyatha vā dhruvam

07,052.013a evaṃ vilapamānaṃ taṃ bhayād vyākulacetasam

07,052.013c ātmakāryagarīyastvād rājā duryodhano 'bravīt

07,052.014a na bhetavyaṃ naravyāghra ko hi tvā puruṣarṣabha

07,052.014c madhye kṣatriyavīrāṇāṃ tiṣṭhantaṃ prārthayed yudhi

07,052.014d*0377_01 eṣāṃ hi naradevānāṃ mattamātaṅgagāminām

07,052.014d*0377_02 saṃghātam upayātānām api bibhyet puraṃdaraḥ

07,052.015a ahaṃ vaikartanaḥ karṇaś citraseno viviṃśatiḥ

07,052.015c bhūriśravāḥ śalaḥ śalyo vṛṣaseno durāsadaḥ

07,052.016a purumitro jayo bhojaḥ kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ

07,052.016c satyavrato mahābāhur vikarṇo durmukhaḥ sahaḥ

07,052.017a duḥśāsanaḥ subāhuś ca kaliṅgaś cāpy udāyudhaḥ

07,052.017c vindānuvindāv āvantyau droṇo drauṇiḥ sasaubalaḥ

07,052.017d*0378_01 ete cānye ca bahavo nānājanapadeśvarāḥ

07,052.017d*0378_02 sasainyās tvābhiyāsyanti vyetu te mānaso jvaraḥ

07,052.017d*0379_01 māyāvī balavāñ śūro rākṣasaś cāpy alambusaḥ

07,052.017d*0379_02 ime ca tvābhigopsyanti sainyena mahatā vṛtāḥ

07,052.018a tvaṃ cāpi rathināṃ śreṣṭhaḥ svayaṃ śūro 'mitadyutiḥ

07,052.018c sa kathaṃ pāṇḍaveyebhyo bhayaṃ paśyasi saindhava

07,052.019a akṣauhiṇyo daśaikā ca madīyās tava rakṣaṇe

07,052.019c yattā yotsyanti mā bhais tvaṃ saindhava vyetu te bhayam

07,052.020a evam āśvāsito rājan putreṇa tava saindhavaḥ

07,052.020c duryodhanena sahito droṇaṃ rātrāv upāgamat

07,052.021a upasaṃgrahaṇaṃ kṛtvā droṇāya sa viśāṃ pate

07,052.021c upopaviśya praṇataḥ paryapṛcchad idaṃ tadā

07,052.021d*0380_01 arjunasyātmanaś cārthe viśeṣaṃ paryapṛcchata

07,052.022a nimitte dūrapātitve laghutve dṛḍhavedhane

07,052.022c mama bravītu bhagavān viśeṣaṃ phalgunasya ca

07,052.023a vidyāviśeṣam icchāmi jñātum ācārya tattvataḥ

07,052.023c mamārjunasya ca vibho yathātattvaṃ pracakṣva me

07,052.024 droṇa uvāca

07,052.024a samam ācāryakaṃ tāta tava caivārjunasya ca

07,052.024c yogād duḥkhocitatvāc ca tasmāt tvatto 'dhiko 'rjunaḥ

07,052.025a na tu te yudhi saṃtrāsaḥ kāryaḥ pārthāt kathaṃ cana

07,052.025c ahaṃ hi rakṣitā tāta bhayāt tvāṃ nātra saṃśayaḥ

07,052.026a na hi madbāhuguptasya prabhavanty amarā api

07,052.026c vyūhiṣyāmi ca taṃ vyūhaṃ yaṃ pārtho na tariṣyati

07,052.027a tasmād yudhyasva mā bhais tvaṃ svadharmam anupālaya

07,052.027c pitṛpaitāmahaṃ mārgam anuyāhi narādhipa

07,052.028a adhītya vidhivad vedān agnayaḥ suhutās tvayā

07,052.028c iṣṭaṃ ca bahubhir yajñair na te mṛtyubhayād bhayam

07,052.029a durlabhaṃ mānuṣair mandair mahābhāgyam avāpya tu

07,052.029c bhujavīryārjitāṃl lokān divyān prāpsyasy anuttamān

07,052.030a kuravaḥ pāṇḍavāś caiva vṛṣṇayo 'nye ca mānavāḥ

07,052.030c ahaṃ ca saha putreṇa adhruvā iti cintyatām

07,052.031a paryāyeṇa vayaṃ sarve kālena balinā hatāḥ

07,052.031c paralokaṃ gamiṣyāmaḥ svaiḥ svaiḥ karmabhir anvitāḥ

07,052.032a tapas taptvā tu yāṃl lokān prāpnuvanti tapasvinaḥ

07,052.032c kṣatradharmāśritāḥ śūrāḥ kṣatriyāḥ prāpnuvanti tān

07,052.033 saṃjaya uvāca

07,052.033a evam āśvāsito rājan bhāradvājena saindhavaḥ

07,052.033c apānudad bhayaṃ pārthād yuddhāya ca mano dadhe

07,052.033d*0381_01 tataḥ praharṣaḥ sainyānāṃ tavāpy āsīd viśāṃ pate

07,052.033d*0381_02 vāditrāṇāṃ dhvaniś cograḥ siṃhanādaravaiḥ saha

07,053.001 saṃjaya uvāca

07,053.001a pratijñāte tu pārthena sindhurājavadhe tadā

07,053.001c vāsudevo mahābāhur dhanaṃjayam abhāṣata

07,053.002a bhrātṝṇāṃ matam ājñāya tvayā vācā pratiśrutam

07,053.002c saindhavaṃ śvo 'smi hanteti tat sāhasatamaṃ kṛtam

07,053.003a asaṃmantrya mayā sārdham atibhāro 'yam udyataḥ

07,053.003c kathaṃ nu sarvalokasya nāvahāsyā bhavemahi

07,053.004a dhārtarāṣṭrasya śibire mayā praṇihitāś carāḥ

07,053.004c ta ime śīghram āgamya pravṛttiṃ vedayanti naḥ

07,053.005a tvayā vai saṃpratijñāte sindhurājavadhe tadā

07,053.005b*0382_01 saṃśrute sindhurājasya vadhe gāṇḍīvadhanvanā

07,053.005c siṃhanādaḥ savāditraḥ sumahān iha taiḥ śrutaḥ

07,053.006a tena śabdena vitrastā dhārtarāṣṭrāḥ sasaindhavāḥ

07,053.006c nākasmāt siṃhanādo 'yam iti matvā vyavasthitāḥ

07,053.007a sumahāñ śabdasaṃpātaḥ kauravāṇāṃ mahābhuja

07,053.007c āsīn nāgāśvapattīnāṃ rathaghoṣaś ca bhairavaḥ

07,053.008a abhimanyuvadhaṃ śrutvā dhruvam ārto dhanaṃjayaḥ

07,053.008c rātrau niryāsyati krodhād iti matvā vyavasthitāḥ

07,053.009a tair yatadbhir iyaṃ satyā śrutā satyavatas tava

07,053.009c pratijñā sindhurājasya vadhe rājīvalocana

07,053.010a tato vimanasaḥ sarve trastāḥ kṣudramṛgā iva

07,053.010c āsan suyodhanāmātyāḥ sa ca rājā jayadrathaḥ

07,053.011a athotthāya sahāmātyair dīnaḥ śibiram ātmanaḥ

07,053.011b*0383_01 bhṛśaṃ vimanaso bhūtvā śibirāṇi svakāni te

07,053.011c āyāt sauvīrasindhūnām īśvaro bhṛśaduḥkhitaḥ

07,053.012a sa mantrakāle saṃmantrya sarvā naiḥśreyasīḥ kriyāḥ

07,053.012c suyodhanam idaṃ vākyam abravīd rājasaṃsadi

07,053.013a mām asau putrahanteti śvo 'bhiyātā dhanaṃjayaḥ

07,053.013c pratijñāto hi senāyā madhye tena vadho mama

07,053.013d*0384_01 mama putra[tro] hato 'nena haniṣye 'haṃ jayadratham

07,053.013d*0384_02 iti vāco bahuvidhā[ḥ] pārthena pratijñā kṛtā

07,053.014a tāṃ na devā na gandharvā nāsuroragarākṣasāḥ

07,053.014c utsahante 'nyathā kartuṃ pratijñāṃ savyasācinaḥ

07,053.015a te māṃ rakṣata saṃgrāme mā vo mūrdhni dhanaṃjayaḥ

07,053.015c padaṃ kṛtvāpnuyāl lakṣyaṃ tasmād atra vidhīyatām

07,053.016a atha rakṣā na me saṃkhye kriyate kurunandana

07,053.016c anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi gṛhān prati

07,053.017a evam uktas tv avākśīrṣo vimanāḥ sa suyodhanaḥ

07,053.017c śrutvābhiśaptavantaṃ tvāṃ dhyānam evānvapadyata

07,053.018a tam ārtam abhisaṃprekṣya rājā kila sa saindhavaḥ

07,053.018c mṛdu cātmahitaṃ caiva sāpekṣam idam uktavān

07,053.019a nāhaṃ paśyāmi bhavatāṃ tathāvīryaṃ dhanurdharam

07,053.019c yo 'rjunasyāstram astreṇa pratihanyān mahāhave

07,053.020a vāsudevasahāyasya gāṇḍīvaṃ dhunvato dhanuḥ

07,053.020c ko 'rjunasyāgratas tiṣṭhet sākṣād api śatakratuḥ

07,053.020d*0385_01 arjunasyāgrato yoddhuṃ bibhiyād api devarāṭ

07,053.021a maheśvaro 'pi pārthena śrūyate yodhitaḥ purā

07,053.021c padātinā mahātejā girau himavati prabhuḥ

07,053.022a dānavānāṃ sahasrāṇi hiraṇyapuravāsinām

07,053.022c jaghān ekarathenaiva devarājapracoditaḥ

07,053.023a samāyukto hi kaunteyo vāsudevena dhīmatā

07,053.023c sāmarān api lokāṃs trīn nihanyād iti me matiḥ

07,053.023d*0386_01 yathā dāśarathiṃ rāmaṃ sahāyaṃ prāpya durdharam

07,053.023d*0386_02 vālinaṃ ghātayām āsa sugrīvo 'sau tathātra mām

07,053.024a so 'ham icchāmy anujñātuṃ rakṣituṃ vā mahātmanā

07,053.024c droṇena sahaputreṇa vīreṇa yadi manyase

07,053.025a sa rājñā svayam ācāryo bhṛśam ākrandito 'rjuna

07,053.025c saṃvidhānaṃ ca vihitaṃ rathāś ca kila sajjitāḥ

07,053.026a karṇo bhūriśravā drauṇir vṛṣasenaś ca durjayaḥ

07,053.026c kṛpaś ca madrarājaś ca ṣaḍ ete 'sya purogamāḥ

07,053.027a śakaṭaḥ padmapaś cārdho vyūho droṇena kalpitaḥ

07,053.027c padmakarṇikamadhyasthaḥ sūcīpāśe jayadrathaḥ

07,053.027e sthāsyate rakṣito vīraiḥ sindhurāḍ yuddhadurmadaiḥ

07,053.028a dhanuṣy astre ca vīrye ca prāṇe caiva tathorasi

07,053.028c aviṣahyatamā hy ete niścitāḥ pārtha ṣaḍ rathāḥ

07,053.028e etān ajitvā sagaṇān naiva prāpyo jayadrathaḥ

07,053.029a teṣām ekaikaśo vīryaṃ ṣaṇṇāṃ tvam anucintaya

07,053.029c sahitā hi naravyāghrā na śakyā jetum añjasā

07,053.030a bhūyaś ca cintayiṣyāmi nītim ātmahitāya vai

07,053.030c mantrajñaiḥ sacivaiḥ sārdhaṃ suhṛdbhiḥ kāryasiddhaye

07,053.031 arjuna uvāca

07,053.031a ṣaḍ rathān dhārtarāṣṭrasya manyase yān balādhikān

07,053.031c teṣāṃ vīryaṃ mamārdhena na tulyam iti lakṣaye

07,053.032a astram astreṇa sarveṣām eteṣāṃ madhusūdana

07,053.032c mayā drakṣyasi nirbhinnaṃ jayadrathavadhaiṣiṇā

07,053.032d*0387_01 paśyatas te nihantāsmi yadi te vajradhāriṇaḥ

07,053.033a droṇasya miṣataḥ so 'haṃ sagaṇasya vilapyataḥ

07,053.033c mūrdhānaṃ sindhurājasya pātayiṣyāmi bhūtale

07,053.034a yadi sādhyāś ca rudrāś ca vasavaś ca sahāśvinaḥ

07,053.034c marutaś ca sahendreṇa viśvedevās tathāsurāḥ

07,053.035a pitaraḥ sahagandharvāḥ suparṇāḥ sāgarādrayaḥ

07,053.035c dyaur viyat pṛthivī ceyaṃ diśaś ca sadigīśvarāḥ

07,053.036a grāmyāraṇyāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca

07,053.036c trātāraḥ sindhurājasya bhavanti madhusūdana

07,053.037a tathāpi bāṇair nihataṃ śvo draṣṭāsi raṇe mayā

07,053.037c satyena te śape kṛṣṇa tathaivāyudham ālabhe

07,053.038a yaś ca goptā maheṣvāsas tasya pāpasya durmateḥ

07,053.038c tam eva prathamaṃ droṇam abhiyāsyāmi keśava

07,053.039a tasmin dyūtam idaṃ baddhaṃ manyate sma suyodhanaḥ

07,053.039c tasmāt tasyaiva senāgraṃ bhittvā yāsyāmi saindhavam

07,053.040a draṣṭāsi śvo maheṣvāsān nārācais tigmatejanaiḥ

07,053.040c śṛṅgāṇīva girer vajrair dāryamāṇān mayā yudhi

07,053.040d*0388_01 mayā nipātitān saṃkhye vajrair iva girivrajān

07,053.041a naranāgāśvadehebhyo visraviṣyati śoṇitam

07,053.041c patadbhyaḥ patitebhyaś ca vibhinnebhyaḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,053.042a gāṇḍīvapreṣitā bāṇā manonilasamā jave

07,053.042c nṛnāgāśvān videhāsūn kartāraś ca sahasraśaḥ

07,053.043a yamāt kuberād varuṇād rudrād indrāc ca yan mayā

07,053.043c upāttam astraṃ ghoraṃ vai tad draṣṭāro narā yudhi

07,053.044a brāhmeṇāstreṇa cāstrāṇi hanyamānāni saṃyuge

07,053.044c mayā draṣṭāsi sarveṣāṃ saindhavasyābhirakṣiṇām

07,053.045a śaravegasamutkṛttai rājñāṃ keśava mūrdhabhiḥ

07,053.045c āstīryamāṇāṃ pṛthivīṃ draṣṭāsi śvo mayā yudhi

07,053.045d*0389_01 mayā draṣṭāsi vistīrṇāṃ kīryamāṇāṃ ca medinīm

07,053.046a kravyādāṃs tarpayiṣyāmi drāvayiṣyāmi śātravān

07,053.046c suhṛdo nandayiṣyāmi pātayiṣyāmi saindhavam

07,053.047a bahv āgaskṛt kusaṃbandhī pāpadeśasamudbhavaḥ

07,053.047c mayā saindhavako rājā hataḥ svāñ śocayiṣyati

07,053.048a sarvakṣīrānnabhoktāraḥ pāpācārā raṇājire

07,053.048c mayā sarājakā bāṇair nunnā naṃkṣyanti saindhavāḥ

07,053.049a tathā prabhāte kartāsmi yathā kṛṣṇa suyodhanaḥ

07,053.049c nānyaṃ dhanurdharaṃ loke maṃsyate matsamaṃ yudhi

07,053.050a gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ yoddhā cāhaṃ nararṣabha

07,053.050c tvaṃ ca yantā hṛṣīkeśa kiṃ nu syād ajitaṃ mayā

07,053.050d*0390_01 tava prasādād bhagavan kim ivāsti raṇe mama

07,053.050d*0390_02 aviṣahyaṃ hṛṣīkeśa kiṃ jānan māṃ vigarhase

07,053.051a yathā hi lakṣma candre vai samudre ca yathā jalam

07,053.051c evam etāṃ pratijñāṃ me satyāṃ viddhi janārdana

07,053.051d*0391_01 yathā rāmeṇa caikena sādhito daśakaṃdharaḥ

07,053.051d*0391_02 vibhunā sādhayiṣyāmi tathā taṃ saindhavaṃ ripum

07,053.052a māvamaṃsthā mamāstrāṇi māvamaṃsthā dhanur dṛḍham

07,053.052c māvamaṃsthā balaṃ bāhvor māvamaṃsthā dhanaṃjayam

07,053.053a yathā hi yātvā saṃgrāme na jīye vijayāmi ca

07,053.053c tena satyena saṃgrāme hataṃ viddhi jayadratham

07,053.054a dhruvaṃ vai brāhmaṇe satyaṃ dhruvā sādhuṣu saṃnatiḥ

07,053.054c śrīr dhruvā cāpi dakṣeṣu dhruvo nārāyaṇe jayaḥ

07,053.054d*0392_01 tvaṃ ca mādhava sarvaṃ tat tathā pratividhāsyasi

07,053.054d*0392_02 yathā ripūṇāṃ miṣatāṃ pramathiṣyāmi saindhavam

07,053.055 saṃjaya uvāca

07,053.055a evam uktvā hṛṣīkeśaṃ svayam ātmānam ātmanā

07,053.055c saṃdideśārjuno nardan vāsaviḥ keśavaṃ prabhum

07,053.056a yathā prabhātāṃ rajanīṃ kalpitaḥ syād ratho mama

07,053.056c tathā kāryaṃ tvayā kṛṣṇa kāryaṃ hi mahad udyatam

07,054.001 saṃjaya uvāca

07,054.001a tāṃ niśāṃ duḥkhaśokārtau śvasantāv iva coragau

07,054.001c nidrāṃ naivopalebhāte vāsudevadhanaṃjayau

07,054.001d*0393_01 vāsudevārjunau vīrau na svapnam upalebhatuḥ

07,054.002a naranārāyaṇau kruddhau jñātvā devāḥ savāsavāḥ

07,054.002c vyathitāś cintayām āsuḥ kiṃ svid etad bhaviṣyati

07,054.003a vavuś ca dāruṇā vātā rūkṣā gorābhiśaṃsinaḥ

07,054.003c sakabandhas tathāditye parighaḥ samadṛśyata

07,054.004a śuṣkāśanyaś ca niṣpetuḥ sanirghātāḥ savidyutaḥ

07,054.004c cacāla cāpi pṛthivī saśailavanakānanā

07,054.005a cukṣubhuś ca mahārāja sāgarā makarālayāḥ

07,054.005c pratisrotaḥ pravṛttāś ca tathā gantuṃ samudragāḥ

07,054.006a rathāśvanaranāgānāṃ pravṛttam adharottaram

07,054.006c kravyādānāṃ pramodārthaṃ yamarāṣṭravivṛddhaye

07,054.007a vāhanāni śakṛnmūtre mumucū ruruduś ca ha

07,054.007c tān dṛṣṭvā dāruṇān sarvān utpātāṃl lomaharṣaṇān

07,054.007d*0394_01 dīnāś ca pārthivāḥ sarve nāśaṃsur jayam ātmanaḥ

07,054.008a sarve te vyathitāḥ sainyās tvadīyā bharatarṣabha

07,054.008c śrutvā mahābalasyogrāṃ pratijñāṃ savyasācinaḥ

07,054.009a atha kṛṣṇaṃ mahābāhur abravīt pākaśāsaniḥ

07,054.009c āśvāsaya subhadrāṃ tvaṃ bhaginīṃ snuṣayā saha

07,054.010a snuṣā śvaśvrānaghāyaste viśoke kuru mādhava

07,054.010c sāmnā satyena yuktena vacasāśvāsaya prabho

07,054.011a tato 'rjunagṛhaṃ gatvā vāsudevaḥ sudurmanāḥ

07,054.011c bhaginīṃ putraśokārtām āśvāsayata duḥkhitām

07,054.012a mā śokaṃ kuru vārṣṇeyi kumāraṃ prati sasnuṣā

07,054.012c sarveṣāṃ prāṇināṃ bhīru niṣṭhaiṣā kālanirmitā

07,054.013a kule jatasya vīrasya kṣatriyasya viśeṣataḥ

07,054.013c sadṛśaṃ maraṇaṃ hy etat tava putrasya mā śucaḥ

07,054.014a diṣṭyā mahāratho vīraḥ pitus tulyaparākramaḥ

07,054.014c kṣātreṇa vidhinā prāpto vīrābhilaṣitāṃ gatim

07,054.015a jitvā subahuśaḥ śatrūn preṣayitvā ca mṛtyave

07,054.015c gataḥ puṇyakṛtāṃ lokān sarvakāmaduho 'kṣayān

07,054.016a tapasā brahmacaryeṇa śrutena prajñayāpi ca

07,054.016c santo yāṃ gatim icchanti prāptas tāṃ tava putrakaḥ

07,054.017a vīrasūr vīrapatnī tvaṃ vīraśvaśurabāndhavā

07,054.017c mā śucas tanayaṃ bhadre gataḥ sa paramāṃ gatim

07,054.017d*0395_01 svādhyāyayuktaṃ brāhmaṇī yācitāraṃ

07,054.017d*0395_02 gaurvoḍhāraṃ tv āśugantāram aśvā

07,054.017d*0395_03 dāsaṃ śūdrā karmakaraṃ tu vaiśyā

07,054.017d*0395_04 śūraṃ sūte tvadvidhā rājaputrī

07,054.018a prāpsyate cāpy asau kṣudraḥ saindhavo bālaghātakaḥ

07,054.018c asyāvalepasya phalaṃ sasuhṛdgaṇabāndhavaḥ

07,054.019a vyuṣṭāyāṃ tu varārohe rajanyāṃ pāpakarmakṛt

07,054.019c na hi mokṣyati pārthāt sa praviṣṭo 'py amarāvatīm

07,054.020a śvaḥ śiraḥ śroṣyase tasya saindhavasya raṇe hṛtam

07,054.020c samantapañcakād bāhyaṃ viśokā bhava mā rudaḥ

07,054.021a kṣatradharmaṃ puraskṛtya gataḥ śūraḥ satāṃ gatim

07,054.021c yāṃ vayaṃ prāpnuyāmeha ye cānye śastrajīvinaḥ

07,054.022a vyūḍhorasko mahābāhur anivartī varapraṇut

07,054.022c gatas tava varārohe putraḥ svargaṃ jvaraṃ jahi

07,054.023a anu jātaś ca pitaraṃ mātṛpakṣaṃ ca vīryavān

07,054.023c sahasraśo ripūn hatvā hataḥ śūro mahārathaḥ

07,054.024a āśvāsaya snuṣāṃ rājñi mā śucaḥ kṣatriye bhṛṣam

07,054.024c śvaḥ priyaṃ sumahac chrutvā viśokā bhava nandini

07,054.025a yat pārthena pratijñātaṃ tat tathā na tad anyathā

07,054.025c cikīrṣitaṃ hi te bhartur na bhavej jātu niṣphalam

07,054.026a yadi ca manujapannagāḥ piśācā; rajanicarāḥ patagāḥ surāsurāś ca

07,054.026c raṇagatam abhiyānti sindhurājaṃ; na sa bhavitā saha tair api prabhāte

07,055.001 saṃjaya uvāca

07,055.001a etac chrutvā vacas tasya keśavasya mahātmanaḥ

07,055.001c subhadrā putraśokārtā vilalāpa suduḥkhitā

07,055.002a hā putra mama mandāyāḥ kathaṃ saṃyugam etya ha

07,055.002c nidhanaṃ prāptavāṃs tāta pitṛtulyaparākramaḥ

07,055.003a katham indīvaraśyāmaṃ sudaṃṣṭraṃ cārulocanam

07,055.003c mukhaṃ te dṛśyate vatsa guṇṭhitaṃ raṇareṇunā

07,055.004a nūnaṃ śūraṃ nipatitaṃ tvāṃ paśyanty anivartinam

07,055.004c suśirogrīvabāhvaṃsaṃ vyūḍhoraskaṃ nirūdaram

07,055.005a cārūpacitasarvāṅgaṃ svakṣaṃ śastrakṣatācitam

07,055.005c bhūtāni tvā nirīkṣante nūnaṃ candram ivoditam

07,055.006a śayanīyaṃ purā yasya spardhyāstaraṇasaṃvṛtam

07,055.006c bhūmāv adya kathaṃ śeṣe vipraviddhaḥ sukhocitaḥ

07,055.007a yo 'nvāsyata purā vīro varastrībhir mahābhujaḥ

07,055.007c katham anvāsyate so 'dya śivābhiḥ patito mṛdhe

07,055.008a yo 'stūyata purā hṛṣṭaiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

07,055.008c so 'dya kravyādgaṇair ghorair vinadadbhir upāsyate

07,055.009a pāṇḍaveṣu ca nātheṣu vṛṣṇivīreṣu cābhibho

07,055.009c pāñcāleṣu ca vīreṣu hataḥ kenāsy anāthavat

07,055.009d*0396_01 yatra tvaṃ keśave nāthe satyanātho yathā hataḥ

07,055.010a atṛptadarśanā putra darśanasya tavānagha

07,055.010c mandabhāgyā gamiṣyāmi vyaktam adya yamakṣayam

07,055.011a viśālākṣaṃ sukeśāntaṃ cāruvākyaṃ sugandhi ca

07,055.011c tava putra kadā bhūyo mukhaṃ drakṣyāmi nirvraṇam

07,055.011d*0397_01 ehy ehi tṛṣito vatsa stanau pūrṇau pibāśu me

07,055.011d*0397_02 aṅkam āruhya mandāyā hy atṛptāyāś ca darśane

07,055.012a dhig balaṃ bhīmasenasya dhik pārthasya dhanuṣmatām

07,055.012c dhig vīryaṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ pāñcālānāṃ ca dhig balam

07,055.013a dhik kekayāṃs tathā cedīn matsyāṃś caivātha sṛñjayān

07,055.013c ye tvā raṇe gataṃ vīraṃ na jānanti nipātitam

07,055.014a adya paśyāmi pṛthivīṃ śūnyām iva hatatviṣam

07,055.014c abhimanyum apaśyantī śokavyākulalocanā

07,055.014d*0398_01 sākṣān maghavataḥ pautraṃ putraṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,055.014d*0398_02 svasrīyaṃ vāsudevasya taṃ gṛdhrāḥ paryupāsate

07,055.015a svasrīyaṃ vāsudevasya putraṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,055.015c kathaṃ tvā virathaṃ vīraṃ drakṣyāmy anyair nipātitam

07,055.016a hā vīra dṛṣṭo naṣṭaś ca dhanaṃ svapna ivāsi me

07,055.016c aho hy anityaṃ mānuṣyaṃ jalabudbudacañcalam

07,055.017a imāṃ te taruṇīṃ bhāryāṃ tvadādhibhir abhiplutām

07,055.017b*0399_01 uttarām uttarāṃ jātyā suśīlāṃ priyabhāṣiṇīm

07,055.017b*0399_02 śanakaiḥ parirabhyaināṃ snuṣāṃ mama yaśasvinīm

07,055.017b*0399_03 sukumārīṃ viśālākṣīṃ pūrṇacandranibhānanām

07,055.017b*0399_04 bālapallavatanvaṅgīṃ mattamātaṅgagāminīm

07,055.017b*0399_05 bimbādharoṣṭhīm abalām abhimanyo praharṣaya

07,055.017b*0399_06 tvayā vinā kathaṃ putra jīrṇāṃ patitamānasām

07,055.017c kathaṃ saṃdhārayiṣyāmi vivatsām iva dhenukām

07,055.018a aho hy akāle prasthānaṃ kṛtavān asi putraka

07,055.018c vihāya phalakāle māṃ sugṛddhāṃ tava darśane

07,055.019a nūnaṃ gatiḥ kṛtāntasya prājñair api sudurvidā

07,055.019c yatra tvaṃ keśave nāthe saṃgrāme 'nāthavad dhataḥ

07,055.020a yajvanāṃ dānaśīlānāṃ brāhmaṇānāṃ kṛtātmanām

07,055.020c caritabrahmacaryāṇāṃ puṇyatīrthāvagāhinām

07,055.021a kṛtajñānāṃ vadānyānāṃ guruśuśrūṣiṇām api

07,055.021c sahasradakṣiṇānāṃ ca yā gatis tām avāpnuhi

07,055.022a yā gatir yudhyamānānāṃ śūrāṇām anivartinām

07,055.022c hatvārīn nihatānāṃ ca saṃgrāme tāṃ gatiṃ vraja

07,055.023a gosahasrapradātṝṇāṃ kratudānāṃ ca yā gatiḥ

07,055.023c naiveśikaṃ cābhimataṃ dadatāṃ yā gatiḥ śubhā

07,055.023d*0400_01 brāhmaṇebhyaḥ śaraṇyebhyo nidhiṃ nidadhatāṃ ca yā

07,055.023d*0400_02 yā cāpi nyastadaṇḍānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.024a brahmacaryeṇa yāṃ yānti munayaḥ saṃśitavratā

07,055.024c ekapatnyaś ca yāṃ yānti tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.025a rājñāṃ sucaritair yā ca gatir bhavati śāśvatī

07,055.025c caturāśramiṇāṃ puṇyaiḥ pāvitānāṃ surakṣitaiḥ

07,055.026a dīnānukampināṃ yā ca satataṃ saṃvibhāginām

07,055.026c paiśunyāc ca nivṛttānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.027a vratināṃ dharmaśīlānāṃ guruśuśrūṣiṇām api

07,055.027c amoghātithināṃ yā ca tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.027d*0401_01 kṛcchreṣu yā dhārayatām ātmānaṃ vyasaneṣu ca

07,055.027d*0401_02 gatiḥ śokāgnidagdhānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.027d*0401_03 pitur mātuś ca śuśrūṣāṃ kalpayantīha ye sadā

07,055.027d*0401_04 svadāraniratānāṃ ca yā gatis tām avāpnuhi

07,055.028a ṛtukāle svakāṃ patnīṃ gacchatāṃ yā manasvinām

07,055.028c na cānyadārasevīnāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.029a sāmnā ye sarvabhūtāni gacchanti gatamatsarāḥ

07,055.029c nāruṃtudānāṃ kṣamiṇāṃ yā gatis tām avāpnuhi

07,055.030a madhumāṃsanivṛttānāṃ madād dambhāt tathānṛtāt

07,055.030c paropatāpatyaktānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.031a hrīmantaḥ sarvaśāstrajñā jñānatṛptā jitendriyāḥ

07,055.031c yāṃ gatiṃ sādhavo yānti tāṃ gatiṃ vraja putraka

07,055.032a evaṃ vilapatīṃ dīnāṃ subhadrāṃ śokakarśitām

07,055.032c abhyapadyata pāñcālī vairāṭīsahitā tadā

07,055.033a tāḥ prakāmaṃ ruditvā ca vilapya ca suduḥkhitāḥ

07,055.033b*0402_01 draupadī śokasaṃtaptā ruditvā ca vilapya ca

07,055.033c unmattavat tadā rājan visaṃjñā nyapatan kṣitau

07,055.034a sopacāras tu kṛṣṇas tāṃ duḥkhitāṃ bhṛśaduḥkhitaḥ

07,055.034c siktvāmbhasā samāśvāsya tat tad uktvā hitaṃ vacaḥ

07,055.035a visaṃjñakalpāṃ rudatīm apaviddhāṃ pravepatīm

07,055.035c bhaginīṃ puṇḍarīkākṣa idaṃ vacanam abravīt

07,055.036a subhadre mā śucaḥ putraṃ pāñcālyāśvāsayottarām

07,055.036c gato 'bhimanyuḥ prathitāṃ gatiṃ kṣatriyapuṃgavaḥ

07,055.037a ye cānye 'pi kule santi puruṣā no varānane

07,055.037c sarve te vai gatiṃ yāntu abhimanyor yaśasvinaḥ

07,055.038a kuryāma tad vayaṃ karma kriyāsuḥ suhṛdaś ca naḥ

07,055.038c kṛtavān yādṛg adyaikas tava putro mahārathaḥ

07,055.039a evam āśvāsya bhaginīṃ draupadīm api cottarām

07,055.039c pārthasyaiva mahābāhuḥ pārśvam āgād ariṃdamaḥ

07,055.040a tato 'bhyanujñāya nṛpān kṛṣṇo bandhūṃs tathābhibhūḥ

07,055.040c viveśāntaḥpuraṃ rājaṃs te 'nye jagmur yathālayam

07,056.001 saṃjaya uvāca

07,056.001a tato 'rjunasya bhavanaṃ praviśyāpratimaṃ vibhuḥ

07,056.001c spṛṣṭvāmbhaḥ puṇḍarīkākṣaḥ sthaṇḍile śubhalakṣaṇe

07,056.001e saṃtastāra śubhāṃ śayyāṃ darbhair vaiḍūryasaṃnibhaiḥ

07,056.002a tato mālyena vidhival lājair gandhaiḥ sumaṅgalaiḥ

07,056.002c alaṃcakāra tāṃ śayyāṃ parivāryāyudhottamaiḥ

07,056.003a tataḥ spṛṣṭodakaṃ pārthaṃ vinītāḥ paricārakāḥ

07,056.003c darśayāṃ naityakaṃ cakrur naiśaṃ traiyambakaṃ balim

07,056.004a tataḥ prītamanāḥ pārtho gandhair mālyaiś ca mādhavam

07,056.004c alaṃkṛtyopahāraṃ taṃ naiśam asmai nyavedayat

07,056.005a smayamānas tu govindaḥ phalgunaṃ pratyabhāṣata

07,056.005c supyatāṃ pārtha bhadraṃ te kalyāṇāya vrajāmy aham

07,056.006a sthāpayitvā tato dvāḥsthān goptṝṃś cāttāyudhān narān

07,056.006c dārukānugataḥ śrīmān viveśa śibiraṃ svakam

07,056.006e śiśye ca śayane śubhre bahukṛtyaṃ vicintayan

07,056.006f*0403_01 pārthāya sarvaṃ bhagavāñ śokaduḥkhāpahaṃ vidhim

07,056.006f*0403_02 vyadadhāt puṇḍarīkākṣas tejodyutivivardhanam

07,056.006f*0403_03 yogam āsthāya yuktātmā sarveṣām īśvareśvaraḥ

07,056.006f*0403_04 śreyaskāmaḥ pṛthuyaśā viṣṇur jiṣṇupriyaṃkaraḥ

07,056.007a na pāṇḍavānāṃ śibire kaś cit suṣvāpa tāṃ niśām

07,056.007c prajāgaraḥ sarvajanam āviveśa viśāṃ pate

07,056.008a putraśokābhibhūtena pratijñāto mahātmanā

07,056.008c sahasā sindhurājasya vadho gāṇḍīvadhanvanā

07,056.009a tat kathaṃ nu mahābāhur vāsaviḥ paravīrahā

07,056.009c pratijñāṃ saphalāṃ kuryād iti te samacintayan

07,056.010a kaṣṭaṃ hīdaṃ vyavasitaṃ pāṇḍavena mahātmanā

07,056.010b*0404_01 sa ca rājā mahāvīryaḥ pārayatv arjunaḥ satām

07,056.010c putraśokābhitaptena pratijñā mahatī kṛtā

07,056.011a bhrātaraś cāpi vikrāntā bahulāni balāni ca

07,056.011c dhṛtarāṣṭrasya putreṇa sarvaṃ tasmai niveditam

07,056.012a sa hatvā saindhavaṃ saṃkhye punar etu dhanaṃjayaḥ

07,056.012c jitvā ripugaṇāṃś caiva pārayatv arjuno vratam

07,056.012d*0405_01 sa jitvārigaṇān saṃkhe vārayitvā mahāvratam

07,056.012d*0406_01 yady asti sukṛtaṃ kiṃ cid asmākaṃ hantu saindhavam

07,056.012d*0406_02 jitvā sarvān ripūn pārthas trātuṃ no 'smān mahābhayāt

07,056.012d*0406_03 evam āśaṃsamānās te ke cit tasthur upaśrutim

07,056.012d*0406_04 śrutvā ceṣṭaṃ sumanaso vyaktam āśaṃsire jayam

07,056.012d*0406_05 bhavitā nu kathaṃ kṛtyam idam ity apare 'bruvan

07,056.013a ahatvā sindhurājaṃ hi dhūmaketuṃ pravekṣyati

07,056.013c na hy etad anṛtaṃ kartum arhaḥ pārtho dhanaṃjayaḥ

07,056.013d*0407_01 mahad dhi sāhasaṃ pārthaḥ kṛtavāñ śokamohitaḥ

07,056.014a dharmaputraḥ kathaṃ rājā bhaviṣyati mṛte 'rjune

07,056.014c tasmin hi vijayaḥ kṛtsnaḥ pāṇḍavena samāhitaḥ

07,056.014d*0408_01 arjune hi jayas teṣām āyatto jīvitāni ca

07,056.015a yadi naḥ sukṛtaṃ kiṃ cid yadi dattaṃ hutaṃ yadi

07,056.015c phalena tasya sarvasya savyasācī jayatv arīn

07,056.016a evaṃ kathayatāṃ teṣāṃ jayam āśaṃsatāṃ prabho

07,056.016c kṛcchreṇa mahatā rājan rajanī vyatyavartata

07,056.017a tasyāṃ rajanyāṃ madhye tu pratibuddho janārdanaḥ

07,056.017c smṛtvā pratijñāṃ pārthasya dārukaṃ pratyabhāṣata

07,056.018a arjunena pratijñātam ārtena hatabandhunā

07,056.018c jayadrathaṃ haniṣyāmi śvobhūta iti dāruka

07,056.019a tat tu duryodhanaḥ śrutvā mantribhir mantrayiṣyati

07,056.019c yathā jayadrathaṃ pārtho na hanyād iti saṃyuge

07,056.020a akṣauhiṇyo hi tāḥ sarvā rakṣiṣyanti jayadratham

07,056.020c droṇaś ca saha putreṇa sarvāstravidhipāragaḥ

07,056.021a eko vīraḥ sahasrākṣo daityadānavamarditā

07,056.021c so 'pi taṃ notsahetājau hantuṃ droṇena rakṣitam

07,056.022a so 'haṃ śvas tat kariṣyāmi yathā kuntīsuto 'rjunaḥ

07,056.022c aprāpte 'staṃ dinakare haniṣyati jayadratham

07,056.023a na hi dārā na mitrāṇi jñātayo na ca bāndhavāḥ

07,056.023c kaś cin nānyaḥ priyataraḥ kuntīputrān mamārjunāt

07,056.024a anarjunam imaṃ lokaṃ muhūrtam api dāruka

07,056.024c udīkṣituṃ na śakto 'haṃ bhavitā na ca tat tathā

07,056.025a ahaṃ dhvajinyaḥ śatrūṇāṃ sahayāḥ sarathadvipāḥ

07,056.025c arjunārthe haniṣyāmi sakarṇāḥ sasuyodhanāḥ

07,056.026a śvo nirīkṣantu me vīryaṃ trayo lokā mahāhave

07,056.026c dhanaṃjayārthaṃ samare parākrāntasya dāruka

07,056.027a śvo narendrasahasrāṇi rājaputraśatāni ca

07,056.027c sāśvadviparathāny ājau vidraviṣyanti dāruka

07,056.028a śvas tāṃ cakrapramathitāṃ drakṣyase nṛpavāhinīm

07,056.028c mayā kruddhena samare pāṇḍavārthe nipātitām

07,056.028d*0409_01 adya jñāsyanti tridaśāḥ sāsurāḥ sacarācarāḥ

07,056.028d*0409_02 vāsudevasya tāṃ prītiṃ pāṇḍaveṣv anapāyinīm

07,056.029a śvaḥ sadevāḥ sagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ

07,056.029c jñāsyanti lokāḥ sarve māṃ suhṛdaṃ savyasācinaḥ

07,056.030a yas taṃ dveṣṭi sa māṃ dveṣṭi yas tam anu sa mām anu

07,056.030c iti saṃkalpyatāṃ buddhyā śarīrārdhaṃ mamārjunaḥ

07,056.031a yathā tvam aprabhātāyām asyāṃ niśi rathottamam

07,056.031c kalpayitvā yathāśāstram ādāya vratasaṃyataḥ

07,056.032a gadāṃ kaumodakīṃ divyāṃ śaktiṃ cakraṃ dhanuḥ śarān

07,056.032c āropya vai rathe sūta sarvopakaraṇāni ca

07,056.033a sthānaṃ hi kalpayitvā ca rathopasthe dhvajasya me

07,056.033c vainateyasya vīrasya samare rathaśobhinaḥ

07,056.034a chatraṃ jāmbūnadair jālair arkajvalanasaṃnibhaiḥ

07,056.034c viśvakarmakṛtair divyair aśvān api ca bhūṣitān

07,056.035a balāhakaṃ meghapuṣpaṃ sainyaṃ sugrīvam eva ca

07,056.035c yuktvā vājivarān yattaḥ kavacī tiṣṭha dāruka

07,056.036a pāñcajanyasya nirghoṣam ārṣabheṇaiva pūritam

07,056.036c śrutvā tu bhairavaṃ nādam upayāyā javena mām

07,056.037a ekāhnāham amarṣaṃ ca sarvaduḥkhāni caiva ha

07,056.037c bhrātuḥ pitṛṣvaseyasya vyapaneṣyāmi dāruka

07,056.038a sarvopāyair yatiṣyāmi yathā bībhatsur āhave

07,056.038c paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ haniṣyati jayadratham

07,056.039a yasya yasya ca bībhatsur vadhe yatnaṃ kariṣyati

07,056.039c āśaṃse sārathe tatra bhavitāsya dhruvo jayaḥ

07,056.040 dāruka uvāca

07,056.040a jaya eva dhruvas tasya kuta eva parājayaḥ

07,056.040c yasya tvaṃ puruṣavyāghra sārathyam upajagmivān

07,056.041a evaṃ caitat kariṣyāmi yathā mām anuśāsasi

07,056.041c suprabhātām imāṃ rātriṃ jayāya vijayasya hi

07,057.001 saṃjaya uvāca

07,057.001a kuntīputras tu taṃ mantraṃ smarann eva dhanaṃjayaḥ

07,057.001c pratijñām ātmano rakṣan mumohācintyavikramaḥ

07,057.002a taṃ tu śokena saṃtaptaṃ svapne kapivaradhvajam

07,057.002b*0410_01 niśvasantaṃ mahātmānaṃ saphenam iva pannagam

07,057.002b*0410_02 visaṃjñamanasaṃ jñātvā arjunaṃ śokavihvalam

07,057.002c āsasāda mahātejā dhyāyantaṃ garuḍadhvajaḥ

07,057.003a pratyutthānaṃ tu kṛṣṇasya sarvāvasthaṃ dhanaṃjayaḥ

07,057.003c nālopayata dharmātmā bhaktyā premṇā ca sarvadā

07,057.004a pratyutthāya ca govindaṃ sa tasmāy āsanaṃ dadau

07,057.004c na cāsane svayaṃ buddhiṃ bībhatsur vyadadhāt tadā

07,057.005a tataḥ kṛṣṇo mahātejā jānan pārthasya niścayam

07,057.005c kuntīputram idaṃ vākyam āsīnaḥ sthitam abravīt

07,057.006a mā viṣāde manaḥ pārtha kṛthāḥ kālo hi durjayaḥ

07,057.006c kālaḥ sarvāṇi bhūtāni niyacchati pare vidhau

07,057.007a kimarthaṃ ca viṣādas te tad brūhi vadatāṃ vara

07,057.007c na śocitavyaṃ viduṣā śokaḥ kāryavināśanaḥ

07,057.007d*0411_01 yat tu kāryaṃ bhavet kāryaṃ karmaṇā tat samācara

07,057.007d*0411_02 hīnaceṣṭasya yaḥ śokaḥ sa hi śatrur dhanaṃjaya

07,057.008a śocan nandayate śatrūn karśayaty api bāndhavān

07,057.008c kśīyate ca naras tasmān na tvaṃ śocitum arhasi

07,057.009a ity ukto vāsudevena bībhatsur aparājitaḥ

07,057.009c ābabhāṣe tadā vidvān idaṃ vacanam arthavat

07,057.010a mayā pratijñā mahatī jayadrathavadhe kṛtā

07,057.010c śvo 'smi hantā durātmānaṃ putraghnam iti keśava

07,057.011a matpratijñāvighātārthaṃ dhārtarāṣṭraiḥ kilācyuta

07,057.011c pṛṣṭhataḥ saindhavaḥ kāryaḥ sarvair gupto mahārathaiḥ

07,057.012a daśa caikā ca tāḥ kṛṣṇa akṣauhiṇyaḥ sudurjayāḥ

07,057.012b*0412_01 hatāvaśeṣās tatremā daśa mādhava saṃkhyayā

07,057.012b*0412_02 tābhiḥ parivṛtaḥ saṃkhye sarvaiś caiva mahārathaiḥ

07,057.012b*0412_03 kathaṃ śakyeta sa draṣṭuṃ durātmā kṛṣṇa saindhavaḥ

07,057.012b*0412_04 pratijñāpāraṇaṃ caiva na bhaviṣyati keśava

07,057.012c pratijñāyāṃ ca hīnāyāṃ kathaṃ jīveta madvidhaḥ

07,057.013a duḥkhopāyasya me vīra vikāṅkṣā parivartate

07,057.013c drutaṃ ca yāti savitā tata etad bravīmy aham

07,057.014a śokasthānaṃ tu tac chrutvā pārthasya dvijaketanaḥ

07,057.014c saṃspṛśyāmbhas tataḥ kṛṣṇaḥ prāṅmukhaḥ samavasthitaḥ

07,057.015a idaṃ vākyaṃ mahātejā babhāṣe puṣkarekṣaṇaḥ

07,057.015c hitārthaṃ pāṇḍuputrasya saindhavasya vadhe vṛtaḥ

07,057.016a pārtha pāśupataṃ nāma paramāstraṃ sanātanam

07,057.016c yena sarvān mṛdhe daityāñ jaghne devo maheśvaraḥ

07,057.017a yadi tad viditaṃ te 'dya śvo hantāsi jayadratham

07,057.017c atha jñātuṃ prapadyasva manasā vṛṣabhadhvajam

07,057.018a taṃ devaṃ manasā dhyāyañ joṣam āssva dhanaṃjaya

07,057.018c tatas tasya prasādāt tvaṃ bhaktaḥ prāpsyasi tan mahat

07,057.019a tataḥ kṛṣṇavacaḥ śrutvā saṃspṛśyāmbho dhanaṃjayaḥ

07,057.019c bhūmāv āsīna ekāgro jagāma manasā bhavam

07,057.020a tataḥ praṇihite brāhme muhūrte śubhalakṣaṇe

07,057.020c ātmānam arjuno 'paśyad gagane sahakeśavam

07,057.021a jyotirbhiś ca samākīrṇaṃ siddhacāraṇasevitam

07,057.021c vāyuvegagatiḥ pārthaḥ khaṃ bheje sahakeśavaḥ

07,057.022a keśavena gṛhītaḥ sa dakṣiṇe vibhunā bhuje

07,057.022c prekṣamāṇo bahūn bhāvāñ jagāmādbhutadarśanān

07,057.023a udīcyāṃ diśi dharmātmā so 'paśyac chvetaparvatam

07,057.023c kuberasya vihāre ca nalinīṃ padmabhūṣitām

07,057.024a saricchreṣṭhāṃ ca tāṃ gaṅgāṃ vīkṣamāṇo bahūdakām

07,057.024c sadāpuṣpaphalair vṛkṣair upetāṃ sphaṭikopalām

07,057.025a siṃhavyāghrasamākīrṇāṃ nānāmṛgagaṇākulām

07,057.025c puṇyāśramavatīṃ ramyāṃ manojñāṇḍajasevitām

07,057.026a mandarasya pradeśāṃś ca kiṃnarodgītanāditān

07,057.026c hemarūpyamayaiḥ śṛṅgair nānauṣadhividīpitān

07,057.026e tathā mandāravṛkṣaiś ca puṣpitair upaśobhitān

07,057.026f*0413_01 viśvakarmakṛtair divyair anyān api ca bhūṣitān

07,057.027a snigdhāñjanacayākāraṃ saṃprāptaḥ kālaparvatam

07,057.027c puṇyaṃ himavataḥ pādaṃ maṇimantaṃ ca parvatam

07,057.027e brahmatuṅgaṃ nadīś cānyās tathā janapadān api

07,057.028a suśṛṅgaṃ śataśṛṅgaṃ ca śaryātivanam eva ca

07,057.028c puṇyam aśvaśiraḥsthānaṃ sthānam ātharvaṇasya ca

07,057.029a vṛṣadaṃśaṃ ca śailendraṃ mahāmandaram eva ca

07,057.029c apsarobhiḥ samākīrṇaṃ kiṃnaraiś copaśobhitam

07,057.030a tāṃś ca śailān vrajan pārthaḥ prekṣate sahakeśavaḥ

07,057.030c śubhaiḥ prasravaṇair juṣṭān hemadhātuvibhūṣitān

07,057.031a candraraśmiprakāśāṅgīṃ pṛthivīṃ puramālinīm

07,057.031c samudrāṃś cādbhutākārān apaśyad bahulākarān

07,057.032a viyad dyāṃ pṛthivīṃ caiva paśyan viṣṇupade vrajan

07,057.032c vismitaḥ saha kṛṣṇena kṣipto bāṇa ivātyagāt

07,057.033a grahanakṣatrasomānāṃ sūryāgnyoś ca samatviṣam

07,057.033c apaśyata tadā pārtho jvalantam iva parvatam

07,057.034a samāsādya tu taṃ śailaṃ śailāgre samavasthitam

07,057.034c taponityaṃ mahātmānam apaśyad vṛṣabhadhvajam

07,057.035a sahasram iva sūryāṇāṃ dīpyamānaṃ svatejasā

07,057.035c śūlinaṃ jaṭilaṃ gauraṃ valkalājinavāsasam

07,057.036a nayanānāṃ sahasraiś ca vicitrāṅgaṃ mahaujasam

07,057.036c pārvatyā sahitaṃ devaṃ bhūtasaṃghaiś ca bhāsvaraiḥ

07,057.037a gītavāditrasaṃhrādais tālalāsyasamanvitam

07,057.037c valgitāsphoṭitotkruṣṭaiḥ puṇyagandhaiś ca sevitam

07,057.038a stūyamānaṃ stavair divyair munibhir brahmavādibhiḥ

07,057.038c goptāraṃ sarvabhūtānām iṣvāsadharam acyutam

07,057.039a vāsudevas tu taṃ dṛṣṭvā jagāma śirasā kṣitim

07,057.039c pārthena saha dharmātmā gṛṇan brahma sanātanam

07,057.040a lokādiṃ viśvakarmāṇam ajam īśānam avyayam

07,057.040c manasaḥ paramāṃ yoniṃ khaṃ vāyuṃ jyotiṣāṃ nidhim

07,057.041a sraṣṭāraṃ vāridhārāṇāṃ bhuvaś ca prakṛtiṃ parām

07,057.041c devadānavayakṣāṇāṃ mānavānāṃ ca sādhanam

07,057.042a yogināṃ paramaṃ brahma vyaktaṃ brahmavidāṃ nidhim

07,057.042c carācarasya sraṣṭāraṃ pratihartāram eva ca

07,057.043a kālakopaṃ mahātmānaṃ śakrasūryaguṇodayam

07,057.043c avandata tadā kṛṣṇo vāṅmanobuddhikarmabhiḥ

07,057.044a yaṃ prapaśyanti vidvāṃsaḥ sūkṣmādhyātmapadaiṣiṇaḥ

07,057.044b*0414_01 yam ṛgvedavido gānti ṛco hy akṣaram eva ca

07,057.044b*0414_02 yajurvedavidaś caivādityavarṇaṃ tamasaḥ parastāt

07,057.044b*0414_03 gāyanti yaṃ sāmavida ihaiva iti nihnutam

07,057.044c tam ajaṃ kāraṇātmānaṃ jagmatuḥ śaraṇaṃ bhavam

07,057.044d*0415_01 tam evāgniṃ tam ādityaṃ bhūyo bhūyas tatheśvaram

07,057.045a arjunaś cāpi taṃ devaṃ bhūyo bhūyo 'bhyavandata

07,057.045c jñātvaikaṃ bhūtabhavyādiṃ sarvabhūtabhavodbhavam

07,057.045d*0416_01 śaraṇyaṃ śaraṇaṃ devam īśānaṃ parameśvaram

07,057.045d*0416_02 jagāma jagatāṃ nātham arjunaḥ sajanārdanaḥ

07,057.046a tatas tāv āgatau śarvaḥ provāca prahasann iva

07,057.046a*0417_01 **** **** naranārāyaṇāv ubhau

07,057.046a*0417_02 suprasannamanāḥ śarvaḥ

07,057.046c svāgataṃ vāṃ naraśreṣṭhāv uttiṣṭhetāṃ gataklamau

07,057.046e kiṃ ca vām īpsitaṃ vīrau manasaḥ kṣipram ucyatām

07,057.047a yena kāryeṇa saṃprāptau yuvāṃ tat sādhayāmi vām

07,057.047c vriyatām ātmanaḥ śreyas tat sarvaṃ pradadāni vām

07,057.048a tatas tad vacanaṃ śrutvā pratyutthāya kṛtāñjalī

07,057.048c vāsudevārjunau śarvaṃ tuṣṭuvāte mahāmatī

07,057.048d*0418_01 bhaktyā stavena divyena mahātmānam aninditam

07,057.049a namo bhavāya śarvāya rudrāya varadāya ca

07,057.049c paśūnāṃ pataye nityam ugrāya ca kapardine

07,057.050a mahādevāya bhīmāya tryambakāya ca śambhave

07,057.050c īśānāya bhagaghnāya namo 'stv andhakaghātine

07,057.051a kumāragurave nityaṃ nīlagrīvāya vedhase

07,057.051b*0419_01 pinākine haviṣyāya satyāya vibhave sadā

07,057.051c vilohitāya dhūmrāya vyādhāyānaparājite

07,057.052a nityaṃ nīlaśikhaṇḍāya śūline divyacakṣuṣe

07,057.052c hantre goptre trinetrāya vyādhāya vasuretase

07,057.053a acintyāyāmbikābhartre sarvadevastutāya ca

07,057.053c vṛṣadhvajāya piṅgāya jaṭine brahmacāriṇe

07,057.054a tapyamānāya salile brahmaṇyāyājitāya ca

07,057.054c viśvātmane viśvasṛje viśvam āvṛtya tiṣṭhate

07,057.055a namo namas te sevyāya bhūtānāṃ prabhave sadā

07,057.055b*0420_01 abhigamyāya kāmyāya stutyāyāryāya sarvadā

07,057.055c brahmavaktrāya śarvāya śaṃkarāya śivāya ca

07,057.056a namo 'stu vācaspataye prajānāṃ pataye namaḥ

07,057.056c namo viśvasya pataye mahatāṃ pataye namaḥ

07,057.057a namaḥ sahasraśirase sahasrabhujamanyave

07,057.057c sahasranetrapādāya namo 'saṃkhyeyakarmaṇe

07,057.058a namo hiraṇyavarṇāya hiraṇyakavacāya ca

07,057.058b*0421_01 kadrudrāya namo viṣvakcakṣuṣe ca hanīyase

07,057.058b*0421_02 mīḍhuṣṭamāya havyāya śraviṣṭāya śrutāya ca

07,057.058b*0421_03 śipiviṣṭāya giraye namo budhyāya vilmine

07,057.058b*0421_04 namaḥ parṇāya gehyāya druhyāya prabhṛśāya ca

07,057.058b*0421_05 namaḥ parṇāya śuṣkāya rajasyāya pulastyaye

07,057.058b*0421_06 duṃdubhyāya hananyāya svāyudhāya sudhanvane

07,057.058b*0421_07 namaḥ stutyāya pathyāya kāvyāyāśurathāya ca

07,057.058b*0421_08 namaḥ somyāya vātyāya urvayāya niṣaṅgiṇe

07,057.058b*0421_09 vaiśantāya ca kūpyāya nīpāya ca varūthine

07,057.058b*0421_10 namaḥ somāya rudrāya tāmrāya śivamūrtaye

07,057.058b*0422_01 namo 'stu devadevāya mahābhūtadharāya ca

07,057.058c bhaktānukampine nityaṃ sidhyatāṃ nau varaḥ prabho

07,057.059a evaṃ stutvā mahādevaṃ vāsudevaḥ sahārjunaḥ

07,057.059c prasādayām āsa bhavaṃ tadā hy astropalabdhaye

07,057.059d*0423_01 arjunāya dadau buddhiṃ tasminn astre yad īpsitam

07,057.060a tato 'rjunaḥ prītamanā vavande vṛṣabhadhvajam

07,057.060c dadarśotphullanayanaḥ samastaṃ tejasāṃ nidhim

07,057.061a taṃ copahāraṃ svakṛtaṃ naiśaṃ naityakam ātmanaḥ

07,057.061c dadarśa tryambakābhyāśe vāsudevaniveditam

07,057.062a tato 'bhipūjya manasā śarvaṃ kṛṣṇaṃ ca pāṇḍavaḥ

07,057.062c icchāmy ahaṃ divyam astram ity abhāṣata śaṃkaram

07,057.063a tataḥ pārthasya vijñāya varārthe vacanaṃ prabhuḥ

07,057.063c vāsudevārjunau devaḥ smayamāno 'bhyabhāṣata

07,057.063d*0424_01 svāgataṃ vāṃ naraśreṣṭha vijñātaṃ manasepsitam

07,057.063d*0424_02 yena kāmena saṃprāptau bhavadbhyāṃ taṃ dadāmy aham

07,057.064a saro 'mṛtamayaṃ divyam abhyāśe śatrusūdanau

07,057.064c tatra me tad dhanur divyaṃ śaraś ca nihitaḥ purā

07,057.065a yena devārayaḥ sarve mayā yudhi nipātitāḥ

07,057.065c tata ānīyatāṃ kṛṣṇau saśaraṃ dhanur uttamam

07,057.066a tathety uktvā tu tau vīrau taṃ śarvaṃ pārṣadaiḥ saha

07,057.066c prasthitau tat saro divyaṃ divyāścaryaśatair vṛtam

07,057.067a nirdiṣṭaṃ yad vṛṣāṅkena puṇyaṃ sarvārthasādhakam

07,057.067c taj jagmatur asaṃbhrāntau naranārāyaṇāv ṛṣī

07,057.068a tatas tu tat saro gatvā sūryamaṇḍalasaṃnibham

07,057.068c nāgam antarjale ghoraṃ dadṛśāte 'rjunācyutau

07,057.069a dvitīyaṃ cāparaṃ nāgaṃ sahasraśirasaṃ varam

07,057.069c vamantaṃ vipulāṃ jvālāṃ dadṛśāte 'gnivarcasam

07,057.070a tataḥ kṛṣṇaś ca pārthaś ca saṃspṛśyāpaḥ kṛtāñjalī

07,057.070c tau nāgāv upatasthāte namasyantau vṛṣadhvajam

07,057.071a gṛṇantau vedaviduṣau tad brahma śatarudriyam

07,057.071c aprameyaṃ praṇamantau gatvā sarvātmanā bhavam

07,057.072a tatas tau rudramāhātmyād dhitvā rūpaṃ mahoragau

07,057.072c dhanur bāṇaś ca śatrughnaṃ tad dvaṃdvaṃ samapadyata

07,057.073a tato jagṛhatuḥ prītau dhanur bāṇaṃ ca suprabham

07,057.073c ājahratur mahātmānau dadatuś ca mahātmane

07,057.074a tataḥ pārśvād vṛṣāṅkasya brahmacārī nyavartata

07,057.074c piṅgākṣas tapasaḥ kṣetraṃ balavān nīlalohitaḥ

07,057.075a sa tad gṛhya dhanuḥśreṣṭhaṃ tasthau sthānaṃ samāhitaḥ

07,057.075c vyakarṣac cāpi vidhivat saśaraṃ dhanur uttamam

07,057.076a tasya maurvīṃ ca muṣṭiṃ ca sthānaṃ cālakṣya pāṇḍavaḥ

07,057.076c śrutvā mantraṃ bhavaproktaṃ jagrāhācintyavikramaḥ

07,057.077a sarasy eva ca taṃ bāṇaṃ mumocātibalaḥ prabhuḥ

07,057.077c cakāra ca punar vīras tasmin sarasi tad dhanuḥ

07,057.078a tataḥ prītaṃ bhavaṃ jñātvā smṛtimān arjunas tadā

07,057.078c varam āraṇyakaṃ dattaṃ darśanaṃ śaṃkarasya ca

07,057.078e manasā cintayām āsa tan me saṃpadyatām iti

07,057.079a tasya tan matam ājñāya prītaḥ prādād varaṃ bhavaḥ

07,057.079c tac ca pāśupataṃ ghoraṃ pratijñāyāś ca pāraṇam

07,057.079d*0425_01 tataḥ pāśupataṃ divyam avāpya punar īśvarāt

07,057.080a saṃhṛṣṭaromā durdharṣaḥ kṛtaṃ kāryam amanyata

07,057.080b*0426_01 tato 'rjunahṛṣīkeśau punaḥ punar ariṃdamau

07,057.080c vavandatuś ca saṃhṛṣṭau śirobhyāṃ tau maheśvaram

07,057.081a anujñātau kṣaṇe tasmin bhavenārjunakeśavau

07,057.081c prāptau svaśibiraṃ vīrau mudā paramayā yutau

07,057.081d*0427_01 tathā bhavenānumatau mahāsuranighātinau

07,057.081e indrāviṣṇū yathā prītau jambhasya vadhakāṅkṣiṇau

07,058.001 saṃjaya uvāca

07,058.001a tayoḥ saṃvadator eva kṛṣṇadārukayos tadā

07,058.001c sātyagād rajanī rājann atha rājānvabudhyata

07,058.002a paṭhanti pāṇisvanikā māgadhā madhuparkikāḥ

07,058.002c vaitālikāś ca sūtāś ca tuṣṭuvuḥ puruṣarṣabham

07,058.003a nartakāś cāpy anṛtyanta jagur gītāni gāyakāḥ

07,058.003c kuruvaṃśastavārthāni madhuraṃ raktakaṇṭhinaḥ

07,058.004a mṛdaṅgā jharjharā bheryaḥ paṇavānakagomukhāḥ

07,058.004c āḍambarāś ca śaṅkhāś ca dundubhyaś ca mahāsvanāḥ

07,058.005a evam etāni sarvāṇi tathānyāny api bhārata

07,058.005c vādayanti sma saṃhṛṣṭāḥ kuśalāḥ sādhuśikṣitāḥ

07,058.006a sa meghasamanirghoṣo mahāñ śabdo 'spṛśad divam

07,058.006c pārthivapravaraṃ suptaṃ yudhiṣṭhiram abodhayat

07,058.007a pratibuddhaḥ sukhaṃ supto mahārhe śayanottame

07,058.007c utthāyāvaśyakāryārthaṃ yayau snānagṛhaṃ tataḥ

07,058.008a tataḥ śuklāmbarāḥ snātās taruṇāṣṭottaraṃ śatam

07,058.008c snāpakāḥ kāñcanaiḥ kumbhaiḥ pūrṇaiḥ samupatasthire

07,058.009a bhadrāsane sūpaviṣṭaḥ paridhāyāmbaraṃ laghu

07,058.009c sasnau candanasaṃyuktaiḥ pānīyair abhimantritaiḥ

07,058.010a utsāditaḥ kaṣāyeṇa balavadbhiḥ suśikṣitaiḥ

07,058.010c āplutaḥ sādhivāsena jalena ca sugandhinā

07,058.010d*0428_01 rājahaṃsanibhaṃ prāpya uṣṇīṣaṃ śithilārpitam

07,058.010d*0428_02 jalakṣayanimittaṃ vai veṣṭayām āsa mūrdhani

07,058.011a hariṇā candanenāṅgam anulipya mahābhujaḥ

07,058.011c sragvī cākliṣṭavasanaḥ prāṅmukhaḥ prāñjaliḥ sthitaḥ

07,058.011d*0429_01 kṛtvendriyāṇām aikāgryaṃ manasaś ca mahāmanāḥ

07,058.012a jajāpa japyaṃ kaunteyaḥ satāṃ mārgam anuṣṭhitaḥ

07,058.012c tato 'gniśaraṇaṃ dīptaṃ praviveśa vinītavat

07,058.013a samiddhaṃ sa pavitrābhir agnim āhutibhis tathā

07,058.013c mantrapūtābhir arcitvā niścakrāma gṛhāt tataḥ

07,058.014a dvitīyāṃ puruṣavyāghraḥ kakṣyāṃ niṣkramya pārthivaḥ

07,058.014c tatra vedavido viprān apaśyad brāhmaṇarṣabhān

07,058.015a dāntān vedavratasnātān snātān avabhṛtheṣu ca

07,058.015c sahasrānucarān saurān aṣṭau daśaśatāni ca

07,058.016a akṣataiḥ sumanobhiś ca vācayitvā mahābhujaḥ

07,058.016c tān dvijān madhusarpirbhyāṃ phalaiḥ śreṣṭhaiḥ sumaṅgalaiḥ

07,058.017a prādāt kāñcanam ekaikaṃ niṣkaṃ viprāya pāṇḍavaḥ

07,058.017c alaṃkṛtaṃ cāśvaśataṃ vāsāṃsīṣṭāś ca dakṣiṇāḥ

07,058.018a tathā gāḥ kapilā dogdhrīḥ sarṣabhāḥ pāṇḍunandanaḥ

07,058.018c hemaśṛṅgī rūpyakhurā dattvā cakre pradakṣiṇam

07,058.019a svastikān vardhamānāṃś ca nandyāvartāṃś ca kāñcanān

07,058.019c mālyaṃ ca jalakumbhāṃś ca jvalitaṃ ca hutāśanam

07,058.020a pūrṇāny akṣatapātrāṇi rucakān rocanāṃs tathā

07,058.020c svalaṃkṛtāḥ śubhāḥ kanyā dadhisarpirmadhūdakam

07,058.021a maṅgalyān pakṣiṇaś caiva yac cānyad api pūjitam

07,058.021c dṛṣṭvā spṛṣṭvā ca kaunteyo bāhyāṃ kakṣyām agāt tataḥ

07,058.022a tatas tasya mahābāhos tiṣṭhataḥ paricārakāḥ

07,058.022c sauvarṇaṃ sarvatobhadraṃ muktāvaiḍūryamaṇḍitam

07,058.023a parārdhyāstaraṇāstīrṇaṃ sottaracchadam ṛddhimat

07,058.023c viśvakarmakṛtaṃ divyam upajahrur varāsanam

07,058.024a tatra tasyopaviṣṭasya bhūṣaṇāni mahātmanaḥ

07,058.024c upajahrur mahārhāṇi preṣyāḥ śubhrāṇi sarvaśaḥ

07,058.024d*0430_01 śubhāni sarvapuṣpāṇi muktāhārāṃś ca puṣkalān

07,058.025a yuktābharaṇaveṣasya kaunteyasya mahātmanaḥ

07,058.025c rūpam āsīn mahārāja dviṣatāṃ śokavardhanam

07,058.026a pāṇḍaraiś candraraśmyābhair hemadaṇḍaiś ca cāmaraiḥ

07,058.026c dodhūyamānaḥ śuśubhe vidyudbhir iva toyadaḥ

07,058.027a saṃstūyamānaḥ sūtaiś ca vandyamānaś ca bandibhiḥ

07,058.027c upagīyamāno gandharvair āste sma kurunandanaḥ

07,058.028a tato muhūrtād āsīt tu bandināṃ nisvano mahān

07,058.028c nemighoṣaś ca rathināṃ khuraghoṣaś ca vājinām

07,058.029a hrādena gajaghaṇṭānāṃ śaṅkhānāṃ ninadena ca

07,058.029c narāṇāṃ padaśabdaiś ca kampatīva sma medinī

07,058.030a tataḥ śuddhāntam āsādya jānubhyāṃ bhūtale sthitaḥ

07,058.030c śirasā vandanīyaṃ tam abhivandya jagatpatim

07,058.031a kuṇḍalī baddhanistriṃśaḥ saṃnaddhakavaco yuvā

07,058.031c abhipraṇamya śirasā dvāḥstho dharmātmajāya vai

07,058.031e nyavedayad dhṛṣīkeśam upayātaṃ mahātmane

07,058.031f*0431_01 śaṅkhacakragadāpāṇiḥ pītavāsāś caturbhujaḥ

07,058.031f*0431_02 tavājñādarśanākāṅkṣī dvāri tiṣṭhati keśavaḥ

07,058.032a so 'bravīt puruṣavyāghraḥ svāgatenaiva mādhavam

07,058.032b*0432_01 praveśyatāṃ samīpaṃ me kimarthaṃ pravilambase

07,058.032c arghyaṃ caivāsanaṃ cāsmai dīyatāṃ paramārcitam

07,058.033a tataḥ praveśya vārṣṇeyam upaveśya varāsane

07,058.033c satkṛtya satkṛtas tena paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ

07,059.000*0433_00 saṃjaya uvāca

07,059.000*0433_01 tato yudhiṣṭhiro rājā pratinandya janārdanam

07,059.000*0433_02 uvāca paramaprītaḥ kaunteyo devakīsutam

07,059.001 yudhiṣṭhira uvāca

07,059.001a sukhena rajanī vyuṣṭā kaccit te madhusūdana

07,059.001c kaccij jñānāni sarvāṇi prasannāni tavācyuta

07,059.002 saṃjaya uvāca

07,059.002a vāsudevo 'pi tad yuktaṃ paryapṛcchad yudhiṣṭhiram

07,059.002b*0434_01 darśanād eva te saumya na kiṃ cid aśubhaṃ mama

07,059.002c tataḥ kṣattā prakṛtayo nyavedayad upasthitāḥ

07,059.003a anujñātaś ca rājñā sa prāveśayata taṃ janam

07,059.003c virāṭaṃ bhīmasenaṃ ca dhṛṣṭadyumnaṃ ca sātyakim

07,059.003d*0435_01 cedipaṃ dhṛṣṭaketuṃ ca drupadaṃ ca mahāratham

07,059.004a śikhaṇḍinaṃ yamau caiva cekitānaṃ ca kekayān

07,059.004b*0436_01 kekayān sṛñjayān matsyān pāñcālāṃś cāpi rājakān

07,059.004c yuyutsuṃ caiva kauravyaṃ pāñcālyaṃ cottamaujasam

07,059.004d*0437_01 yudhāmanyuṃ subāhuṃ ca draupadeyāṃś ca sarvaśaḥ

07,059.005a ete cānye ca bahavaḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham

07,059.005c upatasthur mahātmānaṃ viviśuś cāsaneṣu te

07,059.005d*0438_01 etāṃś ca suhṛdaś cānyān darśayām āsa pāṇḍavam

07,059.005d*0438_02 anujñātāś ca pārthena āsīnā āsaneṣu te

07,059.005d*0439_01 sthiteṣv adhiparārdhyeṣu yathārhaṃ vaṃdya pārthivam

07,059.006a ekasminn āsane vīrāv upaviṣṭau mahābalau

07,059.006c kṛṣṇaś ca yuyudhānaś ca mahātmānau mahādyutī

07,059.007a tato yudhiṣṭhiras teṣāṃ śṛṇvatāṃ madhusūdanam

07,059.007c abravīt puṇḍarīkākṣam ābhāṣya madhuraṃ vacaḥ

07,059.008a ekaṃ tvāṃ vayam āśritya sahasrākṣam ivāmarāḥ

07,059.008c prārthayāmo jayaṃ yuddhe śāśvatāni sukhāni ca

07,059.009a tvaṃ hi rājyavināśaṃ ca dviṣadbhiś ca nirākriyām

07,059.009c kleśāṃś ca vividhān kṛṣṇa sarvāṃs tān api vettha naḥ

07,059.010a tvayi sarveśa sarveṣām asmākaṃ bhaktavatsala

07,059.010c sukham āyattam atyarthaṃ yātrā ca madhusūdana

07,059.011a sa tathā kuru vārṣṇeya yathā tvayi mano mama

07,059.011c arjunasya yathā satyā pratijñā syāc cikīrṣitā

07,059.012a sa bhavāṃs tārayatv asmād duḥkhāmarṣamahārṇavāt

07,059.012c pāraṃ titīrṣatām adya plavo no bhava mādhava

07,059.013a na hi tat kurute saṃkhye kārtavīryasamas tv api

07,059.013c rathī yat kurute kṛṣṇa sārathir yatnam āsthitaḥ

07,059.013d*0440_01 yathaiva sarvāsv āpatsu pāsi vṛṣṇīñ janārdana

07,059.013d*0440_02 tathaivāsmān mahābāho vṛjināt trātum arhasi

07,059.013d*0440_03 tvam agādhe 'plave magnān pāṇḍavān kurusāgare

07,059.013d*0440_04 samuddhara plavo bhūtvā śaṅkhacakragadādhara

07,059.013d*0440_05 namaste devadeveśa sanātana viśātana

07,059.013d*0440_06 viṣṇo jiṣṇo hare kṛṣṇa vaikuṇṭhapuruṣottama

07,059.013d*0440_07 nāradas tvāṃ samācakhyau purāṇam ṛṣisattamam

07,059.013d*0440_08 varadaṃ śārṅgiṇaṃ devaṃ tat satyaṃ kuru mādhava

07,059.013d*0440_09 ity uktaḥ puṇḍarīkākṣo dharmarājena saṃsadi

07,059.013d*0440_10 toyameghasvano vāgmī pratyuvāca yudhiṣṭhiram

07,059.014 vāsudeva uvāca

07,059.014a sāmareṣv api lokeṣu sarveṣu na tathāvidhaḥ

07,059.014c śarāsanadharaḥ kaś cid yathā pārtho dhanaṃjayaḥ

07,059.015a vīryavān astrasaṃpannaḥ parākrānto mahābalaḥ

07,059.015c yuddhaśauṇḍaḥ sadāmarṣī tejasā paramo nṛṇām

07,059.016a sa yuvā vṛṣabhaskandho dīrghabāhur mahābalaḥ

07,059.016c siṃharṣabhagatiḥ śrīmān dviṣatas te haniṣyati

07,059.017a ahaṃ ca tat kariṣyāmi yathā kuntīsuto 'rjunaḥ

07,059.017c dhārtarāṣṭrasya sainyāni dhakṣyaty agnir ivotthitaḥ

07,059.018a adya taṃ pāpakarmāṇaṃ kṣudraṃ saubhadraghātinam

07,059.018c apunardarśanaṃ mārgam iṣubhiḥ kṣepsyate 'rjunaḥ

07,059.019a tasyādya gṛdhrāḥ śyenāś ca vaḍagomāyavas tathā

07,059.019c bhakṣayiṣyanti māṃsāni ye cānye puruṣādakāḥ

07,059.020a yady asya devā goptāraḥ sendrāḥ sarve tathāpy asau

07,059.020c rājadhānīṃ yamasyādya hataḥ prāpsyati saṃkule

07,059.021a nihatya saindhavaṃ jiṣṇur adya tvām upayāsyati

07,059.021c viśoko vijvaro rājan bhava bhūtipuraskṛtaḥ

07,060.001 saṃjaya uvāca

07,060.001a tathā saṃbhāṣatāṃ teṣāṃ prādurāsīd dhanaṃjayaḥ

07,060.001c didṛkṣur bharataśreṣṭhaṃ rājānaṃ sasuhṛdgaṇam

07,060.002a taṃ praviṣṭaṃ śubhāṃ kakṣyām abhivādyāgrataḥ sthitam

07,060.002c samutthāyārjunaṃ premṇā sasvaje pāṇḍavarṣabhaḥ

07,060.003a mūrdhni cainam upāghrāya pariṣvajya ca bāhunā

07,060.003c āśiṣaḥ paramāḥ procya smayamāno 'bhyabhāṣata

07,060.004a vyaktam arjuna saṃgrāme dhruvas te vijayo mahān

07,060.004c yādṛg rūpā hi te chāyā prasannaś ca janārdanaḥ

07,060.005a tam abravīt tato jiṣṇur mahad āścaryam uttamam

07,060.005c dṛṣṭavān asmi bhadraṃ te keśavasya prasādajam

07,060.006a tatas tat kathayām āsa yathādṛṣṭaṃ dhanaṃjayaḥ

07,060.006c āśvāsanārthaṃ suhṛdāṃ tryambakena samāgamam

07,060.007a tataḥ śirobhir avaniṃ spṛṣṭvā sarve ca vismitāḥ

07,060.007c namaskṛtya vṛṣāṅkāya sādhu sādhv ity athābruvan

07,060.008a anujñātās tataḥ sarve suhṛdo dharmasūnunā

07,060.008c tvaramāṇāḥ susaṃnaddhā hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ

07,060.009a abhivādya tu rājānaṃ yuyudhānācyutārjunāḥ

07,060.009c hṛṣṭā viniryayus te vai yudhiṣṭhiraniveśanāt

07,060.010a rathenaikena durdharṣau yuyudhānajanārdanau

07,060.010c jagmatuḥ sahitau vīrāv arjunasya niveśanam

07,060.011a tatra gatvā hṛṣīkeśaḥ kalpayām āsa sūtavat

07,060.011c rathaṃ rathavarasyājau vānararṣabhalakṣaṇam

07,060.012a sa meghasamanirghoṣas taptakāñcanasaprabhaḥ

07,060.012c babhau rathavaraḥ kḷptaḥ śiśur divasakṛd yathā

07,060.013a tataḥ puruṣaśārdūlaḥ sajjaḥ sajjaṃ puraḥsaraḥ

07,060.013c kṛtāhnikāya pārthāya nyavedayata taṃ ratham

07,060.013d*0441_01 rathaṃ puruṣasiṃhasya sadhvajaṃ sapatākinam

07,060.014a taṃ tu loke varaḥ puṃsāṃ kirīṭī hemavarmabhṛt

07,060.014c bāṇabāṇāsanī vāhaṃ pradakṣiṇam avartata

07,060.015a tato vidyāvayovṛddhaiḥ kriyāvadbhir jitendriyaiḥ

07,060.015c stūyamāno jayāśībhir āruroha mahāratham

07,060.016a jaitraiḥ sāṃgrāmikair mantraiḥ pūrvam eva rathottamam

07,060.016c abhimantritam arciṣmān udayaṃ bhāskaro yathā

07,060.017a sa rathe rathināṃ śreṣṭhaḥ kāñcane kāñcanāvṛtaḥ

07,060.017c vibabhau vimalo 'rciṣmān merāv iva divākaraḥ

07,060.018a anvārurohatuḥ pārthaṃ yuyudhānajanārdanau

07,060.018c śaryāter yajñam āyāntaṃ yathendraṃ devam aśvinau

07,060.019a atha jagrāha govindo raśmīn raśmivatāṃ varaḥ

07,060.019c mātalir vāsavasyeva vṛtraṃ hantuṃ prayāsyataḥ

07,060.020a sa tābhyāṃ sahitaḥ pārtho rathapravaram āsthitaḥ

07,060.020c sahito budhaśukrābhyāṃ tamo nighnan yathā śaśī

07,060.021a saindhavasya vadhaprepsuḥ prayātaḥ śatrupūgahā

07,060.021c sahāmbupatimitrābhyāṃ yathendras tārakāmaye

07,060.021d*0442_01 dhanur jaitraṃ tathā bāṇān dadhāno nirgato 'rjunaḥ

07,060.021d*0442_02 hantuṃ laṃkāpatiṃ devo bhagavān iva rāghavaḥ

07,060.022a tato vāditranirghoṣair maṅgalyaiś ca stavaiḥ śubhaiḥ

07,060.022c prayāntam arjunaṃ sūtā māgadhāś caiva tuṣṭuvuḥ

07,060.023a sajayāśīḥ sapuṇyāhaḥ sūtamāgadhanisvanaḥ

07,060.023c yukto vāditraghoṣeṇa teṣāṃ ratikaro 'bhavat

07,060.024a tam anuprayato vāyuḥ puṇyagandhavahaḥ śuciḥ

07,060.024c vavau saṃharṣayan pārthaṃ dviṣataś cāpi śoṣayan

07,060.024d*0443_01 tatas tasmin kṣaṇe rājan vividhāni śubhāni ca

07,060.025a prādurāsan nimittāni vijayāya bahūni ca

07,060.025c pāṇḍavānāṃ tvadīyānāṃ viparītāni māriṣa

07,060.026a dṛṣṭvārjuno nimittāni vijayāya pradakṣiṇam

07,060.026c yuyudhānaṃ maheṣvāsam idaṃ vacanam abravīt

07,060.027a yuyudhānādya yuddhe me dṛśyate vijayo dhruvaḥ

07,060.027c yathā hīmāni liṅgāni dṛśyante śinipuṃgava

07,060.028a so 'haṃ tatra gamiṣyāmi yatra saindhavako nṛpaḥ

07,060.028c yiyāsur yamalokāya mama vīryaṃ pratīkṣate

07,060.028d*0444_01 gaccha tvaṃ rakṣa rājānaṃ tvaṃ hi tulyo mayā raṇe

07,060.029a yathā paramakaṃ kṛtyaṃ saindhavasya vadhe mama

07,060.029c tathaiva sumahat kṛtyaṃ dharmarājasya rakṣaṇe

07,060.030a sa tvam adya mahābāho rājānaṃ paripālaya

07,060.030c yathaiva hi mayā guptas tvayā gupto bhavet tathā

07,060.030d*0445_01 na hi paśyāmi taṃ loke yas tvāṃ yuddhe parājayet

07,060.030d*0445_02 vāsudevasamaṃ yuddhe svayam apy amareśvaraḥ

07,060.031a tvayi cāhaṃ parāśvasya pradyumne vā mahārathe

07,060.031c śaknuyāṃ saindhavaṃ hantum anapekṣo nararṣabha

07,060.032a mayy apekṣā na kartavyā kathaṃ cid api sātvata

07,060.032c rājany eva parā guptiḥ kāryā sarvātmanā tvayā

07,060.033a na hi yatra mahābāhur vāsudevo vyavasthitaḥ

07,060.033c kiṃ cid vyāpadyate tatra yatrāham api ca dhruvam

07,060.034a evam uktas tu pārthena sātyakiḥ paravīrahā

07,060.034c tathety uktvāgamat tatra yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

07,061.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,061.001a śvobhūte kim akārṣus te duḥkhaśokasamanvitāḥ

07,061.001c abhimanyau hate tatra ke vāyudhyanta māmakāḥ

07,061.002a jānantas tasya karmāṇi kuravaḥ savyasācinaḥ

07,061.002c kathaṃ tat kilbiṣaṃ kṛtvā nirbhayā brūhi māmakāḥ

07,061.003a putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam

07,061.003c āyāntaṃ puruṣavyāghraṃ kathaṃ dadṛśur āhave

07,061.004a kapirājadhvajaṃ saṃkhye vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ

07,061.004c dṛṣṭvā putraparidyūnaṃ kim akurvanta māmakāḥ

07,061.005a kiṃ nu saṃjaya saṃgrāme vṛttaṃ duryodhanaṃ prati

07,061.005c paridevo mahān atra śruto me nābhinandanam

07,061.006a babhūvur ye manogrāhyāḥ śabdāḥ śrutisukhāvahāḥ

07,061.006c na śrūyante 'dya te sarve saindhavasya niveśane

07,061.006d*0446_01 bhūyāñ śabdān atīvānyāñ śabdaḥ saindhavaveśmani

07,061.006d*0446_02 paurāṇikānāṃ tūryāṇāṃ śaṅkhadundubhighoṣavān

07,061.007a stuvatāṃ nādya śrūyante putrāṇāṃ śibire mama

07,061.007c sūtamāgadhasaṃghānāṃ nartakānāṃ ca sarvaśaḥ

07,061.008a śabdena nāditābhīkṣṇam abhavad yatra me śrutiḥ

07,061.008c dīnānām adya taṃ śabdaṃ na śṛṇomi samīritam

07,061.009a niveśane satyadhṛteḥ somadattasya saṃjaya

07,061.009c āsīno 'haṃ purā tāta śabdam aśrauṣam uttamam

07,061.010a tad adya hīnapuṇyo 'ham ārtasvaranināditam

07,061.010c niveśanaṃ hatotsāhaṃ putrāṇāṃ mama lakṣaye

07,061.011a viviṃśater durmukhasya citrasenavikarṇayoḥ

07,061.011c anyeṣāṃ ca sutānāṃ me na tathā śrūyate dhvaniḥ

07,061.012a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yaṃ śiṣyāḥ paryupāsate

07,061.012c droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ putrāṇāṃ me parāyaṇam

07,061.013a vitaṇḍālāpasaṃlāpair hutayācitavanditaiḥ

07,061.013c gītaiś ca vividhair iṣṭai ramate yo divāniśam

07,061.014a upāsyamāno bahubhiḥ kurupāṇḍavasātvataiḥ

07,061.014c sūta tasya gṛhe śabdho nādya drauṇer yathā purā

07,061.015a droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ gāyanā nartakāś ca ye

07,061.015c atyartham upatiṣṭhanti teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ

07,061.016a vindānuvindayoḥ sāyaṃ śibire yo mahādhvaniḥ

07,061.016c śrūyate so 'dya na tathā kekayānāṃ ca veśmasu

07,061.017a nityapramuditānāṃ ca tālagītasvano mahān

07,061.017c nṛtyatāṃ śrūyate tāta gaṇānāṃ so 'dya na dhvaniḥ

07,061.018a saptatantūn vitanvānā yam upāsanti yājakāḥ

07,061.018c saumadattiṃ śrutanidhiṃ teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ

07,061.019a jyāghoṣo brahmaghoṣaś ca tomarāsirathadhvaniḥ

07,061.019c droṇasyāsīd avirato gṛhe tan na śṛṇomy aham

07,061.020a nānādeśasamutthānāṃ gītānāṃ yo 'bhavat svanaḥ

07,061.020c vāditranāditānāṃ ca so 'dya na śrūyate mahān

07,061.021a yadā prabhṛty upaplavyāc chāntim icchañ janārdanaḥ

07,061.021c āgataḥ sarvabhūtānām anukampārtham acyutaḥ

07,061.022a tato 'ham abruvaṃ sūta mandaṃ duryodhanaṃ tadā

07,061.022c vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,061.023a kālaprāptam ahaṃ manye mā tvaṃ duryodhanātigāḥ

07,061.023b*0447_01 saṃśāmya bhrātṛbhis tais tu kṣatriyān abhipālaya

07,061.023c śame ced yācamānaṃ tvaṃ pratyākhyāsyasi keśavam

07,061.023e hitārtham abhijalpantaṃ na tathāsty aparājayaḥ

07,061.024a pratyācaṣṭa sa dāśārham ṛṣabhaṃ sarvadhanvinām

07,061.024c anuneyāni jalpantam anayān nānvapadyata

07,061.024d*0448_01 karṇaduḥśāsanamate saubalasya ca durmateḥ

07,061.024d*0448_02 pratyākhyāto mahābāhuḥ kulāntakaraṇena me

07,061.025a tato duḥśāsanasyaiva karṇasya ca mataṃ dvayoḥ

07,061.025c anvavartata hitvā māṃ kṛṣṭaḥ kālena durmatiḥ

07,061.026a na hy ahaṃ dyūtam icchāmi viduro na praśaṃsati

07,061.026c saindhavo necchate dyūtaṃ bhīṣmo na dyūtam icchati

07,061.026c*0449_01 **** **** viduro droṇa eva vā

07,061.026c*0449_02 bāhlikaḥ somadatto vā bhīṣmo droṇāyanis tadā

07,061.027a śalyo bhūriśravāś caiva purumitro jayas tathā

07,061.027c aśvatthāmā kṛpo droṇo dyūtaṃ necchanti saṃjaya

07,061.027d*0450_01 jayaḥ kṛpo vā dharmātmā ye cānye mama bāndhavāḥ

07,061.028a eteṣāṃ matam ājñāya yadi varteta putrakaḥ

07,061.028c sajñātimitraḥ sasuhṛc ciraṃ jīved anāmayaḥ

07,061.028d*0451_01 etebhyaś ca madūrdhvaṃ ca abhokṣyad vasudhām imām

07,061.029a ślakṣṇā madhurasaṃbhāṣā jñātimadhye priyaṃvadāḥ

07,061.029c kulīnāḥ saṃmatāḥ prājñāḥ sukhaṃ prāpsyanti pāṇḍavāḥ

07,061.030a dharmāpekṣo naro nityaṃ sarvatra labhate sukham

07,061.030c pretyabhāve ca kalyāṇaṃ prasādaṃ pratipadyate

07,061.031a arhanty ardhaṃ pṛthivyās te bhoktuṃ sāmarthyasādhanāḥ

07,061.031c teṣām api samudrāntā pitṛpaitāmahī mahī

07,061.031d*0452_01 na ca tvābhibhaviṣyanti hitvā dharmaṃ pṛthātmajāḥ

07,061.032a niyujyamānāḥ sthāsyanti pāṇḍavā dharmavartmani

07,061.032c santi no jñātayas tāta yeṣāṃ śroṣyanti pāṇḍavāḥ

07,061.033a śalyasya somadattasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ

07,061.033c droṇasyātha vikarṇasya bāhlikasya kṛpasya ca

07,061.034a anyeṣāṃ caiva vṛddhānāṃ bharatānāṃ mahātmanām

07,061.034c tvadarthaṃ bruvatāṃ tāta kariṣyanti vaco hitam

07,061.035a kaṃ vā tvaṃ manyase teṣāṃ yas tvā brūyād ato 'nyathā

07,061.035c kṛṣṇo na dharmaṃ saṃjahyāt sarve te ca tvadanvayāḥ

07,061.036a mayāpi coktās te vīrā vacanaṃ dharmasaṃhitam

07,061.036c nānyathā prakariṣyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ

07,061.037a ity ahaṃ vilapan sūta bahuśaḥ putram uktavān

07,061.037c na ca me śrutavān mūḍho manye kālasya paryayam

07,061.038a vṛkodarārjunau yatra vṛṣṇivīraś ca sātyakiḥ

07,061.038c uttamaujāś ca pāñcālyo yudhāmanyuś ca durjayaḥ

07,061.039a dhṛṣṭadyumnaś ca durdharṣaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ

07,061.039c aśmakāḥ kekayāś caiva kṣatradharmā ca saumakiḥ

07,061.040a caidyaś ca cekitānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibhuḥ

07,061.040c draupadeyā virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ

07,061.040e yamau ca puruṣavyāghrau mantrī ca madhusūdanaḥ

07,061.041a ka etāñ jātu yudhyeta loke 'smin vai jijīviṣuḥ

07,061.041c divyam astraṃ vikurvāṇān saṃhareyur ariṃdamāḥ

07,061.042a anyo duryodhanāt karṇāc chakuneś cāpi saubalāt

07,061.042c duḥśāsanacaturthānāṃ nānyaṃ paśyāmi pañcamam

07,061.043a yeṣām abhīśuhastaḥ syād viṣvakseno rathe sthitaḥ

07,061.043c saṃnaddhaś cārjuno yoddhā teṣāṃ nāsti parājayaḥ

07,061.044a teṣāṃ mama vilāpānāṃ na hi duryodhanaḥ smaret

07,061.044c hatau hi puruṣavyāghrau bhīṣmadroṇau tvam āttha me

07,061.045a teṣāṃ viduravākyānām uktānāṃ dīrghadarśinām

07,061.045c dṛṣṭvemāṃ phalanirvṛttiṃ manye śocanti putrakāḥ

07,061.045d*0453_01 senāṃ dṛṣṭvābhibhūtāṃ me śaineyenārjunena ca

07,061.045d*0453_02 śūnyān dṛṣṭvā rathopasthān manye śocanti putrakāḥ

07,061.046a himātyaye yathā kakṣaṃ śuṣkaṃ vāterito mahān

07,061.046c agnir dahet tathā senāṃ māmikāṃ sa dhanaṃjayaḥ

07,061.047a ācakṣva tad dhi naḥ sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya

07,061.047c yad upāyāt tu sāyāhne kṛtvā pārthasya kilbiṣam

07,061.047e abhimanyau hate tāta katham āsīn mano hi vaḥ

07,061.048a na jātu tasya karmāṇi yudhi gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,061.048c apakṛtvā mahat tāta soḍhuṃ śakṣyanti māmakāḥ

07,061.049a kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ karṇaḥ kṛtyaṃ kim abravīt

07,061.049c duḥśāsanaḥ saubalaś ca teṣām evaṃ gate api

07,061.049e sarveṣāṃ samavetānāṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya

07,061.050a yad vṛttaṃ tāta saṃgrāme mandasyāpanayair bhṛśam

07,061.050c lobhānugatadurbuddheḥ krodhena vikṛtātmanaḥ

07,061.051a rājyakāmasya mūḍhasya rāgopahatacetasaḥ

07,061.051c durnītaṃ vā sunītaṃ vā tan mamācakṣva saṃjaya

07,062.001 saṃjaya uvāca

07,062.001a hanta te saṃpravakṣyāmi sarvaṃ pratyakṣadarśivān

07,062.001c śuśrūṣasva sthiro bhūtvā tava hy apanayo mahān

07,062.002a gatodake setubandho yādṛk tādṛg ayaṃ tava

07,062.002c vilāpo niṣphalo rājan mā śuco bharatarṣabha

07,062.002d*0454_01 prathamaṃ śiro muṇḍayitvā paścān nakṣatrapṛcchanam

07,062.002d*0454_02 kiṃ karoṣi ca tvaṃ rājan kālo hi duratikramaḥ

07,062.003a anatikramaṇīyo 'yaṃ kṛtāntasyādbhuto vidhiḥ

07,062.003c mā śuco bharataśreṣṭha diṣṭam etat purātanam

07,062.004a yadi hi tvaṃ purā dyūtāt kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

07,062.004c nivartayethāḥ putrāṃś ca na tvāṃ vyasanam āvrajet

07,062.005a yuddhakāle punaḥ prāpte tadaiva bhavatā yadi

07,062.005c nivartitāḥ syuḥ saṃrabdhā na tvāṃ vyasanam āvrajet

07,062.006a duryodhanaṃ cāvidheyaṃ badhnīteti purā yadi

07,062.006c kurūn acodayiṣyas tvaṃ na tvāṃ vyasanam āvrajet

07,062.007a tat te buddhivyabhīcāram upalapsyanti pāṇḍavāḥ

07,062.007c pāñcālā vṛṣṇayaḥ sarve ye cānye 'pi mahājanāḥ

07,062.008a sa kṛtvā pitṛkarma tvaṃ putraṃ saṃsthāpya satpathe

07,062.008b*0455_01 aprāptaḥ sa mahad dharmaṃ kāmam arthaṃ yaśas tathā

07,062.008c vartethā yadi dharmeṇa na tvāṃ vyasanam āvrajet

07,062.009a tvaṃ tu prājñatamo loke hitvā dharmaṃ sanātanam

07,062.009c duryodhanasya karṇasya śakuneś cānvagā matam

07,062.010a tat te vilapitaṃ sarvaṃ mayā rājan niśāmitam

07,062.010c arthe niviśamānasya viṣamiśraṃ yathā madhu

07,062.011a na tathā manyate kṛṣṇo rājānaṃ pāṇḍavaṃ purā

07,062.011c na bhīṣmaṃ naiva ca droṇaṃ yathā tvāṃ manyate nṛpa

07,062.012a vyajānata yadā tu tvāṃ rājadharmād adhaś cyutam

07,062.012c tadā prabhṛti kṛṣṇas tvāṃ na tathā bahu manyate

07,062.013a paruṣāṇy ucyamānāṃś ca yathā pārthān upekṣase

07,062.013c tasyānubandhaḥ prāptas tvāṃ putrāṇāṃ rājyakāmukam

07,062.014a pitṛpaitāmahaṃ rājyam apavṛttaṃ tadānagha

07,062.014c atha pārthair jitāṃ kṛtsnāṃ pṛthivīṃ pratyapadyathāḥ

07,062.015a pāṇḍunāvarjitaṃ rājyaṃ kauravāṇāṃ yaśas tathā

07,062.015c tataś cābhyadhikaṃ bhūyaḥ pāṇḍavair dharmacāribhiḥ

07,062.016a teṣāṃ tat tādṛśaṃ karma tvām āsādya suniṣphalam

07,062.016c yat pitryād bhraṃśitā rājyāt tvayehāmiṣagṛddhinā

07,062.017a yat punar yuddhakāle tvaṃ putrān garhayase nṛpa

07,062.017c bahudhā vyāharan doṣān na tad adyopapadyate

07,062.017d*0456_01 yat punar yuddhasaṃsaktān bharatān parikutsayan

07,062.017d*0456_02 bahu vyāharase tasmān naitad adyopapadyate

07,062.018a na hi rakṣanti rājāno yudhyanto jīvitaṃ raṇe

07,062.018c camūṃ vigāhya pārthānāṃ yudhyante kṣatriyarṣabhāḥ

07,062.019a yāṃ tu kṛṣṇārjunau senāṃ yāṃ sātyakivṛkodarau

07,062.019c rakṣeran ko nu tāṃ yudhyec camūm anyatra kauravaiḥ

07,062.020a yeṣāṃ yoddhā guḍākeśo yeṣāṃ mantrī janārdanaḥ

07,062.020c yeṣāṃ ca sātyakir goptā yeṣāṃ goptā vṛkodaraḥ

07,062.021a ko hi tān viṣahed yoddhuṃ martyadharmā dhanurdharaḥ

07,062.021c anyatra kauraveyebhyo ye vā teṣāṃ padānugāḥ

07,062.022a yāvat tu śakyate kartum anuraktair janādhipaiḥ

07,062.022c kṣatradharmarataiḥ śūrais tāvat kurvanti kauravāḥ

07,062.023a yathā tu puruṣavyāghrair yuddhaṃ paramasaṅkaṭam

07,062.023c kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ tat sarvaṃ śṛṇu tattvataḥ

07,063.001 saṃjaya uvāca

07,063.001a tasyāṃ niśāyāṃ vyuṣṭāyāṃ droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,063.001c svāny anīkāni sarvāṇi prākrāmad vyūhituṃ tataḥ

07,063.002a śūrāṇāṃ garjatāṃ rājan saṃkruddhānām amarṣiṇām

07,063.002c śrūyante sma giraś citrāḥ parasparavadhaiṣiṇām

07,063.003a visphārya ca dhanūṃṣy ājau jyāḥ karaiḥ parimṛjya ca

07,063.003c viniḥśvasantaḥ prākrośan kvedānīṃ sa dhanaṃjayaḥ

07,063.004a vikośān sutsarūn anye kṛtadhārān samāhitān

07,063.004c pītān ākāśasaṃkāśān asīn ke cic ca cikṣipuḥ

07,063.005a carantas tv asimārgāṃś ca dhanurmārgāṃś ca śikṣayā

07,063.005c saṃgrāmamanasaḥ śūrā dṛśyante sma sahasraśaḥ

07,063.005d*0457_01 dṛśyante kuñjaraiś cānyair vājibhiś ca yuyutsavaḥ

07,063.006a saghaṇṭāś candanādigdhāḥ svarṇavajravibhūṣitāḥ

07,063.006c samutkṣipya gadāś cānye paryapṛcchanta pāṇḍavam

07,063.007a anye balamadonmattāḥ parighair bāhuśālinaḥ

07,063.007c cakruḥ saṃbādham ākāśam ucchritendradhvajopamaiḥ

07,063.008a nānāpraharaṇaiś cānye vicitrasragalaṃkṛtāḥ

07,063.008c saṃgrāmamanasaḥ śūrās tatra tatra vyavasthitāḥ

07,063.009a kvārjunaḥ kva ca govindaḥ kva ca mānī vṛkodaraḥ

07,063.009c kva ca te suhṛdas teṣām āhvayanto raṇe tadā

07,063.010a tataḥ śaṅkham upādhmāya tvarayan vājinaḥ svayam

07,063.010c itas tatas tān racayan droṇaś carati vegitaḥ

07,063.011a teṣv anīkeṣu sarveṣu sthiteṣv āhavanandiṣu

07,063.011c bhāradvājo mahārāja jayadratham athābravīt

07,063.012a tvaṃ caiva saumadattiś ca karṇaś caiva mahārathaḥ

07,063.012c aśvatthāmā ca śalyaś ca vṛṣasenaḥ kṛpas tathā

07,063.013a śataṃ cāśvasahasrāṇāṃ rathānām ayutāni ṣaṭ

07,063.013c dviradānāṃ prabhinnānāṃ sahasrāṇi caturdaśa

07,063.014a padātīnāṃ sahasrāṇi daṃśitāny ekaviṃśatiḥ

07,063.014c gavyūtiṣu trimātreṣu mām anāsādya tiṣṭhata

07,063.015a tatrasthaṃ tvāṃ na saṃsoḍhuṃ śaktā devāḥ savāsavāḥ

07,063.015c kiṃ punaḥ pāṇḍavāḥ sarve samāśvasihi saindhava

07,063.016a evam uktaḥ samāśvastaḥ sindhurājo jayadrathaḥ

07,063.016c saṃprāyāt saha gāndhārair vṛtas taiś ca mahārathaiḥ

07,063.016e varmibhiḥ sādibhir yattaiḥ prāsapāṇibhir āsthitaiḥ

07,063.017a cāmarāpīḍinaḥ sarve jāmbūnadavibhūṣitāḥ

07,063.017c jayadrathasya rājendra hayāḥ sādhupravāhinaḥ

07,063.017e te caiva saptasāhasrā dvisāhasrāś ca saindhavāḥ

07,063.018a mattānām adhirūḍhānāṃ hastyārohair viśāradaiḥ

07,063.018c nāgānāṃ bhīmarūpāṇāṃ varmiṇāṃ raudrakarmiṇām

07,063.019a adhyardhena sahasreṇa putro durmarṣaṇas tava

07,063.019c agrataḥ sarvasainyānāṃ yotsyamāno vyavasthitaḥ

07,063.020a tato duḥśāsanaś caiva vikarṇaś ca tavātmajau

07,063.020c sindhurājārthasiddhyartham agrānīke vyavasthitau

07,063.021a dīrgho dvādaśagavyūtiḥ paścārdhe pañca vistṛtaḥ

07,063.021c vyūhaḥ sa cakraśakaṭo bhāradvājena nirmitaḥ

07,063.022a nānānṛpatibhir vīrais tatra tatra vyavasthitaiḥ

07,063.022c rathāśvagajapattyoghair droṇena vihitaḥ svayam

07,063.023a paścārdhe tasya padmas tu garbhavyūhaḥ sudurbhidaḥ

07,063.023c sūcī padmasya madhyastho gūḍho vyūhaḥ punaḥ kṛtaḥ

07,063.024a evam etaṃ mahāvyūhaṃ vyūhya droṇo vyavasthitaḥ

07,063.024c sūcīmukhe maheṣvāsaḥ kṛtavarmā vyavasthitaḥ

07,063.025a anantaraṃ ca kāmbojo jalasaṃdhaś ca māriṣa

07,063.025c duryodhanaḥ sahāmātyas tadanantaram eva ca

07,063.026a tataḥ śatasahasrāṇi yodhānām anivartinām

07,063.026c vyavasthitāni sarvāṇi śakaṭe sūcirakṣiṇaḥ

07,063.027a teṣāṃ ca pṛṣṭhato rāja balena mahatā vṛtaḥ

07,063.027c jayadrathas tato rājan sūcipāśe vyavasthitaḥ

07,063.028a śakaṭasya tu rājendra bhāradvājo mukhe sthitaḥ

07,063.028c anu tasyābhavad bhojo jugopainaṃ tataḥ svayam

07,063.029a śvetavarmāmbaroṣṇīṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ

07,063.029c dhanur visphārayan droṇas tasthau kruddha ivāntakaḥ

07,063.029d*0458_01 tasya sarvasya sainyasya netā goptā ca vīryavān

07,063.030a patākinaṃ śoṇahayaṃ vedīkṛṣṇājinadhvajam

07,063.030c droṇasya ratham ālokya prahṛṣṭāḥ kuravo 'bhavan

07,063.031a siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayaḥ sumahān abhūt

07,063.031c droṇena vihitaṃ dṛṣṭvā vyūhaṃ kṣubdhārṇavopamam

07,063.032a saśailasāgaravanāṃ nānājanapadākulām

07,063.032c grased vyūhaḥ kṣitiṃ sarvām iti bhūtāni menire

07,063.033a bahurathamanujāśvapattināgaṃ; pratibhayanisvanam adbhutābharūpam

07,063.033c ahitahṛdayabhedanaṃ mahad vai; śakaṭam avekṣya kṛtaṃ nananda rājā

07,064.001 saṃjaya uvāca

07,064.001a tato vyūḍheṣv anīkeṣu samutkruṣṭeṣu māriṣa

07,064.001c tāḍyamānāsu bherīṣu mṛdaṅgeṣu nadatsu ca

07,064.002a anīkānāṃ ca saṃhrāde vāditrāṇāṃ ca nisvane

07,064.002c pradhmāpiteṣu śaṅkheṣu saṃnāde lomaharṣaṇe

07,064.003a abhihārayatsu śanakair bharateṣu yuyutsuṣu

07,064.003c raudre muhūrte saṃprāpte savyasācī vyadṛśyata

07,064.004a vaḍānāṃ vāyasānāṃ ca purastāt savyasācinaḥ

07,064.004c bahulāni sahasrāṇi prākrīḍaṃs tatra bhārata

07,064.004d*0459_01 piśitāsṛgbhujāṃ saṃghāḥ pralīyante sahasraśaḥ

07,064.005a mṛgāś ca ghorasaṃnādāḥ śivāś cāśivadarśanāḥ

07,064.005c dakṣiṇena prayātānām asmākaṃ prāṇadaṃs tathā

07,064.005d*0460_01 lokakṣaye mahārāja yādṛśās tādṛśā hi te

07,064.005d*0460_02 aśivā dhārtarāṣṭrāṇāṃ śivāḥ pārthasya saṃyuge

07,064.006a sanirghātā jvalantyaś ca petur ulkāḥ samantataḥ

07,064.006c cacāla ca mahī kṛtsnā bhaye ghore samutthite

07,064.007a viṣvag vātāḥ sanirghātā rūkṣāḥ śarkaravarṣiṇaḥ

07,064.007c vavur āyāti kaunteye saṃgrāme samupasthite

07,064.008a nākulis tu śatānīko dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

07,064.008c pāṇḍavānām anīkāni prājñau tau vyūhatus tadā

07,064.009a tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatena ca

07,064.009c tribhir aśvasahasraiś ca padātīnāṃ śataiḥ śataiḥ

07,064.010a adhyardhamātre dhanuṣāṃ sahasre tanayas tava

07,064.010c agrataḥ sarvasainyānāṃ sthitvā durmarṣaṇo 'bravīt

07,064.011a adya gāṇḍīvadhanvānaṃ tapantaṃ yuddhadurmadam

07,064.011c aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam

07,064.012a adya paśyantu saṃgrāme dhanaṃjayam amarṣaṇam

07,064.012c viṣaktaṃ mayi durdharṣam aśmakūṭam ivāśmani

07,064.012d*0461_01 tiṣṭhadhvaṃ rathino yūyaṃ saṃgrāmam abhikāṅkṣiṇaḥ

07,064.012d*0461_02 yudhyāmi saṃhatān etān yaśo mānaṃ ca vardhayan

07,064.013a evaṃ bruvan mahārāja mahātmā sa mahāmatiḥ

07,064.013c maheṣvāsair vṛto rājan maheṣvāso vyavasthitaḥ

07,064.013d*0462_01 tato 'rjuno mahārāja pratyadṛśyata bhārata

07,064.014a tato 'ntaka iva kruddhaḥ savajra iva vāsavaḥ

07,064.014c daṇḍapāṇir ivāsahyo mṛtyuḥ kālena coditaḥ

07,064.015a śūlapāṇir ivākṣobhyo varuṇaḥ pāśavān iva

07,064.015c yugāntāgnir ivārciṣmān pradhakṣyan vai punaḥ prajāḥ

07,064.016a krodhāmarṣabaloddhūto nivātakavacāntakaḥ

07,064.016c jayo jetā sthitaḥ satye pārayiṣyan mahāvratam

07,064.017a āmuktakavacaḥ khaḍgī jāmbūnadakirīṭabhṛt

07,064.017c śubhravarmāmbaradharaḥ svaṅgadī cārukuṇḍalī

07,064.018a rathapravaram āsthāya naro nārāyaṇānugaḥ

07,064.018c vidhunvan gāṇḍivaṃ saṃkhye babhau sūrya ivoditaḥ

07,064.019a so 'grānīkasya mahata iṣupāte dhanaṃjayaḥ

07,064.019c vyavasthāpya rathaṃ sajjaṃ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān

07,064.020a atha kṛṣṇo 'py asaṃbhrāntaḥ pārthena saha māriṣa

07,064.020c prādhmāpayat pāñcajanyaṃ śaṅkhapravaram ojasā

07,064.021a tayoḥ śaṅkhapraṇādena tava sainye viśāṃ pate

07,064.021c āsan saṃhṛṣṭaromāṇaḥ kampitā gatacetasaḥ

07,064.022a yathā trasanti bhūtāni sarvāṇy aśaninisvanāt

07,064.022c tathā śaṅkhapraṇādena vitresus tava sainikāḥ

07,064.023a prasusruvuḥ śakṛnmūtraṃ vāhanāni ca sarvaśaḥ

07,064.023c evaṃ savāhanaṃ sarvam āvignam abhavad balam

07,064.024a vyaṣīdanta narā rājañ śaṅkhaśabdena māriṣa

07,064.024c visaṃjñāś cābhavan ke cit ke cid rājan vitatrasuḥ

07,064.025a tataḥ kapir mahānādaṃ saha bhūtair dhvajālayaiḥ

07,064.025c akarod vyāditāsyaś ca bhīṣayaṃs tava sainikān

07,064.026a tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca mṛdaṅgāś cānakaiḥ saha

07,064.026c punar evābhyahanyanta tava sainyapraharṣaṇāḥ

07,064.027a nānāvāditrasaṃhrādaiḥ kṣveḍitāsphoṭitākulaiḥ

07,064.027c siṃhanādaiḥ savāditraiḥ samāhūtair mahārathaiḥ

07,064.027d*0463_01 durmarṣaṇabalaṃ pūrvam atha duḥśāsanānugam

07,064.027d*0463_02 tataḥ śakaṭasaṃsthaṃ ca ghoranādasamākulam

07,064.028a tasmin sutumule śabde bhīrūṇāṃ bhayavardhane

07,064.028c atīva hṛṣṭo dāśārham abravīt pākaśāsaniḥ

07,064.029a codayāśvān hṛṣīkeśa yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ

07,064.029c etad bhittvā gajānīkaṃ pravekṣyāmy arivāhinīm

07,064.030a evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā

07,064.030c acodayad dhayāṃs tatra yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ

07,064.031a sa saṃprahāras tumulaḥ saṃpravṛttaḥ sudāruṇaḥ

07,064.031c ekasya ca bahūnāṃ ca rathanāganarakṣayaḥ

07,064.032a tataḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān

07,064.032c parān avākirat pārthaḥ parvatān iva nīradaḥ

07,064.033a te cāpi rathinaḥ sarve tvaritāḥ kṛtahastavat

07,064.033c avākiran bāṇajālais tataḥ kṛṣṇadhanaṃjayau

07,064.034a tataḥ kruddho mahābāhur vāryamāṇaḥ parair yudhi

07,064.034c śirāṃsi rathināṃ pārthaḥ kāyebhyo 'pāharac charaiḥ

07,064.035a udbhrāntanayanair vaktraiḥ saṃdaṣṭoṣṭhapuṭaiḥ śubhaiḥ

07,064.035c sakuṇḍalaśirastrāṇair vasudhā samakīryata

07,064.035d*0464_01 **** **** amarṣād bhrukuṭīkṛtaiḥ

07,064.035d*0464_02 tathaiva krodhadaṣṭoṣṭhair avākīryata medinī

07,064.036a puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ

07,064.036c vinikīrṇāni yodhānāṃ vadanāni cakāśire

07,064.037a tapanīyavicitrāṇi siktāni rudhireṇa ca

07,064.037c adṛśyanta yathā rājan meghasaṃghāḥ savidyutaḥ

07,064.038a śirasāṃ patatāṃ rājañ śabdo 'bhūt pṛthivītale

07,064.038c kālena paripakvānāṃ tālānāṃ patatām iva

07,064.039a tataḥ kabandhaḥ kaś cit tu dhanur ālambya tiṣṭhati

07,064.039c kaś cit khaḍgaṃ viniṣkṛṣya bhujenodyamya tiṣṭhati

07,064.039d*0465_01 gṛhītvānyasya keśeṣu śiro nṛtyati cāparaḥ

07,064.040a nājānanta śirāṃsy urvyāṃ patitāni nararṣabhāḥ

07,064.040c amṛṣyamāṇāḥ kaunteyaṃ saṃgrāme jayagṛddhinaḥ

07,064.041a hayānām uttamāṅgaiś ca hastihastaiś ca medinī

07,064.041c bāhubhiś ca śirobhiś ca vīrāṇāṃ samakīryata

07,064.042a ayaṃ pārthaḥ kutaḥ pārtha eṣa pārtha iti prabho

07,064.042b*0466_01 tiṣṭha pārthair hi māṃ pārtha kva yāsīti ca jalpatām

07,064.042c tava sainyeṣu yodhānāṃ pārthabhūtam ivābhavat

07,064.043a anyonyam api cājaghnur ātmānam api cāpare

07,064.043c pārthabhūtam amanyanta jagat kālena mohitāḥ

07,064.044a niṣṭanantaḥ sarudhirā visaṃjñā gāḍhavedanāḥ

07,064.044c śayānā bahavo vīrāḥ kīrtayantaḥ suhṛjjanam

07,064.045a sabhiṇḍipālāḥ saprāsāḥ saśaktyṛṣṭiparaśvadhāḥ

07,064.045c saniryūhāḥ sanistriṃśāḥ saśarāsanatomarāḥ

07,064.046a sabāṇavarmābharaṇāḥ sagadāḥ sāṅgadā raṇe

07,064.046c mahābhujagasaṃkāśā bāhavaḥ parighopamāḥ

07,064.047a udveṣṭanti viceṣṭanti saṃveṣṭanti ca sarvaśaḥ

07,064.047c vegaṃ kurvanti saṃrabdhā nikṛttāḥ parameṣubhiḥ

07,064.048a yo yaḥ sma samare pārthaṃ pratisaṃrabhate naraḥ

07,064.048c tasya tasyāntako bāṇaḥ śarīram upasarpati

07,064.049a nṛtyato rathamārgeṣu dhanur vyāyacchatas tathā

07,064.049c na kaś cit tatra pārthasya dadarśāntaram aṇv api

07,064.050a yat tasya ghaṭamānasya kṣipraṃ vikṣipataḥ śarān

07,064.050c lāghavāt pāṇḍuputrasya vyasmayanta pare janāḥ

07,064.051a hastinaṃ hastiyantāram aśvam āśvikam eva ca

07,064.051c abhinat phalguno bāṇai rathinaṃ ca sasārathim

07,064.052a āvartamānam āvṛttaṃ yudhyamānaṃ ca pāṇḍavaḥ

07,064.052c pramukhe tiṣṭhamānaṃ ca na kaṃ cin na nihanti saḥ

07,064.053a yathodayan vai gagane sūryo hanti mahat tamaḥ

07,064.053c tathārjuno gajānīkam avadhīt kaṅkapatribhiḥ

07,064.054a hastibhiḥ patitair bhinnais tava sainyam adṛśyata

07,064.054c antakāle yathā bhūmir vinikīrṇair mahīdharaiḥ

07,064.055a yathā madhyaṃdine sūryo duṣprekṣyaḥ prāṇibhiḥ sadā

07,064.055c tathā dhanaṃjayaḥ kruddho duṣprekṣyo yudhi śatrubhiḥ

07,064.056a tat tathā tava putrasya sainyaṃ yudhi paraṃtapa

07,064.056c prabhagnaṃ drutam āvignam atīva śarapīḍitam

07,064.057a māruteneva mahatā meghānīkaṃ vidhūyatā

07,064.057c prakālyamānaṃ tat sainyaṃ nāśakat prativīkṣitum

07,064.058a pratodaiś cāpakoṭībhir huṃkāraiḥ sādhuvāhitaiḥ

07,064.058c kaśāpārṣṇyabhighātaiś ca vāgbhir ugrābhir eva ca

07,064.059a codayanto hayāṃs tūrṇaṃ palāyante sma tāvakāḥ

07,064.059c sādino rathinaś caiva pattayaś cārjunārditāḥ

07,064.060a pārṣṇyaṅguṣṭhāṅkuśair nāgāṃś codayantas tathāpare

07,064.060c śaraiḥ saṃmohitāś cānye tam evābhimukhā yayau

07,064.060e tava yodhā hatotsāhā vibhrāntamanasas tadā

07,065.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,065.001a tasmin prabhagne sainyāgre vadhyamāne kirīṭinā

07,065.001c ke nu tatra raṇe vīrāḥ pratyudīyur dhanaṃjayam

07,065.002a āho svic chakaṭavyūhaṃ praviṣṭā moghaniścayāḥ

07,065.002c droṇam āśritya tiṣṭhantaḥ prākāram akutobhayāḥ

07,065.003 saṃjaya uvāca

07,065.003a tathārjunena saṃbhagne tasmiṃs tava bale tadā

07,065.003c hatavīre hatotsāhe palāyanakṛtakṣaṇe

07,065.004a pākaśāsaninābhīkṣṇaṃ vadhyamāne śarottamaiḥ

07,065.004c na tatra kaś cit saṃgrāme śaśākārjunam īkṣitum

07,065.005a tatas tava suto rājan dṛṣṭvā sainyaṃ tathāgatam

07,065.005c duḥśāsano bhṛśaṃ kruddho yuddhāyārjunam abhyayāt

07,065.006a sa kāñcanavicitreṇa kavacena samāvṛtaḥ

07,065.006c jāmbūnadaśirastrāṇaḥ śūras tīvraparākramaḥ

07,065.007a nāgānīkena mahatā grasann iva mahīm imām

07,065.007c duḥśāsano mahārāja savyasācinam āvṛṇot

07,065.007d*0467_01 yuvarājo balaślāghī piṅgalaḥ priyadarśanaḥ

07,065.008a hrādena gajaghaṇṭānāṃ śaṅkhānāṃ ninadena ca

07,065.008c jyākṣepaninadaiś caiva virāveṇa ca dantinām

07,065.009a bhūr diśaś cāntarikṣaṃ ca śabdenāsīt samāvṛtam

07,065.009c sa muhūrtaṃ pratibhayo dāruṇaḥ samapadyata

07,065.010a tān dṛṣṭvā patatas tūrṇam aṅkuśair abhicoditān

07,065.010c vyālambahastān saṃrabdhān sapakṣān iva parvatān

07,065.011a siṃhanādena mahatā narasiṃho dhanaṃjayaḥ

07,065.011c gajānīkam amitrāṇām abhito vyadhamac charaiḥ

07,065.011d*0468_01 tadācalaghanaprakhyaṃ patākāśatasaṃkulam

07,065.012a mahormiṇam ivoddhūtaṃ śvasanena mahārṇavam

07,065.012b*0469_01 dhanaṃjayaśarodvignāḥ palāyanto babhur gajāḥ

07,065.012c kirīṭī tad gajānīkaṃ prāviśan makaro yathā

07,065.013a kāṣṭhātīta ivādityaḥ pratapan yugasaṃkṣaye

07,065.013c dadṛśe dikṣu sarvāsu pārthaḥ parapuraṃjayaḥ

07,065.014a khuraśabdena cāśvānāṃ nemighoṣeṇa tena ca

07,065.014c tena cotkruṣṭaśabdena jyāninādena tena ca

07,065.014d*0470_01 nānāvāditraśabdena pāñcajanyasvanena ca

07,065.014e devadattasya ghoṣeṇa gāṇḍīvaninadena ca

07,065.015a mandavegatarā nāgā babhūvus te vicetasaḥ

07,065.015c śarair āśīviṣasparśair nirbhinnāḥ savyasācinā

07,065.016a te gajā viśikhais tīkṣṇair yudhi gāṇḍīvacoditaiḥ

07,065.016a*0471_01 **** **** tīrṇāḥ paṅkārṇaveṣv iva

07,065.016a*0471_02 yugapac ca samāviṣṭair

07,065.016c anekaśatasāhasraiḥ sarvāṅgeṣu samarpitāḥ

07,065.016d*0472_01 puṅkhāvaśiṣṭair bahubhiḥ śoṇitotpīḍavāhinaḥ

07,065.017a ārāvaṃ paramaṃ kṛtvā vadhyamānāḥ kirīṭinā

07,065.017c nipetur aniśaṃ bhūmau chinnapakṣā ivādrayaḥ

07,065.018a apare dantaveṣṭeṣu kumbheṣu ca kaṭeṣu ca

07,065.018c śaraiḥ samarpitā nāgāḥ krauñcavad vyanadan muhuḥ

07,065.019a gajaskandhagatānāṃ ca puruṣāṇāṃ kirīṭinā

07,065.019c ācchidyantottamāṅgāni bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,065.020a sakuṇḍalānāṃ patatāṃ śirasāṃ dharaṇītale

07,065.020c padmānām iva saṃghātaiḥ pārthaś cakre nivedanam

07,065.021a yantrabaddhā vikavacā vraṇārtā rudhirokṣitāḥ

07,065.021c bhramatsu yudhi nāgeṣu manuṣyā vilalambire

07,065.022a ke cid ekena bāṇena sumuktena patatriṇā

07,065.022c dvau trayaś ca vinirbhinnā nipetur dharaṇītale

07,065.022d*0473_01 apare mandasaṃrabdhā mātaṅgāḥ parvatopamāḥ

07,065.022d*0473_02 petuḥ pṛthivyāṃ nihatā vajrarugṇā ivācalāḥ

07,065.022d*0474_01 atividdhāś ca nārācair vamanto rudhiraṃ mukhaiḥ

07,065.022d*0474_02 sārohā nyapatan bhūmau drumavanta ivācalāḥ

07,065.022d*0475_01 tato 'rjuno bhṛśaṃ kruddhaḥ pradahann iva tejasā

07,065.022d*0475_02 vavarṣa śaravarṣāṇi yodhānām anivartinām

07,065.023a maurvīṃ dhanur dhvajaṃ caiva yugānīṣās tathaiva ca

07,065.023c rathināṃ kuṭṭayām āsa bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,065.024a na saṃdadhan na cāpy asyan na vimuñcan na coddharan

07,065.024c maṇḍalenaiva dhanuṣā nṛtyan pārthaḥ sma dṛśyate

07,065.025a atividdhāś ca nārācair vamanto rudhiraṃ mukhaiḥ

07,065.025c muhūrtān nipatanty anye vāraṇā vasudhātale

07,065.026a utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ

07,065.026c adṛśyanta mahārāja tasmin paramasaṃkule

07,065.027a sacāpāḥ sāṅgulitrāṇāḥ sakhaḍgāḥ sāṅgadā raṇe

07,065.027c adṛśyanta bhujāś chinnā hemābharaṇabhūṣitāḥ

07,065.028a sūpaskarair adhiṣṭhānair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ

07,065.028c cakrair vimathitair akṣai bhagnaiś ca bahudhā yugaiḥ

07,065.029a varmacāpaśaraiś caiva vyavakīrṇais tatas tataḥ

07,065.029c sragbhir ābharaṇair vastraiḥ patitaiś ca mahādhvajaiḥ

07,065.030a nihatair vāraṇair aśvaiḥ kṣatriyaiś ca nipātitaiḥ

07,065.030c adṛśyata mahī tatra dāruṇapratidarśanā

07,065.031a evaṃ duḥśāsanabalaṃ vadhyamānaṃ kirīṭinā

07,065.031c saṃprādravan mahārāja vyathitaṃ vai sanāyakam

07,065.031d*0476_01 evaṃ bale drute yāte rājaputraṃ mahāratham

07,065.031d*0476_02 vivyādha daśabhir bāṇais tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,065.031d*0476_03 jīvitena kathaṃ gantā duruktaṃ yāvad adya te

07,065.031d*0476_04 tad vākyasadṛśaṃ karma kuru tvaṃ yadi manyase

07,065.031d*0476_05 evam uktvā tato rājan pārthaḥ pārthivamardanaḥ

07,065.031d*0476_06 bhṛśaṃ kruddho mahārāja avidhyat tanayaṃ tava

07,065.032a tato duḥśāsanas trastaḥ sahānīkaḥ śarārditaḥ

07,065.032c droṇaṃ trātāram ākāṅkṣañ śakaṭavyūham abhyagāt

07,066.001 saṃjaya uvāca

07,066.001a duḥśāsanabalaṃ hatvā savyasācī dhanaṃjayaḥ

07,066.001c sindhurājaṃ parīpsan vai droṇānīkam upādravat

07,066.002a sa tu droṇaṃ samāsādya vyūhasya pramukhe sthitam

07,066.002c kṛtāñjalir idaṃ vākyaṃ kṛṣṇasyānumate 'bravīt

07,066.003a śivena dhyāhi māṃ brahman svasti caiva vadasva me

07,066.003c bhavatprasādād icchāmi praveṣṭuṃ durbhidāṃ camūm

07,066.004a bhavān pitṛsamo mahyaṃ dharmarājasamo 'pi ca

07,066.004c tathā kṛṣṇasamaś caiva satyam etad bravīmi te

07,066.005a aśvatthāmā yathā tāta rakṣaṇīyas tavānagha

07,066.005c tathāham api te rakṣyaḥ sadaiva dvijasattama

07,066.006a tava prasādād icchāmi sindhurājānam āhave

07,066.006c nihantuṃ dvipadāṃ śreṣṭha pratijñāṃ rakṣa me vibho

07,066.007a evam uktas tadācāryaḥ pratyuvāca smayann iva

07,066.007b*0477_01 yathā tvaṃ bhāṣase pārtha mamāpy evaṃ mataṃ vibho

07,066.007b*0477_02 kiṃ tu svāmyarthayuktais tu kāryaṃ yuddhaṃ manīṣibhiḥ

07,066.007c mām ajitvā na bībhatso śakyo jetuṃ jayadrathaḥ

07,066.008a etāvad uktvā taṃ droṇaḥ śaravrātair avākirat

07,066.008c sarathāśvadhvajaṃ tīkṣṇaiḥ prahasan vai sasārathim

07,066.009a tato 'rjunaḥ śaravrātān droṇasyāvārya sāyakaiḥ

07,066.009c droṇam abhyardayad bāṇair ghorarūpair mahattaraiḥ

07,066.010a vivyādha ca raṇe droṇam anumānya viśāṃ pate

07,066.010c kṣatradharmaṃ samāsthāya navabhiḥ sāyakaiḥ punaḥ

07,066.011a tasyeṣūn iṣubhiś chittvā droṇo vivyādha tāv ubhau

07,066.011c viṣāgnijvalanaprakhyair iṣubhiḥ kṛṣṇapāṇḍavau

07,066.012a iyeṣa pāṇḍavas tasya bāṇaiś chettuṃ śarāsanam

07,066.012c tasya cintayatas tv evaṃ phalgunasya mahātmanaḥ

07,066.012e droṇaḥ śarair asaṃbhrānto jyāṃ cicchedāśu vīryavān

07,066.013a vivyādha ca hayān asya dhvajaṃ sārathim eva ca

07,066.013c arjunaṃ ca śarair vīraṃ smayamāno 'bhyavākirat

07,066.014a etasminn antare pārthaḥ sajjaṃ kṛtvā mahad dhanuḥ

07,066.014c viśeṣayiṣyann ācāryaṃ sarvāstraviduṣāṃ varam

07,066.014e mumoca ṣaṭśatān bāṇān gṛhītvaikam iva drutam

07,066.015a punaḥ sapta śatān anyān sahasraṃ cānivartinām

07,066.015c cikṣepāyutaśaś cānyāṃs te 'ghnan droṇasya tāṃ camūm

07,066.016a taiḥ samyag astair balinā kṛtinā citrayodhinā

07,066.016c manuṣyavājimātaṅgā viddhāḥ petur gatāsavaḥ

07,066.017a vidrutāś ca raṇe petuḥ saṃchinnāyudhajīvitāḥ

07,066.017c rathino rathamukhyebhyaḥ sahayāḥ śarapīḍitāḥ

07,066.018a cūrṇitākṣiptadagdhānāṃ vajrānilahutāśanaiḥ

07,066.018c tulyarūpā gajāḥ petur giryagrāmbudaveśmanām

07,066.019a petur aśvasahasrāṇi prahatāny arjuneṣubhiḥ

07,066.019c haṃsā himavataḥ pṛṣṭhe vāriviprahatā iva

07,066.020a rathāśvadvipapattyoghāḥ salilaughā ivādbhutāḥ

07,066.020c yugāntādityaraśmyābhaiḥ pāṇḍavāstaśarair hatāḥ

07,066.021a taṃ pāṇḍavādityaśarāṃśujālaṃ; kurupravīrān yudhi niṣṭapantam

07,066.021c sa droṇameghaḥ śaravarṣavegaiḥ; prācchādayan megha ivārkaraśmīn

07,066.022a athātyarthavisṛṣṭena dviṣatām asubhojinā

07,066.022c ājaghne vakṣasi droṇo nārācena dhanaṃjayam

07,066.023a sa vihvalitasarvāṅgaḥ kṣitikampe yathācalaḥ

07,066.023c dhairyam ālambya bībhatsur droṇaṃ vivyādha patribhiḥ

07,066.024a droṇas tu pañcabhir bāṇair vāsudevam atāḍayat

07,066.024c arjunaṃ ca trisaptatyā dhvajaṃ cāsya tribhiḥ śaraiḥ

07,066.025a viśeṣayiṣyañ śiṣyaṃ ca droṇo rājan parākramī

07,066.025c adṛśyam arjunaṃ cakre nimeṣāc charavṛṣṭibhiḥ

07,066.026a prasaktān patato 'drākṣma bhāradvājasya sāyakān

07,066.026c maṇḍalīkṛtam evāsya dhanuś cādṛśyatādbhutam

07,066.027a te 'bhyayuḥ samare rājan vāsudevadhanaṃjayau

07,066.027c droṇasṛṣṭāḥ subahavaḥ kaṅkapatraparicchadāḥ

07,066.027d*0478_01 tatrādbhutam apaśyāma śilānām iva sarpaṇam

07,066.027d*0478_02 yad droṇaṃ tarasā pārtho vṛddhaṃ bālo 'pi nātarat

07,066.027d*0478_03 cintayām āsa vārṣṇeyo dṛṣṭvā droṇasya vikramam

07,066.027d*0478_04 nātivartiṣyate hy enaṃ velām iva mahārṇavaḥ

07,066.028a tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ yuddhaṃ droṇapāṇḍavayos tadā

07,066.028c vāsudevo mahābuddhiḥ kāryavattām acintayat

07,066.028d*0479_01 tataḥ pārthaṃ samudvignaṃ lakṣya cintayate 'cyutaḥ

07,066.028d*0479_02 droṇasya cāpi vikrāntaṃ dṛṣṭvā madhunighātanaḥ

07,066.029a tato 'bravīd vāsudevo dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ

07,066.029c pārtha pārtha mahābāho na naḥ kālātyayo bhavet

07,066.030a droṇam utsṛjya gacchāmaḥ kṛtyam etan mahattaram

07,066.030c pārthaś cāpy abravīt kṛṣṇaṃ yatheṣṭam iti keśava

07,066.031a tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā droṇaṃ prāyān mahābhujaḥ

07,066.031c parivṛttaś ca bībhatsur agacchad visṛjañ śarān

07,066.032a tato 'bravīt smayan droṇaḥ kvedaṃ pāṇḍava gamyate

07,066.032c nanu nāma raṇe śatrum ajitvā na nivartase

07,066.033 arjuna uvāca

07,066.033a gurur bhavān na me śatruḥ śiṣyaḥ putrasamo 'smi te

07,066.033c na cāsti sa pumāṃl loke yas tvāṃ yudhi parājayet

07,066.034 saṃjaya uvāca

07,066.034a evaṃ bruvāṇo bībhatsur jayadrathavadhotsukaḥ

07,066.034c tvarāyukto mahābāhus tat sainyaṃ samupādravat

07,066.035a taṃ cakrarakṣau pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau

07,066.035c anvayātāṃ mahātmānau viśantaṃ tāvakaṃ balam

07,066.036a tato jayo mahārāja kṛtavarmā ca sāttvataḥ

07,066.036c kāmbojaś ca śrutāyuś ca dhanaṃjayam avārayan

07,066.037a teṣāṃ daśasahasrāṇi rathānām anuyāyinām

07,066.037c abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ

07,066.038a mācellakā lalitthāś ca kekayā madrakās tathā

07,066.038c nārāyaṇāś ca gopālāḥ kāmbojānāṃ ca ye gaṇāḥ

07,066.039a karṇena vijitāḥ pūrvaṃ saṃgrāme śūrasaṃmatāḥ

07,066.039c bhāradvājaṃ puraskṛtya tyaktātmāno 'rjunaṃ prati

07,066.040a putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam

07,066.040c tyajantaṃ tumule prāṇān saṃnaddhaṃ citrayodhinam

07,066.041a gāhamānam anīkāni mātaṅgam iva yūthapam

07,066.041c maheṣvāsaṃ parākrāntaṃ naravyāghram avārayan

07,066.042a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,066.042c anyonyaṃ vai prārthayatāṃ yodhānām arjunasya ca

07,066.043a jayadrathavadhaprepsum āyāntaṃ puruṣarṣabham

07,066.043c nyavārayanta sahitāḥ kriyā vyādhim ivotthitam

07,067.001 saṃjaya uvāca

07,067.001a saṃniruddhas tu taiḥ pārtho mahābalaparākramaḥ

07,067.001c drutaṃ samanuyātaś ca droṇena rathināṃ varaḥ

07,067.002a kirann iṣugaṇāṃs tikṣṇān svaraśmīn iva bhāskaraḥ

07,067.002c tāpayām āsa tat sainyaṃ dehaṃ vyādhigaṇo yathā

07,067.003a aśvo viddho dhvajaś chinnaḥ sārohaḥ patito gajaḥ

07,067.003c chatrāṇi cāpaviddhāni rathāś cakrair vinā kṛtāḥ

07,067.004a vidrutāni ca sainyāni śarārtāni samantataḥ

07,067.004c ity āsīt tumulaṃ yuddhaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,067.005a teṣām āyacchatāṃ saṃkhye parasparam ajihmagaiḥ

07,067.005c arjuno dhvajinīṃ rājann abhīkṣṇaṃ samakampayat

07,067.006a satyāṃ cikīrṣamāṇas tu pratijñāṃ satyasaṃgaraḥ

07,067.006c abhyadravad rathaśreṣṭhaṃ śoṇāśvaṃ śvetavāhanaḥ

07,067.007a taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā marmabhidbhir ajihmagaiḥ

07,067.007c antevāsinam ācāryo maheṣvāsaṃ samardayat

07,067.008a taṃ tūrṇam iva bībhatsuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,067.008c abhyadhāvad iṣūn asyann iṣuvegavighātakān

07,067.009a tasyāśu kṣipato bhallān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,067.009c pratyavidhyad ameyātmā brahmāstraṃ samudīrayan

07,067.010a tad adbhutam apaśyāma droṇasyācāryakaṃ yudhi

07,067.010c yatamāno yuvā nainaṃ pratyavidhyad yad arjunaḥ

07,067.011a kṣarann iva mahāmegho vāridhārāḥ sahasraśaḥ

07,067.011c droṇameghaḥ pārthaśailaṃ vavarṣa śaravṛṣṭibhiḥ

07,067.012a arjunaḥ śaravarṣaṃ tad brahmāstreṇaiva māriṣa

07,067.012c pratijagrāha tejasvī bāṇair bāṇān viśātayan

07,067.012d*0480_01 **** **** śaravarṣeṇa vīryavān

07,067.012d*0480_02 avārayad asaṃbhrānto na tv ācāryam apīḍayat

07,067.013a droṇas tu pañcaviṃśatyā śvetavāhanam ārdayat

07,067.013c vāsudevaṃ ca saptatyā bāhvor urasi cāśugaiḥ

07,067.014a pārthas tu prahasan dhīmān ācāryaṃ sa śaraughiṇam

07,067.014c visṛjantaṃ śitān bāṇān avārayata taṃ yudhi

07,067.015a atha tau vadhyamānau tu droṇena rathasattamau

07,067.015c āvarjayetāṃ durdharṣaṃ yugāntāgnim ivotthitam

07,067.016a varjayan niśitān bāṇān droṇacāpaviniḥsṛtān

07,067.016c kirīṭamālī kaunteyo bhojānīkaṃ nyapātayat

07,067.017a so 'ntarā kṛtavarmāṇaṃ kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam

07,067.017c abhyayād varjayan droṇaṃ mainākam iva parvatam

07,067.018a tato bhojo naravyāghraṃ duḥsahaḥ kurusattama

07,067.018c avidhyat tūrṇam avyagro daśabhiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,067.019a tam arjunaḥ śitenājau rājan vivyādha patriṇā

07,067.019c punaś cānyais tribhir bāṇair mohayann iva sātvatam

07,067.020a bhojas tu prahasan pārthaṃ vāsudevaṃ ca mādhavam

07,067.020c ekaikaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat

07,067.021a tasyārjuno dhanuś chittvā vivyādhainaṃ trisaptabhiḥ

07,067.021c śarair agniśikhākāraiḥ kruddhāśīviṣasaṃnibhaiḥ

07,067.022a athānyad dhanur ādāya kṛtavarmā mahārathaḥ

07,067.022c pañcabhiḥ sāyakais tūrṇaṃ vivyādhorasi bhārata

07,067.023a punaś ca niśitair bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha pañcabhiḥ

07,067.023c taṃ pārtho navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare

07,067.024a viṣaktaṃ dṛśya kaunteyaṃ kṛtavarmarathaṃ prati

07,067.024c cintayām āsa vārṣṇeyo na naḥ kālātyayo bhavet

07,067.025a tataḥ kṛṣṇo 'bravīt pārthaṃ kṛtavarmaṇi mā dayām

07,067.025c kurusāṃbandhikaṃ kṛtvā pramathyainaṃ viśātaya

07,067.026a tataḥ sa kṛtavarmāṇaṃ mohayitvārjunaḥ śaraiḥ

07,067.026c abhyagāj javanair aśvaiḥ kāmbojānām anīkinīm

07,067.027a amarṣitas tu hārdikhyaḥ praviṣṭe śvetavāhane

07,067.027c vidhunvan saśaraṃ cāpaṃ pāñcālyābhyāṃ samāgataḥ

07,067.028a cakrarakṣau tu pāñcālyāv arjunasya padānugau

07,067.028c paryavārayad āyāntau kṛtavarmā ratheṣubhiḥ

07,067.029a tāv avidhyat tato bhojaḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ

07,067.029c tribhir eva yudhāmanyuṃ caturbhiś cottamaujasam

07,067.030a tāv apy enaṃ vivyadhatur daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ

07,067.030c saṃcicchidatur apy asya dhvajaṃ kārmukam eva ca

07,067.031a athānyad dhanur ādāya hārdikyaḥ krodhamūrchitaḥ

07,067.031c kṛtvā vidhanuṣau vīrau śaravarṣair avākirat

07,067.032a tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā bhojaṃ vijaghnatuḥ

07,067.032c tenāntareṇa bībhatsur viveśāmitravāhinīm

07,067.033a na lebhāte tu tau dvāraṃ vāritau kṛtavarmaṇā

07,067.033c dhārtarāṣṭreṣv anīkeṣu yatamānau nararṣabhau

07,067.034a anīkāny ardayan yuddhe tvaritaḥ śvetavāhanaḥ

07,067.034c nāvadhīt kṛtavarmāṇaṃ prāptam apy arisūdanaḥ

07,067.035a taṃ dṛṣṭvā tu tathāyāntaṃ śūro rājā śrutāyudhaḥ

07,067.035c abhyadravat susaṃkruddho vidhunvāno mahad dhanuḥ

07,067.035d*0481_01 dra[drā]vyamāṇeṣu sainyeṣu pāṇḍavena tatas tataḥ

07,067.035d*0481_02 śrutāyudho mahātejāḥ kiran bāṇān samabhyayāt

07,067.036a sa pārthaṃ tribhir ānarchat saptatyā ca janārdanam

07,067.036c kṣurapreṇa sutīkṣṇena pārthaketum atāḍayat

07,067.037a tam arjuno navatyā tu śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,067.037c ājaghāna bhṛśaṃ kruddhas tottrair iva mahādvipam

07,067.038a sa tan na mamṛṣe rājan pāṇḍaveyasya vikramam

07,067.038c athainaṃ saptasaptatyā nārācānāṃ samārpayat

07,067.039a tasyārjuno dhanuś chittvā śarāvāpaṃ nikṛtya ca

07,067.039c ājaghānorasi kruddhaḥ saptabhir nataparvabhiḥ

07,067.040a athānyad dhanur ādāya sa rājā krodhamūrchitaḥ

07,067.040c vāsaviṃ navabhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat

07,067.041a tato 'rjunaḥ smayann eva śrutāyudham ariṃdamaḥ

07,067.041c śarair anekasāhasraiḥ pīḍayām āsa bhārata

07,067.042a aśvāṃś cāsyāvadhīt tūrṇaṃ sārathiṃ ca mahārathaḥ

07,067.042c vivyādha cainaṃ saptatyā nārācānāṃ mahābalaḥ

07,067.043a hatāśvaṃ ratham utsṛjya sa tu rājā śrutāyudhaḥ

07,067.043c abhyadravad raṇe pārthaṃ gadām udyamya vīryavān

07,067.044a varuṇasyātmajo vīraḥ sa tu rājā śrutāyudhaḥ

07,067.044c parṇāśā jananī yasya śītatoyā mahānadī

07,067.045a tasya mātābravīd vākyaṃ varuṇaṃ putrakāraṇāt

07,067.045c avadhyo 'yaṃ bhavelloke śatrūṇāṃ tanayo mama

07,067.046a varuṇas tv abravīt prīto dadāmy asmai varaṃ hitam

07,067.046c divyam astraṃ sutas te 'yaṃ yanāvadhyo bhaviṣyati

07,067.047a nāsti cāpy amaratvaṃ vai manuṣyasya kathaṃ cana

07,067.047c sarveṇāvaśyamartavyaṃ jātena saritāṃ vare

07,067.048a durdharṣas tv eṣa śatrūṇāṃ raṇeṣu bhavitā sadā

07,067.048c astrasyāsya prabhāvād vai vyetu te mānaso jvaraḥ

07,067.049a ity uktvā varuṇaḥ prādād gadāṃ mantrapuraskṛtām

07,067.049c yām āsādya durādharṣaḥ sarvaloke śrutāyudhaḥ

07,067.050a uvāca cainaṃ bhagavān punar eva jaleśvaraḥ

07,067.050c ayudhyati na moktavyā sā tvayy eva pated iti

07,067.050d*0482_01 hanyād eṣā pratīpaṃ hi prayoktāram iti prabho

07,067.050d*0482_02 na cākarot sa tadvākyaṃ prāpte kāle śrutāyudhaḥ

07,067.051a sa tayā vīraghātinyā janārdanam atāḍayat

07,067.051c pratijagrāha tāṃ kṛṣṇaḥ pīnenāṃsena vīryavān

07,067.052a nākampayata śauriṃ sā vindhyaṃ girim ivānilaḥ

07,067.052b*0483_01 tato 'rjunaḥ kṣuraprābhyāṃ bhujau parighasaṃnibhau

07,067.052b*0483_02 vivyādha pāṇḍavaḥ śīghraṃ jaleśvarasutasya vai

07,067.052b*0483_03 sā jvalantī maholkeva samāsādya janārdanam

07,067.052c pratyabhyayāt taṃ viproḍhā kṛtyeva duradhiṣṭhitā

07,067.053a jaghāna cāsthitaṃ vīraṃ śrutāyudham amarṣaṇam

07,067.053b*0484_01 sa papāta hato bhūmau viśirā vibhujo balī

07,067.053b*0484_02 sa bhagna iva vātena bahuśākho vanaspatiḥ

07,067.053b*0484_03 sā visphurantī jvalitā vajravegasamā gadā

07,067.053c hatvā śrutāyudhaṃ vīraṃ jagatīm anvapadyata

07,067.053d*0485_01 gadāṃ nivartitāṃ dṛṣṭvā nihataṃ ca śrutāyudham

07,067.054a hāhākāro mahāṃs tatra sainyānāṃ samajāyata

07,067.054c svenāstreṇa hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam

07,067.055a ayudhyamānāya hi sā keśavāya narādhipa

07,067.055c kṣiptā śrutāyudhenātha tasmāt tam avadhīd gadā

07,067.056a yathoktaṃ varuṇenājau tathā sa nidhanaṃ gataḥ

07,067.056c vyasuś cāpy apatad bhūmau prekṣatāṃ sarvadhanvinām

07,067.057a patamānas tu sa babhau parṇāśāyāḥ priyaḥ sutaḥ

07,067.057c saṃbhagna iva vātena bahuśākho vanaspatiḥ

07,067.058a tataḥ sarvāṇi sainyāni senāmukhyāś ca sarvaśaḥ

07,067.058c prādravanta hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam

07,067.059a tatha kāmbojarājasya putraḥ śūraḥ sudakṣiṇaḥ

07,067.059c abhyayāj javanair aśvaiḥ phalgunaṃ śatrusūdanam

07,067.060a tasya pārthaḥ śarān sapta preṣayām āsa bhārata

07,067.060c te taṃ śūraṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam

07,067.061a so 'tividdhaḥ śarais tīkṣṇair gāṇḍīvapreṣitair mṛdhe

07,067.061c arjunaṃ prativivyādha daśabhiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,067.062a vāsudevaṃ tribhir viddhvā punaḥ pārthaṃ ca pañcabhiḥ

07,067.062c tasya pārtho dhanuś chittvā ketuṃ ciccheda māriṣa

07,067.063a bhallābhyāṃ bhṛśatīkṣṇābhyāṃ taṃ ca vivyādha pāṇḍavaḥ

07,067.063c sa tu pārthaṃ tribhir viddhvā siṃhanādam athānadat

07,067.064a sarvapāraśavīṃ caiva śaktiṃ śūraḥ sudakṣiṇaḥ

07,067.064c saghaṇṭāṃ prāhiṇod ghorāṃ kruddho gāṇḍīvadhanvane

07,067.065a sā jvalantī maholkeva tam āsādya mahāratham

07,067.065c savisphuliṅgā nirbhidya nipapāta mahītale

07,067.065d*0486_01 śaktyā cābhihato gāḍhaṃ mūrchayābhipariplutaḥ

07,067.065d*0486_02 samāśvāsya mahātejāḥ sṛkkiṇī parilelihan

07,067.066a taṃ caturdaśabhiḥ pārtho nārācaiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,067.066c sāśvadhvajadhanuḥsūtaṃ vivyādhācintyavikramaḥ

07,067.066e rathaṃ cānyaiḥ subahubhiś cakre viśakalaṃ śaraiḥ

07,067.067a sudakṣiṇaṃ tu kāmbojaṃ moghasaṃkalpavikramam

07,067.067c bibheda hṛdi bāṇena pṛthudhāreṇa pāṇḍavaḥ

07,067.068a sa bhinnamarmā srastāṅgaḥ prabhraṣṭamukuṭāṅgadaḥ

07,067.068c papātābhimukhaḥ śūro yantramukta iva dhvajaḥ

07,067.069a gireḥ śikharajaḥ śrīmān suśākhaḥ supratiṣṭhitaḥ

07,067.069c nirbhagna iva vātena karṇikāro himātyaye

07,067.069d*0487_01 vikīrṇaḥ patito rājā prasārya vipulau bhujau

07,067.069d*0488_01 dhārayann agnisaṃkāśāṃ śirasā kāñcanīṃ srajam

07,067.070a śete sma nihato bhūmau kāmbojāstaraṇocitaḥ

07,067.070b*0489_01 mahārhābharaṇopetaḥ sānumān iva parvataḥ

07,067.070c sudarśanīyas tāmrākṣaḥ karṇinā sa sudakṣiṇaḥ

07,067.070e putraḥ kāmbojarājasya pārthena vinipātitaḥ

07,067.070f*0490_01 aśobhata mahābāhur vyasur bhūmau nipātitaḥ

07,067.070f*0491_01 śocayan sarvabhūtāni keśavaṃ ca sahārjunam

07,067.071a tataḥ sarvāṇi sainyāni vyadravanta sutasya te

07,067.071c hataṃ śrutāyudhaṃ dṛṣṭvā kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam

07,068.001 saṃjaya uvāca

07,068.001a hate sudakṣiṇe rājan vīre caiva śrutāyudhe

07,068.001c javenābhyadravan pārthaṃ kupitāḥ sainikās tava

07,068.002a abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ

07,068.002c abhyavarṣaṃs tato rājañ śaravarṣair dhanaṃjayam

07,068.003a teṣāṃ ṣaṣṭiśatānāryān prāmathnāt pāṇḍavaḥ śaraiḥ

07,068.003c te sma bhītāḥ palāyanta vyāghrāt kṣudramṛgā iva

07,068.004a te nivṛtya punaḥ pārthaṃ sarvataḥ paryavārayan

07,068.004c raṇe sapatnān nighnantaṃ jigīṣantan parān yudhi

07,068.005a teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ

07,068.005c śirāṃsi pātayām āsa bāhūṃś caiva dhanaṃjayaḥ

07,068.005d*0492_01 uccakarta śirāṃsy ugro nāḷebhya iva paṅkajān

07,068.006a śirobhiḥ patitais tatra bhūmir āsīn nirantarā

07,068.006c abhracchāyeva caivāsīd dhvāṅkṣagṛdhravaḍairyudhi

07,068.007a teṣu tūtsādyamāneṣu krodhāmarṣasamanvitau

07,068.007c śrutāyuś cācyutāyuś ca dhanaṃjayam ayudhyatām

07,068.008a balinau spardhinau vīrau kulajau bāhuśālinau

07,068.008c tāv enaṃ śaravarṣāṇi savyadakṣiṇam asyatām

07,068.009a tvarāyuktau mahārāja prārthayānau mahad yaśaḥ

07,068.009c arjunasya vadhaprepsū putrārthe tava dhanvinau

07,068.010a tāv arjunaṃ sahasreṇa patriṇāṃ nataparvaṇām

07,068.010c pūrayām āsatuḥ kruddhau taḍāgaṃ jaladau yathā

07,068.011a śrutāyuś ca tataḥ kruddhas tomareṇa dhanaṃjayam

07,068.011c ājaghāna rathaśreṣṭhaḥ pītena niśitena ca

07,068.012a so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ

07,068.012c ājagāma paraṃ mohaṃ mohayan keśavaṃ raṇe

07,068.013a etasminn eva kāle tu so 'cyutāyur mahārathaḥ

07,068.013c śūlena bhṛśatīkṣṇena tāḍayām āsa pāṇḍavam

07,068.014a kṣate kṣāraṃ sa hi dadau pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,068.014c pārtho 'pi bhṛśasaṃviddho dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ

07,068.015a tataḥ sarvasya sainyasya tāvakasya viśāṃ pate

07,068.015c siṃhanādo mahān āsīd dhataṃ matvā dhanaṃjayam

07,068.016a kṛṣṇaś ca bhṛśasaṃtapto dṛṣṭvā pārthaṃ vicetasam

07,068.016c āśvāsayat suhṛdyābhir vāgbhis tatra dhanaṃjayam

07,068.017a tatas tau rathināṃ śreṣṭhau labdhalakṣau dhanaṃjayam

07,068.017c vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ śaravarṣaiḥ samantataḥ

07,068.018a sacakrakūbararathaṃ sāśvadhvajapatākinam

07,068.018c adṛśyaṃ cakratur yuddhe tad adbhutam ivābhavat

07,068.019a pratyāśvastas tu bībhatsuḥ śanakair iva bhārata

07,068.019c pretarājapuraṃ prāpya punaḥ pratyāgato yathā

07,068.020a saṃchannaṃ śarajālena rathaṃ dṛṣṭvā sakeśavam

07,068.020c śatrū cābhimukhau dṛṣṭvā dīpyamānāv ivānalau

07,068.021a prāduścakre tataḥ pārthaḥ śākram astraṃ mahārathaḥ

07,068.021c tasmād āsan sahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,068.022a te jaghnus tau maheṣvāsau tābhyāṃ sṛṣṭāṃś ca sāyakān

07,068.022c vicerur ākāśagatāḥ pārthabāṇavidāritāḥ

07,068.023a pratihatya śarāṃs tūrṇaṃ śaravegena pāṇḍavaḥ

07,068.023c pratasthe tatra tatraiva yodhayan vai mahārathān

07,068.024a tau ca phalgunabāṇaughair vibāhuśirasau kṛtau

07,068.024c vasudhām anvapadyetāṃ vātanunnāv iva drumau

07,068.025a śrutāyuṣaś ca nidhanaṃ vadhaś caivācyutāyuṣaḥ

07,068.025c lokavismāpanam abhūt samudrasyeva śoṣaṇam

07,068.026a tayoḥ padānugān hatvā punaḥ pañcaśatān rathān

07,068.026c abhyagād bhāratīṃ senāṃ nighnan pārtho varān varān

07,068.027a śrutāyuṣaṃ ca nihataṃ prekṣya caivācyutāyuṣam

07,068.027c ayutāyuś ca saṃkruddho dīrghāyuś caiva bhārata

07,068.028a putrau tayor naraśreṣṭhau kaunteyaṃ pratijagmatuḥ

07,068.028c kirantau vividhān bāṇān pitṛvyasanakarśitau

07,068.029a tāv arjuno muhūrtena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,068.029c preṣayat paramakruddho yamasya sadanaṃ prati

07,068.030a loḍayantam anīkāni dvipaṃ padmasaro yathā

07,068.030c nāśaknuvan vārayituṃ pārthaṃ kṣatriyapuṃgavāḥ

07,068.031a aṅgās tu gajavāreṇa pāṇḍavaṃ paryavārayan

07,068.031c kruddhāḥ sahasraśo rājañ śikhitā hastisādinaḥ

07,068.032a duryodhanasamādiṣṭāḥ kuñjaraiḥ parvatopamaiḥ

07,068.032c prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca kaliṅgapramukhā nṛpāḥ

07,068.033a teṣām āpatatāṃ śīghraṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ

07,068.033c nicakarta śirāṃsy ugrau bāhūn api subhūṣaṇān

07,068.034a taiḥ śirobhir mahī kīrṇā bāhubhiś ca sahāṅgadaiḥ

07,068.034c babhau kanakapāṣāṇā bhujagair iva saṃvṛtā

07,068.035a bāhavo viśikhaiś chinnāḥ śirāṃsy unmathitāni ca

07,068.035c cyavamānāny adṛśyanta drumebhya iva pakṣiṇaḥ

07,068.036a śaraiḥ sahasraśo viddhā dvipāḥ prasrutaśoṇitāḥ

07,068.036c vyadṛśyantādrayaḥ kāle gairikāmbusravā iva

07,068.037a nihatāḥ śerate smānye bībhatsor niśitaiḥ śaraiḥ

07,068.037c gajapṛṣṭhagatā mlecchā nānāvikṛtadarśanāḥ

07,068.038a nānāveṣadharā rājan nānāśastraughasaṃvṛtāḥ

07,068.038c rudhireṇānuliptāṅgā bhānti citraiḥ śarair hatāḥ

07,068.039a śoṇitaṃ nirvamanti sma dvipāḥ pārthaśarāhatāḥ

07,068.039c sahasraśaś chinnagātrāḥ sārohāḥ sapadānugāḥ

07,068.040a cukruśuś ca nipetuś ca babhramuś cāpare diśaḥ

07,068.040c bhṛśaṃ trastāś ca bahudhā svānena mamṛdur gajāḥ

07,068.040e sāntarāyudhikā mattā dvipās tīkṣṇaviṣopamāḥ

07,068.041a vidanty asuramāyāṃ ye sughorā ghoracakṣuṣaḥ

07,068.041c yavanāḥ pāradāś caiva śakāś ca sunikaiḥ saha

07,068.041d*0493_01 kākavarṇā durācārāḥ strīlolāḥ kalahapriyāḥ

07,068.041d*0493_02 drāviḍās tatra yudhyante mattavāraṇavāraṇāḥ

07,068.042a goyoniprabhavā mlecchāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ

07,068.042c dārvābhisārā daradāḥ puṇḍrāś ca saha bāhlikaiḥ

07,068.043a na te sma śakyāḥ saṃkhyātuṃ vrātāḥ śatasahasraśaḥ

07,068.043b*0494_01 abhyavarṣanta te sarve pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,068.043b*0494_02 avākiraṃś ca te mlecchā nānāyuddhaviśāradāḥ

07,068.043b*0494_03 teṣām api sasarjāśu śaravṛṣṭiṃ dhanaṃjayaḥ

07,068.043c vṛṣṭis tathāvidhā hy āsīc chalabhānām ivāyatiḥ

07,068.044a abhracchāyām iva śaraiḥ sainye kṛtvā dhanaṃjayaḥ

07,068.044c muṇḍārdhamuṇḍajaṭilān aśucīñ jaṭilānanān

07,068.044e mlecchān aśātayat sarvān sametān astramāyayā

07,068.045a śaraiś ca śataśo viddhās te saṃghāḥ saṃghacāriṇaḥ

07,068.045c prādravanta raṇe bhītā girigahvaravāsinaḥ

07,068.046a gajāśvasādimlecchānāṃ patitānāṃ śataiḥ śaraiḥ

07,068.046c vaḍāḥ kaṅkā vṛkā bhūmāv apiban rudhiraṃ mudā

07,068.047a pattyaśvarathanāgaiś ca pracchannakṛtasaṃkramām

07,068.047c śaravarṣaplavāṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām

07,068.047e prāvartayan nadīm ugrāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm

07,068.048a śirastrāṇakṣudramatsyāṃ yugānte kālasaṃbhṛtām

07,068.048c akarod gajasaṃbādhāṃ nadīm uttaraśoṇitām

07,068.048e dehebhyo rājaputrāṇāṃ nāgāśvarathasādinām

07,068.049a yathā sthalaṃ ca nimnaṃ ca na syād varṣati vāsave

07,068.049c tathāsīt pṛthivī sarvā śoṇitena pariplutā

07,068.049d*0495_01 tathāsīd āplutā dhātrī rudhireṇa viśāṃ pate

07,068.050a ṣaṭsahasrān varān vīrān punar daśaśatān varān

07,068.050c prāhiṇon mṛtyulokāya kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ

07,068.051a śaraiḥ sahasraśo viddhā vidhivat kalpitā dvipāḥ

07,068.051c śerate bhūmim āsādya śailā vajrahatā iva

07,068.052a sa vājirathamātaṅgān nighnan vyacarad arjunaḥ

07,068.052c prabhinna iva mātaṅgo mṛdnan naḍavanaṃ yathā

07,068.053a bhūridrumalatāgulmaṃ śuṣkendhanatṛṇolapam

07,068.053c nirdahed analo 'raṇyaṃ yathā vāyusamīritaḥ

07,068.054a sainyāraṇyaṃ tava tathā kṛṣṇānilasamīritaḥ

07,068.054c śarārcir adahat kruddhaḥ pāṇḍavāgnir dhanaṃjayaḥ

07,068.055a śūnyān kurvan rathopasthān mānavaiḥ saṃstaran mahīm

07,068.055c prānṛtyad iva saṃbādhe cāpahasto dhanaṃjayaḥ

07,068.056a vajrakalpaiḥ śarair bhūmiṃ kurvann uttaraśoṇitām

07,068.056b*0496_01 tataḥ prāvartata nadī śoṇitasya taraṅgiṇī

07,068.056b*0496_02 narāśvadvipakāyebhyaḥ parvatebhya ivāpagā

07,068.056b*0496_03 asthiśarkarasaṃbādhā dhvajavṛkṣā rathahradā

07,068.056b*0496_04 saṃchinnaśīrṣapāṣāṇā hastihastamahāgrahā

07,068.056b*0496_05 māṃsamajjāsthipaṅkāḍhyā hatāśvamakarākulā

07,068.056b*0496_06 yodhagomāyusaṃkīrṇā kabandhaśatasaṃkulā

07,068.056b*0496_07 uṣṇīṣaphenasaṃchannā śaraghorajhaṣākulā

07,068.056b*0496_08 rudrasyākrīḍasadṛśīṃ bhūmiṃ kurvan vibhīṣaṇām

07,068.056c prāviśad bhāratīṃ senāṃ saṃkruddho vai dhanaṃjayaḥ

07,068.056e taṃ śrutāyus tathāmbaṣṭho vrajamānaṃ nyavārayat

07,068.057a tasyārjunaḥ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ

07,068.057c nyapātayad dhayāñ śīghraṃ yatamānasya māriṣa

07,068.057e dhanuś cāsyāparaiś chittvā śaraiḥ pārtho vicakrame

07,068.058a ambaṣṭhas tu gadāṃ gṛhya krodhaparyākulekṣaṇaḥ

07,068.058b*0497_01 gadāpāṇir drutaṃ yātvā pragṛhya mahatīṃ gadām

07,068.058c āsasāda raṇe pārthaṃ keśavaṃ ca mahāratham

07,068.059a tataḥ sa prahasan vīro gadām udyamya bhārata

07,068.059c ratham āvārya gadayā keśavaṃ samatāḍayat

07,068.060a gadayā tāḍitaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ paravīrahā

07,068.060c arjuno bhṛśasaṃkruddhaḥ so 'mbaṣṭhaṃ prati bhārata

07,068.061a tataḥ śarair hemapuṅkhaiḥ sagadaṃ rathināṃ varam

07,068.061c chādayām āsa samare meghaḥ sūryam ivoditam

07,068.062a tato 'paraiḥ śaraiś cāpi gadāṃ tasya mahātmanaḥ

07,068.062c acūrṇayat tadā pārthas tad adbhutam ivābhavat

07,068.063a atha tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā gṛhyānyāṃ mahatīṃ gadām

07,068.063c arjunaṃ vāsudevaṃ ca punaḥ punar atāḍayat

07,068.064a tasyārjunaḥ kṣuraprābhyāṃ sagadāv udyatau bhujau

07,068.064c cicchedendradhvajākārau śiraś cānyena patriṇā

07,068.065a sa papāta hato rājan vasudhām anunādayan

07,068.065c indradhvaja ivotsṛṣṭo yantranirmuktabandhanaḥ

07,068.065d*0498_01 ambaṣṭhe tu tadā bhagne tava sainyam abhajyata

07,068.066a rathānīkāvagāḍhaś ca vāraṇāśvaśatair vṛtaḥ

07,068.066b*0499_01 ādadānaṃ śaraiḥ prāṇān gajāśvarathasādinām

07,068.066c so 'dṛśyata tadā pārtho ghanaiḥ sūrya ivāvṛtaḥ

07,069.001 saṃjaya uvāca

07,069.001a tataḥ praviṣṭe kaunteye sindhurājajighāṃsayā

07,069.001c droṇānīkaṃ vinirbhidya bhojānīkaṃ ca dustaram

07,069.002a kāmbojasya ca dāyāde hate rājan sudakṣiṇe

07,069.002c śrutāyudhe ca vikrānte nihate savyasācinā

07,069.003a vipradruteṣv anīkeṣu vidhvasteṣu samantataḥ

07,069.003c prabhagnaṃ svabalaṃ dṛṣṭvā putras te droṇam abhyayāt

07,069.004a tvarann ekarathenaiva sametya droṇam abravīt

07,069.004c gataḥ sa puruṣavyāghraḥ pramathyemāṃ mahācamūm

07,069.005a atra buddhyā samīkṣasva kiṃ nu kāryam anantaram

07,069.005c arjunasya vighātāya dāruṇe 'smiñ janakṣaye

07,069.006a yathā sa puruṣavyāghro na hanyeta jayadrathaḥ

07,069.006c tathā vidhatsva bhadraṃ te tvaṃ hi naḥ paramā gatiḥ

07,069.007a asau dhanaṃjayāgnir hi kopamārutacoditaḥ

07,069.007c senākakṣaṃ dahati me vahniḥ kakṣam ivotthitaḥ

07,069.008a atikrānte hi kaunteye bhittvā sainyaṃ paraṃtapa

07,069.008c jayadrathasya goptāraḥ saṃśayaṃ paramaṃ gatāḥ

07,069.009a sthirā buddhir narendrāṇām āsīd brahmavidāṃ vara

07,069.009c nātikramiṣyati droṇaṃ jātu jīvan dhanaṃjayaḥ

07,069.010a so 'sau pārtho vyatikrānto miṣatas te mahādyute

07,069.010c sarvaṃ hy adyāturaṃ manye naitad asti balaṃ mama

07,069.011a jānāmi tvāṃ mahābhāga pāṇḍavānāṃ hite ratam

07,069.011c tathā muhyāmi ca brahman kāryavattāṃ vicintayan

07,069.012a yathāśakti ca te brahman vartaye vṛttim uttamām

07,069.012c prīṇāmi ca yathāśakti tac ca tvaṃ nāvabudhyase

07,069.013a asmān na tvaṃ sadā bhaktān icchasy amitavikrama

07,069.013c pāṇḍavān satataṃ prīṇāsy asmākaṃ vipriye ratān

07,069.014a asmān evopajīvaṃs tvam asmākaṃ vipriye rataḥ

07,069.014c na hy ahaṃ tvāṃ vijānāmi madhudigdham iva kṣuram

07,069.014c*0500_01 **** **** vacasā lalitaṃ sadā

07,069.014c*0500_02 hṛdayena bhṛśaṃ tīkṣṇaṃ

07,069.015a nādāsyac ced varaṃ mahyaṃ bhavān pāṇḍavanigrahe

07,069.015c nāvārayiṣyaṃ gacchantam ahaṃ sindhupatiṃ gṛhān

07,069.016a mayā tv āśaṃsamānena tvattas trāṇam abuddhinā

07,069.016c āśvāsitaḥ sindhupatir mohād dattaś ca mṛtyave

07,069.017a yamadaṃṣṭrāntaraṃ prāpto mucyetāpi hi mānavaḥ

07,069.017c nārjunasya vaśaṃ prāpto mucyetājau jayadrathaḥ

07,069.018a sa tathā kuru śoṇāśva yathā rakṣyeta saindhavaḥ

07,069.018c mama cārtapralāpānāṃ mā krudhaḥ pāhi saindhavam

07,069.019 droṇa uvāca

07,069.019a nābhyasūyāmi te vācam aśvatthāmnāsi me samaḥ

07,069.019c satyaṃ tu te pravakṣyāmi taj juṣasva viśāṃ pate

07,069.020a sārathiḥ pravaraḥ kṛṣṇaḥ śīghrāś cāsya hayottamāḥ

07,069.020c alpaṃ ca vivaraṃ kṛtvā tūrṇaṃ yāti dhanaṃjayaḥ

07,069.021a kiṃ nu paśyasi bāṇaughān krośamātre kirīṭinaḥ

07,069.021c paścād rathasya patitān kṣiptāñ śīghraṃ hi gacchataḥ

07,069.022a na cāhaṃ śīghrayāne 'dya samartho vayasānvitaḥ

07,069.022c senāmukhe ca pārthānām etad balam upasthitam

07,069.023a yudhiṣṭhiraś ca me grāhyo miṣatāṃ sarvadhanvinām

07,069.023c evaṃ mayā pratijñātaṃ kṣatramadhye mahābhuja

07,069.024a dhanaṃjayena cotsṛṣṭo vartate pramukhe mama

07,069.024c tasmād vyūhamukhaṃ hitvā nāhaṃ yāsyāmi phalgunam

07,069.025a tulyābhijanakarmāṇaṃ śatrum ekaṃ sahāyavān

07,069.025c gatvā yodhaya mā bhais tvaṃ tvaṃ hy asya jagataḥ patiḥ

07,069.026a rājā śūraḥ kṛtī dakṣo vairam utpādya pāṇḍavaiḥ

07,069.026c vīra svayaṃ prayāhy āśu yatra yāto dhanaṃjayaḥ

07,069.027 duryodhana uvāca

07,069.027a kathaṃ tvām apy atikrāntaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,069.027c dhanaṃjayo mayā śakya ācārya pratibādhitum

07,069.028a api śakyo raṇe jetuṃ vajrahastaḥ puraṃdaraḥ

07,069.028c nārjunaḥ samare śakyo jetuṃ parapuraṃjayaḥ

07,069.029a yena bhojaś ca hārdikyo bhavāṃś ca tridaśopamaḥ

07,069.029c astrapratāpena jitau śrutāyuś ca nibarhitaḥ

07,069.030a sudakṣiṇaś ca nihataḥ sa ca rājā śrutāyudhaḥ

07,069.030c śrutāyuś cācyutāyuś ca mlecchāś ca śataśo hatāḥ

07,069.031a taṃ kathaṃ pāṇḍavaṃ yuddhe dahantam ahitān bahūn

07,069.031c pratiyotsyāmi durdharṣaṃ tan me śaṃsāstrakovida

07,069.032a kṣamaṃ cen manyase yuddhaṃ mama tenādya śādhi mām

07,069.032c paravān asmi bhavati preṣyakṛd rakṣa me yaśaḥ

07,069.033 droṇa uvāca

07,069.033a satyaṃ vadasi kauravya durādharṣo dhanaṃjayaḥ

07,069.033c ahaṃ tu tat kariṣyāmi yathainaṃ prasahiṣyasi

07,069.034a adbhutaṃ cādya paśyantu loke sarvadhanurdharāḥ

07,069.034c viṣaktaṃ tvayi kaunteyaṃ vāsudevasya paśyataḥ

07,069.035a eṣa te kavacaṃ rājaṃs tathā badhnāmi kāñcanam

07,069.035c yathā na bāṇā nāstrāṇi viṣahiṣyanti te raṇe

07,069.036a yadi tvāṃ sāsurasurāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ

07,069.036c yodhayanti trayo lokāḥ sanarā nāsti te bhayam

07,069.037a na kṛṣṇo na ca kaunteyo na cānyaḥ śastrabhṛd raṇe

07,069.037c śarān arpayituṃ kaś cit kavace tava śakṣyati

07,069.038a sa tvaṃ kavacam āsthāya kruddham adya raṇe 'rjunam

07,069.038c tvaramāṇaḥ svayaṃ yāhi na cāsau tvāṃ sahiṣyate

07,069.039 saṃjaya uvāca

07,069.039a evam uktvā tvaran droṇaḥ spṛṣṭvāmbho varma bhāsvaram

07,069.039c ābabandhādbhutatamaṃ japan mantraṃ yathāvidhi

07,069.040a raṇe tasmin sumahati vijayāya sutasya te

07,069.040c visismāpayiṣur lokaṃ vidyayā brahmavittamaḥ

07,069.040d*0501_01 sa saṃyukto mahābāhur ācāryeṇa mahātmanā

07,069.041 droṇa uvāca

07,069.041a karotu svasti te brahmā svasti cāpi dvijātayaḥ

07,069.041c sarīsṛpāś ca ye śreṣṭhās tebhyas te svasti bhārata

07,069.042a yayātir nahuṣaś caiva dhundhumāro bhagīrathaḥ

07,069.042c tubhyaṃ rājarṣayaḥ sarve svasti kurvantu sarvaśaḥ

07,069.043a svasti te 'stv ekapādebhyo bahupādebhya eva ca

07,069.043c svasty astv apādakebhyaś ca nityaṃ tava mahāraṇe

07,069.044a svāhā svadhā śacī caiva svasti kurvantu te sadā

07,069.044c lakṣmīr arundhatī caiva kurutāṃ svasti te 'nagha

07,069.045a asito devalaś caiva viśvāmitras tathāṅgirāḥ

07,069.045c vasiṣṭhaḥ kaśyapaś caiva svasti kurvantu te nṛpa

07,069.046a dhātā vidhātā lokeśo diśaś ca sadigīśvarāḥ

07,069.046c svasti te 'dya prayacchantu kārttikeyaś ca ṣaṇmukhaḥ

07,069.046d*0502_01 yena devāḥ sakṛdbhagnāḥ saṃgrāme tārakāmaye

07,069.046d*0502_02 dhṛtāḥ sa cāhataḥ śūro hy avadhyo devatāgaṇaiḥ

07,069.047a vivasvān bhagavān svasti karotu tava sarvaśaḥ

07,069.047b*0503_01 pārṣadā vaśagā yasya svasti tubhyaṃ prayacchatu

07,069.047c diggajāś caiva catvāraḥ kṣitiḥ khaṃ gaganaṃ grahāḥ

07,069.047d*0504_01 diśaś ca vidiśaś caiva svasti tubhyaṃ prakurvatām

07,069.047d*0504_02 prajānāṃ patayaś caiva siddhā lokahite ratāḥ

07,069.047d*0504_03 svasti kurvantu te nityaṃ mantreṇānena saṃstutāḥ

07,069.048a adhastād dharaṇīṃ yo 'sau sadā dhārayate nṛpa

07,069.048c sa śeṣaḥ pannagaśreṣṭhaḥ svasti tubhyaṃ prayacchatu

07,069.049a gāndhāre yudhi vikramya nirjitāḥ surasattamāḥ

07,069.049c purā vṛtreṇa daityena bhinnadehāḥ sahasraśaḥ

07,069.050a hṛtatejobalāḥ sarve tadā sendrā divaukasaḥ

07,069.050b*0505_01 vihvalā hṛtavīryāś ca sahendrā vibudhā drutāḥ

07,069.050c brahmāṇaṃ śaraṇaṃ jagmur vṛtrād bhītā mahāsurāt

07,069.051 devā ūcuḥ

07,069.051a pramarditānāṃ vṛtreṇa devānāṃ devasattama

07,069.051c gatir bhava suraśreṣṭha trāhi no mahato bhayāt

07,069.052 droṇa uvāca

07,069.052a atha pārśve sthitaṃ viṣṇuṃ śakrādīṃś ca surottamān

07,069.052c prāha tathyam idaṃ vākyaṃ viṣaṇṇān surasattamān

07,069.053a rakṣyā me satataṃ devāḥ sahendrāḥ sadvijātayaḥ

07,069.053c tvaṣṭuḥ sudurdharaṃ tejo yena vṛtro vinirmitaḥ

07,069.054a tvaṣṭrā purā tapas taptvā varṣāyutaśataṃ tadā

07,069.054c vṛtro vinirmito devāḥ prāpyānujñāṃ maheśvarāt

07,069.055a sa tasyaiva prasādād vai hanyād eva ripur balī

07,069.055c nāgatvā śaṃkarasthānaṃ bhagavān dṛśyate haraḥ

07,069.056a dṛṣṭvā haniṣyatha ripuṃ kṣipraṃ gacchata mandaram

07,069.056c yatrāste tapasāṃ yonir dakṣayajñavināśanaḥ

07,069.056e pinākī sarvabhūteśo bhaganetranipātanaḥ

07,069.057a te gatvā sahitā devā brahmaṇā saha mandaram

07,069.057c apaśyaṃs tejasāṃ rāśiṃ sūryakoṭisamaprabham

07,069.058a so 'bravīt svāgataṃ devā brūta kiṃ karavāṇy aham

07,069.058c amoghaṃ darśanaṃ mahyaṃ kāmaprāptir ato 'stu vaḥ

07,069.059a evam uktās tu te sarve pratyūcus taṃ divaukasaḥ

07,069.059c tejo hṛtaṃ no vṛtreṇa gatir bhava divaukasām

07,069.060a mūrtīr īkṣaṣva no deva prahārair jarjarīkṛtāḥ

07,069.060c śaraṇaṃ tvāṃ prapannāḥ sma gatir bhava maheśvara

07,069.061 maheśvara uvāca

07,069.061a viditaṃ me yathā devāḥ kṛtyeyaṃ sumahābalā

07,069.061c tvaṣṭus tejobhavā ghorā durnivāryākṛtātmabhiḥ

07,069.062a avaśyaṃ tu mayā kāryaṃ sāhyaṃ sarvadivaukasām

07,069.062c mamedaṃ gātrajaṃ śakra kavacaṃ gṛhya bhāsvaram

07,069.062e badhānānena mantreṇa mānasena sureśvara

07,069.062f*0506_01 vadhāyāsuramukhyasya vṛtrasya suraghātinaḥ

07,069.063 droṇa uvāca

07,069.063a ity uktvā varadaḥ prādād varma tan mantram eva ca

07,069.063c sa tena varmaṇā guptaḥ prāyād vṛtracamūṃ prati

07,069.064a nānāvidhaiś ca śastraughaiḥ pātyamānair mahāraṇe

07,069.064c na saṃdhiḥ śakyate bhettuṃ varmabandhasya tasya tu

07,069.064d*0507_01 sa tena varmaṇā gupto vṛtraṃ devaripuṃ tadā

07,069.065a tato jaghāna samare vṛtraṃ devapatiḥ svayam

07,069.065b*0508_01 jaghāna samare 'bhītaḥ śakro devāgraṇīs tadā

07,069.065c taṃ ca matramayaṃ bandhaṃ varma cāṅgirase dadau

07,069.066a aṅgirāḥ prāha putrasya mantrajñasya bṛhaspateḥ

07,069.066c bṛhaspatir athovāca agniveśyāya dhīmate

07,069.067a agniveśyo mama prādāt tena badhnāmi varma te

07,069.067c tavādya deharakṣārthaṃ mantreṇa nṛpasattama

07,069.068 saṃjaya uvāca

07,069.068a evam uktvā tato droṇas tava putraṃ mahādyutiḥ

07,069.068c punar eva vacaḥ prāha śanair ācāryapuṃgavaḥ

07,069.068d*0509_01 **** **** tasya karma babandha ca

07,069.068d*0509_02 uvāca cainam ācāryas tava putram idaṃ vacaḥ

07,069.069a brahmasūtreṇa badhnāmi kavacaṃ tava pārthiva

07,069.069b*0510_01 brahmaṇaś ca svasūktena badhnāmi kavacaṃ tava

07,069.069c hiraṇyagarbheṇa yathā baddhaṃ viṣṇoḥ purā raṇe

07,069.070a yathā ca brahmaṇā baddhaṃ saṃgrāme tārakāmaye

07,069.070c śakrasya kavacaṃ divyaṃ tathā badhnāmy ahaṃ tava

07,069.071a baddhvā tu kavacaṃ tasya mantreṇa vidhipūrvakam

07,069.071c preṣayām āsa rājānaṃ yuddhāya mahate dvijaḥ

07,069.072a sa saṃnaddho mahābāhur ācāryeṇa mahātmanā

07,069.072b*0511_01 prasthitaḥ sahasā rājan yatra yāto dhanaṃjayaḥ

07,069.072c rathānāṃ ca sahasreṇa trigartānāṃ prahāriṇām

07,069.073a tathā dantisahasreṇa mattānāṃ vīryaśālinām

07,069.073c aśvānām ayutenaiva tathānyaiś ca mahārathaiḥ

07,069.074a vṛtaḥ prāyān mahābāhur arjunasya rathaṃ prati

07,069.074c nānāvāditraghoṣeṇa yathā vairocanis tathā

07,069.074c*0512_01 **** **** nānājanapadāyutaḥ

07,069.074c*0512_02 tava putraḥ prayātas tu

07,069.075a tataḥ śabdo mahān āsīt sainyānāṃ tava bhārata

07,069.075c agādhaṃ prasthitaṃ dṛṣṭvā samudram iva kauravam

07,070.001 saṃjaya uvāca

07,070.001a praviṣṭayor mahārāja pārthavārṣṇeyayos tadā

07,070.001c duryodhane prayāte ca pṛṣṭhataḥ puruṣarṣabhe

07,070.002a javenābhyadravan droṇaṃ mahatā nisvanena ca

07,070.002c pāṇḍavāḥ somakaiḥ sārdhaṃ tato yuddham avartata

07,070.003a tad yuddham abhavad ghoraṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,070.003c pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca vyūhasya purato 'dbhutam

07,070.004a rājan kadā cin nāsmābhir dṛṣṭaṃ tādṛṅ na ca śrutam

07,070.004b*0513_01 rājan na tādṛśaṃ yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam

07,070.004c yādṛṅ madhyagate sūrye yuddham āsīd viśāṃ pate

07,070.005a dhṛṣṭadyumnamukhāḥ pārthā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

07,070.005c droṇasya sainyaṃ te sarve śaravarṣair avākiran

07,070.006a vayaṃ droṇaṃ puraskṛtya sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,070.006c pārṣatapramukhān pārthān abhyavarṣāma sāyakaiḥ

07,070.007a mahāmeghāv ivodīrṇau miśravātau himātyaye

07,070.007c senāgre viprakāśete rucire rathabhūṣite

07,070.008a sametya tu mahāsene cakratur vegam uttamam

07,070.008c jāhnavīyamune nadyau prāvṛṣīvolbaṇodake

07,070.009a nānāśastrapurovāto dvipāśvarathasaṃvṛtaḥ

07,070.009c gadāvidyun mahāraudraḥ saṃgrāmajalado mahān

07,070.010a bhāradvājāniloddhūtaḥ śaradhārāsahasravān

07,070.010c abhyavarṣan mahāraudraḥ pāṇḍusenāgnim uddhatam

07,070.011a samudram iva gharmānte vivān ghoro mahānilaḥ

07,070.011c vyakṣobhayad anīkāni pāṇḍavānāṃ dvijottamaḥ

07,070.012a te 'pi sarvaprayatnena droṇam eva samādravan

07,070.012c bibhitsanto mahāsetuṃ vāryoghāḥ prabalā iva

07,070.013a vārayām āsa tān droṇo jalaughān acalo yathā

07,070.013c pāṇḍavān samare kruddhān pāñcālāṃś ca sakekayān

07,070.014a athāpare 'pi rājānaḥ parāvṛtya samantataḥ

07,070.014c mahābalā raṇe śūrāḥ pāñcālān anvavārayan

07,070.015a tato raṇe naravyāghraḥ pārṣataḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,070.015c saṃjaghānāsakṛd droṇaṃ bibhitsur arivāhinīm

07,070.016a yathaiva śaravarṣāṇi droṇo varṣati pārṣate

07,070.016c tathaiva śaravarṣāṇi dhṛṣṭadyumno 'bhyavarṣata

07,070.017a sanistriṃśapurovātaḥ śaktiprāsarṣṭisaṃvṛtaḥ

07,070.017c jyāvidyuc cāpasaṃhrādo dhṛṣṭadyumnabalāhakaḥ

07,070.018a śaradhārāśmavarṣāṇi vyasṛjat sarvatodiśam

07,070.018c nighnan rathavarāśvaughāṃś chādayām āsa vāhinīm

07,070.019a yaṃ yam ārchac charair droṇaḥ pāṇḍavānāṃ rathavrajam

07,070.019c tatas tataḥ śarair droṇam apākarṣata pārṣataḥ

07,070.020a tathā tu yatamānasya droṇasya yudhi bhārata

07,070.020c dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya tridhā sainyam abhidyata

07,070.021a bhojam eke nyavartanta jalasaṃdham athāpare

07,070.021c pāṇḍavair hanyamānāś ca droṇam evāpare 'vrajan

07,070.022a sainyāny aghaṭayad yāni droṇas tu rathināṃ varaḥ

07,070.022c vyadhamac cāpi tāny asya dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,070.023a dhārtarāṣṭrās tridhābhūtā vadhyante pāṇḍusṛñjayaiḥ

07,070.023c agopāḥ paśavo 'raṇye bahubhiḥ śvāpadair iva

07,070.024a kālaḥ saṃgrasate yodhān dhṛṣṭadyumnena mohitān

07,070.024c saṃgrāme tumule tasminn iti saṃmenire janāḥ

07,070.025a kunṛpasya yathā rāṣṭraṃ durbhikṣavyādhitaskaraiḥ

07,070.025c drāvyate tadvad āpannā pāṇḍavais tava vāhinī

07,070.026a arkaraśmiprabhinneṣu śastreṣu kavaceṣu ca

07,070.026c cakṣūṃṣi pratihanyante sainyena rajasā tathā

07,070.027a tridhābhūteṣu sainyeṣu vadhyamāneṣu pāṇḍavaiḥ

07,070.027c amarṣitas tato droṇaḥ pāñcālān vyadhamac charaiḥ

07,070.028a mṛdnatas tāny anīkāni nighnataś cāpi sāyakaiḥ

07,070.028c babhūva rūpaṃ droṇasya kālāgner iva dīpyataḥ

07,070.029a rathaṃ nāgaṃ hayaṃ cāpi pattinaś ca viśāṃ pate

07,070.029c ekaikeneṣuṇā saṃkhye nirbibheda mahārathaḥ

07,070.030a pāṇḍavānāṃ tu sainyeṣu nāsti kaś cit sa bhārata

07,070.030c dadhāra yo raṇe bāṇān droṇacāpacyutāñ śitān

07,070.031a tat pacyamānam arkeṇa droṇasāyakatāpitam

07,070.031c babhrāma pārṣataṃ sainyaṃ tatra tatraiva bhārata

07,070.031d*0514_01 hanyamānaṃ tu tat sainyaṃ bhāradvājena sarvataḥ

07,070.031d*0514_02 śarair agniśikhākārair dahyate bharatarṣabha

07,070.032a tathaiva pārṣatenāpi kālyamānaṃ balaṃ tava

07,070.032c abhavat sarvato dīptaṃ śuṣkaṃ vanam ivāgninā

07,070.033a vadhyamāneṣu sainyeṣu droṇapārṣatasāyakaiḥ

07,070.033c tyaktvā prāṇān paraṃ śaktyā prāyudhyanta sma sainikāḥ

07,070.034a tāvakānāṃ pareṣāṃ ca yudhyatāṃ bharatarṣabha

07,070.034c nāsīt kaś cin mahārāja yo 'tyākṣīt saṃyugaṃ bhayāt

07,070.035a bhīmasenaṃ tu kaunteyaṃ sodaryāḥ paryavārayan

07,070.035c viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca mahārathaḥ

07,070.036a vindānuvindāv āvantyau kṣemadhūrtiś ca vīryavān

07,070.036c trayāṇāṃ tava putrāṇāṃ traya evānuyāyinaḥ

07,070.037a bāhlīkarājas tejasvī kulaputro mahārathaḥ

07,070.037c sahasenaḥ sahāmātyo draupadeyān avārayat

07,070.038a śaibyo govāsano rājā yodhair daśaśatāvaraiḥ

07,070.038c kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ parākrāntam avārayat

07,070.039a ajātaśatruṃ kaunteyaṃ jvalantam iva pāvakam

07,070.039c madrāṇām īśvaraḥ śalyo rājā rājānam āvṛṇot

07,070.040a duḥśāsanas tv avasthāpya svam anīkam amarṣaṇaḥ

07,070.040c sātyakiṃ prayayau kruddhaḥ śūro rathavaraṃ yudhi

07,070.041a svakenāham anīkena saṃnaddhakavacāvṛtaḥ

07,070.041c catuḥśatair maheṣvāsaiś cekitānam avārayam

07,070.042a śakunis tu sahānīko mādrīputram avārayat

07,070.042c gāndhārakaiḥ saptaśataiś cāpaśaktiśarāsibhiḥ

07,070.043a vindānuvindāv āvantyau virāṭaṃ matsyam ārchatām

07,070.043c prāṇāṃs tyaktvā maheṣvāsau mitrārthe 'bhyudyatau yudhi

07,070.044a śikhaṇḍinaṃ yājñaseniṃ rundhānam aparājitam

07,070.044c bāhlikaḥ pratisaṃyattaḥ parākrāntam avārayat

07,070.045a dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyaṃ krūraiḥ sārdhaṃ prabhadrakaiḥ

07,070.045c āvantyaḥ saha sauvīraiḥ kruddharūpam avārayat

07,070.046a ghaṭotkacaṃ tathā śūraṃ rākṣasaṃ krūrayodhinam

07,070.046c alāyudho 'dravat tūrṇaṃ kruddham āyāntam āhave

07,070.047a alambusaṃ rākṣasendraṃ kuntibhojo mahārathaḥ

07,070.047c sainyena mahatā yuktaḥ kruddharūpam avārayat

07,070.047d*0515_01 evaṃ dvaṃdvaśatāny āsaṃs tava teṣāṃ ca bhārata

07,070.048a saindhavaḥ pṛṣṭhatas tv āsīt sarvasainyasya bhārata

07,070.048c rakṣitaḥ parameṣvāsaiḥ kṛpaprabhṛtibhī rathaiḥ

07,070.049a tasyāstāṃ cakrarakṣau dvau saindhavasya bṛhattamau

07,070.049c drauṇir dakṣiṇato rājan sūtaputraś ca vāmataḥ

07,070.050a pṛṣṭhagopās tu tasyāsan saumadattipurogamāḥ

07,070.050c kṛpaś ca vṛṣasenaś ca śalaḥ śalyaś ca durjayaḥ

07,070.051a nītimanto maheṣvāsāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

07,070.051c saindhavasya vidhāyaivaṃ rakṣāṃ yuyudhire tadā

07,071.001 saṃjaya uvāca

07,071.001a rājan saṃgrāmam āścaryaṃ śṛṇu kīrtayato mama

07,071.001c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yathā yuddham avartata

07,071.002a bhāradvājaṃ samāsādya vyūhasya pramukhe sthitam

07,071.002c ayodhayan raṇe pārthā droṇānīkaṃ bibhitsavaḥ

07,071.003a rakṣamāṇāḥ svakaṃ vyūhaṃ droṇasyāpi ca sainikāḥ

07,071.003c ayodhayan raṇe pārthān prārthayanto mahad yaśaḥ

07,071.004a vindānuvindāv āvantyau virāṭaṃ daśabhiḥ śaraiḥ

07,071.004c ājaghnatuḥ susaṃkruddhau tava putrahitaiṣiṇau

07,071.005a virāṭaś ca mahārāja tāv ubhau samare sthitau

07,071.005c parākrāntau parākramya yodhayām āsa sānugau

07,071.006a teṣāṃ yuddhaṃ samabhavad dāruṇaṃ śoṇitodakam

07,071.006c siṃhasya dvipamukhyābhyāṃ prabhinnābhyāṃ yathā vane

07,071.007a bāhlīkaṃ rabhasaṃ yuddhe yājñasenir mahābalaḥ

07,071.007c ājaghne viśikhais tīkṣṇair ghorair marmāsthibhedibhiḥ

07,071.008a bāhlīko yājñaseniṃ tu hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,071.008c ājaghāna bhṛśaṃ kruddho navabhir nataparvabhiḥ

07,071.009a tad yuddham abhavad ghoraṃ śaraśaktisamākulam

07,071.009c bhīrūṇāṃ trāsajananaṃ śūrāṇāṃ harṣavardhanam

07,071.009d*0516_01 āvantyau bhrātarau śūrau dhṛṣṭadyumnam ayudhyatām

07,071.009d*0516_02 sālvako bilvakaś cobhau yathā viṣṇuṃ kṛte yuge

07,071.010a tābhyāṃ tatra śarair muktair antarikṣaṃ diśas tathā

07,071.010c abhavat saṃvṛtaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,071.010d*0517_01 na sma vijñāyate rājan nāpy anyo bubudhe kriyām

07,071.011a śaibyo govāsano yuddhe kāśyaputraṃ mahāratham

07,071.011c sasainyo yodhayām āsa gajaḥ pratigajaṃ yathā

07,071.012a bāhlīkarājaḥ saṃrabdho draupadeyān mahārathān

07,071.012c manaḥ pañcendriyāṇīva śuśubhe yodhayan raṇe

07,071.013a ayodhayaṃs te ca bhṛśaṃ taṃ śaraughaiḥ samantataḥ

07,071.013c indriyārthā yathā dehaṃ śaśvad dehabhṛtāṃ vara

07,071.014a vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ yuddhe putro duḥśāsanas tava

07,071.014c ājaghne sāyakais tīkṣṇair navabhir nataparvabhiḥ

07,071.015a so 'tividdho balavatā maheṣvāsena dhanvinā

07,071.015c īṣan mūrchāṃ jagāmāśu sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,071.016a samāśvastas tu vārṣṇeyas tava putraṃ mahāratham

07,071.016c vivyādha daśabhis tūrṇaṃ sāyakaiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,071.017a tāv anyonyaṃ dṛḍhaṃ viddhāv anyonyaśaravikṣatau

07,071.017c rejatuḥ samare rājan puṣpitāv iva kiṃśukau

07,071.018a alambusas tu saṃkruddhaḥ kuntibhojaśarārditaḥ

07,071.018c aśobhata paraṃ lakṣmyā puṣpāḍhya iva kiṃśukaḥ

07,071.019a kuntibhojaṃ tato rakṣo viddhvā bahubhir āyasaiḥ

07,071.019c anadad bhairavaṃ nādaṃ vāhinyāḥ pramukhe tava

07,071.020a tatas tau samare śūrau yodhayantau parasparam

07,071.020c dadṛśuḥ sarvabhūtāni śakrajambhau yathā purā

07,071.021a śakuniṃ rabhasaṃ yuddhe kṛtavairaṃ ca bhārata

07,071.021c mādrīputrau ca saṃrabdhau śarair ardayatāṃ mṛdhe

07,071.022a tan mūlaḥ sa mahārāja prāvartata janakṣayaḥ

07,071.022c tvayā saṃjanito 'tyarthaṃ karṇena ca vivardhitaḥ

07,071.023a uddhukṣitaś ca putreṇa tava krodhahutāśanaḥ

07,071.023c ya imāṃ pṛthivīṃ rājan dagdhuṃ sarvāṃ samudyataḥ

07,071.024a śakuniḥ pāṇḍuputrābhyāṃ kṛtaḥ sa vimukhaḥ śaraiḥ

07,071.024c nābhyajānata kartavyaṃ yudhi kiṃ cit parākramam

07,071.025a vimukhaṃ cainam ālokya mādrīputrau mahārathau

07,071.025c vavarṣatuḥ punar bāṇair yathā meghau mahāgirim

07,071.026a sa vadhyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,071.026c saṃprāyāj javanair aśvair droṇānīkāya saubalaḥ

07,071.027a ghaṭotkacas tathā śūraṃ rākṣasaṃ tam alāyudham

07,071.027c abhyayād rabhasaṃ yuddhe vegam āsthāya madhyamam

07,071.028a tayor yuddhaṃ mahārāja citrarūpam ivābhavat

07,071.028c yādṛśaṃ hi purā vṛttaṃ rāmarāvaṇayor mṛdhe

07,071.029a tato yudhiṣṭhiro rājā madrarājānam āhave

07,071.029c viddhvā pañcāśatā bāṇaiḥ punar vivyādha saptabhiḥ

07,071.030a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tayor atyadbhutaṃ nṛpa

07,071.030c yathā pūrvaṃ mahad yuddhaṃ śambarāmararājayoḥ

07,071.031a viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca tavātmajaḥ

07,071.031c ayodhayan bhīmasenaṃ mahatyā senayā vṛtāḥ

07,072.001 saṃjaya uvāca

07,072.001a tathā tasmin pravṛtte tu saṃgrāme lomaharṣaṇe

07,072.001c kauraveyāṃs tridhābhūtān pāṇḍavāḥ samupādravan

07,072.002a jalasaṃdhaṃ mahābāhur bhīmaseno nyavārayat

07,072.002c yudhiṣṭhiraḥ sahānīkaḥ kṛtavarmāṇam āhave

07,072.003a kirantaṃ śaravarṣāṇi rocamāna ivāṃśumān

07,072.003c dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam abhyadravad raṇe

07,072.004a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tvaratāṃ sarvadhanvinām

07,072.004c kurūṇāṃ somakānāṃ ca saṃkruddhānāṃ parasparam

07,072.005a saṃkṣaye tu tathā bhūte vartamāne mahābhaye

07,072.005c dvaṃdvībhūteṣu sainyeṣu yudhyamāneṣv abhītavat

07,072.006a droṇaḥ pāñcālaputreṇa balī balavatā saha

07,072.006c vicikṣepa pṛṣatkaughāṃs tad adbhutam ivābhavat

07,072.007a puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ

07,072.007c cakrāte droṇapāñcālyau nṛṇāṃ śīrṣāṇy anekaśaḥ

07,072.008a vinikīrṇāni vīrāṇām anīkeṣu samantataḥ

07,072.008c vastrābharaṇaśastrāṇi dhvajavarmāyudhāni ca

07,072.009a tapanīyavicitrāṅgāḥ saṃsiktā rudhireṇa ca

07,072.009c saṃsaktā iva dṛśyante meghasaṃghāḥ savidyutaḥ

07,072.009d*0518_01 tāvakāḥ samare yodhāḥ pāṇḍaveyāś ca vikṣatāḥ

07,072.010a kuñjarāśvanarān saṃkhye pātayantaḥ patatribhiḥ

07,072.010c tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahārathāḥ

07,072.011a asicarmāṇi cāpāni śirāṃsi kavacāni ca

07,072.011c viprakīryanta śūrāṇāṃ saṃprahāre mahātmanām

07,072.012a utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ

07,072.012c adṛśyanta mahārāja tasmin paramasaṃkule

07,072.013a gṛdhrāḥ kaṅkā vaḍāḥ śyenā vāyasā jambukās tathā

07,072.013c bahavaḥ piśitāśāś ca tatrādṛśyanta māriṣa

07,072.014a bhakṣayantaḥ sma māṃsāni pibantaś cāpi śoṇitam

07,072.014c vilumpantaḥ sma keśāṃś ca majjāś ca bahudhā nṛpa

07,072.015a ākarṣantaḥ śarīrāṇi śarīrāvayavāṃs tathā

07,072.015c narāśvagajasaṃghānāṃ śirāṃsi ca tatas tataḥ

07,072.016a kṛtāstrā raṇadīkṣābhir dīkṣitāḥ śaradhāriṇaḥ

07,072.016c raṇe jayaṃ prārthayanto bhṛśaṃ yuyudhire tadā

07,072.017a asimārgān bahuvidhān vicerus tāvakā raṇe

07,072.017c ṛṣṭibhiḥ śaktibhiḥ prāsaiḥ śūlatomarapaṭṭiśaiḥ

07,072.018a gadābhiḥ parighaiś cānye vyāyudhāś ca bhujair api

07,072.018c anyonyaṃ jaghnire kruddhā yuddharaṅgagatā narāḥ

07,072.019a rathino rathibhiḥ sārdham aśvārohāś ca sādibhiḥ

07,072.019c mātaṅgā varamātaṅgaiḥ padātāś ca padātibhiḥ

07,072.020a kṣībā ivānye conmattā raṅgeṣv iva ca cāraṇāḥ

07,072.020c uccukruśus tathānyonyaṃ jaghnur anyonyam āhave

07,072.021a vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde viśāṃ pate

07,072.021c dhṛṣṭadyumno hayān aśvair droṇasya vyatyamiśrayat

07,072.022a te hayā sādhv aśobhanta vimiśrā vātaraṃhasaḥ

07,072.022c pārāvatasavarṇāś ca raktaśoṇāś ca saṃyuge

07,072.022e hayāḥ śuśubhire rājan meghā iva savidyutaḥ

07,072.023a dhṛṣṭadyumnaś ca saṃprekṣya droṇam abhyāśam āgatam

07,072.023c asicarmādade vīro dhanur utsṛjya bhārata

07,072.024a cikīrṣur duṣkaraṃ karma pārṣataḥ paravīrahā

07,072.024c īṣayā samatikramya droṇasya ratham āviśat

07,072.025a atiṣṭhad yugamadhye sa yugasaṃnahaneṣu ca

07,072.025c jaghānārdheṣu cāśvānāṃ tat sainyāny abhyapūjayan

07,072.026a khaḍgena caratas tasya śoṇāśvān adhitiṣṭhataḥ

07,072.026c na dadarśāntaraṃ droṇas tad adbhutam ivābhavat

07,072.027a yathā śyenasya patanaṃ vaneṣv āmiṣagṛddhinaḥ

07,072.027c tathaivāsīd abhīsāras tasya droṇaṃ jighāṃsataḥ

07,072.028a tataḥ śaraśatenāsya śatacandraṃ samākṣipat

07,072.028c droṇo drupadaputrasya khaḍgaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,072.029a hayāṃś caiva catuḥṣaṣṭyā śarāṇāṃ jaghnivān balī

07,072.029c dhvajaṃ chatraṃ ca bhallābhyāṃ tathobhau pārṣṇisārathī

07,072.030a athāsmai tvarito bāṇam aparaṃ jīvitāntakam

07,072.030c ākarṇapūrṇaṃ cikṣepa vajraṃ vajradharo yathā

07,072.030d*0519_01 dhṛṣṭadyumnāya cikṣepa śacīpatir ivāśanim

07,072.031a taṃ caturdaśabhir bāṇair bāṇaṃ ciccheda sātyakiḥ

07,072.031c grastam ācāryamukhyena dhṛṣṭadyumnam amocayat

07,072.032a siṃheneva mṛgaṃ grastaṃ narasiṃhena māriṣa

07,072.032c droṇena mocayām āsa pāñcālyaṃ śinipuṃgavaḥ

07,072.033a sātyakiṃ prekṣya goptāraṃ pāñcālyasya mahāhave

07,072.033c śarāṇāṃ tvarito droṇaḥ ṣaḍviṃśatyā samarpayat

07,072.034a tato droṇaṃ śineḥ pautro grasantam iva sṛñjayān

07,072.034c pratyavidhyac chitair bāṇaiḥ ṣaḍviṃśatyā stanāntare

07,072.035a tataḥ sarve rathās tūrṇaṃ pāñcālā jayagṛddhinaḥ

07,072.035c sātvatābhisṛte droṇe dhṛṣṭadyumnam amocayan

07,073.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,073.001a bāṇe tasmin nikṛtte tu dhṛṣṭadyumne ca mokṣite

07,073.001c tena vṛṣṇipravīreṇa yuyudhānena saṃjaya

07,073.002a amarṣito maheṣvāsaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,073.002c naravyāghraḥ śineḥ pautre droṇaḥ kim akarod yudhi

07,073.003 saṃjaya uvāca

07,073.003a saṃpradrutaḥ krodhaviṣo vyāditāsyaśarāsanaḥ

07,073.003c tīkṣṇadhāreṣudaśanaḥ śitanārācadaṃṣṭravān

07,073.004a saṃrambhāmarṣatāmrākṣo mahāhir iva niḥśvasan

07,073.004c naravīrapramuditaiḥ śoṇair aśvair mahājavaiḥ

07,073.005a utpatadbhir ivākāśaṃ kramadbhir iva sarvataḥ

07,073.005c rukmapuṅkhāñ śarān asyan yuyudhānam upādravat

07,073.006a śarapātamahāvarṣaṃ rathaghoṣabalāhakam

07,073.006c kārmukākarṣavikṣiptaṃ nārācabahuvidyutam

07,073.007a śaktikhaḍgāśanidharaṃ krodhavegasamutthitam

07,073.007c droṇamegham anāvāryaṃ hayamārutacoditam

07,073.008a dṛṣṭvaivābhipatantaṃ taṃ śūraḥ parapuraṃjayaḥ

07,073.008c uvāca sūtaṃ śaineyaḥ prahasan yuddhadurmadaḥ

07,073.009a etaṃ vai brāhmaṇaṃ krūraṃ svakarmaṇy anavasthitam

07,073.009c āśrayaṃ dhārtarāṣṭrasya rājño duḥkhabhayāvaham

07,073.010a śīghraṃ prajavitair aśvaiḥ pratyudyāhi prahṛṣṭavat

07,073.010c ācāryaṃ rājaputrāṇāṃ satataṃ śūramāninam

07,073.010d*0520_01 evam uktas tataḥ sūtaḥ satyakasyāvahad ratham

07,073.011a tato rajatasaṃkāśā mādhavasya hayottamāḥ

07,073.011c droṇasyābhimukhāḥ śīghram agacchan vātaraṃhasaḥ

07,073.011d*0521_01 tatas tau droṇaśaineyau yuyudhāte paraṃtapau

07,073.011d*0521_02 śarair anekasāhasrais tāḍayantau parasparam

07,073.011d*0521_03 iṣujālāvṛtaṃ vyoma cakratuḥ puruṣarṣabhau

07,073.011d*0521_04 pūrayām āsatur vīrāv ubhau daśa diśaḥ śaraiḥ

07,073.011d*0521_05 meghāv ivātapāpāye dhārābhir itaretaram

07,073.011d*0521_06 na sma sūryas tadā bhāti na vavau ca samīraṇaḥ

07,073.012a iṣujālāvṛtaṃ ghoram andhakāram anantaram

07,073.012c anādhṛṣyam ivānyeṣāṃ śūrāṇām abhavat tadā

07,073.012d*0522_01 andhakārīkṛte loke droṇaśaineyayoḥ śaraiḥ

07,073.013a tataḥ śīghrāstraviduṣor droṇasātvatayos tadā

07,073.013c nāntaraṃ śaravṛṣṭīnāṃ dṛśyate narasiṃhayoḥ

07,073.014a iṣūṇāṃ saṃnipātena śabdo dhārābhighātajaḥ

07,073.014c śuśruve śakramuktānām aśanīnām iva svanaḥ

07,073.015a nārācair atividdhānāṃ śarāṇāṃ rūpam ābabhau

07,073.015c āśīviṣavidaṣṭānāṃ sarpāṇām iva bhārata

07,073.016a tayor jyātalanirghoṣo vyaśrūyata sudāruṇaḥ

07,073.016c ajasraṃ śailaśṛṅgāṇāṃ vajreṇāhanyatām iva

07,073.017a ubhayos tau rathau rājaṃs te cāśvāstau ca sārathī

07,073.017c rukmapuṅkhaiḥ śaraiś channāś citrarūpā babhus tadā

07,073.018a nirmalānām ajihmānāṃ nārācānāṃ viśāṃ pate

07,073.018c nirmuktāśīviṣābhānāṃ saṃpāto 'bhūt sudāruṇaḥ

07,073.019a ubhayoḥ patite chatre tathaiva patitau dhvajau

07,073.019b*0523_01 nikṛntatoḥ śarais tīkṣṇair droṇasatyakayos tadā

07,073.019c ubhau rudhirasiktāṅgāv ubhau ca vijayaiṣiṇau

07,073.020a sravadbhiḥ śoṇitaṃ gātraiḥ prasrutāv iva vāraṇau

07,073.020c anyonyam abhividhyetāṃ jīvitāntakaraiḥ śaraiḥ

07,073.021a garjitotkruṣṭasaṃnādāḥ śaṅkhadundubhinisvanāḥ

07,073.021c upāraman mahārāja vyājahāra na kaś cana

07,073.022a tūṣṇīṃbhūtāny anīkāni yodhā yuddhād upāraman

07,073.022c dadṛśe dvairathaṃ tābhyāṃ jātakautūhalo janaḥ

07,073.023a rathino hastiyantāro hayārohāḥ padātayaḥ

07,073.023c avaikṣantācalair netraiḥ parivārya ratharṣabhau

07,073.023d*0524_01 sarvataḥ parivāryobhau pratatākṣabhivīkṣire

07,073.024a hastyanīkāny atiṣṭhanta tathānīkāni vājinām

07,073.024c tathaiva rathavāhinyaḥ prativyūhya vyavasthitāḥ

07,073.025a muktāvidrumacitraiś ca maṇikāñcanabhūṣitaiḥ

07,073.025c dhvajair ābharaṇaiś citraiḥ kavacaiś ca hiraṇmayaiḥ

07,073.026a vaijayantīpatākābhiḥ paristomāṅgakambalaiḥ

07,073.026c vimalair niśitaiḥ śastrair hayānāṃ ca prakīrṇakaiḥ

07,073.027a jātarūpamayībhiś ca rājatībhiś ca mūrdhasu

07,073.027c gajānāṃ kumbhamālābhir dantaveṣṭaiś ca bhārata

07,073.028a sabalākāḥ sakhadyotāḥ sairāvataśatahradāḥ

07,073.028c adṛśyantoṣṇaparyāye meghānām iva vāgurāḥ

07,073.029a apaśyann asmadīyāś ca te ca yaudhiṣṭhirāḥ sthitāḥ

07,073.029c tad yuddhaṃ yuyudhānasya droṇasya ca mahātmanaḥ

07,073.030a vimānāgragatā devā brahmaśakrapurogamāḥ

07,073.030c siddhacāraṇasaṃghāś ca vidyādharamahoragāḥ

07,073.030d*0525_01 gandharvā dānavā yakṣā rākṣasāpsarasaḥ khagāḥ

07,073.031a gatapratyāgatākṣepaiś citraiḥ śastravighātibhiḥ

07,073.031c vividhair vismayaṃ jagmus tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,073.032a hastalāghavam astreṣu darśayantau mahābalau

07,073.032c anyonyaṃ samavidhyetāṃ śarais tau droṇasātyakī

07,073.033a tato droṇasya dāśārhaḥ śarāṃś ciccheda saṃyuge

07,073.033c patribhiḥ sudṛḍhair āśu dhanuś caiva mahādyute

07,073.034a nimeṣāntaramātreṇa bhāradvājo 'paraṃ dhanuḥ

07,073.034c sajyaṃ cakāra tac cāśu cicchedāsya sa sātyakiḥ

07,073.035a tatas tvaran punar droṇo dhanurhasto vyatiṣṭhata

07,073.035c sajyaṃ sajyaṃ punaś cāsya ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ

07,073.035d*0526_01 cakāra tatra panthānaṃ yayau yena janārdanaḥ

07,073.035d*0527_01 evam ekaśataṃ chinnaṃ dhanuṣāṃ dṛḍhadhanvinā

07,073.035d*0527_02 na cāntaraṃ tayor dṛṣṭaṃ saṃdhāne chedane 'pi ca

07,073.036a tato 'sya saṃyuge droṇo dṛṣṭvā karmātimānuṣam

07,073.036c yuyudhānasya rājendra manasedam acintayat

07,073.037a etad astrabalaṃ rāme kārtavīrye dhanaṃjaye

07,073.037c bhīṣme ca puruṣavyāghre yad idaṃ sātvatāṃ vare

07,073.038a taṃ cāsya manasā droṇaḥ pūjayām āsa vikramam

07,073.038c lāghavaṃ vāsavasyeva saṃprekṣya dvijasattamaḥ

07,073.039a tutoṣāstravidāṃ śreṣṭhas tathā devāḥ savāsavāḥ

07,073.039b*0528_01 lāghavaṃ vṛṣṇivīrasya vāsavasyeva dṛśya saḥ

07,073.039b*0528_02 tuṣṭuvur lāghavāt tasya devāḥ sāgnipurogamāḥ

07,073.039b*0529_01 siddhacāraṇasaṃghāś ca sādhu sādhv iti cukruśuḥ

07,073.039c na tām ālakṣayām āsur laghutāṃ śīghrakāriṇaḥ

07,073.040a devāś ca yuyudhānasya gandharvāś ca viśāṃ pate

07,073.040c siddhacāraṇasaṃghāś ca vidur droṇasya karma tat

07,073.041a tato 'nyad dhanur ādāya droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,073.041c astrair astravidāṃ śreṣṭho yodhayām āsa bhārata

07,073.042a tasyāstrāṇy astramāyābhiḥ pratihanya sa sātyakiḥ

07,073.042c jaghāna niśitair bāṇais tad adbhutam ivābhavat

07,073.043a tasyātimānuṣaṃ karma dṛṣṭvānyair asamaṃ raṇe

07,073.043c yuktaṃ yogena yogajñās tāvakāḥ samapūjayan

07,073.044a yad astram asyati droṇas tad evāsyati sātyakiḥ

07,073.044c tam ācāryo 'py asaṃbhrānto 'yodhayac chatrutāpanaḥ

07,073.044d*0530_01 ity āsīt tumulaḥ śabdo durdharṣasya rathaṃ prati

07,073.045a tataḥ kruddho mahārāja dhanurvedasya pāragaḥ

07,073.045c vadhāya yuyudhānasya divyam astram udairayat

07,073.046a tad āgneyaṃ mahāghoraṃ ripughnam upalakṣya saḥ

07,073.046c astraṃ divyaṃ maheṣvāso vāruṇaṃ samudairayat

07,073.047a hāhākāro mahān āsīd dṛṣṭvā divyāstradhāriṇau

07,073.047c na vicerus tadākāśe bhūtāny ākāśagāny api

07,073.048a astre te vāruṇāgneye tābhyāṃ bāṇasamāhite

07,073.048c na tāvad abhiṣajyete vyāvartad atha bhāskaraḥ

07,073.049a tato yudhiṣṭhiro rājā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,073.049c nakulaḥ sahadevaś ca paryarakṣanta sātyakim

07,073.050a dhṛṣṭadyumnamukhaiḥ sārdhaṃ virāṭaś ca sakekayaḥ

07,073.050c matsyāḥ śālveyasenāś ca droṇam ājagmur añjasā

07,073.051a duḥśāsanaṃ puraskṛtya rājaputrāḥ sahasraśaḥ

07,073.051c droṇam abhyupapadyanta sapatnaiḥ parivāritam

07,073.052a tato yuddham abhūd rājaṃs tava teṣāṃ ca dhanvinām

07,073.052c rajasā saṃvṛte loke śarajālasamāvṛte

07,073.053a sarvam āvignam abhavan na prājñāyata kiṃ cana

07,073.053c sainyena rajasā dhvaste nirmaryādam avartata

07,073.053d*0531_01 tenāntareṇa pārthas tu raṇe jitvā mahārathān

07,073.053d*0531_02 atikrāntas tadā yuddhaṃ kṛtvā paryavatasthivān

07,074.001 saṃjaya uvāca

07,074.001*0532_01 vartamāne tathā yuddhe droṇasya saha pāṇḍubhiḥ

07,074.001a parivartamāne tv āditye tatra sūryasya raśmibhiḥ

07,074.001c rajasā kīryamāṇāś ca mandībhūtāś ca sainikāḥ

07,074.002a tiṣṭhatāṃ yudhyamānānāṃ punar āvartatām api

07,074.002c bhajyatāṃ jayatāṃ caiva jagāma tad ahaḥ śanaiḥ

07,074.003a tathā teṣu viṣakteṣu sainyeṣu jayagṛddhiṣu

07,074.003c arjuno vāsudevaś ca saindhavāyaiva jagmatuḥ

07,074.004a rathamārgapramāṇaṃ tu kaunteyo niśitaiḥ śaraiḥ

07,074.004c cakāra tatra panthānaṃ yayau yena janārdanaḥ

07,074.005a yatra yatra ratho yāti pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,074.005c tatra tatraiva dīryante senās tava viśāṃ pate

07,074.006a rathaśikṣāṃ tu dāśārho darśayām āsa vīryavān

07,074.006c uttamādhamamadhyāni maṇḍalāni vidarśayan

07,074.007a te tu nāmāṅkitāḥ pītāḥ kālajvalanasaṃnibhāḥ

07,074.007c snāyunaddhāḥ suparvāṇaḥ pṛthavo dīrghagāminaḥ

07,074.008a vaiṇavāyasmayaśarāḥ svāyatā vividhānanāḥ

07,074.008c rudhiraṃ patagaiḥ sārdhaṃ prāṇināṃ papur āhave

07,074.009a rathasthitaḥ krośamātre yān asyaty arjunaḥ śarān

07,074.009c rathe krośam atikrānte tasya te ghnanti śātravān

07,074.010a tārkṣyamārutaraṃhobhir vājibhiḥ sādhuvāhibhiḥ

07,074.010c tathāgacchad dhṛṣīkeśaḥ kṛtsnaṃ vismāpayañ jagat

07,074.011a na tathā gacchati rathas tapanasya viśāṃ pate

07,074.011c nendrasya na ca rudrasya nāpi vaiśravaṇasya ca

07,074.012a nānyasya samare rājan gatapūrvas tathā rathaḥ

07,074.012c yathā yayāv arjunasya manobhiprāyaśīghragaḥ

07,074.013a praviśya tu raṇe rājan keśavaḥ paravīrahā

07,074.013c senāmadhye hayāṃs tūrṇaṃ codayām āsa bhārata

07,074.014a tatas tasya rathaughasya madhyaṃ prāpya hayottamāḥ

07,074.014c kṛcchreṇa ratham ūhus taṃ kṣutpipāsāśramānvitāḥ

07,074.015a kṣatāś ca bahubhiḥ śastrair yuddhaśauṇḍair anekaśaḥ

07,074.015c maṇḍalāni vicitrāṇi vicerus te muhur muhuḥ

07,074.016a hatānāṃ vājināgānāṃ rathānāṃ ca naraiḥ saha

07,074.016c upariṣṭād atikrāntāḥ śailābhānāṃ sahasraśaḥ

07,074.016d*0533_01 śrameṇa mahatā yuktās te hayā vātaraṃhasaḥ

07,074.016d*0533_02 mandavegagatā rājan saṃvṛttās tatra saṃyuge

07,074.017a etasminn antare vīrāv āvantyau bhrātarau nṛpa

07,074.017c sahasenau samārchetāṃ pāṇḍavaṃ klāntavāhanam

07,074.018a tāv arjunaṃ catuḥṣaṣṭyā saptatyā ca janārdanam

07,074.018c śarāṇāṃ ca śatenāśvān avidhyetāṃ mudānvitau

07,074.019a tāv arjuno mahārāja navabhir nataparvabhiḥ

07,074.019c ājaghāna raṇe kruddho marmajño marmabhedibhiḥ

07,074.020a tatas tau tu śaraugheṇa bībhatsuṃ sahakeśavam

07,074.020c ācchādayetāṃ saṃrabdhau siṃhanādaṃ ca nedatuḥ

07,074.021a tayos tu dhanuṣī citre bhallābhyāṃ śvetavāhanaḥ

07,074.021c ciccheda samare tūrṇaṃ dhvajau ca kanakojjvalau

07,074.022a athānye dhanuṣī rājan pragṛhya samare tadā

07,074.022c pāṇḍavaṃ bhṛśasaṃkruddhāv ardayām āsatuḥ śaraiḥ

07,074.023a tayos tu bhṛśasaṃkruddhaḥ śarābhyāṃ pāṇḍunandanaḥ

07,074.023b*0534_01 tau tu śastrabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ śaraiḥ saṃtoṣya bhārata

07,074.023c ciccheda dhanuṣī tūrṇaṃ bhūya eva dhanaṃjayaḥ

07,074.024a tathānyair viśikhais tūrṇaṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,074.024c jaghānāśvān sapadātāṃs tathobhau pārṣṇisārathī

07,074.025a jyeṣṭhasya ca śiraḥ kāyāt kṣurapreṇa nyakṛntata

07,074.025c sa papāta hataḥ pṛthvyāṃ vātarugṇa iva drumaḥ

07,074.025d*0535_01 nihato rudhirāktāṅgaḥ kampayann iva medinīm

07,074.026a vindaṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā anuvindaḥ pratāpavān

07,074.026c hatāśvaṃ ratham utsṛjya gadāṃ gṛhya mahābalaḥ

07,074.027a abhyadravata saṃgrāme bhrātur vadham anusmaran

07,074.027c gadayā gadināṃ śreṣṭho nṛtyann iva mahārathaḥ

07,074.028a anuvindas tu gadayā lalāṭe madhusūdanam

07,074.028c spṛṣṭvā nākampayat kruddho mainākam iva parvatam

07,074.029a tasyārjunaḥ śaraiḥ ṣaḍbhir grīvāṃ pādau bhujau śiraḥ

07,074.029c nicakarta sa saṃchinnaḥ papātādricayo yathā

07,074.030a tatas tau nihatau dṛṣṭvā tayo rājan padānugāḥ

07,074.030c abhyadravanta saṃkruddhāḥ kirantaḥ śataśaḥ śarān

07,074.031a tān arjunaḥ śarais tūrṇaṃ nihatya bharatarṣabha

07,074.031c vyarocata yathā vahnir dāvaṃ dagdhvā himātyaye

07,074.032a tayoḥ senām atikramya kṛcchrān niryād dhanaṃjayaḥ

07,074.032c vibabhau jaladān bhittvā divākara ivoditaḥ

07,074.033a taṃ dṛṣṭvā kuravas trastāḥ prahṛṣṭāś cābhavan punaḥ

07,074.033c abhyavarṣaṃs tadā pārthaṃ samantād bharatarṣabha

07,074.034a śrāntaṃ cainaṃ samālakṣya jñātvā dūre ca saindhavam

07,074.034c siṃhanādena mahatā sarvataḥ paryavārayan

07,074.035a tāṃs tu dṛṣṭvā susaṃrabdhān utsmayan puruṣarṣabhaḥ

07,074.035c śanakair iva dāśārham arjuno vākyam abravīt

07,074.036a śarārditāś ca glānāś ca hayā dūre ca saindhavaḥ

07,074.036c kim ihānantaraṃ kāryaṃ jyāyiṣṭhaṃ tava rocate

07,074.037a brūhi kṛṣṇa yathātattvaṃ tvaṃ hi prājñatamaḥ sadā

07,074.037c bhavannetrā raṇe śatrūn vijeṣyantīha pāṇḍavāḥ

07,074.038a mama tv anantaraṃ kṛtyaṃ yad vai tat saṃnibodha me

07,074.038c hayān vimucya hi sukhaṃ viśalyān kuru mādhava

07,074.039a evam uktas tu pārthena keśavaḥ pratyuvāca tam

07,074.039c mamāpy etan mataṃ pārtha yad idaṃ te prabhāṣitam

07,074.040 arjuna uvāca

07,074.040a aham āvārayiṣyāmi sarvasainyāni keśava

07,074.040c tvam apy atra yathānyāyaṃ kuru kāryam anantaram

07,074.041 saṃjaya uvāca

07,074.041a so 'vatīrya rathopasthād asaṃbhrānto dhanaṃjayaḥ

07,074.041c gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya tasthau girir ivācalaḥ

07,074.042a tam abhyadhāvan krośantaḥ kṣatriyā jayakāṅkṣiṇaḥ

07,074.042c idaṃ chidram iti jñātvā dharaṇīsthaṃ dhanaṃjayam

07,074.043a tam ekaṃ rathavaṃśena mahatā paryavārayan

07,074.043c vikarṣantaś ca cāpāni visṛjantaś ca sāyakān

07,074.044a astrāṇi ca vicitrāṇi kruddhās tatra vyadarśayan

07,074.044c chādayantaḥ śaraiḥ pārthaṃ meghā iva divākaram

07,074.045a abhyadravanta vegena kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham

07,074.045c rathasiṃhaṃ rathodārāḥ siṃhaṃ mattā iva dvipāḥ

07,074.046a tatra pārthasya bhujayor mahad balam adṛśyata

07,074.046b*0536_01 tataḥ pārthas tv ajetavyo mahābāhubalāśrayaḥ

07,074.046c yat kruddho bahulāḥ senāḥ sarvataḥ samavārayat

07,074.047a astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato vibhuḥ

07,074.047c iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ sarvān eva samāvṛṇot

07,074.048a tatrāntarikṣe bāṇānāṃ pragāḍhānāṃ viśāṃ pate

07,074.048c saṃgharṣeṇa mahārciṣmān pāvakaḥ samajāyata

07,074.049a tatra tatra maheṣvāsaiḥ śvasadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ

07,074.049c hayair nāgaiś ca saṃbhinnair nadadbhiś cārikarśanaiḥ

07,074.050a saṃrabdhaiś cāribhir vīraiḥ prārthayadbhir jayaṃ mṛdhe

07,074.050c ekasthair bahubhiḥ kruddhair ūṣmeva samajāyata

07,074.051a śarormiṇaṃ dhvajāvartaṃ nāganakraṃ duratyayam

07,074.051c padātimatsyakalilaṃ śaṅkhadundubhinisvanam

07,074.052a asaṃkhyeyam apāraṃ ca rajo ''bhīlam atīva ca

07,074.052c uṣṇīṣakamaṭhacchannaṃ patākāphenamālinam

07,074.053a rathasāgaram akṣobhyaṃ mātaṅgāṅgaśilācitam

07,074.053c velābhūtas tadā pārthaḥ patribhiḥ samavārayat

07,074.053d*0537_00 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,074.053d*0537_01 arjune dharaṇīṃ prāpte hayahaste ca keśave

07,074.053d*0537_02 saṃjaya uvāca

07,074.053d*0537_02 etad antaram āsādya kathaṃ pārtho na nirjitaḥ

07,074.053d*0537_03 sadyaḥ pārthiva pārthena niruddhāḥ sarvapārthivāḥ

07,074.053d*0537_04 rathasthā dharaṇīsthena vākyam acchāndasaṃ yathā

07,074.053d*0537_05 bhūmistho 'pi rathasthāṃs tān pārthaḥ sarvadhanurdharān

07,074.053d*0537_06 eko nivārayām āsa lobhaḥ sarvaguṇān iva

07,074.054a tato janārdanaḥ saṃkhye priyaṃ puruṣasattamam

07,074.054c asaṃbhrānto mahābāhur arjunaṃ vākyam abravīt

07,074.055a udapānam ihāśvānāṃ nālam asti raṇe 'rjuna

07,074.055c parīpsante jalaṃ ceme peyaṃ na tv avagāhanam

07,074.056a idam astīty asaṃbhrānto bruvann astreṇa medinīm

07,074.056c abhihatyārjunaś cakre vājipānaṃ saraḥ śubham

07,074.056d*0538_01 haṃsakāraṇḍavākīrṇaṃ cakravākopaśobhitam

07,074.056d*0538_02 savistīrṇaṃ prasannāmbhaḥ praphullavarapaṅkajam

07,074.056d*0538_03 kūrmamatsyagaṇākīrṇam agādham ṛṣisevitam

07,074.056d*0538_04 bhagavan nāradamuner darśanārthaṃ kṛtaṃ kṣaṇāt

07,074.056d*0539_01 evaṃ pārthas tataś cakre vājināṃ ca saraḥ śubham

07,074.057a śaravaṃśaṃ śarasthūṇaṃ śarācchādanam adbhutam

07,074.057c śaraveśmākarot pārthas tvaṣṭevādbhutakarmakṛt

07,074.058a tataḥ prahasya govindaḥ sādhu sādhv ity athābravīt

07,074.058c śaraveśmani pārthena kṛte tasmin mahāraṇe

07,075.001 saṃjaya uvāca

07,075.001a salile janite tasmin kaunteyena mahātmanā

07,075.001c nivārite dviṣatsainye kṛte ca śaraveśmani

07,075.002a vāsudevo rathāt tūrṇam avatīrya mahādyutiḥ

07,075.002c mocayām āsa turagān vitunnān kaṅkapatribhiḥ

07,075.003a adṛṣṭapūrvaṃ tad dṛṣṭvā siṃhanādo mahān abhūt

07,075.003c siddhacāraṇasaṃghānāṃ sainikānāṃ ca sarvaśaḥ

07,075.004a padātinaṃ tu kaunteyaṃ yudhyamānaṃ nararṣabhāḥ

07,075.004c nāśaknuvan vārayituṃ tad adbhutam ivābhavat

07,075.005a āpatatsu rathaugheṣu prabhūtagajavājiṣu

07,075.005c nāsaṃbhramat tadā pārthas tad asya puruṣān ati

07,075.006a vyasṛjanta śaraughāṃs te pāṇḍavaṃ prati pārthivāḥ

07,075.006c na cāvyathata dharmātmā vāsaviḥ paravīrahā

07,075.007a sa tāni śarajālāni gadāḥ prāsāṃś ca vīryavān

07,075.007c āgatān agrasat pārthaḥ saritaḥ sāgaro yathā

07,075.008a astravegena mahatā pārtho bāhubalena ca

07,075.008c sarveṣāṃ pārthivendrāṇām agrasat tāñ śarottamān

07,075.009a tat tu pārthasya vikrāntaṃ vāsudevasya cobhayoḥ

07,075.009c apūjayan mahārāja kauravāḥ paramādbhutam

07,075.010a kim adbhutataraṃ loke bhavitāpy atha vāpy abhūt

07,075.010c yad aśvān pārthagovindau mocayām āsatū raṇe

07,075.011a bhayaṃ vipulam asmāsu tāv adhattāṃ narottamau

07,075.011c tejo vidadhatuś cograṃ visrabdhau raṇamūrdhani

07,075.011d*0540_00 saṃjayaḥ

07,075.011d*0540_01 tatrādbhutataraṃ manye tat sainyaṃ tāvakaṃ prabho

07,075.011d*0540_02 dadhāraikau raṇe pārtho velodvṛttam ivārṇavam

07,075.011d*0540_03 pārthasya śarasaṃchanne sainye mahati bhārata

07,075.011d*0540_04 ākāśam iva saṃprāpya vicerus tatra pakṣiṇaḥ

07,075.011d*0540_05 na cainaṃ yudhi tiṣṭhantaṃ tava sainyeṣu māriṣa

07,075.011d*0540_06 abhyadravata saṃkruddhaḥ pumān kaś cit tu tāvakaḥ

07,075.011d*0540_07 sarve vimanaso bhūtvā tava yaudhā viśāṃ pate

07,075.011d*0540_08 saṃprekṣya tatra govindaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam

07,075.012a athotsmayan hṛṣīkeśaḥ strīmadhya iva bhārata

07,075.012c arjunena kṛte saṃkhye śaragarbhagṛhe tadā

07,075.013a upāvartayad avyagras tān aśvān puṣkarekṣaṇaḥ

07,075.013c miṣatāṃ sarvasainyānāṃ tvadīyānāṃ viśāṃ pate

07,075.013d*0541_01 upāvṛtyotthitān aśvān pāṇibhyāṃ puṣkarekṣaṇaḥ

07,075.013d*0541_02 saṃmārjayad raṇe rājan paśyatāṃ sarvayodhinām

07,075.014a teṣāṃ śramaṃ ca glāniṃ ca vepathuṃ vamathuṃ vraṇān

07,075.014c sarvaṃ vyapānudat kṛṣṇaḥ kuśalo hy aśvakarmaṇi

07,075.015a śalyān uddhṛtya pāṇibhyāṃ parimṛjya ca tān hayān

07,075.015c upāvṛtya yathānyāyaṃ pāyayām āsa vāri saḥ

07,075.016a sa tāṃl labdhodakān snātāñ jagdhānnān vigataklamān

07,075.016c yojayām āsa saṃhṛṣṭaḥ punar eva rathottame

07,075.017a sa taṃ rathavaraṃ śauriḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,075.017c samāsthāya mahātejāḥ sārjunaḥ prayayau drutam

07,075.017d*0542_01 yojayitvā hayāṃs tatra vidhidṛṣṭena karmaṇā

07,075.017d*0542_02 raṇe cacāra govindas tṛṇīkṛtya mahārathān

07,075.018a rathaṃ rathavarasyājau yuktaṃ labdhodakair hayaiḥ

07,075.018c dṛṣṭvā kurubalaśreṣṭhāḥ punar vimanaso 'bhavan

07,075.019a viniḥśvasantas te rājan bhagnadaṃṣṭrā ivoragāḥ

07,075.019c dhig aho dhig gataḥ pārthaḥ kṛṣṇaś cety abruvan pṛthak

07,075.019d*0543_01 tatsenāḥ sarvato hṛṣṭā lomaharṣaṇam adbhutam

07,075.019d*0543_02 tvaradhvam iti cākrandan naitad astīti cābruvan

07,075.020a sarvakṣatrasya miṣato rathenaikena daṃśitau

07,075.020c bālakrīḍanakeneva kadarthīkṛtya no balam

07,075.021a krośatāṃ yatamānānām asaṃsaktau paraṃtapau

07,075.021c darśayitvātmano vīryaṃ prayātau sarvarājasu

07,075.021d*0544_01 yathā devāsure yuddhe tṛṇīkṛtya sadānavān

07,075.021d*0544_02 indrāviṣṇū purā rājañ jambhasya vadhakāṅkṣiṇau

07,075.022a tau prayātau punar dṛṣṭvā tadānye sainikābruvan

07,075.022c tvaradhvaṃ kuravaḥ sarve vadhe kṛṣṇakirīṭinoḥ

07,075.023a rathaṃ yuktvā hi dāśārho miṣatāṃ sarvadhanvinām

07,075.023c jayadrathāya yāty eṣa kadarthīkṛtya no raṇe

07,075.024a tatra ke cin mitho rājan samabhāṣanta bhūmipāḥ

07,075.024c adṛṣṭapūrvaṃ saṃgrāme tad dṛṣṭvā mahad adbhutam

07,075.025a sarvasainyāni rājā ca dhṛtarāṣṭro 'tyayaṃ gataḥ

07,075.025c duryodhanāparādhena kṣatraṃ kṛtsnā ca medinī

07,075.026a vilayaṃ samanuprāptā tac ca rājā na budhyate

07,075.026c ity evaṃ kṣatriyās tatra bruvanty anye ca bhārata

07,075.027a sindhurājasya yat kṛtyaṃ gatasya yamasādanam

07,075.027c tat karotu vṛthādṛṣṭir dhārtarāṣṭro 'nupāyavit

07,075.028a tataḥ śīghrataraṃ prāyāt pāṇḍavaḥ saindhavaṃ prati

07,075.028c nivartamāne tigmāṃśau hṛṣṭaiḥ pītodakair hayaiḥ

07,075.029a taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,075.029c nāśaknuvan vārayituṃ yodhāḥ kruddham ivāntakam

07,075.030a vidrāvya tu tataḥ sainyaṃ pāṇḍavaḥ śatrutāpanaḥ

07,075.030c yathā mṛgagaṇān siṃhaḥ saindhavārthe vyaloḍayat

07,075.031a gāhamānas tv anīkāni tūrṇam aśvān acodayat

07,075.031c balākavarṇān dāśārhaḥ pāñcajanyaṃ vyanādayat

07,075.031d*0545_01 dhanurgajāśvasiktānāṃ veditvāl lāghavena ca

07,075.031d*0546_01 preṣamāṇo jayatu hi yiyāsūn api raṃhasā

07,075.031d*0546_02 amoghāḥ śatruhantāro vimalāḥ krośapātinaḥ

07,075.031d*0546_03 manojavās te 'pi raṇe vājino javasaṃpadā

07,075.031d*0546_04 kṛṣṇapratodatunnānāṃ rathavṛndānuśālinām

07,075.031d*0546_05 viśeṣitāḥ prayogāc ca sarvaśatrunibarhaṇāḥ

07,075.032a kaunteyenāgrataḥ sṛṣṭā nyapatan pṛṣṭhataḥ śarāḥ

07,075.032c tūrṇāt tūrṇataraṃ hy aśvās te 'vahan vātaraṃhasaḥ

07,075.033a vātoddhūtapatākāntaṃ rathaṃ jaladanisvanam

07,075.033c ghoraṃ kapidhvajaṃ dṛṣṭvā viṣaṇṇā rathino 'bhavan

07,075.034a divākare 'tha rajasā sarvataḥ saṃvṛte bhṛśam

07,075.034c śarārtāś ca raṇe yodhā na kṛṣṇau śekur īkṣitum

07,075.035a tato nṛpatayaḥ kruddhāḥ parivavrur dhanaṃjayam

07,075.035c kṣatriyā bahavaś cānye jayadrathavadhaiṣiṇam

07,075.036a apanīyatsu śalyeṣu dhiṣṭhitaṃ puruṣarṣabham

07,075.036c duryodhanas tv agāt pārthaṃ tvaramāṇo mahāhave

07,076.001 saṃjaya uvāca

07,076.001a sraṃsanta iva majjānas tāvakānāṃ bhayān nṛpa

07,076.001c tau dṛṣṭvā samatikrāntau vāsudevadhanaṃjayau

07,076.002a sarve tu pratisaṃrabdhā hrīmantaḥ sattvacoditāḥ

07,076.002c sthirībūtā mahātmānaḥ pratyagacchan dhanaṃjayam

07,076.003a ye gatāḥ pāṇḍavaṃ yuddhe krodhāmarṣasamanvitāḥ

07,076.003c te 'dyāpi na nivartante sindhavaḥ sāgarād iva

07,076.004a asantas tu nyavartanta vedebhya iva nāstikāḥ

07,076.004c narakaṃ bhajamānās te pratyapadyanta kilbiṣam

07,076.005a tāv atītya rathānīkaṃ vimuktau puruṣarṣabhau

07,076.005c dadṛśāte yathā rāhor āsyān muktau prabhākarau

07,076.006a matsyāv iva mahājālaṃ vidārya vigatajvarau

07,076.006c tathā kṛṣṇāv adṛśyetāṃ senājālaṃ vidārya tat

07,076.007a vimuktau śastrasaṃbādhād droṇānīkāt sudurbhidāt

07,076.007c adṛśyetāṃ mahātmānau kālasūryāv ivoditau

07,076.008a astrasaṃbādhanirmuktau vimuktau śastrasaṃkaṭāt

07,076.008c adṛśyetāṃ mahātmānau śatrusaṃbādhakāriṇau

07,076.009a vimuktau jvalanasparśān makarāsyāj jhaṣāv iva

07,076.009c vyakṣobhayetāṃ senāṃ tau samudraṃ makarāv iva

07,076.010a tāvakās tava putrāś ca droṇānīkasthayos tayoḥ

07,076.010c naitau tariṣyato droṇam iti cakrus tadā matim

07,076.011a tau tu dṛṣṭvā vyatikrāntau droṇānīkaṃ mahādyutī

07,076.011c nāśaśaṃsur mahārāja sindhurājasya jīvitam

07,076.012a āśā balavatī rājan putrāṇām abhavat tava

07,076.012c droṇahārdikyayoḥ kṛṣṇau na mokṣyete iti prabho

07,076.013a tām āśāṃ viphalāṃ kṛtvā nistīrṇau tau paraṃtapau

07,076.013c droṇānīkaṃ mahārāja bhojānīkaṃ ca dustaram

07,076.014a atha dṛṣṭvā vyatikrāntau jvalitāv iva pāvakau

07,076.014c nirāśāḥ sindhurājasya jīvitaṃ nāśaśaṃsire

07,076.015a mithaś ca samabhāṣetām abhītau bhayavardhanau

07,076.015c jayadrathavadhe vācas tās tāḥ kṛṣṇadhanaṃjayau

07,076.016a asau madhye kṛtaḥ ṣaḍbhir dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ

07,076.016c cakṣurviṣayasaṃprāpto na nau mokṣyati saindhavaḥ

07,076.017a yady asya samare goptā śakro devagaṇaiḥ saha

07,076.017c tathāpy enaṃ haniṣyāva iti kṛṣṇāv abhāṣatām

07,076.018a iti kṛṣṇau mahābāhū mithaḥ kathayatāṃ tadā

07,076.018c sindhurājam avekṣantau tat putrās tava śuśruvuḥ

07,076.019a atītya marudhanveva prayāntau tṛṣitau gajau

07,076.019c pītvā vāri samāśvastau tathaivāstām ariṃdamau

07,076.020a vyāghrasiṃhagajākīrṇān atikramyeva parvatān

07,076.020c adṛśyetāṃ mahābāhū yathā mṛtyujarātigau

07,076.021a tathā hi mukhavarṇo 'yam anayor iti menire

07,076.021c tāvakā dṛśya muktau tau vikrośanti sma sarvataḥ

07,076.022a droṇād āśīviṣākārāj jvalitād iva pāvakāt

07,076.022c anyebhyaḥ pārthivebhyaś ca bhāsvantāv iva bhāskarau

07,076.023a tau muktau sāgaraprakhyād droṇānīkād ariṃdamau

07,076.023c adṛśyetāṃ mudā yuktau samuttīryārṇavaṃ yathā

07,076.024a śastraughān mahato muktau droṇahārdikyarakṣitān

07,076.024c rocamānāv adṛśyetām indrāgnyoḥ sadṛśau raṇe

07,076.025a udbhinnarudhirau kṛṣṇau bhāradvājasya sāyakaiḥ

07,076.025c śitaiś citau vyarocetāṃ karṇikārair ivācalau

07,076.026a droṇagrāhahradān muktau śaktyāśīviṣasaṃkaṭāt

07,076.026c ayaḥśarogramakarāt kṣatriyapravarāmbhasaḥ

07,076.027a jyāghoṣatalanirhrādād gadānistriṃśavidyutaḥ

07,076.027c droṇāstrameghān nirmuktau sūryendū timirād iva

07,076.028a bāhubhyām iva saṃtīrṇau sindhuṣaṣṭhāḥ samudragāḥ

07,076.028c tapānte saritaḥ pūrṇā mahāgrāhasamākulāḥ

07,076.028d*0547_01 mahāśailoccayāṃ ghorāṃ laṅghayitvā mahānadīm

07,076.028d*0547_02 nistīrṇāv adhvagau yadvat tadvat tau tāritau raṇe

07,076.029a iti kṛṣṇau maheṣvāsau yaśasā lokaviśrutau

07,076.029c sarvabhūtāny amanyanta droṇāstrabalavismayāt

07,076.030a jayadrathaṃ samīpastham avekṣantau jighāṃsayā

07,076.030c ruruṃ nipāne lipsantau vyāghravat tāv atiṣṭhatām

07,076.031a yathā hi mukhavarṇo 'yam anayor iti menire

07,076.031c tava yodhā mahārāja hatam eva jayadratham

07,076.032a lohitākṣau mahābāhū saṃyattau kṛṣṇapāṇḍavau

07,076.032c sindhurājam abhiprekṣya hṛṣṭau vyanadatāṃ muhuḥ

07,076.033a śaurer abhīśuhastasya pārthasya ca dhanuṣmataḥ

07,076.033c tayor āsīt pratibhrājaḥ sūryapāvakayor iva

07,076.034a harṣa eva tayor āsīd droṇānīkapramuktayoḥ

07,076.034c samīpe saindhavaṃ dṛṣṭvā śyenayor āmiṣaṃ yathā

07,076.035a tau tu saindhavam ālokya vartamānam ivāntike

07,076.035c sahasā petatuḥ kruddhau kṣipraṃ śyenāv ivāmiṣe

07,076.036a tau tu dṛṣṭvā vyatikrāntau hṛṣīkeśadhanaṃjayau

07,076.036c sindhurājasya rakṣārthaṃ parākrāntaḥ sutas tava

07,076.037a droṇenābaddhakavaco rājā duryodhanas tadā

07,076.037c yayāv ekarathenājau hayasaṃskāravit prabho

07,076.038a kṛṣṇapārthau maheṣvāsau vyatikramyātha te sutaḥ

07,076.038c agrataḥ puṇḍarīkākṣaṃ pratīyāya narādhipa

07,076.039a tataḥ sarveṣu sainyeṣu vāditrāṇi prahṛṣṭavat

07,076.039c prāvādyan samatikrānte tava putre dhanaṃjayam

07,076.040a siṃhanādaravāś cāsañ śaṅkhadundubhimiśritāḥ

07,076.040c dṛṣṭvā duryodhanaṃ tatra kṛṣṇayoḥ pramukhe sthitam

07,076.041a ye ca te sindhurājasya goptāraḥ pāvakopamāḥ

07,076.041c te prahṛṣyanta samare dṛṣṭvā putraṃ tavābhibho

07,076.042a dṛṣṭvā duryodhanaṃ kṛṣṇas tv atikrāntaṃ sahānugam

07,076.042c abravīd arjunaṃ rājan prāptakālam idaṃ vacaḥ

07,077.001 vāsudeva uvāca

07,077.001a suyodhanam atikrāntam enaṃ paśya dhanaṃjaya

07,077.001c āpadgatam imaṃ manye nāsty asya sadṛśo rathaḥ

07,077.002a dūrapātī maheṣvāsaḥ kṛtāstro yuddhadurmadaḥ

07,077.002c dṛḍhāstraś citrayodhī ca dhārtarāṣṭro mahābalaḥ

07,077.003a atyantasukhasaṃvṛddho mānitaś ca mahārathaiḥ

07,077.003c kṛtī ca satataṃ pārtha nityaṃ dveṣṭi ca pāṇḍavān

07,077.004a tena yuddham ahaṃ manye prāptakālaṃ tavānagha

07,077.004c atra vo dyūtam āyātaṃ vijayāyetarāya vā

07,077.005a atra krodhaviṣaṃ pārtha vimuñca cirasaṃbhṛtam

07,077.005c eṣa mūlam anarthānāṃ pāṇḍavānāṃ mahārathaḥ

07,077.006a so 'yaṃ prāptas tavākṣepaṃ paśya sāphalyam ātmanaḥ

07,077.006c kathaṃ hi rājā rājyārthī tvayā gaccheta saṃyugam

07,077.007a diṣṭyā tv idānīṃ saṃprāpta eṣa te bāṇagocaram

07,077.007c sa yathā jīvitaṃ jahyāt tathā kuru dhanaṃjaya

07,077.008a aiśvaryamadasaṃmūḍho naiṣa duḥkham upeyivān

07,077.008c na ca te saṃyuge vīryaṃ jānāti puruṣarṣabha

07,077.009a tvāṃ hi lokās trayaḥ pārtha sasurāsuramānuṣāḥ

07,077.009c notsahante raṇe jetuṃ kim utaikaḥ suyodhanaḥ

07,077.010a sa diṣṭyā samanuprāptas tava pārtha rathāntikam

07,077.010c jahy enaṃ vai mahābāho yathā vṛtraṃ puraṃdaraḥ

07,077.011a eṣa hy anarthe satataṃ parākrāntas tavānagha

07,077.011c nikṛtyā dharmarājaṃ ca dyūte vañcitavān ayam

07,077.012a bahūni sunṛśaṃsāni kṛtāny etena mānada

07,077.012c yuṣmāsu pāpamatinā apāpeṣv eva nityadā

07,077.013a tam anāryaṃ sadā kṣudraṃ puruṣaṃ kāmacāriṇam

07,077.013c āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā jahi pārthāvicārayan

07,077.014a nikṛtyā rājyaharaṇaṃ vanavāsaṃ ca pāṇḍava

07,077.014c parikleśaṃ ca kṛṣṇāyā hṛdi kṛtvā parākrama

07,077.015a diṣṭyaiṣa tava bāṇānāṃ gocare parivartate

07,077.015c pratighātāya kāryasya diṣṭyā ca yatate 'grataḥ

07,077.016a diṣṭyā jānāti saṃgrāme yoddhavyaṃ hi tvayā saha

07,077.016c diṣṭyā ca saphalāḥ pārtha sarve kāmā hi kāmitāḥ

07,077.017a tasmāj jahi raṇe pārtha dhārtarāṣṭraṃ kulādhamam

07,077.017c yathendreṇa hataḥ pūrvaṃ jambho devāsure mṛdhe

07,077.018a asmin hate tvayā sainyam anāthaṃ bhidyatām idam

07,077.018c vairasyāsyās tv avabhṛtho mūlaṃ chindhi durātmanām

07,077.019 saṃjaya uvāca

07,077.019a taṃ tathety abravīt pārthaḥ kṛtyarūpam idaṃ mama

07,077.019c sarvam anyad anādṛtya gaccha yatra suyodhanaḥ

07,077.020a yenaitad dīrghakālaṃ no bhuktaṃ rājyam akaṇṭakam

07,077.020c apy asya yudhi vikramya chindyāṃ mūrdhānam āhave

07,077.021a api tasyā anarhāyāḥ parikleśasya mādhava

07,077.021c kṛṣṇāyāḥ śaknuyāṃ gantuṃ padaṃ keśapradharṣaṇe

07,077.021d*0548_01 apy ahaṃ tāni duḥkhāni pūrvavṛttāni mādhava

07,077.021d*0548_02 duryodhanaṃ raṇe hatvā pratimokṣye kathaṃ cana

07,077.022a ity evaṃ vādinau hṛṣṭau kṛṣṇau śvetān hayottamān

07,077.022c preṣayām āsatuḥ saṃkhye prepsantau taṃ narādhipam

07,077.023a tayoḥ samīpaṃ saṃprāpya putras te bharatarṣabha

07,077.023c na cakāra bhayaṃ prāpte bhaye mahati māriṣa

07,077.024a tad asya kṣatriyās tatra sarva evābhyapūjayan

07,077.024c yad arjunahṛṣīkeśau pratyudyāto 'vicārayan

07,077.025a tataḥ sarvasya sainyasya tāvakasya viśāṃ pate

07,077.025c mahān nādo hy abhūt tatra dṛṣṭvā rājānam āhave

07,077.026a tasmiñ janasamunnāde pravṛtte bhairave sati

07,077.026c kadarthīkṛtya te putraḥ pratyamitram avārayat

07,077.027a āvāritas tu kaunteyas tava putreṇa dhanvinā

07,077.027c saṃrambham agamad bhūyaḥ sa ca tasmin paraṃtapaḥ

07,077.028a tau dṛṣṭvā pratisaṃrabdhau duryodhanadhanaṃjayau

07,077.028c abhyavaikṣanta rājāno bhīmarūpāḥ samantataḥ

07,077.029a dṛṣṭvā tu pārthaṃ saṃrabdhaṃ vāsudevaṃ ca māriṣa

07,077.029c prahasann iva putras te yoddhukāmaḥ samāhvayat

07,077.030a tataḥ prahṛṣṭo dāśārhaḥ pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ

07,077.030c vyākrośetāṃ mahānādaṃ dadhmatuś cāmbujottamau

07,077.031a tau hṛṣṭarūpau saṃprekṣya kauraveyāś ca sarvaśaḥ

07,077.031c nirāśāḥ samapadyanta putrasya tava jīvite

07,077.032a śokam īyuḥ paraṃ caiva kuravaḥ sarva eva te

07,077.032c amanyanta ca putraṃ te vaiśvānaramukhe hutam

07,077.033a tathā tu dṛṣṭvā yodhās te prahṛṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau

07,077.033c hato rājā hato rājety ūcur evaṃ bhayārditāḥ

07,077.034a janasya saṃninādaṃ tu śrutvā duryodhano 'bravīt

07,077.034c vyetu vo bhīr ahaṃ kṛṣṇau preṣayiṣyāmi mṛtyave

07,077.035a ity uktvā sainikān sarvāñ jayāpekṣī narādhipaḥ

07,077.035c pārtham ābhāṣya saṃrambhād idaṃ vacanam abravīt

07,077.036a pārtha yac chikṣitaṃ te 'straṃ divyaṃ mānuṣam eva ca

07,077.036c tad darśaya mayi kṣipraṃ yadi jāto 'si pāṇḍunā

07,077.037a yad balaṃ tava vīryaṃ ca keśavasya tathaiva ca

07,077.037c tat kuruṣva mayi kṣipraṃ paśyāmas tava pauruṣam

07,077.038a asmat parokṣaṃ karmāṇi pravadanti kṛtāni te

07,077.038c svāmisatkārayuktāni yāni tānīha darśaya

07,078.001 saṃjaya uvāca

07,078.001a evam uktvārjunaṃ rājā tribhir marmātigaiḥ śaraiḥ

07,078.001c pratyavidhyan mahāvegaiś caturbhiś caturo hayān

07,078.002a vāsudevaṃ ca daśabhiḥ pratyavidhyat stanāntare

07,078.002c pratodaṃ cāsya bhallena chittvā bhūmāv apātayat

07,078.003a taṃ caturdaśabhiḥ pārthaś citrapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,078.003c avidhyat tūrṇam avyagras te 'syābhraśyanta varmaṇaḥ

07,078.004a teṣāṃ vaiphalyam ālokya punar nava ca pañca ca

07,078.004c prāhiṇon niśitān bāṇāṃs te cābhraśyanta varmaṇaḥ

07,078.005a aṣṭāviṃśat tu tān bāṇān astān viprekṣya niṣphalān

07,078.005b*0549_01 vaiphalyaṃ cāgatān bāṇāñ chinnān parapuraṃjayaḥ

07,078.005c abravīt paravīraghnaḥ kṛṣṇo 'rjunam idaṃ vacaḥ

07,078.006a adṛṣṭapūrvaṃ paśyāmi śilānām iva sarpaṇam

07,078.006c tvayā saṃpreṣitāḥ pārtha nārthaṃ kurvanti patriṇaḥ

07,078.007a kaccid gāṇḍīvataḥ prāṇās tathaiva bharatarṣabha

07,078.007c muṣṭiś ca te yathāpūrvaṃ bhujayoś ca balaṃ tava

07,078.008a na ced vidher ayaṃ kālaḥ prāptaḥ syād adya paścimaḥ

07,078.008c tava caivāsya śatroś ca tan mamācakṣva pṛcchataḥ

07,078.009a vismayo me mahān pārtha tava dṛṣṭvā śarān imān

07,078.009c vyarthān nipatataḥ saṃkhye duryodhanarathaṃ prati

07,078.010a vajrāśanisamā ghorāḥ parakāyāvabhedinaḥ

07,078.010c śarāḥ kurvanti te nārthaṃ pārtha kādya viḍambanā

07,078.011 arjuna uvāca

07,078.011a droṇenaiṣā matiḥ kṛṣṇa dhārtarāṣṭre niveśitā

07,078.011c ante vihitam astrāṇām etat kavacadhāraṇam

07,078.012a asminn antarhitaṃ kṛṣṇa trailokyam api varmaṇi

07,078.012c eko droṇo hi vedaitad ahaṃ tasmāc ca sattamāt

07,078.013a na śakyam etat kavacaṃ bāṇair bhettuṃ kathaṃ cana

07,078.013c api vajreṇa govinda svayaṃ maghavatā yudhi

07,078.014a jānaṃs tvam api vai kṛṣṇa māṃ vimohayase katham

07,078.014c yadvṛttaṃ triṣu lokeṣu yac ca keśava vartate

07,078.015a tathā bhaviṣyad yac caiva tat sarvaṃ viditaṃ tava

07,078.015c na tv evaṃ veda vai kaś cid yathā tvaṃ madhusūdana

07,078.016a eṣa duryodhanaḥ kṛṣṇa droṇena vihitām imām

07,078.016c tiṣṭhaty abhītavat saṃkhye bibhrat kavacadhāraṇām

07,078.017a yat tv atra vihitaṃ kāryaṃ naiṣa tad vetti mādhava

07,078.017c strīvad eṣa bibharty etāṃ yuktāṃ kavacadhāraṇām

07,078.018a paśya bāhvoś ca me vīryaṃ dhanuṣaś ca janārdana

07,078.018c parājayiṣye kauravyaṃ kavacenāpi rakṣitam

07,078.019a idam aṅgirase prādād deveśo varma bhāsvaram

07,078.019b*0550_01 tasmād bṛhaspatiḥ prāpa tataḥ prāpa puraṃdaraḥ

07,078.019c punar dadau surapatir mahyaṃ varma sasaṃgraham

07,078.020a daivaṃ yady asya varmaitad brahmaṇā vā svayaṃ kṛtam

07,078.020c naitad gopsyati durbuddhim adya bāṇahataṃ mayā

07,078.021 saṃjaya uvāca

07,078.021a evam uktvārjuno bāṇān abhimantrya vyakarṣayat

07,078.021b*0551_01 mānavāstreṇa mānārhaḥ sūkṣmāvaraṇabhedinā

07,078.021c vikṛṣyamāṇāṃs tenaivaṃ dhanurmadhyagatāñ śarān

07,078.021e tān asyāstreṇa ciccheda drauṇiḥ sarvāstraghātinā

07,078.022a tān nikṛttān iṣūn dṛṣṭvā dūrato brahmavādinā

07,078.022c nyavedayat keśavāya vismitaḥ śvetavāhanaḥ

07,078.023a naitad astraṃ mayā śakyaṃ dviḥ prayoktuṃ janārdana

07,078.023c astraṃ mām eva hanyād dhi paśya tv adya balaṃ mama

07,078.024a tato duryodhanaḥ kṛṣṇau navabhir nataparvabhiḥ

07,078.024c avidhyata raṇe rājañ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,078.024e bhūya evābhyavarṣac ca samare kṛṣṇapāṇḍavau

07,078.025a śaravarṣeṇa mahatā tato 'hṛṣyanta tāvakāḥ

07,078.025c cakrur vāditraninadān siṃhanādaravāṃs tathā

07,078.026a tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ sṛkkaṇī parisaṃlihan

07,078.026c nāpaśyata tato 'syāṅgaṃ yan na syād varmarakṣitam

07,078.027a tato 'sya niśitair bāṇaiḥ sumuktair antakopamaiḥ

07,078.027c hayāṃś cakāra nirdehān ubhau ca pārṣṇisārathī

07,078.028a dhanur asyācchinac citraṃ hastāvāpaṃ ca vīryavān

07,078.028c rathaṃ ca śakalīkartuṃ savyasācī pracakrame

07,078.029a duryodhanaṃ ca bāṇābhyāṃ tīkṣṇābhyāṃ virathīkṛtam

07,078.029b*0552_01 prayatnakārī kaunteyo nakhamāṃsāntareṣubhiḥ

07,078.029b*0552_02 sa vedanābhir āvignaḥ palāyanaparāyaṇaḥ

07,078.029c avidhyad dhastatalayor ubhayor arjunas tadā

07,078.030a taṃ kṛcchrām āpadaṃ prāptaṃ dṛṣṭvā paramadhanvinaḥ

07,078.030c samāpetuḥ parīpsanto dhanaṃjayaśarārditam

07,078.031a te rathair bahusāhasraiḥ kalpitaiḥ kuñjarair hayaiḥ

07,078.031c padātyoghaiś ca saṃrabdhaiḥ parivavrur dhanaṃjayam

07,078.032a atha nārjunagovindau ratho vāpi vyadṛśyata

07,078.032c astravarṣeṇa mahatā janaughaiś cāpi saṃvṛtau

07,078.033a tato 'rjuno 'stravīryeṇa nijaghne tāṃ varūthinīm

07,078.033c tatra vyaṅgīkṛtāḥ petuḥ śataśo 'tha rathadvipāḥ

07,078.034a te hatā hanyamānāś ca nyagṛhṇaṃs taṃ rathottamam

07,078.034c sa rathastambhitas tasthau krośamātraṃ samantataḥ

07,078.035a tato 'rjunaṃ vṛṣṇivīras tvarito vākyam abravīt

07,078.035c dhanur visphārayātyartham ahaṃ dhmāsyāmi cāmbujam

07,078.036a tato visphārya balavad gāṇḍīvaṃ jaghnivān ripūn

07,078.036c mahatā śaravarṣeṇa talaśabdena cārjunaḥ

07,078.037a pāñcajanyaṃ ca balavad dadhmau tāreṇa keśavaḥ

07,078.037c rajasā dhvastapakṣmāntaḥ prasvinnavadano bhṛśam

07,078.037d*0553_01 tenācyutoṣṭhayugapūritamārutena

07,078.037d*0553_02 śaṅkhāntarodaravivṛddhaviniḥsṛtena

07,078.037d*0553_03 nādena sāsuraviyat suralokapālam

07,078.037d*0553_04 udvignam īśvarajagat sphuṭatīva sarvam

07,078.038a tasya śaṅkhasya nādena dhanuṣo nisvanena ca

07,078.038c niḥsattvāś ca sasattvāś ca kṣitau petus tadā janāḥ

07,078.039a tair vimukto ratho reje vāyvīrita ivāmbudaḥ

07,078.039c jayadrathasya goptāras tataḥ kṣubdhāḥ sahānugāḥ

07,078.040a te dṛṣṭvā sahasā pārthaṃ goptāraḥ saindhavasya tu

07,078.040c cakrur nādān bahuvidhān kampayanto vasuṃdharām

07,078.041a bāṇaśabdaravāṃś cogrān vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ

07,078.041c prāduścakrur mahātmānaḥ siṃhanādaravān api

07,078.042a taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tāvakānāṃ samutthitam

07,078.042c pradadhmatus tadā śaṅkhau vāsudevadhanaṃjayau

07,078.043a tena śabdena mahatā pūriteyaṃ vasuṃdharā

07,078.043c saśailā sārṇavadvīpā sapātālā viśāṃ pate

07,078.044a sa śabdo bharataśreṣṭha vyāpya sarvā diśo daśa

07,078.044c pratisasvāna tatraiva kurupāṇḍavayor bale

07,078.045a tāvakā rathinas tatra dṛṣṭvā kṛṣṇadhanaṃjayau

07,078.045c saṃrambhaṃ paramaṃ prāptās tvaramāṇā mahārathāḥ

07,078.046a atha kṛṣṇau mahābhāgau tāvakā dṛśya daṃśitau

07,078.046c abhyadravanta saṃkruddhās tad adbhutam ivābhavat

07,079.001 saṃjaya uvāca

07,079.001a tāvakās tu samīkṣyaiva vṛṣṇyandhakakurūttamau

07,079.001c prāg atvarañ jighāṃsantas tathaiva vijayaḥ parān

07,079.002a suvarṇacitrair vaiyāghraiḥ svanavadbhir mahārathaiḥ

07,079.002c dīpayanto diśaḥ sarvā jvaladbhir iva pāvakaiḥ

07,079.003a rukmapṛṣṭhaiś ca duṣprekṣyaiḥ kārmukaiḥ pṛthivīpate

07,079.003c kūjadbhir atulān nādān roṣitair uragair iva

07,079.004a bhūriśravāḥ śalaḥ karṇo vṛṣaseno jayadrathaḥ

07,079.004c kṛpaś ca madrarājaś ca drauṇiś ca rathināṃ varaḥ

07,079.005a te pibanta ivākāśam aśvair aṣṭau mahārathāḥ

07,079.005c vyarājayan daśa diśo vaiyāghrair hemacandrakaiḥ

07,079.006a te daṃśitāḥ susaṃrabdhā rathair meghaughanisvanaiḥ

07,079.006c samāvṛṇvan diśaḥ sarvāḥ pārthaṃ ca viśikhaiḥ śitaiḥ

07,079.007a kaulūtakā hayāś citrā vahantas tān mahārathān

07,079.007c vyaśobhanta tadā śīghrā dīpayanto diśo daśa

07,079.008a ājāneyair mahāvegair nānādeśasamutthitaiḥ

07,079.008c pārvatīyair nadījaiś ca saindhavaiś ca hayottamaiḥ

07,079.009a kuruyodhavarā rājaṃs tava putraṃ parīpsavaḥ

07,079.009c dhanaṃjayarathaṃ śīghraṃ sarvataḥ samupādravan

07,079.010a te pragṛhya mahāśaṅkhān dadhmuḥ puruṣasattamāḥ

07,079.010c pūrayanto divaṃ rājan pṛthivīṃ ca sasāgarām

07,079.011a tathaiva dadhmatuḥ śaṅkhau vāsudevadhanaṃjayau

07,079.011c pravarau sarvabhūtānāṃ sarvaśaṅkhavarau bhuvi

07,079.011e devadattaṃ ca kaunteyaḥ pāñcajanyaṃ ca keśavaḥ

07,079.012a śabdas tu devadattasya dhanaṃjayasamīritaḥ

07,079.012c pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca diśaś caiva samāvṛṇot

07,079.013a tathaiva pāñcajanyo 'pi vāsudevasamīritaḥ

07,079.013c sarvaśabdān atikramya pūrayām āsa rodasī

07,079.014a tasmiṃs tathā vartamāne dāruṇe nādasaṃkule

07,079.014c bhīrūṇāṃ trāsajanane śūrāṇāṃ harṣavardhane

07,079.015a pravāditāsu bherīṣu jharjhareṣv ānakeṣu ca

07,079.015c mṛdaṅgeṣu ca rājendra vādyamāneṣv anekaśaḥ

07,079.016a mahārathasamākhyātā duryodhanahitaiṣiṇaḥ

07,079.016c amṛṣyamāṇās taṃ śabdaṃ kruddhāḥ paramadhanvinaḥ

07,079.016e nānādeśyā mahīpālāḥ svasainyaparirakṣiṇaḥ

07,079.017a amarṣitā mahāśaṅkhān dadhmur vīrā mahārathāḥ

07,079.017c kṛte pratikariṣyantaḥ keśavasyārjunasya ca

07,079.018a babhūva tava tat sainyaṃ śaṅkhaśabdasamīritam

07,079.018c udvignarathanāgāśvam asvastham iva cābhibho

07,079.019a tat prayuktam ivākāśaṃ śūraiḥ śaṅkhanināditam

07,079.019c babhūva bhṛśam udvignaṃ nirghātair iva nāditam

07,079.020a sa śabdaḥ sumahān rājan diśaḥ sarvā vyanādayat

07,079.020c trāsayām āsa tat sainyaṃ yugānta iva saṃbhṛtaḥ

07,079.021a tato duryodhano 'ṣṭau ca rājānas te mahārathāḥ

07,079.021c jayadrathasya rakṣārthaṃ pāṇḍavaṃ paryavārayan

07,079.022a tato drauṇis trisaptatyā vāsudevam atāḍayat

07,079.022c arjunaṃ ca tribhir bhallair dhvajam aśvāṃś ca pañcabhiḥ

07,079.023a tam arjunaḥ pṛṣatkānāṃ śataiḥ ṣaḍbhir atāḍayat

07,079.023c atyartham iva saṃkruddhaḥ pratividdhe janārdane

07,079.024a karṇaṃ dvādaśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ tribhis tathā

07,079.024c śalyasya saśaraṃ cāpaṃ muṣṭau ciccheda vīryavān

07,079.025a gṛhītvā dhanur anyat tu śalyo vivyādha pāṇḍavam

07,079.025c bhūriśravās tribhir bāṇair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,079.026a karṇo dvātriṃśatā caiva vṛṣasenaś ca pañcabhiḥ

07,079.026c jayadrathas trisaptatyā kṛpaś ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,079.026e madrarājaś ca daśabhir vivyadhuḥ phalgunaṃ raṇe

07,079.027a tataḥ śarāṇāṃ ṣaṣṭyā tu drauṇiḥ pārtham avākirat

07,079.027c vāsudevaṃ ca saptatyā punaḥ pārthaṃ ca pañcabhiḥ

07,079.028a prahasaṃs tu naravyāghraḥ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ

07,079.028c pratyavidhyat sa tān sarvān darśayan pāṇilāghavam

07,079.029a karṇaṃ dvādaśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ

07,079.029c śalyasya samare cāpaṃ muṣṭideśe nyakṛntata

07,079.030a saumadattiṃ tribhir viddhvā śalyaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,079.030c śitair agniśikhākārair drauṇiṃ vivyādha cāṣṭabhiḥ

07,079.031a gautamaṃ pañcaviṃśatyā śaindhavaṃ ca śatena ha

07,079.031c punar drauṇiṃ ca saptatyā śarāṇāṃ so 'bhyatāḍayat

07,079.032a bhūriśravās tu saṃkruddhaḥ pratodaṃ cicchide hareḥ

07,079.032c arjunaṃ ca trisaptatyā bāṇānām ājaghāna ha

07,079.033a tataḥ śaraśatais tīkṣṇais tān arīñ śvetavāhanaḥ

07,079.033c pratyaṣedhad drutaṃ kruddho mahāvāto ghanān iva

07,080.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,080.001a dhvajān bahuvidhākārān bhrājamānān atiśriyā

07,080.001c pārthānāṃ māmakānāṃ ca tān mamācakṣva saṃjaya

07,080.002 saṃjaya uvāca

07,080.002a dhvajān bahuvidhākārāñ śṛṇu teṣāṃ mahātmanām

07,080.002c rūpato varṇataś caiva nāmataś ca nibodha me

07,080.003a teṣāṃ tu rathamuhyānāṃ ratheṣu vividhā dhvajāḥ

07,080.003c pratyadṛśyanta rājendra jvalitā iva pāvakāḥ

07,080.004a kāñcanāḥ kāñcanāpīḍāḥ kāñcanasragalaṃkṛtāḥ

07,080.004c kāñcanānīva śṛṅgāṇi kāñcanasya mahāgireḥ

07,080.004d*0554_01 anekavarṇā vividhā dhvajāḥ paramaśobhinaḥ

07,080.005a te dhvajāḥ saṃvṛtās teṣāṃ patākābhiḥ samantataḥ

07,080.005c nānāvarṇavirāgābhir vibabhuḥ sarvato vṛtāḥ

07,080.006a patākāś ca tatas tās tu śvasanena samīritāḥ

07,080.006c nṛtyamānāḥ vyadṛśyanta raṅgamadhye vilāsikāḥ

07,080.007a indrāyudhasavarṇābhāḥ patākā bharatarṣabha

07,080.007c dodhūyamānā rathināṃ śobhayanti mahārathān

07,080.008a siṃhalāṅgūlam ugrāsyaṃ dhajaṃ vānaralakṣaṇam

07,080.008c dhanaṃjayasya saṃgrāme pratyapaśyāma bhairavam

07,080.009a sa vānaravaro rājan patākābhir alaṃkṛtaḥ

07,080.009c trāsayām āsa tat sainyaṃ dhvajo gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,080.010a tathaiva siṃhalāṅgūlaṃ droṇaputrasya bhārata

07,080.010c dhvajāgraṃ samapaśyāma bālasūryasamaprabham

07,080.011a kāñcanaṃ pavanoddhūtaṃ śakradhvajasamaprabham

07,080.011c nandanaṃ kauravendrāṇāṃ drauṇer lakṣaṇam ucchritam

07,080.012a hastikakṣyā punar haimī babhūvādhirather dhvaje

07,080.012c āhave khaṃ mahārāja dadṛśe pūrayann iva

07,080.013a patākī kāñcanasragvī dhvajaḥ karṇasya saṃyuge

07,080.013c nṛtyatīva rathopasthe śvasanena samīritaḥ

07,080.014a ācāryasya ca pāṇḍūnāṃ brāhmaṇasya yaśasvinaḥ

07,080.014c govṛṣo gautamasyāsīt kṛpasya supariṣkṛtaḥ

07,080.015a sa tena bhrājate rājan govṛṣeṇa mahārathaḥ

07,080.015c tripuraghnaratho yadvad govṛṣeṇa virājate

07,080.016a mayūro vṛṣasenasya kāñcano maṇiratnavān

07,080.016c vyāhariṣyann ivātiṣṭhat senāgram api śobhayan

07,080.017a tena tasya ratho bhāti mayūreṇa mahātmanaḥ

07,080.017c yathā skandasya rājendra mayūreṇa virājatā

07,080.018a madrarājasya śalyasya dhvajāgre 'gniśikhām iva

07,080.018c sauvarṇīṃ pratipaśyāma sītām apratimāṃ śubhām

07,080.019a sā sītā bhrājate tasya ratham āsthāya māriṣa

07,080.019c sarvabījavirūḍheva yathā sītā śriyā vṛtā

07,080.020a varāhaḥ sindhurājasya rājato 'bhivirājate

07,080.020c dhvajāgre 'lohitārkābho hemajālapariṣkṛtaḥ

07,080.021a śuśubhe ketunā tena rājatena jayadrathaḥ

07,080.021c yathā devāsure yuddhe purā pūṣā sma śobhate

07,080.022a saumadatteḥ punar yūpo yajñaśīlasya dhīmataḥ

07,080.022c dhvajaḥ sūrya ivābhāti somaś cātra pradṛśyate

07,080.023a sa yūpaḥ kāñcano rājan saumadatter virājate

07,080.023c rājasūye makhaśreṣṭhe yathā yūpaḥ samucchritaḥ

07,080.024a śalasya tu mahārāja rājato dvirado mahān

07,080.024c ketuḥ kāñcanacitrāṅgair mayūrair upaśobhitaḥ

07,080.025a sa ketuḥ śobhayām āsa sainyaṃ te bharatarṣabha

07,080.025c yathā śveto mahānāgo devarājacamūṃ tathā

07,080.026a nāgo maṇimayo rājño dhvajaḥ kanakasaṃvṛtaḥ

07,080.026c kiṅkiṇīśatasaṃhrādo bhrājaṃś citre rathottame

07,080.027a vyabhrājata bhṛśaṃ rājan putras tava viśāṃ pate

07,080.027c dhvajena mahatā saṃkhye kurūṇām ṛṣabhas tadā

07,080.028a navaite tava vāhinyām ucchritāḥ paramadhvajāḥ

07,080.028c vyadīpayaṃs te pṛtanāṃ yugāntādityasaṃnibhāḥ

07,080.029a daśamas tv arjunasyāsīd eka eva mahākapiḥ

07,080.029c adīpyatārjuno yena himavān iva vahninā

07,080.030a tataś citrāṇi śubhrāṇi sumahānti mahārathāḥ

07,080.030c kārmukāṇy ādadus tūrṇam arjunārthe paraṃtapāḥ

07,080.031a tathaiva dhanur āyacchat pārthaḥ śatruvināśanaḥ

07,080.031c gāṇḍīvaṃ divyakarmā tad rājan durmantrite tava

07,080.032a tavāparādhād dhi narā nihatā bahudhā yudhi

07,080.032c nānādigbhyaḥ samāhūtāḥ sahayāḥ sarathadvipāḥ

07,080.033a teṣām āsīd vyatikṣepo garjatām itaretaram

07,080.033c duryodhanamukhānāṃ ca pāṇḍūnām ṛṣabhasya ca

07,080.034a tatrādbhutaṃ paraṃ cakre kaunteyaḥ kṛṣṇasārathiḥ

07,080.034c yad eko bahubhiḥ sārdhaṃ samāgacchad abhītavat

07,080.035a aśobhata mahābāhur gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ

07,080.035c jigīṣus tān naravyāghrāñ jighāṃsuś ca jayadratham

07,080.036a tatrārjuno mahārāja śarair muktaiḥ sahasraśaḥ

07,080.036c adṛśyān akarod yodhāṃs tāvakāñ śatrutāpanaḥ

07,080.037a tatas te 'pi naravyāghrāḥ pārthaṃ sarve mahārathāḥ

07,080.037c adṛśyaṃ samare cakruḥ sāyakaughaiḥ samantataḥ

07,080.038a saṃvṛte narasiṃhais taiḥ kurūṇām ṛṣabhe 'rjune

07,080.038c mahān āsīt samuddhūtas tasya sainyasya nisvanaḥ

07,081.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,081.001a arjune saindhavaṃ prāpte bhāradvājena saṃvṛtāḥ

07,081.001c pāñcālāḥ kurubhiḥ sārdhaṃ kim akurvata saṃjaya

07,081.002 saṃjaya uvāca

07,081.002a aparāhṇe mahārāja saṃgrāme lomaharṣaṇe

07,081.002c pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca droṇe dyūtam avartata

07,081.003a pāñcālā hi jighāṃsanto droṇaṃ saṃhṛṣṭacetasaḥ

07,081.003c abhyavarṣanta garjantaḥ śaravarṣāṇi māriṣa

07,081.004a tataḥ sutumulas teṣāṃ saṃgrāmo 'vartatādbhutaḥ

07,081.004c pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca ghoro devāsuropamaḥ

07,081.005a sarve droṇarathaṃ prāpya pāñcālāḥ paṇḍavaiḥ saha

07,081.005c tad anīkaṃ bibhitsanto mahāstrāṇi vyadarśayan

07,081.006a droṇasya rathaparyantaṃ rathino ratham āsthitāḥ

07,081.006c kampayanto 'bhyavartanta vegam āsthāya madhyamam

07,081.007a tam abhyagād bṛhatkṣatraḥ kekayānāṃ mahārathaḥ

07,081.007c pravapan niśitān bāṇān mahendrāśanisaṃnibhān

07,081.008a taṃ tu pratyudiyāc chīghraṃ kṣemadhūrtir mahāyaśāḥ

07,081.008c vimuñcan niśitān bāṇāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,081.009a dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ

07,081.009c tvarito 'bhyadravad droṇaṃ mahendra iva śambaram

07,081.010a tam āpatantaṃ sahasā vyāditāsyam ivāntakam

07,081.010c vīradhanvā maheṣvāsas tvaramāṇaḥ samabhyayāt

07,081.011a yudhiṣṭhiraṃ mahārāja jigīṣuṃ samavasthitam

07,081.011c sahānīkaṃ tato droṇo nyavārayata vīryavān

07,081.012a nakulaṃ kuśalaṃ yuddhe parākrāntaṃ parākramī

07,081.012c abhyagacchat samāyāntaṃ vikarṇas te sutaḥ prabho

07,081.013a sahadevaṃ tathāyāntaṃ durmukhaḥ śatrukarśanaḥ

07,081.013c śarair anekasāhasraiḥ samavākirad āśugaiḥ

07,081.014a sātyakiṃ tu naravyāghraṃ vyāghradattas tv avārayat

07,081.014c śaraiḥ suniśitais tīkṣṇaiḥ kampayan vai muhur muhuḥ

07,081.015a draupadeyān naravyāghrān muñcataḥ sāyakottamān

07,081.015c saṃrabdhān rathināṃ śreṣṭhān saumadattir avārayat

07,081.016a bhīmasenaṃ tathā kruddhaṃ bhīmarūpo bhayānakam

07,081.016c pratyavārayad āyāntam ārṣyaśṛṅgir mahārathaḥ

07,081.017a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ nararākṣasayor mṛdhe

07,081.017c yādṛg eva purā vṛttaṃ rāmarāvaṇayor nṛpa

07,081.018a tato yudhiṣṭhiro droṇaṃ navatyā nataparvaṇām

07,081.018c ājaghne bharataśreṣṭha sarvamarmasu bhārata

07,081.019a taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā nijaghāna stanāntare

07,081.019c roṣito bharataśreṣṭha kaunteyena yaśasvinā

07,081.020a bhūya eva tu viṃśatyā sāyakānāṃ samācinot

07,081.020b*0555_01 adṛśyaṃ samare cakre rājānaṃ sāyakottamaiḥ

07,081.020c sāśvasūtadhvajaṃ droṇaḥ paśyatāṃ sarvadhanvinām

07,081.021a tāñ śarān droṇamuktāṃs tu śaravarṣeṇa pāṇḍavaḥ

07,081.021c avārayata dharmātmā darśayan pāṇilāghavam

07,081.022a tato droṇo bhṛśaṃ kruddho dharmarājasya saṃyuge

07,081.022c ciccheda sahasā dhanvī dhanus tasya mahātmanaḥ

07,081.023a athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ

07,081.023c śarair anekasāhasraiḥ purayām āsa sarvataḥ

07,081.024a adṛśyaṃ dṛśya rājānaṃ bhāradvājasya sāyakaiḥ

07,081.024c sarvabhūtāny amanyanta hatam eva yudhiṣṭhiram

07,081.025a ke cic cainam amanyanta tathā vai vimukhīkṛtam

07,081.025c hṛto rājeti rājendra brāhmaṇena yaśasvinā

07,081.026a sa kṛcchraṃ paramaṃ prāpto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,081.026c tyaktvā tat kārmukaṃ chinnaṃ bhāradvājena saṃyuge

07,081.026e ādade 'nyad dhanur divyaṃ bhāraghnaṃ vegavattaram

07,081.027a tatas tān sāyakān sarvān droṇamuktān sahasraśaḥ

07,081.027c ciccheda samare vīras tad adbhutam ivābhavat

07,081.028a chittvā ca tāñ śarān rājā krodhasaṃraktalocanaḥ

07,081.028c śaktiṃ jagrāha samare girīṇām api dāraṇīm

07,081.028e svarṇadaṇḍāṃ mahāghorām aṣṭaghaṇṭāṃ bhayāvahām

07,081.029a samutkṣipya ca tāṃ hṛṣṭo nanāda balavad balī

07,081.029c nādena sarvabhūtāni trāsayann iva bhārata

07,081.030a śaktiṃ samudyatāṃ dṛṣṭvā dharmarājena saṃyuge

07,081.030c svasti droṇāya sahasā sarvabhūtāny athābruvan

07,081.031a sā rājabhujanirmuktā nirmuktoragasaṃnibhā

07,081.031c prajvālayantī gaganaṃ diśaś ca vidiśas tathā

07,081.031e droṇāntikam anuprāptā dīptāsyā pannagī yathā

07,081.031e*0556_01 **** **** kālarātrīva bhārata

07,081.031e*0556_02 kanyevoragarājasya

07,081.032a tām āpatantīṃ sahasā prekṣya droṇo viśāṃ pate

07,081.032c prāduścakre tato brāhmam astram astravidāṃ varaḥ

07,081.033a tad astraṃ bhasmasāt kṛtvā tāṃ śaktiṃ ghoradarśanām

07,081.033c jagāma syandanaṃ tūrṇaṃ pāṇḍavasya yaśasvinaḥ

07,081.034a tato yudhiṣṭhiro rājā droṇāstraṃ tat samudyatam

07,081.034c aśāmayan mahāprājño brahmāstreṇaiva bhārata

07,081.035a vivyādha ca raṇe droṇaṃ pañcabhir nataparvabhiḥ

07,081.035c kṣurapreṇa ca tīkṣṇena cicchedāsya mahad dhanuḥ

07,081.036a tad apāsya dhanuś chinnaṃ droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,081.036c gadāṃ cikṣepa sahasā dharmaputrāya māriṣa

07,081.037a tām āpatantīṃ sahasā gadāṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ

07,081.037c gadām evāgrahīt kruddhaś cikṣepa ca paraṃtapaḥ

07,081.038a te gade sahasā mukte samāsādya parasparam

07,081.038c saṃgharṣāt pāvakaṃ muktvā sameyātāṃ mahītale

07,081.039a tato droṇo bhṛśaṃ kruddho dharmarājasya māriṣa

07,081.039c caturbhir niśitais tīkṣṇair hayāñ jaghne śarottamaiḥ

07,081.040a dhanuś caikena bāṇena cicchedendradhvajopamam

07,081.040c ketum ekena ciccheda pāṇḍavaṃ cārdayat tribhiḥ

07,081.041a hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya yudhiṣṭhiraḥ

07,081.041c tasthāv ūrdhvabhujo rājā vyāyudho bharatarṣabha

07,081.042a virathaṃ taṃ samālokya vyāyudhaṃ ca viśeṣataḥ

07,081.042c droṇo vyamohayac chatrūn sarvasainyāni cābhibho

07,081.043a muñcann iṣugaṇāṃs tīkṣṇāṃl laghuhasto dṛḍhavrataḥ

07,081.043c abhidudrāva rājānaṃ siṃho mṛgam ivolbaṇaḥ

07,081.044a tam abhidrutam ālokya droṇenāmitraghātinā

07,081.044c hā heti sahasā śabdaḥ pāṇḍūnāṃ samajāyata

07,081.045a hṛto rājā hṛto rājā bhāradvājena māriṣa

07,081.045c ity āsīt sumahāñ śabdaḥ pāṇḍusainyasya sarvataḥ

07,081.046a tatas tvaritam āruhya sahadevarathaṃ nṛpaḥ

07,081.046c apāyāj javanair aśvaiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

07,082.001 saṃjaya uvāca

07,082.001a bṛhatkṣatram athāyāntaṃ kekayaṃ dṛḍhavikramam

07,082.001c kṣemadhūrtir mahārāja vivyādhorasi mārgaṇaiḥ

07,082.002a bṛhatkṣatras tu taṃ rājā navatyā nataparvaṇām

07,082.002c ājaghne tvarito yuddhe droṇānīkabibhitsayā

07,082.003a kṣemadhūrtis tu saṃkruddhaḥ kekayasya mahātmanaḥ

07,082.003c dhanuś ciccheda bhallena pītena niśitena ca

07,082.004a athainaṃ chinnadhanvānaṃ śareṇa nataparvaṇā

07,082.004c vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ pravaraṃ sarvadhanvinām

07,082.005a athānyad dhanur ādāya bṛhatkṣatro hasann iva

07,082.005c vyaśvasūtadhvajaṃ cakre kṣemadhūrtiṃ mahāratham

07,082.006a tato 'pareṇa bhallena pītena niśitena ca

07,082.006c jahāra nṛpateḥ kāyāc chiro jvalitakuṇḍalam

07,082.007a tac chinnaṃ sahasā tasya śiraḥ kuñcitamūrdhajam

07,082.007c sakirīṭaṃ mahīṃ prāpya babhau jyotir ivāmbarāt

07,082.008a taṃ nihatya raṇe hṛṣṭo bṛhatkṣatro mahārathaḥ

07,082.008c sahasābhyapatat sainyaṃ tāvakaṃ pārthakāraṇāt

07,082.009a dhṛṣṭaketum athāyāntaṃ droṇahetoḥ parākramī

07,082.009c vīradhanvā maheṣvāso vārayām āsa bhārata

07,082.010a tau parasparam āsādya śaradaṃṣṭrau tarasvinau

07,082.010c śarair anekasāhasrair anyonyam abhijaghnatuḥ

07,082.011a tāv ubhau naraśārdūlau yuyudhāte parasparam

07,082.011c mahāvane tīvramadau vāraṇāv iva yūthapau

07,082.012a girigahvaram āsādya śārdūlāv iva roṣitau

07,082.012c yuyudhāte mahāvīryau parasparajighāṃsayā

07,082.012d*0557_01 tāv ubhau naraśārdūlau pīḍayantau parasparam

07,082.013a tad yuddham āsīt tumulaṃ prekṣaṇīyaṃ viśāṃ pate

07,082.013c siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayādbhutadarśanam

07,082.014a vīradhanvā tataḥ kruddho dhṛṣṭaketoḥ śarāsanam

07,082.014c dvidhā ciccheda bhallena prahasann iva bhārata

07,082.015a tad utsṛjya dhanuś chinnaṃ cedirājo mahārathaḥ

07,082.015c śaktiṃ jagrāha vipulāṃ rukmadaṇḍām ayasmayīm

07,082.016a tāṃ tu śaktiṃ mahāvīryāṃ dorbhyām āyamya bhārata

07,082.016c cikṣepa sahasā yatto vīradhanvarathaṃ prati

07,082.017a sa tayā vīraghātinyā śaktyā tv abhihato bhṛśam

07,082.017c nirbhinnahṛdayas tūrṇaṃ nipapāta rathān mahīm

07,082.018a tasmin vinihate śūre trigartānāṃ mahārathe

07,082.018c balaṃ te 'bhajyata vibho pāṇḍaveyaiḥ samantataḥ

07,082.018d*0558_01 sahadevas tataḥ kruddho durmukhena samāgataḥ

07,082.019a sahadeve tataḥ ṣaṣṭiṃ sāyakān durmukho 'kṣipat

07,082.019c nanāda ca mahānādaṃ tarjayan pāṇḍavaṃ raṇe

07,082.020a madreyas tu tataḥ kruddho durmukhaṃ daśabhiḥ śaraiḥ

07,082.020c bhrātā bhrātaram āyāntaṃ vivyādha prahasann iva

07,082.021a taṃ raṇe rabhasaṃ dṛṣṭvā sahadevaṃ mahābalam

07,082.021c durmukho navabhir bāṇais tāḍayām āsa bhārata

07,082.022a durmukhasya tu bhallena chittvā ketuṃ mahābalaḥ

07,082.022c jaghāna caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,082.023a athāpareṇa bhallena pītena niśitena ca

07,082.023c ciccheda sāratheḥ kāyāc chiro jvalitakuṇḍalam

07,082.024a kṣurapreṇa ca tīkṣṇena kauravyasya mahad dhanuḥ

07,082.024c sahadevo raṇe chittvā taṃ ca vivyādha pañcabhiḥ

07,082.025a hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā durmukho vimanās tadā

07,082.025c āruroha rathaṃ rājan niramitrasya bhārata

07,082.026a sahadevas tataḥ kruddho niramitraṃ mahāhave

07,082.026c jaghāna pṛtanāmadhye bhallena paravīrahā

07,082.027a sa papāta rathopasthān niramitro janeśvaraḥ

07,082.027c trigartarājasya suto vyathayaṃs tava vāhinīm

07,082.028a taṃ tu hatvā mahābāhuḥ sahadevo vyarocata

07,082.028c yathā dāśarathī rāmaḥ kharaṃ hatvā mahābalam

07,082.029a hāhākāro mahān āsīt trigartānāṃ janeśvara

07,082.029c rājaputraṃ hataṃ dṛṣṭvā niramitraṃ mahābalam

07,082.030a nakulas te sutaṃ rājan vikarṇaṃ pṛthulocanam

07,082.030c muhūrtāj jitavān saṃkhye tad adbhutam ivābhavat

07,082.031a sātyakiṃ vyāghradattas tu śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,082.031c cakre 'dṛśyaṃ sāśvasūtaṃ sadhvajaṃ pṛtanāntare

07,082.031d*0559_01 sāśvasūtadhvajaṃ cakre adṛśyaṃ pṛtanāntare

07,082.032a tān nivārya śarāñ śūraḥ śaineyaḥ kṛtahastavat

07,082.032c sāśvasūtadhvajaṃ bāṇair vyāghradattam apātayat

07,082.033a kumāre nihate tasmin magadhasya sute prabho

07,082.033c māgadhāḥ sarvato yattā yuyudhānam upādravan

07,082.034a visṛjantaḥ śarāṃś caiva tomarāṃś ca sahasraśaḥ

07,082.034c bhiṇḍipālāṃs tathā prāsān mudgarān musalān api

07,082.035a ayodhayan raṇe śūrāḥ sātvataṃ yuddhadurmadam

07,082.035c tāṃs tu sarvān sa balavān sātyaktir yuddhadurmadaḥ

07,082.035e nātikṛcchrād dhasann eva vijigye puruṣarṣabha

07,082.036a māgadhān dravato dṛṣṭvā hataśeṣān samantataḥ

07,082.036c balaṃ te 'bhajyata vibho yuyudhānaśarārditam

07,082.037a nāśayitvā raṇe sainyaṃ tvadīyaṃ mādhavottamaḥ

07,082.037c vidhunvāno dhanuḥśreṣṭhaṃ vyabhrājata mahāyaśāḥ

07,082.037d*0560_01 yathā daityacamūṃ hatvā śakro rājan vyarocata

07,082.038a bhajyamānaṃ balaṃ rājan sātvatena mahātmanā

07,082.038c nābhyavartata yuddhāya trāsitaṃ dīrghabāhunā

07,082.039a tato droṇo bhṛśaṃ kruddhaḥ sahasodvṛtya cakṣuṣī

07,082.039c sātyakiṃ satyakarmāṇaṃ svayam evābhidudruve

07,083.001 saṃjaya uvāca

07,083.001a draupadeyān maheṣvāsān saumadattir mahāyaśāḥ

07,083.001c ekaikaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ

07,083.002a te pīḍitā bhṛśaṃ tena raudreṇa sahasā vibho

07,083.002c pramūḍhā naiva vividur mṛdhe kṛtyaṃ sma kiṃ cana

07,083.003a nākulis tu śatānīkaḥ saumadattiṃ nararṣabham

07,083.003c dvābhyāṃ viddhvānadad dhṛṣṭaḥ śarābhyāṃ śatrutāpanaḥ

07,083.004a tathetare raṇe yattās tribhis tribhir ajihmagaiḥ

07,083.004c vivyadhuḥ samare tūrṇaṃ saumadattim amarṣaṇam

07,083.005a sa tān prati mahārāja cikṣipe pañca sāyakān

07,083.005c ekaikaṃ hṛdi cājaghne ekaikena mahāyaśāḥ

07,083.006a tatas te bhrātaraḥ pañca śarair viddhā mahātmanā

07,083.006c parivārya rathair vīraṃ vivyadhuḥ sāyakair bhṛśam

07,083.007a ārjunis tu hayāṃs tasya caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,083.007c preṣayām āsa saṃkruddho yamasya sadanaṃ prati

07,083.008a bhaimasenir dhanuś chittvā saumadatter mahātmanaḥ

07,083.008c nanāda balavan nādaṃ vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ

07,083.009a yaudhiṣṭhiro dhvajaṃ tasya chittvā bhūmāv apātayat

07,083.009c nākuliś cāśvayantāraṃ rathanīḍād apāharat

07,083.010a sāhadevis tu taṃ jñātvā bhrātṛbhir vimukhīkṛtam

07,083.010c kṣurapreṇa śiro rājan nicakarta mahāmanāḥ

07,083.011a tacchiro nyapatad bhūmau tapanīyavibhūṣitam

07,083.011c bhrājayantaṃ raṇoddeśaṃ bālasūryasamaprabham

07,083.012a saumadatteḥ śiro dṛṣṭvā nipatat tan mahātmanaḥ

07,083.012c vitrastās tāvakā rājan pradudruvur anekadhā

07,083.013a alambusas tu samare bhīmasenaṃ mahābalam

07,083.013c yodhayām āsa saṃkruddho lakṣmaṇaṃ rāvaṇir yathā

07,083.014a saṃprayuddhau raṇe dṛṣṭvā tāv ubhau nararākṣasau

07,083.014c vismayaḥ sarvabhūtānāṃ praharṣaś cābhavat tadā

07,083.015a ārṣyaśṛṅgiṃ tato bhīmo navabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,083.015c vivyādha prahasan rājan rākṣasendram amarṣaṇam

07,083.016a tad rakṣaḥ samare viddhaṃ kṛtvā nādaṃ bhayāvaham

07,083.016c abhyadravat tato bhīmaṃ ye ca tasya padānugāḥ

07,083.017a sa bhīmaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,083.017c bhīmānugāñ jaghānāśu rathāṃs triṃśad ariṃdamaḥ

07,083.017e punaś catuḥśatān hatvā bhīmaṃ vivyādha patriṇā

07,083.018a so 'tividdhas tadā bhīmo rākṣasena mahābalaḥ

07,083.018c niṣasāda rathopasthe mūrchayābhipariplutaḥ

07,083.019a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ mārutiḥ krodhamūrchitaḥ

07,083.019c vikṛṣya kārmukaṃ ghoraṃ bhārasādhanam uttamam

07,083.019e alambusaṃ śarais tīkṣṇair ardayām āsa sarvataḥ

07,083.020a sa viddho bahubhir bāṇair nīlāñjanacayopamaḥ

07,083.020c śuśubhe sarvato rājan pradīpta iva kiṃśukaḥ

07,083.021a sa vadhyamānaḥ samare bhīmacāpacyutaiḥ śaraiḥ

07,083.021c smaran bhrātṛvadhaṃ caiva pāṇḍavena mahātmanā

07,083.022a ghoraṃ rūpam atho kṛtvā bhīmasenam abhāṣata

07,083.022c tiṣṭhedānīṃ raṇe pārtha paśya me 'dya parākramam

07,083.023a bako nāma sudurbuddhe rākṣasapravaro balī

07,083.023c parokṣaṃ mama tadvṛttaṃ yad bhrātā me hatas tvayā

07,083.024a evam uktvā tato bhīmam antardhānagatas tadā

07,083.024c mahātā śaravarṣeṇa bhṛśaṃ taṃ samavākirat

07,083.025a bhīmas tu samare rājann adṛśye rākṣase tadā

07,083.025c ākāśaṃ pūrayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,083.026a sa vadhyamāno bhīmena nimeṣād ratham āsthitaḥ

07,083.026c jagāma dharaṇīṃ kṣudraḥ khaṃ caiva sahasāgamat

07,083.027a uccāvacāni rūpāṇi cakāra subahūni ca

07,083.027b*0561_01 aṇur bṛhat punaḥ sthūlo nādān muñcann ivāmbudaḥ

07,083.027c uccāvacās tathā vāco vyājahāra samantataḥ

07,083.027d*0562_01 nipetur gaganāc caiva śaradhārāḥ sahasraśaḥ

07,083.027d*0562_02 śaktayaḥ kaṇapāḥ prāsāḥ śūlapaṭṭiśatomarāḥ

07,083.027d*0562_03 śataghnyaḥ parighāś caiva bhiṇḍipālāḥ paraśvadhāḥ

07,083.027d*0562_04 śilāḥ khaḍgā guḍāś caiva ṛṣṭir vajrāṇi caiva ha

07,083.027d*0562_05 sā rākṣasavisṛṣṭā tu śastravṛṣṭiḥ sudāruṇā

07,083.027d*0563_01 jaghāna pāṇḍuputrasya sainikān raṇamūrdhani

07,083.028a tena pāṇḍavasainyānāṃ mṛditā yudhi vāraṇāḥ

07,083.028c hayāś ca bahavo rājan pattayaś ca tathā punaḥ

07,083.028e rathebhyo rathinaḥ petus tasya nunnāḥ sma sāyakaiḥ

07,083.029a śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastigrāhasamākulām

07,083.029b*0564_01 sa hatvā rathabhūyiṣṭhāṃ nadīṃ prāvartayat tadā

07,083.029c chatrahaṃsāṃ kardaminīṃ bāhupannagasaṃkulām

07,083.030a nadīṃ pravartayām āsa rakṣogaṇasamākulām

07,083.030c vahantīṃ bahudhā rājaṃś cedipāñcālasṛñjayān

07,083.030d*0565_01 vahantīṃ sṛñjayāṃś caiva pāñcālān atha bāhlikān

07,083.031a taṃ tathā samare rājan vicarantam abhītavat

07,083.031c pāṇḍavā bhṛśasaṃvignāḥ prāpaśyaṃs tatsya vikramam

07,083.032a tāvakānāṃ tu sainyānāṃ praharṣaḥ samajāyata

07,083.032c vāditraninadaś cograḥ sumahāṃl lomaharṣaṇaḥ

07,083.032d*0566_01 praharṣayad raṇe rakṣaḥ pāṇḍavāṃś ca vyamohayat

07,083.033a taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tava sainyasya pāṇḍavaḥ

07,083.033c nāmṛṣyata yathā nāgas talaśabdaṃ samīritam

07,083.034a tataḥ krodhābhitāmrākṣo nirdahann iva pāvakaḥ

07,083.034c saṃdadhe tvāṣṭram astraṃ sa svayaṃ tvaṣṭeva māriṣa

07,083.035a tataḥ śarasahasrāṇi prādurāsan samantataḥ

07,083.035c taiḥ śarais tava sainyasya vidrāvaḥ sumahān abhūt

07,083.036a tad astraṃ preṣitaṃ tena bhīmasenena saṃyuge

07,083.036c rākṣasasya mahāmāyāṃ hatvā rākṣasam ārdayat

07,083.037a sa vadhyamāno bahudhā bhīmasenena rākṣasaḥ

07,083.037c saṃtyajya saṃyuge bhīmaṃ droṇānīkam upādravat

07,083.038a tasmiṃs tu nirjite rājan rākṣasendre mahātmanā

07,083.038c anādayan siṃhanādaiḥ pāṇḍavāḥ sarvatodiśam

07,083.039a apūjayan mārutiṃ ca saṃhṛṣṭās te mahābalam

07,083.039c prahrādaṃ samare jitvā yathā śakraṃ marudgaṇāḥ

07,084.001 saṃjaya uvāca

07,084.001@009_0001 kirantaṃ śaravarṣāṇi roṣād droṇaṃ mahāmṛdhe

07,084.001@009_0002 vitrāsayantaṃ tāṃ senāṃ kaunteyānāṃ mahīpate

07,084.001@009_0003 dṛṣṭvā tato maheṣvāso nighnantaṃ ca rathān bhṛśam

07,084.001@009_0004 ghaṭotkaco mahābāhū raṇāyābhijagāma ha

07,084.001@009_0005 piśācavadanair yuktaṃ rathaṃ kāñcanabhūṣitam

07,084.001@009_0006 samāsthāya mahārāja nānāpraharaṇair vṛtam

07,084.001@009_0007 daṃśitas tapanīyena kavacena suvarcasā

07,084.001@009_0008 bhūṣaṇair ācitāṅgaś ca nadann iva ca toyadaḥ

07,084.001@009_0009 haiḍimbeyaḥ susaṃkruddho droṇam abhyadravad balī

07,084.001@009_0010 tam abhyadhāvad āyāntaṃ kruddharūpam alambusaḥ

07,084.001@009_0011 ṛkṣacarmaparikṣiptaṃ ratham āsthāya daṃśitaḥ

07,084.001@009_0012 raktoṣṭhaḥ sadhanuḥ prāṃśuḥ kalpavṛkṣa iva sthitaḥ

07,084.001@009_0013 kṣipañ chataghnīṃ vipulāṃ musalopalatomarān

07,084.001@009_0014 musaṇṭhīr bahulāś caiva triśūlān api paṭṭasān

07,084.001@009_0015 karpaṇāñ śatadhārāṃś ca pinākān vividhāṃs tathā

07,084.001@009_0016 cakrāṇi ca kṣuraprāṇi kṣepaṇīś ca kaṭaṃkaṭān

07,084.001@009_0017 nārācān vividhān asyan sakaṅkolūkavāyasaḥ

07,084.001@009_0018 cikṣepa dhanur ādāya ninadan bhairavān ravān

07,084.001@009_0019 taṃ raudraṃ krūram āyāntaṃ dṛṣṭvā kālam ivāgatam

07,084.001@009_0020 prādravad bhayasaṃvignā sā rājan pāṇḍuvāhinī

07,084.001@009_0021 satyakas tu naravyāghro dṛṣṭvā taṃ rākṣasaṃ yudhi

07,084.001@009_0022 abhyayād amaraprakhyo bhrāmayitvā mahad dhanuḥ

07,084.001@009_0023 abhyadravac ca tad rakṣas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,084.001@009_0024 alambusaṃ rākṣasendraṃ so 'stravarṣair avākirat

07,084.001@009_0025 tataḥ pāṇḍavasainyāni vidrutāny atha bhārata

07,084.001@009_0026 nirīkṣyābhyadravat tūrṇaṃ tvaramāṇo ghaṭotkacaḥ

07,084.001@009_0027 cikṣepa ca gadāśaktīs tomarān atha paṭṭasān

07,084.001@009_0028 hemacitratsarūn ugrān khaḍgān ākāśasaprabhān

07,084.001@009_0029 anyonyam ārād ālokya rākṣasau tau mahābalau

07,084.001@009_0030 bhairavaṃ nadatur nādān satoyāv iva toyadau

07,084.001@009_0031 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghoraṃ rākṣasasiṃhayoḥ

07,084.001@009_0032 yādṛg eva purā vṛttaṃ rāmarāvaṇayor mṛdhe

07,084.001@009_0033 tau śaktīś ca pinākāṃś ca vajrān khaḍgān paraṣvadhān

07,084.001@009_0034 anyonyam abhisaṃkruddhau tadā vyasṛjatām ubhau

07,084.001@009_0035 ākṛṣyamāṇe dhanuṣī tayor bāhubalena ca

07,084.001@009_0036 yantreṇeva tadā rājan bhṛśaṃ nādān pracakratuḥ

07,084.001@009_0037 alambusas tataś cakraṃ kṛtāntajvalanaprabham

07,084.001@009_0038 ghaṭotkacāya cikṣepa yatnam āsthāya vīryavān

07,084.001@009_0039 tad bhaimaseniḥ saṃprekṣya cakraṃ vegavad antare

07,084.001@009_0040 gadayā tāḍayām āsa tad dīrṇaṃ śatadhābhavat

07,084.001@009_0041 tato 'gnicūrṇaiḥ sahasā cakraghātaviniḥsṛtaiḥ

07,084.001@009_0042 daṃśakair iva sā senā patadbhir bhṛśasaṃkulā

07,084.001@009_0043 tataḥ pratihate cakre sa vīro roṣasaṃkulaḥ

07,084.001@009_0044 prāhiṇot tarasā śūlaṃ śaktīr daśaśatās tadā

07,084.001@009_0045 jvalantīr vikirantīś ca jvālāmālāḥ sahasraśaḥ

07,084.001@009_0046 yugāntolkānibhās tīkṣṇā hemadaṇḍā mahāsvanāḥ

07,084.001@009_0047 tāś cāpatantīḥ saṃprekṣya rākṣasasya ghaṭotkacaḥ

07,084.001@009_0048 ardhacandraiḥ praciccheda nārācaiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,084.001@009_0049 tato roṣaparītāṅgaḥ pramumoca sa rākṣasaḥ

07,084.001@009_0050 śaravarṣaṃ mahāghoraṃ ghaṭotkacarathaṃ prati

07,084.001a alambusaṃ tathā yuddhe vicarantam abhītavat

07,084.001c haiḍimbaḥ prayayau tūrṇaṃ vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ

07,084.002a tayoḥ pratibhayaṃ yuddham āsīd rākṣasasiṃhayoḥ

07,084.002c kurvator vividhā māyāḥ śakraśambarayor iva

07,084.003a alambuso bhṛśaṃ kruddho ghaṭotkacam atāḍayat

07,084.003b*0567_01 tayor yuddhaṃ samabhavad rakṣogrāmaṇimukhyayoḥ

07,084.003b*0567_02 yādṛg eva purā vṛttaṃ rāmarāvaṇayoḥ prabho

07,084.003b*0568_01 tādṛg yuddhaṃ samabhavat tayo rākṣasasiṃhayoḥ

07,084.003c ghaṭotkacas tu viṃśatyā nārācānāṃ stanāntare

07,084.003e alambusam atho viddhvā siṃhavad vyanadan muhuḥ

07,084.004a tathaivālambuso rājan haiḍimbaṃ yuddhadurmadam

07,084.004c viddhvā viddhvānadad dhṛṣṭaḥ pūrayan khaṃ samantataḥ

07,084.005a tathā tau bhṛśasaṃkruddhau rākṣasendrau mahābalau

07,084.005c nirviśeṣam ayudhyetāṃ māyābhir itaretaram

07,084.006a māyāśatasṛjau dṛptau mohayantau parasparam

07,084.006c māyāyuddhe sukuśalau māyāyuddham ayudhyatām

07,084.007a yāṃ yāṃ ghaṭotkaco yuddhe māyāṃ darśayate nṛpa

07,084.007c tāṃ tām alambuso rājan māyayaiva nijaghnivān

07,084.008a taṃ tathā yudhyamānaṃ tu māyāyuddhaviśāradam

07,084.008c alambusaṃ rākṣasendraṃ dṛṣṭvākrudhyanta pāṇḍavāḥ

07,084.009a ta enaṃ bhṛśasaṃkruddhāḥ sarvataḥ pravarā rathaiḥ

07,084.009c abhyadravanta saṃkruddhā bhīmasenādayo nṛpa

07,084.010a ta enaṃ koṣṭhakīkṛtya rathavaṃśena māriṣa

07,084.010c sarvato vyakiran bāṇair ulkābhir iva kuñjaram

07,084.011a sa teṣām astravegaṃ taṃ pratihatyāstramāyayā

07,084.011c tasmād rathavrajān mukto vanadāhād iva dvipaḥ

07,084.012a sa visphārya dhanur ghoram indrāśanisamasvanam

07,084.012c mārutiṃ pañcaviṃśatyā bhaimaseniṃ ca pañcabhiḥ

07,084.012e yudhiṣṭhiraṃ tribhir viddhvā sahadevaṃ ca saptabhiḥ

07,084.013a nakulaṃ ca trisaptatyā drupadeyāṃś ca māriṣa

07,084.013c pañcabhiḥ pañcabhir viddhvā ghoraṃ nādaṃ nanāda ha

07,084.014a taṃ bhīmaseno navabhiḥ sahadevaś ca pañcabhiḥ

07,084.014c yudhiṣṭhiraḥ śatenaiva rākṣasaṃ pratyavidhyata

07,084.014e nakulaś ca catuḥṣaṣṭyā draupadeyās tribhis tribhiḥ

07,084.015a haiḍimbo rākṣasaṃ viddhvā yuddhe pañcāśatā śaraiḥ

07,084.015c punar vivyādha saptatyā nanāda ca mahābalaḥ

07,084.015d*0569_01 tasya nādena mahatā kampiteyaṃ vasuṃdharā

07,084.015d*0569_02 saparvatavanā rājan sapādapajalāśayā

07,084.016a so 'tividdho maheṣvāsaḥ sarvatas tair mahārathaiḥ

07,084.016c prativivyādha tān sarvān pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ

07,084.017a taṃ kruddhaṃ rākṣasaṃ yuddhe pratikruddhas tu rākṣasaḥ

07,084.017c haiḍimbo bharataśreṣṭha śarair vivyādha saptabhiḥ

07,084.018a so 'tividdho balavatā rākṣasendro mahābalaḥ

07,084.018c vyasṛjat sāyakāṃs tūrṇaṃ svarṇapuṅkhāñ śilāśitān

07,084.019a te śarā nataparvāṇo viviśū rākṣasaṃ tadā

07,084.019c ruṣitāḥ pannagā yadvad girim ugrā mahābalāḥ

07,084.020a tatas te pāṇḍavā rājan samantān niśitāñ śarān

07,084.020c preṣayām āsur udvignā haiḍimbaś ca ghaṭotkacaḥ

07,084.021a sa vadhyamānaḥ samare pāṇḍavair jitakāśibhiḥ

07,084.021b*0570_01 martyadharmam anuprāptaḥ kartavyaṃ nānvapadyata

07,084.021b*0570_02 tataḥ samaraśauṇḍo vai bhaimasenir mahābalaḥ

07,084.021b*0570_03 samīkṣya tadavasthaṃ taṃ vadhāyāsya mano dadhe

07,084.021b*0570_04 vegaṃ cakre mahāntaṃ ca rākṣasendrarathaṃ prati

07,084.021b@010_0001 ghaṭotkaco 'py asaṃbhrāntaḥ śaravarṣaṃ mahattaram

07,084.021b@010_0002 alambusavadhaprepsur mumocāgnir iva jvalan

07,084.021b@010_0003 alambusarathāc cogrād ghaṭotkacarathād api

07,084.021b@010_0004 śarāḥ prādurbhavanti sma dvirephā iva khād diśaḥ

07,084.021b@010_0005 abhracchāyeva racitā bāṇais tatra nareśvara

07,084.021b@010_0006 na sma vijñāyate kiṃ cid andhakāre kṛte śaraiḥ

07,084.021b@010_0007 tata ākarṇamuktena bhallena ca ghaṭotkacaḥ

07,084.021b@010_0008 alambusasya ciccheda śiro yantur mahābalaḥ

07,084.021b@010_0009 tato 'parair vegavadbhiḥ kṣurais tasya ghaṭotkacaḥ

07,084.021b@010_0010 akṣamīṣāṃ yugaṃ caiva ciccheda yudhi tāḍayan

07,084.021b@010_0011 avaskandya rathāt tūrṇaṃ kairmīriḥ krodhamūrchitaḥ

07,084.021b@010_0012 tasmin māyāmayaṃ ghoram astravarṣaṃ vavarṣa ha

07,084.021b@010_0013 ghaṭotkaco 'pyāśu rathāt praskandya sa tam eva ca

07,084.021b@010_0014 māyāstreṇaiva māyāstraṃ vyadhamat samare ripoḥ

07,084.021b@010_0015 haiḍimbenārdyamānas tu yudhi so 'lambuso dṛḍham

07,084.021b@010_0016 antarhito mahārāja ghaṭotkacam ayodhayat

07,084.021b@010_0017 antardhānagataṃ dṛṣṭvā tatra tatra ghaṭotkacaḥ

07,084.021b@010_0018 gadayā tāḍayām āsa vegavatyā mahābalaḥ

07,084.021b@010_0019 utpapāta tato vyomni prahāraparipīḍitaḥ

07,084.021b@010_0020 alambuso rākṣasendraḥ sahasā pakṣirāḍ iva

07,084.021b@010_0021 ghaṭotkaco 'py asaṃbhrāntaḥ khaḍgapāṇir athotpatat

07,084.021b@010_0022 tato vegena mahatā vivarṣiṣur ivāmbudaḥ

07,084.021b@010_0023 tam āpatantaṃ saṃprekṣya kairmīrī rākṣasottamaḥ

07,084.021b@010_0024 abhidudrāva vegena siṃhaḥ siṃham iva sthitam

07,084.021b@010_0025 dakṣiṇenāsim udyamya vakṣaḥ pracchādya varmaṇā

07,084.021b@010_0026 abhidudrāva vegena vegavantaṃ ghaṭotkacaḥ

07,084.021b@010_0027 tāv ubhau vegasaṃrabdhāv alambusaghaṭotkacau

07,084.021b@010_0028 anyonyasya tathaivorū samājaghnatur añjasā

07,084.021b@010_0029 anyonyasyābhighātena tayo rākṣasasiṃhayoḥ

07,084.021b@010_0030 śailenābhihatasyaiva śailasyābhūn mahāsvanaḥ

07,084.021b@010_0031 tatopasṛtya sahasā punar āpetatur bhṛśam

07,084.021b@010_0032 carantāv asimārgāṃs tān vividhān rākṣasottamau

07,084.021b@010_0033 tayor gātreṣu patitāv asī bhinnau nipetatuḥ

07,084.021b@010_0034 vegotsṛṣṭe maghavatā vajre śailataṭeṣv iva

07,084.021b@010_0035 tataḥ sainyāni dadṛśus tad yuddham atidāruṇam

07,084.021b@010_0036 yuddhaṃ tayo rākṣasayor āmiṣe śyenayor iva

07,084.021b@010_0037 tato lohitaraktākṣāv ubhau tau rākṣasottamau

07,084.021b@010_0038 adṛśyetāṃ tu śārdūlau sandhyāraktāv ivāmbudau

07,084.021b@010_0039 cakrāte śyenavac caiva maṇḍalāni sahasraśaḥ

07,084.021b@010_0040 ubhau nistriṃśahastau tau sapakṣāv iva pakṣiṇau

07,084.021b@010_0041 tato bhrāmya tu taṃ khaḍgaṃ pāṇḍoḥ kirmīranandanaḥ

07,084.021b@010_0042 cikṣepāsya śiro hartuṃ sa ca tasya ghaṭotkacaḥ

07,084.021b@010_0043 tāv asī yugapad dīptau sametya vipulau bhuvi

07,084.021b@010_0044 patitau tau tu bāhubhyāṃ rākṣasau samasajjatām

07,084.021b@010_0045 śīrṣaghātāṃsaghātaiś ca parasparam athāhatau

07,084.021b@010_0046 punar vimiśritau vīrau vyāyudhyete muhur muhuḥ

07,084.021c dagdhādrikūṭaśṛṅgābhaṃ bhinnāñjanacayopamam

07,084.021d*0571_01 rathād ratham abhidrutya kruddho haiḍimba ākṣipat

07,084.021d*0571_02 udbabarha rathāc cāpi pannagaṃ garuḍo yathā

07,084.022a samutkṣipya ca bāhubhyām āvidhya ca punaḥ punaḥ

07,084.022c niṣpipeṣa kṣitau kṣipraṃ pūrṇakumbham ivāśmani

07,084.023a balalāghavasaṃpannaḥ saṃpanno vikrameṇa ca

07,084.023c bhaimasenī raṇe kruddhaḥ sarvasainyāny abhīṣayat

07,084.024a sa visphuṭitasarvāṅgaś cūrṇitāsthivibhūṣaṇaḥ

07,084.024c ghaṭotkacena vīreṇa hataḥ sālakaṭaṅkaṭaḥ

07,084.024d*0572_01 pāṇḍavānāṃ tataḥ senā taṃ dṛṣṭvā vinipātitam

07,084.024d*0572_02 nanāda sumahānādaṃ harṣavegasamāplutā

07,084.024d*0572_03 tatas tu nipapātāśu gatāsur bhuvi rākṣasaḥ

07,084.024d*0572_04 śikharaṃ parvatasyeva vajravegena pātitam

07,084.024d*0572_05 patatā tena mahatā rathināṃ dantināṃ daśa

07,084.024d*0572_06 tava sainye mahārāja nihatāḥ subṛhattayā

07,084.025a tataḥ sumanasaḥ pārthā hate tasmin niśācare

07,084.025c cukruśuḥ siṃhanādāṃś ca vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha

07,084.026a tāvakāś ca hataṃ dṛṣṭvā rākṣasendraṃ mahābalam

07,084.026c alambusaṃ bhīmarūpaṃ viśīrṇam iva parvatam

07,084.026e hāhākāram akurvanta sainyāni bharatarṣabha

07,084.027a janāś ca tad dadṛśire rakṣaḥ kautūhalānvitāḥ

07,084.027c yadṛcchayā nipatitaṃ bhūmāv aṅgārakaṃ yathā

07,084.028a ghaṭotkacas tu tad dhatvā rakṣo balavatāṃ varam

07,084.028c mumoca balavan nādaṃ balaṃ hatveva vāsavaḥ

07,084.029a sa pūjyamānaḥ pitṛbhiḥ sabāndhavair; ghaṭotkacaḥ karmaṇi duṣkare kṛte

07,084.029b*0573_01 tato ghaṭotkaco hatvā tad rakṣo vṛtrasaṃnibham

07,084.029b*0573_02 punaḥ svaratham āsthāya vijigīṣur nanāda ca

07,084.029b*0573_03 nanāda cātīva hi pāṇḍavātmajo

07,084.029b*0573_04 raṇājire hṛṣṭamanā ghaṭotkacaḥ

07,084.029c ripuṃ nihatyābhinananda vai tadā; alambusaṃ pakvam alambusaṃ yathā

07,084.030a tato ninādaḥ sumahān samutthitaḥ; saśaṅkhanānāvidhabāṇaghoṣavān

07,084.030c niśamya taṃ pratyanadaṃs tu kauravās; tato dhvanir bhuvanam athāspṛśad bhṛśam

07,084.030d*0574_01 tato 'bhigamya rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,084.030d*0574_02 svakarmāvedayan mūrdhnā sāñjalir nipapāta ha

07,084.030d*0574_03 mūrdhny upāghrāya taṃ jyeṣṭhaḥ pariṣvajya ca pāṇḍavaḥ

07,084.030d*0574_04 prīto 'smīty abravīd rājan harṣād utphullalocanaḥ

07,084.030d*0574_05 ghaṭotkacena niṣpiṣṭe mṛte sālakaṭaṅkaṭe

07,084.030d*0574_06 babhūvur muditāḥ sarve hate tasmin niśācare

07,085.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,085.001a bhāradvājaṃ kathaṃ yuddhe yuyudhāno 'bhyavārayat

07,085.001c saṃjayācakṣva tattvena paraṃ kautūhalaṃ hi me

07,085.002 saṃjaya uvāca

07,085.002a śṛṇu rājan mahāprājña saṃgrāmaṃ lomaharṣaṇam

07,085.002c droṇasya pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yuyudhānapurogamaiḥ

07,085.003a vadhyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā yuyudhānena māriṣa

07,085.003c abhyadravat svayaṃ droṇaḥ sātyakiṃ satyavikramam

07,085.004a tam āpatantaṃ sahasā bhāradvājaṃ mahāratham

07,085.004c sātyakiḥ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samārpayat

07,085.005a droṇo 'pi yudhi vikrānto yuyudhānaṃ samāhitaḥ

07,085.005c avidhyat pañcabhis tūrṇaṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,085.006a te varma bhittvā sudṛḍhaṃ dviṣatpiśitabhojanāḥ

07,085.006c abhyagur dharaṇīṃ rājañ śvasanta iva pannagāḥ

07,085.007a dīrghabāhur abhikruddhas tottrārdita iva dvipaḥ

07,085.007c droṇaṃ pañcāśatāvidhyan nārācair agnisaṃnibhaiḥ

07,085.008a bhāradvājo raṇe viddho yuyudhānena satvaram

07,085.008c sātyakiṃ bahubhir bāṇair yatamānam avidhyata

07,085.009a tataḥ kruddho maheṣvāso bhūya eva mahābalaḥ

07,085.009c sātvataṃ pīḍayām āsa śatena nataparvaṇā

07,085.010a sa vadhyamānaḥ samare bhāradvājena sātyakiḥ

07,085.010c nābhyapadyata kartavyaṃ kiṃ cid eva viśāṃ pate

07,085.011a viṣaṇṇavadanaś cāpi yuyudhāno 'bhavan nṛpa

07,085.011c bhāradvājaṃ raṇe dṛṣṭvā visṛjantaṃ śitāñ śarān

07,085.012a taṃ tu saṃprekṣya te putrāḥ sainikāś ca viśāṃ pate

07,085.012c prahṛṣṭamanaso bhūtvā siṃhavad vyanadan muhuḥ

07,085.013a taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ pīḍyamānaṃ ca mādhavam

07,085.013c yudhiṣṭhiro 'bravīd rājan sarvasainyāni bhārata

07,085.014a eṣa vṛṣṇivaro vīraḥ sātyakiḥ satyakarmakṛt

07,085.014c grasyate yudhi vīreṇa bhānumān iva rāhuṇā

07,085.014e abhidravata gacchadhvaṃ sātyakir yatra yudhyate

07,085.015a dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyam idam āha janādhipa

07,085.015b*0575_01 droṇaṃ vāraya sukṣipraṃ satyakaṃ mā vadhīd dvijaḥ

07,085.015c abhidrava drutaṃ droṇaṃ kiṃ nu tiṣṭhasi pārṣata

07,085.015e na paśyasi bhayaṃ ghoraṃ droṇān naḥ samupasthitam

07,085.016a asau droṇo maheṣvāso yuyudhānena saṃyuge

07,085.016c krīḍate sūtrabaddhena pakṣiṇā bālako yathā

07,085.017a tatraiva sarve gacchantu bhīmasenamukhā rathāḥ

07,085.017c tvayaiva sahitā yattā yuyudhānarathaṃ prati

07,085.018a pṛṣṭhato 'nugamiṣyāmi tvām ahaṃ sahasainikaḥ

07,085.018c sātyakiṃ mokṣayasvādya yamadaṃṣṭrāntaraṃ gatam

07,085.019a evam uktvā tato rājā sarvasainyena pāṇḍavaḥ

07,085.019c abhyadravad raṇe droṇaṃ yuyudhānasya kāraṇāt

07,085.020a tatrārāvo mahān āsīd droṇam ekaṃ yuyutsatām

07,085.020c pāṇḍavānāṃ ca bhadraṃ te sṛñjayānāṃ ca sarvaśaḥ

07,085.021a te sametya naravyāghrā bhāradvājaṃ mahāratham

07,085.021c abhyavarṣañ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ

07,085.022a smayann eva tu tān vīrān droṇaḥ pratyagrahīt svayam

07,085.022c atithīn āgatān yadvat salilenāsanena ca

07,085.023a tarpitās te śarais tasya bhāradvājasya dhanvinaḥ

07,085.023c ātitheyagṛhaṃ prāpya nṛpate 'tithayo yathā

07,085.024a bhāradvājaṃ ca te sarve na śekuḥ prativīkṣitum

07,085.024c madhyaṃdinam anuprāptaṃ sahasrāṃśum iva prabho

07,085.025a tāṃs tu sarvān maheṣvāsān droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,085.025c atāpayac charavrātair gabhastibhir ivāṃśumān

07,085.026a vadhyamānā raṇe rājan pāṇḍavāḥ sṛñjayās tathā

07,085.026c trātāraṃ nādhyagacchanta paṅkamagnā iva dvipāḥ

07,085.027a droṇasya ca vyadṛśyanta visarpanto mahāśarāḥ

07,085.027c gabhastaya ivārkasya pratapantaḥ samantataḥ

07,085.028a tasmin droṇena nihatāḥ pāñcālāḥ pañcaviṃśatiḥ

07,085.028c mahārathasamākhyātā dhṛṣṭadyumnasya saṃmatāḥ

07,085.029a pāṇḍūnāṃ sarvasainyeṣu pāñcālānāṃ tathaiva ca

07,085.029b*0576_01 pāñcāleṣv atha śūreṣu kekayeṣu ca mānavāḥ

07,085.029c droṇaṃ sma dadṛśuḥ śūraṃ vinighnantaṃ varān varān

07,085.030a kekayānāṃ śataṃ hatvā vidrāvya ca samantataḥ

07,085.030c droṇas tasthau mahārāja vyāditāsya ivāntakaḥ

07,085.031a pāñcālān sṛñjayān matsyān kekayān pāṇḍavān api

07,085.031c droṇo 'jayan mahābāhuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,085.032a teṣāṃ samabhavac chabdo vadhyatāṃ droṇasāyakaiḥ

07,085.032c vanaukasām ivāraṇye dahyatāṃ dhūmaketunā

07,085.033a tatra devāḥ sagandharvāḥ pitaraś cābruvan nṛpa

07,085.033c ete dravanti pāñcālāḥ pāṇḍavāś ca sasainikāḥ

07,085.034a taṃ tathā samare droṇaṃ nighnantaṃ somakān raṇe

07,085.034c na cāpy abhiyayuḥ ke cid apare naiva vivyadhuḥ

07,085.035a vartamāne tathā raudre tasmin vīravarakṣaye

07,085.035c aśṛṇot sahasā pārthaḥ pāñcajanyasya nisvanam

07,085.036a pūrito vāsudevena śaṅkharāṭ svanate bhṛśam

07,085.036c yudhyamāneṣu vīreṣu saindhavasyābhirakṣiṣu

07,085.036e nadatsu dhārtarāṣṭreṣu vijayasya rathaṃ prati

07,085.037a gāṇḍīvasya ca nirghoṣe vipranaṣṭe samantataḥ

07,085.037c kaśmalābhihato rājā cintayām āsa pāṇḍavaḥ

07,085.038a na nūnaṃ svasti pārthasya yathā nadati śaṅkharāṭ

07,085.038c kauravāś ca yathā hṛṣṭā vinadanti muhur muhuḥ

07,085.038d*0577_01 saṃjaya uvāca

07,085.038d*0577_01 vyaktam adya vinaśyante sarvalokamahārathāḥ

07,085.038d*0577_02 śrutvā tu ninadaṃ ghoraṃ pāñcajanyasya māriṣa

07,085.039a evaṃ saṃcintayitvā tu vyākulenāntarātmanā

07,085.039c ajātaśatruḥ kaunteyaḥ sātvataṃ pratyabhāṣata

07,085.040a bāṣpagadgadayā vācā muhyamāno muhur muhuḥ

07,085.040c kṛtyasyānantarāpekṣī śaineyaṃ śinipuṃgavam

07,085.041a yaḥ sa dharmaḥ purā dṛṣṭaḥ sadbhiḥ śaineya śāśvataḥ

07,085.041c sāṃparāye suhṛtkṛtye tasya kālo 'yam āgataḥ

07,085.042a sarveṣv api ca yodheṣu cintayañ śinipuṃgava

07,085.042c tvattaḥ suhṛttamaṃ kaṃ cin nābhijānāmi sātyake

07,085.043a yo hi prītamanā nityaṃ yaś ca nityam anuvrataḥ

07,085.043c sa kārye sāṃparāye tu niyojya iti me matiḥ

07,085.044a yathā ca keśavo nityaṃ pāṇḍavānāṃ parāyaṇam

07,085.044c tathā tvam api vārṣṇeya kṛṣṇatulyaparākramaḥ

07,085.045a so 'haṃ bhāraṃ samādhāsye tvayi taṃ voḍhum arhasi

07,085.045c abhiprāyaṃ ca me nityaṃ na vṛthā kartum arhasi

07,085.046a sa tvaṃ bhrātur vayasyasya guror api ca saṃyuge

07,085.046c kuru kṛcchre sahāyārtham arjunasya nararṣabha

07,085.047a tvaṃ hi satyavrataḥ śūro mitrāṇām abhayaṃkaraḥ

07,085.047c loke vikhyāyase vīra karmabhiḥ satyavāg iti

07,085.048a yo hi śaineya mitrārthe yudhyamānas tyajet tanum

07,085.048c pṛthivīṃ vā dvijātibhyo yo dadyāt samam eva tat

07,085.049a śrutāś ca bahavo 'smābhī rājāno ye divaṃ gatāḥ

07,085.049c dattvemāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ brāhmaṇebhyo yathāvidhi

07,085.049d*0578_01 dīyamānā hi bahubhir dāsyate ca muhur mahī

07,085.049d*0578_02 nanu kaś cid raṇe prāṇān mitrārthe tyaktavān iha

07,085.050a evaṃ tvām api dharmātman prayāce 'haṃ kṛtāñjaliḥ

07,085.050c pṛthivīdānatulyaṃ syād adhikaṃ vā phalaṃ vibho

07,085.051a eka eva sadā kṛṣṇo mitrāṇām abhayaṃkaraḥ

07,085.051c raṇe saṃtyajati prāṇān dvitīyas tvaṃ ca sātyake

07,085.052a vikrāntasya ca vīrasya yuddhe prārthayato yaśaḥ

07,085.052c śūra eva sahāyaḥ syān netaraḥ prākṛto janaḥ

07,085.053a īdṛśe tu parāmarde vartamānasya mādhava

07,085.053c tvad anyo hi raṇe goptā vijayasya na vidyate

07,085.054a ślāghann eva hi karmāṇi śataśas tava pāṇḍavaḥ

07,085.054c mama saṃjanayan harṣaṃ punaḥ punar akīrtayat

07,085.055a laghvastraś citrayodhī ca tathā laghuparākramaḥ

07,085.055c prājñaḥ sarvāstravic chūro muhyate na ca saṃyuge

07,085.056a mahāskandho mahorasko mahābāhur mahādhanuḥ

07,085.056c mahābalo mahāvīryaḥ sa mahātmā mahārathaḥ

07,085.057a śiṣyo mama sakhā caiva priyo 'syāhaṃ priyaś ca me

07,085.057c yuyudhānaḥ sahāyo me pramathiṣyati kauravān

07,085.058a asmadarthaṃ ca rājendra saṃnahyed yadi keśavaḥ

07,085.058c rāmo vāpy aniruddho vā pradyumno vā mahārathaḥ

07,085.059a gado vā sāraṇo vāpi sāmbo vā saha vṛṣṇibhiḥ

07,085.059c sahāyārthaṃ mahārāja saṃgrāmottamamūrdhani

07,085.060a tathāpy ahaṃ naravyāghraṃ śaineyaṃ satyavikramam

07,085.060c sāhāyye viniyokṣyāmi nāsti me 'nyo hi tatsamaḥ

07,085.061a iti dvaitavane tāta mām uvāca dhanaṃjayaḥ

07,085.061c parokṣaṃ tvadguṇāṃs tathyān kathayann āryasaṃsadi

07,085.062a tasya tvam evaṃ saṃkalpaṃ na vṛthā kartum arhasi

07,085.062c dhanaṃjayasya vārṣṇeya mama bhīmasya cobhayoḥ

07,085.063a yac cāpi tīrthāni carann agacchaṃ dvārakāṃ prati

07,085.063c tatrāham api te bhaktim arjunaṃ prati dṛṣṭavān

07,085.064a na tat sauhṛdam anyeṣu mayā śaineya lakṣitam

07,085.064c yathā tvam asmān bhajase vartamānān upaplave

07,085.065a so 'bhijātyā ca bhaktyā ca sakhyasyācāryakasya ca

07,085.065c sauhṛdasya ca vīryasya kulīnatvasya mādhava

07,085.066a satyasya ca mahābāho anukampārtham eva ca

07,085.066c anurūpaṃ maheṣvāsa karma tvaṃ kartum arhasi

07,085.067a soyodhano hi sahasā gato droṇena daṃśitaḥ

07,085.067c pūrvam eva tu yātās te kauravāṇāṃ mahārathāḥ

07,085.068a sumahān ninadaś caiva śrūyate vijayaṃ prati

07,085.068c sa śaineya javenātra gantum arhasi mādhava

07,085.069a bhīmaseno vayaṃ caiva saṃyattāḥ sahasainikāḥ

07,085.069c droṇam āvārayiṣyāmo yadi tvāṃ prati yāsyati

07,085.070a paśya śaineya sainyāni dravamāṇāni saṃyuge

07,085.070c mahāntaṃ ca raṇe śabdaṃ dīryamāṇāṃ ca bhāratīm

07,085.071a mahāmārutavegena samudram iva parvasu

07,085.071c dhārtarāṣṭrabalaṃ tāta vikṣiptaṃ savyasācinā

07,085.072a rathair viparidhāvadbhir manuṣyaiś ca hayaiś ca ha

07,085.072c sainyaṃ rajaḥsamuddhūtam etat saṃparivartate

07,085.073a saṃvṛtaḥ sindhusauvīrair nakharaprāsayodhibhiḥ

07,085.073c atyantāpacitaiḥ śūraiḥ phalgunaḥ paravīrahā

07,085.074a naitad balam asaṃvārya śakyo hantuṃ jayadrathaḥ

07,085.074c ete hi saindhavasyārthe sarve saṃtyaktajīvitāḥ

07,085.075a śaraśaktidhvajavanaṃ hayanāgasamākulam

07,085.075c paśyaitad dhārtarāṣṭrāṇām anīkaṃ sudurāsadam

07,085.076a śṛṇu dundubhinirghoṣaṃ śaṅkhaśabdāṃś ca puṣkalān

07,085.076c siṃhanādaravāṃś caiva rathanemisvanāṃs tathā

07,085.077a nāgānāṃ śṛṇu śabdaṃ ca pattīnāṃ ca sahasraśaḥ

07,085.077c sādināṃ dravatāṃ caiva śṛṇu kampayatāṃ mahīm

07,085.078a purastāt saindhavānīkaṃ droṇānīkasya pṛṣṭhataḥ

07,085.078c bahutvād dhi naravyāghra devendram api pīḍayet

07,085.079a aparyante bale magno jahyād api ca jīvitam

07,085.079c tasmiṃś ca nihate yuddhe kathaṃ jīveta mādṛśaḥ

07,085.079e sarvathāham anuprāptaḥ sukṛcchraṃ bata jīvitam

07,085.080a śyāmo yuvā guḍākeśo darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ

07,085.080c laghvastraś citrayodhī ca praviṣṭas tāta bhāratīm

07,085.081a sūryodaye mahābāhur divasaś cātivartate

07,085.081c tanna jānāmi vārṣṇeya yadi jīvati vā na vā

07,085.081e kurūṇāṃ cāpi tat sainyaṃ sāgarapratimaṃ mahat

07,085.082a eka eva ca bībhatsuḥ praviṣṭas tāta bhāratīm

07,085.082c aviṣahyāṃ mahābāhuḥ surair api mahāmṛdhe

07,085.083a na ca me vartate buddhir adya yuddhe kathaṃ cana

07,085.083c droṇo 'pi rabhaso yuddhe mama pīḍayate balam

07,085.083e pratyakṣaṃ te mahābāho yathāsau carati dvijaḥ

07,085.084a yugapac ca sametānāṃ kāryāṇāṃ tvaṃ vicakṣaṇaḥ

07,085.084c mahārthaṃ laghusaṃyuktaṃ kartum arhasi mādhava

07,085.085a tasya me sarvakāryeṣu kāryam etan mataṃ sadā

07,085.085c arjunasya paritrāṇaṃ kartavyam iti saṃyuge

07,085.086a nāhaṃ śocāmi dāśārhaṃ goptāraṃ jagataḥ prabhum

07,085.086c sa hi śakto raṇe tāta trīṃl lokān api saṃgatān

07,085.087a vijetuṃ puruṣavyāghra satyam etad bravīmi te

07,085.087c kiṃ punar dhārtarāṣṭrasya balam etat sudurbalam

07,085.088a arjunas tv eva vārṣṇeya pīḍito bahubhir yudhi

07,085.088c prajahyāt samare prāṇāṃs tasmād vindāmi kaśmalam

07,085.089a tasya tvaṃ padavīṃ gaccha gaccheyus tvādṛśā yathā

07,085.089c tādṛśasyedṛśe kāle mādṛśenābhicoditaḥ

07,085.089d*0579_01 tvādṛśās tādṛśaṃ gacches tādṛśaṃ gaccha satyaka

07,085.089d*0580_01 suhṛdo vai suhṛtkṛtye param āsthāya vikramam

07,085.089d*0580_02 suhṛdaḥ padam anvicchan na vyatheta kathaṃ cana

07,085.090a raṇe vṛṣṇipravīrāṇāṃ dvāv evātirathau smṛtau

07,085.090c pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ ca sātvata viśrutaḥ

07,085.091a astre nārāyaṇasamaḥ saṃkarṣaṇasamo bale

07,085.091c vīratāyāṃ naravyāghra dhanaṃjayasamo hy asi

07,085.092a bhīṣmadroṇāv atikramya sarvayuddhaviśāradam

07,085.092c tvām adya puruṣavyāghraṃ loke santaḥ pracakṣate

07,085.092d*0581_01 sadevāsuragandharvān sakiṃnaramahoragān

07,085.092d*0581_02 yodhayet sa jagat sarvaṃ vijayeta ripūn bahūn

07,085.092d*0581_03 iti bruvanti lokeṣu janās tava guṇās tathā

07,085.092d*0581_04 samāgameṣu jalpanti pṛthag eva ca sarvadā

07,085.093a nāsādhyaṃ vidyate loke sātyaker iti mādhava

07,085.093c tat tvāṃ yad abhivakṣyāmi tat kuruṣva mahābala

07,085.094a saṃbhāvanā hi lokasya tava pārthasya cobhayoḥ

07,085.094c nānyathā tāṃ mahābāho saṃprakartum ihārhasi

07,085.095a parityajya priyān prāṇān raṇe vicara vīravat

07,085.095c na hi śaineya dāśārhā raṇe rakṣanti jīvitam

07,085.096a ayuddham anavasthānaṃ saṃgrāme ca palāyanam

07,085.096c bhīrūṇām asatāṃ mārgo naiṣa dāśārhasevitaḥ

07,085.097a tavārjuno gurus tāta dharmātmā śinipuṃgava

07,085.097c vāsudevo guruś cāpi tava pārthasya dhīmataḥ

07,085.098a kāraṇadvayam etad dhi jānānas tvāham abruvam

07,085.098c māvamaṃsthā vaco mahyaṃ gurus tava guror hy aham

07,085.099a vāsudevamataṃ caitan mama caivārjunasya ca

07,085.099c satyam etan mayoktaṃ te yāhi yatra dhanaṃjayaḥ

07,085.100a etad vacanam ājñāya mama satyaparākrama

07,085.100c praviśaitad balaṃ tāta dhārtarāṣṭrasya durmateḥ

07,085.101a praviśya ca yathānyāyaṃ saṃgamya ca mahārathaiḥ

07,085.101c yathārham ātmanaḥ karma raṇe sātvata darśaya

07,086.001 saṃjaya uvāca

07,086.001a prītiyuktaṃ ca hṛdyaṃ ca madhurākṣaram eva ca

07,086.001c kālayuktaṃ ca citraṃ ca svatayā cābhibhāṣitam

07,086.002a dharmarājasya tad vākyaṃ niśamya śinipuṃgavaḥ

07,086.002c sātyakir bharataśreṣṭha pratyuvāca yudhiṣṭhiram

07,086.003a śrutaṃ te gadato vākyaṃ sarvam etan mayācyuta

07,086.003c nyāyayuktaṃ ca citraṃ ca phalgunārthe yaśaskaram

07,086.004a evaṃvidhe tathā kāle madṛśaṃ prekṣya saṃmatam

07,086.004c vaktum arhasi rājendra yathā pārthaṃ tathaiva mām

07,086.005a na me dhanaṃjayasyārthe prāṇā rakṣyāḥ kathaṃ cana

07,086.005c tvatprayuktaḥ punar ahaṃ kiṃ na kuryāṃ mahāhave

07,086.006a lokatrayaṃ yodhayeyaṃ sadevāsuramānuṣam

07,086.006c tvatprayukto narendreha kim utaitat sudurbalam

07,086.007a suyodhanabalaṃ tv adya yodhayiṣye samantataḥ

07,086.007c vijeṣye ca raṇe rājan satyam etad bravīmi te

07,086.008a kuśaly ahaṃ kuśalinaṃ samāsādya dhanaṃjayam

07,086.008c hate jayadrathe rājan punar eṣyāmi te 'ntikam

07,086.009a avaśyaṃ tu mayā sarvaṃ vijñāpyas tvaṃ narādhipa

07,086.009c vāsudevasya yad vākyaṃ phalgunasya ca dhīmataḥ

07,086.010a dṛḍhaṃ tv abhiparīto 'ham arjunena punaḥ punaḥ

07,086.010c madhye sarvasya sainyasya vāsudevasya śṛṇvataḥ

07,086.011a adya mādhava rājānam apramatto 'nupālaya

07,086.011c āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā yāvad dhanmi jayadratham

07,086.012a tvayi vāhaṃ mahābāho pradyumne vā mahārathe

07,086.012c nṛpaṃ nikṣipya gaccheyaṃ nirapekṣo jayadratham

07,086.012d*0582_01 sa evaṃ vai vinikṣipto nikṣepaḥ savyasācinā

07,086.012d*0582_02 bhāradvājabhayaṃ te 'dya manyate vai dhanaṃjayaḥ

07,086.013a jānīṣe hi raṇe droṇaṃ rabhasaṃ śreṣṭhasaṃmatam

07,086.013c pratijñā cāpi te nityaṃ śrutā droṇasya mādhava

07,086.014a grahaṇaṃ dharmarājasya bhāradvājo 'nugṛdhyati

07,086.014c śaktaś cāpi raṇe droṇo nigṛhītuṃ yudhiṣṭhiram

07,086.015a evaṃ tvayi samādhāya dharmarājaṃ narottamam

07,086.015c aham adya gamiṣyāmi saindhavasya vadhāya hi

07,086.015d*0583_01 sa tvam adya raṇe yatto rakṣa mādhava pāṇḍavam

07,086.015d*0583_02 rakṣaṇe dharmarājasya dhruvo hi vijayo mama

07,086.016a jayadratham ahaṃ hatvā dhruvam eṣyāmi mādhava

07,086.016c dharmarājaṃ yathā droṇo nigṛhṇīyād raṇe balāt

07,086.017a nigṛhīte naraśreṣṭhe bhāradvājena mādhava

07,086.017c saindhavasya vadho na syān mamāprītis tathā bhavet

07,086.018a evaṃ gate naraśreṣṭha pāṇḍave satyavādini

07,086.018c asmākaṃ gamanaṃ vyaktaṃ vanaṃ prati bhavet punaḥ

07,086.019a so 'yaṃ mama jayo vyaktaṃ vyartha eva bhaviṣyati

07,086.019c yadi droṇo raṇe kruddho nigṛhṇīyād yudhiṣṭhiram

07,086.020a sa tvam adya mahābāho priyārthaṃ mama mādhava

07,086.020c jayārthaṃ ca yaśorthaṃ ca rakṣa rājānam āhave

07,086.021a sa bhavān mayi nikṣepo nikṣiptaḥ savyasācinā

07,086.021c bhāradvājād bhayaṃ nityaṃ paśyamānena te prabho

07,086.022a tasyāpi ca mahābāho nityaṃ paśyati saṃyuge

07,086.022c nānyaṃ hi pratiyoddhāraṃ raukmiṇeyād ṛte prabho

07,086.022e māṃ vāpi manyate yuddhe bhāradvājasya dhīmataḥ

07,086.022f*0584_01 bhīmo vāpi mahārāja prabhañjanasamo bale

07,086.023a so 'haṃ saṃbhāvanāṃ caitām ācāryavacanaṃ ca tat

07,086.023c pṛṣṭhato notsahe kartuṃ tvāṃ vā tyaktuṃ mahīpate

07,086.024a ācāryo laghuhastatvād abhedyakavacāvṛtaḥ

07,086.024c upalabhya raṇe krīḍed yathā śakuninā śiśuḥ

07,086.025a yadi kārṣṇir dhanuṣpāṇir iha syān makaradhvajaḥ

07,086.025c tasmai tvāṃ visṛjeyaṃ vai sa tvāṃ rakṣed yathārjunaḥ

07,086.026a kuru tvam ātmano guptiṃ kas te goptā gate mayi

07,086.026c yaḥ pratīyād raṇe droṇaṃ yāvad gacchāmi pāṇḍavam

07,086.027a mā ca te bhayam adyāstu rājann arjunasaṃbhavam

07,086.027c na sa jātu mahābāhur bhāram udyamya sīdati

07,086.028a ye ca sauvīrakā yodhās tathā saindhavapauravāḥ

07,086.028c udīcyā dākṣiṇātyāś ca ye cānye 'pi mahārathāḥ

07,086.029a ye ca karṇamukhā rājan rathodārāḥ prakīrtitāḥ

07,086.029c ete 'rjunasya kruddhasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

07,086.030a udyuktā pṛthivī sarvā sasurāsuramānuṣā

07,086.030c sarākṣasagaṇā rājan sakiṃnaramahoragā

07,086.031a jaṅgamāḥ sthāvaraiḥ sārdhaṃ nālaṃ pārthasya saṃyuge

07,086.031c evaṃ jñātvā mahārāja vyetu te bhīr dhanaṃjaye

07,086.032a yatra vīrau maheṣvāsau kṛṣṇau satyaparākramau

07,086.032c na tatra karmaṇo vyāpat kathaṃ cid api vidyate

07,086.033a daivaṃ kṛtāstratāṃ yogam amarṣam api cāhave

07,086.033c kṛtajñatāṃ dayāṃ caiva bhrātus tvam anucintaya

07,086.034a mayi cāpy apayāte vai gacchamāne 'rjunaṃ prati

07,086.034c droṇe citrāstratāṃ saṃkhye rājaṃs tvam anucintaya

07,086.035a ācāryo hi bhṛśaṃ rājan nigrahe tava gṛdhyati

07,086.035c pratijñām ātmano rakṣan satyāṃ kartuṃ ca bhārata

07,086.036a kuruṣvādyātmano guptiṃ kas te goptā gate mayi

07,086.036c yasyāhaṃ pratyayāt pārtha gaccheyaṃ phalgunaṃ prati

07,086.036d*0585_01 pratyayo na hi me pārtha yāvad gacchāmi pāṇḍavam

07,086.037a na hy ahaṃ tvā mahārāja anikṣipya mahāhave

07,086.037c kva cid yāsyāmi kauravya satyam etad bravīmi te

07,086.037d*0586_01 na paśyāmi rathaṃ kaṃ cid yas te goptā bhaved iha

07,086.037d*0586_02 śaktaṃ yaṃ manyase rājan goptāraṃ prati pāṇḍava

07,086.038a etad vicārya bahuśo buddhyā buddhimatāṃ vara

07,086.038c dṛṣṭvā śreyaḥ paraṃ buddhyā tato rājan praśādhi mām

07,086.039 yudhiṣṭhira uvāca

07,086.039a evam etan mahābāho yathā vadasi mādhava

07,086.039c na tu me śudhyate bhāvaḥ śvetāśvaṃ prati māriṣa

07,086.040a kariṣye paramaṃ yatnam ātmano rakṣaṇaṃ prati

07,086.040c gaccha tvaṃ samanujñāto yatra yāto dhanaṃjayaḥ

07,086.041a ātmasaṃrakṣaṇaṃ saṃkhye gamanaṃ cārjunaṃ prati

07,086.041c vicāryaitad dvayaṃ buddhyā gamanaṃ tatra rocaye

07,086.042a sa tvam ātiṣṭha yānāya yatra yāto dhanaṃjayaḥ

07,086.042b*0587_01 pṛṣṭhataḥ puruṣavyāghra bhīmas tvānugamiṣyati

07,086.042c mamāpi rakṣaṇaṃ bhīmaḥ kariṣyati mahābalaḥ

07,086.043a pārṣataś ca sasodaryaḥ pārthivāś ca mahābalāḥ

07,086.043c draupadeyāś ca māṃ tāta rakṣiṣyanti na saṃśayaḥ

07,086.044a kekayā bhrātaraḥ pañca rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ

07,086.044c virāṭo drupadaś caiva śikhaṇḍī ca mahārathaḥ

07,086.045a dhṛṣṭaketuś ca balavān kuntibhojaś ca māriṣa

07,086.045c nakulaḥ sahadevaś ca pāñcālāḥ sṛñjayās tathā

07,086.045e ete samāhitās tāta rakṣiṣyanti na saṃśayaḥ

07,086.046a na droṇaḥ saha sainyena kṛtavarmā ca saṃyuge

07,086.046c samāsādayituṃ śakto na ca māṃ dharṣayiṣyati

07,086.047a dhṛṣṭadyumnaś ca samare droṇaṃ kruddhaṃ paraṃtapaḥ

07,086.047c vārayiṣyati vikramya veleva makarālayam

07,086.048a yatra sthāsyati saṃgrāme pārṣataḥ paravīrahā

07,086.048c na droṇasainyaṃ balavat krāmet tatra kathaṃ cana

07,086.049a eṣa droṇavināśāya samutpanno hutāśanāt

07,086.049c kavacī sa śarī khaḍgī dhanvī ca varabhūṣaṇaḥ

07,086.049d*0588_01 eṣa droṇaṃ raṇe kruddhaṃ vārayeta sa vai prabho

07,086.049d*0588_02 pāñcālaḥ sahitaḥ sarvaiḥ pāṇḍavānāṃ ca dhanvibhiḥ

07,086.050a viśrabdho gaccha śaineya mā kārṣīr mayi saṃbhramam

07,086.050c dhṛṣṭadyumno raṇe kruddho droṇam āvārayiṣyati

07,087.001 saṃjaya uvāca

07,087.001a dharmarājasya tad vākyaṃ niśamya śinipuṃgavaḥ

07,087.001c pārthāc ca bhayam āśaṅkan parityāgān mahīpateḥ

07,087.002a apavādaṃ hy ātmanaś ca lokād rakṣan viśeṣataḥ

07,087.002c na māṃ bhīta iti brūyur āyāntaṃ phalgunaṃ prati

07,087.003a niścitya bahudhaivaṃ sa sātyakir yuddhadurmadaḥ

07,087.003b*0589_01 nātivyaktam ivābhāṣya dharmarājaṃ mahāyaśāḥ

07,087.003b*0589_02 śokagadgadayā vācā śokopahatacetanaḥ

07,087.003c dharmarājam idaṃ vākyam abravīt puruṣarṣabha

07,087.003d*0590_01 yathedānīm iti dhyātvā dharmarājam athābravīt

07,087.004a kṛtāṃ cen manyase rakṣāṃ svasti te 'stu viśāṃ pate

07,087.004c anuyāsyāmi bībhatsuṃ kariṣye vacanaṃ tava

07,087.005a na hi me pāṇḍavāt kaś cit triṣu lokeṣu vidyate

07,087.005c yo vai priyataro rājan satyam etad bravīmi te

07,087.006a tasyāhaṃ padavīṃ yāsye saṃdeśāt tava mānada

07,087.006c tvatkṛte na ca me kiṃ cid akartavyaṃ kathaṃ cana

07,087.007a yathā hi me guror vākyaṃ viśiṣṭaṃ dvipadāṃ vara

07,087.007c tathā tavāpi vacanaṃ viśiṣṭataram eva me

07,087.008a priye hi tava vartete bhrātarau kṛṣṇapāṇḍavau

07,087.008c tayoḥ priye sthitaṃ caiva viddhi māṃ rājapuṃgava

07,087.009a tavājñāṃ śirasā gṛhya pāṇḍavārtham ahaṃ prabho

07,087.009c bhittvedaṃ durbhidaṃ sainyaṃ prayāsye narasattama

07,087.010a droṇānīkaṃ viśāmy eṣa kruddho jhaṣa ivārṇavam

07,087.010c tatra yāsyāmi yatrāsau rājan rājā jayadrathaḥ

07,087.011a yatra senāṃ samāśritya bhītas tiṣṭhati pāṇḍavāt

07,087.011c gupto rathavaraśreṣṭhair drauṇikarṇakṛpādibhiḥ

07,087.012a itas triyojanaṃ manye tam adhvānaṃ viśāṃ pate

07,087.012c yatra tiṣṭhati pārtho 'sau jayadrathavadhodyataḥ

07,087.013a triyojanagatasyāpi tasya yāsyāmy ahaṃ padam

07,087.013c āsaindhavavadhād rājan sudṛḍhenāntarātmanā

07,087.014a anādiṣṭas tu guruṇā ko nu yudhyeta mānavaḥ

07,087.014c ādiṣṭas tu tvayā rājan ko na yudhyeta mādṛśaḥ

07,087.014e abhijānāmi taṃ deśaṃ yatra yāsyāmy ahaṃ prabho

07,087.014f*0591_01 yatra tiṣṭhati rājāsau saindhavo bālaghātakaḥ

07,087.014f*0591_02 sāgarapratimaṃ sainyaṃ garjantam iva sāgaram

07,087.015a huḍaśaktigadāprāsakhaḍgacarmarṣṭitomaram

07,087.015c iṣvastravarasaṃbādhaṃ kṣobhayiṣye balārṇavam

07,087.016a yad etat kuñjarānīkaṃ sāhasram anupaśyasi

07,087.016c kulam añjanakaṃ nāma yatraite vīryaśālinaḥ

07,087.017a āsthitā bahubhir mlecchair yuddhaśauṇḍaiḥ prahāribhiḥ

07,087.017c nāgā meghanibhā rājan kṣaranta iva toyadāḥ

07,087.018a naite jātu nivarteran preṣitā hastisādibhiḥ

07,087.018c anyatra hi vadhād eṣāṃ nāsti rājan parājayaḥ

07,087.019a atha yān rathino rājan samantād anupaśyasi

07,087.019c ete rukmarathā nāma rājaputrā mahārathāḥ

07,087.020a ratheṣv astreṣu nipuṇā nāgeṣu ca viśāṃ pate

07,087.020c dhanurvede gatāḥ pāraṃ muṣṭiyuddhe ca kovidāḥ

07,087.021a gadāyuddhaviśeṣajñā niyuddhakuśalās tathā

07,087.021c khaḍgapraharaṇe yuktāḥ saṃpāte cāsicarmaṇoḥ

07,087.022a śūrāś ca kṛtavidyāś ca spardhante ca parasparam

07,087.022c nityaṃ ca samare rājan vijigīṣanti mānavān

07,087.023a karṇena vijitā rājan duḥśāsanam anuvratāḥ

07,087.023c etāṃs tu vāsudevo 'pi rathodārān praśaṃsati

07,087.024a satataṃ priyakāmāś ca karṇasyaite vaśe sthitāḥ

07,087.024c tasyaiva vacanād rājan nivṛttāḥ śvetavāhanāt

07,087.025a te na kṣatā na ca śrāntā dṛḍhāvaraṇakārmukāḥ

07,087.025c madarthaṃ viṣṭhitā nūnaṃ dhārtarāṣṭrasya śāsanāt

07,087.026a etān pramathya saṃgrāme priyārthaṃ tava kaurava

07,087.026c prayāsyāmi tataḥ paścāt padavīṃ savyasācinaḥ

07,087.027a yāṃs tv etān aparān rājan nāgān saptaśatāni ca

07,087.027c prekṣase varmasaṃchannān kirātaiḥ samadhiṣṭhitān

07,087.028a kirātarājo yān prādād gṛhītaḥ savyasācinā

07,087.028c svalaṃkṛtāṃs tathā preṣyān icchañ jīvitam ātmanaḥ

07,087.029a āsann ete purā rājaṃs tava karmakarā dṛḍham

07,087.029c tvām evādya yuyutsante paśya kālasya paryayam

07,087.030a teṣām ete mahāmātrāḥ kirātā yuddhadurmadāḥ

07,087.030c hastiśikṣāvidaś caiva sarve caivāgniyonayaḥ

07,087.031a ete vinirjitāḥ sarve saṃgrāme savyasācinā

07,087.031c madartham adya saṃyattā duryodhanavaśānugāḥ

07,087.032a etān bhittvā śarai rājan kirātān yuddhadurmadān

07,087.032c saindhavasya vadhe yuktam anuyāsyāmi pāṇḍavam

07,087.033a ye tv ete sumahānāgā añjanasya kulodbhavāḥ

07,087.033c karkaśāś ca vinītāś ca prabhinnakaraṭāmukhāḥ

07,087.034a jāmbūnadamayaiḥ sarvair varmabhiḥ suvibhūṣitāḥ

07,087.034c labdhalakṣyā raṇe rājann airāvaṇasamā yudhi

07,087.035a uttarāt parvatād ete tīkṣṇair dasyubhir āsthitāḥ

07,087.035b*0592_01 āsthitā dasyubhis tīkṣṇaiḥ śūrair uttamapārvataiḥ

07,087.035c karkaśaiḥ pravarair yodhaiḥ kārṣṇāyasatanucchadaiḥ

07,087.036a santi goyonayaś cātra santi vānarayonayaḥ

07,087.036c anekayonayaś cānye tathā mānuṣayonayaḥ

07,087.037a anīkam asatām etad dhūmavarṇam udīryate

07,087.037c mlecchānāṃ pāpakartṝṇāṃ himavaddurgavāsinām

07,087.038a etad duryodhano labdhvā samagraṃ nāgamaṇḍalam

07,087.038c kṛpaṃ ca saumadattiṃ ca droṇaṃ ca rathināṃ varam

07,087.039a sindhurājaṃ tathā karṇam avamanyata pāṇḍavān

07,087.039b*0593_01 bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ karṇam āvantyāv atha saindhavam

07,087.039b*0593_02 drauṇiṃ ca saumadattiṃ ca pāṇḍavān atimanyate

07,087.039c kṛtārtham atha cātmānaṃ manyate kālacoditaḥ

07,087.040a te ca sarve 'nusaṃprāptā mama nārācagocaram

07,087.040c na vimokṣyanti kaunteya yady api syur manojavāḥ

07,087.041a tena saṃbhāvitā nityaṃ paravīryopajīvinā

07,087.041c vināśam upayāsyanti maccharaughanipīḍitāḥ

07,087.042a ye tv ete rathino rājan dṛśyante kāñcanadhvajāḥ

07,087.042c ete durvāraṇā nāma kāmbojā yadi te śrutāḥ

07,087.043a śūrāś ca kṛtavidyāś ca dhanurvede ca niṣṭhitāḥ

07,087.043c saṃhatāś ca bhṛśaṃ hy ete anyonyasya hitaiṣiṇaḥ

07,087.044a akṣauhiṇyaś ca saṃrabdhā dhārtarāṣṭrasya bhārata

07,087.044c yattā madarthaṃ tiṣṭhanti kuruvīrābhirakṣitāḥ

07,087.045a apramattā mahārāja mām eva pratyupasthitāḥ

07,087.045c tāṃs tv ahaṃ pramathiṣyāmi tṛṇānīva hutāśanaḥ

07,087.046a tasmāt sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca

07,087.046c rathe kurvantu me rājan yathāvad rathakalpakāḥ

07,087.047a asmiṃs tu khalu saṃgrāme grāhyaṃ vividham āyudham

07,087.047c yathopadiṣṭam ācāryaiḥ kāryaḥ pañcaguṇo rathaḥ

07,087.048a kāmbojair hi sameṣyāmi kruddhair āśīviṣopamaiḥ

07,087.048c nānāśastrasamāvāpair vividhāyudhayodhibhiḥ

07,087.049a kirātaiś ca sameṣyāmi viṣakalpaiḥ prahāribhiḥ

07,087.049c lālitaiḥ satataṃ rājñā duryodhanahitaiṣibhiḥ

07,087.050a śakaiś cāpi sameṣyāmi śakratulyaparākramaiḥ

07,087.050c agnikalpair durādharṣaiḥ pradīptair iva pāvakaiḥ

07,087.051a tathānyair vividhair yodhaiḥ kālakalpair durāsadaiḥ

07,087.051c sameṣyāmi raṇe rājan bahubhir yuddhadurmadaiḥ

07,087.051d*0594_01 triyojanagatasyāhaṃ padavīṃ savyasācinaḥ

07,087.051d*0594_02 yāsyāmi rathināṃ śreṣṭhaṃ pravaraṃ ca dhanuṣmatām

07,087.051d*0594_03 sūryodayagatasyāhaṃ pāṇḍavasya gatiṃ caran

07,087.051d*0594_04 apareṇa gate sūrye gamiṣyāmi na saṃśayaḥ

07,087.052a tasmād vai vājino mukhyā viśrāntāḥ śubhalakṣaṇāḥ

07,087.052c upāvṛttāś ca pītāś ca punar yujyantu me rathe

07,087.053a tasya sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca

07,087.053c rathe prāsthāpayad rājā śastrāṇi vividhāni ca

07,087.054a tatas tān sarvato muktvā sadaśvāṃś caturo janāḥ

07,087.054c rasavat pāyayām āsuḥ pānaṃ madasamīriṇam

07,087.055a pītopavṛttān snātāṃś ca jagdhānnān samalaṃkṛtān

07,087.055c vinītaśalyāṃs turagāṃś caturo hemamālinaḥ

07,087.056a tān yattān rukmavarṇābhān vinītāñ śīghragāminaḥ

07,087.056c saṃhṛṣṭamanaso 'vyagrān vidhivat kalpite rathe

07,087.057a mahādhvajena siṃhena hemakesaramālinā

07,087.057c saṃvṛte ketanair hemair maṇividrumacitritaiḥ

07,087.057e pāṇḍurābhraprakāśābhiḥ patākābhir alaṃkṛte

07,087.058a hemadaṇḍocchritacchatre bahuśastraparicchade

07,087.058c yojayām āsa vidhivad dhemabhāṇḍavibhūṣitān

07,087.059a dārukasyānujo bhrātā sūtas tasya priyaḥ sakhā

07,087.059c nyavedayad rathaṃ yuktaṃ vāsavasyeva mātaliḥ

07,087.060a tataḥ snātaḥ śucir bhūtvā kṛtakautukamaṅgalaḥ

07,087.060c snātakānāṃ sahasrasya svarṇaniṣkān adāpayat

07,087.060e āśīrvādaiḥ pariṣvaktaḥ sātyakiḥ śrīmatāṃ varaḥ

07,087.061a tataḥ sa madhuparkārhaḥ pītvā kailāvataṃ madhu

07,087.061c lohitākṣo babhau tatra madavihvalalocanaḥ

07,087.062a ālabhya vīrakāṃsyaṃ ca harṣeṇa mahatānvitaḥ

07,087.062c dviguṇīkṛtatejā hi prajvalann iva pāvakaḥ

07,087.062e utsaṅge dhanur ādāya saśaraṃ rathināṃ varaḥ

07,087.063a kṛtasvastyayano vipraiḥ kavacī samalaṃkṛtaḥ

07,087.063c lājair gandhais tathā mālyaiḥ kanyābhiś cābhinanditaḥ

07,087.064a yudhiṣṭhirasya caraṇāv abhivādya kṛtāñjaliḥ

07,087.064c tena mūrdhany upāghrāta āruroha mahāratham

07,087.064d*0595_01 āśiṣo vipulāḥ śrutvā dharmarājamukhodgatāḥ

07,087.064d*0595_02 harṣeṇa mahatā yuktas tv āruroha rathottamam

07,087.065a tatas te vājino hṛṣṭāḥ supuṣṭā vātaraṃhasaḥ

07,087.065c ajayyā jaitram ūhus taṃ vikurvantaḥ sma saindhavāḥ

07,087.065d*0596_01 yathā śakrarathaṃ rājann ūhus te harayaḥ purā

07,087.065d*0596_02 tathaiva bhīmaseno 'pi dharmarājena pūjitaḥ

07,087.065d*0596_03 prāyāt sātyakinā sārdham abhivādya yudhiṣṭhiram

07,087.065d*0596_04 tau dṛṣṭvā pravivikṣantau tava senām ariṃdamau

07,087.065d*0596_05 saṃyattās tāvakāḥ sarve tasthur droṇapurogamāḥ

07,087.065d*0596_06 saṃnaddham anugacchantaṃ dṛṣṭvā bhīmaṃ sa sātyakiḥ

07,087.065d*0596_07 abhinandyābravīd vīras tadā harṣakaraṃ vacaḥ

07,087.066a atha harṣaparītāṅgaḥ sātyakir bhīmam abravīt

07,087.066c tvaṃ bhīma rakṣa rājānam etat kāryatamaṃ hi te

07,087.067a ahaṃ bhittvā pravekṣyāmi kālapakvam idaṃ balam

07,087.067c āyatyāṃ ca tadātve ca śreyo rājño 'bhirakṣaṇam

07,087.068a jānīṣe mama vīryaṃ tvaṃ tava cāham ariṃdama

07,087.068c tasmād bhīma nivartasva mama ced icchasi priyam

07,087.069a tathoktaḥ sātyakiṃ prāha vraja tvaṃ kāryasiddhaye

07,087.069c ahaṃ rājñaḥ kariṣyāmi rakṣāṃ puruṣasattama

07,087.070a evam uktaḥ pratyuvāca bhīmasenaṃ sa mādhavaḥ

07,087.070c gaccha gaccha drutaṃ pārtha dhruvo 'dya vijayo mama

07,087.071a yan me snigdho 'nuraktaś ca tvam adya vaśagaḥ sthitaḥ

07,087.071c nimittāni ca dhanyāni yathā bhīma vadanti me

07,087.072a nihate saindhave pāpe pāṇḍavena mahātmanā

07,087.072c pariṣvajiṣye rājānaṃ dharmātmānaṃ na saṃśayaḥ

07,087.072d*0597_01 apramādaś ca te kāryo droṇaṃ prati mahāratham

07,087.073a etāvad uktvā bhīmaṃ tu visṛjya ca mahāmanāḥ

07,087.073c saṃpraikṣat tāvakaṃ sainyaṃ vyāghro mṛgagaṇān iva

07,087.074a taṃ dṛṣṭvā pravivikṣantaṃ sainyaṃ tava janādhipa

07,087.074c bhūya evābhavan mūḍhaṃ subhṛśaṃ cāpy akampata

07,087.075a tataḥ prayātaḥ sahasā sainyaṃ tava sa sātyakiḥ

07,087.075c didṛkṣur arjunaṃ rājan dharmarājasya śāsanāt

07,088.001 saṃjaya uvāca

07,088.001a prayāte tava sainyaṃ tu yuyudhāne yuyutsayā

07,088.001c dharmarājo mahārāja svenānīkena saṃvṛtaḥ

07,088.001e prāyād droṇarathaprepsur yuyudhānasya pṛṣṭhataḥ

07,088.002a tataḥ pāñcālarājasya putraḥ samaradurmadaḥ

07,088.002b*0598_01 prayāte mādhave rājann idaṃ vacanam abravīt

07,088.002c prākrośat pāṇḍavānīke vasudānaś ca pārthivaḥ

07,088.003a āgacchata praharata drutaṃ viparidhāvata

07,088.003c yathā sukhena gaccheta sātyakir yuddhadurmadaḥ

07,088.004a mahārathā hi bahavo yatiṣyanty asya nirjaye

07,088.004b*0599_01 senāpativacaḥ śrutvā pāṇḍaveyāḥ samantataḥ

07,088.004b*0599_02 abhyudyayur mahārāja tava sainyaṃ samantataḥ

07,088.004b*0599_03 jahi prahara gṛhṇīhi vidhya vidrāva cādrava

07,088.004c iti bruvanto vegena samāpetur balaṃ tava

07,088.005a vayaṃ pratijigīṣantas tatra tān samabhidrutāḥ

07,088.005b*0600_01 bāṇaśabdaravān kṛtvā vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ

07,088.005b*0600_02 yuyudhānarathaṃ dṛṣṭvā tāvakā abhidudruvuḥ

07,088.005c tataḥ śabdo mahān āsīd yuyudhānarathaṃ prati

07,088.006a prakampyamānā mahatī tava putrasya vāhinī

07,088.006c sātvatena mahārāja śatadhābhivyadīryata

07,088.007a tasyāṃ vidīryamāṇāyāṃ śineḥ pautro mahārathaḥ

07,088.007c sapta vīrān maheṣvāsān agrānīke vyapothayat

07,088.007d*0601_01 athānyān api rājendra nānājanapadeśvarān

07,088.007d*0601_02 śarair analasaṃkāśair ninye vīrān yamakṣayam

07,088.007d*0601_03 śatam ekena vivyādha śatenaikaṃ ca patriṇām

07,088.007d*0601_04 dvipārohān dvipāṃś caiva hayārohān hayāṃs tathā

07,088.007d*0601_05 rathinaḥ sāśvasūtāṃś ca jaghāneśaḥ paśūn iva

07,088.007d*0601_06 taṃ tathādbhutakarmāṇaṃ śarasaṃpātavarṣiṇam

07,088.007d*0601_07 na ke canābhyadhāvan vai sātyakiṃ tava sainikāḥ

07,088.008a te bhītā mṛdyamānāś ca pramṛṣṭā dīrghabāhunā

07,088.008c āyodhanaṃ jahur vīrā dṛṣṭvā tam atimānuṣam

07,088.008d*0602_01 tam ekaṃ bahudhā paśyan mohitās tasya tejasā

07,088.008d*0602_02 saṃgrāmakovidaṃ vīraṃ vicarantam abhītavat

07,088.009a rathair vimathitākṣaiś ca bhagnanīḍaiś ca māriṣa

07,088.009c cakrair vimathitaiś chinnair dhvajaiś ca vinipātitaiḥ

07,088.010a anukarṣaiḥ patākābhiḥ śirastrāṇaiḥ sakāñcanaiḥ

07,088.010c bāhubhiś candanādigdhaiḥ sāṅgadaiś ca viśāṃ pate

07,088.011a hastihastopamaiś cāpi bhujagābhogasaṃnibhaiḥ

07,088.011c ūrubhiḥ pṛthivī channā manujānāṃ narottama

07,088.012a śaśāṅkasaṃnikāśaiś ca vadanaiś cārukuṇḍalaiḥ

07,088.012c patitair vṛṣabhākṣāṇāṃ babhau bhārata medinī

07,088.013a gajaiś ca bahudhā chinnaiḥ śayānaiḥ parvatopamaiḥ

07,088.013c rarājātibhṛśaṃ bhūmir vikīrṇair iva parvataiḥ

07,088.014a tapanīyamayair yoktrair muktājālavibhūṣitaiḥ

07,088.014c uraśchadair vicitraiś ca vyaśobhanta turaṃgamāḥ

07,088.014e gatasattvā mahīṃ prāpya pramṛṣṭā dīrghabāhunā

07,088.015a nānāvidhāni sainyāni tava hatvā tu sātvataḥ

07,088.015c praviṣṭas tāvakaṃ sainyaṃ drāvayitvā camūṃ bhṛśam

07,088.016a tatas tenaiva mārgeṇa yena yāto dhanaṃjayaḥ

07,088.016c iyeṣa sātyakir gantuṃ tato droṇena vāritaḥ

07,088.017a bharadvājaṃ samāsādya yuyudhānas tu māriṣa

07,088.017c nābhyavartata saṃkruddho velām iva jalāśayaḥ

07,088.018a nivārya tu raṇe droṇo yuyudhānaṃ mahāratham

07,088.018c vivyādha niśitair bāṇaiḥ pañcabhir marmabhedibhiḥ

07,088.019a sātyakis tu raṇe droṇaṃ rājan vivyādha saptabhiḥ

07,088.019c hemapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ

07,088.020a taṃ ṣaḍbhiḥ sāyakair droṇaḥ sāśvayantāram ārdayat

07,088.020c sa taṃ na mamṛṣe droṇaṃ yuyudhāno mahārathaḥ

07,088.021a siṃhanādaṃ tataḥ kṛtvā droṇaṃ vivyādha sātyakiḥ

07,088.021c daśabhiḥ sāyakaiś cānyaiḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir eva ca

07,088.022a yuyudhānaḥ punar droṇaṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

07,088.022c ekena sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān

07,088.022e dhvajam ekena bāṇena vivyādha yudhi māriṣa

07,088.023a taṃ droṇaḥ sāśvayantāraṃ sarathadhvajam āśugaiḥ

07,088.023c tvaran prācchādayad bāṇaiḥ śalabhānām iva vrajaiḥ

07,088.024a tathaiva yuyudhāno 'pi droṇaṃ bahubhir āśugaiḥ

07,088.024c prācchādayad asaṃbhrāntas tato droṇa uvāca ha

07,088.024d*0603_01 droṇas tu paramakruddhaḥ sātyakiṃ paravīrahā

07,088.024d*0603_02 avākirac chitair bāṇair vāsudevaparākramam

07,088.024d*0603_03 taṃ tathā śarajālena pracchādya mahatā punaḥ

07,088.024d*0603_04 droṇaḥ prahasya śaineyam idaṃ vacanam abravīt

07,088.025a tavācāryo raṇaṃ hitvā gataḥ kāpuruṣo yathā

07,088.025c yudhyamānaṃ hi māṃ hitvā pradakṣiṇam avartata

07,088.026a tvaṃ hi me yudhyato nādya jīvan mokṣyasi mādhava

07,088.026c yadi māṃ tvaṃ raṇe hitvā na yāsy ācāryavad drutam

07,088.027 sātyakir uvāca

07,088.027a dhanaṃjayasya padavīṃ dharmarājasya śāsanāt

07,088.027c gacchāmi svasti te brahman na me kālātyayo bhavet

07,088.027d*0604_01 ācāryānugato mārgaḥ śiṣyair anvāsyate sadā

07,088.027d*0604_02 tasmād evaṃ vrajāmy āśu yathā me sa gurur gataḥ

07,088.028 saṃjaya uvāca

07,088.028a etāvad uktvā śaineya ācāryaṃ parivarjayan

07,088.028c prayātaḥ sahasā rājan sārathiṃ cedam abravīt

07,088.029a droṇaḥ kariṣyate yatnaṃ sarvathā mama vāraṇe

07,088.029c yatto yāhi raṇe sūta śṛṇu cedaṃ vacaḥ param

07,088.030a etad ālokyate sainyam āvantyānāṃ mahāprabham

07,088.030b*0605_01 abhedyam aribhir vīraiḥ sumahadbhir mahad balam

07,088.030c asyānantaratas tv etad dākṣiṇātyaṃ mahābalam

07,088.031a tadanantaram etac ca bāhlikānāṃ balaṃ mahat

07,088.031c bāhlikābhyāśato yuktaṃ karṇasyāpi mahad balam

07,088.032a anyonyena hi sainyāni bhinnāny etāni sārathe

07,088.032c anyonyaṃ samupāśritya na tyakṣyanti raṇājiram

07,088.032d*0606_01 deśasākalyam āsādya dṛśyate sumahad balam

07,088.033a etad antaram āsādya codayāśvān prahṛṣṭavat

07,088.033c madhyamaṃ javam āsthāya vaha mām atra sārathe

07,088.034a bāhlikā yatra dṛśyante nānāpraharaṇodyatāḥ

07,088.034c dākṣiṇātyāś ca bahavaḥ sūtaputrapurogamāḥ

07,088.035a hastyaśvarathasaṃbādhaṃ yac cānīkaṃ vilokyate

07,088.035c nānādeśasamutthaiś ca padātibhir adhiṣṭhitam

07,088.035d*0607_01 tataḥ śakyo mahāvyūho bhettuṃ sma sahasā raṇe

07,088.035d*0607_02 taṃ deśaṃ tvaritā yāmo mṛdanto yudhi śātravān

07,088.035d*0607_03 tatraite saṃprahṛṣṭatvān nāsmān prati yuyutsavaḥ

07,088.035d*0607_04 ayudhyamāno bahubhir ekaṃ prāpya sudurbalam

07,088.035d*0607_05 balaṃ pramathya gacchāmi miṣatāṃ sarvadhanvinām

07,088.036a etāvad uktvā yantāraṃ brahmāṇaṃ parivarjayan

07,088.036c sa vyatīyāya yatrograṃ karṇasya sumahad balam

07,088.036d*0608_01 yatraite paramakruddhā dākṣiṇātyā mahārathāḥ

07,088.036d*0608_02 saṃjaya uvāca

07,088.036d*0608_02 etān vijitya saṃgrāme tato yāmo dhanaṃjayam

07,088.036d*0608_03 yuyudhānavacaḥ śrutvā yuyudhānasya sārathiḥ

07,088.036d*0608_04 yathoktam agamad rājan varjayan droṇam āhave

07,088.037a taṃ droṇo 'nuyayau kruddho vikiran viśikhān bahūn

07,088.037c yuyudhānaṃ mahābāhuṃ gacchantam anivartinam

07,088.037d*0609_01 sa ca sainyaṃ mahad bhittvā dākṣiṇātyabalaṃ ca tat

07,088.038a karṇasya sainyaṃ sumahad abhihatya śitaiḥ śaraiḥ

07,088.038b*0610_01 prayayau tvarito bhittvā karṇasya ca mahad balam

07,088.038c prāviśad bhāratīṃ senām aparyantāṃ sa sātyakiḥ

07,088.038d*0611_01 satyako hi tataḥ sainyaṃ drāvayan sa samantataḥ

07,088.039a praviṣṭe yuyudhāne tu sainikeṣu druteṣu ca

07,088.039b*0612_01 vidrute tu bale tasmin bhagne bhārata bhārate

07,088.039c amarṣī kṛtavarmā tu sātyakiṃ paryavārayat

07,088.040a tam āpatantaṃ viśikhaiḥ ṣaḍbhir āhatya sātyakiḥ

07,088.040c caturbhiś caturo 'syāśvān ājaghānāśu vīryavān

07,088.041a tataḥ punaḥ ṣoḍaśabhir nataparvabhir āśugaiḥ

07,088.041c sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ pratyavidhyat stanāntare

07,088.042a sa tudyamāno viśikhair bahubhis tigmatejanaiḥ

07,088.042c sātvatena mahārāja kṛtavarmā na cakṣame

07,088.043a sa vatsadantaṃ saṃdhāya jihmagānalasaṃnibham

07,088.043c ākṛṣya rājann ākarṇād vivyādhorasi sātyakim

07,088.044a sa tasya dehāvaraṇaṃ bhittvā dehaṃ ca sāyakaḥ

07,088.044c sapatrapuṅkhaḥ pṛthivīṃ viveśa rudhirokṣitaḥ

07,088.045a athāsya bahubhir bāṇair acchinat paramāstravit

07,088.045c samārgaṇaguṇaṃ rājan kṛtavarmā śarāsanam

07,088.046a vivyādha ca raṇe rājan sātyakiṃ satyavikramam

07,088.046c daśabhir viśikhais tīkṣṇair abhikruddhaḥ stanāntare

07,088.047a tataḥ praśīrṇe dhanuṣi śaktyā śaktimatāṃ varaḥ

07,088.047c abhyahan dakṣiṇaṃ bāhuṃ sātyakiḥ kṛtavarmaṇaḥ

07,088.048a tato 'nyat sudṛḍhaṃ vīro dhanur ādāya sātyakiḥ

07,088.048c vyasṛjad viśikhāṃs tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,088.048d*0613_01 te śarāḥ sātvatenāstāḥ kṛtavarmāṇam āhave

07,088.048d*0613_02 chādayāṃ cakrire vṛkṣaṃ śalabhā iva ghoṣiṇaḥ

07,088.049a sarathaṃ kṛtavarmāṇaṃ samantāt paryavākirat

07,088.049c chādayitvā raṇe 'tyarthaṃ hārdikyaṃ tu sa sātyakiḥ

07,088.050a athāsya bhallena śiraḥ sāratheḥ samakṛntata

07,088.050c sa papāta hataḥ sūto hārdikyasya mahārathāt

07,088.050e tatas te yantari hate prādravaṃs turagā bhṛśam

07,088.051a atha bhojas tv asaṃbhrānto nigṛhya turagān svayam

07,088.051c tasthau śaradhanuṣpāṇis tat sainyāny abhyapūjayan

07,088.052a sa muhūrtam ivāśvasya sadaśvān samacodayat

07,088.052c vyapetabhīr amitrāṇām āvahat sumahad bhayam

07,088.052e sātyakiś cābhyagāt tasmāt sa tu bhīmam upādravat

07,088.053a yuyudhāno 'pi rājendra droṇānīkād viniḥsṛtaḥ

07,088.053c prayayau tvaritas tūrṇaṃ kāmbojānāṃ mahācamūm

07,088.054a sa tatra bahubhiḥ śūraiḥ saṃniruddho mahārathaiḥ

07,088.054c na cacāla tadā rājan sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,088.055a saṃdhāya ca camūṃ droṇo bhoje bhāraṃ niveśya ca

07,088.055c anvadhāvad raṇe yatto yuyudhānaṃ yuyutsayā

07,088.056a tathā tam anudhāvantaṃ yuyudhānasya pṛṣṭhataḥ

07,088.056c nyavārayanta saṃkruddhāḥ pāṇḍusainye bṛhattamāḥ

07,088.057a samāsādya tu hārdikyaṃ rathānāṃ pravaraṃ ratham

07,088.057c pāñcālā vigatotsāhā bhīmasenapurogamāḥ

07,088.057e vikramya vāritā rājan vīreṇa kṛtavarmaṇā

07,088.058a yatamānāṃs tu tān sarvān īṣad vigatacetasaḥ

07,088.058c abhitas tāñ śaraugheṇa klāntavāhān avārayat

07,088.059a nigṛhītās tu bhojena bhojānīkepsavo raṇe

07,088.059c atiṣṭhann āryavad vīrāḥ prārthayanto mahad yaśaḥ

07,088.059d*0614_01 hārdikyaṃ samare yattā na śekuḥ prativīkṣitum

07,089.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,089.001a evaṃ bahuvidhaṃ sainyam evaṃ pravicitaṃ varam

07,089.001c vyūḍham evaṃ yathānyāyam evaṃ bahu ca saṃjaya

07,089.002a nityaṃ pūjitam asmābhir abhikāmaṃ ca naḥ sadā

07,089.002c prauḍham atyadbhutākāraṃ purastād dṛḍhavikramam

07,089.003a nātivṛddham abālaṃ ca na kṛśaṃ nātipīvaram

07,089.003c laghuvṛttāyataprāṇaṃ sāragātram anāmayam

07,089.004a āttasaṃnāhasaṃpannaṃ bahuśastraparicchadam

07,089.004c śastragrahaṇavidyāsu bahvīṣu pariniṣṭhitam

07,089.005a ārohe paryavaskande saraṇe sāntaraplute

07,089.005c samyakpraharaṇe yāne vyapayāne ca kovidam

07,089.006a nāgeṣv aśveṣu bahuśo ratheṣu ca parīkṣitam

07,089.006b*0615_01 carmanistriṃśayuddhe ca niyuddhe ca viśāradam

07,089.006c parīkṣya ca yathānyāyaṃ vetanenopapāditam

07,089.007a na goṣṭhyā nopacāreṇa na saṃbandhanimittataḥ

07,089.007c nānāhūto na hy abhṛto mama sainye babhūva ha

07,089.008a kulīnāryajanopetaṃ tuṣṭapuṣṭam anuddhatam

07,089.008c kṛtamānopakāraṃ ca yaśasvi ca manasvi ca

07,089.009a sacivaiś cāparair mukhyair bahubhir mukhyakarmabhiḥ

07,089.009c lokapālopamais tāta pālitaṃ narasattamaiḥ

07,089.010a bahubhiḥ pārthivair guptam asmatpriyacikīrṣubhiḥ

07,089.010c asmān abhisṛtaiḥ kāmāt sabalaiḥ sapadānugaiḥ

07,089.011a mahodadhim ivāpūrṇam āpagābhiḥ samantataḥ

07,089.011c apakṣaiḥ pakṣisaṃkāśai rathair aśvaiś ca saṃvṛtam

07,089.011d*0616_01 prabhinnakaraṭaiś caiva dviradair āvṛtaṃ mahat

07,089.011d*0616_02 yad ahanyata me sainyaṃ kim anyad bhāgadheyataḥ

07,089.012a yodhākṣayyajalaṃ bhīmaṃ vāhanormitaraṅgiṇam

07,089.012c kṣepaṇyasigadāśaktiśaraprāsajhaṣākulam

07,089.013a dhvajabhūṣaṇasaṃbādhaṃ ratnapaṭṭena saṃcitam

07,089.013c vāhanair api dhāvadbhir vāyuvegavikampitam

07,089.014a droṇagambhīrapātālaṃ kṛtavarmamahāhradam

07,089.014c jalasaṃdhamahāgrāhaṃ karṇacandrodayoddhatam

07,089.015a gate sainyārṇavaṃ bhittvā tarasā pāṇḍavarṣabhe

07,089.015c saṃjayaikarathenaiva yuyudhāne ca māmakam

07,089.016a tatra śeṣaṃ na paśyāmi praviṣṭe savyasācini

07,089.016c sātvate ca rathodāre mama sainyasya saṃjaya

07,089.017a tau tatra samatikrāntau dṛṣṭvābhītau tarasvinau

07,089.017c sindhurājaṃ ca saṃprekṣya gāṇḍīvasyeṣugocare

07,089.018a kiṃ tadā kuravaḥ kṛtyaṃ vidadhuḥ kālacoditāḥ

07,089.018c dāruṇaikāyane kāle kathaṃ vā pratipedire

07,089.019a grastān hi kauravān manye mṛtyunā tāta saṃgatān

07,089.019c vikramo hi raṇe teṣāṃ na tathā dṛśyate 'dya vai

07,089.020a akṣatau saṃyuge tatra praviṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau

07,089.020c na ca vārayitā kaś cit tayor astīha saṃjaya

07,089.021a bhṛtāś ca bahavo yodhāḥ parīkṣyaiva mahārathāḥ

07,089.021c vetanena yathāyogyaṃ priyavādena cāpare

07,089.022a akāraṇabhṛtas tāta mama sainye na vidyate

07,089.022c karmaṇā hy anurūpeṇa labhyate bhaktavetanam

07,089.023a na ca yodho 'bhavat kaś cin mama sainye tu saṃjaya

07,089.023c alpadānabhṛtas tāta na kupyabhṛtako naraḥ

07,089.024a pūjitā hi yathāśaktyā dānamānāsanair mayā

07,089.024c tathā putraiś ca me tāta jñātibhiś ca sabāndhavaiḥ

07,089.025a te ca prāpyaiva saṃgrāme nirjitāḥ savyasācinā

07,089.025c śaineyena parāmṛṣṭāḥ kim anyad bhāgadheyataḥ

07,089.026a rakṣyate yaś ca saṃgrāme ye ca saṃjaya rakṣiṇaḥ

07,089.026c ekaḥ sādhāraṇaḥ panthā rakṣyasya saha rakṣibhiḥ

07,089.027a arjunaṃ samare dṛṣṭvā saindhavasyāgrataḥ sthitam

07,089.027c putro mama bhṛśaṃ mūḍhaḥ kiṃ kāryaṃ pratyapadyata

07,089.028a sātyakiṃ ca raṇe dṛṣṭvā praviśantam abhītavat

07,089.028c kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata

07,089.029a sarvaśastrātigau senāṃ praviṣṭau rathasattamau

07,089.029c dṛṣṭvā kāṃ vai dhṛtiṃ yuddhe pratyapadyanta māmakāḥ

07,089.030a dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu dāśārham arjunārthe vyavasthitam

07,089.030c śinīnām ṛṣabhaṃ caiva manye śocanti putrakāḥ

07,089.031a dṛṣṭvā senāṃ vyatikrāntāṃ sātvatenārjunena ca

07,089.031c palāyamānāṃś ca kurūn manye śocanti putrakāḥ

07,089.032a vidrutān rathino dṛṣṭvā nirutsāhān dviṣajjaye

07,089.032c palāyane kṛtotsāhān manye śocanti putrakāḥ

07,089.033a śūnyān kṛtān rathopasthān sātvatenārjunena ca

07,089.033c hatāṃś ca yodhān saṃdṛśya manye śocanti putrakāḥ

07,089.034a vyaśvanāgarathān dṛṣṭvā tatra vīrān sahasraśaḥ

07,089.034c dhāvamānān raṇe vyagrān manye śocanti putrakāḥ

07,089.035a vivīrāṃś ca kṛtān aśvān virathāṃś ca kṛtān narān

07,089.035c tatra sātyakipārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ

07,089.035d*0617_01 mahānāgān vidravato dṛṣṭvārjunaśarāhatān

07,089.035d*0617_02 patitān patataś cānyān manye śocanti putrakāḥ

07,089.035d*0617_03 hayaughān nihatān dṛṣṭvā drāvyamāṇāṃs tatas tataḥ

07,089.035d*0617_04 raṇe sātvatapārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ

07,089.036a pattisaṃghān raṇe dṛṣṭvā dhāvamānāṃś ca sarvaśaḥ

07,089.036c nirāśā vijaye sarve manye śocanti putrakāḥ

07,089.037a droṇasya samatikrāntāv anīkam aparājitau

07,089.037c kṣaṇena dṛṣṭvā tau vīrau manye śocanti putrakāḥ

07,089.038a saṃmūḍho 'smi bhṛśaṃ tāta śrutvā kṛṣṇadhanaṃjayau

07,089.038c praviṣṭau māmakaṃ sainyaṃ sātvatena sahācyutau

07,089.039a tasmin praviṣṭe pṛtanāṃ śinīnāṃ pravare rathe

07,089.039c bhojānīkaṃ vyatikrānte katham āsan hi kauravāḥ

07,089.040a tathā droṇena samare nigṛhīteṣu pāṇḍuṣu

07,089.040c kathaṃ yuddham abhūt tatra tan mamācakṣva saṃjaya

07,089.041a droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstro dṛḍhavikramaḥ

07,089.041c pāñcālās taṃ maheṣvāsaṃ pratyayudhyan kathaṃ raṇe

07,089.042a baddhavairās tathā droṇe dharmarājajayaiṣiṇaḥ

07,089.042c bhāradvājas tathā teṣu kṛtavairo mahārathaḥ

07,089.043a arjunaś cāpi yac cakre sindhurājavadhaṃ prati

07,089.043c tan me sarvaṃ samācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya

07,090.001 saṃjaya uvāca

07,090.001a ātmāparādhāt saṃbhūtaṃ vyasanaṃ bharatarṣabha

07,090.001c prāpya prākṛtavad vīra na tvaṃ śocitum arhasi

07,090.001d*0618_01 purā yad ucyase prājñaiḥ suhṛdbhir vidurādibhiḥ

07,090.001d*0618_02 māhārṣīḥ pāṇḍavān rājann iti tan na tvayā śrutam

07,090.001d*0618_03 suhṛdāṃ hitakāmānāṃ vākyaṃ yo na śṛṇoti ha

07,090.001d*0618_04 sa mahad vyasanaṃ prāpya śocate vai yathā bhavān

07,090.001d*0618_05 yācito 'si purā rājan dāśārheṇa śamaṃ prati

07,090.001d*0618_06 na ca taṃ labdhavān kāmaṃ tvattaḥ kṛṣṇo mahāyaśāḥ

07,090.002a tava nirguṇatāṃ jñātvā pakṣapātaṃ suteṣu ca

07,090.002c dvaidhībhāvaṃ tathā dharme pāṇḍaveṣu ca matsaram

07,090.002d*0619_01 tava jihmam abhiprāyaṃ viditvā pāṇḍavān prati

07,090.002e ārtapralāpāṃś ca bahūn manujādhipasattama

07,090.003a sarvalokasya tattvajñaḥ sarvalokaguruḥ prabhuḥ

07,090.003c vāsudevas tato yuddhaṃ kurūṇām akaron mahat

07,090.004a ātmāparādhāt sumahān prāptas te vipulaḥ kṣayaḥ

07,090.004b*0620_01 naivaṃ duryodhane doṣaṃ kartum arhasi mānada

07,090.004c na hi te sukṛtaṃ kiṃ cid ādau madhye ca bhārata

07,090.004e dṛśyate pṛṣṭhataś caiva tvanmūlo hi parājayaḥ

07,090.004f*0621_01 ārtapralāpān iha yān idānīṃ kuruṣe nṛpa

07,090.004f*0621_02 naitad vṛddhasya te sādhu gatāsor iva maṇḍalam

07,090.005a tasmād adya sthiro bhūtvā jñātvā lokasya nirṇayam

07,090.005c śṛṇu yuddhaṃ yathā vṛttaṃ ghoraṃ devāsuropamam

07,090.006a praviṣṭe tava sainyaṃ tu śaineye satyavikrame

07,090.006c bhīmasenamukhāḥ pārthāḥ pratīyur vāhinīṃ tava

07,090.007a āgacchatas tān sahasā kruddharūpān sahānugān

07,090.007c dadhāraiko raṇe pāṇḍūn kṛtavarmā mahārathaḥ

07,090.008a yathodvṛttaṃ dhārayate velā vai salilārṇavam

07,090.008b*0622_01 udvṛttaṃ sāgaraṃ yadvad velā vārayate sadā

07,090.008c pāṇḍusainyaṃ tathā saṃkhye hārdikyaḥ samavārayat

07,090.009a tatrādbhutam amanyanta hārdikyasya parākramam

07,090.009c yad enaṃ sahitāḥ pārthā nāticakramur āhave

07,090.010a tato bhīmas tribhir viddhvā kṛtavarmāṇam āyasaiḥ

07,090.010c śaṅkhaṃ dadhmau mahābāhur harṣayan sarvapāṇḍavān

07,090.011a sahadevas tu viṃśatyā dharmarājaś ca pañcabhiḥ

07,090.011c śatena nakulaś cāpi hārdikyaṃ samavidhyata

07,090.012a draupadeyās trisaptatyā saptabhiś ca ghaṭotkacaḥ

07,090.012c dhṛṣṭadyumnas tribhiś cāpi kṛtavarmāṇam ārdayat

07,090.012e virāṭo drupadaś caiva yājñaseniś ca pañcabhiḥ

07,090.013a śikhaṇḍī cāpi hārdikyaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,090.013c punar vivyādha viṃśatyā sāyakānāṃ hasann iva

07,090.014a kṛtavarmā tato rājan sarvatas tān mahārathān

07,090.014c ekaikaṃ pañcabhir viddhvā bhīmaṃ vivyādha saptabhiḥ

07,090.014e dhanur dhvajaṃ ca saṃyatto rathād bhūmāv apātayat

07,090.015a athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ

07,090.015c ājaghānorasi kruddhaḥ saptatyā niśitaiḥ śaraiḥ

07,090.016a sa gāḍhaviddho balavān hārdikyasya śarottamaiḥ

07,090.016c cacāla rathamadhyasthaḥ kṣitikampe yathācalaḥ

07,090.017a bhīmasenaṃ tathā dṛṣṭvā dharmarājapurogamāḥ

07,090.017c visṛjantaḥ śarān ghorān kṛtavarmāṇam ārdayan

07,090.018a taṃ tathā koṣṭhakīkṛtya rathavaṃśena māriṣa

07,090.018c vivyadhuḥ sāyakair hṛṣṭā rakṣārthaṃ māruter mṛdhe

07,090.019a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ

07,090.019c śaktiṃ jagrāha samare hemadaṇḍām ayasmayīm

07,090.019e cikṣepa ca rathāt tūrṇaṃ kṛtavarmarathaṃ prati

07,090.020a sā bhīmabhujanirmuktā nirmuktoragasaṃnibhā

07,090.020c kṛtavarmāṇam abhitaḥ prajajvāla sudāruṇā

07,090.021a tām āpatantīṃ sahasā yugāntāgnisamaprabhām

07,090.021c dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyo nicakarta dvidhā tadā

07,090.022a sā chinnā patitā bhūmau śaktiḥ kanakabhūṣaṇā

07,090.022c dyotayantī diśo rājan maholkeva divaś cyutā

07,090.022e śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā bhīmaś cukrodha vai bhṛśam

07,090.023a tato 'nyad dhanur ādāya vegavat sumahāsvanam

07,090.023c bhīmaseno raṇe kruddho hārdikyaṃ samavārayat

07,090.024a athainaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare

07,090.024c bhīmo bhīmabalo rājaṃs tava durmantritena ha

07,090.025a bhojas tu kṣatasarvāṅgo bhīmasenena māriṣa

07,090.025c raktāśoka ivotphullo vyabhrājata raṇājire

07,090.026a tataḥ kruddhas tribhir bāṇair bhīmasenaṃ hasann iva

07,090.026c abhihatya dṛḍhaṃ yuddhe tān sarvān pratyavidhyata

07,090.027a tribhis tribhir maheṣvāso yatamānān mahārathān

07,090.027c te 'pi taṃ pratyavidhyanta saptabhiḥ saptabhiḥ śaraiḥ

07,090.028a śikhaṇḍinas tataḥ kruddhaḥ kṣurapreṇa mahārathaḥ

07,090.028c dhanuś ciccheda samare prahasann iva bhārata

07,090.029a śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaś chinne dhanuṣi satvaram

07,090.029c asiṃ jagrāha samare śatacandraṃ ca bhāsvaram

07,090.030a bhrāmayitvā mahācarma cāmīkaravibhūṣitam

07,090.030c tam asiṃ preṣayām āsa kṛtavarmarathaṃ prati

07,090.030d*0623_01 **** **** nistriṃśaṃ ca mahāprabham

07,090.030d*0623_02 kṛtavarmāṇam uddiśya preṣayat tam asiṃ drutam

07,090.031a sa tasya saśaraṃ cāpaṃ chittvā saṃkhye mahān asiḥ

07,090.031c abhyagād dharaṇīṃ rājaṃś cyutaṃ jyotir ivāmbarāt

07,090.032a etasminn eva kāle tu tvaramāṇā mahārathāḥ

07,090.032c vivyadhuḥ sāyakair gāḍhaṃ kṛtavarmāṇam āhave

07,090.033a athānyad dhanur ādāya tyaktvā tac ca mahad dhanuḥ

07,090.033c viśīrṇaṃ bharataśreṣṭha hārdikyaḥ paravīrahā

07,090.034a vivyādha pāṇḍavān yuddhe tribhis tribhir ajihmagaiḥ

07,090.034c śikhaṇḍinaṃ ca vivyādha tribhiḥ pañcabhir eva ca

07,090.034d*0624_01 punar anyena bāṇena dhanur asyācchinad drutam

07,090.034d*0625_01 śikhaṇḍinaṃ tribhir bāṇaividdhvā ciccheda kārmukam

07,090.035a dhanur anyat samādāya śikhaṇḍī tu mahāyaśāḥ

07,090.035c avārayat kūrmanakhair āśugair hṛdikātmajam

07,090.036a tataḥ kruddho raṇe rājan hṛdikasyātmasaṃbhavaḥ

07,090.036c abhidudrāva vegena yājñaseniṃ mahāratham

07,090.037a bhīṣmasya samare rājan mṛtyor hetuṃ mahātmanaḥ

07,090.037c vidarśayan balaṃ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram

07,090.038a tau diśāgajasaṃkāśau jvalitāv iva pāvakau

07,090.038c samāsedatur anyonyaṃ śarasaṃghair ariṃdamau

07,090.039a vidhunvānau dhanuḥśreṣṭhe saṃdadhānau ca sāyakān

07,090.039c visṛjantau ca śataśo gabhastīn iva bhāskarau

07,090.040a tāpayantau śarais tīkṣṇair anyonyaṃ tau mahārathau

07,090.040c yugāntapratimau vīrau rejatur bhāskarāv iva

07,090.041a kṛtavarmā tu rabhasaṃ yājñaseniṃ mahāratham

07,090.041c viddhveṣūṇāṃ trisaptatyā punar vivyādha saptabhiḥ

07,090.042a sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat

07,090.042c visṛjan saśaraṃ cāpaṃ mūrchayābhipariplutaḥ

07,090.043a taṃ viṣaṇṇaṃ rathe dṛṣṭvā tāvakā bharatarṣabha

07,090.043c hārdikyaṃ pūjayām āsur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha

07,090.044a śikhaṇḍinaṃ tathā jñātvā hārdikyaśarapīḍitam

07,090.044c apovāha raṇād yantā tvaramāṇo mahāratham

07,090.045a sāditaṃ tu rathopasthe dṛṣṭvā pārthāḥ śikhaṇḍinam

07,090.045c parivavrū rathais tūrṇaṃ kṛtavarmāṇam āhave

07,090.046a tatrādbhutaṃ paraṃ cakre kṛtavarmā mahārathaḥ

07,090.046c yad ekaḥ samare pārthān vārayām āsa sānugān

07,090.047a pārthāñ jitvājayac cedīn pāñcālān sṛñjayān api

07,090.047c kekayāṃś ca mahāvīryān kṛtavarmā mahārathaḥ

07,090.048a te vadhyamānāḥ samare hārdikyena sma pāṇḍavāḥ

07,090.048c itaś cetaś ca dhāvanto naiva cakrur dhṛtiṃ raṇe

07,090.049a jitvā pāṇḍusutān yuddhe bhīmasenapurogamān

07,090.049c hārdikyaḥ samare 'tiṣṭhad vidhūma iva pāvakaḥ

07,090.050a te drāvyamāṇāḥ samare hārdikyena mahārathāḥ

07,090.050c vimukhāḥ samapadyanta śaravṛṣṭibhir arditāḥ

07,090.050d*0626_01 lajjayāvanatā bhūtvā na kiṃ cit pravadanti te

07,091.001 saṃjaya uvāca

07,091.001a śṛṇuṣvaikamanā rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

07,091.001c drāvyamāṇe bale tasmin hārdikyena mahātmanā

07,091.002a lajjayāvanate cāpi prahṛṣṭaiś caiva tāvakaiḥ

07,091.002c dvīpo ya āsīt pāṇḍūnām agādhe gādham icchatām

07,091.003a śrutvā tu ninadaṃ bhīmaṃ tāvakānāṃ mahāhave

07,091.003c śaineyas tvarito rājan kṛtavarmāṇam abhyayāt

07,091.003d*0627_01 uvāca sārathiṃ tatra krodhāmarṣasamanvitaḥ

07,091.003d*0627_02 hārdikyābhimukhaṃ sūta kuru me ratham uttamam

07,091.003d*0627_03 kurute kadanaṃ paśya pāṇḍusainye hy amarṣitaḥ

07,091.003d*0627_04 enaṃ jitvā punaḥ sūta yāsyāmi vijayaṃ prati

07,091.003d*0627_05 evam ukte tu vacane sūtas tasya mahāmate

07,091.003d*0627_06 nimeṣāntaramātreṇa kṛtavarmāṇam abhyayāt

07,091.004a kṛtavarmā tu hārdikyaḥ śaineyaṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,091.004c avākirat susaṃkruddhas tato 'krudhyata sātyakiḥ

07,091.005a tataḥ suniśitaṃ bhallaṃ śaineyaḥ kṛtavarmaṇe

07,091.005c preṣayām āsa samare śarāṃś ca caturo 'parān

07,091.006a te tasya jaghnire vāhān bhallenāsyācchinad dhanuḥ

07,091.006c pṛṣṭharakṣaṃ tathā sūtam avidhyan niśitaiḥ śaraiḥ

07,091.007a tatas taṃ virathaṃ kṛtvā sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,091.007c senām asyārdayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,091.008a sābhajyatātha pṛtanā śaineyaśarapīḍitā

07,091.008b*0628_01 palāyanakṛtotsāhā bhramantī tatra tatra ha

07,091.008c tataḥ prāyād vai tvaritaḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,091.009a śṛṇu rājan yad akarot tava sainyeṣu vīryavān

07,091.009c atītya sa mahārāja droṇānīkamahārṇavam

07,091.010a parājitya ca saṃhṛṣṭaḥ kṛtavarmāṇam āhave

07,091.010c yantāram abravīc chūraḥ śanair yāhīty asaṃbhramam

07,091.011a dṛṣṭvā tu tava tat sainyaṃ rathāśvadvipasaṃkulam

07,091.011c padātijanasaṃpūrṇam abravīt sārathiṃ punaḥ

07,091.012a yad etan meghasaṃkāśaṃ droṇānīkasya savyataḥ

07,091.012c sumahat kuñjarānīkaṃ yasya rukmaratho mukham

07,091.013a ete hi bahavaḥ sūta durnivāryāś ca saṃyuge

07,091.013c duryodhanasamādiṣṭā madarthe tyaktajīvitāḥ

07,091.013e rājaputrā maheṣvāsāḥ sarve vikrāntayodhinaḥ

07,091.013f*0629_01 na cājitvā raṇe hy etāñ śakyaḥ prāptuṃ jayadrathaḥ

07,091.013f*0629_02 nāpi pārtho mayā sūta śakyaḥ prāptuṃ kathaṃ cana

07,091.013f*0629_03 ete tiṣṭhanti sahitāḥ sarve vidyāsu niṣṭhitāḥ

07,091.014a trigartānāṃ rathodārāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ

07,091.014c mām evābhimukhā vīrā yotsyamānā vyavasthitāḥ

07,091.015a atra māṃ prāpaya kṣipram aśvāṃś codaya sārathe

07,091.015c trigartaiḥ saha yotsyāmi bhāradvājasya paśyataḥ

07,091.016a tataḥ prāyāc chanaiḥ sūtaḥ sātvatasya mate sthitaḥ

07,091.016c rathenādityavarṇena bhāsvareṇa patākinā

07,091.017a tam ūhuḥ sārather vaśyā valgamānā hayottamāḥ

07,091.017c vāyuvegasamāḥ saṃkhye kundendurajataprabhāḥ

07,091.017d*0630_01 mārutasya gatau tulyāś candrakundanibhāḥ śubhāḥ

07,091.018a āpatantaṃ rathaṃ taṃ tu śaṅkhavarṇair hayottamaiḥ

07,091.018c parivavrus tataḥ śūrā gajānīkena sarvataḥ

07,091.018e kiranto vividhāṃs tīkṣṇān sāyakāṃl laghuvedhinaḥ

07,091.019a sātvato 'pi śitair bāṇair gajānīkam ayodhayat

07,091.019c parvatān iva varṣeṇa tapānte jalado mahān

07,091.020a vajrāśanisamasparśair vadhyamānāḥ śarair gajāḥ

07,091.020c prādravan raṇam utsṛjya śinivīryasamīritaiḥ

07,091.021a śīrṇadantā virudhirā bhinnamastakapiṇḍakāḥ

07,091.021c viśīrṇakarṇāsyakarā viniyantṛpatākinaḥ

07,091.022a saṃbhinnavarmaghaṇṭāś ca saṃnikṛttamahādhvajāḥ

07,091.022c hatārohā diśo rājan bhejire bhraṣṭakambalāḥ

07,091.023a ruvanto vividhān rāvāñ jaladopamanisvanāḥ

07,091.023c nārācair vatsadantaiś ca sātvatena vidāritāḥ

07,091.023c*0631_01 **** **** bhallair añjalikais tathā

07,091.023c*0631_02 kṣuraprair ardhacandraiś ca

07,091.023d*0632_01 kṣaranto 'sṛk tathā mūtraṃ purīṣaṃ ca pradudruvuḥ

07,091.023d*0632_02 babhramuś caskhaluś cānye petur mamlus tathāpare

07,091.023d*0632_03 evaṃ tat kuñjarānīkaṃ yuyudhānena pātitam

07,091.023d*0632_04 śarair agnyarkasaṃkāśaiḥ pradudrāva samantataḥ

07,091.024a tasmin drute gajānīke jalasaṃdho mahārathaḥ

07,091.024c yattaḥ saṃprāpayan nāgaṃ rajatāśvarathaṃ prati

07,091.025a rukmavarṇakaraḥ śūras tapanīyāṅgadaḥ śuciḥ

07,091.025c kuṇḍalī mukuṭī śaṅkhī raktacandanarūṣitaḥ

07,091.025d*0633_01 raktacandanadigdhāṅgaḥ sāṅgadaḥ sahakuṇḍalaḥ

07,091.026a śirasā dhārayan dīptāṃ tapanīyamayīṃ srajam

07,091.026c urasā dhārayan niṣkaṃ kaṇṭhasūtraṃ ca bhāsvaram

07,091.027a cāpaṃ ca rukmavikṛtaṃ vidhunvan gajamūrdhani

07,091.027c aśobhata mahārāja savidyud iva toyadaḥ

07,091.028a tam āpatantaṃ sahasā māgadhasya gajottamam

07,091.028c sātyakir vārayām āsa velevodvṛttam arṇavam

07,091.029a nāgaṃ nivāritaṃ dṛṣṭvā śaineyasya śarottamaiḥ

07,091.029c akrudhyata raṇe rājañ jalasaṃdho mahābalaḥ

07,091.029d*0634_01 saṃprāpayad raṇe rājan nāgarājaṃ mahābalam

07,091.030a tataḥ kruddho maheṣvāso mārgaṇair bhārasādhanaiḥ

07,091.030b*0635_01 sa vāryamāṇo bāṇaughaiḥ śaineyenātha vīryavān

07,091.030c avidhyata śineḥ pautraṃ jalasaṃdho mahorasi

07,091.030d*0636_01 avidhyan niśitair bāṇaiḥ satyakaḥ prahasann iva

07,091.031a tato 'pareṇa bhallena pītena niśitena ca

07,091.031c asyato vṛṣṇivīrasya nicakarta śarāsanam

07,091.032a sātyakiṃ chinnadhanvānaṃ prahasann iva bhārata

07,091.032c avidhyan māgadho vīraḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,091.033a sa viddho bahubhir bāṇair jalasaṃdhena vīryavān

07,091.033c nākampata mahābāhus tad adbhutam ivābhavat

07,091.034a acintayan vai sa śarān nātyarthaṃ saṃbhramād balī

07,091.034c dhanur anyat samādāya tiṣṭha tiṣṭhety uvāca ha

07,091.035a etāvad uktvā śaineyo jalasaṃdhaṃ mahorasi

07,091.035c vivyādha ṣaṣṭyā subhṛśaṃ śarāṇāṃ prahasann iva

07,091.036a kṣurapreṇa ca pītena muṣṭideśe mahad dhanuḥ

07,091.036c jalasaṃdhasya ciccheda vivyādha ca tribhiḥ śaraiḥ

07,091.037a jalasaṃdhas tu tat tyaktvā saśaraṃ vai śarāsanam

07,091.037c tomaraṃ vyasṛjat tūrṇaṃ sātyakiṃ prati māriṣa

07,091.038a sa nirbhidya bhujaṃ savyaṃ mādhavasya mahāraṇe

07,091.038c abhyagād dharaṇīṃ ghoraḥ śvasann iva mahoragaḥ

07,091.039a nirbhinne tu bhuje savye sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,091.039c triṃśadbhir viśikhais tīkṣṇair jalasaṃdham atāḍayat

07,091.040a pragṛhya tu tataḥ khaḍgaṃ jalasaṃdho mahābalaḥ

07,091.040c ārṣabhaṃ carma ca mahac chatacandram alaṃkṛtam

07,091.040e tata āvidhya taṃ khaḍgaṃ sātvatāyotsasarja ha

07,091.041a śaineyasya dhanuś chittvā sa khaḍgo nyapatan mahīm

07,091.041c alātacakravac caiva vyarocata mahīṃ gataḥ

07,091.041d*0637_01 agnicakram ivāviddhaṃ yathā syān nabhasaś cyutam

07,091.041d*0638_01 bhrājati sma tataḥ khaḍgaḥ saṃprāptaḥ pṛthivītalam

07,091.042a athānyad dhanur ādāya sarvakāyāvadāraṇam

07,091.042b*0639_01 jalasaṃdham abhiprekṣya utsmayitvā ca mādhavaḥ

07,091.042c śālaskandhapratīkāśam indrāśanisamasvanam

07,091.042e visphārya vivyadhe kruddho jalasaṃdhaṃ śareṇa ha

07,091.043a tataḥ sābharaṇau bāhū kṣurābhyāṃ mādhavottamaḥ

07,091.043c sāṅgadau jalasaṃdhasya ciccheda prahasann iva

07,091.044a tau bāhū parighaprakhyau petatur gajasattamāt

07,091.044c vasuṃdharadharād bhraṣṭau pañcaśīrṣāv ivoragau

07,091.045a tataḥ sudaṃṣṭraṃ suhanu cārukuṇḍalam unnasam

07,091.045c kṣureṇāsya tṛtīyena śiraś ciccheda sātyakiḥ

07,091.046a tat pātitaśirobāhukabandhaṃ bhīmadarśanam

07,091.046c dviradaṃ jalasaṃdhasya rudhireṇābhyaṣiñcata

07,091.047a jalasaṃdhaṃ nihatyājau tvaramāṇas tu sātvataḥ

07,091.047c naiṣādiṃ pātayām āsa gajaskandhād viśāṃ pate

07,091.047d*0640_01 kabandhaṃ dviradaṃ caiva śaravarṣair avākirat

07,091.048a rudhireṇāvasiktāṅgo jalasaṃdhasya kuñjaraḥ

07,091.048c vilambamānam avahat saṃśliṣṭaṃ param āsanam

07,091.049a śarārditaḥ sātvatena mardamānaḥ svavāhinīm

07,091.049c ghoram ārtasvaraṃ kṛtvā vidudrāva mahāgajaḥ

07,091.050a hāhākāro mahān āsīt tava sainyasya māriṣa

07,091.050c jalasaṃdhaṃ hataṃ dṛṣṭvā vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa ha

07,091.051a vimukhāś cābhyadhāvanta tava yodhāḥ samantataḥ

07,091.051c palāyane kṛtotsāhā nirutsāhā dviṣajjaye

07,091.052a etasminn antare rājan droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,091.052b*0641_01 saṃnyasya bhāraṃ sumahat kṛtavarmaṇi bhārata

07,091.052b*0641_02 sa hi pārthān raṇe yattān dadhāraiko mahābalaḥ

07,091.052c abhyayāj javanair aśvair yuyudhānaṃ mahāratham

07,091.052d*0642_01 jalasaṃdhaṃ hataṃ dṛṣṭvā putras te kurupuṃgavaḥ

07,091.052d*0642_02 sahodarais tu saṃyuktaḥ sātyakiṃ samupādravat

07,091.052d*0642_03 tataḥ samabhavad yuddhaṃ kurūṇāṃ satyakasya ca

07,091.053a tam udīrṇaṃ tathā dṛṣṭvā śaineyaṃ kurupuṃgavāḥ

07,091.053c droṇenaiva saha kruddhāḥ sātyakiṃ paryavārayan

07,091.054a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ sātvatasya ca

07,091.054c droṇasya ca raṇe rājan ghoraṃ devāsuropamam

07,092.001 saṃjaya uvāca

07,092.001*0643_01 sātvatasya raṇe karma yoddhuṃ dṛṣṭvā mahārathāḥ

07,092.001*0643_02 amṛṣyamāṇāḥ saṃyattāḥ śaineyaṃ samupādravan

07,092.001a te kirantaḥ śaravrātān sarve yattāḥ prahāriṇaḥ

07,092.001c tvaramāṇā mahārāja yuyudhānam ayodhayan

07,092.002a taṃ droṇaḥ saptasaptatyā jaghāna niśitaiḥ śaraiḥ

07,092.002c durmarṣaṇo dvādaśabhir duḥsaho daśabhiḥ śaraiḥ

07,092.003a vikarṇaś cāpi niśitais triṃśadbhiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,092.003c vivyādha savye pārśve tu stanābhyām antare tathā

07,092.004a durmukho daśabhir bāṇais tathā duḥśāsano 'ṣṭabhiḥ

07,092.004c citrasenaś ca śaineyaṃ dvābhyāṃ vivyādha māriṣa

07,092.005a duryodhanaś ca mahatā śaravarṣeṇa mādhavam

07,092.005c apīḍayad raṇe rājañ śūrāś cānye mahārathāḥ

07,092.006a sarvataḥ pratividdhas tu tava putrair mahārathaiḥ

07,092.006b*0644_01 sa tudyamānaś ca tathā sarvataḥ kurupuṃgavaiḥ

07,092.006c tān pratyavidhyac chaineyaḥ pṛthak pṛthag ajihmagaiḥ

07,092.006d*0645_01 sātyakiḥ puṇḍarīkākṣo hy astreṣu pariniṣṭhitaḥ

07,092.007a bhāradvājaṃ tribhir bāṇair duḥsahaṃ navabhis tathā

07,092.007c vikarṇaṃ pañcaviṃśatyā citrasenaṃ ca saptabhiḥ

07,092.007d*0646_01 daśabhiś citrasenaṃ ca vikarṇaṃ pañcaviṃśatyā

07,092.008a durmarṣaṇaṃ dvādaśabhiś caturbhiś ca viviṃśatim

07,092.008c satyavrataṃ ca navabhir vijayaṃ daśabhiḥ śaraiḥ

07,092.008d*0647_01 duryodhanaṃ tribhir viddhvā supuṃkhais tigmatejasaiḥ

07,092.009a tato rukmāṅgadaṃ cāpaṃ vidhunvāno mahārathaḥ

07,092.009c abhyayāt sātyakis tūrṇaṃ putraṃ tava mahāratham

07,092.010a rājānaṃ sarvalokasya sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,092.010c śarair abhyāhanad gāḍhaṃ tato yuddham abhūt tayoḥ

07,092.010d*0648_01 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurumādhavavīrayoḥ

07,092.011a vimuñcantau śarāṃs tīkṣṇān saṃdadhānau ca sāyakān

07,092.011c adṛśyaṃ samare 'nyonyaṃ cakratus tau mahārathau

07,092.012a sātyakiḥ kururājena nirviddho bahv aśobhata

07,092.012c asravad rudhiraṃ bhūri svarasaṃ candano yathā

07,092.013a sātvatena ca bāṇaughair nirviddhas tanayas tava

07,092.013c śātakumbhamayāpīḍo babhau yūpa ivocchritaḥ

07,092.014a mādhavas tu raṇe rājan kururājasya dhanvinaḥ

07,092.014c dhanuś ciccheda sahasā kṣurapreṇa hasann iva

07,092.014e athainaṃ chinnadhanvānaṃ śarair bahubhir ācinot

07,092.015a nirbhinnaś ca śarais tena dviṣatā kṣiprakāriṇā

07,092.015c nāmṛṣyata raṇe rājā śatror vijayalakṣaṇam

07,092.016a athānyad dhanur ādāya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,092.016c vivyādha sātyakiṃ tūrṇaṃ sāyakānāṃ śatena ha

07,092.017a so 'tividdho balavatā putreṇa tava dhanvinā

07,092.017c amarṣavaśam āpannas tava putram apīḍayat

07,092.018a pīḍitaṃ nṛpatiṃ dṛṣṭvā tava putrā mahārathāḥ

07,092.018c sātvataṃ śaravarṣeṇa chādayām āsur añjasā

07,092.019a sa chādyamāno bahubhis tava putrair mahārathaiḥ

07,092.019c ekaikaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ

07,092.020a duryodhanaṃ ca tvarito vivyādhāṣṭabhir āśugaiḥ

07,092.020c prahasaṃś cāsya ciccheda kārmukaṃ ripubhīṣaṇam

07,092.021a nāgaṃ maṇimayaṃ caiva śarair dhvajam apātayat

07,092.021c hatvā tu caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,092.021e sārathiṃ pātayām āsa kṣurapreṇa mahāyaśāḥ

07,092.022a etasminn antare caiva kururājaṃ mahāratham

07,092.022c avākirac charair hṛṣṭo bahubhir marmabhedibhiḥ

07,092.023a sa vadhyamānaḥ samare śaineyasya śarottamaiḥ

07,092.023c prādravat sahasā rājan putro duryodhanas tava

07,092.023e āplutaś ca tato yānaṃ citrasenasya dhanvinaḥ

07,092.024a hāhābhūtaṃ jagac cāsīd dṛṣṭvā rājānam āhave

07,092.024c grasyamānaṃ sātyakinā khe somam iva rāhuṇā

07,092.025a taṃ tu śabdaṃ mahac chrutvā kṛtavarmā mahārathaḥ

07,092.025c abhyayāt sahasā tatra yatrāste mādhavaḥ prabhuḥ

07,092.026a vidhunvāno dhanuḥśreṣṭhaṃ codayaṃś caiva vājinaḥ

07,092.026c bhartsayan sārathiṃ cograṃ yāhi yāhīti satvaraḥ

07,092.027a tam āpatantaṃ saṃprekṣya vyāditāsyam ivāntakam

07,092.027c yuyudhāno mahārāja yantāram idam abravīt

07,092.028a kṛtavarmā rathenaiṣa drutam āpatate śarī

07,092.028c pratyudyāhi rathenainaṃ pravaraṃ sarvadhanvinām

07,092.028d*0649_01 prayāhi satvaraṃ sūta rathena rathasattamam

07,092.028d*0649_02 nihaniṣyāmi taṃ saṃkhe vṛṣṇivīram ariṃdamam

07,092.029a tataḥ prajavitāśvena vidhivat kalpitena ca

07,092.029c āsasāda raṇe bhojaṃ pratimānaṃ dhanuṣmatām

07,092.030a tataḥ paramasaṃkruddhau jvalantāv iva pāvakau

07,092.030c sameyātāṃ naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau

07,092.031a kṛtavarmā tu śaineyaṃ ṣaḍviṃśatyā samārpayat

07,092.031c niśitaiḥ sāyakais tīkṣṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ

07,092.032a caturaś ca hayodārāṃś caturbhiḥ parameṣubhiḥ

07,092.032c avidhyat sādhudāntān vai saindhavān sātvatasya ha

07,092.033a rukmadhvajo rukmapṛṣṭhaṃ mahad visphārya kārmukam

07,092.033c rukmāṅgadī rukmavarmā rukmapuṅkhān avākirat

07,092.034a tato 'śītiṃ śineḥ pautraḥ sāyakān kṛtavarmaṇe

07,092.034c prāhiṇot tvarayā yukto draṣṭukāmo dhanaṃjayam

07,092.035a so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrutāpanaḥ

07,092.035c samakampata durdharṣaḥ kṣitikampe yathācalaḥ

07,092.035d*0650_01 acalaḥ sa purā bhūtvā samakampata māriṣa

07,092.036a triṣaṣṭyā caturo 'syāśvān saptabhiḥ sārathiṃ śaraiḥ

07,092.036c vivyādha niśitais tūrṇaṃ sātyakiḥ kṛtavarmaṇaḥ

07,092.036d*0651_01 hatāśvasūte tu rathe sthitāya śinipuṃgavaḥ

07,092.037a suvarṇapuṅkhaṃ viśikhaṃ samādhāya sa sātyakiḥ

07,092.037c vyasṛjat taṃ mahājvālaṃ saṃkruddham iva pannagam

07,092.037d*0652_01 praiṣayat sātyako bāṇaṃ hārdikyasya nararṣabhaḥ

07,092.038a so 'viśat kṛtavarmāṇaṃ yamadaṇḍopamaḥ śaraḥ

07,092.038c jāmbūnadavicitraṃ ca varma nirbhidya bhānumat

07,092.038d*0653_01 sahemavikṛtaṃ varma nirbhidya kṛtavarmaṇaḥ

07,092.038e abhyagād dharaṇīm ugro rudhireṇa samukṣitaḥ

07,092.039a saṃjātarudhiraś cājau sātvateṣubhir arditaḥ

07,092.039c pracalan dhanur utsṛjya nyapatat syandanottame

07,092.040a sa siṃhadaṃṣṭro jānubhyām āpanno 'mitavikramaḥ

07,092.040c śarārditaḥ sātyakinā rathopasthe nararṣabhaḥ

07,092.041a sahasrabāhoḥ sadṛśam akṣobhyam iva sāgaram

07,092.041c nivārya kṛtavarmāṇaṃ sātyakiḥ prayayau tataḥ

07,092.041d*0654_01 na hi tasya raṇe pārthaḥ kathaṃ cid api bhārata

07,092.041d*0654_02 didṛkṣuḥ sa hi vegena prāyād yatra dhanaṃjayaḥ

07,092.041d*0654_03 svaśaktyā kṣatriyais tatra niruddho balavattaraḥ

07,092.041d*0654_04 yuyudhe sātvato rājan didṛkṣuḥ pāṇḍunandanam

07,092.042a khaḍgaśaktidhanuḥkīrṇāṃ gajāśvarathasaṃkulām

07,092.042c pravartitograrudhirāṃ śataśaḥ kṣatriyarṣabhaiḥ

07,092.043a prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ madhyena śinipuṃgavaḥ

07,092.043c abhyagād vāhinīṃ bhittvā vṛtrahevāsurīṃ camūm

07,092.044a samāśvāsya ca hārdikyo gṛhya cānyan mahad dhanuḥ

07,092.044c tasthau tatraiva balavān vārayan yudhi pāṇḍavān

07,093.001 saṃjaya uvāca

07,093.001a kālyamāneṣu sainyeṣu śaineyena tatas tataḥ

07,093.001c bhāradvājaḥ śaravrātair mahadbhiḥ samavākirat

07,093.002a sa saṃprahāras tumulo droṇasātvatayor abhūt

07,093.002c paśyatāṃ sarvasainyānāṃ balivāsavayor iva

07,093.002d*0655_01 prāvartata mahāraudraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ

07,093.002d*0655_02 śaineyasya ca rājendra bhāradvājasya cobhayoḥ

07,093.003a tato droṇaḥ śineḥ pautraṃ citraiḥ sarvāyasaiḥ śaraiḥ

07,093.003c tribhir āśīviṣākārair lalāṭe samavidhyata

07,093.004a tair lalāṭārpitair bāṇair yuyudhānas tv ajihmagaiḥ

07,093.004c vyarocata mahārāja triśṛṅga iva parvataḥ

07,093.005a tato 'sya bāṇān aparān indrāśanisamasvanān

07,093.005c bhāradvājo 'ntaraprekṣī preṣayām āsa saṃyuge

07,093.006a tān droṇacāpanirmuktān dāśārhaḥ patataḥ śarān

07,093.006c dvābhyāṃ dvābhyāṃ supuṅkhābhyāṃ ciccheda paramāstravit

07,093.007a tām asya laghutāṃ droṇaḥ samavekṣya viśāṃ pate

07,093.007c prahasya sahasāvidhyad viṃśatyā śinipuṃgavam

07,093.008a punaḥ pañcāśateṣūṇāṃ śatena ca samārpayat

07,093.008c laghutāṃ yuyudhānasya lāghavena viśeṣayan

07,093.009a samutpatanti valmīkād yathā kruddhā mahoragāḥ

07,093.009c tathā droṇarathād rājann utpatanti tanucchidaḥ

07,093.010a tathaiva yuyudhānena sṛṣṭāḥ śatasahasraśaḥ

07,093.010c avākiran droṇarathaṃ śarā rudhirabhojanāḥ

07,093.011a lāghavād dvijamukhyasya sātvatasya ca māriṣa

07,093.011c viśeṣaṃ nādhyagacchāma samāvāstāṃ nararṣabhau

07,093.012a sātyakis tu tato droṇaṃ navabhir nataparvabhiḥ

07,093.012c ājaghāna bhṛśaṃ kruddho dhvajaṃ ca niśitaiḥ śaraiḥ

07,093.012e sārathiṃ ca śatenaiva bhāradvājasya paśyataḥ

07,093.013a lāghavaṃ yuyudhānasya dṛṣṭvā droṇo mahārathaḥ

07,093.013c saptatyā sātyakiṃ viddhvā turagāṃś ca tribhis tribhiḥ

07,093.013e dhvajam ekena vivyādha mādhavasya rathe sthitam

07,093.014a athāpareṇa bhallena hemapuṅkhena patriṇā

07,093.014c dhanuś ciccheda samare mādhavasya mahātmanaḥ

07,093.015a sātyakis tu tataḥ kruddho dhanus tyaktvā mahārathaḥ

07,093.015c gadāṃ jagrāha mahatīṃ bhāradvājāya cākṣipat

07,093.016a tām āpatantīṃ sahasā paṭṭabaddhām ayasmayīm

07,093.016c nyavārayac charair droṇo bahubhir bahurūpibhiḥ

07,093.017a athānyad dhanur ādāya sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,093.017c vivyādha bahubhir vīraṃ bhāradvājaṃ śilāśitaiḥ

07,093.018a sa viddhvā samare droṇaṃ siṃhanādam amuñcata

07,093.018c taṃ vai na mamṛṣe droṇaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,093.019a tathaḥ śaktiṃ gṛhītvā tu rukmadaṇḍām ayasmayīm

07,093.019c tarasā preṣayām āsa mādhavasya rathaṃ prati

07,093.020a anāsādya tu śaineyaṃ sā śaktiḥ kālasaṃnibhā

07,093.020c bhittvā rathaṃ jagāmogrā dharaṇīṃ dāruṇasvanā

07,093.021a tato droṇaṃ śineḥ pautro rājan vivyādha patriṇā

07,093.021c dakṣiṇaṃ bhujam āsādya pīḍayan bharatarṣabha

07,093.021d*0656_01 mādhavo 'pi mahārāja brāhmaṇaṃ pīḍayann iva

07,093.022a droṇo 'pi samare rājan mādhavasya mahad dhanuḥ

07,093.022c ardhacandreṇa ciccheda rathaśaktyā ca sārathim

07,093.023a mumoha sarathis tasya rathaśaktyā samāhataḥ

07,093.023c sa rathopastham āsādya muhūrtaṃ saṃnyaṣīdata

07,093.024a cakāra sātyakī rājaṃs tatra karmātimānuṣam

07,093.024c ayodhayac ca yad droṇaṃ raśmīñ jagrāha ca svayam

07,093.025a tataḥ śaraśatenaiva yuyudhāno mahārathaḥ

07,093.025c avidhyad brāhmaṇaṃ saṃkhye hṛṣṭarūpo viśāṃ pate

07,093.026a tasya droṇaḥ śarān pañca preṣayām āsa bhārata

07,093.026c te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave

07,093.027a nirviddhas tu śarair ghorair akrudhyat sātyakir bhṛśam

07,093.027c sāyakān vyasṛjac cāpi vīro rukmarathaṃ prati

07,093.028a tato droṇasya yantāraṃ nipātyaikeṣuṇā bhuvi

07,093.028c aśvān vyadrāvayad bāṇair hatasūtān mahātmanaḥ

07,093.029a sa rathaḥ pradrutaḥ saṃkhye maṇḍalāni sahasraśaḥ

07,093.029c cakāra rājato rājan bhrājamāna ivāṃśumān

07,093.029d*0657_01 tataḥ sārathinaṃ hatvā droṇasyāpātayad rathāt

07,093.029d*0657_02 śoṇāśvāś ca rathaṃ gṛhya dudruvuḥ sarvatodiśam

07,093.030a abhidravata gṛhṇīta hayān droṇasya dhāvata

07,093.030c iti sma cukruśuḥ sarve rājaputrāḥ sarājakāḥ

07,093.031a te sātyakim apāsyāśu rājan yudhi mahārathāḥ

07,093.031c yato droṇas tataḥ sarve sahasā samupādravan

07,093.032a tān dṛṣṭvā pradrutān sarvān sātvatena śarārditān

07,093.032c prabhagnaṃ punar evāsīt tava sainyaṃ samākulam

07,093.033a vyūhasyaiva punar dvāraṃ gatvā droṇo vyavasthitaḥ

07,093.033c vātāyamānais tair aśvair hṛto vṛṣṇiśarārditaiḥ

07,093.034a pāṇḍupāñcālasaṃbhagnaṃ vyūham ālokya vīryavān

07,093.034c śaineye nākarod yatnaṃ vyūhasyaivābhirakṣaṇe

07,093.035a nivārya pāṇḍupāñcālān droṇāgniḥ pradahann iva

07,093.035c tasthau krodhāgnisaṃdīptaḥ kālasūrya ivoditaḥ

07,094.001 saṃjaya uvāca

07,094.001a droṇaṃ sa jitvā puruṣapravīras; tathaiva hārdikyamukhāṃs tvadīyān

07,094.001c prahasya sūtaṃ vacanaṃ babhāṣe; śinipravīraḥ kurupuṃgavāgrya

07,094.002a nimittamātraṃ vayam atra sūta; dagdhārayaḥ keśavaphalgunābhyām

07,094.002c hatān nihanmeha nararṣabheṇa; vayaṃ sureśātmasamudbhavena

07,094.002d*0658_01 hatān nihantāsmi kirīṭamālinā

07,094.002d*0658_02 hy ahaṃ sabhīmaḥ saha pārṣatena

07,094.003a tam evam uktvā śinipuṃgavas tadā; mahāmṛdhe so 'gryadhanurdharo 'rihā

07,094.003c kiran samantāt sahasā śarān balī; samāpatac chyena ivāmiṣaṃ yathā

07,094.004a taṃ yāntam aśvaiḥ śaśiśaṅkhavarṇair; vigāhya sainyaṃ puruṣapravīram

07,094.004c nāśaknuvan vārayituṃ samantād; ādityaraśmipratimaṃ narāgryam

07,094.005a asahyavikrāntam adīnasattvaṃ; sarve gaṇā bhārata durviṣahyam

07,094.005c sahasranetrapratimaprabhāvaṃ; divīva sūryaṃ jaladavyapāye

07,094.006a amarṣapūrṇas tv aticitrayodhī; śarāsanī kāñcanavarmadhārī

07,094.006c sudarśanaḥ sātyakim āpatantaṃ; nyavārayad rājavaraḥ prasahya

07,094.007a tayor abhūd bharata saṃprahāraḥ; sudāruṇas taṃ samabhipraśaṃsan

07,094.007c yodhās tvadīyāś ca hi somakāś ca; vṛtrendrayor yuddham ivāmaraughāḥ

07,094.008a śaraiḥ sutīkṣṇaiḥ śataśo 'bhyavidhyat; sudarśanaḥ sātvatamukhyam ājau

07,094.008c anāgatān eva tu tān pṛṣatkāṃś; ciccheda bāṇaiḥ śinipuṃgavo 'pi

07,094.009a tathaiva śakrapratimo 'pi sātyakiḥ; sudarśane yān kṣipati sma sāyakān

07,094.009c dvidhā tridhā tān akarot sudarśanaḥ; śarottamaiḥ syandanavaryam āsthitaḥ

07,094.010a saṃprekṣya bāṇān nihatāṃs tadānīṃ; sudarśanaḥ sātyakibāṇavegaiḥ

07,094.010c krodhād didhakṣann iva tigmatejāḥ; śarān amuñcat tapanīyacitrān

07,094.011a punaḥ sa bāṇais tribhir agnikalpair; ākarṇapūrṇair niśitaiḥ supuṅkhaiḥ

07,094.011c vivyādha dehāvaraṇaṃ vibhidya; te sātyaker āviviśuḥ śarīram

07,094.012a tathaiva tasyāvanipālaputraḥ; saṃdhāya bāṇair aparair jvaladbhiḥ

07,094.012c ājaghnivāṃs tān rajataprakāśāṃś; caturbhir aśvāṃś caturaḥ prasahya

07,094.013a tathā tu tenābhihatas tarasvī; naptā śiner indrasamānavīryaḥ

07,094.013c sudarśanasyeṣugaṇaiḥ sutīkṣṇair; hayān nihatyāśu nanāda nādam

07,094.014a athāsya sūtasya śiro nikṛtya; bhallena vajrāśanisaṃnibhena

07,094.014c sudarśanasyāpi śinipravīraḥ; kṣureṇa ciccheda śiraḥ prasahya

07,094.015a sakuṇḍalaṃ pūrṇaśaśiprakāśaṃ; bhrājiṣṇu vaktraṃ nicakarta dehāt

07,094.015c yathā purā vajradharaḥ prasahya; balasya saṃkhye 'tibalasya rājan

07,094.016a nihatya taṃ pārthivaputrapautraṃ; raṇe yadūnām ṛṣabhas tarasvī

07,094.016c mudā sametaḥ parayā mahātmā; rarāja rājan surarājakalpaḥ

07,094.016d*0659_01 mudā mahatyābhiyuto mahātmā

07,094.016d*0659_02 mahāhave śakra ivāmareśaḥ

07,094.017a tato yayāv arjunam eva yena; nivārya sainyaṃ tava mārgaṇaughaiḥ

07,094.017c sadaśvayuktena rathena niryāl; lokān visismāpayiṣur nṛvīraḥ

07,094.018a tat tasya vismāpayanīyam agryam; apūjayan yodhavarāḥ sametāḥ

07,094.018c yad vartamānān iṣugocare 'rīn; dadāha bāṇair hutabhug yathaiva

07,095.001 saṃjaya uvāca

07,095.001*0660_01 nirjitya kṛtavarmāṇaṃ bhāradvājaṃ ca saṃyuge

07,095.001a tataḥ sa sātyakir dhīmān mahātmā vṛṣṇipuṃgavaḥ

07,095.001b*0661_01 duryodhanaṃ ca nirjitya śūraṃ caiva sudarśanam

07,095.001b*0661_02 jalasaṃdhaṃ nihatyājau śūrasenaṃ ca pārthivam

07,095.001b*0661_03 mlecchāṃś ca bahudhā rājan kāśyaputraṃ ca saṃyuge

07,095.001b*0661_04 niṣādāṃs taṃkaṇāṃś caiva kaliṃgān magadhān api

07,095.001b*0661_05 kekayāñ śūrasenāṃś ca tathā parvatavāsinaḥ

07,095.001b*0661_06 kāmbojān yavanāṃś caiva vasātīṃś ca śibīn api

07,095.001b*0661_07 kosalān magadhāṃś caiva yātudhānān satittirān

07,095.001b*0661_08 etāṃś cānyān raṇe hatvāgacchad yuddhe sa sātyakiḥ

07,095.001b*0661_09 rudhiraughanadīṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām

07,095.001b*0661_10 śaktigrāhasamākīrṇāṃ chattrahaṃsopaśobhitām

07,095.001b*0661_11 dustarāṃ bhīrubhir nityaṃ śūralokapravāhinīm

07,095.001c sudarśanaṃ nihatyājau yantāram idam abravīt

07,095.002a rathāśvanāgakalilaṃ śaraśaktyūrmimālinam

07,095.002c khaḍgamatsyaṃ gadāgrāhaṃ śūrāyudhamahāsvanam

07,095.003a prāṇāpahāriṇaṃ raudraṃ vāditrotkruṣṭanāditam

07,095.003c yodhānām asukhasparśaṃ durdharṣam ajayaiṣiṇām

07,095.004a tīrṇāḥ sma dustaraṃ tāta droṇānīkamahārṇavam

07,095.004c jalasaṃdhabalenājau puruṣādair ivāvṛtam

07,095.004d*0662_01 śauryasattvabalopetaṃ śūravāṇijasevitam

07,095.005a ato 'nyaṃ pṛtanāśeṣaṃ manye kunadikām iva

07,095.005c tartavyām alpasalilāṃ codayāśvān asaṃbhramam

07,095.006a hastaprāptam ahaṃ manye sāṃprataṃ savyasācinam

07,095.006c nirjitya durdharaṃ droṇaṃ sapadānugam āhave

07,095.007a hārdikyaṃ yodhavaryaṃ ca prāptaṃ manye dhanaṃjayam

07,095.007c na hi me jāyate trāso dṛṣṭvā sainyāny anekaśaḥ

07,095.007e vahner iva pradīptasya grīṣme śuṣkaṃ tṛṇolapam

07,095.008a paśya pāṇḍavamukhyena yātāṃ bhūmiṃ kirīṭinā

07,095.008c pattyaśvarathanāgaughaiḥ patitair viṣamīkṛtām

07,095.008d*0663_01 dravate tad yathā sainyaṃ tena bhagnaṃ mahātmanā

07,095.008d*0663_02 rathair viparidhāvadbhir gajair aśvaiś ca sārathe

07,095.008d*0663_03 kauśeyāruṇasaṃkāśam etad uddhūyate rajaḥ

07,095.009a abhyāśastham ahaṃ manye śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim

07,095.009c sa eṣa śrūyate śabdo gāṇḍīvasyāmitaujasaḥ

07,095.009d*0664_01 śrūyate hy eṣa nirghoṣo jaladasyeva garjataḥ

07,095.009d*0665_01 viṣphāryamāṇasya raṇe gāṇḍīvasyāmitaujasaḥ

07,095.009d*0665_02 abhyāśastham ahaṃ manye saindhavasya kirīṭinam

07,095.009d*0665_03 tādṛśaḥ śrūyate śabdaḥ sainyānāṃ sāgaropamaḥ

07,095.010a yādṛśāni nimittāni mama prādurbhavanti vai

07,095.010c anastaṃgata āditye hantā saindhavam arjunaḥ

07,095.011a śanair viśrambhayann aśvān yāhi yatto 'rivāhinīm

07,095.011c yatraite satanutrāṇāḥ suyodhanapurogamāḥ

07,095.012a daṃśitāḥ krūrakarmāṇaḥ kāmbojā yuddhadurmadāḥ

07,095.012c śarabāṇāsanadharā yavanāś ca prahāriṇaḥ

07,095.013a śakāḥ kirātā daradā barbarās tāmraliptakāḥ

07,095.013c anye ca bahavo mlecchā vividhāyudhapāṇayaḥ

07,095.013e mām evābhimukhāḥ sarve tiṣṭhanti samarārthinaḥ

07,095.014a etān sarathanāgāśvān nihatyājau sapattinaḥ

07,095.014c idaṃ durgaṃ mahāghoraṃ tīrṇam evopadhāraya

07,095.015 sūta uvāca

07,095.015a na saṃbhramo me vārṣṇeya vidyate satyavikrama

07,095.015c yady api syāt susaṃkruddho jāmadagnyo 'grataḥ sthitaḥ

07,095.016a droṇo vā rathināṃ śreṣṭhaḥ kṛpo madreśvaro 'pi vā

07,095.016c tathāpi saṃbhramo na syāt tvām āśritya mahābhuja

07,095.017a tvayā subahavo yuddhe nirjitāḥ śatrusūdana

07,095.017c na ca me saṃbhramaḥ kaś cid bhūtapūrvaḥ kadā cana

07,095.017e kim u caitat samāsādya vīra saṃyugagoṣpadam

07,095.018a āyuṣman katareṇa tvā prāpayāmi dhanaṃjayam

07,095.018c keṣāṃ kruddho 'si vārṣṇeya keṣāṃ mṛtyur upasthitaḥ

07,095.018e keṣāṃ saṃyamanīm adya gantum utsahate manaḥ

07,095.019a ke tvāṃ yudhi parākrāntaṃ kālāntakayamopamam

07,095.019c dṛṣṭvā vikramasaṃpannaṃ vidraviṣyanti saṃyuge

07,095.019e keṣāṃ vaivasvato rājā smarate 'dya mahābhuja

07,095.019f*0666_00 sūta uvāca

07,095.019f*0666_01 ity evaṃ karma kurvāṇam antakapratimaṃ raṇe

07,095.019f*0666_02 śineḥ pautras tathovāca yantāraṃ hṛṣṭamānasaḥ

07,095.020 sātyakir uvāca

07,095.020a muṇḍān etān haniṣyāmi dānavān iva vāsavaḥ

07,095.020c pratijñāṃ pārayiṣyāmi kāmbojān eva mā vaha

07,095.020e adyaiṣāṃ kadanaṃ kṛtvā kṣipraṃ yāsyāmi pāṇḍavam

07,095.021a adya drakṣyanti me vīryaṃ kauravāḥ sasuyodhanāḥ

07,095.021b*0667_01 pārthivās tasya vividhaṃ mahāstrasya prayojanam

07,095.021b*0667_02 makaradhvajān mahāmuṣṭiṃ kṛṣṇād dureṣupātanam

07,095.021b*0667_03 jagāda saṃbhramo yuddhe mokṣaḥ śūrātmajātmajaḥ

07,095.021c muṇḍānīke hate sūta sarvasainyeṣu cāsakṛt

07,095.022a adya kauravasainyasya dīryamāṇasya saṃyuge

07,095.022c śrutvā virāvaṃ bahudhā saṃtapsyati suyodhanaḥ

07,095.023a adya pāṇḍavamukhyasya śvetāśvasya mahātmanaḥ

07,095.023c ācāryakakṛtaṃ mārgaṃ darśayiṣyāmi saṃyuge

07,095.023d*0668_01 adya me yuddhyamānasya phalgunasyeva sāyakān

07,095.023d*0668_02 patitān rathanāgeṣu dṛṣṭvā śocanti śatravaḥ

07,095.024a adya madbāṇanihatān yodhamukhyān sahasraśaḥ

07,095.024c dṛṣṭvā duryodhano rājā paścāttāpaṃ gamiṣyati

07,095.025a adya me kṣiprahastasya kṣipataḥ sāyakottamān

07,095.025c alātacakrapratimaṃ dhanur drakṣyanti kauravāḥ

07,095.026a matsāyakacitāṅgānāṃ rudhiraṃ sravatāṃ bahu

07,095.026c sainikānāṃ vadhaṃ dṛṣṭvā saṃtapsyati suyodhanaḥ

07,095.026c*0669_01 rudhirokṣitasarvāṅgān madbāṇaśakalīkṛtān

07,095.026c*0669_02 dṛṣṭvā nāgavarān saṃkhye

07,095.027a adya me kruddharūpasya nighnataś ca varān varān

07,095.027c dvir arjunam imaṃ lokaṃ maṃsyate sa suyodhanaḥ

07,095.028a adya rājasahasrāṇi nihatāni mayā raṇe

07,095.028c dṛṣṭvā duryodhano rājā saṃtapsyati mahāmṛdhe

07,095.029a adya snehaṃ ca bhaktiṃ ca pāṇḍaveṣu mahātmasu

07,095.029b*0670_01 balaṃ vīryaṃ kṛtajñatvaṃ mama jñāsyanti kauravāḥ

07,095.029c hatvā rājasahasrāṇi darśayiṣyāmi rājasu

07,095.030 saṃjaya uvāca

07,095.030a evam uktas tadā sūtaḥ śikṣitān sādhuvāhinaḥ

07,095.030c śaśāṅkasaṃnikāśān vai vājino 'cūcudad bhṛśam

07,095.030d*0671_01 codito vṛṣṇivīreṇa sa sūtaḥ sādhuśikṣitaḥ

07,095.030d*0671_02 tataḥ śaśāṅkasaṃkāśān vikurvāṇān hayottamān

07,095.030d*0672_01 saindhavāṃś coditā yantrā ūhus te satyakaṃ raṇe

07,095.031a te pibanta ivākāśaṃ yuyudhānaṃ hayottamāḥ

07,095.031c prāpayan yavanāñ śīghraṃ manaḥpavanaraṃhasaḥ

07,095.032a sātyakiṃ te samāsādya pṛtanāsv anivartinam

07,095.032c bahavo laghuhastāś ca śaravarṣair avākiran

07,095.032c*0673_01 **** **** yavanāḥ sumahābalāḥ

07,095.032c*0673_02 kebeti vādinaḥ sarve

07,095.033a teṣām iṣūn athāstrāṇi vegavan nataparvabhiḥ

07,095.033c acchinat sātyakī rājan nainaṃ te prāpnuvañ śarāḥ

07,095.034a rukmapuṅkhaiḥ suniśitair gārdhrapatrair ajihmagaiḥ

07,095.034c uccakarta śirāṃsy ugro yavanānāṃ bhujān api

07,095.035a śaikyāyasāni varmāṇi kāṃsyāni ca samantataḥ

07,095.035c bhittvā dehāṃs tathā teṣāṃ śarā jagmur mahītalam

07,095.036a te hanyamānā vīreṇa mlecchāḥ sātyakinā raṇe

07,095.036c śataśo nyapataṃs tatra vyasavo vasudhātale

07,095.037a supūrṇāyatamuktais tān avyavacchinnapiṇḍitaiḥ

07,095.037c pañca ṣaṭ sapta cāṣṭau ca bibheda yavanāñ śaraiḥ

07,095.038a kāmbojānāṃ sahasrais tu śakānāṃ ca viśāṃ pate

07,095.038c śabarāṇāṃ kirātānāṃ barbarāṇāṃ tathaiva ca

07,095.038d*0674_01 hatair yavanakāmbojaiḥ kirātaiḥ saha barbaraiḥ

07,095.038d*0674_02 padātibhiś ca vīreṇa sātvatena hate raṇe

07,095.038d*0674_03 patitair abhavan rājan saṃvṛtā raṇabhūmayaḥ

07,095.038d*0674_04 evaṃ tad yavanānīkaṃ hatvā chittvā ca mādhavaḥ

07,095.039a agamyarūpāṃ pṛthivīṃ māṃsaśoṇitakardamām

07,095.039c kṛtavāṃs tatra śaineyaḥ kṣapayaṃs tāvakaṃ balam

07,095.040a dasyūnāṃ saśirastrāṇaiḥ śirobhir lūnamūrdhajaiḥ

07,095.040c tatra tatra mahī kīrṇā vibarhair aṇḍajair iva

07,095.041a rudhirokṣitasarvāṅgais tais tad āyodhanaṃ babhau

07,095.041c kabandhaiḥ saṃvṛtaṃ sarvaṃ tāmrābhraiḥ kham ivāvṛtam

07,095.042a vajrāśanisamasparśaiḥ suparvabhir ajihmagaiḥ

07,095.042c te sāśvayānā nihatāḥ samāvavrur vasuṃdharām

07,095.042d*0675_01 teṣām astrāṇi bāṇāṃś ca śaineyo nataparvabhiḥ

07,095.042d*0675_02 nicakarta mahārāja yavanānāṃ śirodharān

07,095.042d*0675_03 te śarā nataparvāṇo yuyudhānena preritāḥ

07,095.042d*0675_04 bhittvā dehāṃs tathā teṣāṃ patanti sma mahītale

07,095.042d*0675_05 te hanyamānā vīrās tu vṛṣṇivīreṇa saṃyuge

07,095.042d*0675_06 śastrāhatāḥ patanty urvyāṃ kāmbojāḥ sapadānugāḥ

07,095.042d*0675_07 kāmbojānāṃ bhujaiś chinnaiḥ yavanānāṃ ca bhārata

07,095.042d*0675_08 tatra tatra mahī bhāti pañcāsyair iva pannagaiḥ

07,095.043a alpāvaśiṣṭāḥ saṃbhagnāḥ kṛcchraprāṇā vicetasaḥ

07,095.043c jitāḥ saṃkhye mahārāja yuyudhānena daṃśitāḥ

07,095.044a pārṣṇibhiś ca kaśābhiś ca tāḍayantas turaṃgamān

07,095.044c javam uttamam āsthāya sarvataḥ prādravan bhayāt

07,095.045a kāmbojasainyaṃ vidrāvya durjayaṃ yudhi bhārata

07,095.045c yavanānāṃ ca tat sainyaṃ śakānāṃ ca mahad balam

07,095.046a sa tataḥ puruṣavyāghraḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,095.046c prahṛṣṭas tāvakāñ jitvā sūtaṃ yāhīty acodayat

07,095.046d*0676_01 tat tasya samare karma dṛṣṭvānyair akṛtaṃ purā

07,095.046d*0676_02 cāraṇāḥ saha gandharvāḥ pūjayāṃ cakrire bhṛśam

07,095.047a taṃ yāntaṃ pṛṣṭhagoptāram arjunasya viśāṃ pate

07,095.047c cāraṇāḥ prekṣya saṃhṛṣṭās tvadīyāś cāpy apūjayan

07,095.047d*0677_01 na ke cid abhyavartanta tāvakā vṛṣṇinandanam

07,096.001 saṃjaya uvāca

07,096.001a jitvā yavanakāmbojān yuyudhānas tato 'rjunam

07,096.001c jagāma tava sainyasya madhyena rathināṃ varaḥ

07,096.002a śaradaṃṣṭro naravyāghro vicitrakavacacchaviḥ

07,096.002c mṛgān vyāghra ivājighraṃs tava sainyam abhīṣayat

07,096.003a sa rathena caran mārgān dhanur abhrāmayad bhṛśam

07,096.003c rukmapṛṣṭhaṃ mahāvegaṃ rukmacandrakasaṃkulam

07,096.004a rukmāṅgadaśirastrāṇo rukmavarmasamāvṛtaḥ

07,096.004c rukmadhvajavaraḥ śūro meruśṛṅga ivābabhau

07,096.005a sadhanurmaṇḍalaḥ saṃkhye tejobhāsvararaśmivān

07,096.005c śaradīvoditaḥ sūryo nṛsūryo virarāja ha

07,096.006a vṛṣabhaskandhavikrānto vṛṣabhākṣo nararṣabhaḥ

07,096.006c tāvakānāṃ babhau madhye gavāṃ madhye yathā vṛṣaḥ

07,096.007a mattadviradasaṃkāśaṃ mattadviradagāminam

07,096.007c prabhinnam iva mātaṅgaṃ yūthamadhye vyavasthitam

07,096.007e vyāghrā iva jighāṃsantas tvadīyābhyadravan raṇe

07,096.007f*0678_01 sātyakiṃ samare rājan parivavrus tavātmajāḥ

07,096.008a droṇānīkam atikrāntaṃ bhojānīkaṃ ca dustaram

07,096.008c jalasaṃdhārṇavaṃ tīrtvā kāmbojānāṃ ca vāhinīm

07,096.009a hārdikyamakarān muktaṃ tīrṇaṃ vai sainyasāgaram

07,096.009c parivavruḥ susaṃkruddhās tvadīyāḥ sātyakiṃ rathāḥ

07,096.010a duryodhanaś citraseno duḥśāsanaviviṃśatī

07,096.010c śakunir duḥsahaś caiva yuvā durmarṣaṇaḥ krathaḥ

07,096.011a anye ca bahavaḥ śūrāḥ śastravanto durāsadāḥ

07,096.011c pṛṣṭhataḥ sātyakiṃ yāntam anvadhāvann amarṣitāḥ

07,096.012a atha śabdo mahān āsīt tava sainyasya māriṣa

07,096.012c mārutoddhūtavegasya sāgarasyeva parvaṇi

07,096.013a tān abhidravataḥ sarvān samīkṣya śinipuṃgavaḥ

07,096.013c śanair yāhīti yantāram abravīt prahasann iva

07,096.014a idam eti samuddhūtaṃ dhārtarāṣṭrasya yad balam

07,096.014c mām evābhimukhaṃ tūrṇaṃ gajāśvarathapattimat

07,096.015a nādayan vai diśaḥ sarvā rathaghoṣeṇa sārathe

07,096.015c pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca kampayan sāgarān api

07,096.016a etad balārṇavaṃ tāta vārayiṣye mahāraṇe

07,096.016c paurṇamāsyām ivoddhūtaṃ veleva salilāśayam

07,096.017a paśya me sūta vikrāntam indrasyeva mahāmṛdhe

07,096.017b*0679_01 tūṇīcarmāsimad ghoraṃ gajāśvarathasaṃkulam

07,096.017b*0679_02 udvṛttaḥ sāgaro yadvad velām āśrayate tathā

07,096.017b*0679_03 mām āsādya hi tiṣṭhanti yaudhāḥ śatasahasraśaḥ

07,096.017c eṣa sainyāni śatrūṇāṃ vidhamāmi śitaiḥ śaraiḥ

07,096.018a nihatān āhave paśya padātyaśvarathadvipān

07,096.018c maccharair agnisaṃkāśair videhāsūn sahasraśaḥ

07,096.019a ity evaṃ bruvatas tasya sātyaker amitaujasaḥ

07,096.019c samīpaṃ sainikās te tu śīghram īyur yuyutsavaḥ

07,096.019e jahy ādravasva tiṣṭheti paśya paśyeti vādinaḥ

07,096.020a tān evaṃ bruvato vīrān sātyakir niśitaiḥ śaraiḥ

07,096.020c jaghāna triśatān aśvān kuñjarāṃś ca catuḥśatān

07,096.020d*0680_01 laghvastraḥ citrayodhī ca prahasañ śinipuṃgavaḥ

07,096.021a sa saṃprahāras tumulas tasya teṣāṃ ca dhanvinām

07,096.021c devāsuraraṇaprakhyaḥ prāvartata janakṣayaḥ

07,096.021d*0681_01 prāvartata mahārāja devāsuraraṇopamaḥ

07,096.022a meghajālanibhaṃ sainyaṃ tava putrasya māriṣa

07,096.022c pratyagṛhṇāc chineḥ pautraḥ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,096.023a pracchādyamānaḥ samare śarajālaiḥ sa vīryavān

07,096.023b*0682_01 sa śarair analasparśair ākarṇād abhicoditaiḥ

07,096.023c asaṃbhramaṃ mahārāja tāvakān avadhīd bahūn

07,096.024a āścaryaṃ tatra rājendra sumahad dṛṣṭavān aham

07,096.024c na moghaḥ sāyakaḥ kaś cit sātyaker abhavat prabho

07,096.024d*0683_01 nāsīn moghaḥ śaraḥ kaś cid āsan sarve tanucchidaḥ

07,096.025a rathanāgāśvakalilaḥ padātyūrmisamākulaḥ

07,096.025c śaineyavelām āsādya sthitaḥ sainyamahārṇavaḥ

07,096.026a saṃbhrāntanaranāgāśvam āvartata muhur muhuḥ

07,096.026c tat sainyam iṣubhis tena vadhyamānaṃ samantataḥ

07,096.026d*0684_01 rathinaḥ pattināgāś ca sādinaś ca śarā hatāḥ

07,096.026e babhrāma tatra tatraiva gāvaḥ śītārditā iva

07,096.027a padātinaṃ rathaṃ nāgaṃ sādinaṃ turagaṃ tathā

07,096.027c aviddhaṃ tatra nādrākṣaṃ yuyudhānasya sāyakaiḥ

07,096.028a na tādṛk kadanaṃ rājan kṛtavāṃs tatra phalgunaḥ

07,096.028c yādṛk kṣayam anīkānām akarot sātyakir nṛpa

07,096.028e atyarjunaṃ śineḥ pautro yudhyate bharatarṣabha

07,096.028f*0685_01 vītabhīr lāghavopetaḥ kṛtitvaṃ saṃpradarśayan

07,096.029a tato duryodhano rājā sātvatasya tribhiḥ śaraiḥ

07,096.029c vivyādha sūtaṃ niśitaiś caturbhiś caturo hayān

07,096.030a sātyakiṃ ca tribhir viddhvā punar vivyādha so 'ṣṭabhiḥ

07,096.030c duḥśāsanaḥ ṣoḍaśabhir vivyādha śinipuṃgavam

07,096.031a śakuniḥ pañcaviṃśatyā citrasenaś ca pañcabhiḥ

07,096.031c duḥsahaḥ pañcadaśabhir vivyādhorasi sātyakim

07,096.032a utsmayan vṛṣṇiśārdūlas tathā bāṇaiḥ samāhataḥ

07,096.032c tān avidhyan mahārāja sarvān eva tribhis tribhiḥ

07,096.033a gāḍhaviddhān arīn kṛtvā mārgaṇaiḥ so 'titejanaiḥ

07,096.033c śaineyaḥ śyenavat saṃkhye vyacaral laghuvikramaḥ

07,096.033d*0686_01 śyenavad vyacarat saṃkhye śaineyo laghu suṣṭhu ca

07,096.034a saubalasya dhanuś chittvā hastāvāpaṃ nikṛtya ca

07,096.034c duryodhanaṃ tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare

07,096.035a citrasenaṃ śatenaiva daśabhir duḥsahaṃ tathā

07,096.035c duḥśāsanaṃ ca viṃśatyā vivyādha śinipuṃgavaḥ

07,096.036a athānyad dhanur ādāya syālas tava viśāṃ pate

07,096.036c aṣṭabhiḥ sātyakiṃ viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ

07,096.037a duḥśāsanaś ca daśabhir duḥsahaś ca tribhiḥ śaraiḥ

07,096.037c durmukhaś ca dvādaśabhī rājan vivyādha sātyakim

07,096.038a duryodhanas trisaptatyā viddhvā bhārata mādhavam

07,096.038c tato 'sya niśitair bāṇais tribhir vivyādha sārathim

07,096.039a tān sarvān sahitāñ śūrān yatamānān mahārathān

07,096.039c pañcabhiḥ pañcabhir bāṇaiḥ punar vivyādha sātyakiḥ

07,096.040a tataḥ sa rathināṃ śreṣṭhas tava putrasya sārathim

07,096.040c ājaghānāśu bhallena sa hato nyapatad bhuvi

07,096.041a pātite sārathau tasmiṃs tava putrarathaḥ prabho

07,096.041c vātāyamānais tair aśvair apānīyata saṃgarāt

07,096.042a tatas tava sutā rājan sainikāś ca viśāṃ pate

07,096.042c rājño ratham abhiprekṣya vidrutāḥ śataśo 'bhavan

07,096.043a vidrutaṃ tatra tat sainyaṃ dṛṣṭvā bhārata sātyakiḥ

07,096.043c avākirac charais tīkṣṇai rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,096.044a vidrāvya sarvasainyāni tāvakāni samantataḥ

07,096.044c prayayau sātyakī rājañ śvetāśvasya rathaṃ prati

07,096.044d*0687_01 taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ tāvakāḥ prekṣya māriṣa

07,096.044d*0687_02 dṛṣṭaṃ cādṛṣṭavat kṛtvā kriyām anyāṃ prayojayan

07,096.045a taṃ śarān ādadānaṃ ca rakṣamāṇaṃ ca sārathim

07,096.045c ātmānaṃ mocayantaṃ ca tāvakāḥ samapūjayan

07,097.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,097.001a saṃpramṛdya mahat sainyaṃ yāntaṃ śaineyam arjunam

07,097.001c nirhrīkā mama te putrāḥ kim akurvata saṃjaya

07,097.002a kathaṃ caiṣāṃ tathā yuddhe dhṛtir āsīn mumūrṣatām

07,097.002c śaineyacaritaṃ dṛṣṭvā sadṛśaṃ savyasācinaḥ

07,097.003a kiṃ nu vakṣyanti te kṣātraṃ sainyamadhye parājitāḥ

07,097.003c kathaṃ ca sātyakir yuddhe vyatikrānto mahāyaśāḥ

07,097.004a kathaṃ ca mama putrāṇāṃ jīvatāṃ tatra saṃjaya

07,097.004c śaineyo 'bhiyayau yuddhe tan mamācakṣva tattvataḥ

07,097.005a atyadbhutam idaṃ tāta tvatsakāśāc chṛṇomy aham

07,097.005c ekasya bahubhir yuddhaṃ śatrubhir vai mahārathaiḥ

07,097.006a viparītam ahaṃ manye mandabhāgyān sutān prati

07,097.006c yatrāvadhyanta samare sātvatena mahātmanā

07,097.007a ekasya hi na paryāptaṃ matsainyaṃ tasya saṃjaya

07,097.007c kruddhasya yuyudhānasya sarve tiṣṭhantu pāṇḍavāḥ

07,097.008a nirjitya samare droṇaṃ kṛtinaṃ yuddhadurmadam

07,097.008c yathā paśugaṇān siṃhas tadvad dhantā sutān mama

07,097.009a kṛtavarmādibhiḥ śūrair yattair bahubhir āhave

07,097.009c yuyudhāno na śakito hantuṃ yaḥ puruṣarṣabhaḥ

07,097.009d*0688_01 na śakyaḥ samare jetuṃ nihaniṣyati me sutān

07,097.010a naitad īdṛśakaṃ yuddhaṃ kṛtavāṃs tatra phalgunaḥ

07,097.010c yādṛśaṃ kṛtavān yuddhaṃ śiner naptā mahāyaśāḥ

07,097.011 saṃjaya uvāca

07,097.011a tava durmantrite rājan duryodhanakṛtena ca

07,097.011c śṛṇuṣvāvahito bhūtvā yat te vakṣyāmi bhārata

07,097.011d*0689_01 śṛṇuṣva rājan saṃgrāmaṃ naravājigajakṣayam

07,097.011d*0689_02 duryodhanāpanītena tava durmantritena ca

07,097.012a te punaḥ saṃnyavartanta kṛtvā saṃśaptakān mithaḥ

07,097.012c parāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā putrasya tava śāsanāt

07,097.013a trīṇi sādisahasrāṇi duryodhanapurogamāḥ

07,097.013c śakāḥ kāmbojabāhlīkā yavanāḥ pāradās tathā

07,097.014a kuṇindās taṅgaṇāmbaṣṭhāḥ paiśācāś ca samandarāḥ

07,097.014c abhyadravanta śaineyaṃ śalabhāḥ pāvakaṃ yathā

07,097.015a yuktāś ca pārvatīyānāṃ rathāḥ pāṣāṇayodhinām

07,097.015c śūrāḥ pañcaśatā rājañ śaineyaṃ samupādravan

07,097.016a tato rathasahasreṇa mahārathaśatena ca

07,097.016c dviradānāṃ sahasreṇa dvisāhasraiś ca vājibhiḥ

07,097.016d*0690_01 niyutaiś ca padātyaughair vividhāyudhapāṇibhiḥ

07,097.017a śaravarṣāṇi muñcanto vividhāni mahārathāḥ

07,097.017c abhyadravanta śaineyam asaṃkhyeyāś ca pattayaḥ

07,097.018a tāṃś ca saṃcodayan sarvān ghnatainam iti bhārata

07,097.018c duḥśāsano mahārāja sātyaktiṃ paryavārayat

07,097.019a tatrādbhutam apaśyāma śaineyacaritaṃ mahat

07,097.019c yad eko bahubhiḥ sārdham asaṃbhrāntam ayudhyata

07,097.020a avadhīc ca rathānīkaṃ dviradānāṃ ca tad balam

07,097.020c sādinaś caiva tān sarvān dasyūn api ca sarvaśaḥ

07,097.020d*0691_01 saṃprādravan mahat sainyaṃ bhagnaṃ ca bahudhā śaraiḥ

07,097.021a tatra cakrair vimathitair bhagnaiś ca paramāyudhaiḥ

07,097.021c akṣaiś ca bahudhā bhagnair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ

07,097.022a kūbarair mathitaiś cāpi dhvajaiś cāpi nipātitaiḥ

07,097.022c varmabhiś cāmaraiś caiva vyavakīrṇā vasuṃdharā

07,097.023a sragbhir ābharaṇair vastrair anukarṣaiś ca māriṣa

07,097.023c saṃchannā vasudhā tatra dyaur grahair iva bhārata

07,097.024a girirūpadharāś cāpi patitāḥ kuñjarottamāḥ

07,097.024b*0692_01 mlecchāsthitair mahārāja bhinnāñjanacayopamaiḥ

07,097.024b*0692_02 mṛgair mandaiś ca bhadraiś ca mṛgamandais tathāparaiḥ

07,097.024b*0692_03 bhadrair mandamanobhiś ca mṛgabhadrais tathaiva ca

07,097.024b*0692_04 mandair mandamadaiś caiva tathā mandamṛgair api

07,097.024b*0692_05 tatra tatra dharākīrṇā śayānaiḥ parvatopamaiḥ

07,097.024c añjanasya kule jātā vāmanasya ca bhārata

07,097.024e supratīkakule jātā mahāpadmakule tathā

07,097.025a airāvaṇakule caiva tathānyeṣu kuleṣu ca

07,097.025c jātā dantivarā rājañ śerate bahavo hatāḥ

07,097.025d*0693_01 kumudasya tathā nāgā airāvatakulodbhavāḥ

07,097.025d*0693_02 nihatāḥ satyakenājau nārācair agnisaṃnibhaiḥ

07,097.026a vanāyujān pārvatīyān kāmbojāraṭṭabāhlikān

07,097.026c tathā hayavarān rājan nijaghne tatra sātyakiḥ

07,097.027a nānādeśasamutthāṃś ca nānājātyāṃś ca pattinaḥ

07,097.027c nijaghne tatra śaineyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,097.028a teṣu prakālyamāneṣu dasyūn duḥśāsano 'bravīt

07,097.028c nivartadhvam adharmajñā yudhyadhvaṃ kiṃ sṛtena vaḥ

07,097.029a tāṃś cāpi sarvān saṃprekṣya putro duḥśāsanas tava

07,097.029c pāṣāṇayodhinaḥ śūrān pārvatīyān acodayat

07,097.030a aśmayuddheṣu kuśalā naitaj jānāti sātyakiḥ

07,097.030c aśmayuddham ajānantaṃ ghnatainaṃ yuddhakāmukam

07,097.031a tathaiva kuravaḥ sarve nāśmayuddhaviśāradāḥ

07,097.031c abhidravata mā bhaiṣṭa na vaḥ prāpsyati sātyakiḥ

07,097.031d*0694_01 te pārvatīyā rājānaḥ sarve pāṣāṇapāṇayaḥ

07,097.031d*0695_01 abhyadravanta śaineyaṃ rājānam iva mantriṇaḥ

07,097.032a tato gajaśiśuprakhyair upalaiḥ śailavāsinaḥ

07,097.032c udyatair yuyudhānasya sthitā maraṇakāṅkṣiṇaḥ

07,097.033a kṣepaṇīyais tathāpy anye sātvatasya vadhaiṣiṇaḥ

07,097.033c coditās tava putreṇa rurudhuḥ sarvatodiśam

07,097.033d*0696_01 śaineyam abhyadhāvaṃs te grāvabhir dṛḍhahastavat

07,097.033d*0696_02 mlecchāḥ pipāsavaḥ prājñā rājānam iva mantriṇaḥ

07,097.034a teṣām āpatatām eva śilāyuddhaṃ cikīrṣatām

07,097.034c sātyakiḥ pratisaṃdhāya triṃśataṃ prāhiṇoc charān

07,097.035a tām aśmavṛṣṭiṃ tumulāṃ pārvatīyaiḥ samīritām

07,097.035c bibhedoragasaṃkāśair nārācaiḥ śinipuṃgavaḥ

07,097.036a tair aśmacūrṇair dīpyadbhiḥ khadyotānām iva vrajaiḥ

07,097.036c prāyaḥ sainyāny avadhyanta hāhābhūtāni māriṣa

07,097.037a tataḥ pañcaśatāḥ śūrāḥ samudyatamahāśilāḥ

07,097.037c nikṛttabāhavo rājan nipetur dharaṇītale

07,097.037d*0697_01 punar daśaśatāś cānye śatasāhasriṇas tathā

07,097.037d*0697_02 sopalair bāhubhiś chinnaiḥ petur aprāpya sātyakim

07,097.037d*0698_01 sātvatasya ca bhallena niṣpiṣṭais tais tathādribhiḥ

07,097.037d*0698_02 nipatan nihatā mlecchās tatra tatra gatāsavaḥ

07,097.037d*0698_03 te hanyamānāḥ samare sātvatena mahātmanā

07,097.037d*0698_04 aśmavṛṣṭiṃ mahāghorāṃ pātayanti sma sātvate

07,097.038a pāṣāṇayodhinaḥ śūrān yatamānān avasthitān

07,097.038c avadhīd bahusāhasrāṃs tad adbhutam ivābhavat

07,097.039a tataḥ punar bastamukhair aśmavṛṣṭiṃ samantataḥ

07,097.039c ayohastaiḥ śūlahastair daradaiḥ khaśataṅgaṇaiḥ

07,097.040a ambaṣṭhaiś ca kuṇindaiś ca kṣiptāṃ kṣiptāṃ sa sātyakiḥ

07,097.040c nārācaiḥ prativivyādha prekṣamāṇo mahābalaḥ

07,097.041a adrīṇāṃ bhidyamānānām antarikṣe śitaiḥ śaraiḥ

07,097.041c śabdena prādravan rājan gajāśvarathapattayaḥ

07,097.042a aśmacūrṇaiḥ samākīrṇā manuṣyāś ca vayāṃsi ca

07,097.042c nāśaknuvann avasthātuṃ bhramarair iva daṃśitāḥ

07,097.043a hataśiṣṭā virudhirā bhinnamastakapiṇḍikāḥ

07,097.043b*0699_01 vibhinnaśiraso rājan dantaiś chinnaiś ca dantinaḥ

07,097.043b*0699_02 nirdhūtaiś ca karair nāgā vyaṅgāś ca śataśaḥ kṛtāḥ

07,097.043b*0699_03 hatvā pañcaśatān yodhān sa kṣaṇenaiva māriṣa

07,097.043b*0699_04 vyacarat pṛtanāmadhye śaineyaḥ kṛtahastavat

07,097.043c kuñjarāḥ saṃnyavartanta yuyudhānarathaṃ prathi

07,097.043d*0700_01 aśmanāṃ bhidyamānānāṃ sāyakaiḥ śrūyate dhvaniḥ

07,097.043d*0700_02 padmapatreṣu dhārāṇāṃ patantīnām iva dhvaniḥ

07,097.044a tataḥ śabdaḥ samabhavat tava sainyasya māriṣa

07,097.044c mādhavenārdyamānasya sāgarasyeva dāruṇaḥ

07,097.045a taṃ śabdaṃ tumulaṃ śrutvā droṇo yantāram abravīt

07,097.045c eṣa sūta raṇe kruddhaḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ

07,097.046a dārayan bahudhā sainyaṃ raṇe carati kālavat

07,097.046c yatraiṣa śabdas tumulas tatra sūta rathaṃ naya

07,097.047a pāṣāṇayodhibhir nūnaṃ yuyudhānaḥ samāgataḥ

07,097.047c tathā hi rathinaḥ sarve hriyante vidrutair hayaiḥ

07,097.048a viśastrakavacā rugṇās tatra tatra patanti ca

07,097.048c na śaknuvanti yantāraḥ saṃyantuṃ tumule hayān

07,097.049a ity evaṃ bruvato rājan bhāradvājasya dhīmataḥ

07,097.049c pratyuvāca tato yantā droṇaṃ śastrabhṛtāṃ varam

07,097.050a āyuṣman dravate sainyaṃ kauraveyaṃ samantataḥ

07,097.050b*0701_01 āyuṣman vidravaty eva kurūṇāṃ sainyam āturam

07,097.050c paśya yodhān raṇe bhinnān dhāvamānāṃs tatas tataḥ

07,097.051a ete ca sahitāḥ śūrāḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,097.051c tvām eva hi jighāṃsantaḥ prādravanti samantataḥ

07,097.052a atra kāryaṃ samādhatsva prāptakālam ariṃdama

07,097.052c sthāne vā gamane vāpi dūraṃ yātaś ca sātyakiḥ

07,097.053a tathaivaṃ vadatas tasya bhāradvājasya māriṣa

07,097.053c pratyadṛśyata śaineyo nighnan bahuvidhān rathān

07,097.054a te vadhyamānāḥ samare yuyudhānena tāvakāḥ

07,097.054c yuyudhānarathaṃ tyaktvā droṇānīkāya dudruvuḥ

07,097.055a yais tu duḥśāsanaḥ sārdhaṃ rathaiḥ pūrvaṃ nyavartata

07,097.055c te bhītās tv abhyadhāvanta sarve droṇarathaṃ prati

07,098.001 saṃjaya uvāca

07,098.001a duḥśāsanarathaṃ dṛṣṭvā samīpe paryavasthitam

07,098.001c bhāradvājas tato vākyaṃ duḥśāsanam athābravīt

07,098.002a duḥśāsana rathāḥ sarve kasmād ete pravidrutāḥ

07,098.002c kaccit kṣemaṃ tu nṛpateḥ kaccij jīvati saindhavaḥ

07,098.003a rājaputro bhavān atra rājabhrātā mahārathaḥ

07,098.003c kimarthaṃ dravase yuddhe yauvarājyam avāpya hi

07,098.003d*0702_01 dāsī jitāsi dyūte tvaṃ yathākāmacarī bhava

07,098.003d*0702_02 vāsasāṃ vāhikā rājño bhrātur jyeṣṭhasya me bhava

07,098.003d*0702_03 na santi patayaḥ sarve te 'dya ṣaṇḍhatilaiḥ samāḥ

07,098.003d*0702_04 duḥśāsanaivam uktvā tvaṃ pūrvaṃ kasmāt palāyase

07,098.004a svayaṃ vairaṃ mahat kṛtvā pāñcālaiḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,098.004c ekaṃ sātyakim āsādya kathaṃ bhīto 'si saṃyuge

07,098.005a na jānīṣe purā tvaṃ tu gṛhṇann akṣān durodare

07,098.005c śarā hy ete bhaviṣyanti dāruṇāśīviṣopamāḥ

07,098.006a apriyāṇāṃ ca vacanaṃ pāṇḍaveṣu viśeṣataḥ

07,098.006c draupadyāś ca parikleśas tvanmūlo hy abhavat purā

07,098.007a kva te mānaś ca darpaś ca kva ca tad vīra garjitam

07,098.007c āśīviṣasamān pārthān kopayitvā kva yāsyasi

07,098.008a śocyeyaṃ bhāratī senā rājā caiva suyodhanaḥ

07,098.008c yasya tvaṃ karkaśo bhrātā palāyanaparāyaṇaḥ

07,098.009a nanu nāma tvayā vīra dīryamāṇā bhayārditā

07,098.009c svabāhubalam āsthāya rakṣitavyā hy anīkinī

07,098.009e sa tvam adya raṇaṃ tyaktvā bhīto harṣayase parān

07,098.010a vidrute tvayi sainyasya nāyake śatrusūdana

07,098.010c ko 'nyaḥ sthāsyati saṃgrāme bhīto bhīte vyapāśraye

07,098.011a ekena sātvatenādya yudhyamānasya cānagha

07,098.011c palāyane tava matiḥ saṃgrāmād dhi pravartate

07,098.012a yadā gāṇḍīvadhanvānaṃ bhīmasenaṃ ca kaurava

07,098.012c yamau ca yudhi draṣṭāsi tadā tvaṃ kiṃ kariṣyasi

07,098.013a yudhi phalgunabāṇānāṃ sūryāgnisamatejasām

07,098.013c na tulyāḥ sātyakiśarā yeṣāṃ bhītaḥ palāyase

07,098.013d*0703_01 tvarito vīra gaccha tvaṃ gāndhāry udaram āviśa

07,098.013d*0703_02 pṛthivyāṃ dhāvamānasya na saṃpaśyāmi te śamam

07,098.014a yadi tāvat kṛtā buddhiḥ palāyanaparāyaṇā

07,098.014c pṛthivī dharmarājasya śamenaiva pradīyatām

07,098.015a yāvat phalgunanārācā nirmuktoragasaṃnibhāḥ

07,098.015c nāviśanti śarīraṃ te tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,098.016a yāvat te pṛthivīṃ pārthā hatvā bhrātṛśataṃ raṇe

07,098.016c nākṣipanti mahātmānas tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,098.017a yāvan na krudhyate rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,098.017c kṛṣṇaś ca samaraślāghī tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,098.018a yāvad bhīmo mahābāhur vigāhya mahatīṃ camūm

07,098.018c sodarāṃs te na mṛdnāti tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,098.018d*0704_01 mayā śamavatā cokto rakṣa śeṣaṃ suyodhana

07,098.018d*0704_02 saṃśāmya vīra pārthais tvaṃ rakṣa sarvān mahīkṣitaḥ

07,098.019a pūrvam uktaś ca te bhrātā bhīṣmeṇa sa suyodhanaḥ

07,098.019c ajeyāḥ pāṇḍavāḥ saṃkhye saumya saṃśāmya pāṇḍavaiḥ

07,098.019e na ca tat kṛtavān mandas tava bhrātā suyodhanaḥ

07,098.019f*0705_01 tavāpi śoṇitaṃ bhīmaḥ pāsyatīti mayā śrutam

07,098.019f*0705_02 tac cāpy avitathaṃ tasya tat tathaiva bhaviṣyati

07,098.019f*0705_03 kiṃ bhīmasya na jānāsi vikramaṃ tvaṃ subāliśa

07,098.019f*0705_04 yena te vairam ārabdhaṃ saṃyuge prapalāyatā

07,098.020a sa yuddhe dhṛtim āsthāya yatto yudhyasva pāṇḍavaiḥ

07,098.020c gaccha tūrṇaṃ rathenaiva tatra tiṣṭhati sātyakiḥ

07,098.021a tvayā hīnaṃ balaṃ hy etad vidraviṣyati bhārata

07,098.021c ātmārthaṃ yodhaya raṇe sātyakiṃ satyavikramam

07,098.022a evam uktas tava suto nābravīt kiṃ cid apy asau

07,098.022c śrutaṃ cāśrutavat kṛtvā prāyād yena sa sātyakiḥ

07,098.023a sainyena mahatā yukto mlecchānām anivartinām

07,098.023c āsādya ca raṇe yatto yuyudhānam ayodhayat

07,098.024a droṇo 'pi rathināṃ śreṣṭhaḥ pāñcālān pāṇḍavāṃs tathā

07,098.024c abhyadravata saṃkruddho javam āsthāya madhyamam

07,098.025a praviśya ca raṇe droṇaḥ pāñcālānāṃ varūthinīm

07,098.025c drāvayām āsa yodhān vai śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,098.026a tato droṇo mahārāja nāma viśrāvya saṃyuge

07,098.026c pāṇḍupāñcālamatsyānāṃ pracakre kadanaṃ mahat

07,098.027a taṃ jayantam anīkāni bhāradvājaṃ tatas tataḥ

07,098.027c pāñcālaputro dyutimān vīraketuḥ samabhyayāt

07,098.028a sa droṇaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,098.028c dhvajam ekena vivyādha sārathiṃ cāsya saptabhiḥ

07,098.028d*0706_01 nanāda balavān nādaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,098.029a tatrādbhutaṃ mahārāja dṛṣṭavān asmi saṃyuge

07,098.029c yad droṇo rabhasaṃ yuddhe pāñcālyaṃ nābhyavartata

07,098.030a saṃniruddhaṃ raṇe droṇaṃ pāñcālā vīkṣya māriṣa

07,098.030c āvavruḥ sarvato rājan dharmaputrajayaiṣiṇaḥ

07,098.031a te śarair agnisaṃkāśais tomaraiś ca mahādhanaiḥ

07,098.031c śastraiś ca vividhai rājan droṇam ekam avākiran

07,098.032a nihatya tān bāṇagaṇān droṇo rājan samantataḥ

07,098.032c mahājaladharān vyomni mātariśvā vivān iva

07,098.032d*0707_01 yathā vāyur mahābhrāṇi vivānnityaṃ viyaty uta

07,098.033a tataḥ śaraṃ mahāghoraṃ sūryapāvakasaṃnibham

07,098.033c saṃdadhe paravīraghno vīraketurathaṃ prati

07,098.034a sa bhittvā tu śaro rājan pāñcālyaṃ kulanandanam

07,098.034c abhyagād dharaṇīṃ tūrṇaṃ lohitārdro jvalann iva

07,098.035a tato 'patad rathāt tūrṇaṃ pāñcālyaḥ kulanandanaḥ

07,098.035c parvatāgrād iva mahāṃś campako vāyupīḍitaḥ

07,098.036a tasmin hate maheṣvāse rājaputre mahābale

07,098.036c pāñcālās tvaritā droṇaṃ samantāt paryavārayan

07,098.037a citraketuḥ sudhanvā ca citravarmā ca bhārata

07,098.037c tathā citrarathaś caiva bhrātṛvyasanakarṣitāḥ

07,098.038a abhyadravanta sahitā bhāradvājaṃ yuyutsavaḥ

07,098.038c muñcantaḥ śaravarṣāṇi tapānte jaladā iva

07,098.038d*0708_01 adṛśyaṃ samare cakrur bhāradvājaṃ sudhanvinaḥ

07,098.039a sa vadhyamāno bahudhā rājaputrair mahārathaiḥ

07,098.039b*0709_01 krodham āhārayat teṣām abhāvāya dvijarṣabhaḥ

07,098.039b*0709_02 tataḥ śaramayaṃ jālaṃ droṇas teṣām avāsṛjat

07,098.039b*0709_03 te hanyamānā droṇasya śarair ākarṇacoditaiḥ

07,098.039b*0709_04 kartavyaṃ nābhyajānan vai kumārā rājasattama

07,098.039b*0709_05 tān vimūḍhān raṇe droṇaḥ prahasann iva bhārata

07,098.039c vyaśvasūtarathāṃś cakre kumārān kupito raṇe

07,098.040a tathāparaiḥ suniśitair bhallais teṣāṃ mahāyaśāḥ

07,098.040c puṣpāṇīva vicinvan hi sottamāṅgāny apātayat

07,098.040d*0710_01 nyakṛntac cottamāṅgāni yathā tālavanāni ha

07,098.041a te rathebhyo hatāḥ petuḥ kṣitau rājan suvarcasaḥ

07,098.041c devāsure purā yuddhe yathā daiteyadānavāḥ

07,098.042a tān nihatya raṇe rājan bhāradvājaḥ pratāpavān

07,098.042c kārmukaṃ bhrāmayām āsa hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,098.042d*0711_01 bhrāmayan bahudhā cāpaṃ haṃsapṛṣṭhaṃ durānanam

07,098.042d*0712_01 tad asya bhrājate rājan meghamadhye taḍid yathā

07,098.043a pāñcālān nihatān dṛṣṭvā devakalpān mahārathān

07,098.043c dhṛṣṭadyumno bhṛśaṃ kruddho netrābhyāṃ pātayañ jalam

07,098.043e abhyavartata saṃgrāme kruddho droṇarathaṃ prati

07,098.044a tato hā heti sahasā nādaḥ samabhavan nṛpa

07,098.044c pāñcālyena raṇe dṛṣṭvā droṇam āvāritaṃ śaraiḥ

07,098.045a saṃchādyamāno bahudhā pārṣatena mahātmanā

07,098.045c na vivyathe tato droṇaḥ smayann evānvayudhyata

07,098.046a tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ krodhamūrchitaḥ

07,098.046c ājaghānorasi kruddho navatyā nataparvaṇām

07,098.047a sa gāḍhaviddho balinā bhāradvājo mahāyaśāḥ

07,098.047c niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ ca jagāma ha

07,098.048a taṃ vai tathāgataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaḥ parākramī

07,098.048c samutsṛjya dhanus tūrṇam asiṃ jagrāha vīryavān

07,098.049a avaplutya rathāc cāpi tvaritaḥ sa mahārathaḥ

07,098.049c āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāradvājasya māriṣa

07,098.049e hartum aicchac chiraḥ kāyāt krodhasaṃraktalocanaḥ

07,098.050a pratyāśvastas tato droṇo dhanur gṛhya mahābalaḥ

07,098.050b*0713_01 āsannam āgataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaṃ jighāṃsayā

07,098.050c śarair vaitastikai rājan nityam āsannayodhibhiḥ

07,098.050e yodhayām āsa samare dhṛṣṭadyumnaṃ mahāratham

07,098.051a te hi vaitastikā nāma śarā āsannayodhinaḥ

07,098.051c droṇasya viditā rājan dhṛṣṭadyumnam avākṣipan

07,098.052a sa vadhyamāno bahubhiḥ sāyakais tair mahābalaḥ

07,098.052c avaplutya rathāt tūrṇaṃ bhagnavegaḥ parākramī

07,098.052d*0714_01 kṛtasaṃkalpabhūyiṣṭaḥ prādravat svarathaṃ prati

07,098.053a āruhya svarathaṃ vīraḥ pragṛhya ca mahad dhanuḥ

07,098.053c vivyādha samare droṇaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,098.053d*0715_01 droṇaś cāpi mahārāja śarair vivyādha pārṣatam

07,098.053d*0715_02 tad adbhutam abhūd yuddhaṃ droṇapāñcālayos tadā

07,098.053d*0715_03 trailokyakāṅkṣiṇor āsīc chakraprahrādayor iva

07,098.053d*0715_04 maṇḍalāni vicitrāṇi yamakānītarāṇi ca

07,098.053d*0715_05 carantau yuddhamārgajñau tatakṣatur atheṣubhiḥ

07,098.053d*0715_06 mohayantau manāṃsy ājau yodhānāṃ droṇapārṣatau

07,098.053d*0715_07 sṛjantau śaravarṣāṇi varṣāsv iva balāhakau

07,098.053d*0715_08 chādayantau mahātmānau śarair vyoma diśo mahīm

07,098.054a tad adbhutaṃ tayor yuddhaṃ bhūtasaṃghā hy apūjayan

07,098.054c kṣatriyāś ca mahārāja ye cānye tatra sainikāḥ

07,098.054d*0716_01 kṣatriyā abruvan rājan vainateyo 'yam ity uta

07,098.055a avaśyaṃ samare droṇo dhṛṣṭadyumnena saṃgataḥ

07,098.055c vaśam eṣyati no rājñaḥ pāñcālā iti cukruśuḥ

07,098.056a droṇas tu tvarito yuddhe dhṛṣṭadyumnasya sāratheḥ

07,098.056c śiraḥ pracyāvayām āsa phalaṃ pakvaṃ taror iva

07,098.056e tatas te pradrutā vāhā rājaṃs tasya mahātmanaḥ

07,098.057a teṣu pradravamāṇeṣu pāñcālān sṛñjayāṃs tathā

07,098.057c vyadrāvayad raṇe droṇas tatra tatra parākramī

07,098.058a vijitya pāṇḍupāñcālān bhāradvājaḥ pratāpavān

07,098.058c svaṃ vyūhaṃ punar āsthāya sthiro 'bhavad ariṃdamaḥ

07,098.058e na cainaṃ pāṇḍavā yuddhe jetum utsahire prabho

07,099.001 saṃjaya uvāca

07,099.001a tato duḥśāsano rājañ śaineyaṃ samupādravat

07,099.001b*0717_01 rathavrātena mahatā nānādeśodbhavena ca

07,099.001b*0717_02 sarvato bharataśreṣṭha visṛjan sāyakān bahūn

07,099.001b*0717_03 parjanya iva ghoṣeṇa nādayan vai diśo daśa

07,099.001b*0717_04 tam āpatantam ālokya sātyakiḥ kauravaṃ raṇe

07,099.001b*0717_05 abhidrutya mahābāhuś chādayām āsa sāyakaiḥ

07,099.001b*0717_06 te chādyamānā bāṇaughair duḥśāsanapurogamāḥ

07,099.001b*0717_07 prādravan samare bhītās tava putrasya paśyataḥ

07,099.001b*0717_08 teṣu dravatsu rājendra putro duḥśāsanas tava

07,099.001b*0717_09 tasthau vyapetabhī rājan sātyakiṃ cārdayac charaiḥ

07,099.001b*0717_10 caturbhir vājinas tasya sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ

07,099.001b*0717_11 sātyakiṃ ca śatenājau viddhvā nādaṃ mumoca saḥ

07,099.001b*0717_12 tataḥ kruddho mahārāja mādhavas tasya saṃyuge

07,099.001b*0717_13 rathaṃ sūtaṃ dhvajaṃ taṃ ca cakre 'dṛśyam ajihmagaiḥ

07,099.001c kirañ śarasahasrāṇi parjanya iva vṛṣṭimān

07,099.002a sa viddhvā sātyakiṃ ṣaṣṭyā tathā ṣoḍaśabhiḥ śaraiḥ

07,099.002c nākampayat sthitaṃ yuddhe mainākam iva parvatam

07,099.003a sa tu duḥśāsanaṃ vīraḥ sāyakair āvṛṇod bhṛśam

07,099.003c maśakaṃ samanuprāptam ūrṇanābhir ivorṇayā

07,099.003d*0718_01 tvaran samāvṛṇod bāṇair duḥśāsanam amitrajit

07,099.004a dṛṣṭvā duḥśāsanaṃ rājā tathā śaraśatācitam

07,099.004c trigartāṃś codayām āsa yuyudhānarathaṃ prati

07,099.005a te 'gacchan yuyudhānasya samīpaṃ krūrakāriṇaḥ

07,099.005c trigartānāṃ trisāhasrā rathā yuddhaviśāradāḥ

07,099.006a te tu taṃ rathavaṃśena mahatā paryavārayan

07,099.006c sthirāṃ kṛtvā matiṃ yuddhe bhūtvā saṃśaptakā mithaḥ

07,099.007a teṣāṃ prayatatāṃ yuddhe śaravarṣāṇi muñcatām

07,099.007c yodhān pañcaśatān mukhyān agrānīke vyapothayat

07,099.008a te 'patanta hatās tūrṇaṃ śinipravarasāyakaiḥ

07,099.008c mahāmārutavegena rugṇā iva mahādrumāḥ

07,099.009a rathaiś ca bahudhā chinnair dhvajaiś caiva viśāṃ pate

07,099.009c hayaiś ca kanakāpīḍaiḥ patitais tatra medinī

07,099.010a śaineyaśarasaṃkṛttaiḥ śoṇitaughapariplutaiḥ

07,099.010c aśobhata mahārāja kiṃśukair iva puṣpitaiḥ

07,099.011a te vadhyamānāḥ samare yuyudhānena tāvakāḥ

07,099.011c trātāraṃ nādhyagacchanta paṅkamagnā iva dvipāḥ

07,099.012a tatas te paryavartanta sarve droṇarathaṃ prati

07,099.012c bhayāt patagarājasya gartānīva mahoragāḥ

07,099.013a hatvā pañcaśatān yodhāñ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,099.013b*0719_01 tatas tān hatavidhvastān kṛtvā yodhān sahasraśaḥ

07,099.013c prāyāt sa śanakair vīro dhanaṃjayarathaṃ prati

07,099.014a taṃ prayāntaṃ naraśreṣṭhaṃ putro duḥśāsanas tava

07,099.014c vivyādha navabhis tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,099.015a sa tu taṃ prativivyādha pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,099.015c rukmapuṅkhair maheṣvāso gārdhrapatrair ajihmagaiḥ

07,099.016a sātyakiṃ tu mahārāja prahasann iva bhārata

07,099.016c duḥśāsanas tribhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ

07,099.017a śaineyas tava putraṃ tu viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,099.017c dhanuś cāsya raṇe chittvā vismayann arjunaṃ yayau

07,099.018a tato duḥśāsanaḥ kruddho vṛṣṇivīrāya gacchate

07,099.018c sarvapāraśavīṃ śaktiṃ visasarja jighāṃsayā

07,099.019a tāṃ tu śaktiṃ tadā ghorāṃ tava putrasya sātyakiḥ

07,099.019c ciccheda śatadhā rājan niśitaiḥ kaṅkapatribhiḥ

07,099.020a athānyad dhanur ādāya putras tava janeśvara

07,099.020c sātyakiṃ daśabhir viddhvā siṃhanādaṃ nanāda ha

07,099.021a sātyakis tu raṇe kruddho mohayitvā sutaṃ tava

07,099.021c śarair agniśikhākārair ājaghāna stanāntare

07,099.021d*0720_01 tribhir eva mahābhāgaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,099.021d*0721_01 tato 'sya vāhān niśitaiś caturbhir ahanac charaiḥ

07,099.021d*0721_02 sārathiṃ cāsya saṃkruddho rathi* * * * * * *

07,099.021e sarvāyasais tīkṣṇavaktrair aṣṭābhir vivyadhe punaḥ

07,099.022a duḥśāsanas tu viṃśatyā sātyakiṃ pratyavidhyata

07,099.022b*0722_01 preṣayām āsa vīrāya gṛddhrapakṣāñ śilāśitān

07,099.022c sātvato 'pi mahārāja taṃ vivyādha stanāntare

07,099.022e tribhir eva mahāvegaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,099.023a tato 'sya vāhān niśitaiḥ śarair jaghne mahārathaḥ

07,099.023c sārathiṃ ca susaṃkruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,099.024a dhanur ekena bhallena hastāvāpaṃ ca pañcabhiḥ

07,099.024c dhvajaṃ ca rathaśaktiṃ ca bhallābhyāṃ paramāstravit

07,099.024e ciccheda viśikhais tīkṣṇais tathobhau pārṣṇisārathī

07,099.024f*0723_01 nimeṣamātreṇa śarair ubhau ca prāṣṭhisārathī

07,099.025a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ

07,099.025c trigartasenāpatinā svarathenāpavāhitaḥ

07,099.026a tam abhidrutya śaineyo muhūrtam iva bhārata

07,099.026b*0724_01 taṃ prāptam api neyeṣa hantuṃ duḥśāsanaṃ raṇe

07,099.026c na jaghāna mahābāhur bhīmasenavacaḥ smaran

07,099.027a bhīmasenena hi vadhaḥ sutānāṃ tava bhārata

07,099.027c pratijñātaḥ sabhāmadhye sarveṣām eva saṃyuge

07,099.028a tathā duḥśāsanaṃ jitvā sātyakiḥ saṃyuge prabho

07,099.028c jagāma tvarito rājan yena yāto dhanaṃjayaḥ

07,100.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,100.001a kiṃ tasyāṃ mama senāyāṃ nāsan ke cin mahārathāḥ

07,100.001c ye tathā sātyakiṃ yāntaṃ naivāghnan nāpy avārayan

07,100.001d*0725_01 yat kṛtaṃ vṛṣṇivīreṇa karma śaṃsasi me raṇe

07,100.001d*0725_02 naitad utsahate kartuṃ karma śakro 'pi saṃjaya

07,100.001d*0725_03 aśraddheyam acintyaṃ ca karma tasya mahātmanaḥ

07,100.001d*0725_04 vṛṣṇyandhakapravīrasya śrutvā me vyathitaṃ manaḥ

07,100.002a eko hi samare karma kṛtavān satyavikramaḥ

07,100.002c śakratulyabalo yuddhe mahendro dānaveṣv iva

07,100.003a atha vā śūnyam āsīt tad yena yātaḥ sa sātyakiḥ

07,100.003c eko vai bahulāḥ senāḥ pramṛdnan puruṣarṣabhaḥ

07,100.003d*0726_01 na santi tasmāt putrā me yathā saṃjaya bhāṣase

07,100.004a kathaṃ ca yudhyamānānām apakrānto mahātmanām

07,100.004c eko bahūnāṃ śaineyas tan mamācakṣva saṃjaya

07,100.005 saṃjaya uvāca

07,100.005a rājan senāsamudyogo rathanāgāśvapattimān

07,100.005c tumulas tava sainyānāṃ yugāntasadṛśo 'bhavat

07,100.006a āhṇikeṣu samūheṣu tava sainyasya mānada

07,100.006c nāsti loke samaḥ kaś cit samūha iti me matiḥ

07,100.007a tatra devāḥ sma bhāṣante cāraṇāś ca samāgatāḥ

07,100.007c etad antāḥ samūhā vai bhaviṣyanti mahītale

07,100.008a na caiva tādṛśaḥ kaś cid vyūha āsīd viśāṃ pate

07,100.008c yādṛg jayadrathavadhe droṇena vihito 'bhavat

07,100.008d*0727_01 uddhṛtā pṛthivī nūnaṃ yuddhahetoḥ samāgataiḥ

07,100.008d*0727_02 iti tatra janāḥ smāhur dṛṣṭvā tāṃ janasaṃsadam

07,100.009a caṇḍavātābhipannānāṃ samudrāṇām iva svanaḥ

07,100.009c raṇe 'bhavad balaughānām anyonyam abhidhāvatām

07,100.010a pārthivānāṃ sametānāṃ bahūny āsan narottama

07,100.010c tvadbale pāṇḍavānāṃ ca sahasrāṇi śatāni ca

07,100.010d*0728_01 tāvakānāṃ tadā hy āsan prayutāny arbudāni ca

07,100.010d*0728_02 tathaiva rājan pāṇḍūnāṃ sahasrāṇi sahasraśaḥ

07,100.011a saṃrabdhānāṃ pravīrāṇāṃ samare dṛḍhakarmaṇām

07,100.011c tatrāsīt sumahāñ śabdas tumulo lomaharṣaṇaḥ

07,100.011d*0729_01 pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram

07,100.011d*0729_02 kṣveḍāḥ kilakilāśabdās tatrāsan vai sahasraśaḥ

07,100.011d*0729_03 bherīśabdāś ca tumulā bāṇaśabdāś ca bhārata

07,100.011d*0729_04 anyonyaṃ nighnatāṃ caiva narāṇāṃ śuśruve svanaḥ

07,100.012a athākrandad bhīmaseno dhṛṣṭadyumnaś ca māriṣa

07,100.012c nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ

07,100.013a āgacchata praharata balavat paridhāvata

07,100.013c praviṣṭāv arisenāṃ hi vīrau mādhavapāṇḍavau

07,100.014a yathā sukhena gacchetāṃ jayadrathavadhaṃ prati

07,100.014c tathā prakuruta kṣipram iti sainyāny acodayat

07,100.014e tayor abhāve kuravaḥ kṛtārthāḥ syur vayaṃ jitāḥ

07,100.014f*0730_01 yatra yātau mahātmānau tūrṇaṃ parapuraṃjayau

07,100.015a te yūyaṃ sahitā bhūtvā tūrṇam eva balārṇavam

07,100.015c kṣobhayadhvaṃ mahāvegāḥ pavanāḥ sāgaraṃ yathā

07,100.016a bhīmasenena te rājan pāñcālyena ca coditāḥ

07,100.016c ājaghnuḥ kauravān saṃkhye tyaktvāsūn ātmanaḥ priyān

07,100.017a icchanto nidhanaṃ yuddhe śastrair uttamatejasaḥ

07,100.017c svargārthaṃ mitrakāryārthaṃ nābhyarakṣanta jīvitam

07,100.018a tathaiva tāvakā rājan prārthayanto mahad yaśaḥ

07,100.018c āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā yuddhāyaivopatasthire

07,100.019a tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne mahābhaye

07,100.019c hatvā sarvāṇi sainyāni prāyāt sātyakir arjunam

07,100.020a kavacānāṃ prabhās tatra sūryaraśmivicitritāḥ

07,100.020c dṛṣṭīḥ saṃkhye sainikānāṃ pratijaghnuḥ samantataḥ

07,100.020d*0731_01 dhvajaśastrapratihatā lokān samavadīpayan

07,100.021a tathā prayatamāneṣu pāṇḍaveyeṣu nirbhayaḥ

07,100.021c duryodhano mahārāja vyagāhata mahad balam

07,100.022a sa saṃnipātas tumulas teṣāṃ tasya ca bhārata

07,100.022c abhavat sarvasainyānām abhāvakaraṇo mahān

07,100.023 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,100.023a tathā gateṣu sainyeṣu tathā kṛcchragataḥ svayam

07,100.023c kaccid duryodhanaḥ sūta nākārṣīt pṛṣṭhato raṇam

07,100.024a ekasya ca bahūnāṃ ca saṃnipāto mahāhave

07,100.024c viśeṣato nṛpatinā viṣamaḥ pratibhāti me

07,100.025a so 'tyantasukhasaṃvṛddho lakṣmyā lokasya ceśvaraḥ

07,100.025c eko bahūn samāsādya kaccin nāsīt parāṅmukhaḥ

07,100.026 saṃjaya uvāca

07,100.026a rājan saṃgrāmam āścaryaṃ tava putrasya bhārata

07,100.026c ekasya ca bahūnāṃ ca śṛṇuṣva gadato 'dbhutam

07,100.027a duryodhanena sahasā pāṇḍavī pṛtanā raṇe

07,100.027c nalinī dviradeneva samantād vipraloḍitā

07,100.028a tathā senāṃ kṛtāṃ dṛṣṭvā tava putreṇa kaurava

07,100.028c bhīmasenapurogās taṃ pāñcālāḥ samupādravan

07,100.029a sa bhīmasenaṃ daśabhir mādrīputrau tribhis tribhiḥ

07,100.029b*0732_01 tribhis tribhir yamau vīrau dharmarājaṃ ca saptabhiḥ

07,100.029c virāṭadrupadau ṣaḍbhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam

07,100.030a dhṛṣṭadyumnaṃ ca viṃśatyā dharmaputraṃ ca saptabhiḥ

07,100.030c kekayān daśabhir viddhvā draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ

07,100.031a śataśaś cāparān yodhān sadvipāṃś ca rathān raṇe

07,100.031c śarair avacakartograiḥ kruddho 'ntaka iva prajāḥ

07,100.032a na saṃdadhan vimuñcan vā maṇḍalīkṛtakārmukaḥ

07,100.032c adṛśyata ripūn nighnañ śikṣayāstrabalena ca

07,100.033a tasya tān nighnataḥ śatrūn hemapṛṣṭhaṃ mahad dhanuḥ

07,100.033c bhallābhyāṃ pāṇḍavo jyeṣṭhas tridhā ciccheda māriṣa

07,100.033d*0733_01 ajastraṃ maṇḍalībhūtaṃ dadṛśuḥ samare janāḥ

07,100.033d*0733_02 tato yudhiṣṭhiro rājā bhallābhyām acchinad dhanuḥ

07,100.033d*0733_03 tava putrasya kauravya yatamānasya saṃyuge

07,100.034a vivyādha cainaṃ bahubhiḥ samyag astaiḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,100.034c varmāṇy āśu samāsādya te bhagnāḥ kṣitim āviśan

07,100.035a tataḥ pramuditāḥ pārthāḥ parivavrur yudhiṣṭhiram

07,100.035c yathā vṛtravadhe devā mudā śakraṃ maharṣibhiḥ

07,100.036a atha duryodhano rājā dṛḍham ādāya kārmukam

07,100.036b*0734_01 tato 'nyad dhanur ādāya tava putraḥ pratāpavān

07,100.036c tiṣṭha tiṣṭheti rājānaṃ bruvan pāṇḍavam abhyayāt

07,100.037a taṃ tathā vādinaṃ rājaṃs tava putraṃ mahāratham

07,100.037c pratyudyayuḥ pramuditāḥ pāñcālā jayagṛddhinaḥ

07,100.038a tān droṇaḥ pratijagrāha parīpsan yudhi pāṇḍavam

07,100.038c caṇḍavātoddhutān meghān sajalān acalo yathā

07,100.038d*0735_01 tathā tava mahat sainyaṃ tad vyarocata tāpayan

07,100.038d*0735_02 saṃprahṛṣṭas tu sahasā tava sainyārṇavaṃ prati

07,100.038d*0735_03 loḷayan sarvato gatvā samudraṃ makaro yathā

07,100.039a tatra rājan mahān āsīt saṃgrāmo bhūrivardhanaḥ

07,100.039b*0736_01 pāṇḍavānāṃ mahābāho tāvakānāṃ ca saṃyuge

07,100.039b*0737_01 tataḥ śabdo mahān āsīt punar yena dhanaṃjayaḥ

07,100.039b*0737_02 atīva sarvaśabdebhyo lomaharṣakaraḥ prabho

07,100.039b*0737_03 arjunasya mahābāho tāvakānāṃ ca dhanvinām

07,100.039b*0737_04 madhye bhāratasainyasya mādhavasya mahāraṇe

07,100.039b*0737_05 droṇasyāpi paraiḥ sārdhaṃ vyūhadvāre mahāraṇe

07,100.039b*0737_06 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpate

07,100.039b*0737_07 kruddhe 'rjune tathā droṇe sātvate ca mahārathe

07,100.039b*0738_01 tatra sma kadanaṃ ghoraṃ vartate pāṇḍupūrvaja

07,100.039c rudrasyākrīḍasaṃkāśaḥ saṃhāraḥ sarvadehinām

07,101.001 saṃjaya uvāca

07,101.001a aparāhṇe mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata

07,101.001c parjanyasamanirghoṣaḥ punar droṇasya somakaiḥ

07,101.002a śoṇāśvaṃ ratham āsthāya naravīraḥ samāhitaḥ

07,101.002c samare 'bhyadravat pāṇḍūñ javam āsthāya madhyamam

07,101.003a tava priyahite yukto maheṣvāso mahābalaḥ

07,101.003c citrapuṅkhaiḥ śitair bāṇaiḥ kalaśottamasaṃbhavaḥ

07,101.003d*0739_01 jaghāna somakān rājan sṛñjayān kekayān api

07,101.004a varān varān hi yodhānāṃ vicinvann iva bhārata

07,101.004c akrīḍata raṇe rājan bhāradvājaḥ pratāpavān

07,101.005a tam abhyayād bṛhatkṣatraḥ kekayānāṃ mahārathaḥ

07,101.005b*0740_01 bhrātṝṇāṃ pañcamo jyeṣṭhaḥ spardhamāno mahārathaḥ

07,101.005c bhrātṝṇāṃ vīrapañcānāṃ jyeṣṭhaḥ samarakarkaśaḥ

07,101.006a vimuñcan viśikhāṃs tīkṣṇān ācāryaṃ chādayan bhṛśam

07,101.006c mahāmegho yathā varṣaṃ vimuñcan gandhamādane

07,101.007a tasya droṇo mahārāja svarṇapuṅkhāñ śilāśitān

07,101.007c preṣayām āsa saṃkruddhaḥ sāyakān daśa sapta ca

07,101.008a tāṃs tu droṇadhanurmuktān ghorān āśīviṣopamān

07,101.008c ekaikaṃ daśabhir bāṇair yudhi ciccheda hṛṣṭavat

07,101.009a tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā prahasan dvijasattamaḥ

07,101.009c preṣayām āsa viśikhān aṣṭau saṃnataparvaṇaḥ

07,101.009d*0741_01 preṣayat sa śarān aṣṭau sahasraṃ ca punaḥ punaḥ

07,101.010a tān dṛṣṭvā patataḥ śīghraṃ droṇacāpacyutāñ śarān

07,101.010c avārayac charair eva tāvadbhir niśitair dṛḍhaiḥ

07,101.011a tato 'bhavan mahārāja tava sainyasya vismayaḥ

07,101.011c bṛhatkṣatreṇa tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram

07,101.012a tato droṇo mahārāja kekayaṃ vai viśeṣayan

07,101.012c prāduścakre raṇe divyaṃ brāhmam astraṃ mahātapāḥ

07,101.013a tad asya rājan kaikeyaḥ pratyavārayad acyutaḥ

07,101.013c brāhmeṇaiva mahābāhur āhave samudīritam

07,101.013d*0742_01 brāhmeṇāstreṇa tan muktaṃ brāhmam astraṃ viśāṃ pate

07,101.014a pratihanya tad astraṃ tu bhāradvājasya saṃyuge

07,101.014b*0743_01 kaikeyo 'straṃ samālokya muktaṃ droṇena saṃyuge

07,101.014b*0743_02 brahmāstreṇaiva rājendra brāhmam astram aśātayat

07,101.014b*0743_03 tato 'stre nihate brāhme bṛhatkṣatraś ca bhārata

07,101.014c vivyādha brāhmaṇaṃ ṣaṣṭyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,101.015a taṃ droṇo dvipadāṃ śreṣṭho nārācena samarpayat

07,101.015c sa tasya kavacaṃ bhittvā prāviśad dharaṇītalam

07,101.016a kṛṣṇasarpo yathā mukto valmīkaṃ nṛpasattama

07,101.016c tathābhyagān mahīṃ bāṇo bhittvā kaikeyam āhave

07,101.017a so 'tividdho mahārāja droṇenāstravidā bhṛśam

07,101.017c krodhena mahatāviṣṭo vyāvṛtya nayane śubhe

07,101.018a droṇaṃ vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,101.018c sārathiṃ cāsya bhallena bāhvor urasi cārpayat

07,101.019a droṇas tu bahudhā viddho bṛhatkṣatreṇa māriṣa

07,101.019c asṛjad viśikhāṃs tīkṣṇān kekayasya rathaṃ prati

07,101.020a vyākulīkṛtya taṃ droṇo bṛhatkṣatraṃ mahāratham

07,101.020b*0744_01 aśvāṃś caturbhir nyavadhīc caturo 'sya patatribhiḥ

07,101.020b*0744_02 sārathiṃ cāsya bāṇena rathanīḍād apāharat

07,101.020b*0744_03 dvābhyāṃ dhvajaṃ ca chattraṃ ca chittvā bhūmāv apātayat

07,101.020c vyasṛjat sāyakaṃ tīkṣṇaṃ kekayaṃ prati bhārata

07,101.020d*0745_01 vyasṛjat sarvato bāṇān kekayasya vimohanāt

07,101.020f*0746_01 tam avidhyat pṛṣatkena droṇo rājan stanāntare

07,101.020f*0746_02 bhrātṝṇāṃ pañcamo jyeṣṭho mahābalaparākramaḥ

07,101.021a sa gāḍhaviddhas tenāśu mahārāja stanāntare

07,101.021c rathāt puruṣaśārdūlaḥ saṃbhinnahṛdayo 'patat

07,101.021c*0747_01 tataḥ sādhuvisṛṣṭena nārācena dvijarṣabhaḥ

07,101.021c*0747_02 hṛdy avidhyad bṛhatkṣatraṃ

07,101.022a bṛhatkṣatre hate rājan kekayānāṃ mahārathe

07,101.022c śaiśupāliḥ susaṃkruddho yantāram idam abravīt

07,101.023a sārathe yāhi yatraiṣa droṇas tiṣṭhati daṃśitaḥ

07,101.023c vinighnan kekayān sarvān pāñcālānāṃ ca vāhinīm

07,101.024a tasya tad vacanaṃ śrutvā sārathī rathināṃ varam

07,101.024c droṇāya prāpayām āsa kāmbojair javanair hayaiḥ

07,101.025a dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ

07,101.025c sahasā prāpatad droṇaṃ pataṃga iva pāvakam

07,101.026a so 'bhyavidhyat tato droṇaṃ ṣaṣṭyā sāśvarathadhvajam

07,101.026c punaś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ suptaṃ vyāghraṃ tudann iva

07,101.027a tasya droṇo dhanurmadhye kṣurapreṇa śitena ha

07,101.027c ciccheda rājño balino yatamānasya saṃyuge

07,101.028a athānyad dhanur ādāya śaiśupālir mahārathaḥ

07,101.028c vivyādha sāyakair droṇaṃ punaḥ suniśitair dṛḍhaiḥ

07,101.029a tasya droṇo hayān hatvā sārathiṃ ca mahābalaḥ

07,101.029b*0748_01 sāratheś ca śiraḥ kāyāc cakarta prahasann iva

07,101.029c athainaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat

07,101.030a viratho vidhanuṣkaś ca cedirājo 'pi saṃyuge

07,101.030c gadāṃ cikṣepa saṃkruddho bhāradvājarathaṃ prati

07,101.030d*0749_01 avaplutya rathāc caidyo gadām ādāya satvaraḥ

07,101.030d*0749_02 bhāradvājāya cikṣepa ruṣitām iva pannagīm

07,101.031a tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ bhayāvahām

07,101.031c aśmasāramayīṃ gurvīṃ tapanīyavibhūṣitām

07,101.031e śarair anekasāhasrair bhāradvājo nyapātayat

07,101.032a sā papāta gadā bhūmau bhāradvājena sāditā

07,101.032c raktamālyāmbaradharā tāreva nabhasas talāt

07,101.033a gadāṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭaketur amarṣaṇaḥ

07,101.033c tomaraṃ vyasṛjat tūrṇaṃ śaktiṃ ca kanakojjvalām

07,101.034a tomaraṃ tu tribhir bāṇair droṇaś chittvā mahāmṛdhe

07,101.034c śaktiṃ ciccheda sahasā kṛtahasto mahābalaḥ

07,101.034d*0750_01 tomaraṃ pañcabhiś chittvā śaktiṃ ciccheda saptabhiḥ

07,101.034d*0750_02 tau jagmatur mahīṃ chinnau sarpāv iva garutmatā

07,101.035a tato 'sya viśikhaṃ tīkṣṇaṃ vadhārthaṃ vadhakāṅkṣiṇaḥ

07,101.035c preṣayām āsa samare bhāradvājaḥ pratāpavān

07,101.036a sa tasya kavacaṃ bhittvā hṛdayaṃ cāmitaujasaḥ

07,101.036c abhyagād dharaṇīṃ bāṇo haṃsaḥ padmasaro yathā

07,101.036d*0751_01 sa gāḍhaviddhas tenāśu hṛdi rājan mahārathaḥ

07,101.036d*0751_02 papāta ca rathāt tūrṇaṃ dhṛṣṭaketur mahāyaśāḥ

07,101.037a pataṃgaṃ hi grasec cāṣo yathā rājan bubhukṣitaḥ

07,101.037c tathā droṇo 'grasac chūro dhṛṣṭaketuṃ mahāmṛdhe

07,101.038a nihate cedirāje tu tat khaṇḍaṃ pitryam āviśat

07,101.038c amarṣavaśam āpannaḥ putro 'sya paramāstravit

07,101.039a tam api prahasan droṇaḥ śarair ninye yamakṣayam

07,101.039c mahāvyāghro mahāraṇye mṛgaśāvaṃ yathā balī

07,101.040a teṣu prakṣīyamāṇeṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata

07,101.040c jarāsaṃdhasuto vīraḥ svayaṃ droṇam upādravat

07,101.041a sa tu droṇaṃ mahārāja chādayan sāyakaiḥ śitaiḥ

07,101.041c adṛśyam akarot tūrṇaṃ jalado bhāskaraṃ yathā

07,101.042a tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,101.042c vyasṛjat sāyakāṃs tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,101.043a chādayitvā raṇe droṇo rathasthaṃ rathināṃ varam

07,101.043c jārāsaṃdhim atho jaghne miṣatāṃ sarvadhanvinām

07,101.044a yo yaḥ sma līyate droṇaṃ taṃ taṃ droṇo 'ntakopamaḥ

07,101.044c ādatta sarvabhūtāni prāpte kāle yathāntakaḥ

07,101.045a tato droṇo maheṣvāso nāma viśrāvya saṃyuge

07,101.045c śarair anekasāhasraiḥ pāṇḍaveyān vyamohayat

07,101.046a tato droṇāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,101.046c narān nāgān hayāṃś caiva nijaghnuḥ sarvato raṇe

07,101.047a te vadhyamānā droṇena śakreṇeva mahāsurāḥ

07,101.047c samakampanta pāñcālā gāvaḥ śītārditā iva

07,101.048a tato niṣṭānako ghoraḥ pāṇḍavānām ajāyata

07,101.048c droṇena vadhyamāneṣu sainyeṣu bharatarṣabha

07,101.048d*0752_01 pratāpyamānāḥ sūryeṇa hanyamānāś ca sāyakaiḥ

07,101.048d*0752_02 anvapadyanta pāñcālās tadā saṃtrastacetasaḥ

07,101.049a mohitāḥ śaravarṣeṇa bhāradvājasya saṃyuge

07,101.049c ūrugrāhagṛhītā hi pāñcālānāṃ mahārathāḥ

07,101.050a cedayaś ca mahārāja sṛñjayāḥ somakās tathā

07,101.050c abhyadravanta saṃhṛṣṭā bhāradvājaṃ yuyutsayā

07,101.050d*0753_01 bruvantaś ca raṇe 'nyonyaṃ cedipāñcālasṛñjayāḥ

07,101.051a hata droṇaṃ hata droṇam iti te droṇam abhyayuḥ

07,101.051c yatantaḥ puruṣavyāghrāḥ sarvaśaktyā mahādyutim

07,101.051e ninīṣanto raṇe droṇaṃ yamasya sadanaṃ prati

07,101.052a yatamānāṃs tu tān vīrān bhāradvājaḥ śilīmukhaiḥ

07,101.052c yamāya preṣayām āsa cedimukhyān viśeṣataḥ

07,101.053a teṣu prakṣīyamāṇeṣu cedimukhyeṣu bhārata

07,101.053c pāñcālāḥ samakampanta droṇasāyakapīḍitāḥ

07,101.054a prākrośan bhīmasenaṃ te dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati

07,101.054c dṛṣṭvā droṇasya karmāṇi tathārūpāṇi māriṣa

07,101.055a brāhmaṇena tapo nūnaṃ caritaṃ duścaraṃ mahat

07,101.055c tathā hi yudhi vikrānto dahati kṣatriyarṣabhān

07,101.056a dharmo yuddhaṃ kṣatriyasya brāhmaṇasya paraṃ tapaḥ

07,101.056c tapasvī kṛtavidyaś ca prekṣitenāpi nirdahet

07,101.057a droṇāstram agnisaṃsparśaṃ praviṣṭāḥ kṣatriyarṣabhāḥ

07,101.057c bahavo dustaraṃ ghoraṃ yatrādahyanta bhārata

07,101.058a yathābalaṃ yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ mahādyutiḥ

07,101.058c mohayan sarvabhūtāni droṇo hanti balāni naḥ

07,101.059a teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā kṣatradharmā vyavasthitaḥ

07,101.059c ardhacandreṇa ciccheda droṇasya saśaraṃ dhanuḥ

07,101.059c*0754_01 **** **** kṣatradharmā mahābalaḥ

07,101.059c*0754_02 krodhasaṃvignamanaso

07,101.060a sa saṃrabdhataro bhūtvā droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,101.060c anyat kārmukam ādāya bhāsvaraṃ vegavattaram

07,101.061a tatrādhāya śaraṃ tīkṣṇaṃ bhāraghnaṃ vimalaṃ dṛḍham

07,101.061c ākarṇapūrṇam ācāryo balavān abhyavāsṛjat

07,101.061d*0755_01 sa jīvitam upādāya dhārṣṭadyumneḥ śarottamaḥ

07,101.062a sa hatvā kṣatradharmāṇaṃ jagāma dharaṇītalam

07,101.062c sa bhinnahṛdayo vāhād apatan medinītale

07,101.063a tataḥ sainyāny akampanta dhṛṣṭadyumnasute hate

07,101.063c atha droṇaṃ samārohac cekitāno mahārathaḥ

07,101.063d*0756_01 vyasṛjat samare bāṇān pratyamitrajighāṃsayā

07,101.064a sa droṇaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare

07,101.064c caturbhiḥ sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān

07,101.065a tasyācāryaḥ ṣoḍaśabhir avidhyad dakṣiṇaṃ bhujam

07,101.065c dhvajaṃ ṣoḍaśabhir bāṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ

07,101.065d*0757_01 tam ācāryas tribhir bāṇair bāhvor urasi cārdayat

07,101.065d*0757_02 dhvajaṃ saptabhir unmathya yantāram avadhīt tribhiḥ

07,101.066a tasya sūte hate te 'śvā ratham ādāya vidrutāḥ

07,101.066c samare śarasaṃvītā bhāradvājena māriṣa

07,101.067a cekitānarathaṃ dṛṣṭvā vidrutaṃ hatasārathim

07,101.067c pāñcālān pāṇḍavāṃś caiva mahad bhayam athāviśat

07,101.068a tān sametān raṇe śūrāṃś cedipāñcālasṛñjayān

07,101.068c samantād drāvayan droṇo bahv aśobhata māriṣa

07,101.069a ākarṇapalitaḥ śyāmo vayasāśītikāt paraḥ

07,101.069c raṇe paryacarad droṇo vṛddhaḥ ṣoḍaśavarṣavat

07,101.070a atha droṇaṃ mahārāja vicarantam abhītavat

07,101.070c vajrahastam amanyanta śatravaḥ śatrusūdanam

07,101.071a tato 'bravīn mahārāja drupado buddhimān nṛpa

07,101.071c lubdho 'yaṃ kṣatriyān hanti vyāghraḥ kṣudramṛgān iva

07,101.072a kṛcchrān duryodhano lokān pāpaḥ prāpsyati durmatiḥ

07,101.072c yasya lobhād vinihatāḥ samare kṣatriyarṣabhāḥ

07,101.073a śataśaḥ śerate bhūmau nikṛttā govṛṣā iva

07,101.073c rudhireṇa parītāṅgāḥ śvasṛgālādanīkṛtāḥ

07,101.074a evam uktvā mahārāja drupado 'kṣauhiṇīpatiḥ

07,101.074c puraskṛtya raṇe pārthān droṇam abhyadravad drutam

07,102.001 saṃjaya uvāca

07,102.001a vyūheṣv āloḍyamāneṣu pāṇḍavānāṃ tatas tataḥ

07,102.001c sudūram anvayuḥ pārthāḥ pāñcālāḥ saha somakaiḥ

07,102.002a vartamāne tathā raudre saṃgrāme lomaharṣaṇe

07,102.002c prakṣaye jagatas tīvre yugānta iva bhārata

07,102.003a droṇe yudhi parākrānte nardamāne muhur muhuḥ

07,102.003c pāñcāleṣu ca kṣīṇeṣu vadhyamāneṣu pāṇḍuṣu

07,102.004a nāpaśyac charaṇaṃ kiṃ cid dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,102.004c cintayām āsa rājendra katham etad bhaviṣyati

07,102.005a tatrāvekṣya diśaḥ sarvāḥ savyasācididṛkṣayā

07,102.005c yudhiṣṭhiro dadarśātha naiva pārthaṃ na mādhavam

07,102.006a so 'paśyan naraśārdūlaṃ vānararṣabhalakṣaṇam

07,102.006c gāṇḍīvasya ca nirghoṣam aśṛṇvan vyathitendriyaḥ

07,102.007a apaśyan sātyakiṃ cāpi vṛṣṇīnāṃ pravaraṃ ratham

07,102.007c cintayābhiparītāṅgo dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,102.007e nādhyagacchat tadā śāntiṃ tāv apaśyan nararṣabhau

07,102.008a lokopakrośabhīrutvād dharmarājo mahāyaśāḥ

07,102.008c acintayan mahābāhuḥ śaineyasya rathaṃ prati

07,102.009a padavīṃ preṣitaś caiva phalgunasya mayā raṇe

07,102.009c śaineyaḥ sātyakiḥ satyo mitrāṇām abhayaṃkaraḥ

07,102.010a tad idaṃ hy ekam evāsīd dvidhā jātaṃ mamādya vai

07,102.010c sātyakiś ca hi me jñeyaḥ pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ

07,102.011a sātyakiṃ preṣayitvā tu pāṇḍavasya padānugam

07,102.011c sātvatasyāpi kaṃ yuddhe preṣayiṣye padānugam

07,102.012a kariṣyāmi prayatnena bhrātur anveṣaṇaṃ yadi

07,102.012c yuyudhānam ananviṣya loko māṃ garhayiṣyati

07,102.013a bhrātur anveṣaṇaṃ kṛtvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,102.013c parityajati vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ satyavikramam

07,102.014a lokāpavādabhīrutvāt so 'haṃ pārthaṃ vṛkodaram

07,102.014c padavīṃ preṣayiṣyāmi mādhavasya mahātmanaḥ

07,102.015a yathaiva ca mama prītir arjune śatrusūdane

07,102.015c tathaiva vṛṣṇivīre 'pi sātvate yuddhadurmade

07,102.016a atibhāre niyuktaś ca mayā śaineyanandanaḥ

07,102.016c sa tu mitroparodhena gauravāc ca mahābalaḥ

07,102.016e praviṣṭo bhāratīṃ senāṃ makaraḥ sāgaraṃ yathā

07,102.017a asau hi śrūyate śabdaḥ śūrāṇām anivartinām

07,102.017c mithaḥ saṃyudhyamānānāṃ vṛṣṇivīreṇa dhīmatā

07,102.018a prāptakālaṃ subalavan niścitya bahudhā hi me

07,102.018c tatraiva pāṇḍaveyasya bhīmasenasya dhanvinaḥ

07,102.018e gamanaṃ rocate mahyaṃ yatra yātau mahārathau

07,102.019a na cāpy asahyaṃ bhīmasya vidyate bhuvi kiṃ cana

07,102.019c śakto hy eṣa raṇe yattān pṛthivyāṃ sarvadhanvinaḥ

07,102.019e svabāhubalam āsthāya prativyūhitum añjasā

07,102.020a yasya bāhubalaṃ sarve samāśritya mahātmanaḥ

07,102.020c vanavāsān nivṛttāḥ sma na ca yuddheṣu nirjitāḥ

07,102.021a ito gate bhīmasene sātvataṃ prati pāṇḍave

07,102.021c sanāthau bhavitārau hi yudhi sātvataphalgunau

07,102.022a kāmaṃ tv aśocanīyau tau raṇe sātvataphalgunau

07,102.022c rakṣitau vāsudevena svayaṃ cāstraviśāradau

07,102.023a avaśyaṃ tu mayā kāryam ātmanaḥ śokanāśanam

07,102.023c tasmād bhīmaṃ niyokṣyāmi sātvatasya padānugam

07,102.023e tataḥ pratikṛtaṃ manye vidhānaṃ sātyakiṃ prati

07,102.024a evaṃ niścitya manasā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,102.024c yantāram abravīd rājan bhīmaṃ prati nayasva mām

07,102.025a dharmarājavacaḥ śrutvā sārathir hayakovidaḥ

07,102.025c rathaṃ hemapariṣkāraṃ bhīmāntikam upānayat

07,102.026a bhīmasenam anuprāpya prāptakālam anusmaran

07,102.026c kaśmalaṃ prāviśad rājā bahu tatra samādiśan

07,102.026d*0758_01 sa kaśmalasamāviṣṭo bhīmam āhūya pārthivaḥ

07,102.026d*0758_02 abravīd vacanaṃ rājan kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

07,102.027a yaḥ sadevān sagandharvān daityāṃś caikaratho 'jayat

07,102.027c tasya lakṣma na paśyāmi bhīmasenānujasya te

07,102.028a tato 'bravīd dharmarājaṃ bhīmasenas tathāgatam

07,102.028c naivādrākṣaṃ na cāśrauṣaṃ tava kaśmalam īdṛśam

07,102.029a purā hi duḥkhadīrṇānāṃ bhavān gatir abhūd dhi naḥ

07,102.029c uttiṣṭhottiṣṭha rājendra śādhi kiṃ karavāṇi te

07,102.030a na hy asādhyam akāryaṃ vā vidyate mama mānada

07,102.030c ājñāpaya kuruśreṣṭha mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ

07,102.031a tam abravīd aśrupūrṇaḥ kṛṣṇasarpa iva śvasan

07,102.031c bhīmasenam idaṃ vākyaṃ pramlānavadano nṛpaḥ

07,102.032a yathā śaṅkhasya nirghoṣaḥ pāñcajanyasya śrūyate

07,102.032b*0759_01 yathā hi pāñcajanyasya śrūyate ninado mahān

07,102.032c prerito vāsudevena saṃrabdhena yaśasvinā

07,102.032e nūnam adya hataḥ śete tava bhrātā dhanaṃjayaḥ

07,102.033a tasmin vinihate nūnaṃ yudhyate 'sau janārdanaḥ

07,102.033c yasya sattvavato vīryam upajīvanti pāṇḍavāḥ

07,102.034a yaṃ bhayeṣv abhigacchanti sahasrākṣam ivāmarāḥ

07,102.034c sa śūraḥ saindhavaprepsur anvayād bhāratīṃ camūm

07,102.035a tasya vai gamanaṃ vidmo bhīma nāvartanaṃ punaḥ

07,102.035c śyāmo yuvā guḍākeśo darśanīyo mahābhujaḥ

07,102.036a vyūḍhorasko mahāskandho mattadviradavikramaḥ

07,102.036c cakoranetras tāmrākṣo dviṣatām aghavardhanaḥ

07,102.036d*0760_01 mama priyahitārthaṃ ca śakralokād ihāgataḥ

07,102.036d*0760_02 vṛddhopasevī dhṛtimān kṛtajñaḥ satyasaṃgaraḥ

07,102.036d*0760_03 praviṣṭo mahatīṃ senām arpayantāṃ dhanaṃjayaḥ

07,102.036d*0760_04 praviṣṭe ca camūṃ ghorām arjune śatrunāśane

07,102.036d*0760_05 preṣitaḥ sātvato vīraḥ phalgunasya padānugaḥ

07,102.036d*0760_06 tasyābhigamanaṃ jāne bhīma nāvartanaṃ punaḥ

07,102.037a tad idaṃ mama bhadraṃ te śokasthānam ariṃdama

07,102.037c arjunārthaṃ mahābāho sātvatasya ca kāraṇāt

07,102.038a vardhate haviṣevāgnir idhyamānaḥ punaḥ punaḥ

07,102.038c tasya lakṣma na paśyāmi tena vindāmi kaśmalam

07,102.039a taṃ viddhi puruṣavyāghraṃ sātvataṃ ca mahāratham

07,102.039c sa taṃ mahārathaṃ paścād anuyātas tavānujam

07,102.039e tam apaśyan mahābāhum ahaṃ vindāmi kaśmalam

07,102.039f*0761_01 pārthe tasmin hate caiva yudhyate nūnam agraṇīḥ

07,102.039f*0761_02 sahāyo nāsya vai kaś cit tena vindāmi kaśmalam

07,102.039f*0762_01 athainaṃ punar ācakṣva lohitākṣaṃ sakeśavam

07,102.039f*0763_01 dṛṣṭvā kuśalinau kṛṣṇau sātvataṃ caiva sātyakim

07,102.039f*0763_02 saṃvidaṃ mama kuryās tvaṃ siṃhanādena pāṇḍava

07,102.039f*0764_01 asau hi pāñcajanyasya nadataḥ śrūyate svanaḥ

07,102.039f*0764_02 kruddhena vāsudevena pūryamāṇasya pāṇḍava

07,102.039f*0764_03 nūnaṃ vinihataḥ śūraḥ savyasācī paraṃtapaḥ

07,102.039f*0764_04 pārthe tasmin hate caiva yudhyate garuḍadhvajaḥ

07,102.039f*0764_05 na hy asya priyakṛt kaś cid anyaḥ pāṇḍava vidyate

07,102.040a tasmāt kṛṣṇo raṇe nūnaṃ yudhyate yuddhakovidaḥ

07,102.040c yasya vīryavato vīryam upajīvanti pāṇḍavāḥ

07,102.040d*0765_01 na hi śudhyati me bhāvas tayor evaṃ paraṃtapa

07,102.041a sa tatra gaccha kaunteya yatra yāto dhanaṃjayaḥ

07,102.041c sātyakiś ca mahāvīryaḥ kartavyaṃ yadi manyase

07,102.041e vacanaṃ mama dharmajña jyeṣṭho bhrātā bhavāmi te

07,102.042a na te 'rjunas tathā jñeyo jñātavyaḥ sātyakir yathā

07,102.042c cikīrṣur matpriyaṃ pārtha prayātaḥ savyasācinaḥ

07,102.042e padavīṃ durgamāṃ ghorām agamyām akṛtātmabhiḥ

07,102.043 bhīmasena uvāca

07,102.043a brahmeśānendravaruṇān avahad yaḥ purā rathaḥ

07,102.043c tam āsthāya gatau kṛṣṇau na tayor vidyate bhayam

07,102.044a ājñāṃ tu śirasā bibhrad eṣa gacchāmi mā śucaḥ

07,102.044c sametya tān naravyāghrāṃs tava dāsyāmi saṃvidam

07,102.045 saṃjaya uvāca

07,102.045a etāvad uktvā prayayau paridāya yudhiṣṭhiram

07,102.045c dhṛṣṭadyumnāya balavān suhṛdbhyaś ca punaḥ punaḥ

07,102.045e dhṛṣṭadyumnaṃ cedam āha bhīmaseno mahābalaḥ

07,102.046a viditaṃ te mahābāho yathā droṇo mahārathaḥ

07,102.046c grahaṇe dharmarājasya sarvopāyena vartate

07,102.047a na ca me gamane kṛtyaṃ tādṛk pārṣata vidyate

07,102.047c yādṛśaṃ rakṣaṇe rājñaḥ kāryam ātyayikaṃ hi naḥ

07,102.048a evam ukto 'smi pārthena prativaktuṃ sma notsahe

07,102.048c prayāsye tatra yatrāsau mumūrṣuḥ saindhavaḥ sthitaḥ

07,102.048e dharmarājasya vacane sthātavyam aviśaṅkayā

07,102.048f*0766_01 yāsyāmi padavīṃ bhrātuḥ sātvatasya ca dhīmataḥ

07,102.049a so 'dya yatto raṇe pārthaṃ parirakṣa yudhiṣṭhiram

07,102.049c etad dhi sarvakāryāṇāṃ paramaṃ kṛtyam āhave

07,102.050a tam abravīn mahārāja dhṛṣṭadyumno vṛkodaram

07,102.050c īpsitena mahābāho gaccha pārthāvicārayan

07,102.051a nāhatvā samare droṇo dhṛṣṭadyumnaṃ kathaṃ cana

07,102.051b*0767_01 mayi jīvati kaunteya bhāradvājaḥ kathaṃ cana

07,102.051c nigrahaṃ dharmarājasya prakariṣyati saṃyuge

07,102.052a tato nikṣipya rājānaṃ dhṛṣṭadyumnāya pāṇḍavaḥ

07,102.052c abhivādya guruṃ jyeṣṭhaṃ prayayau yatra phalgunaḥ

07,102.053a pariṣvaktas tu kaunteyo dharmarājena bhārata

07,102.053b*0768_01 rājñā mūrdhani cāghrātaḥ pariṣvaktaś ca śatruhā

07,102.053c āghrātaś ca tathā mūrdhni śrāvitaś cāśiṣaḥ śubhāḥ

07,102.053d*0769_01 kṛtvā pradakṣiṇān viprān arcitāṃs tuṣṭamānasān

07,102.053d*0769_02 ālabhya maṅgalāny aṣṭau pītvā kairātakaṃ madhu

07,102.053d*0769_03 dviguṇadraviṇo vīro madaraktāntalocanaḥ

07,102.053d*0769_04 vipraiḥ kṛtasvastyayano vijayotpādasūcitaḥ

07,102.053d*0769_05 paśyann evātmano buddhiṃ vijayānandakāriṇīm

07,102.053d*0769_06 anulomānilaiś cāśu pradarśitajayodayaḥ

07,102.054a bhīmaseno mahābāhuḥ kavacī śubhakuṇḍalī

07,102.054c sāṅgadaḥ satanutrāṇaḥ saśarī rathināṃ varaḥ

07,102.054d*0770_01 ratham āruhya niryuktaṃ sarvopakaraṇānvitam

07,102.055a tasya kārṣṇāyasaṃ varma hemacitraṃ maharddhimat

07,102.055c vibabhau parvataśliṣṭaḥ savidyud iva toyadaḥ

07,102.056a pītaraktāsitasitair vāsobhiś ca suveṣṭitaḥ

07,102.056c kaṇṭhatrāṇena ca babhau sendrāyudha ivāmbudaḥ

07,102.057a prayāte bhīmasene tu tava sainyaṃ yuyutsayā

07,102.057c pāñcajanyaravo ghoraḥ punar āsīd viśāṃ pate

07,102.058a taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ trailokyatrāsanaṃ mahat

07,102.058c punar bhīmaṃ mahābāhur dharmaputro 'bhyabhāṣata

07,102.059a eṣa vṛṣṇipravīreṇa dhmātaḥ salilajo bhṛśam

07,102.059c pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca vinādayati śaṅkharāṭ

07,102.060a nūnaṃ vyasanam āpanne sumahat savyasācini

07,102.060c kurubhir yudhyate sārdhaṃ sarvaiś cakragadādharaḥ

07,102.061a nūnam āryā mahat kuntī pāpam adya nidarśanam

07,102.061c draupadī ca subhadrā ca paśyanti saha bandhubhiḥ

07,102.062a sa bhīmas tvarayā yukto yāhi yatra dhanaṃjayaḥ

07,102.062c muhyantīva hi me sarvā dhanaṃjayadidṛkṣayā

07,102.062e diśaḥ sapradiśaḥ pārtha sātvatasya ca kāraṇāt

07,102.062f*0771_01 evaṃ saṃcoditas tena dharmaputreṇa saṃyuge

07,102.062f*0771_02 bhīmaseno mahābāhuḥ kavacī daṃśito balī

07,102.063a gaccha gaccheti ca punar bhīmasenam abhāṣata

07,102.063b*0772_01 tataḥ pāṇḍusuto rājan bhīmasenaḥ pratāpavān

07,102.063b*0772_02 baddhagodhāṅgulitrāṇaḥ pragṛhītaśarāsanaḥ

07,102.063c bhṛśaṃ sa prahito bhrātrā bhrātā bhrātuḥ priyaṃkaraḥ

07,102.063e āhatya dundubhiṃ bhīmaḥ śaṅkhaṃ pradhmāya cāsakṛt

07,102.064a vinadya siṃhanādaṃ ca jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ

07,102.064b*0773_01 talaśabdena vīrāṇāṃ pātayitvā manāṃsy uta

07,102.064c darśayan ghoram ātmānam amitrān sahasābhyayāt

07,102.065a tam ūhur javanā dāntā vikurvāṇā hayottamāḥ

07,102.065c viśokenābhisaṃyattā manomārutaraṃhasaḥ

07,102.066a ārujan virujan pārtho jyāṃ vikarṣaṃś ca pāṇinā

07,102.066c so 'vakarṣan vikarṣaṃś ca senāgraṃ samaloḍayat

07,102.067a taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ pāñcālāḥ sahasomakāḥ

07,102.067b*0774_01 taṃ samāyāntam ālokya ghorarūpaṃ sutās tava

07,102.067c pṛṣṭhato 'nuyayuḥ śūrā maghavantam ivāmarāḥ

07,102.068a taṃ sasenā mahārāja sodaryāḥ paryavārayan

07,102.068c duḥśalaś citrasenaś ca kuṇḍabhedī viviṃśatiḥ

07,102.069a durmukho duḥsahaś caiva vikarṇaś ca śalas tathā

07,102.069c vindānuvindau sumukho dīrghabāhuḥ sudarśanaḥ

07,102.070a vṛndārakaḥ suhastaś ca suṣeṇo dīrghalocanaḥ

07,102.070c abhayo raudrakarmā ca suvarmā durvimocanaḥ

07,102.071a vividhai rathināṃ śreṣṭhāḥ saha sainyaiḥ sahānugaiḥ

07,102.071c saṃyattāḥ samare śūrā bhīmasenam upādravan

07,102.071d*0775_01 taiḥ samantād vṛtaḥ śūraiḥ samare sa mahārathaḥ

07,102.072a tān samīkṣya tu kaunteyo bhīmasenaḥ parākramī

07,102.072c abhyavartata vegena siṃhaḥ kṣudramṛgān iva

07,102.073a te mahāstrāṇi divyāni tatra vīrā adarśayan

07,102.073c vārayantaḥ śarair bhīmaṃ meghāḥ sūryam ivoditam

07,102.074a sa tān atītya vegena droṇānīkam upādravat

07,102.074c agrataś ca gajānīkaṃ śaravarṣair avākirat

07,102.075a so 'cireṇaiva kālena tad gajānīkam āśugaiḥ

07,102.075c diśaḥ sarvāḥ samabhyasya vyadhamat pavanātmajaḥ

07,102.076a trāsitāḥ śarabhasyeva garjitena vane mṛgāḥ

07,102.076c prādravan dviradāḥ sarve nadanto bhairavān ravān

07,102.077a punaś cātītya vegena droṇānīkam upādravat

07,102.077c tam avārayad ācāryo velevodvṛttam arṇavam

07,102.077d*0776_01 tasya droṇo rathaṃ rājañ chādayām āsa saṃyuge

07,102.077d*0776_02 sāśvasūtadhvajaṃ tūrṇaṃ tad adbhutam ivābhavat

07,102.078a lalāṭe 'tāḍayac cainaṃ nārācena smayann iva

07,102.078c ūrdhvaraśmir ivādityo vibabhau tatra pāṇḍavaḥ

07,102.079a sa manyamānas tv ācāryo mamāyaṃ phalguno yathā

07,102.079c bhīmaḥ kariṣyate pūjām ity uvāca vṛkodaram

07,102.079d*0777_01 bhīmaṃ pūjāṃ kariṣyantaṃ guruvṛttam athābravīt

07,102.080a bhīmasena na te śakyaṃ praveṣṭum arivāhinīm

07,102.080c mām anirjitya samare śatrumadhye mahābala

07,102.081a yadi te so 'nujaḥ kṛṣṇaḥ praviṣṭo 'numate mama

07,102.081c anīkaṃ na tu śakyaṃ bhoḥ praveṣṭum iha vai tvayā

07,102.082a atha bhīmas tu tac chrutvā guror vākyam apetabhīḥ

07,102.082c kruddhaḥ provāca vai droṇaṃ raktatāmrekṣaṇaḥ śvasan

07,102.083a tavārjuno nānumate brahmabandho raṇājiram

07,102.083c praviṣṭaḥ sa hi durdharṣaḥ śakrasyāpi viśed balam

07,102.084a yena vai paramāṃ pūjāṃ kurvatā mānito hy asi

07,102.084c nārjuno 'haṃ ghṛṇī droṇa bhīmaseno 'smi te ripuḥ

07,102.085a pitā nas tvaṃ gurur bandhus tathā putrā hi te vayam

07,102.085c iti manyāmahe sarve bhavantaṃ praṇatāḥ sthitāḥ

07,102.086a adya tad viparītaṃ te vadato 'smāsu dṛśyate

07,102.086c yadi śatruṃ tvam ātmānaṃ manyase tat tathāstv iha

07,102.086e eṣa te sadṛśaṃ śatroḥ karma bhīmaḥ karomy aham

07,102.087a athodbhrāmya gadāṃ bhīmaḥ kāladaṇḍam ivāntakaḥ

07,102.087c droṇāyāvasṛjad rājan sa rathād avapupluve

07,102.088a sāśvasūtadhvajaṃ yānaṃ droṇasyāpothayat tadā

07,102.088b*0778_01 tad adbhutam apaśyāma pāṇḍaveyasya vikramam

07,102.088b*0778_02 droṇaṃ tu virathaṃ kṛtvā bhīmaseno mahābalaḥ

07,102.088b*0778_03 abhyavartata sainyāni tāvakāni samantataḥ

07,102.088c prāmṛdnāc ca bahūn yodhān vāyur vṛkṣān ivaujasā

07,102.088d*0779_01 vicacāra raṇe rājan vāyutulyaparākramaḥ

07,102.089a taṃ punaḥ parivavrus te tava putrā rathottamam

07,102.089b*0780_01 nirjitas tu tadānena pāṇḍavena mahātmanā

07,102.089c anyaṃ ca ratham āsthāya droṇaḥ praharatāṃ varaḥ

07,102.089d*0781_01 vyūhadvāraṃ samāsādya yuddhāya samavasthitaḥ

07,102.089d*0782_01 bhīmenaivākarod yatnaṃ vyūham evābhyarakṣata

07,102.090a tataḥ kruddho mahārāja bhīmasenaḥ parākramī

07,102.090c agrataḥ syandanānīkaṃ śaravarṣair avākirat

07,102.091a te vadhyamānāḥ samare tava putrā mahārathāḥ

07,102.091c bhīmaṃ bhīmabalaṃ yuddhe 'yodhayaṃs tu jayaiṣiṇaḥ

07,102.092a tato duḥśāsanaḥ kruddho rathaśaktiṃ samākṣipat

07,102.092c sarvapāraśavīṃ tīkṣṇāṃ jighāṃsuḥ pāṇḍunandanam

07,102.093a āpatantīṃ mahāśaktiṃ tava putrapracoditām

07,102.093c dvidhā ciccheda tāṃ bhīmas tad adbhutam ivābhavat

07,102.094a athānyair niśitair bāṇaiḥ saṃkruddhaḥ kuṇḍabhedinam

07,102.094c suṣeṇaṃ dīrghanetraṃ ca tribhis trīn avadhīd balī

07,102.095a tato vṛndārakaṃ vīraṃ kurūṇāṃ kīrtivardhanam

07,102.095c putrāṇāṃ tava vīrāṇāṃ yudhyatām avadhīt punaḥ

07,102.096a abhayaṃ raudrakarmāṇaṃ durvimocanam eva ca

07,102.096c tribhis trīn avadhīd bhīmaḥ punar eva sutāṃs tava

07,102.097a vadhyamānā mahārāja putrās tava balīyasā

07,102.097c bhīmaṃ praharatāṃ śreṣṭhaṃ samantāt paryavārayan

07,102.097d*0783_01 bāhyaṃ mṛtyubhayaṃ kṛtvā samāvavrur vṛkodaram

07,102.097d*0784_01 te śarair bhīmakarmāṇaṃ vavarṣuḥ pāṇḍavaṃ yudhi

07,102.097d*0784_02 meghā ivātapāpāye dhārābhir dharaṇīdharam

07,102.097d*0784_03 sa tad bāṇamayaṃ varṣam aśmavarṣam ivācalaḥ

07,102.097d*0784_04 pratīcchan pāṇḍudāyādo na prāvyathata śatruhā

07,102.098a vindānuvindau sahitau suvarmāṇaṃ ca te sutam

07,102.098c prahasann iva kaunteyaḥ śarair ninye yamakṣayam

07,102.099a tataḥ sudarśanaṃ vīraṃ putraṃ te bharatarṣabha

07,102.099c vivyādha samare tūrṇaṃ sa papāta mamāra ca

07,102.099d*0785_01 tomareṇa nihatyājau preṣayām āsa mṛtyave

07,102.100a so 'cireṇaiva kālena tad rathānīkam āśugaiḥ

07,102.100c diśaḥ sarvāḥ samabhyasya vyadhamat pāṇḍunandanaḥ

07,102.100d*0786_01 diśo vidrāvayām āsa nīhāram iva bhāskaraḥ

07,102.101a tato vai rathaghoṣeṇa garjitena mṛgā iva

07,102.101c vadhyamānāś ca samare putrās tava viśāṃ pate

07,102.101e prādravan sarathāḥ sarve bhīmasenabhayārditāḥ

07,102.102a anuyāya tu kaunteyaḥ putrāṇāṃ te mahad balam

07,102.102c vivyādha samare rājan kauraveyān samantataḥ

07,102.103a vadhyamānā mahārāja bhīmasenena tāvakāḥ

07,102.103c tyaktvā bhīmaṃ raṇe yānti codayanto hayottamān

07,102.104a tāṃs tu nirjitya samare bhīmaseno mahābalaḥ

07,102.104c siṃhanādaravaṃ cakre bāhuśabdaṃ ca pāṇḍavaḥ

07,102.105a talaśabdaṃ ca sumahat kṛtvā bhīmo mahābalaḥ

07,102.105b*0787_01 kṛtvā śabdaṃ ca bhīmaṃ ca bhīmo vai śvasanātmajaḥ

07,102.105b*0788_01 mahāntaṃ talaśabdaṃ ca kṛtvā droṇāntikaṃ yayau

07,102.105b*0789_01 bhīṣayitvā rathānīkaṃ hatvā yodhān varān varān

07,102.105c vyatītya rathinaś cāpi droṇānīkam upādravat

07,103.001 saṃjaya uvāca

07,103.001a tam uttīrṇaṃ rathānīkāt tamaso bhāskaraṃ yathā

07,103.001c didhārayiṣur ācāryaḥ śaravarṣair avākirat

07,103.002a pibann iva śaraughāṃs tān droṇacāpavarātigān

07,103.002c so 'bhyavartata sodaryān māyayā mohayan balam

07,103.003a taṃ mṛdhe vegam āsthāya paraṃ paramadhanvinaḥ

07,103.003c coditās tava putraiś ca sarvataḥ paryavārayan

07,103.004a sa tathā saṃvṛto bhīmaḥ prahasann iva bhārata

07,103.004c udayacchad gadāṃ tebhyo ghorāṃ tāṃ siṃhavan nadan

07,103.004e avāsṛjac ca vegena teṣu tān pramathad balī

07,103.005a sendrāśanir ivendreṇa praviddhā saṃhatātmanā

07,103.005b*0790_01 prāmathnāt sā mahārāja sainikāṃs tava saṃyuge

07,103.005c ghoṣeṇa mahatā rājan pūrayitveva medinīm

07,103.005e jvalantī tejasā bhīmā trāsayām āsa te sutān

07,103.006a tāṃ patantīṃ mahāvegāṃ dṛṣṭvā tejobhisaṃvṛtām

07,103.006c prādravaṃs tāvakāḥ sarve nadanto bhairavān ravān

07,103.007a taṃ ca śabdam asaṃsahyaṃ tasyāḥ saṃlakṣya māriṣa

07,103.007b*0791_01 siṃhanādam asahyaṃ hi śrutvā bhīmasya saṃyuge

07,103.007c prāpatan manujās tatra rathebhyo rathinas tadā

07,103.007d*0792_01 te hanyamānā bhīmena gadāhastena tāvakāḥ

07,103.007d*0792_02 prādravanta raṇe bhītā vyāghraghrātā mṛgā iva

07,103.008a sa tān vidrāvya kaunteyaḥ saṃkhye 'mitrān durāsadaḥ

07,103.008c suparṇa iva vegena pakṣirāḍ atyagāc camūm

07,103.009a tathā taṃ viprakurvāṇaṃ rathayūthapayūthapam

07,103.009c bhāradvājo mahārāja bhīmasenaṃ samabhyayāt

07,103.010a droṇas tu samare bhīmaṃ vārayitvā śarormibhiḥ

07,103.010c akarot sahasā nādaṃ pāṇḍūnāṃ bhayam ādadhat

07,103.011a tad yuddham āsīt sumahad ghoraṃ devāsuropamam

07,103.011c droṇasya ca mahārāja bhīmasya ca mahātmanaḥ

07,103.012a yadā tu viśikhais tīkṣṇair droṇacāpaviniḥsṛtaiḥ

07,103.012c vadhyante samare vīrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,103.013a tato rathād avaplutya vegam āsthāya pāṇḍavaḥ

07,103.013c nimīlya nayane rājan padātir droṇam abhyayāt

07,103.013d*0793_01 aṃse śiro bhīmasenaḥ karau kṛtvorasi sthirau

07,103.013d*0793_02 vegam āsthāya balavān manonilagarutmatām

07,103.014a yathā hi govṛṣo varṣaṃ pratigṛhṇāti līlayā

07,103.014c tathā bhīmo naravyāghraḥ śaravarṣaṃ samagrahīt

07,103.015a sa vadhyamānaḥ samare rathaṃ droṇasya māriṣa

07,103.015c īṣāyāṃ pāṇinā gṛhya pracikṣepa mahābalaḥ

07,103.016a droṇas tu satvaro rājan kṣipto bhīmena saṃyuge

07,103.016b*0794_01 dṛśyate tāvakair yodhair vismayotphullalocanaiḥ

07,103.016b*0794_02 parityajya rathaṃ tūrṇaṃ droṇo bhagnaṃ mahītale

07,103.016c ratham anyaṃ samāsthāya vyūhadvāram upāyayau

07,103.016d*0795_01 parāṅmukhaṃ tathā yāntaṃ bhagnotsāhaṃ guruṃ tadā

07,103.016d*0795_02 gatvā vegena taṃ bhīmo dhuraṃ gṛhya rathasya tu

07,103.016d*0795_03 tam apy atirathaṃ bhīmaś cikṣepa bhṛśaroṣitaḥ

07,103.016d*0795_04 evam aṣṭau rathāḥ kṣiptā guror bhīmena līlayā

07,103.016d*0795_05 droṇo 'pi tu nimeṣeṇa punaḥ svaratham āsthitaḥ

07,103.017a tasmin kṣaṇe tasya yantā tūrṇam aśvān acodayat

07,103.017c bhīmasenasya kauravya tad adbhutam ivābhavat

07,103.018a tataḥ svaratham āsthāya bhīmaseno mahābalaḥ

07,103.018c abhyavartata vegena tava putrasya vāhinīm

07,103.019a sa mṛdnan kṣatriyān ājau vāto vṛkṣān ivoddhataḥ

07,103.019c agacchad dārayan senāṃ sindhuvego nagān iva

07,103.020a bhojānīkaṃ samāsādya hārdikyenābhirakṣitam

07,103.020c pramathya bahudhā rājan bhīmasenaḥ samabhyayāt

07,103.021a saṃtrāsayann anīkāni talaśabdena māriṣa

07,103.021c ajayat sarvasainyāni śārdūla iva govṛṣān

07,103.022a bhojānīkam atikramya kāmbojānāṃ ca vāhinīm

07,103.022c tathā mlecchagaṇāṃś cānyān bahūn yuddhaviśāradān

07,103.023a sātyakiṃ cāpi saṃprekṣya yudhyamānaṃ nararṣabham

07,103.023c rathena yattaḥ kaunteyo vegena prayayau tadā

07,103.024a bhīmaseno mahārāja draṣṭukāmo dhanaṃjayam

07,103.024c atītya samare yodhāṃs tāvakān pāṇḍunandanaḥ

07,103.025a so 'paśyad arjunaṃ tatra yudhyamānaṃ nararṣabham

07,103.025c saindhavasya vadhārthaṃ hi parākrāntaṃ parākramī

07,103.026a arjunaṃ tatra dṛṣṭvātha cukrośa mahato ravān

07,103.026b*0796_01 prāvṛṭkāle mahārāja nardann iva balāhakaḥ

07,103.026c taṃ tu tasya mahānādaṃ pārthaḥ śuśrāva nardataḥ

07,103.026d*0797_01 vāsudevaś ca kauravya bhīmasenasya saṃyuge

07,103.027a tataḥ pārtho mahānādaṃ muñcan vai mādhavaś ca ha

07,103.027c abhyayātāṃ mahārāja nardantau govṛṣāv iva

07,103.028a vāsudevārjunau śrutvā ninādaṃ tasya śuṣmiṇaḥ

07,103.028c punaḥ punaḥ praṇadatāṃ didṛkṣantau vṛkodaram

07,103.029a bhīmasenaravaṃ śrutvā phalgunasya ca dhanvinaḥ

07,103.029c aprīyata mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,103.030a viśokaś cābhavad rājā śrutvā taṃ ninadaṃ mahat

07,103.030c dhanaṃjayasya ca raṇe jayam āśāstavān vibhuḥ

07,103.031a tathā tu nardamāne vai bhīmasene raṇotkaṭe

07,103.031c smitaṃ kṛtvā mahābāhur dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,103.032a hṛdgataṃ manasā prāha dhyātvā dharmabhṛtāṃ varaḥ

07,103.032c dattā bhīma tvayā saṃvit kṛtaṃ guruvacas tathā

07,103.033a na hi teṣāṃ jayo yuddhe yeṣāṃ dveṣṭāsi pāṇḍava

07,103.033c diṣṭyā jīvati saṃgrāme savyasācī dhanaṃjayaḥ

07,103.034a diṣṭyā ca kuśalī vīraḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,103.034c diṣṭyā śṛṇomi garjantau vāsudevadhanaṃjayau

07,103.035a yena śakraṃ raṇe jitvā tarpito havyavāhanaḥ

07,103.035c sa hantā dviṣatāṃ saṃkhye diṣṭyā jīvati phalgunaḥ

07,103.036a yasya bāhubalaṃ sarve vayam āśritya jīvitāḥ

07,103.036c sa hantā ripusainyānāṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ

07,103.037a nivātakavacā yena devair api sudurjayāḥ

07,103.037c nirjitā rathinaikena diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati

07,103.038a kauravān sahitān sarvān gograhārthe samāgatān

07,103.038c yo 'jayan matsyanagare diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati

07,103.039a kālakeyasahasrāṇi caturdaśa mahāraṇe

07,103.039b*0798_01 kālakeyān maheṣvāsān sahasrāṇi caturdaśa

07,103.039c yo 'vadhīd bhujavīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati

07,103.040a gandharvarājaṃ balinaṃ duryodhanakṛtena vai

07,103.040c jitavān yo 'stravīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati

07,103.041a kirīṭamālī balavāñ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ

07,103.041c mama priyaś ca satataṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ

07,103.042a putraśokābhisaṃtaptaś cikīrṣuḥ karma duṣkaram

07,103.042c jayadrathavadhānveṣī pratijñāṃ kṛtavān hi yaḥ

07,103.042e kaccit sa saindhavaṃ saṃkhye haniṣyati dhanaṃjayaḥ

07,103.043a kaccit tīrṇapratijñaṃ hi vāsudevena rakṣitam

07,103.043c anastamita āditye sameṣyāmy aham arjunam

07,103.044a kaccit saindhavako rājā duryodhanahite rataḥ

07,103.044c nandayiṣyaty amitrāṇi phalgunena nipātitaḥ

07,103.045a kaccid duryodhano rājā phalgunena nipātitam

07,103.045c dṛṣṭvā saindhavakaṃ saṃkhye śamam asmāsu dhāsyati

07,103.046a dṛṣṭvā vinihatān bhrātṝn bhīmasenena saṃyuge

07,103.046c kaccid duryodhano mandaḥ śamam asmāsu dhāsyati

07,103.047a dṛṣṭvā cānyān bahūn yodhān pātitān dharaṇītale

07,103.047c kaccid duryodhano mandaḥ paścāttāpaṃ kariṣyati

07,103.048a kaccid bhīṣmeṇa no vairam ekenaiva praśāmyati

07,103.048c śeṣasya rakṣaṇārthaṃ ca saṃdhāsyati suyodhanaḥ

07,103.049a evaṃ bahuvidhaṃ tasya cintayānasya pārthiva

07,103.049c kṛpayābhiparītasya ghoraṃ yuddham avartata

07,104.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,104.001a tathā tu nardamānaṃ taṃ bhīmasenaṃ mahābalam

07,104.001c meghastanitanirghoṣaṃ ke vīrāḥ paryavārayan

07,104.002a na hi paśyāmy ahaṃ taṃ vai triṣu lokeṣu saṃjaya

07,104.002c kruddhasya bhimasenasya yas tiṣṭhed agrato raṇe

07,104.003a gadām udyacchamānasya kālasyeva mahāmṛdhe

07,104.003c na hi paśyāmy ahaṃ tāta yas tiṣṭheta raṇājire

07,104.004a rathaṃ rathena yo hanyāt kuñjaraṃ kuñjareṇa ca

07,104.004b*0799_01 aśvam aśvena samare manujair manujāṃs tathā

07,104.004c kas tasya samare sthātā sākṣād api śatakratuḥ

07,104.005a kruddhasya bhīmasenasya mama putrāñ jighāṃsataḥ

07,104.005c duryodhanahite yuktāḥ samatiṣṭhanta ke 'grataḥ

07,104.006a bhīmasenadavāgnes tu mama putratṛṇolapam

07,104.006c pradhakṣyato raṇamukhe ke vīrāḥ pramukhe sthitāḥ

07,104.007a kālyamānān hi me putrān bhīmenāvekṣya saṃyuge

07,104.007c kāleneva prajāḥ sarvāḥ ke bhīmaṃ paryavārayan

07,104.007d*0800_01 na me 'rjunād bhayaṃ tādṛk kṛṣṇān nāpi ca sātvatāt

07,104.007d*0800_02 hutabhug janmano naiva yādṛg bhīmād bhayaṃ mama

07,104.008a bhīmavahneḥ pradīptasya mama putrān didhakṣataḥ

07,104.008c ke śūrāḥ paryavartanta tan mamācakṣva saṃjaya

07,104.009 saṃjaya uvāca

07,104.009a tathā tu nardamānaṃ taṃ bhīmasenaṃ mahāratham

07,104.009c tumulenaiva śabdena karṇo 'py abhyapatad balī

07,104.009d*0801_01 karṇo 'py abhyapatad dhīmāṃs tumulena raveṇa ca

07,104.010a vyākṣipan balavac cāpam atimātram amarṣaṇaḥ

07,104.010c karṇas tu yuddham ākāṅkṣan darśayiṣyan balaṃ balī

07,104.010d*0802_01 rurodha mārgaṃ bhīmasya vātasyeva mahīruhaḥ

07,104.010d*0802_02 bhīmo 'pi dṛṣṭvā sāvegaṃ puro vaikartanaṃ sthitam

07,104.010d*0802_03 cukopa balavad vīraś cikṣepāsya śilāśitān

07,104.010d*0802_04 tān pratyagṛhṇāt karṇo 'pi pratīpaṃ preṣayac charān

07,104.010d*0802_05 tatas tu sarvayodhānāṃ yatatāṃ prekṣatāṃ tadā

07,104.011a prāvepann iva gātrāṇi karṇabhīmasamāgame

07,104.011c rathināṃ sādināṃ caiva tayoḥ śrutvā talasvanam

07,104.012a bhīmasenasya ninadaṃ ghoraṃ śrutvā raṇājire

07,104.012c khaṃ ca bhūmiṃ ca saṃbaddhāṃ menire kṣatriyarṣabhāḥ

07,104.013a punar ghoreṇa nādena pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,104.013c samare sarvayodhānāṃ dhanūṃṣy abhyapatan kṣitau

07,104.013d*0803_01 keṣāṃ cid alpasattvānāṃ taṃ śrutvā ninadaṃ yudhi

07,104.013d*0803_02 śastrāṇi nyapatan dorbhyaḥ keṣāṃ cic cāsavo 'dravan

07,104.014a vitrastāni ca sarvāṇi śakṛnmūtraṃ prasusruvuḥ

07,104.014c vāhanāni mahārāja babhūvur vimanāṃsi ca

07,104.014d*0804_01 taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ śakṛn mūtraṃ saśoṇitam

07,104.014d*0804_02 prasusruvur vāhanāni stabdhāni ca tato 'bhavan

07,104.015a prādurāsan nimittāni ghorāṇi ca bahūni ca

07,104.015b*0805_01 gṛdhrakaṅkabaḍaiś cāsīd antarikṣaṃ samāvṛtam

07,104.015c tasmiṃs tu tumule rājan bhīmakarṇasamāgame

07,104.016a tataḥ karṇas tu viṃśatyā śarāṇāṃ bhīmam ārdayat

07,104.016c vivyādha cāsya tvaritaḥ sūtaṃ pañcabhir āśugaiḥ

07,104.017a prahasya bhīmasenas tu karṇaṃ pratyarpayad raṇe

07,104.017c sāyakānāṃ catuḥṣaṣṭyā kṣiprakārī mahābalaḥ

07,104.018a tasya karṇo maheṣvāsaḥ sāyakāṃś caturo 'kṣipat

07,104.018c asaṃprāptāṃs tu tān bhīmaḥ sāyakair nataparvabhiḥ

07,104.018e ciccheda bahudhā rājan darśayan pāṇilāghavam

07,104.019a taṃ karṇaś chādayām āsa śaravrātair anekaśaḥ

07,104.019c saṃchādyamānaḥ karṇena bahudhā pāṇḍunandanaḥ

07,104.020a ciccheda cāpaṃ karṇasya muṣṭideśe mahārathaḥ

07,104.020c vivyādha cainaṃ bahubhiḥ sāyakair nataparvabhiḥ

07,104.021a athānyad dhanur ādāya sajyaṃ kṛtvā ca sūtajaḥ

07,104.021c vivyādha samare bhīmaṃ bhīmakarmā mahārathaḥ

07,104.022a tasya bhīmo bhṛśaṃ kruddhas trīñ śarān nataparvaṇaḥ

07,104.022c nicakhānorasi tadā sūtaputrasya vegitaḥ

07,104.023a taiḥ karṇo 'bhrājata śarair uromadhyagatais tadā

07,104.023c mahīdhara ivodagras triśṛṅgo bharatarṣabha

07,104.023d*0806_01 madhyaṃdinam anuprāptas tritejā iva bhāskaraḥ

07,104.024a susrāva cāsya rudhiraṃ viddhasya parameṣubhiḥ

07,104.024c dhātuprasyandinaḥ śailād yathā gairikarājayaḥ

07,104.025a kiṃ cid vicalitaḥ karṇaḥ suprahārābhipīḍitaḥ

07,104.025c sasāyakaṃ dhanuḥ kṛtvā bhīmaṃ vivyādha māriṣa

07,104.025e cikṣepa ca punar bāṇāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,104.026a sa chādyamānaḥ sahasā karṇena dṛḍhadhanvinā

07,104.026c dhanurjyām acchinat tūrṇam utsmayan pāṇḍunandanaḥ

07,104.027a sārathiṃ cāsya bhallena prāhiṇod yamasādanam

07,104.027c vāhāṃś ca caturaḥ saṃkhye vyasūṃś cakre mahārathaḥ

07,104.028a hatāśvāt tu rathāt karṇaḥ samāplutya viśāṃ pate

07,104.028c syandanaṃ vṛṣasenasya samārohan mahārathaḥ

07,104.029a nirjitya tu raṇe karṇaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān

07,104.029c nanāda sumahānādaṃ parjanyaninadopamam

07,104.030a tasya taṃ ninadaṃ śrutvā prahṛṣṭo 'bhūd yudhiṣṭhiraḥ

07,104.030c karṇaṃ ca nirjitaṃ matvā bhīmasenena bhārata

07,104.031a samantāc chaṅkhaninadaṃ pāṇḍusenākarot tadā

07,104.031b*0807_01 cakre yudhiṣṭhiraḥ saṃkhye harṣanādaiś ca saṃkulām

07,104.031c śatrusenādhvaniṃ śrutvā tāvakā hy api nānadan

07,104.031e gāṇḍīvaṃ prākṣipat pārthaḥ kṛṣṇo 'py abjam avādayat

07,104.032a tam antardhāya ninadaṃ dhvanir bhīmasya nardataḥ

07,104.032c aśrūyata mahārāja sarvasainyeṣu bhārata

07,104.032d*0808_01 śuśruve bhīmasenasya tad adbhutam ivābhavat

07,104.033a tato vyāyacchatām astraiḥ pṛthak pṛthag ariṃdamau

07,104.033c mṛdupūrvaṃ ca rādheyo dṛḍhapūrvaṃ ca pāṇḍavaḥ

07,104.033d*0809_01 tato vyāyacchamānasya bhīmasenasya saṃyuge

07,104.033d*0809_02 tat sainyaṃ kaluṣībhūtaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,104.033d@011_0001 bhīmo 'pi ca mahārāja vaikartanam upādravat

07,104.033d@011_0002 āsure tu mahāsainye tārakaṃ pāvakir yathā

07,104.033d@011_0003 tayor evaṃ mahad yuddham abhavad bhīmakarṇayoḥ

07,104.033d@011_0004 taṃ bhīmaseno mahatā śaravarṣeṇa vārayan

07,104.033d@011_0005 vivyādha sārathiṃ cāsya hayāṃś ca caturaḥ śaraiḥ

07,104.033d@011_0006 dhvajaṃ cāsya patākāṃ ca bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,104.033d@011_0007 rathaṃ ca cakrarakṣau ca bhīmaś ciccheda māriṣa

07,104.033d@011_0008 karṇo 'pi rathināṃ śreṣṭho bhīmasenena kampitaḥ

07,104.033d@011_0009 khaḍgacarmadharo rājan bhīmam abhyadravad balī

07,104.033d@011_0010 bhīmaś ciccheda khaḍgaṃ ca carmaṇā saha māriṣa

07,104.033d@011_0011 dṛṣṭvā karṇaṃ ca pārthena bādhitaṃ bahubhiḥ śaraiḥ

07,104.033d@011_0012 duryodhano mahārāja duḥśalaṃ pratyabhāṣata

07,104.033d@011_0013 karṇaṃ kṛcchragataṃ paśya śīghraṃ yānaṃ prayaccha ha

07,104.033d@011_0014 evam uktas tato rājā duḥśalaḥ samupādravat

07,104.033d@011_0015 duḥśalasya rathaṃ karṇaś cāruroha mahārathaḥ

07,104.033d@011_0016 tau pārthaḥ sahasā gatvā vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

07,104.033d@011_0017 punaś ca karṇaṃ viddhvāpi duḥśalasya śiro 'harat

07,104.033d@011_0018 duḥśalaṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhīmasenena māriṣa

07,104.033d@011_0019 tasyaiva dhanur ādāya karṇo vivyādha pāṇḍavam

07,104.033d@011_0020 anyonyaṃ samare vīrau yuyudhāte mahābalau

07,104.033d@011_0021 śatrughnau śatrumadhye tu balavajrabhṛtāv iva

07,104.033d@011_0022 bhīmo viddhvā hayāṃś caiva sārathiṃ ca punaḥ punaḥ

07,104.033d@011_0023 karṇam abhyadravat pārthaḥ prahasaṃś ca mahābalaḥ

07,104.033d@011_0024 tato vyāyacchamānasya bhīmasenasya saṃyuge

07,104.033d@011_0025 tat sainyaṃ śakalībhūtaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,105.001 saṃjaya uvāca

07,105.001a tasmin vilulite sainye saindhavāyārjune gate

07,105.001c sātvate bhīmasene ca putras te droṇam abhyayāt

07,105.001e tvarann ekarathenaiva bahukṛtyaṃ vicintayan

07,105.002a sa rathas tava putrasya tvarayā parayā yutaḥ

07,105.002c tūrṇam abhyapatad droṇaṃ manomārutavegavān

07,105.002d*0810_01 iha dṛṣṭa ito naṣṭaḥ sarathaḥ prādravan nṛpaḥ

07,105.002d*0810_02 muhūrtād iva putras te droṇam āsādya māriṣa

07,105.003a uvāca cainaṃ putras te saṃrambhād raktalocanaḥ

07,105.003b*0811_01 sasaṃrambham idaṃ vākyam abravīt kurunandanaḥ

07,105.003c arjuno bhīmasenaś ca sātyakiś cāparājitaḥ

07,105.004a vijitya sarvasainyāni sumahānti mahārathāḥ

07,105.004b*0812_01 atikramya ca hatvā ca sainyāni sumahānti ca

07,105.004c saṃprāptāḥ sindhurājasya samīpam arikarśanāḥ

07,105.004e vyāyacchanti ca tatrāpi sarva evāparājitāḥ

07,105.005a yadi tāvad raṇe pārtho vyatikrānto mahārathaḥ

07,105.005c kathaṃ sātyakibhīmābhyāṃ vyatikrānto 'si mānada

07,105.006a āścaryabhūtaṃ loke 'smin samudrasyeva śoṣaṇam

07,105.006c nirjayaṃ tava viprāgrya sātvatenārjunena ca

07,105.007a tathaiva bhīmasenena lokaḥ saṃvadate bhṛśam

07,105.007c kathaṃ droṇo jitaḥ saṃkhye dhanurvedasya pāragaḥ

07,105.007d*0813_01 ity evaṃ bruvate yodhā aśraddheyam idaṃ tava

07,105.008a nāśa eva tu me nūnaṃ mandabhāgyasya saṃyuge

07,105.008c yatra tvāṃ puruṣavyāghram atikrāntās trayo rathāḥ

07,105.009a evaṃ gate tu kṛtye 'smin brūhi yat te vivakṣitam

07,105.009c yad gataṃ gatam eveha śeṣaṃ cintaya mānada

07,105.010a yat kṛtyaṃ sindhurājasya prāptakālam anantaram

07,105.010c tad bravītu bhavān kṣipraṃ sādhu tat saṃvidhīyatām

07,105.011 droṇa uvāca

07,105.011a cintyaṃ bahu mahārāja kṛtyaṃ yat tatra me śṛṇu

07,105.011c trayo hi samatikrāntāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ

07,105.011e yāvad eva bhayaṃ paścāt tāvad eṣāṃ puraḥsaram

07,105.012a tad garīyastaraṃ manye yatra kṛṣṇadhanaṃjayau

07,105.012c sā purastāc ca paścāc ca gṛhītā bhāratī camūḥ

07,105.013a tatra kṛtyam ahaṃ manye saindhavasyābhirakṣaṇam

07,105.013c sa no rakṣyatamas tāta kruddhād bhīto dhanaṃjayāt

07,105.014a gatau hi saindhavaṃ vīrau yuyudhānavṛkodarau

07,105.014c saṃprāptaṃ tad idaṃ dyūtaṃ yat tac chakunibuddhijam

07,105.015a na sabhāyāṃ jayo vṛtto nāpi tatra parājayaḥ

07,105.015c iha no glahamānānām adya tāta jayājayau

07,105.016a yān sma tān glahate ghorāñ śakuniḥ kurusaṃsadi

07,105.016c akṣān saṃmanyamānaḥ sa prā kśarās te durāsadāḥ

07,105.016d*0814_01 na te 'kṣā niśitā ghorāḥ śarā yuṣmat tanucchadaḥ

07,105.017a yatra te bahavas tāta kuravaḥ paryavasthitāḥ

07,105.017c senāṃ durodaraṃ viddhi śarān akṣān viśāṃ pate

07,105.018a glahaṃ ca saindhavaṃ rājann atra dyūtasya niścayaḥ

07,105.018c saindhave hi mahādyūtaṃ samāsaktaṃ paraiḥ saha

07,105.018d*0815_01 atra te dhruvam āyatto jayo vājaya eva vā

07,105.019a atra sarve mahārāja tyaktvā jīvitam ātmanaḥ

07,105.019c saindhavasya raṇe rakṣāṃ vidhivat kartum arhatha

07,105.019e tatra no glahamānānāṃ dhruvau tāta jayājayau

07,105.020a yatra te parameṣvāsā yattā rakṣanti saindhavam

07,105.020c tatra yāhi svayaṃ śīghraṃ tāṃś ca rakṣasva rakṣiṇaḥ

07,105.021a ihaiva tv aham āsiṣye preṣayiṣyāmi cāparān

07,105.021c nirotsyāmi ca pāñcālān sahitān pāṇḍusṛñjayaiḥ

07,105.022a tato duryodhanaḥ prāyāt tūrṇam ācāryaśāsanāt

07,105.022c udyamyātmānam ugrāya karmaṇe sapadānugaḥ

07,105.023a cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau

07,105.023c bāhyena senām abhyetya jagmatuḥ savyasācinam

07,105.024a tau hi pūrvaṃ mahārāja vāritau kṛtavarmaṇā

07,105.024c praviṣṭe tv arjune rājaṃs tava sainyaṃ yuyutsayā

07,105.024d*0816_01 pārśvena senām āyāntau kururājo dadarśa ha

07,105.024d*0817_01 pārśve bhittvā camūṃ vīrau praviṣṭau tava vāhinīm

07,105.025a tābhyāṃ duryodhanaḥ sārdham agacchad yuddham uttamam

07,105.025c tvaritas tvaramāṇābhyāṃ bhrātṛbhyāṃ bhārato balī

07,105.026a tāv abhidravatām enam ubhāv udyatakārmukau

07,105.026c mahārathasamākhyātau kṣatriyapravarau yudhi

07,105.026d*0818_01 tam avidhyad yudhāmanyus triṃśatā kaṅkapatribhiḥ

07,105.026d*0818_02 viṃśatyā sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān

07,105.026d*0818_03 duryodhano yudhāmanyor dhvajam ekeṣuṇācchinat

07,105.026d*0818_04 iṣudhīkārmukaṃ cāsya samakṛntad rathottame

07,105.026d*0818_05 sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat

07,105.026d*0818_06 tato 'vidhyac charais tīkṣṇaiś caturbhiś caturo hayān

07,105.026d*0819_01 yudhāmanyuś ca pāñcālya uttamaujās tathaiva ca

07,105.026d*0819_02 bhittvā pārśvena sainyaṃ tu praviṣṭau phalgunaṃ prati

07,105.026d*0819_03 tau samāsādayad vīraḥ śaraiḥ kāyāsthibhedibhiḥ

07,105.026d*0819_04 saptabhiś ca yudhāmanyuṃ ṣaḍbhiś caivottamaujasam

07,105.026d*0819_05 tau taṃ suniśitair bāṇair avidhyetāṃ mahārathau

07,105.026d*0819_06 uttamaujās tu bhallena cāpaṃ ciccheda vīryavān

07,105.026d*0819_07 athānyat sumahātejā dhanur gṛhya mahābalaḥ

07,105.026d*0819_08 chādayām āsa saṃkruddhaḥ pāñcālau kurunandanaḥ

07,105.027a yudhāmanyus tu saṃkruddhaḥ śarāṃs triṃśatam āyasān

07,105.027c vyasṛjat tava putrasya tvaramāṇaḥ stanāntare

07,105.027d*0820_01 tathottamaujāḥ saṃkruddhaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ

07,105.027d*0820_02 avidhyat sārathiṃ cāsya prāhiṇod yamasādanam

07,105.028a duryodhano 'pi rājendra pāñcālyasyottamaujasaḥ

07,105.028c jaghāna caturaś cāśvān ubhau ca pārṣṇisārathī

07,105.029a uttamaujā hatāśvas tu hatasūtaś ca saṃyuge

07,105.029c āruroha rathaṃ bhrātur yudhāmanyor abhitvaran

07,105.029d*0821_01 yudhāmanyurathaṃ śīghram āruroha paraṃtapaḥ

07,105.030a sa rathaṃ prāpya taṃ bhrātur duryodhanahayāñ śaraiḥ

07,105.030c bahubhis tāḍayām āsa te hatāḥ prāpatan bhuvi

07,105.031a hayeṣu patiteṣv asya ciccheda parameṣuṇā

07,105.031c yudhāmanyur dhanuḥ śīghraṃ śarāvāpaṃ ca saṃyuge

07,105.032a hatāśvasūtāt sa rathād avaplutya mahārathaḥ

07,105.032c gadām ādāya te putraḥ pāñcālyāv abhyadhāvata

07,105.033a tam āpatantaṃ saṃprekṣya kruddhaṃ parapuraṃjayam

07,105.033c avaplutau rathopasthād yudhāmanyūttamaujasau

07,105.034a tataḥ sa hemacitraṃ taṃ syandanapravaraṃ gadī

07,105.034c gadayā pothayām āsa sāśvasūtadhvajaṃ raṇe

07,105.034d*0822_01 etad īdṛśakaṃ kārṣīt putras tava janādhipa

07,105.034d*0822_02 gadayā gadināṃ śreṣṭhaḥ sarvalokamahārathaḥ

07,105.035a hatvā cainaṃ sa putras te hatāśvo hatasārathiḥ

07,105.035c madrarājarathaṃ tūrṇam āruroha paraṃtapaḥ

07,105.036a pāñcālānāṃ tu mukhyau tau rājaputrau mahābalau

07,105.036c ratham anyaṃ samāruhya dhanaṃjayam abhīyatuḥ

07,106.000*0823_00 saṃjaya uvāca

07,106.000*0823_01 vartamāne mahārāja saṃgrāme lomaharṣaṇe

07,106.000*0823_02 vyākuleṣu ca sainyeṣu pīḍyamāneṣu sarvaśaḥ

07,106.000*0823_03 rādheyo bhīmam ānarcchad yuddhāya bharatarṣabha

07,106.000*0823_04 yathā nāgo vane nāgaṃ matto mattam abhidravat

07,106.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,106.001a yau tau karṇaś ca bhīmaś ca saṃprayuddhau mahābalau

07,106.001c arjunasya rathopānte kīdṛśaḥ so 'bhavad raṇaḥ

07,106.002a pūrvaṃ hi nirjitaḥ karṇo bhīmasenena saṃyuge

07,106.002c kathaṃ bhūyas tu rādheyo bhīmam āgān mahārathaḥ

07,106.003a bhīmo vā sūtatanayaṃ pratyudyātaḥ kathaṃ raṇe

07,106.003c mahārathasamākhyātaṃ pṛthivyāṃ pravaraṃ ratham

07,106.004a bhīṣmadroṇāv atikramya dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,106.004c nānyato bhayam ādatta vinā karṇaṃ dhanurdharam

07,106.005a bhayān na śete satataṃ cintayan vai mahāratham

07,106.005b*0824_01 bhayād yasya mahābāhor na śete bahulāḥ samāḥ

07,106.005b*0824_02 cintayan nityaśo vīryaṃ rādheyasya mahātmanaḥ

07,106.005c taṃ kathaṃ sūtaputraṃ hi bhīmo 'yudhyata saṃyuge

07,106.006a brahmaṇyaṃ vīryasaṃpannaṃ samareṣv anivartinam

07,106.006c kathaṃ karṇaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ bhīmo 'yudhyata saṃyuge

07,106.007a yau tau samīyatur vīrāv arjunasya rathaṃ prati

07,106.007c kathaṃ nu tāv ayudhyetāṃ sūtaputravṛkodarau

07,106.008a bhrātṛtvaṃ darśitaṃ pūrvaṃ ghṛṇī cāpi sa sūtajaḥ

07,106.008c kathaṃ bhīmena yuyudhe kuntyā vākyam anusmaran

07,106.009a bhīmo vā sūtaputreṇa smaran vairaṃ purā kṛtam

07,106.009c so 'yudhyata kathaṃ vīraḥ karṇena saha saṃyuge

07,106.010a āśāste ca sadā sūta putro duryodhano mama

07,106.010c karṇo jeṣyati saṃgrāme sahitān pāṇḍavān iti

07,106.011a jayāśā yatra mandasya putrasya mama saṃyuge

07,106.011c sa kathaṃ bhīmakarmāṇaṃ bhīmasenam ayudhyata

07,106.012a yaṃ samāśritya putrair me kṛtaṃ vairaṃ mahārathaiḥ

07,106.012c taṃ sūtatanayaṃ tāta kathaṃ bhīmo hy ayodhayat

07,106.013a anekān viprakārāṃś ca sūtaputrasamudbhavān

07,106.013c smaramāṇaḥ kathaṃ bhīmo yuyudhe sūtasūnunā

07,106.014a yo 'jayat pṛthivīṃ sarvāṃ rathenaikena vīryavān

07,106.014c taṃ sūtatanayaṃ yuddhe kathaṃ bhīmo hy ayodhayat

07,106.015a yo jātaḥ kuṇḍalābhyāṃ ca kavacena sahaiva ca

07,106.015c taṃ sūtaputraṃ samare bhīmaḥ katham ayodhayat

07,106.015d*0825_01 astrahetoḥ purā tāta bhārgavaṃ samapūjayat

07,106.015d*0825_02 tasya prasādād brahmāstraṃ labdhavāṃś ca bhṛgūttamāt

07,106.016a yathā tayor yuddham abhūd yaś cāsīd vijayī tayoḥ

07,106.016c tan mamācakṣva tattvena kuśalo hy asi saṃjaya

07,106.017 saṃjaya uvāca

07,106.017a bhīmasenas tu rādheyam utsṛjya rathināṃ varam

07,106.017c iyeṣa gantuṃ yatrāstāṃ vīrau kṛṣṇadhanaṃjayau

07,106.018a taṃ prayāntam abhidrutya rādheyaḥ kaṅkapatribhiḥ

07,106.018c abhyavarṣan mahārāja megho vṛṣṭyeva parvatam

07,106.019a phullatā paṅkajeneva vaktreṇābhyutsmayan balī

07,106.019c ājuhāva raṇe yāntaṃ bhīmam ādhirathis tadā

07,106.019d*0826_00 karṇa uvāca

07,106.019d*0826_01 bhīmāhitais tava raṇe svapne 'pi na vibhāvitam

07,106.019d*0826_02 tad darśayasi kasmān me pṛṣṭhaṃ pārthadidṛkṣayā

07,106.019d*0826_03 kuntyāḥ putrasya sadṛśaṃ nedaṃ pāṇḍavanandana

07,106.019d*0826_04 tena mām abhitaḥ sthitvā śaravarṣair avākira

07,106.020a bhīmasenas tadāhvānaṃ karṇān nāmarṣayad yudhi

07,106.020c ardhamaṇḍalam āvṛtya sūtaputram ayodhayat

07,106.021a avakragāmibhir bāṇair abhyavarṣan mahāyasaiḥ

07,106.021c dvairathe daṃśitaṃ yattaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,106.022a vidhitsuḥ kalahasyāntaṃ jighāṃsuḥ karṇam akṣiṇot

07,106.022c taṃ ca hatvetarān sarvān hantukāmo mahābalaḥ

07,106.023a tasmai prāsṛjad ugrāṇi vividhāni paraṃtapaḥ

07,106.023c amarṣī pāṇḍavaḥ kruddhaḥ śaravarṣāṇi māriṣa

07,106.024a tasya tānīṣuvarṣāṇi mattadviradagāminaḥ

07,106.024c sūtaputro 'stramāyābhir agrasat sumahāyaśāḥ

07,106.025a sa yathāvan mahārāja vidyayā vai supūjitaḥ

07,106.025c ācāryavan maheṣvāsaḥ karṇaḥ paryacarad raṇe

07,106.026a saṃrambheṇa tu yudhyantaṃ bhīmasenaṃ smayann iva

07,106.026c abhyapadyata rādheyas tam amarṣī vṛkodaram

07,106.027a tan nāmṛṣyata kaunteyaḥ karṇasya smitam āhave

07,106.027c yudhyamāneṣu vīreṣu paśyatsu ca samantataḥ

07,106.028a taṃ bhīmasenaḥ saṃprāptaṃ vatsadantaiḥ stanāntare

07,106.028c vivyādha balavān kruddhas tottrair iva mahādvipam

07,106.029a sūtaṃ tu sūtaputrasya supuṅkhair niśitaiḥ śaraiḥ

07,106.029c sumuktaiś citravarmāṇaṃ nirbibheda trisaptabhiḥ

07,106.030a karṇo jāmbūnadair jālaiḥ saṃchannān vātaraṃhasaḥ

07,106.030c vivyādha turagān vīraḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ

07,106.031a tato bāṇamayaṃ jālaṃ bhīmasenarathaṃ prati

07,106.031c karṇena vihitaṃ rājan nimeṣārdhād adṛśyata

07,106.032a sarathaḥ sadhvajas tatra sasūtaḥ pāṇḍavas tadā

07,106.032c prācchādyata mahārāja karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ

07,106.033a tasya karṇaś catuḥṣaṣṭyā vyadhamat kavacaṃ dṛḍham

07,106.033c kruddhaś cāpy ahanat pārśve nārācair marmabhedibhiḥ

07,106.034a tato 'cintya mahāvegān karṇakārmukaniḥsṛtān

07,106.034c samāśliṣyad asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ vṛkodaraḥ

07,106.035a sa karṇacāpaprabhavān iṣūn āśīviṣopamān

07,106.035c bibhrad bhīmo mahārāja na jagāma vyathāṃ raṇe

07,106.035d*0827_01 sa karṇacāpaṃ ciccheda bhīmaseno mahābalaḥ

07,106.035d*0827_02 trāsayitvā mahārāja gām amitavikramaḥ

07,106.036a tato dvātriṃśatā bhallair niśitais tigmatejanaiḥ

07,106.036c vivyādha samare karṇaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān

07,106.037a ayatnenaiva taṃ karṇaḥ śarair upa samākirat

07,106.037c bhīmasenaṃ mahābāhuṃ saindhavasya vadhaiṣiṇam

07,106.038a mṛdupūrvaṃ ca rādheyo bhīmam ājāv ayodhayat

07,106.038c krodhapūrvaṃ tathā bhīmaḥ pūrvavairam anusmaran

07,106.039a taṃ bhīmaseno nāmṛṣyad avamānam amarṣaṇaḥ

07,106.039c sa tasmai vyasṛjat tūrṇaṃ śaravarṣam amitrajit

07,106.040a te śarāḥ preṣitā rājan bhīmasenena saṃyuge

07,106.040c nipetuḥ sarvato bhīmāḥ kūjanta iva pakṣiṇaḥ

07,106.041a hemapuṅkhā mahārāja bhīmasenadhanuścyutāḥ

07,106.041c abhyadravaṃs te rādheyaṃ vṛkāḥ kṣudramṛgaṃ yathā

07,106.042a karṇas tu rathināṃ śreṣṭhaś chādyamānaḥ samantataḥ

07,106.042c rājan vyasṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi saṃyuge

07,106.043a tasya tān aśaniprakhyān iṣūn samaraśobhinaḥ

07,106.043c ciccheda bahubhir bhallair asaṃprāptān vṛkodaraḥ

07,106.044a punaś ca śaravarṣeṇa chādayām āsa bhārata

07,106.044c karṇo vaikartano yuddhe bhīmasenaṃ mahāratham

07,106.044d*0828_01 punar bāṇamayaṃ varṣaṃ vyasṛjat pāṇḍavaṃ prati

07,106.044d*0828_02 tathā karṇena samare pīḍyamānaḥ samantataḥ

07,106.045a tatra bhārata bhīmaṃ tu dṛṣṭavantaḥ sma sāyakaiḥ

07,106.045c samācitatanuṃ saṃkhye śvāvidhaṃ śalalair iva

07,106.046a hemapuṅkhāñ śilādhautān karṇacāpacyutāñ śarān

07,106.046c dadhāra samare vīraḥ svaraśmīn iva bhāskaraḥ

07,106.047a rudhirokṣitasarvāṅgo bhīmaseno vyarocata

07,106.047c tapanīyanibhaiḥ puṣpaiḥ palāśa iva kānane

07,106.047d*0829_01 samṛddhakusumāpīḍo vasante 'śokavat taruḥ

07,106.048a tat tu bhīmo mahārāja karṇasya caritaṃ raṇe

07,106.048c nāmṛṣyata maheṣvāsaḥ krodhād udvṛtya cakṣuṣī

07,106.049a sa karṇaṃ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samārpayat

07,106.049c mahīdharam iva śvetaṃ gūḍhapādair viṣolbaṇaiḥ

07,106.049d*0830_01 viviśuś ca yathaivogrā valmīkaṃ bhujagottamāḥ

07,106.049d*0831_01 saptabhir niśitais tūrṇaṃ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,106.050a taṃ vivyādha punar bhīmaḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir eva ca

07,106.050c marmasv amaravikrāntaḥ sūtaputraṃ mahāraṇe

07,106.050d*0832_01 marmaṇy anaparādhī saṃdidhitsuḥ kalahaṃ tadā

07,106.051a tataḥ karṇasya saṃkruddho bhīmasenaḥ pratāpavān

07,106.051c ciccheda kārmukaṃ tūrṇaṃ sarvopakaraṇāni ca

07,106.051d*0833_01 tathāpi samare tūrṇaṃ vivyādhorasi pāṇḍavaḥ

07,106.051d*0833_02 pāṇḍavas tu punar viddhvā saptabhiḥ sāyakottamaiḥ

07,106.051d*0833_03 anyaiś ca bahu saṃ(?)rājañ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,106.052a jaghāna caturaś cāśvān sūtaṃ ca tvaritaḥ śaraiḥ

07,106.052c nārācair arkaraśmyābhaiḥ karṇaṃ vivyādha corasi

07,106.053a te jagmur dharaṇīṃ sarve karṇaṃ nirbhidya māriṣa

07,106.053c yathā hi jaladaṃ bhittvā rājan sūryasya raśmayaḥ

07,106.053d*0834_01 samāśvastas tu karṇo vai punar yuddham arocayat

07,106.053d*0834_02 bhīmaseno dṛḍhaṃ kopāt punar vivyādha patriṇā

07,106.054a sa vaikalyaṃ mahat prāpya chinnadhanvā śarārditaḥ

07,106.054c tathā puruṣamānī sa pratyapāyād rathāntaram

07,106.054c*0835_01 **** **** lajjām utsṛjya bhārata

07,106.054c*0835_02 bhīmasenabhayāt karṇaḥ

07,106.054d*0836_01 apacakrāma samare yuddhāya bharatarṣabha

07,107.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,107.001a yasmiñ jayāśā satataṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya

07,107.001c taṃ dṛṣṭvā vimukhaṃ saṃkhye kiṃ nu duryodhano 'bravīt

07,107.001d*0837_01 kathaṃ ca yuyudhe bhīmo vīryaślāghī mahābalaḥ

07,107.001e karṇo vā samare tāta kim akārṣīd ataḥ param

07,107.002 saṃjaya uvāca

07,107.002*0838_01 tavāparādhād rājendra punar yuddham avartata

07,107.002a bhīmasenaṃ raṇe dṛṣṭvā jvalantam iva pāvakam

07,107.002b*0839_01 svayaṃ śiṣyo bhūtapater bhārgavasya dhanurdharaḥ

07,107.002b*0840_01 tasya tulyo 'stramāyābhis tad viśiṣṭo 'tha vā vṛṣaḥ

07,107.002b*0840_02 śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yuktaḥ kālāntakayamopamaḥ

07,107.002b*0840_03 sa bhīmasenena jitaḥ pāṇḍuputreṇa bhārata

07,107.002b*0841_01 śiṣyatvaṃ prāptavān karṇas tasya tulyo 'stramāyayā

07,107.002b*0841_02 tad viśiṣṭo 'pi vā karṇaḥ śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yutaḥ

07,107.002b*0841_03 kālāntakayamo yadvad bhīmasenena nirjitaḥ

07,107.002b*0841_04 kuntīputreṇa bhīmena nirjitaḥ sa tu līlayā

07,107.002c ratham anyaṃ samāsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ

07,107.002e abhyayāt pāṇḍavaṃ karṇo vātoddhūta ivārṇavaḥ

07,107.003a kruddham ādhirathiṃ dṛṣṭvā putrās tava viśāṃ pate

07,107.003c bhīmasenam amanyanta vaivasvatamukhe hutam

07,107.003d*0842_01 bhīmaseno 'pi samare rādheyaṃ pratyamarṣitaḥ

07,107.004a cāpaśabdaṃ mahat kṛtvā talaśabdaṃ ca bhairavam

07,107.004c abhyavartata rādheyo bhīmasenarathaṃ prati

07,107.005a punar eva tato rājan mahān āsīt sudāruṇaḥ

07,107.005c vimardaḥ sūtaputrasya bhīmasya ca viśāṃ pate

07,107.006a saṃrabdhau hi mahābāhū parasparavadhaiṣiṇau

07,107.006c anyonyam īkṣāṃ cakrāte dahantāv iva locanaiḥ

07,107.007a krodharaktekṣaṇau kruddhau niḥśvasantau mahārathau

07,107.007c yuddhe 'nyonyaṃ samāsādya tatakṣatur ariṃdamau

07,107.008a vyāghrāv iva susaṃrabdhau śyenāv iva ca śīghragau

07,107.008c śarabhāv iva saṃkruddhau yuyudhāte parasparam

07,107.009a tato bhīmaḥ smaran kleśān akṣadyūte vane 'pi ca

07,107.009c virāṭanagare caiva prāptaṃ duḥkham ariṃdamaḥ

07,107.010a rāṣṭrāṇāṃ sphītaratnānāṃ haraṇaṃ ca tavātmajaiḥ

07,107.010c satataṃ ca parikleśān saputreṇa tvayā kṛtān

07,107.011a dagdhum aicchaś ca yat kuntīṃ saputrāṃ tvam anāgasam

07,107.011c kṛṣṇāyāś ca parikleśaṃ sabhāmadhye durātmabhiḥ

07,107.011d*0843_01 keśapakṣagrahaṃ caiva duḥśāsanakṛtaṃ tathā

07,107.011d*0843_02 paruṣāṇi ca vākyāni karṇenoktāni bhārata

07,107.012a patim anyaṃ parīpsasva na santi patayas tava

07,107.012c narakaṃ patitāḥ pārthāḥ sarve ṣaṇḍhatilopamāḥ

07,107.013a samakṣaṃ tava kauravya yad ūcuḥ kuravas tadā

07,107.013c dāsībhogena kṛṣṇāṃ ca bhoktukāmāḥ sutās tava

07,107.014a yac cāpi tān pravrajataḥ kṛṣṇājinanivāsinaḥ

07,107.014c paruṣāṇy uktavān karṇaḥ sabhāyāṃ saṃnidhau tava

07,107.014d*0844_01 putras tava viśeṣeṇa kāladyūtena noditaḥ

07,107.015a tṛṇīkṛtya ca yat pārthāṃs tava putro vavalga ha

07,107.015c viṣamasthān samastho hi saṃrambhād gatacetasaḥ

07,107.016a bālyāt prabhṛti cārighnas tāni duḥkhāni cintayan

07,107.016c niravidyata dharmātmā jīvitena vṛkodaraḥ

07,107.016d*0845_01 evaṃ bahuvidhān ghorān smaran dīptāgnisaṃnibhaḥ

07,107.017a tato visphārya sumahad dhemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,107.017c cāpaṃ bharataśārdūlas tyaktātmā karṇam abhyayāt

07,107.018a sa sāyakamayair jālair bhīmaḥ karṇarathaṃ prati

07,107.018c bhānumadbhiḥ śilādhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām

07,107.019a tataḥ prahasyādhirathis tūrṇam asyañ śitāñ śarān

07,107.019c vyadhamad bhīmasenasya śarajālāni patribhiḥ

07,107.020a mahāratho mahābāhur mahāvegair mahābalaḥ

07,107.020c vivyādhādhirathir bhīmaṃ navabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,107.021a sa tottrair iva mātaṅgo vāryamāṇaḥ patatribhiḥ

07,107.021c abhyadhāvad asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ vṛkodaraḥ

07,107.022a tam āpatantaṃ vegena rabhasaṃ pāṇḍavarṣabham

07,107.022c karṇaḥ pratyudyayau yoddhuṃ matto mattam iva dvipam

07,107.023a tataḥ pradhmāpya jalajaṃ bherīśatanināditam

07,107.023c akṣubhyata balaṃ harṣād uddhūta iva sāgaraḥ

07,107.024a tad uddhūtaṃ balaṃ dṛṣṭva rathanāgāśvapattimat

07,107.024c bhīmaḥ karṇaṃ samāsādya chādayām āsa sāyakaiḥ

07,107.025a aśvān ṛśyasavarṇāṃs tu haṃsavarṇair hayottamaiḥ

07,107.025c vyāmiśrayad raṇe karṇaḥ pāṇḍavaṃ chādayañ śaraiḥ

07,107.026a ṛśyavarṇān hayān karkair miśrān mārutaraṃhasaḥ

07,107.026c nirīkṣya tava putrāṇāṃ hāhākṛtam abhūd balam

07,107.027a te hayā bahv aśobhanta miśritā vātaraṃhasaḥ

07,107.027c sitāsitā mahārāja yathā vyomni balāhakāḥ

07,107.028a saṃrabdhau krodhatāmrākṣau prekṣya karṇavṛkodarau

07,107.028c saṃtrastāḥ samakampanta tvadīyānāṃ mahārathāḥ

07,107.029a yamarāṣṭropamaṃ ghoram āsīd āyodhanaṃ tayoḥ

07,107.029c durdarśaṃ bharataśreṣṭha pretarājapuraṃ yathā

07,107.030a samājam iva tac citraṃ prekṣamāṇā mahārathāḥ

07,107.030c nālakṣayañ jayaṃ vyaktam ekaikasya nivāraṇe

07,107.031a tayoḥ praikṣanta saṃmardaṃ saṃnikṛṣṭamahāstrayoḥ

07,107.031c tava durmantrite rājan saputrasya viśāṃ pate

07,107.032a chādayantau hi śatrughnāv anyonyaṃ sāyakaiḥ śitaiḥ

07,107.032c śarajālāvṛtaṃ vyoma cakrāte śaravṛṣṭibhiḥ

07,107.033a tāv anyonyaṃ jighāṃsantau śarais tīkṣṇair mahārathau

07,107.033c prekṣaṇīyatarāv āstāṃ vṛṣṭimantāv ivāmbudau

07,107.034a suvarṇavikṛtān bāṇān pramuñcantāv ariṃdamau

07,107.034c bhāsvaraṃ vyoma cakrāte vahnyulkābhir iva prabho

07,107.035a tābhyāṃ muktā vyakāśanta kaṅkabarhiṇavāsasaḥ

07,107.035c paṅktyaḥ śaradi mattānāṃ sārasānām ivāmbare

07,107.035d*0846_01 tato bhīmo mahārāja karṇaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ

07,107.035d*0846_02 sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat

07,107.035d*0846_03 aśvāṃś ca caturaḥ śvetān nijaghāna śitaiḥ śaraiḥ

07,107.035d*0846_04 hitvā dhvajaṃ ca chattraṃ ca rathaṃ ca śatadhākarot

07,107.035d*0846_05 cakāra virathaṃ karṇaṃ tava putrasya paśyataḥ

07,107.035d*0846_06 sa tathā virathaḥ karṇo bhīmasenena nirjitaḥ

07,107.035d*0846_07 anyaṃ rathaṃ samāsthāya punar vivyādha mārutim

07,107.035d*0846_08 mahāgajau yathā dṛptau viṣāṇāgraiḥ parasparam

07,107.035d*0846_09 tatakṣatus tathā tau tu anyonyaṃ ca nijaghnatuḥ

07,107.036a saṃsaktaṃ sūtaputreṇa dṛṣṭvā bhīmam ariṃdamam

07,107.036c atibhāram amanyetāṃ bhīme kṛṣṇadhanaṃjayau

07,107.037a tatrādhirathibhīmābhyāṃ śarair muktair dṛḍhāhatāḥ

07,107.037c iṣupātam atikramya petur aśvanaradvipāḥ

07,107.038a patadbhiḥ patitaiś cānyair gatāsubhir anekaśaḥ

07,107.038c kṛto mahān mahārāja putrāṇāṃ te janakṣayaḥ

07,107.039a manuṣyāśvagajānāṃ ca śarīrair gatajīvitaiḥ

07,107.039c kṣaṇena bhūmiḥ saṃjajñe saṃvṛtā bharatarṣabha

07,107.039d*0847_01 ākrīḍam iva rudrasya dakṣayajñanibarhaṇe

07,108.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,108.001a atyadbhutam ahaṃ manye bhīmasenasya vikramam

07,108.001c yat karṇaṃ yodhayām āsa samare laghuvikramam

07,108.002a tridaśān api codyuktān sarvaśastradharān yudhi

07,108.002c vārayed yo raṇe karṇaḥ sayakṣāsuramānavān

07,108.003a sa kathaṃ pāṇḍavaṃ yuddhe bhrājamānam iva śriyā

07,108.003c nātarat saṃyuge tāta tan mamācakṣva saṃjaya

07,108.004a kathaṃ ca yuddhaṃ bhūyo 'bhūt tayoḥ prāṇadurodare

07,108.004c atra manye samāyatto jayo vājaya eva vā

07,108.005a karṇaṃ prāpya raṇe sūta mama putraḥ suyodhanaḥ

07,108.005c jetum utsahate pārthān sagovindān sasātvatān

07,108.006a śrutvā tu nirjitaṃ karṇam asakṛd bhīmakarmaṇā

07,108.006c bhīmasenena samare moha āviśatīva mām

07,108.007a vinaṣṭān kauravān manye mama putrasya durnayaiḥ

07,108.007c na hi karṇo maheṣvāsān pārthāñ jyeṣyati saṃjaya

07,108.008a kṛtavān yāni yuddhāni karṇaḥ pāṇḍusutaiḥ saha

07,108.008c sarvatra pāṇḍavāḥ karṇam ajayanta raṇājire

07,108.009a ajayyāḥ pāṇḍavās tāta devair api savāsavaiḥ

07,108.009c na ca tad budhyate mandaḥ putro duryodhano mama

07,108.010a dhanaṃ dhaneśvarasyeva hṛtvā pārthasya me sutaḥ

07,108.010b*0848_01 karṇasya matam āsthāya svārtham ity eva me sutaḥ

07,108.010c madhuprepsur ivābuddhiḥ prapātaṃ nāvabudhyate

07,108.011a nikṛtyā nikṛtiprajño rājyaṃ hṛtvā mahātmanām

07,108.011c jitān ity eva manvānaḥ pāṇḍavān avamanyate

07,108.012a putrasnehābhibhūtena mayā cāpy akṛtātmanā

07,108.012c dharme sthitā mahātmāno nikṛtāḥ pāṇḍunandanāḥ

07,108.013a śamakāmaḥ sadā pārtho dīrghaprekṣī yudhiṣṭhiraḥ

07,108.013c aśakta iti manvānaiḥ putrair mama nirākṛtaḥ

07,108.013d*0849_01 tān utkramyābravīt putro mama dyūte sumandadhīḥ

07,108.014a tāni duḥkhāny anekāni viprakārāṃś ca sarvaśaḥ

07,108.014c hṛdi kṛtvā mahābāhur bhīmo 'yudhyata sūtajam

07,108.015a tasmān me saṃjaya brūhi karṇabhīmau yathā raṇe

07,108.015c ayudhyetāṃ yudhi śreṣṭhau parasparavadhaiṣiṇau

07,108.016 saṃjaya uvāca

07,108.016*0850_01 hanta te kathayiṣyāmi tayoḥ prāṇada(?du)rodaram

07,108.016*0850_02 paśyatāṃ sarvasainyānāṃ keśavārjunayor api

07,108.016a śṛṇu rājan yathā vṛttaḥ saṃgrāmaḥ karṇabhīmayoḥ

07,108.016c parasparavadhaprepsvor vane kuñjarayor iva

07,108.017a rājan vaikartano bhīmaṃ kruddhaḥ kruddham ariṃdamam

07,108.017c parākrāntaṃ parākramya vivyādha triṃśatā śaraiḥ

07,108.018a mahāvegaiḥ prasannāgraiḥ śātakumbhapariṣkṛtaiḥ

07,108.018c āhanad bharataśreṣṭha bhīmaṃ vaikartanaḥ śaraiḥ

07,108.019a tasyāsyato dhanur bhīmaś cakarta niśitais tribhiḥ

07,108.019c rathanīḍāc ca yantāraṃ bhallenāpātayat kṣitau

07,108.020a sa kāṅkṣan bhīmasenasya vadhaṃ vaikartano vṛṣaḥ

07,108.020c śaktiṃ kanakavaiḍūryacitradaṇḍāṃ parāmṛśat

07,108.021a pragṛhya ca mahāśaktiṃ kālaśaktim ivāparām

07,108.021c samutkṣipya ca rādheyaḥ saṃdhāya ca mahābalaḥ

07,108.021e cikṣepa bhīmasenāya jīvitāntakarīm iva

07,108.022a śaktiṃ visṛjya rādheyaḥ puraṃdara ivāśanim

07,108.022b*0851_01 śaktiṃ viyadgatāṃ drṣṭvā śakrāśanisamadyutim

07,108.022c nanāda sumahānādaṃ balavān sūtanandanaḥ

07,108.022e taṃ ca nādaṃ tataḥ śrutvā putrās te hṛṣitābhavan

07,108.023a tāṃ karṇabhujanirmuktām arkavaiśvānaraprabhām

07,108.023c śaktiṃ viyati ciccheda bhīmaḥ saptabhir āśugaiḥ

07,108.024a chittvā śaktiṃ tato bhīmo nirmuktoragasaṃnibhām

07,108.024c mārgamāṇa iva prāṇān sūtaputrasya māriṣa

07,108.025a prāhiṇon nava saṃrabdhaḥ śarān barhiṇavāsasaḥ

07,108.025c svarṇapuṅkhāñ śilādhautān yamadaṇḍopamān mṛdhe

07,108.026a karṇo 'py anyad dhanur gṛhya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,108.026c vikṛṣya ca mahātejā vyasṛjat sāyakān nava

07,108.027a tān pāṇḍuputraś ciccheda navabhir nataparvabhiḥ

07,108.027b*0852_01 suvarṇavikṛtair bāṇaiḥ suvarṇavikṛtāñ śarān

07,108.027c vasuṣeṇena nirmuktān nava rājan mahāśarān

07,108.027e chittvā bhīmo mahārāja nādaṃ siṃha ivānadat

07,108.028a tau vṛṣāv iva nardantau balinau vāśitāntare

07,108.028c śārdūlāv iva cānyonyam atyarthaṃ ca hy agarjatām

07,108.029a anyonyaṃ prajihīrṣantāv anyonyasyāntaraiṣiṇau

07,108.029c anyonyam abhivīkṣantau goṣṭheṣv iva maharṣabhau

07,108.030a mahāgajāv ivāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam

07,108.030c śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ

07,108.031a nirdahantau mahārāja śaravṛṣṭyā parasparam

07,108.031c anyonyam abhivīkṣantau kopād vivṛtalocanau

07,108.032a prahasantau tathānyonyaṃ bhartsayantau muhur muhuḥ

07,108.032c śaṅkhaśabdaṃ ca kurvāṇau yuyudhāte parasparam

07,108.033a tasya bhīmaḥ punaś cāpaṃ muṣṭau ciccheda māriṣa

07,108.033c śaṅkhavarṇāś ca tān aśvān bāṇair ninye yamakṣayam

07,108.033d*0853_01 sārathiṃ ca tathāpy asya rathanīḍād apātayat

07,108.033d*0853_02 tato vaikartanaḥ karṇaś cintāṃ prāpa duratyayām

07,108.033d*0853_03 sa chādyamānaḥ samare hatāśvo hatasārathiḥ

07,108.033d*0853_04 mohitaḥ śarajālena kartavyaṃ nābhyapadyata

07,108.034a tathā kṛcchragataṃ dṛṣṭvā karṇaṃ duryodhano nṛpaḥ

07,108.034c vepamāna iva krodhād vyādideśātha durjayam

07,108.035a gaccha durjaya rādheyaṃ purā grasati pāṇḍavaḥ

07,108.035c jahi tūbarakaṃ kṣipraṃ karṇasya balam ādadhat

07,108.036a evam uktas tathety uktvā tava putras tavātmajam

07,108.036c abhyadravad bhīmasenaṃ vyāsaktaṃ vikirañ śarān

07,108.037a sa bhīmaṃ navabhir bāṇair aśvān aṣṭabhir ardayat

07,108.037c ṣaḍbhiḥ sūtaṃ tribhiḥ ketuṃ punas taṃ cāpi saptabhiḥ

07,108.038a bhīmaseno 'pi saṃkruddhaḥ sāśvayantāram āśugaiḥ

07,108.038c durjayaṃ bhinnamarmāṇam anayad yamasādanam

07,108.039a svalaṃkṛtaṃ kṣitau kṣuṇṇaṃ ceṣṭamānaṃ yathoragam

07,108.039c rudann ārtas tava sutaṃ karṇaś cakre pradakṣiṇam

07,108.040a sa tu taṃ virathaṃ kṛtvā smayann atyantavairiṇam

07,108.040c samācinod bāṇagaṇaiḥ śataghnīm iva śaṅkubhiḥ

07,108.041a tathāpy atirathaḥ karṇo bhidyamānaḥ sma sāyakaiḥ

07,108.041c na jahau samare bhīmaṃ kruddharūpaṃ paraṃtapaḥ

07,109.001 saṃjaya uvāca

07,109.001a sa tathā virathaḥ karṇaḥ punar bhīmena nirjitaḥ

07,109.001c ratham anyaṃ samāsthāya sadyo vivyādha pāṇḍavam

07,109.002a mahāgajāv ivāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam

07,109.002c śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ

07,109.003a atha karṇaḥ śaravrātair bhīmaṃ balavad ardayat

07,109.003c nanāda balavan nādaṃ punar vivyādha corasi

07,109.004a taṃ bhīmo daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad ajihmagaiḥ

07,109.004c punar vivyādha viṃśatyā śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,109.005a karṇas tu navabhir bhīmaṃ viddhvā rājan stanāntare

07,109.005c dhvajam ekena vivyādha sāyakena śitena ha

07,109.006a sāyakānāṃ tataḥ pārthas triṣaṣṭyā pratyavidhyata

07,109.006c tottrair iva mahānāgaṃ kaśābhir iva vājinam

07,109.007a so 'tividdho mahārāja pāṇḍavena yaśasvinā

07,109.007c sṛkviṇī lelihan vīraḥ krodhasaṃraktalocanaḥ

07,109.007d*0854_01 ciccheda kārmukaṃ tūrṇaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,109.008a tataḥ śaraṃ mahārāja sarvakāyāvadāraṇam

07,109.008c prāhiṇod bhīmasenāya balāyendra ivāśanim

07,109.009a sa nirbhidya raṇe pārthaṃ sūtaputradhanuścyutaḥ

07,109.009c agacchad dārayan bhūmiṃ citrapuṅkhaḥ śilīmukhaḥ

07,109.009d*0855_01 tato bhīmo mahābāhuḥ krodhasaṃraktalocanaḥ

07,109.010a sarvaśaikyāṃ catuṣkiṣkuṃ gurvīṃ rukmāṅgadāṃ gadām

07,109.010c prāhiṇot sūtaputrāya ṣaḍasrām avicārayan

07,109.011a tayā jaghānādhiratheḥ sadaśvān sādhuvāhinaḥ

07,109.011c gadayā bhārataḥ kruddho vajreṇendra ivāsurān

07,109.012a tato bhīmo mahābāhuḥ kṣurābhyāṃ bharatarṣabha

07,109.012c dhvajam ādhiratheś chittvā sūtam abhyahanat tadā

07,109.012d*0856_01 mahābalān mahāvegān sadaśvān gadayā hatān

07,109.012d*0856_02 sūtaṃ ca nihataṃ dṛṣṭvā ketuṃ ca vinipātitam

07,109.013a hatāśvasūtam utsṛjya rathaṃ sa patitadhvajam

07,109.013c visphārayan dhanuḥ karṇas tasthau bhārata durmanāḥ

07,109.014a tatrādbhutam apaśyāma rādheyasya parākramam

07,109.014c viratho rathināṃ śreṣṭho vārayām āsa yad ripum

07,109.015a virathaṃ taṃ rathaśreṣṭhaṃ dṛṣṭvādhirathim āhave

07,109.015c duryodhanas tato rājann abhyabhāṣata durmukham

07,109.016a eṣa durmukha rādheyo bhīmena virathīkṛtaḥ

07,109.016c taṃ rathena naraśreṣṭhaṃ saṃpādaya mahāratham

07,109.017a duryodhanavacaḥ śrutvā tato bhārata durmukhaḥ

07,109.017c tvaramāṇo 'byayāt karṇaṃ bhīmaṃ cāvārayac charaiḥ

07,109.018a durmukhaṃ prekṣya saṃgrāme sūtaputrapadānugam

07,109.018c vāyuputraḥ prahṛṣṭo 'bhūt sṛkkiṇī parilelihan

07,109.019a tataḥ karṇaṃ mahārāja vārayitvā śilīmukhaiḥ

07,109.019c durmukhāya rathaṃ śīghraṃ preṣayām āsa pāṇḍavaḥ

07,109.020a tasmin kṣaṇe mahārāja navabhir nataparvabhiḥ

07,109.020c supuṅkhair durmukhaṃ bhīmaḥ śarair ninye yamakṣayam

07,109.021a tatas tam evādhirathiḥ syandanaṃ durmukhe hate

07,109.021c āsthitaḥ prababhau rājan dīpyamāna ivāṃśumān

07,109.022a śayānaṃ bhinnamarmāṇaṃ durmukhaṃ śoṇitokṣitam

07,109.022c dṛṣṭvā karṇo 'śrupūrṇākṣo muhūrtaṃ nābhyavartata

07,109.023a taṃ gatāsum atikramya kṛtvā karṇaḥ pradakṣiṇam

07,109.023c dīrgham uṣṇaṃ śvasan vīro na kiṃ cit pratyapadyata

07,109.024a tasmiṃs tu vivare rājan nārācān gārdhravāsasaḥ

07,109.024c prāhiṇot sūtaputrāya bhīmasenaś caturdaśa

07,109.025a te tasya kavacaṃ bhittvā svarṇapuṅkhā mahaujasaḥ

07,109.025c hemacitrā mahārāja dyotayanto diśo daśa

07,109.026a apiban sūtaputrasya śoṇitaṃ raktabhojanāḥ

07,109.026c kruddhā iva manuṣyendra bhujagāḥ kālacoditāḥ

07,109.027a prasarpamāṇā medinyāṃ te vyarocanta mārgaṇāḥ

07,109.027b*0857_01 te medinīṃ prasarpantaḥ śobhante rudhirokṣitāḥ

07,109.027c ardhapraviṣṭāḥ saṃrabdhā bilānīva mahoragāḥ

07,109.028a taṃ pratyavidhyad rādheyo jāmbūnadavibhūṣitaiḥ

07,109.028c caturdaśabhir aty ugrair nārācair avicārayan

07,109.029a te bhīmasenasya bhujaṃ savyaṃ nirbhidya patriṇaḥ

07,109.029c prāviśan medinīṃ bhīmāḥ krauñcaṃ patrarathā iva

07,109.030a te vyarocanta nārācāḥ praviśanto vasuṃdharām

07,109.030c gacchaty astaṃ dinakare dīpyamānā ivāṃśavaḥ

07,109.031a sa nirbhinno raṇe bhīmo nārācair marmabhedibhiḥ

07,109.031c susrāva rudhiraṃ bhūri parvataḥ salilaṃ yathā

07,109.032a sa bhīmas tribhir āyastaḥ sūtaputraṃ patatribhiḥ

07,109.032c suparṇavegair vivyādha sārathiṃ cāsya saptabhiḥ

07,109.033a sa vihvalo mahārāja karṇo bhīmabalārditaḥ

07,109.033c prādravaj javanair aśvai raṇaṃ hitvā mahāyaśāḥ

07,109.033d*0858_01 tathā puruṣamānī san pratyapāyād raṇājirāt

07,109.034a bhīmasenas tu visphārya cāpaṃ hemapariṣkṛtam

07,109.034c āhave 'tiratho 'tiṣṭhaj jvalann iva hutāśanaḥ

07,110.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,110.001a daivam eva paraṃ manye dhik pauruṣam anarthakam

07,110.001c yatrādhirathir āyasto nātarat pāṇḍavaṃ raṇe

07,110.002a karṇaḥ pārthān sagovindāñ jetum utsahate raṇe

07,110.002c na ca karṇasamaṃ yodhaṃ loke paśyāmi kaṃ cana

07,110.002e iti duryodhanasyāham aśrauṣaṃ jalpato muhuḥ

07,110.003a karṇo hi balavāñ śūro dṛḍhadhanvā jitaklamaḥ

07,110.003c iti mām abravīt sūta mando duryodhanaḥ purā

07,110.004a vasuṣeṇasahāyaṃ māṃ nālaṃ devāpi saṃyuge

07,110.004c kim u pāṇḍusutā rājan gatasattvā vicetasaḥ

07,110.005a tatra taṃ nirjitaṃ dṛṣṭvā bhujaṃgam iva nirviṣam

07,110.005c yuddhāt karṇam apakrāntaṃ kiṃ svid duryodhano 'bravīt

07,110.006a aho durmukham evaikaṃ yuddhānām aviśāradam

07,110.006c prāveśayad dhutavahaṃ pataṃgam iva mohitaḥ

07,110.006d*0859_01 ko hi prāveśayen nūnaṃ muktvā taṃ mama putrakam

07,110.006d*0860_01 pataṃgam iva saṃdīptaṃ bhīmāgniṃ samaveśayat

07,110.007a aśvatthāmā madrarājaḥ kṛpaḥ karṇaś ca saṃgatāḥ

07,110.007c na śaktāḥ pramukhe sthātuṃ nūnaṃ bhīmasya saṃjaya

07,110.008a te 'pi cāsya mahāghoraṃ balaṃ nāgāyutopamam

07,110.008c jānanto vyavasāyaṃ ca krūraṃ mārutatejasaḥ

07,110.009a kimarthaṃ krūrakarmāṇaṃ yamakālāntakopamam

07,110.009c balasaṃrambhavīryajñāḥ kopayiṣyanti saṃyuge

07,110.010a karṇas tv eko mahābāhuḥ svabāhubalam āśritaḥ

07,110.010c bhīmasenam anādṛtya raṇe 'yudhyata sūtajaḥ

07,110.011a yo 'jayat samare karṇaṃ puraṃdara ivāsuram

07,110.011c na sa pāṇḍusuto jetuṃ śakyaḥ kena cid āhave

07,110.012a droṇaṃ yaḥ saṃpramathyaikaḥ praviṣṭo mama vāhinīm

07,110.012c bhīmo dhanaṃjayānveṣī kas tam archej jijīviṣuḥ

07,110.013a ko hi saṃjaya bhīmasya sthātum utsahate 'grataḥ

07,110.013c udyatāśanivajrasya mahendrasyeva dānavaḥ

07,110.014a pretarājapuraṃ prāpya nivartetāpi mānavaḥ

07,110.014c na bhīmasenaṃ saṃprāpya nivarteta kadā cana

07,110.015a pataṃgā iva vahniṃ te prāviśann alpacetasaḥ

07,110.015c ye bhīmasenaṃ saṃkruddham abhyadhāvan vimohitāḥ

07,110.016a yat tat sabhāyāṃ bhīmena mama putravadhāśrayam

07,110.016c śaptaṃ saṃrambhiṇogreṇa kurūṇāṃ śṛṇvatāṃ tadā

07,110.017a tan nūnam abhisaṃcintya dṛṣṭvā karṇaṃ ca nirjitam

07,110.017c duḥśāsanaḥ saha bhrātrā bhayād bhīmād upāramat

07,110.018a yaś ca saṃjaya durbuddhir abravīt samitau muhuḥ

07,110.018c karṇo duḥśāsano 'haṃ ca jeṣyāmo yudhi pāṇḍavān

07,110.019a sa nūnaṃ virathaṃ dṛṣṭvā karṇaṃ bhīmena nirjitam

07,110.019b*0861_01 sa nūnaṃ nirjitaṃ karṇaṃ dṛṣṭvā bhīmena saṃyuge

07,110.019c pratyākhyānāc ca kṛṣṇasya bhṛśaṃ tapyati saṃjaya

07,110.020a dṛṣṭvā bhrātṝn hatān yuddhe bhīmasenena daṃśitān

07,110.020c ātmāparādhāt sumahan nūnaṃ tapyati putrakaḥ

07,110.021a ko hi jīvitam anvicchan pratīpaṃ pāṇḍavaṃ vrajet

07,110.021c bhīmaṃ bhīmāyudhaṃ kruddhaṃ sākṣāt kālam iva sthitam

07,110.022a vaḍavāmukhamadhyastho mucyetāpi hi mānavaḥ

07,110.022c na bhīmamukhasaṃprāpto mucyeteti matir mama

07,110.023a na pāṇḍavā na pāñcālā na ca keśavasātyakī

07,110.023c jānanti yudhi saṃrabdhā jīvitaṃ parirakṣitum

07,110.023d*0862_01 aho mama sutānāṃ hi vipannaṃ sūta jīvitam

07,110.024 saṃjaya uvāca

07,110.024a yat saṃśocasi kauravya vartamāne janakṣaye

07,110.024c tvam asya jagato mūlaṃ vināśasya na saṃśayaḥ

07,110.025a svayaṃ vairaṃ mahat kṛtvā putrāṇāṃ vacane sthitaḥ

07,110.025c ucyamāno na gṛhṇīṣe martyaḥ pathyam ivauṣadham

07,110.026a svayaṃ pītvā mahārāja kālakūṭaṃ sudurjaram

07,110.026c tasyedānīṃ phalaṃ kṛtsnam avāpnuhi narottama

07,110.026d*0863_01 prāpyedānīṃ phalaṃ tasya yathā pītvā viṣaṃ tathā

07,110.026d*0864_01 sukṛtasya supṛṣṭasya sujātasya mahāmṛdhe

07,110.027a yat tu kutsayase yodhān yudhyamānān yathābalam

07,110.027c atra te varṇayiṣyāmi yathā yuddham avartata

07,110.028a dṛṣṭvā karṇaṃ tu putrās te bhīmasenaparājitam

07,110.028c nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ sodaryāḥ pañca māriṣa

07,110.029a durmarṣaṇo duḥsahaś ca durmado durdharo jayaḥ

07,110.029c pāṇḍavaṃ citrasaṃnāhās taṃ pratīpam upādravan

07,110.030a te samantān mahābāhuṃ parivārya vṛkodaram

07,110.030c diśaḥ śaraiḥ samāvṛṇvañ śalabhānām iva vrajaiḥ

07,110.031a āgacchatas tān sahasā kumārān devarūpiṇaḥ

07,110.031c pratijagrāha samare bhīmaseno hasann iva

07,110.032a tava dṛṣṭvā tu tanayān bhīmasenasamīpagān

07,110.032c abhyavartata rādheyo bhīmasenaṃ mahābalam

07,110.033a visṛjan viśikhān rājan svarṇapuṅkhāñ śilāśitān

07,110.033c taṃ tu bhīmo 'bhyayāt tūrṇaṃ vāryamāṇaḥ sutais tava

07,110.034a kuravas tu tataḥ karṇaṃ parivārya samantataḥ

07,110.034c avākiran bhīmasenaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,110.035a tān bāṇaiḥ pañcaviṃśatyā sāśvān rājan nararṣabhān

07,110.035b*0865_01 bhīmasenas tato bāṇaiḥ pañca rājan sutāṃs tava

07,110.035c sasūtān bhīmadhanuṣo bhīmo ninye yamakṣayam

07,110.036a prāpatan syandanebhyas te sārdhaṃ sūtair gatāsavaḥ

07,110.036c citrapuṣpadharā bhagnā vāteneva mahādrumāḥ

07,110.037a tatrādbhutam apaśyāma bhīmasenasya vikramam

07,110.037c saṃvāryādhirathiṃ bāṇair yaj jaghāna tavātmajān

07,110.038a sa vāryamāṇo bhīmena śitair bāṇaiḥ samantataḥ

07,110.038c sūtaputro mahārāja bhīmasenam avaikṣata

07,110.039a taṃ bhīmasenaḥ saṃrambhāt krodhasaṃraktalocanaḥ

07,110.039c visphārya sumahac cāpaṃ muhuḥ karṇam avaikṣata

07,111.001 saṃjaya uvāca

07,111.001a tavātmajāṃs tu patitān dṛṣṭvā karṇaḥ pratāpavān

07,111.001c krodhena mahatāviṣṭo nirviṇṇo 'bhūt sa jīvitāt

07,111.002a āgaskṛtam ivātmānaṃ mene cādhirathis tadā

07,111.002b*0866_01 yat pratyakṣaṃ tava sutā bhīmena nihatā raṇe

07,111.002c bhīmasenaṃ tataḥ kruddhaḥ samādravata saṃbhramāt

07,111.002d*0867_01 nicakhāna sa saṃbhrāntaḥ pūrvavairam anusmaran

07,111.003a sa bhīmaṃ pañcabhir viddhvā rādheyaḥ prahasann iva

07,111.003c punar vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,111.004a avahāsaṃ tu taṃ pārtho nāmṛṣyata vṛkodaraḥ

07,111.004c tato vivyādha rādheyaṃ śatena nataparvaṇām

07,111.005a punaś ca viśikhais tīkṣṇair viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,111.005b*0868_01 raṇe bhūyo 'pi rādheyaṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ

07,111.005c dhanuś ciccheda bhallena sūtaputrasya māriṣa

07,111.006a athānyad dhanur ādāya karṇo bhārata durmanāḥ

07,111.006c iṣubhiś chādayām āsa bhīmasenaṃ samantataḥ

07,111.007a tasya bhīmo hayān hatvā vinihatya ca sārathim

07,111.007c prajahāsa mahāhāsaṃ kṛte pratikṛtaṃ punaḥ

07,111.008a iṣubhiḥ kārmukaṃ cāsya cakarta puruṣarṣabhaḥ

07,111.008c tat papāta mahārāja svarṇapṛṣṭhaṃ mahāsvanam

07,111.008d*0869_01 papātātha mahac cāpaṃ hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,111.009a avārohad rathāt tasmād atha karṇo mahārathaḥ

07,111.009c gadāṃ gṛhītvā samare bhīmasenāya cākṣipat

07,111.010a tām āpatantīṃ sahasā gadāṃ dṛṣṭvā vṛkodaraḥ

07,111.010c śarair avārayad rājan sarvasainyasya paśyataḥ

07,111.011a tato bāṇasahasrāṇi preṣayām āsa pāṇḍavaḥ

07,111.011c sūtaputravadhākāṅkṣī tvaramāṇaḥ parākramī

07,111.012a tān iṣūn iṣubhiḥ karṇo vārayitvā mahāmṛdhe

07,111.012c kavacaṃ bhīmasenasya pātayām āsa sāyakaiḥ

07,111.013a athainaṃ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samārpayat

07,111.013c paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ tad adbhutam ivābhavat

07,111.014a tato bhīmo mahārāja navabhir nataparvaṇām

07,111.014c raṇe 'preṣayata kruddhaḥ sūtaputrasya māriṣa

07,111.015a te tasya kavacaṃ bhittvā tathā bāhuṃ ca dakṣiṇam

07,111.015c abhyagur dharaṇīṃ tīkṣṇā valmīkam iva pannagāḥ

07,111.015d*0870_01 sa chādyamāno bāṇaughair bhīmasenadhanuścyutaiḥ

07,111.015d*0870_02 punar evābhavat karṇo bhīmasenāt parāṅmukhaḥ

07,111.016a rādheyaṃ tu raṇe dṛṣṭvā padātinam avasthitam

07,111.016c bhīmasenena saṃrabdhaṃ rājā duryodhano 'bravīt

07,111.016e tvaradhvaṃ sarvato yattā rādheyasya rathaṃ prati

07,111.017a tatas tava sutā rājañ śrutvā bhrātur vaco drutam

07,111.017c abhyayuḥ pāṇḍavaṃ yuddhe visṛjantaḥ śitāñ śarān

07,111.018a citropacitraś citrākṣaś cārucitraḥ śarāsanaḥ

07,111.018c citrāyudhaś citravarmā samare citrayodhinaḥ

07,111.019a āgacchatas tān sahasā bhīmo rājan mahārathaḥ

07,111.019b*0871_01 tān āpatata evāśu bhīmaseno mahārathaḥ

07,111.019c sāśvasūtadhvajān yattān pātayām āsa saṃyuge

07,111.019e te hatā nyapatan bhūmau vātanunnā iva drumāḥ

07,111.020a dṛṣṭvā vinihatān putrāṃs tava rājan mahārathān

07,111.020c aśrupūrṇamukhaḥ karṇaḥ kaśmalaṃ samapadyata

07,111.021a ratham anyaṃ samāsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ

07,111.021c abhyayāt pāṇḍavaṃ yuddhe tvaramāṇaḥ parākramī

07,111.022a tāv anyonyaṃ śarair viddhvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,111.022c vyabhrājetāṃ mahārāja puṣpitāv iva kiṃśukau

07,111.023a ṣaṭtriṃśadbhis tato bhallair niśitais tigmatejanaiḥ

07,111.023c vyadhamat kavacaṃ kruddhaḥ sūtaputrasya pāṇḍavaḥ

07,111.023d*0872_01 sūtaputro 'pi kaunteyaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,111.023d*0872_02 pañcāśatā mahābāhur vivyādha bharatarṣabha

07,111.024a raktacandanadigdhāṅgau śaraiḥ kṛtamahāvraṇau

07,111.024c śoṇitāktau vyarājetāṃ kālasūryāv ivoditau

07,111.025a tau śoṇitokṣitair gātraiḥ śaraiś chinnatanucchadau

07,111.025c vivarmāṇau vyarājetāṃ nirmuktāv iva pannagau

07,111.025d*0873_01 krodhāgnitejasā dīptau saṃrambhād raktalocanau

07,111.025d*0873_02 vyabhrājetāṃ mahārāja vidhūmāv iva pāvakau

07,111.026a vyāghrāv iva naravyāghrau daṃṣṭrābhir itaretaram

07,111.026c śaradaṃṣṭrā vidhunvānau tatakṣatur ariṃdamau

07,111.026d*0874_01 śaradhārāsṛjau vīrau meghāv iva vavarṣatuḥ

07,111.027a vāraṇāv iva saṃsaktau raṅgamadhye virejatuḥ

07,111.027c tudantau viśikhais tīkṣṇair mattavāraṇavikramau

07,111.028a pracchādayantau samare śarajālaiḥ parasparam

07,111.028c rathābhyāṃ nādayantau ca diśaḥ sarvā viceratuḥ

07,111.029a tau rathābhyāṃ mahārāja maṇḍalāvartanādiṣu

07,111.029c vyarocetāṃ mahātmānau vṛtravajradharāv iva

07,111.029d*0875_01 vāraṇāv iva cānyonyaṃ viṣāṇābhyām ariṃdamau

07,111.029d*0875_02 nirbhindantau svagātrāṇi sāyakaiś cāru rejatuḥ

07,111.029d*0875_03 nādayantau pravalgantau vikrīḍantau parasparam

07,111.029d*0875_04 maṇḍalāni vikurvāṇau rathābhyāṃ rathasattamau

07,111.029d*0875_05 vṛṣabhāv iva nardantau balinau vāsitāntare

07,111.029d*0875_06 siṃhāv iva parākrāntau narasiṃhau mahābalau

07,111.029d*0875_07 parasparaṃ vīkṣamāṇau krodhasaṃraktalocanau

07,111.029d*0875_08 yuyudhāte mahāvīryau śakravairocanī yathā

07,111.030a sahastābharaṇābhyāṃ tu bhujābhyāṃ vikṣipan dhanuḥ

07,111.030c vyarocata raṇe bhīmaḥ savidyud iva toyadaḥ

07,111.031a sa cāpaghoṣastanitaḥ śaradhārāmbudo mahān

07,111.031c bhīmamegho mahārāja karṇaparvatam abhyayāt

07,111.032a tataḥ śarasahasreṇa dhanurmuktena bhārata

07,111.032c pāṇḍavo vyakirat karṇaṃ ghano 'drim iva vṛṣṭibhiḥ

07,111.032d*0876_01 bhīmam ācchādayat tūrṇaṃ yathādriṃ toyado 'mbunā

07,111.033a tatrāvaikṣanta putrās te bhīmasenasya vikramam

07,111.033c supuṅkhaiḥ kaṅkavāsobhir yat karṇaṃ chādayac charaiḥ

07,111.034a sa nandayan raṇe pārthaṃ keśavaṃ ca yaśasvinam

07,111.034c sātyakiṃ cakrarakṣau ca bhīmaḥ karṇam ayodhayat

07,111.035a vikramaṃ bhujayor vīryaṃ dhairyaṃ ca viditātmanaḥ

07,111.035c putrās tava mahārāja dadṛśuḥ pāṇḍavasya ha

07,112.001 saṃjaya uvāca

07,112.001a bhīmasenasya rādheyaḥ śrutvā jyātalanisvanam

07,112.001c nāmṛṣyata yathā matto gajaḥ pratigajasvanam

07,112.002a apakramya sa bhīmasya muhūrtaṃ śaragocarāt

07,112.002c tava cādhirathir dṛṣṭvā syandanebhyaś cyutān sutān

07,112.002d*0877_01 putrāṃs tava dadarśātha bhīmasenena pātitān

07,112.003a bhīmasenena nihatān vimanā duḥkhito 'bhavat

07,112.003c niḥśvasan dīrgham uṣṇaṃ ca punaḥ pāṇḍavam abhyayāt

07,112.004a sa tāmranayanaḥ krodhāc chvasann iva mahoragaḥ

07,112.004c babhau karṇaḥ śarān asyan raśmivān iva bhāskaraḥ

07,112.005a raśmijālair ivārkasya vitatair bharatarṣabha

07,112.005c karṇacāpacyutair bāṇaiḥ prācchādyata vṛkodaraḥ

07,112.006a karṇacāpacyutāś citrāḥ śarā barhiṇavāsasaḥ

07,112.006c viviśuḥ sarvataḥ pārthaṃ vāsāyevāṇḍajā drumam

07,112.007a karṇacāpacyutā bāṇāḥ saṃpatantas tatas tataḥ

07,112.007c rukmapuṅkhā vyarājanta haṃsāḥ śreṇīkṛtā iva

07,112.008a cāpadhvajopaskarebhyaś chatrād īṣāmukhād yugāt

07,112.008c prabhavanto vyadṛśyanta rājann ādhiratheḥ śarāḥ

07,112.009a khaṃ pūrayan mahāvegān khagamān khagavāsasaḥ

07,112.009c suvarṇavikṛtāṃś citrān mumocādhirathiḥ śarān

07,112.010a tam antakam ivāyastam āpatantaṃ vṛkodaraḥ

07,112.010c tyaktvā prāṇān abhikrudhya vivyādha navabhiḥ śaraiḥ

07,112.011a tasya vegam asaṃsahyaṃ dṛṣṭvā karṇasya pāṇḍavaḥ

07,112.011c mahataś ca śaraughāṃs tān naivāvyathata vīryavān

07,112.012a tato vidhamyādhiratheḥ śarajālāni pāṇḍavaḥ

07,112.012c vivyādha karṇaṃ viṃśatyā punar anyaiḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,112.013a yathaiva hi śaraiḥ pārthaḥ sūtaputreṇa chāditaḥ

07,112.013c tathaiva karṇaṃ samare chādayām āsa pāṇḍavaḥ

07,112.014a dṛṣṭvā tu bhīmasenasya vikramaṃ yudhi bhārata

07,112.014c abhyanandaṃs tvadīyāś ca saṃprahṛṣṭāś ca cāraṇāḥ

07,112.015a bhūriśravāḥ kṛpo drauṇir madrarājo jayadrathaḥ

07,112.015c uttamaujā yudhāmanyuḥ sātyakiḥ keśavārjunau

07,112.016a kurupāṇḍavānāṃ pravarā daśa rājan mahārathāḥ

07,112.016c sādhu sādhv iti vegena siṃhanādam athānadan

07,112.017a tasmiṃs tu tumule śabde pravṛtte lomaharṣaṇe

07,112.017c abhyabhāṣata putrāṃs te rājan duryodhanas tvaran

07,112.018a rājñaś ca rājaputrāṃś ca sodaryāṃś ca viśeṣataḥ

07,112.018c karṇaṃ gacchata bhadraṃ vaḥ parīpsanto vṛkodarāt

07,112.019a purā nighnanti rādheyaṃ bhīmacāpacyutāḥ śarāḥ

07,112.019c te yatadhvaṃ maheṣvāsāḥ sūtaputrasya rakṣaṇe

07,112.020a duryodhanasamādiṣṭāḥ sodaryāḥ sapta māriṣa

07,112.020c bhīmasenam abhidrutya saṃrabdhāḥ paryavārayan

07,112.021a te samāsādya kaunteyam āvṛṇvañ śaravṛṣṭibhiḥ

07,112.021c parvataṃ vāridhārābhiḥ prāvṛṣīva balāhakāḥ

07,112.022a te 'pīḍayan bhīmasenaṃ kruddhāḥ sapta mahārathāḥ

07,112.022c prajāsaṃharaṇe rājan somaṃ sapta grahā iva

07,112.023a tato vāmena kaunteyaḥ pīḍayitvā śarāsanam

07,112.023c muṣṭinā pāṇḍavo rājan dṛḍhena supariṣkṛtam

07,112.024a manuṣyasamatāṃ jñātvā sapta saṃdhāya sāyakān

07,112.024c tebhyo vyasṛjad āyastaḥ sūryaraśminibhān prabhuḥ

07,112.025a nirasyann iva dehebhyas tanayānām asūṃs tava

07,112.025b*0878_01 nirāsata sa dehebhyaḥ putrāṇām atha tair asūn

07,112.025c bhīmaseno mahārāja pūrvavairam anusmaran

07,112.026a te kṣiptā bhīmasenena śarā bhārata bhāratān

07,112.026c vidārya khaṃ samutpetuḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,112.027a teṣāṃ vidārya cetāṃsi śarā hemavibhūṣitāḥ

07,112.027b*0879_01 hitvā hitvā kṣitiṃ jagmus teṣām evāsubhiḥ saha

07,112.027c vyarājanta mahārāja suparṇā iva khecarāḥ

07,112.028a śoṇitādigdhavājāgrāḥ sapta hemapariṣkṛtāḥ

07,112.028c putrāṇāṃ tava rājendra pītvā śoṇitam udgatāḥ

07,112.029a te śarair bhinnamarmāṇo rathebhyaḥ prāpatan kṣitau

07,112.029c girisānuruhā bhagnā dvipeneva mahādrumāḥ

07,112.030a śatruṃjayaḥ śatrusahaś citraś citrāyudho dṛḍhaḥ

07,112.030c citraseno vikarṇaś ca saptaite vinipātitāḥ

07,112.030d*0880_01 putrāṇāṃ tava sarveṣāṃ nihatānāṃ vṛkodaraḥ

07,112.030d*0880_02 śocaty atibhṛśaṃ duḥkhād vikarṇaṃ pāṇḍavaḥ priyam

07,112.030d*0880_03 pratijñeyaṃ mayā dattā nihantavyās tu saṃyuge

07,112.030d*0880_04 vikarṇa tenāsi hataḥ pratijñā rakṣitā mayā

07,112.030d*0880_05 tvam agāḥ saṃgaraṃ vīra kṣātradharmam anusmaran

07,112.030d*0880_06 viśeṣato 'si nṛpates tathāsmākaṃ hite rataḥ

07,112.030d*0880_07 nyāyato 'nyāyato naivam ekaḥ śoko mahādyutiḥ

07,112.030d*0881_01 tato vinihataḥ saṃkhye yuddhadharmo hi niṣṭhuraḥ

07,112.030d*0882_00 saṃjaya uvāca

07,112.030d*0882_01 agādhabuddhir gāṅgeyaḥ kṣitau suraguroḥ samaḥ

07,112.030d*0882_02 tyājitaḥ samare prāṇān ajeyas tridaśair api

07,112.030d*0882_03 yuddhadharme na saṃbandhā bhavanti kurusattama

07,112.031a tān nihatya mahābāhū rādheyasyaiva paśyataḥ

07,112.031c siṃhanādaravaṃ ghoram asṛjat pāṇḍunandanaḥ

07,112.032a sa ravas tasya śūrasya dharmarājasya bhārata

07,112.032c ācakhyāv iva tad yuddhaṃ vijayaṃ cātmano mahat

07,112.032d*0883_01 ācaṣṭeva ca tad yuddhaṃ bhīmasya vijayaṃ tathā

07,112.033a taṃ śrutvā sumahānādaṃ bhīmasenasya dhanvinaḥ

07,112.033c babhūva paramā prītir dharmarājasya saṃyuge

07,112.034a tato hṛṣṭo mahārāja vāditrāṇāṃ mahāsvanaiḥ

07,112.034c bhīmasenaravaṃ pārthaḥ pratijagrāha sarvaśaḥ

07,112.035a abhyayāc caiva samare droṇam astrabhṛtāṃ varam

07,112.035c harṣeṇa mahatā yuktaḥ kṛtasaṃjñe vṛkodare

07,112.036a ekatriṃśan mahārāja putrāṃs tava mahārathān

07,112.036c hatān duryodhano dṛṣṭvā kṣattuḥ sasmāra tad vacaḥ

07,112.037a tad idaṃ samanuprāptaṃ kṣattur hitakaraṃ vacaḥ

07,112.037c iti saṃcintya rājāsau nottaraṃ pratyapadyata

07,112.038a yad dyūtakāle durbuddhir abravīt tanayas tava

07,112.038b*0884_01 sabhām ānāyya pāñcālīṃ karṇena sahito 'lpadhīḥ

07,112.038c yac ca karṇo 'bravīt kṛṣṇāṃ sabhāyāṃ paruṣaṃ vacaḥ

07,112.039a pramukhe pāṇḍuputrāṇāṃ tava caiva viśāṃ pate

07,112.039c kauravāṇāṃ ca sarveṣām ācāryasya ca saṃnidhau

07,112.039d*0885_01 śṛṇvatas tava rājendra kauravāṇāṃ ca sarvaśaḥ

07,112.040a vinaṣṭāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇe śāśvataṃ narakaṃ gatāḥ

07,112.040c patim anyaṃ vṛṇīṣveti tasyedaṃ phalam āgatam

07,112.041a yat sma tāṃ paruṣāṇy āhuḥ sabhām ānāyya draupadīm

07,112.041c pāṇḍavān ugradhanuṣaḥ krodhayantas tavātmajāḥ

07,112.041d*0886_01 yac ca ṣaṇḍhatilādīni paruṣāṇi tavātmajaiḥ

07,112.041d*0886_02 śrāvitās te mahātmānaḥ pāṇḍavāḥ kopayiṣṇubhiḥ

07,112.042a taṃ bhīmasenaḥ krodhāgniṃ trayodaśa samāḥ sthitam

07,112.042c visṛjaṃs tava putrāṇām antaṃ gacchati kaurava

07,112.043a vilapaṃś ca bahu kṣattā śamaṃ nālabhata tvayi

07,112.043b*0887_01 bahu kṣattā ca vilapan na lebhe praśamaṃ tvayi

07,112.043c saputro bharataśreṣṭha tasya bhuṅkṣva phalodayam

07,112.043d*0888_01 tvayā vṛddhena dhīreṇa kāryatattvārthadarśinā

07,112.043d*0888_02 na kṛtaṃ suhṛdāṃ vākyaṃ daivam atra parāyaṇam

07,112.043d*0888_03 tan mā śuco naravyāghra tavaivāpanayo mahān

07,112.043d*0888_04 vināśahetuḥ putrāṇāṃ bhavān eva mato mama

07,112.043e hato vikarṇo rājendra citrasenaś ca vīryavān

07,112.044a pravarān ātmajānāṃ te sutāṃś cānyān mahārathān

07,112.044c yān yāṃś ca dadṛśe bhīmaś cakṣurviṣayam āgatān

07,112.044e putrāṃs tava mahābāho tvarayā tāñ jaghāna ha

07,112.044f*0889_01 evaṃ sa vartate raudraḥ saṃgrāmo bharatarṣabha

07,112.045a tvatkṛte hy aham adrākṣaṃ dahyamānāṃ varūthinīm

07,112.045c sahasraśaḥ śarair muktaiḥ pāṇḍavena vṛṣeṇa ca

07,113.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,113.001a mahān apanayaḥ sūta mamaivātra viśeṣataḥ

07,113.001c sa idānīm anuprāpto manye saṃjaya śocataḥ

07,113.002a yad gataṃ tad gatam iti mamāsīn manasi sthitam

07,113.002c idānīm atra kiṃ kāryaṃ prakariṣyāmi saṃjaya

07,113.003a yathā tv eṣa kṣayo vṛtto mamāpanayasaṃbhavaḥ

07,113.003c vīrāṇāṃ tan mamācakṣva sthirībhūto 'smi saṃjaya

07,113.004 saṃjaya uvāca

07,113.004a karṇabhīmau mahārāja parākrāntau mahāhave

07,113.004c bāṇavarṣāṇy avarṣetāṃ vṛṣṭimantāv ivāmbudau

07,113.005a bhīmanāmāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,113.005c viviśuḥ karṇam āsādya bhindanta iva jīvitam

07,113.006a tathaiva karṇanirmuktaiḥ saviṣair iva pannagaiḥ

07,113.006c ākīryata raṇe bhīmaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,113.007a tayoḥ śarair mahārāja saṃpatadbhiḥ samantataḥ

07,113.007c babhūva tava sainyānāṃ saṃkṣobhaḥ sāgaropamaḥ

07,113.008a bhīmacāpacyutair bāṇais tava sainyam ariṃdama

07,113.008c avadhyata camūmadhye ghorair āśīviṣopamaiḥ

07,113.009a vāraṇaiḥ patitai rājan vājibhiś ca naraiḥ saha

07,113.009c adṛśyata mahī kīrṇā vātanunnair drumair iva

07,113.010a te vadhyamānāḥ samare bhīmacāpacyutaiḥ śaraiḥ

07,113.010c prādravaṃs tāvakā yodhāḥ kim etad iti cābruvan

07,113.011a tato vyudastaṃ tat sainyaṃ sindhusauvīrakauravam

07,113.011c protsāritaṃ mahāvegaiḥ karṇapāṇḍavayoḥ śaraiḥ

07,113.012a te śarāturabhūyiṣṭhā hatāśvanaravāhanāḥ

07,113.012c utsṛjya karṇaṃ bhīmaṃ ca prādravan sarvatodiśam

07,113.013a nūnaṃ pārthārtham evāsmān mohayanti divaukasaḥ

07,113.013c yat karṇabhīmaprabhavair vadhyate no balaṃ śaraiḥ

07,113.014a evaṃ bruvanto yodhās te tāvakā bhayapīḍitāḥ

07,113.014c śarapātaṃ samutsṛjya sthitā yuddhadidṛkṣavaḥ

07,113.015a tataḥ prāvartata nadī ghorarūpā mahāhave

07,113.015c babhūva ca viśeṣeṇa bhīrūṇāṃ bhayavardhinī

07,113.016a vāraṇāśvamanuṣyāṇāṃ rudhiraughasamudbhavā

07,113.016c saṃvṛtā gatasattvaiś ca manuṣyagajavājibhiḥ

07,113.017a sānukarṣapatākaiś ca dvipāśvarathabhūṣaṇaiḥ

07,113.017b*0890_01 śatakumbhavicitraiś ca

07,113.017c syandanair apaviddhaiś ca bhagnacakrākṣakūbaraiḥ

07,113.018a jātarūpapariṣkārair dhanurbhiḥ sumahādhanaiḥ

07,113.018c suvarṇapuṅkhair iṣubhir nārācaiś ca sahasraśaḥ

07,113.019a karṇapāṇḍavanirmuktair nirmuktair iva pannagaiḥ

07,113.019c prāsatomarasaṃghātaiḥ khaḍgaiś ca saparaśvadhaiḥ

07,113.020a suvarṇavikṛtaiś cāpi gadāmusalapaṭṭiśaiḥ

07,113.020c vajraiś ca vividhākāraiḥ śaktibhiḥ parighair api

07,113.020e śataghnībhiś ca citrābhir babhau bhārata medinī

07,113.021a kanakāṅgadakeyūraiḥ kuṇḍalair maṇibhiḥ śubhaiḥ

07,113.021b*0891_01 valayair apaviddhaiś ca tathaivāṅguliveṣṭanaiḥ

07,113.021b*0891_02 cūḍāmaṇibhir uṣṇīṣaiḥ svarṇasūtraiś ca māriṣa

07,113.021c tanutraiḥ satalatraiś ca hārair niṣkaiś ca bhārata

07,113.022a vastraiś chatraiś ca vidhvastaiś cāmaravyajanair api

07,113.022c gajāśvamanujair bhinnaiḥ śastraiḥ syandanabhūṣaṇaiḥ

07,113.023a tais taiś ca vividhair bhāvais tatra tatra vasuṃdharā

07,113.023c patitair apaviddhaiś ca saṃbabhau dyaur iva grahaiḥ

07,113.024a acintyam adbhutaṃ caiva tayoḥ karmātimānuṣam

07,113.024c dṛṣṭvā cāraṇasiddhānāṃ vismayaḥ samapadyata

07,113.025a agner vāyusahāyasya gatiḥ kakṣa ivāhave

07,113.025c āsīd bhīmasahāyasya raudram ādhirather gatam

07,113.025e nipātitadhvajarathaṃ hatavājinaradvipam

07,113.026a gajābhyāṃ saṃprayuktābhyām āsīn naḍavanaṃ yathā

07,113.026c tathābhūtaṃ mahat sainyam āsīd bhārata saṃyuge

07,113.026d*0892_01 meghajālanibhaṃ sainyam āsīt tava narādhipa

07,113.026e vimardaḥ karṇabhīmābhyām āsīc ca paramo raṇe

07,114.001 saṃjaya uvāca

07,114.001a tataḥ karṇo mahārāja bhīmaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ

07,114.001b*0893_01 punaś caturbhis tīkṣṇāgrair avidhyat kaṅkapatribhiḥ

07,114.001c mumoca śaravarṣāṇi citrāṇi ca bahūni ca

07,114.002a vadhyamāno mahārāja sūtaputreṇa pāṇḍavaḥ

07,114.002c na vivyathe bhīmaseno bhidyamāna ivācalaḥ

07,114.003a sa karṇaṃ karṇinā karṇe pītena niśitena ca

07,114.003c vivyādha yudhi rājendra bhīmasenaḥ patatriṇā

07,114.003d*0894_01 vivyādha subhṛśaṃ saṃkhye tailadhautena māriṣa

07,114.004a sa kuṇḍalaṃ mahat karṇāt karṇasyāpātayad bhuvi

07,114.004c tapanīyaṃ mahārāja dīptaṃ jyotir ivāmbarāt

07,114.004d*0895_01 gāṅgeyapulinān mattaś cakravāko nadann iva

07,114.004d*0895_02 maṇimāṇikyajaḍitaṃ hutabhuk tigmatejasam

07,114.004d*0895_03 nigalad amṛtād ekāt tāmarasaṃ suraśilpinā kṛtam

07,114.004d*0895_04 śravaṇakuṇḍalaṃ karṇamadhyato nyapatad athāsya śuddham uttamam

07,114.005a athāpareṇa bhallena sūtaputraṃ stanāntare

07,114.005c ājaghāna bhṛśaṃ bhīmaḥ smayann iva mahābalaḥ

07,114.006a punar asya tvaran bhīmo nārācān daśa bhārata

07,114.006c raṇe praiṣīn mahāvegān yamadaṇḍopamāṃs tathā

07,114.007a te lalāṭaṃ samāsādya sūtaputrasya māriṣa

07,114.007c viviśuś coditās tena valmīkam iva pannagāḥ

07,114.008a lalāṭasthais tu tair bāṇaiḥ sūtaputro vyarocata

07,114.008c nīlotpalamayīṃ mālāṃ dhārayan sa purā yathā

07,114.008d*0896_01 so 'tividdho bhṛśaṃ karṇaḥ pāṇḍavena tarasvinā

07,114.008d*0896_02 rathakūbaram ālambya nyamīlayata locane

07,114.008d*0896_03 sa muhūrtāt punaḥ saṃjñāṃ labdhvā karṇaḥ paraṃtapaḥ

07,114.008d*0896_04 rudhirokṣitasarvāṅgaḥ krodham āhārayat param

07,114.009a tataḥ kruddho raṇe karṇaḥ pīḍito dṛḍhadhanvanā

07,114.009c vegaṃ cakre mahāvego bhīmasenavadhaṃ prati

07,114.010a tasmai karṇaḥ śataṃ rājann iṣūṇāṃ gārdhravāsasām

07,114.010c amarṣī balavān kruddhaḥ preṣayām āsa bhārata

07,114.011a tataḥ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ

07,114.011c samare tam anādṛtya nāsya vīryam acintayat

07,114.011d*0897_01 tān acintya mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ

07,114.012a tataḥ karṇo mahārāja pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,114.012c ājaghānorasi kruddhaḥ kruddharūpaṃ paraṃtapaḥ

07,114.012d*0898_01 tāv ubhau naraśārdūlau śārdūlāv iva daṃṣṭriṇau

07,114.012d*0899_01 śaradaṃṣṭrau samāsādya tatakṣatur anantaram

07,114.013a jīmūtāv iva cānyonyaṃ tau vavarṣatur āhave

07,114.013c talaśabdaravaiś caiva trāsayantau parasparam

07,114.014a śarajālaiś ca vividhaiś chādayām āsatur mṛdhe

07,114.014c anyonyaṃ samare kruddhau kṛtapratikṛtaiṣiṇau

07,114.015a tato bhīmo mahābāhū rādheyasya mahātmanaḥ

07,114.015c kṣurapreṇa dhanuś chittvā karṇaṃ vivyādha patriṇā

07,114.016a tad apāsya dhanuś chinnaṃ sūtaputro mahāmanāḥ

07,114.016c anyat kārmukam ādatta vegaghnaṃ bhārasādhanam

07,114.016d*0900_01 tadapy atha nimeṣārdhāc cicchedāsya vṛkodaraḥ

07,114.016d*0900_02 tṛtīyaṃ ca caturthaṃ ca pañcamaṃ ṣaṣṭham eva ca

07,114.016d*0900_03 saptamaṃ cāṣṭamaṃ caiva navamaṃ daśamaṃ tathā

07,114.016d*0900_04 ekādaśaṃ dvādaśaṃ ca trayodaśam athāpi vā

07,114.016d*0900_05 caturdaśaṃ pañcadaśaṃ ṣoḍaśaṃ ca vṛkodaraḥ

07,114.016d*0900_06 tathā saptadaśaṃ caivam aṣṭādaśam athāpi vā

07,114.016d*0900_07 bahūni bhīmaś ciccheda karṇasyaivaṃ dhanūṃṣi ca

07,114.016d*0900_08 nimeṣārdhāt tataḥ karṇo dhanurhasto vyatiṣṭhata

07,114.017a dṛṣṭvā ca kurusauvīrasaindhavānāṃ balakṣayam

07,114.017c savarmadhvajaśastraiś ca patitaiḥ saṃvṛtāṃ mahīm

07,114.017d*0901_01 rathair vimathitair bhagnair aśvaiś cānyaiḥ pravegitaiḥ

07,114.017d*0901_02 bhraṣṭaśrīkair naravaraiḥ pāṃsukuṇṭhitamūrdhajaiḥ

07,114.018a hastyaśvanaradehāṃś ca gatāsūn prekṣya sarvataḥ

07,114.018c sūtaputrasya saṃrambhād dīptaṃ vapur ajāyata

07,114.019a sa visphārya mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam

07,114.019c bhīmaṃ praikṣata rādheyo rājan ghoreṇa cakṣuṣā

07,114.020a tataḥ kruddhaḥ śarān asyan sūtaputro vyarocata

07,114.020c madhyaṃdinagato 'rciṣmāñ śaradīva divākaraḥ

07,114.021a marīcivikacasyeva rājan bhānumato vapuḥ

07,114.021c āsīd ādhirather ghoraṃ vapuḥ śaraśatārciṣaḥ

07,114.022a karābhyām ādadānasya saṃdadhānasya cāśugān

07,114.022c vikarṣato muñcato vā nāntaraṃ dadṛśū raṇe

07,114.023a agnicakropamaṃ ghoraṃ maṇḍalīkṛtam āyudham

07,114.023c karṇasyāsīn mahārāja savyadakṣiṇam asyataḥ

07,114.024a svarṇapuṅkhāḥ suniśitāḥ karṇacāpacyutāḥ śarāḥ

07,114.024c prācchādayan mahārāja diśaḥ sūryasya ca prabhām

07,114.025a tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,114.025c dhanuścyutānāṃ viyati dadṛśe bahudhā vrajaḥ

07,114.026a śarāsanād ādhiratheḥ prabhavantaḥ sma sāyakāḥ

07,114.026c śreṇīkṛtā vyarājanta rājan krauñcā ivāmbare

07,114.027a gārdhrapatrāñ śilādhautān kārtasvaravibhūṣitān

07,114.027c mahāvegān pradīptāgrān mumocādhirathiḥ śarān

07,114.028a te tu cāpabaloddhūtāḥ śātakumbhavibhūṣitāḥ

07,114.028c ajasram anvakīryanta śarāḥ pārtharathaṃ prati

07,114.029a te vyomni ratnavikṛtā vyakāśanta sahasraśaḥ

07,114.029c śalabhānām iva vrātāḥ śarāḥ karṇasamīritāḥ

07,114.030a cāpād ādhirather muktāḥ prapatantaḥ sma sāyakāḥ

07,114.030c eko dīrgha iva prāṃśuḥ prabhavan dṛśyate śaraḥ

07,114.031a parvataṃ vāridhārābhiś chādayann iva toyadaḥ

07,114.031c karṇaḥ prācchādayat kruddho bhīmaṃ sāyakavṛṣṭibhiḥ

07,114.032a tatra bhārata bhīmasya balavīryaparākramam

07,114.032c vyavasāyaṃ ca putrās te praikṣanta kurubhiḥ saha

07,114.033a tāṃ samudram ivoddhūtāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām

07,114.033c acintayitvā bhīmas tu kruddhaḥ karṇam upādravat

07,114.034a rukmapṛṣṭhaṃ mahac cāpaṃ bhīmasyāsīd viśāṃ pate

07,114.034c ākarṣān maṇḍalībhūtaṃ śakracāpam ivāparam

07,114.034e tasmāc charāḥ prādurāsan pūrayanta ivāmbaram

07,114.035a suvarṇapuṅkhair bhīmena sāyakair nataparvabhiḥ

07,114.035c gagane racitā mālā kāñcanīva vyarājata

07,114.036a tato vyomni viṣaktāni śarajālāni bhāgaśaḥ

07,114.036c āhatāni vyaśīryanta bhīmasenasya patribhiḥ

07,114.037a karṇasya śarajālaughair bhīmasenasya cobhayoḥ

07,114.037c agnisphuliṅgasaṃsparśair añjogatibhir āhave

07,114.037e tais taiḥ kanakapuṅkhānāṃ dyaur āsīt saṃvṛtā vrajaiḥ

07,114.037f*0902_01 na sma sūryas tadābhāti na sma vāti samīraṇaḥ

07,114.037f*0902_02 śarajālāvṛte vyomni na cājñāyata kiṃ cana

07,114.038a sa bhīmaṃ chādayan bāṇaiḥ sūtaputraḥ pṛthagvidhaiḥ

07,114.038c upārohad anādṛtya tasya vīryaṃ mahātmanaḥ

07,114.039a tayor visṛjatos tatra śarajālāni māriṣa

07,114.039c vāyubhūtāny adṛśyanta saṃsaktānītaretaram

07,114.039d*0903_01 anyonyaśarasaṃsparśāt tayor manujasiṃhayoḥ

07,114.039d*0903_02 ākāśe bharataśreṣṭha pāvakaḥ samajāyata

07,114.040a tasmai karṇaḥ śitān bāṇān karmāraparimārjitān

07,114.040c suvarṇavikṛtān kruddhaḥ prāhiṇod vadhakāṅkṣayā

07,114.041a tān antarikṣe viśikhais tridhaikaikam aśātayat

07,114.041c viśeṣayan sūtaputraṃ bhīmas tiṣṭheti cābravīt

07,114.042a punaś cāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ

07,114.042c amarṣī balavān kruddho didhakṣann iva pāvakaḥ

07,114.042d@012_0001 tataś caṭacaṭāśabdo godhāghātād abhūt tayoḥ

07,114.042d@012_0002 talaśabdaś ca sumahān siṃhanādaś ca bhairavaḥ

07,114.042d@012_0003 rathanemininādaś ca jyāśabdaś caiva dāruṇaḥ

07,114.042d@012_0004 yodhā vyupāraman yuddhād didṛkṣantaḥ parākramam

07,114.042d@012_0005 karṇapāṇḍavayo rājan parasparavadhaiṣiṇoḥ

07,114.042d@012_0006 devarṣisiddhagandharvāḥ sādhu sādhv ity apūjayan

07,114.042d@012_0007 mumucuḥ puṣpavarṣaṃ ca vidyādharagaṇās tathā

07,114.042d@012_0008 tato bhīmo mahābāhuḥ saṃrambhī dṛḍhavikramaḥ

07,114.042d@012_0009 astrair astrāṇi saṃvārya śarair vivyādha sūtajam

07,114.042d@012_0010 karṇo 'pi bhīmasenasya nivāryeṣūn mahābalaḥ

07,114.042d@012_0011 prāhiṇon nava nārācān āśīviṣasamān raṇe

07,114.042d@012_0012 tāvadbhir atha tān bhīmo vyomni ciccheda patribhiḥ

07,114.042d@012_0013 nārācān sūtaputrasya tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,114.042d@012_0014 tato bhīmo mahābāhuḥ śaraṃ kruddhāntakopamam

07,114.042d@012_0015 mumocādhirather vīro yamadaṇḍam ivāparam

07,114.042d@012_0016 tam āpatantaṃ ciccheda rādheyaḥ prahasann iva

07,114.042d@012_0017 tribhiḥ śaraiḥ śaraṃ rājan pāṇḍavasya pratāpavān

07,114.042d@012_0018 punaś cāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ

07,114.043a tasya tāny ādade karṇaḥ sarvāṇy astrāṇy abhītavat

07,114.043c yudhyataḥ pāṇḍuputrasya sūtaputro 'stramāyayā

07,114.044a tasyeṣudhī dhanurjyāṃ ca bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,114.044c raśmīn yoktrāṇi cāśvānāṃ karṇo vaikartano 'cchinat

07,114.045a athāsyāśvān punar hatvā tribhir vivyādha sārathim

07,114.045c so 'vaplutya drutaṃ sūto yuyudhānarathaṃ yayau

07,114.046a utsmayann iva bhīmasya kruddhaḥ kālānalaprabhaḥ

07,114.046c dhvajaṃ ciccheda rādheyaḥ patākāś ca nyapātayat

07,114.047a sa vidhanvā mahārāja rathaśaktiṃ parāmṛśat

07,114.047c tām avāsṛjad āvidhya kruddhaḥ karṇarathaṃ prati

07,114.048a tām ādhirathir āyastaḥ śaktiṃ hemapariṣkṛtām

07,114.048c āpatantīṃ maholkābhāṃ ciccheda daśabhiḥ śaraiḥ

07,114.049a sāpatad daśadhā rājan nikṛttā karṇasāyakaiḥ

07,114.049c asyataḥ sūtaputrasya mitrārthe citrayodhinaḥ

07,114.050a sa carmādatta kaunteyo jātarūpapariṣkṛtam

07,114.050c khaḍgaṃ cānyataraprepsur mṛtyor agre jayasya vā

07,114.050e tad asya sahasā karṇo vyadhamat prahasann iva

07,114.050f*0904_01 śarair bahubhir atyugraiḥ prahasann iva bhārata

07,114.051a sa vicarmā mahārāja virathaḥ krodhamūrchitaḥ

07,114.051c asiṃ prāsṛjad āvidhya tvaran karṇarathaṃ prati

07,114.052a sa dhanuḥ sūtaputrasya chittvā jyāṃ ca susaṃśitaḥ

07,114.052c apatad bhuvi nistriṃśaś cyutaḥ sarpa ivāmbarāt

07,114.053a tataḥ prahasyādhirathir anyad ādatta kārmukam

07,114.053c śatrughnaṃ samare kruddho dṛḍhajyaṃ vegavattaram

07,114.053d*0905_01 vyāyacchat sa śarān karṇaḥ kuntīputrajighāṃsayā

07,114.053d*0905_02 sahasraśo mahārāja rukmapuṅkhān sutejanān

07,114.054a sa bhīmasenaḥ kupito balavān satyavikramaḥ

07,114.054b*0906_01 sa vadhyamāno balavān karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ

07,114.054c vihāyasaṃ prākramad vai karṇasya vyathayan manaḥ

07,114.055a tasya tac caritaṃ dṛṣṭvā saṃgrāme vijayaiṣiṇaḥ

07,114.055c layam āsthāya rādheyo bhīmasenam avañcayat

07,114.056a tam adṛṣṭvā rathopasthe nilīnaṃ vyathitendriyam

07,114.056c dhvajam asya samāsādya tasthau sa dharaṇītale

07,114.057a tad asya kuravaḥ sarve cāraṇāś cābhyapūjayan

07,114.057c yad iyeṣa rathāt karṇaṃ hantuṃ tārkṣya ivoragam

07,114.058a sa chinnadhanvā virathaḥ svadharmam anupālayan

07,114.058c svarathaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā yuddhāyaiva vyavasthitaḥ

07,114.059a tad vihatyāsya rādheyas tata enaṃ samabhyayāt

07,114.059c saṃrabdhaḥ pāṇḍavaṃ saṃkhye yuddhāya samupasthitam

07,114.060a tau sametau mahāraṅge spardhamānau mahābalau

07,114.060c jīmūtāv iva gharmānte garjamānau nabhastale

07,114.061a tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ

07,114.061c amṛṣyamāṇayoḥ saṃkhye devadānavayor iva

07,114.062a kṣīṇaśastras tu kaunteyaḥ karṇena samabhidrutaḥ

07,114.062b*0907_01 śarair bhīmam atikramya karṇo bhṛśam apīḍayat

07,114.062b*0907_02 vidhanvā virathaś caiva vicarmā nirasis tataḥ

07,114.062b*0907_03 amṛṣyamāṇaś ca bhṛśaṃ śāntaḥ karṇāstrapīḍitaḥ

07,114.062c dṛṣṭvārjunahatān nāgān patitān parvatopamān

07,114.062e rathamārgavighātārthaṃ vyāyudhaḥ praviveśa ha

07,114.063a hastināṃ vrajam āsādya rathadurgaṃ praviśya ca

07,114.063c pāṇḍavo jīvitākāṅkṣī rādheyaṃ nābhyahārayat

07,114.064a vyavasthānam athākāṅkṣan dhanaṃjayaśarair hatam

07,114.064c udyamya kuñjaraṃ pārthas tasthau parapuraṃjayaḥ

07,114.064d*0908_01 mahauṣadhisamāyuktaṃ hanūmān iva parvatam

07,114.065a tam asya viśikhaiḥ karṇo vyadhamat kuñjaraṃ punaḥ

07,114.065b*0909_01 rathāyutāni cikṣepa hayānām ayutāni ca

07,114.065b*0909_02 narāyutāni ca tathā karṇāyāmitatejase

07,114.065b*0909_03 śaktyṛṣṭiprāsaparighakampanākuṭamudgarān

07,114.065b*0909_04 cikṣepa karṇāya balī gṛhītvā medinītalāt

07,114.065b*0909_05 tān kṣiptān bhīmabalavad vāyunā samudīrayan

07,114.065b*0909_06 raṇāṅgaṇābhyāsagataś cicchedāśu vṛṣas tadā

07,114.065b*0909_07 mahāgraha ivāviṣṭo nirviṣaṇṇo vṛkodaraḥ

07,114.065b*0909_08 abhyadhāvata rādheyaṃ mūrtimān anilaḥ svayam

07,114.065c hastyaṅgāny atha karṇāya prāhiṇot pāṇḍavo nadan

07,114.066a cakrāṇy aśvāṃs tathā vāhān yad yat paśyati bhūtale

07,114.066c tat tad ādāya cikṣepa kruddhaḥ karṇāya pāṇḍavaḥ

07,114.067a tad asya sarvaṃ ciccheda kṣiptaṃ kṣiptaṃ śitaiḥ śaraiḥ

07,114.067b*0910_01 bhīmo 'pi muṣṭim udyamya vajragarbhaṃ sudāruṇam

07,114.067b*0910_02 hantum aicchat sūtaputraṃ saṃsmarann arjunaṃ kṣaṇāt

07,114.067b*0910_03 śakto 'pi nāvadhīt karṇaṃ samarthaḥ pāṇḍunandanaḥ

07,114.067b*0910_04 rakṣamāṇaḥ pratijñāṃ tāṃ yā kṛtā savyasācinā

07,114.067b*0910_05 tam evaṃ vyākulaṃ bhīmaṃ bhūyo bhūyaḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,114.067b*0910_06 mūrcchayābhiparītāṅgam akarot sūtanandanaḥ

07,114.067c vyāyudhaṃ nāvadhīc cainaṃ karṇaḥ kuntyā vacaḥ smaran

07,114.068a dhanuṣo 'greṇa taṃ karṇas tv abhidrutya parāmṛśat

07,114.068b*0911_01 dhanuṣā spṛṣṭamātreṇa kruddhaḥ sarpa iva śvasan

07,114.068b*0911_02 ācchidya sa dhanus tasya karṇaṃ mūrdhany atāḍayat

07,114.068b*0911_03 tāḍito bhīmasenena krodhād āraktalocanaḥ

07,114.068c utsmayann iva rādheyo bhīmasenam uvāca ha

07,114.069a punaḥ punas tūbaraka mūḍha audariketi ca

07,114.069c akṛtāstraka mā yotsīr bāla saṃgrāmakātara

07,114.070a yatra bhojyaṃ bahuvidhaṃ bhakṣyaṃ peyaṃ ca pāṇḍava

07,114.070c tatra tvaṃ durmate yogyo na yuddheṣu kathaṃ cana

07,114.071a munir bhūtvātha vā bhīma phalān yad dhi sudurmate

07,114.071c vanāya vraja kaunteya na tvaṃ yuddhaviśāradaḥ

07,114.072a phalamūlāśane yuktas tvaṃ tathātithibhojane

07,114.072c na tvāṃ śastrasamudyoge yogyaṃ manye vṛkodara

07,114.072d*0912_01 sūdaṃ tvām aham ājāne mātsyapreṣyakakārakam

07,114.073a puṣpamūlaphalāhāro vrateṣu niyameṣu ca

07,114.073c ucitas tvaṃ vane bhīma na tvaṃ yuddhaviśāradaḥ

07,114.074a kva yuddhaṃ kva munitvaṃ ca vanaṃ gaccha vṛkodara

07,114.074c na tvaṃ yuddhocitas tāta vanavāsaratir bhava

07,114.075a sūdān bhṛtyajanān dāsāṃs tvaṃ gṛhe tvarayan bhṛśam

07,114.075c yogyas tāḍayituṃ krodhād bhojanārthaṃ vṛkodara

07,114.075d*0913_00 saṃjayaḥ

07,114.075d*0913_01 evaṃ taṃ virathaṃ dṛṣṭvā smṛtvā karṇo 'bravīd vacaḥ

07,114.076a kaumāre yāni cāpy āsann apriyāṇi viśāṃ pate

07,114.076c pūrvavṛttāni cāpy enaṃ rūkṣāṇy aśrāvayad bhṛśam

07,114.076d*0914_00 bhīmasena uvāca

07,114.076d*0914_01 rādheya śṛṇu me vākyaṃ sūryaputra balādhika

07,114.076d*0914_02 loke tvatsadṛśo yodho na vidyeta kathaṃ cana

07,114.076d*0914_03 yuṣmābhir yady ahaṃ mārgyas tadā kiṃ bahujalpitaiḥ

07,114.076d*0914_04 atha tvayā na mārgyo 'haṃ tadā gacchāmi muñca mām

07,114.076d*0915_01 evaṃ taṃ virathīkṛtya uccaiḥ saṃtarjya pāṇḍavam

07,114.076d*0915_02 mudā paramayā yukto darśayan kṛṣṇapāṇḍavau

07,114.077a athainaṃ tatra saṃlīnam aspṛśad dhanuṣā punaḥ

07,114.077c prahasaṃś ca punar vākyaṃ bhīmam āha vṛṣas tadā

07,114.078a yoddhavyam āviśānyatra na yoddhavyaṃ tu mādṛśaiḥ

07,114.078c mādṛśair yudhyamānānām etac cānyac ca vidyate

07,114.079a gaccha vā yatra tau kṛṣṇau tau tvā rakṣiṣyato raṇe

07,114.079c gṛhaṃ vā gaccha kaunteya kiṃ te yuddhena bālaka

07,114.079d*0916_01 bhīma śabdārthasadbhāvī purāṇas tvaṃ hi me mataḥ

07,114.079d*0916_02 mārutir mārutasutaḥ śastreṣv astreṣu cottamaḥ

07,114.079d*0916_03 yajñaśāstrārthavidyāsu dharmapravacaneṣu ca

07,114.079d*0916_04 nipuṇo 'si sadā bhīma na tvaṃ yuddhaviśārada

07,114.079d*0916_05 tam utsmayan kaṇṭhadeśe pāṇinā saṃspṛśan vṛṣaḥ

07,114.079d*0916_06 chattravajrāṅkuśāṅkena mātur vākyam anusmaran

07,114.079d*0917_01 karṇasya vacanaṃ śrutvā bhīmaseno 'tidāruṇam

07,114.079d*0917_02 uvāca karṇaṃ prahasan sarveṣāṃ śṛṇvatāṃ vacaḥ

07,114.079d*0917_03 jitas tvam asakṛd duṣṭa katthase tvaṃ vṛthātmanā

07,114.079d*0917_04 jayājayau mahendrasya loke dṛṣṭau purātanaiḥ

07,114.079d*0917_05 mallayuddhaṃ mayā sārdhaṃ kuru duṣkulasaṃbhava

07,114.079d*0917_06 mahābalo mahābhogī kīcako nihato yathā

07,114.079d*0917_07 tathā tvāṃ ghātayiṣyāmi paśyatsu sarvarājasu

07,114.079d*0917_08 bhīmasya matam ājñāya karṇo buddhimatāṃ varaḥ

07,114.079d*0917_09 virarāma raṇāt tasmāt paśyatāṃ sarvadhanvinām

07,114.079d*0918_01 bhīmo 'pi rathināṃ śreṣṭho dhanadāc chāpam āptavān

07,114.079d*0918_02 gataḥ padmāpahāreṇa praṇāmaṃ nākarot purā

07,114.079d*0918_03 anena kāraṇenaiva karṇād bhayam avāptavān

07,114.079d*0918_04 karṇenāpi tadotsṛṣṭo mātur vacanakāriṇā

07,114.080a evaṃ taṃ virathaṃ kṛtvā karṇo rājan vyakatthata

07,114.080c pramukhe vṛṣṇisiṃhasya pārthasya ca mahātmanaḥ

07,114.080d*0919_01 taṃ bruvāṇaṃ tu bhīmas tu kāṅkṣan bhīmaparākramaḥ

07,114.080d*0919_02 na cākārṣīd drutaṃ smṛtvā hy arjunasya mahābalam

07,114.080d*0919_03 tasya kārmukam ārujya babhañjāśu parākramī

07,114.080d*0919_04 tato dṛṣṭvā mahārāja vāsudevo mahādyutiḥ

07,114.080d*0919_05 saṃjayaḥ

07,114.080d*0919_05 arjunārjuna paśyemaṃ bhīmaṃ karṇena bādhitam

07,114.080d*0919_06 evam uktas tadā pārthaḥ keśavena mahātmanā

07,114.080d*0919_07 bhīmasenaṃ tathābhūtaṃ krodhasaṃraktalocanaḥ

07,114.080d*0919_08 amarṣavaśam āpanno nirdahann iva cakṣuṣā

07,114.080d*0920_01 karṇena virathīkṛtya tarjyamānaṃ vṛkodaram

07,114.080d*0920_02 dṛṣṭvārjuno bhṛśaṃ kruddhaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ

07,114.081a tato rājañ śilādhautāñ śarāñ śākhāmṛgadhvajaḥ

07,114.081c prāhiṇot sūtaputrāya keśavena pracoditaḥ

07,114.082a tataḥ pārthabhujotsṛṣṭāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ

07,114.082c gāṇḍīvaprabhavāḥ karṇaṃ haṃsāḥ krauñcam ivāviśan

07,114.083a sa bhujaṃgair ivāyastair gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ

07,114.083c bhīmasenād apāsedhat sūtaputraṃ dhanaṃjayaḥ

07,114.084a sa chinnadhanvā bhīmena dhanaṃjayaśarāhataḥ

07,114.084c karṇo bhīmād apāyāsīd rathena mahatā drutam

07,114.085a bhīmo 'pi sātyaker vāhaṃ samāruhya nararṣabhaḥ

07,114.085c anvayād bhrātaraṃ saṃkhye pāṇḍavaṃ savyasācinam

07,114.085d*0921_01 so 'vaplutya drutaṃ sūto yuyudhānarathaṃ yayau

07,114.086a tataḥ karṇaṃ samuddiśya tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ

07,114.086c nārācaṃ krodhatāmrākṣaḥ praiṣīn mṛtyum ivāntakaḥ

07,114.087a sa garutmān ivākāśe prārthayan bhujagottamam

07,114.087c nārāco 'bhyapatat karṇaṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvacoditaḥ

07,114.088a tam antarikṣe nārācaṃ drauṇiś ciccheda patriṇā

07,114.088c dhanaṃjayabhayāt karṇam ujjihīrṣur mahārathaḥ

07,114.089a tato drauṇiṃ catuḥṣaṣṭyā vivyādha kupito 'rjunaḥ

07,114.089b*0922_01 taṃ parīpsan mahārāja satyajit pārtham abhyayāt

07,114.089b*0922_02 śareṇaikena vivyātha taṃ rājānaṃ mahābalaḥ

07,114.089b*0922_03 karṇe pārthena vikṣiptaṃ nārācaṃ drauṇir acchinat

07,114.089c śilīmukhair mahārāja mā gās tiṣṭheti cābravīt

07,114.090a sa tu mattagajākīrṇam anīkaṃ rathasaṃkulam

07,114.090c tūrṇam abhyāviśad drauṇir dhanaṃjayaśarārditaḥ

07,114.091a tataḥ suvarṇapṛṣṭhānāṃ dhanuṣāṃ kūjatāṃ raṇe

07,114.091c śabdaṃ gāṇḍīvaghoṣeṇa kaunteyo 'bhyabhavad balī

07,114.092a dhanaṃjayas tathā yāntaṃ pṛṣṭhato drauṇim abhyayāt

07,114.092c nātidīrgham ivādhvānaṃ śaraiḥ saṃtrāsayan balam

07,114.093a vidārya dehān nārācair naravāraṇavājinām

07,114.093c kaṅkabarhiṇavāsobhir balaṃ vyadhamad arjunaḥ

07,114.094a tad balaṃ bharataśreṣṭha savājidvipamānavam

07,114.094c pākaśāsanir āyastaḥ pārthaḥ saṃnijaghāna ha

07,115.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,115.001*0923_01 dātavyam adya manye 'haṃ pāṇḍavānāṃ svakaṃ punaḥ

07,115.001*0923_02 na vigraho hi balinā śreyase syād yathātathā

07,115.001*0923_03 pādayoḥ praṇatenāpi bhuktvāpy ucchiṣṭam apy areḥ

07,115.001*0923_04 ato 'nyad vāpi kṛtvaiva jīvyaṃ loke nareṇa vai

07,115.001*0923_05 jīvataiva paro lokaḥ sādhyate caiva sarvathā

07,115.001*0923_06 ajīvatas tathaivāsīn na sukhaṃ na parā gatiḥ

07,115.001*0923_07 vināśe sarvathotpanne na bālo budhyate kriyām

07,115.001*0923_08 mithyābhimānadagdho hi na budhyeta kṛtākṛte

07,115.001a ahany ahani me dīptaṃ yaśaḥ patati saṃjaya

07,115.001c hatā me bahavo yodhā manye kālasya paryayam

07,115.002a dhanaṃjayas tu saṃkruddhaḥ praviṣṭo māmakaṃ balam

07,115.002c rakṣitaṃ droṇakarṇābhyām apraveśyaṃ surair api

07,115.003a tābhyām ūrjitavīryābhyām āpyāyitaparākramaḥ

07,115.003c sahitaḥ kṛṣṇabhīmābhyāṃ śinīnām ṛṣabheṇa ca

07,115.004a tadā prabhṛti mā śoko dahaty agnir ivāśayam

07,115.004c grastān hi pratipaśyāmi bhūmipālān sasaindhavān

07,115.005a apriyaṃ sumahat kṛtvā sindhurājaḥ kirīṭinaḥ

07,115.005c cakṣurviṣayam āpannaḥ kathaṃ mucyeta jīvitaḥ

07,115.006a anumānāc ca paśyāmi nāsti saṃjaya saindhavaḥ

07,115.006b*0924_01 kruddhasya devarājasya śakrasyeva mahādyuteḥ

07,115.006c yuddhaṃ tu tad yathā vṛttaṃ tan mamācakṣva pṛcchataḥ

07,115.007a yac ca vikṣobhya mahatīṃ senāṃ saṃloḍya cāsakṛt

07,115.007c ekaḥ praviṣṭaḥ saṃkruddho nalinīm iva kuñjaraḥ

07,115.008a tasya vṛṣṇipravīrasya brūhi yuddhaṃ yathātatham

07,115.008c dhanaṃjayārthe yat tasya kuśalo hy asi saṃjaya

07,115.009 saṃjaya uvāca

07,115.009a tathā tu vaikartanapīḍitaṃ taṃ; bhīmaṃ prayāntaṃ puruṣapravīram

07,115.009c samīkṣya rājan naravīramadhye; śinipravīro 'nuyayau rathena

07,115.010a nadan yathā vajradharas tapānte; jvalan yathā jaladānte ca sūryaḥ

07,115.010c nighnann amitrān dhanuṣā dṛḍhena; saṃkampayaṃs tava putrasya senām

07,115.011a taṃ yāntam aśvai rajataprakāśair; āyodhane naravīraṃ carantam

07,115.011c nāśaknuvan vārayituṃ tvadīyāḥ; sarve rathā bhārata mādhavāgryam

07,115.012a amarṣapūrṇas tv anivṛttayodhī; śarāsanī kāñcanavarmadhārī

07,115.012c alambusaḥ sātyakiṃ mādhavāgryam; avārayad rājavaro 'bhipatya

07,115.013a tayor abhūd bhārata saṃprahāras; tathāgato naiva babhūva kaś cit

07,115.013c praikṣanta evāhavaśobhinau tau; yodhās tvadīyāś ca pare ca sarve

07,115.014a avidhyad enaṃ daśabhiḥ pṛṣatkair; alambuso rājavaraḥ prasahya

07,115.014c anāgatān eva tu tān pṛṣatkāṃś; ciccheda bāṇaiḥ śinipuṃgavo 'pi

07,115.015a punaḥ sa bāṇais tribhir agnikalpair; ākarṇapūrṇair niśitaiḥ supuṅkhaiḥ

07,115.015c vivyādha dehāvaraṇaṃ vidārya; te sātyaker āviviśuḥ śarīram

07,115.016a taiḥ kāyam asyāgnyanilaprabhāvair; vidārya bāṇair aparair jvaladbhiḥ

07,115.016c ājaghnivāṃs tān rajataprakāśān; aśvāṃś caturbhiś caturaḥ prasahya

07,115.017a tathā tu tenābhihatas tarasvī; naptā śineś cakradharaprabhāvaḥ

07,115.017c alambusasyottamavegavadbhir; hayāṃś caturbhir nijaghāna bāṇaiḥ

07,115.018a athāsya sūtasya śiro nikṛtya; bhallena kālānalasaṃnibhena

07,115.018c sakuṇḍalaṃ pūrṇaśaśiprakāśaṃ; bhrājiṣṇu vaktraṃ nicakarta dehāt

07,115.019a nihatya taṃ pārthivaputrapautraṃ; saṃkhye madhūnām ṛṣabhaḥ pramāthī

07,115.019c tato 'nvayād arjunam eva vīraḥ; sainyāni rājaṃs tava saṃnivārya

07,115.020a anvāgataṃ vṛṣṇivaraṃ samīkṣya; tathārimadhye parivartamānam

07,115.020c ghnantaṃ kurūṇām iṣubhir balāni; punaḥ punar vāyur ivābhrapūgān

07,115.021a tato 'vahan saindhavāḥ sādhu dāntā; gokṣīrakundenduhimaprakāśāḥ

07,115.021c suvarṇajālāvatatāḥ sadaśvā; yato yataḥ kāmayate nṛsiṃhaḥ

07,115.022a athātmajās te sahitābhipetur; anye ca yodhās tvaritās tvadīyāḥ

07,115.022c kṛtvā mukhaṃ bhārata yodhamukhyaṃ; duḥśāsanaṃ tvatsutam ājamīḍha

07,115.023a te sarvataḥ saṃparivārya saṃkhye; śaineyam ājaghnur anīkasāhāḥ

07,115.023c sa cāpi tān pravaraḥ sātvatānāṃ; nyavārayad bāṇajālena vīraḥ

07,115.024a nivārya tāṃs tūrṇam amitraghātī; naptā śineḥ patribhir agnikalpaiḥ

07,115.024c duḥśāsanasyāpi jaghāna vāhān; udyamya bāṇāsanam ājamīḍha

07,115.024d*0925_01 tato 'rjuno harṣam avāpa saṃkhye

07,115.024d*0925_02 kṛṣṇaś ca dṛṣṭvā puruṣapravīram

07,116.001 saṃjaya uvāca

07,116.001a tam udyataṃ mahābāhuṃ duḥśāsanarathaṃ prati

07,116.001c tvaritaṃ tvaraṇīyeṣu dhanaṃjayahitaiṣiṇam

07,116.002a trigartānāṃ maheṣvāsāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ

07,116.002c senāsamudram āviṣṭam ānartaṃ paryavārayan

07,116.003a athainaṃ rathavaṃśena sarvataḥ saṃnivārya te

07,116.003c avākirañ śaravrātaiḥ kruddhāḥ paramadhanvinaḥ

07,116.004a ajayad rājaputrāṃs tān yatamānān mahāraṇe

07,116.004c ekaḥ pañcāśataṃ śatrūn sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,116.005a saṃprāpya bhāratīmadhyaṃ talaghoṣasamākulam

07,116.005c asiśaktigadāpūrṇam aplavaṃ salilaṃ yathā

07,116.005d*0926_01 athainam anuvṛttās tu trigartāḥ sahitāḥ punaḥ

07,116.005d*0926_02 tīvreṇa rathavaṃśena mahatā paryavārayan

07,116.005d*0926_03 vikarṣanto 'timātrāṇi cāpāni bharatarṣabha

07,116.006a tatrādbhutam apaśyāma śaineyacaritaṃ raṇe

07,116.006c pratīcyāṃ diśi taṃ dṛṣṭvā prācyāṃ paśyāma lāghavāt

07,116.007a udīcīṃ dakṣiṇāṃ prācīṃ pratīcīṃ prasṛtas tathā

07,116.007b*0927_01 nṛtyann iva jale śrānto yadā sthalam upeyivān

07,116.007b*0928_01 punar madhyagato vīra āhave yuddhadurmadaḥ

07,116.007b*0928_02 ekaḥ paryacarad raṅge bahudhā sa mahārathaḥ

07,116.007c nṛtyann ivācarac chūro yathā rathaśataṃ tathā

07,116.008a tad dṛṣṭvā caritaṃ tasya siṃhavikrāntagāminaḥ

07,116.008c trigartāḥ saṃnyavartanta saṃtaptāḥ svajanaṃ prati

07,116.008d*0929_01 tāṃ ca senām atikramya trigartānāṃ nararṣabhaḥ

07,116.008d*0929_02 ajayac chūrasenāṃś ca yatamānān mahāraṇe

07,116.008d*0929_03 ekas tato mahābāhuḥ sahasrāñ śatrutāpanaḥ

07,116.008d*0929_04 saṃnaddhānāṃ padātīnām avadhīt puruṣarṣabhaḥ

07,116.009a tam anye śūrasenānāṃ śūrāḥ saṃkhye nyavārayan

07,116.009c niyacchantaḥ śaravrātair mattaṃ dvipam ivāṅkuśaiḥ

07,116.010a tān nyavārayad āyastān muhūrtam iva sātyakiḥ

07,116.010c tataḥ kaliṅgair yuyudhe so 'cintyabalavikramaḥ

07,116.011a tāṃ ca senām atikramya kaliṅgānāṃ duratyayām

07,116.011c atha pārthaṃ mahābāhur dhanaṃjayam upāsadat

07,116.011d*0930_01 tair vārito mahārāja satyakaḥ pratyavārayat

07,116.011d*0930_02 jaghāna subahūn yaudhāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,116.011d*0930_03 te hatā nipatanti sma pramṛṣṭā dīrghabāhunā

07,116.011d*0930_04 tataḥ prāyād asaṃbhrānto dadarśa ca dhanaṃjayam

07,116.012a tarann iva jale śrānto yathā sthalam upeyivān

07,116.012c taṃ dṛṣṭvā puruṣavyāghraṃ yuyudhānaḥ samāśvasat

07,116.013a tam āyāntam abhiprekṣya keśavo 'rjunam abravīt

07,116.013c asāv āyāti śaineyas tava pārtha padānugaḥ

07,116.014a eṣa śiṣyaḥ sakhā caiva tava satyaparākramaḥ

07,116.014c sarvān yodhāṃs tṛṇīkṛtya vijigye puruṣarṣabhaḥ

07,116.015a eṣa kauravayodhānāṃ kṛtvā ghoram upadravam

07,116.015c tava prāṇaiḥ priyataraḥ kirīṭinn eti sātyakiḥ

07,116.016a eṣa droṇaṃ tathā bhojaṃ kṛtavarmāṇam eva ca

07,116.016c kadarthīkṛtya viśikhaiḥ phalgunābhyeti sātyakiḥ

07,116.017a dharmarājapriyānveṣī hatvā yodhān varān varān

07,116.017c śūraś caiva kṛtāstraś ca phalgunābhyeti sātyakiḥ

07,116.018a kṛtvā suduṣkaraṃ karma sainyamadhye mahābalaḥ

07,116.018c tava darśanam anvicchan pāṇḍavābhyeti sātyakiḥ

07,116.019a bahūn ekarathenājau yodhayitvā mahārathān

07,116.019c ācāryapramukhān pārtha āyāty eṣa hi sātyakiḥ

07,116.020a svabāhubalam āśritya vidārya ca varūthinīm

07,116.020c preṣito dharmaputreṇa parthaiṣo 'bhyeti sātyakiḥ

07,116.020d*0931_01 priyaśiṣyaś ca te pārtha tvayā tulyaparākramaḥ

07,116.020d*0931_02 vidārya kauravīṃ senām eṣa āyāti satyakaḥ

07,116.021a yasya nāsti samo yodhaḥ kauraveṣu kathaṃ cana

07,116.021c so 'yam āyāti kaunteya sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,116.022a kurusainyād vimukto vai siṃho madhyād gavām iva

07,116.022c nihatya bahulāḥ senāḥ pārthaiṣo 'bhyeti sātyakiḥ

07,116.023a eṣa rājasahasrāṇāṃ vaktraiḥ paṅkajasaṃnibhaiḥ

07,116.023c āstīrya vasudhāṃ pārtha kṣipram āyāti sātyakiḥ

07,116.024a eṣa duryodhanaṃ jitvā bhrātṛbhiḥ sahitaṃ raṇe

07,116.024c nihatya jalasaṃdhaṃ ca kṣipram āyāti sātyakiḥ

07,116.025a rudhiraughavatīṃ kṛtvā nadīṃ śoṇitakardamām

07,116.025b*0932_01 rudhirasya nadīṃ kṛtvā rathebhanaravājinām

07,116.025c tṛṇavan nyasya kauravyān eṣa āyāti sātyakiḥ

07,116.025d*0933_01 iti tasya vacaḥ śrutvā keśavasyārjunas tadā

07,116.026a tato 'prahṛṣṭaḥ kaunteyaḥ keśavaṃ vākyam abravīt

07,116.026c na me priyaṃ mahābāho yan mām abhyeti sātyakiḥ

07,116.027a na hi jānāmi vṛttāntaṃ dharmarājasya keśava

07,116.027c sātvatena vihīnaḥ sa yadi jīvati vā na vā

07,116.028a etena hi mahābāho rakṣitavyaḥ sa pārthivaḥ

07,116.028c tam eṣa katham utsṛjya mama kṛṣṇa padānugaḥ

07,116.029a rājā droṇāya cotsṛṣṭaḥ saindhavaś cānipātitaḥ

07,116.029c pratyudyātaś ca śaineyam eṣa bhūriśravā raṇe

07,116.030a so 'yaṃ gurutaro bhāraḥ saindhavān me samāhitaḥ

07,116.030c jñātavyaś ca hi me rājā rakṣitavyaś ca sātyakiḥ

07,116.031a jayadrathaś ca hantavyo lambate ca divākaraḥ

07,116.031c śrāntaś caiṣa mahābāhur alpaprāṇaś ca sāṃpratam

07,116.032a pariśrāntā hayāś cāsya hayayantā ca mādhava

07,116.032c na ca bhūriśravāḥ śrāntaḥ sasahāyaś ca keśava

07,116.032d*0934_01 bhūriśravāḥ kṛtāstraś ca rakṣyo mādhava satyakaḥ

07,116.033a apīdānīṃ bhaved asya kṣemam asmin samāgame

07,116.033c kaccin na sāgaraṃ tīrtvā sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,116.033e goṣpadaṃ prāpya sīdeta mahaujāḥ śinipuṃgavaḥ

07,116.034a api kauravamukhyena kṛtāstreṇa mahātmanā

07,116.034c sametya bhūriśravasā svastimān sātyakir bhavet

07,116.035a vyatikramam imaṃ manye dharmarājasya keśava

07,116.035c ācāryād bhayam utsṛjya yaḥ preṣayati sātyakim

07,116.036a grahaṇaṃ dharmarājasya khagaḥ śyena ivāmiṣam

07,116.036c nityam āśaṃsate droṇaḥ kaccit syāt kuśalī nṛpaḥ

07,116.036d*0935_01 āmiṣārthī yathā śyeno nityaṃ tiṣṭhati brāhmaṇaḥ

07,116.036d*0935_02 grahaṇe dharmaputrasya kaś cit kṣemī bhaven nṛpaḥ

07,117.001 saṃjaya uvāca

07,117.001a tam āpatantaṃ saṃprekṣya sātvataṃ yuddhadurmadam

07,117.001c krodhād bhūriśravā rājan sahasā samupādravat

07,117.002a tam abravīn mahābāhuḥ kauravyaḥ śinipuṃgavam

07,117.002c adya prāpto 'si diṣṭyā me cakṣurviṣayam ity uta

07,117.003a cirābhilaṣitaṃ kāmam adya prāpsyāmi saṃyuge

07,117.003c na hi me mokṣyase jīvan yadi notsṛjase raṇam

07,117.004a adya tvāṃ samare hatvā nityaṃ śūrābhimāninam

07,117.004c nandayiṣyāmi dāśārha kururājaṃ suyodhanam

07,117.005a adya madbāṇanirdagdhaṃ patitaṃ dharaṇītale

07,117.005c drakṣyatas tvāṃ raṇe vīrau sahitau keśavārjunau

07,117.006a adya dharmasuto rājā śrutvā tvāṃ nihataṃ mayā

07,117.006c savrīḍo bhavitā sadyo yenāsīha praveśitaḥ

07,117.007a adya me vikramaṃ pārtho vijñāsyati dhanaṃjayaḥ

07,117.007c tvayi bhūmau vinihate śayāne rudhirokṣite

07,117.008a cirābhilaṣito hy adya tvayā saha samāgamaḥ

07,117.008c purā devāsure yuddhe śakrasya balinā yathā

07,117.009a adya yuddhaṃ mahāghoraṃ tava dāsyāmi sātvata

07,117.009c tato jñāsyasi tattvena madvīryabalapauruṣam

07,117.010a adya saṃyamanīṃ yātā mayā tvaṃ nihato raṇe

07,117.010c yathā rāmānujenājau rāvaṇir lakṣmaṇena vai

07,117.011a adya kṛṣṇaś ca pārthaś ca dharmarājaś ca mādhava

07,117.011c hate tvayi nirutsāhā raṇaṃ tyakṣyanty asaṃśayam

07,117.012a adya te 'pacitiṃ kṛtvā śitair mādhava sāyakaiḥ

07,117.012c tatstriyo nandayiṣyāmi ye tvayā nihatā raṇe

07,117.013a cakṣurviṣayasaṃprāpto na tvaṃ mādhava mokṣyase

07,117.013c siṃhasya viṣayaṃ prāpto yathā kṣudramṛgas tathā

07,117.014a yuyudhānas tu taṃ rājan pratyuvāca hasann iva

07,117.014c kauraveya na saṃtrāso vidyate mama saṃyuge

07,117.014d*0936_01 nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyo vāṅmātreṇa tu kevalam

07,117.015a sa māṃ nihanyāt saṃgrāme yo māṃ kuryān nirāyudham

07,117.015c samās tu śāśvatīr hanyād yo māṃ hanyād dhi saṃyuge

07,117.016a kiṃ mṛṣoktena bahunā karmaṇā tu samācara

07,117.016c śāradasyeva meghasya garjitaṃ niṣphalaṃ hi te

07,117.017a śrutvaitad garjitaṃ vīra hāsyaṃ hi mama jāyate

07,117.017c cirakālepsitaṃ loke yuddham adyāstu kaurava

07,117.018a tvarate me matis tāta tvayi yuddhābhikāṅkṣiṇi

07,117.018c nāhatvā saṃnivartiṣye tvām adya puruṣādhama

07,117.019a anyonyaṃ tau tadā vāgbhis takṣantau narapuṃgavau

07,117.019c jighāṃsū paramakruddhāv abhijaghnatur āhave

07,117.020a sametau tau naravyāghrau śuṣmiṇau spardhinau raṇe

07,117.020c dviradāv iva saṃkruddhau vāśitārthe madotkaṭau

07,117.021a bhūriśravāḥ sātyakiś ca vavarṣatur ariṃdamau

07,117.021c śaravarṣāṇi bhīmāni meghāv iva parasparam

07,117.021c*0937_01 tāv ubhau śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām

07,117.021c*0937_02 bhūriśravāḥ sātyakiś ca

07,117.022a saumadattis tu śaineyaṃ pracchādyeṣubhir āśugaiḥ

07,117.022c jighāṃsur bharataśreṣṭha vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ

07,117.023a daśabhiḥ sātyakiṃ viddhvā saumadattir athāparān

07,117.023c mumoca niśitān bāṇāñ jighāṃsuḥ śinipuṃgavam

07,117.023c*0938_01 daśabhiḥ satyako 'vidhyat saumadattim athāśugaiḥ

07,117.023c*0938_02 saumadattiḥ śarān asyañ

07,117.024a tān asya viśikhāṃs tīkṣṇān antarikṣe viśāṃ pate

07,117.024c aprāptān astramāyābhir agrasat sātyakiḥ prabho

07,117.025a tau pṛthak śaravarṣābhyām avarṣetāṃ parasparam

07,117.025c uttamābhijanau vīrau kuruvṛṣṇiyaśaskarau

07,117.026a tau nakhair iva śārdūlau dantair iva mahādvipau

07,117.026c rathaśaktibhir anyonyaṃ viśikhaiś cāpy akṛntatām

07,117.027a nirbhidantau hi gātrāṇi vikṣarantau ca śoṇitam

07,117.027c vyaṣṭambhayetām anyonyaṃ prāṇadyūtābhidevinau

07,117.028a evam uttamakarmāṇau kuruvṛṣṇiyaśaskarau

07,117.028c parasparam ayudhyetāṃ vāraṇāv iva yūthapau

07,117.029a tāv adīrgheṇa kālena brahmalokapuraskṛtau

07,117.029c jigīṣantau paraṃ sthānam anyonyam abhijaghnatuḥ

07,117.030a sātyakiḥ saumadattiś ca śaravṛṣṭyā parasparam

07,117.030c hṛṣṭavad dhārtarāṣṭrāṇāṃ paśyatām abhyavarṣatām

07,117.030d*0939_01 vṛṣṭiṃ tām abhivarṣantau śarāṇāṃ mahatīṃ tadā

07,117.031a saṃpraikṣanta janās tatra yudhyamānau yudhāṃ patī

07,117.031c yūthapau vāśitāhetoḥ prayuddhāv iva kuñjarau

07,117.031d*0940_01 bhūyo bhūyaḥ śarai rājaṃs takṣantau krodhamūrcchitau

07,117.031d*0940_02 ayudhyetāṃ mahāraṅge vane kesariṇāv iva

07,117.031d*0940_03 marmajñāv iva saṃkruddhau jighāṃsantau jagarjatuḥ

07,117.031d*0940_04 vimardantāv athānyonyaṃ balavajradharāv iva

07,117.031d*0940_05 athānyonyaṃ patākāś ca rathopakaraṇāni ca

07,117.031d*0940_06 saṃcicchedatur āyastau bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,117.031d*0940_07 punaś ca śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām

07,117.031d*0940_08 ubhau ca jaghnatus tūrṇam itaretarasārathī

07,117.032a anyonyasya hayān hatvā dhanuṣī vinikṛtya ca

07,117.032c virathāv asiyuddhāya sameyātāṃ mahāraṇe

07,117.033a ārṣabhe carmaṇī citre pragṛhya vipule śubhe

07,117.033c vikośau cāpy asī kṛtvā samare tau viceratuḥ

07,117.034a carantau vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ

07,117.034c muhur ājaghnatuḥ kruddhāv anyonyam arimardanau

07,117.035a sakhaḍgau citravarmāṇau saniṣkāṅgadabhūṣaṇau

07,117.035b*0941_01 bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṃ viplutaṃ drutam

07,117.035b*0941_02 saṃpātaṃ samudīrṇaṃ ca darśayantau yaśasvinau

07,117.035b*0941_03 asibhyāṃ saṃprajahrāte parasparam ariṃdamau

07,117.035b*0941_04 ubhau chidraiṣiṇau vīrāv ubhau citraṃ vavalgatuḥ

07,117.035b*0941_05 darśayantāv ubhau śikṣāṃ lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ tathā

07,117.035c raṇe raṇotkaṭau rājann anyonyaṃ paryakarṣatām

07,117.036a muhūrtam iva rājendra parikṛṣya parasparam

07,117.036c paśyatāṃ sarvasainyānāṃ vīrāv āśvasatāṃ punaḥ

07,117.037a asibhyāṃ carmaṇī śubhre vipule ca śarāvare

07,117.037c nikṛtya puruṣavyāghrau bāhuyuddhaṃ pracakratuḥ

07,117.038a vyūḍhoraskau dīrghabhujau niyuddhakuśalāv ubhau

07,117.038c bāhubhiḥ samasajjetām āyasaiḥ parighair iva

07,117.039a tayor āsan bhujāghātā nigrahapragrahau tathā

07,117.039c śikṣābalasamudbhūtāḥ sarvayodhapraharṣaṇāḥ

07,117.040a tayor nṛvarayo rājan samare yudhyamānayoḥ

07,117.040c bhīmo 'bhavan mahāśabdo vajraparvatayor iva

07,117.041a dvipāv iva viṣāṇāgraiḥ śṛṅgair iva maharṣabhau

07,117.041b*0942_01 bhujayoktrāvabandhaiś ca śirobhyāṃ cāvaghātanaiḥ

07,117.041b*0942_02 pādāvakarṣasaṃdānais tomarāṃkuśalāsanaiḥ

07,117.041b*0942_03 pādodaravibandhaiś ca bhūmāv udbhramaṇais tathā

07,117.041b*0942_04 gatapratyāgatākṣepaiḥ pātanotthānasaṃplutaiḥ

07,117.041c yuyudhāte mahātmānau kurusātvatapuṃgavau

07,117.041d*0943_01 dvātriṃśat karaṇāni syur yāni yuddhāni bhārata

07,117.041d*0943_02 tāny adarśayatāṃ tatra yudhyamānau mahābalau

07,117.042a kṣīṇāyudhe sātvate yudhyamāne; tato 'bravīd arjunaṃ vāsudevaḥ

07,117.042c paśyasvainaṃ virathaṃ yudhyamānaṃ; raṇe ketuṃ sarvadhanurdharāṇām

07,117.042d*0944_00 saṃjaya uvāca

07,117.042d*0944_01 sindhurājavadhe saktaṃ pārthaṃ kṛṣṇo 'bravīt punaḥ

07,117.042d*0944_02 sīdantaṃ sātyakiṃ paśya pārthainaṃ parirakṣa ca

07,117.043a praviṣṭo bhāratīṃ senāṃ tava pāṇḍava pṛṣṭhataḥ

07,117.043c yodhitaś ca mahāvīryaiḥ sarvair bhārata bhārataiḥ

07,117.043d*0945_01 dhārtarāṣṭrāś ca ye mukhyā ye ca mukhyā mahārathāḥ

07,117.043d*0945_02 nihatā vṛṣṇivīreṇa śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,117.044a pariśrānto yudhāṃ śreṣṭhaḥ saṃprāpto bhūridakṣiṇam

07,117.044c yuddhakāṅkṣiṇam āyāntaṃ naitat samam ivārjuna

07,117.045a tato bhūriśravāḥ kruddhaḥ sātyakiṃ yuddhadurmadam

07,117.045c udyamya nyahanad rājan matto mattam iva dvipam

07,117.045d*0946_01 tato jaladanirghoṣaḥ samīpe nṛpasattama

07,117.046a rathasthayor dvayor yuddhe kruddhayor yodhamukhyayoḥ

07,117.046c keśavārjunayo rājan samare prekṣamāṇayoḥ

07,117.047a atha kṛṣṇo mahābāhur arjunaṃ pratyabhāṣata

07,117.047b*0947_01 bahubhir yas tu senābhir durjayaḥ samare 'nagha

07,117.047c paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam

07,117.048a pariśrāntaṃ gataṃ bhūmau kṛtvā karma suduṣkaram

07,117.048c tavāntevāsinaṃ śūraṃ pālayārjuna sātyakim

07,117.049a na vaśaṃ yajñaśīlasya gacched eṣa varārihan

07,117.049c tvatkṛte puruṣavyāghra tad āśu kriyatāṃ vibho

07,117.050a athābravīd dhṛṣṭamanā vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ

07,117.050c paśya vṛṣṇipravīreṇa krīḍantaṃ kurupuṃgavam

07,117.050e mahādvipeneva vane mattena hariyūthapam

07,117.050f*0948_00 saṃjaya uvāca

07,117.050f*0948_01 ity evaṃ bhāṣamāṇe tu pāṇḍave vai dhanaṃjaye

07,117.051a hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha

07,117.051c yad udyamya mahābāhuḥ sātyakiṃ nyahanad bhuvi

07,117.051d*0949_01 pātite tv atha śaineye kṛṣṇo 'rjunam abhāṣata

07,117.052a sa siṃha iva mātaṅgaṃ vikarṣan bhūridakṣiṇaḥ

07,117.052c vyarocata kuruśreṣṭhaḥ sātvatapravaraṃ yudhi

07,117.052d*0950_00 arjuna uvāca

07,117.052d*0950_01 mām eva ca mahābāho pariyānti mahārathāḥ

07,117.052d*0950_02 yathāśakti yatante māṃ yodhayanto janārdana

07,117.052d*0950_03 dhruvaṃ ca yodhayāmy etāñ chidrānveṣaṇatatparān

07,117.052d*0950_04 rakṣāmi sātyakiṃ caiva saumadattiṃ vaśaṃ gatam

07,117.052d*0950_05 aprāpto na mayā kṛṣṇa hantuṃ bhūriśravā raṇe

07,117.052d*0950_06 anyena tu samāsaktaṃ mano notsahate mama

07,117.052d*0950_07 avaśyaṃ ca mayā kṛṣṇa vṛṣṇivīrasya rakṣaṇam

07,117.052d*0950_08 madarthaṃ yudhyamānasya kāryaṃ prāṇair api prabho

07,117.052d*0950_09 adharmo vāstu dharmo vā mama mādhava mādhavaḥ

07,117.052d*0950_10 saṃjaya uvāca

07,117.052d*0950_10 pareṇa nihato mā sma prāṇān hāsīn mahārathaḥ

07,117.052d*0950_11 evam uktvārjunaḥ kṛṣṇaṃ parān āśu śitaiḥ śaraiḥ

07,117.052d*0950_12 chādayām āsa saṃkruddhaḥ pare cāpi dhanaṃjayam

07,117.052d*0950_13 evaṃ sma yudhyate vīraḥ sātyakiṃ ca muhur muhuḥ

07,117.052d*0950_14 prekṣate sma naravyāghro bhūriśravasam eva ca

07,117.053a atha kośād viniṣkṛṣya khaḍgaṃ bhūriśravā raṇe

07,117.053c mūrdhajeṣu nijagrāha padā corasy atāḍayat

07,117.053d*0951_01 ākramya cāpy athodyamya sa sāsiṃ subhujo bhujam

07,117.053d*0951_02 śuśubhe sa bhujas tasya tapanīyavibhūṣitaḥ

07,117.053d*0951_03 madhye rathasamūhasya indradhvaja ivocchritaḥ

07,117.053d*0952_01 tato 'sya chettum ārabdhaḥ śiraḥ kāyāt sakuṃḍalam

07,117.053d*0952_02 tāvat kṣaṇāt sātvato 'pi śiraḥ saṃbhramayaṃs tvaran

07,117.053d*0952_03 yathā rathāṃgaṃ kaulālo daṇḍaviddhaṃ tu bhārata

07,117.053d*0952_04 sahaiva bhūriśravaso bāhunā keśadhāriṇā

07,117.053d*0953_01 grastaṃ tam atibhīmena pañcāsyeneva bhoginā

07,117.053d*0954_01 hāhākṛtam abhūt sarvaṃ pāṇḍavānāṃ mahad balam

07,117.053d*0954_02 tāvakāś ca mudā yuktāḥ siṃhanādaṃ vicukruśuḥ

07,117.053d*0954_03 nimīlitākṣās tv abhavañ janāḥ saṃgrāmabhīravaḥ

07,117.053d*0954_04 tathā bhūriśravogras te sātvate naṣṭavikrame

07,117.054a tathā tu parikṛṣyantaṃ dṛṣṭvā sātvatam āhave

07,117.054c vāsudevas tato rājan bhūyo 'rjunam abhāṣata

07,117.055a paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam

07,117.055c tava śiṣyaṃ mahābāho dhanuṣy anavaraṃ tvayā

07,117.056a asatyo vikramaḥ pārtha yatra bhūriśravā raṇe

07,117.056c viśeṣayati vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ satyavikramam

07,117.056d*0955_01 bahubhir mahārathair eṣa parākrāntair yuyutsubhiḥ

07,117.056d*0955_02 yuddhvā bhṛśaṃ pariśrāntaḥ kṣīṇāyudhaparicchadaḥ

07,117.057a evam ukto mahābāhur vāsudevena pāṇḍavaḥ

07,117.057c manasā pūjayām āsa bhūriśravasam āhave

07,117.058a vikarṣan sātvataśreṣṭhaṃ krīḍamāna ivāhave

07,117.058c saṃharṣayati māṃ bhūyaḥ kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ

07,117.059a pravaraṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ yan na hanyād dhi sātyakim

07,117.059c mahādvipam ivāraṇye mṛgendra iva karṣati

07,117.060a evaṃ tu manasā rājan pārthaḥ saṃpūjya kauravam

07,117.060b*0956_01 ayudhyatāribhir vīras taṃ sma saṃprekṣate muhuḥ

07,117.060c vāsudevaṃ mahābāhur arjunaḥ pratyabhāṣata

07,117.061a saindhavāsaktadṛṣṭitvān nainaṃ paśyāmi mādhava

07,117.061c eṣa tv asukaraṃ karma yādavārthe karomy aham

07,117.061d*0957_01 mama śiṣyo mamārthāya yudhyate mama śatrubhiḥ

07,117.061d*0957_02 taṃ kṛṣṇa mokṣayiṣyāmi dāvāt siṃhaśiśuṃ yathā

07,117.062a ity uktvā vacanaṃ kurvan vāsudevasya pāṇḍavaḥ

07,117.062b*0958_01 tataḥ kṣurapraṃ niśitaṃ gāṇḍīve samayojayat

07,117.062b*0958_02 pārthabāhuvisṛṣṭaḥ sa maholkeva nabhaścyutā

07,117.062c sakhaḍgaṃ yajñaśīlasya patriṇā bāhum acchinat

07,118.001 saṃjaya uvāca

07,118.001a sa bāhur apatad bhūmau sakhaḍgaḥ saśubhāṅgadaḥ

07,118.001b*0959_01 yantramukto mahendrasya dhvajo vṛttotsavo yathā

07,118.001c ādadhaj jīvalokasya duḥkham uttamam uttamaḥ

07,118.002a prahariṣyan hṛto bāhur adṛśyena kirīṭinā

07,118.002c vegenābhyapatad bhūmau pañcāsya iva pannagaḥ

07,118.003a sa moghaṃ kṛtam ātmānaṃ dṛṣṭvā pārthena kauravaḥ

07,118.003c utsṛjya sātyakiṃ krodhād garhayām āsa pāṇḍavam

07,118.003d*0960_01 sa vibāhur mahārāja ekapakṣa ivāṇḍajaḥ

07,118.003d*0960_02 ekacakro ratho yadvad dharaṇīm āsthito nṛpaḥ

07,118.003d*0960_03 uvāca pāṇḍavaṃ caiva sarvakṣatrasya paśyataḥ

07,118.004a nṛśaṃsaṃ bata kaunteya karmedaṃ kṛtavān asi

07,118.004c apaśyato viṣaktasya yan me bāhum acicchidaḥ

07,118.004c*0961_01 **** **** vyāsaktasya ca sātvate

07,118.004c*0961_02 anāgaso 'nyamanaso

07,118.005a kiṃ nu vakṣyasi rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,118.005c kiṃ kurvāṇo mayā saṃkhye hato bhūriśravā iti

07,118.006a idam indreṇa te sākṣād upadiṣṭaṃ mahātmanā

07,118.006c astraṃ rudreṇa vā pārtha droṇenātha kṛpeṇa vā

07,118.007a nanu nāma svadharmajñas tvaṃ loke 'bhyadhikaḥ paraiḥ

07,118.007c ayudhyamānasya kathaṃ raṇe prahṛtavān asi

07,118.008a na pramattāya bhītāya virathāya prayācate

07,118.008c vyasane vartamānāya praharanti manasvinaḥ

07,118.009a idaṃ tu nīcācaritam asatpuruṣasevitam

07,118.009c katham ācaritaṃ pārtha tvayā karma suduṣkaram

07,118.010a āryeṇa sukaraṃ hy āhur āryakarma dhanaṃjaya

07,118.010c anāryakarma tv āryeṇa suduṣkarataraṃ bhuvi

07,118.011a yeṣu yeṣu naraḥ pārtha yatra yatra ca vartate

07,118.011c āśu tacchīlatām eti tad idaṃ tvayi dṛśyate

07,118.012a kathaṃ hi rājavaṃśyas tvaṃ kauraveyo viśeṣataḥ

07,118.012c kṣatradharmād apakrāntaḥ suvṛttaś caritavrataḥ

07,118.012d*0962_01 alpas tavāparādho 'tra na tvāṃ tāta vigarhaye

07,118.012d*0963_01 vārṣṇeyāpasadaṃ prāpya kṣudraṃ kṛtam idaṃ tvayā

07,118.013a idaṃ tu yad atikṣudraṃ vārṣṇeyārthe kṛtaṃ tvayā

07,118.013c vāsudevamataṃ nūnaṃ naitat tvayy upapadyate

07,118.014a ko hi nāma pramattāya pareṇa saha yudhyate

07,118.014c īdṛśaṃ vyasanaṃ dadyād yo na kṛṣṇasakho bhavet

07,118.015a vrātyāḥ saṃśliṣṭakarmāṇaḥ prakṛtyaiva vigarhitāḥ

07,118.015c vṛṣṇyandhakāḥ kathaṃ pārtha pramāṇaṃ bhavatā kṛtāḥ

07,118.015d@013_0000 saṃjaya uvāca

07,118.015d@013_0001 evam ukto raṇe pārtho bhūriśravasam abravīt

07,118.015d@013_0002 vyaktam eva hi jīrṇaḥ san buddhiṃ rañjayase nṛpa

07,118.015d@013_0003 anarthakam idaṃ sarvaṃ yat tvayā vyāhṛtaṃ prabho

07,118.015d@013_0004 hṛṣīkeśena saṃbandhaṃ garhase māṃ ca mūḍhavat

07,118.015d@013_0005 raṇānām asi dharmajñaḥ sarvaśāstrārthapāragaḥ

07,118.015d@013_0006 na cādharmam ahaṃ kuryāṃ jānaṃś caiva hi muhyase

07,118.015d@013_0007 yudhyante kṣatriyāḥ śatrūn svaiḥ svaiḥ parivṛtā nṛpa

07,118.015d@013_0008 bhrātṛbhiḥ pitṛbhiḥ putrais tathā saṃbandhibāndhavaiḥ

07,118.015d@013_0009 vayasyair atha mitraiś ca svabāhubalam āśritāḥ

07,118.015d@013_0010 ahaṃ hi sātyakiṃ śiṣyaṃ sukhasaṃbandhim eva ca

07,118.015d@013_0011 madarthe yudhyamānaṃ ca tyaktvā prāṇān sudustyajān

07,118.015d@013_0012 mama bāhuṃ raṇe rājan dakṣiṇaṃ yuddhadurmadam

07,118.015d@013_0013 nikṛtyamānaṃ taṃ dṛṣṭvā kathaṃ śatruvaśaṃ gatam

07,118.015d@013_0014 tvayā nikṛṣyamāṇaṃ ca dṛṣṭavān asmi niṣkriyam

07,118.015d@013_0015 na cātmā rakṣitavyo hi eko raṇagatena hi

07,118.015d@013_0016 yo yasya yudhyate 'rthāya sa saṃrakṣyo narādhipa

07,118.015d@013_0017 tai rakṣyamāṇaḥ sa nṛpo rakṣitavyo mahāmṛdhe

07,118.015d@013_0018 yady ahaṃ sātyakiṃ dṛṣṭvā tūṣṇīm āsiṣya āhave

07,118.015d@013_0019 tatas tena viyogaś ca prāpyaṃ narakam eva ca

07,118.015d@013_0020 rakṣitaś ca mayā yasmāt tasmāl labdho mayā sa ca

07,118.015d@013_0021 yaśaś caiva svapakṣebhyaḥ phalaṃ mitrasya rakṣaṇāt

07,118.015d@013_0022 yac ca māṃ garhase rājann anyena saha saṃgatam

07,118.015d@013_0023 kas tena saṃgamaṃ necchet tatra te buddhivibhramaḥ

07,118.015d@013_0024 kavacaṃ dhunvatas tubhyaṃ rathaṃ cārohataḥ svayam

07,118.015d@013_0025 dhanurjyāṃ karṣataś caiva yudhyataḥ saha śatrubhiḥ

07,118.015d@013_0026 evaṃ rathagajākīrṇe hayapattisamākule

07,118.015d@013_0027 siṃhanādoddhatarave gambhīre sainyasāgare

07,118.015d@013_0028 svaiś cāpi samupetasya vikrāntasya tathā raṇe

07,118.015d@013_0029 satyakena kathaṃ yogyaḥ saṃgrāmas te bhaviṣyati

07,118.015d@013_0030 bahubhiḥ saha saṃgamya nirjitya ca mahārathān

07,118.015d@013_0031 śrāntaś ca śrāntavāhaś ca kṣīṇasarvāyudhas tvayā

07,118.015d@013_0032 īdṛśaṃ sātyakiṃ saṃkhye nirjitya ca mahāratham

07,118.015d@013_0033 adhikaṃ tvaṃ vijānīṣe tathāpy anyamanā bhavān

07,118.015d@013_0034 yad icchasi śiraś cāsya asinā hartum āhave

07,118.015d@013_0035 tathā kṛcchragataṃ dṛṣṭvā sātyakiṃ kaḥ kṣamiṣyati

07,118.015d@013_0036 tvaṃ tu garhaya cātmānam ātmānaṃ yo na rakṣasi

07,118.015d@013_0037 kathaṃ kariṣyase vīra yo vā tvāṃ saṃśrayej janaḥ

07,118.015d@013_0038 āttaśastrasya hi raṇe vṛṣṇīputraṃ jighāṃsataḥ

07,118.015d@013_0039 chinnavān yad ahaṃ bāhuṃ naital lokavigarhitam

07,118.015d@013_0040 nyastaśastrasya hi punar vikalasya vivarmaṇaḥ

07,118.015d@013_0041 abhimanyor vadhaṃ tāta dhārmikaḥ ko nu pūjayet

07,118.016a evam uktvā mahābāhur yūpaketur mahāyaśāḥ

07,118.016b*0964_01 dhanaṃjayena vīreṇa viniḥśvasya muhur muhuḥ

07,118.016c yuyudhānaṃ parityajya raṇe prāyam upāviśat

07,118.017a śarān āstīrya savyena pāṇinā puṇyalakṣaṇaḥ

07,118.017c yiyāsur brahmalokāya prāṇān prāṇeṣv athājuhot

07,118.018a sūrye cakṣuḥ samādhāya prasannaṃ salile manaḥ

07,118.018c dhyāyan mahopaniṣadaṃ yogayukto 'bhavan muniḥ

07,118.019a tataḥ sa sarvasenāyāṃ janaḥ kṛṣṇadhanaṃjayau

07,118.019c garhayām āsa taṃ cāpi śaśaṃsa puruṣarṣabham

07,118.019d*0965_01 garhayām āsur apy etau śaśaṃsur bhūridakṣiṇam

07,118.020a nindyamānau tathā kṛṣṇau nocatuḥ kiṃ cid apriyam

07,118.020c praśasyamānaś ca tathā nāhṛṣyad yūpaketanaḥ

07,118.021a tāṃs tathā vādino rājan putrāṃs tava dhanaṃjayaḥ

07,118.021c amṛṣyamāṇo manasā teṣāṃ tasya ca bhāṣitam

07,118.022a asaṃkruddhamanā vācā smārayann iva bhārata

07,118.022c uvāca pāṇḍutanayaḥ sākṣepam iva phalgunaḥ

07,118.023a mama sarve 'pi rājāno jānanty etan mahāvratam

07,118.023c na śakyo māmako hantuṃ yo me syād bāṇagocare

07,118.024a yūpaketo samīkṣya tvaṃ na māṃ garhitum arhasi

07,118.024c na hi dharmam avijñāya yuktaṃ garhayituṃ param

07,118.025a āttaśastrasya hi raṇe vṛṣṇivīraṃ jighāṃsataḥ

07,118.025c yad ahaṃ bāhum acchaitsaṃ na sa dharmo vigarhitaḥ

07,118.025d*0966_01 acchinaṃ yad ahaṃ bāhuṃ tatra garhyaṃ kim asti ca

07,118.026a nyastaśastrasya bālasya virathasya vivarmaṇaḥ

07,118.026c abhimanyor vadhaṃ tāta dhārmikaḥ ko na pūjayet

07,118.026d*0967_01 nābhimanyor vadhaṃ yūyaṃ garhayadhvaṃ kutas tadā

07,118.026d@014_0001 duryodhanasya kṣudrasya na pramāṇe ca tiṣṭhataḥ

07,118.026d@014_0002 saumadatter ayaṃ sādhu sarvasāhāyyakāriṇaḥ

07,118.026d@014_0003 asmadīyā mayā rakṣyāḥ prāṇabādha upasthite

07,118.026d@014_0004 ye me pratyakṣato vīrā hanyerann iti me matiḥ

07,118.026d@014_0005 satyakaś ca vaśaṃ nītaḥ kauraveṇa mahātmanā

07,118.026d@014_0006 saṃjaya uvāca

07,118.026d@014_0006 tato mayaitac caritaṃ pratijñārakṣaṇaṃ prati

07,118.026d@014_0007 punaś ca kṛpayāviṣṭo bahu tat tad vicintayan

07,118.026d@014_0008 uvāca cainaṃ kauravyam arjunaḥ śokapīḍitaḥ

07,118.026d@014_0009 dhig astu kṣatradharmaṃ tu yatra tvaṃ puruṣeśvaraḥ

07,118.026d@014_0010 avasthām īdṛśīṃ prāptaḥ śaraṇyaḥ śaraṇapradaḥ

07,118.026d@014_0011 nātibhāraḥ kṛtāntasya vidyate kurunandana

07,118.026d@014_0012 yatra tvaṃ puruṣavyāghraḥ prāptaḥ pāpām imāṃ daśām

07,118.026d@014_0013 nātmanaḥ sukṛtasyāsya phalaṃ vai nṛpasattama

07,118.026d@014_0014 yatra tvaṃ kuruśārdūla prāptaḥ pāpām imāṃ daśām

07,118.026d@014_0015 rauravaṃ narakaṃ bhīmaṃ gamiṣyati suyodhanaḥ

07,118.026d@014_0016 yatkṛte naraśārdūlaḥ prāptaḥ pāpām imāṃ daśām

07,118.026d@014_0017 ko hi nāma pumāṃl loke mādṛśaḥ puruṣottama

07,118.026d@014_0018 praharet tvadvidhe tv adya pratijñā yadi no bhavet

07,118.027a evam uktas tu pārthena śirasā bhūmim aspṛśat

07,118.027c pāṇinā caiva savyena prāhiṇod asya dakṣiṇam

07,118.028a etat pārthasya tu vacas tataḥ śrutvā mahādyutiḥ

07,118.028c yūpaketur mahārāja tūṣṇīm āsīd avāṅmukhaḥ

07,118.029 arjuna uvāca

07,118.029a yā prītir dharmarāje me bhīme ca vadatāṃ vare

07,118.029c nakule sahadeve ca sā me tvayi śalāgraja

07,118.030a mayā tu samanujñātaḥ kṛṣṇena ca mahātmanā

07,118.030c gaccha puṇyakṛtāṃl lokāñ śibir auśīnaro yathā

07,118.030d*0968_00 vāsudeva uvāca

07,118.030d*0968_01 ye lokā mama vimalāḥ sakṛdvibhātā

07,118.030d*0968_02 brahmādyaiḥ suravṛṣabhair apīṣyamāṇāḥ

07,118.030d*0968_03 tān kṣipraṃ vraja satatāgnihotrayājin

07,118.030d*0968_04 mattulyo bhava garuḍottamāṅgayānaḥ

07,118.030d*0969_00 saṃjaya uvāca

07,118.030d*0969_01 dhanaṃjaye bruvaty evaṃ ghṛṇayā ca pariplute

07,118.030d*0969_02 avāṅmukhā babhūvuś ca sainikāḥ sarva eva te

07,118.030d*0969_03 muhūrtād iva viśramya sātyakiḥ krodhamūrcchitaḥ

07,118.030d*0969_04 amarṣavaśam āpannaḥ saumadattinirākṛtaḥ

07,118.031 saṃjaya uvāca

07,118.031a tata utthāya śaineyo vimuktaḥ saumadattinā

07,118.031c khaḍgam ādāya cicchitsuḥ śiras tasya mahātmanaḥ

07,118.032a nihataṃ pāṇḍuputreṇa pramattaṃ bhūridakṣiṇam

07,118.032c iyeṣa sātyakir hantuṃ śalāgrajam akalmaṣam

07,118.032d*0970_01 nivāryamāṇaḥ kṛṣṇena phalgunena ca māriṣa

07,118.032d*0970_02 prāyopaviṣṭasya sataḥ pārthac chinnabhujasya ca

07,118.032d*0970_03 nṛśaṃsaṃ kṛtavān pāpo yuyudhāno narādhipa

07,118.033a nikṛttabhujam āsīnaṃ chinnahastam iva dvipam

07,118.033c krośatāṃ sarvasainyānāṃ nindyamānaḥ sudurmanāḥ

07,118.034a vāryamāṇaḥ sa kṛṣṇena pārthena ca mahātmanā

07,118.034c bhīmena cakrarakṣābhyām aśvatthāmnā kṛpeṇa ca

07,118.035a karṇena vṛṣasenena saindhavena tathaiva ca

07,118.035c vikrośatāṃ ca sainyānām avadhīt taṃ yatavratam

07,118.036a prāyopaviṣṭāya raṇe pārthena chinnabāhave

07,118.036c sātyakiḥ kauravendrāya khaḍgenāpāharac chiraḥ

07,118.036d*0971_01 satyakaḥ kurumukhyasya cicchedaiva śiras tataḥ

07,118.037a nābhyanandanta tatsainyāḥ sātyakiṃ tena karmaṇā

07,118.037c arjunena hataṃ pūrvaṃ yaj jaghāna kurūdvaham

07,118.038a sahasrākṣasamaṃ tatra siddhacāraṇamānavāḥ

07,118.038c bhūriśravasam ālokya yuddhe prāyagataṃ hatam

07,118.039a apūjayanta taṃ devā vismitās tasya karmabhiḥ

07,118.039c pakṣavādāṃś ca bahuśaḥ prāvadaṃs tasya sainikāḥ

07,118.040a na vārṣṇeyasyāparādho bhavitavyaṃ hi tat tathā

07,118.040c tasmān manyur na vaḥ kāryaḥ krodho duḥkhakaro nṛṇām

07,118.041a hantavyaś caiṣa vīreṇa nātra kāryā vicāraṇā

07,118.041c vihito hy asya dhātraiva mṛtyuḥ sātyakir āhave

07,118.041d*0972_01 martavyam eva sarveṇa caramaṃ pūrvam eva vā

07,118.041d*0972_02 manyadhvaṃ mṛta ity eva mā bhūd vo buddhilāghavam

07,118.041d*0972_03 tasmin hate mahābāhau yūpaketau mahātmani

07,118.041d*0972_04 dhig enam iti cākrandan kṣatriyāḥ krodhamūrcchitāḥ

07,118.041d*0972_05 anyena yuktam ity eva bhavitavyaṃ tatheti ca

07,118.041d*0972_06 ke cid āsan vimanasaḥ ke cid duḥkhasamanvitāḥ

07,118.042 sātyakir uvāca

07,118.042a na hantavyo na hantavya iti yan māṃ prabhāṣatha

07,118.042c dharmavādair adharmiṣṭhā dharmakañcukam āsthitāḥ

07,118.043a yadā bālaḥ subhadrāyāḥ sutaḥ śastravinākṛtaḥ

07,118.043c yuṣmābhir nihato yuddhe tadā dharmaḥ kva vo gataḥ

07,118.044a mayā tv etat pratijñātaṃ kṣepe kasmiṃś cid eva hi

07,118.044b*0973_01 śrutvā tat sarvabhāvena garhayadhvaṃ na cārjunam

07,118.044b*0974_01 śṛṇudhvaṃ sarvam eveha śrutvā garhatha mānavāḥ

07,118.044c yo māṃ niṣpiṣya saṃgrāme jīvan hanyāt padā ruṣā

07,118.044e sa me vadhyo bhavec chatrur yady api syān munivrataḥ

07,118.045a ceṣṭamānaṃ pratīghāte sabhujaṃ māṃ sacakṣuṣaḥ

07,118.045c manyadhvaṃ mṛtam ity evam etad vo buddhilāghavam

07,118.045e yukto hy asya pratīghātaḥ kṛto me kurupuṃgavāḥ

07,118.046a yat tu pārthena matsnehāt svāṃ pratijñāṃ ca rakṣatā

07,118.046c sakhaḍgo 'sya hṛto bāhur etenaivāsmi vañcitaḥ

07,118.047a bhavitavyaṃ ca yad bhāvi daivaṃ ceṣṭayatīva ca

07,118.047c so 'yaṃ hato vimarde 'smin kim atrādharmaceṣṭitam

07,118.048a api cāyaṃ purā gītaḥ śloko vālmīkinā bhuvi

07,118.048b*0975_01 na hantavyāḥ striya iti yad bravīṣi plavaṃgama

07,118.048b*0976_01 sarvakālaṃ manuṣyeṇa vyavasāyavatā sadā

07,118.048c pīḍākaram amitrāṇāṃ yat syāt kartavyam eva tat

07,118.048d*0977_01 anuṣṭhitaṃ mayā tac ca tasmād garhatha mūḍhavat

07,118.049 saṃjaya uvāca

07,118.049a evam ukte mahārāja sarve kauravapāṇḍavāḥ

07,118.049c na sma kiṃ cid abhāṣanta manasā samapūjayan

07,118.050a mantrair hi pūtasya mahādhvareṣu; yaśasvino bhūrisahasradasya

07,118.050c muner ivāraṇyagatasya tasya; na tatra kaś cid vadham abhyanandat

07,118.050c*0978_01 mantraiḥ pūtasya sumahatsv adhareṣu yaśasvinaḥ

07,118.050c*0978_02 bhūriśravasa (sic) tasyāśu naivāraṇyagatasya ca

07,118.051a sunīlakeśaṃ varadasya tasya; śūrasya pārāvatalohitākṣam

07,118.051b*0979_01 dṛṣṭvā sunāsaṃ sukapolayuktaṃ

07,118.051c aśvasya medhyasya śiro nikṛttaṃ; nyastaṃ havirdhānam ivottareṇa

07,118.052a sa tejasā śastrahatena pūto; mahāhave dehavaraṃ visṛjya

07,118.052c ākrāmad ūrdhvaṃ varado varārho; vyāvṛtya dharmeṇa pareṇa rodasī

07,119.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,119.001*0980_01 śaineyasya ca votpattir bhūriśravasam eva ca

07,119.001*0980_02 vistareṇa mamācakṣva sarvam eva tu saṃjaya

07,119.001a ajito droṇarādheyavikarṇakṛtavarmabhiḥ

07,119.001b*0981_01 ajito droṇabhīṣmābhyāṃ karṇena ca kṛpeṇa ca

07,119.001b*0982_01 yaś caivotsahate jetuṃ samastaṃ māmakaṃ balam

07,119.001c tīrṇaḥ sainyārṇavaṃ vīraḥ pratiśrutya yudhiṣṭhire

07,119.002a sa kathaṃ kauraveyeṇa samareṣv anivāritaḥ

07,119.002c nigṛhya bhūriśravasā balād bhuvi nipātitaḥ

07,119.003 saṃjaya uvāca

07,119.003a śṛṇu rājann ihotpattiṃ śaineyasya yathā purā

07,119.003c yathā ca bhūriśravaso yatra te saṃśayo nṛpa

07,119.003d*0983_01 brahyaṇas tv abhavat putro mānaso 'trir mahātapāḥ

07,119.004a atreḥ putro 'bhavat somaḥ somasya tu budhaḥ smṛtaḥ

07,119.004b*0984_01 yadur nāma mahārāja sarvaśāstraviśāradaḥ

07,119.004c budhasyāsīn mahendrābhaḥ putra ekaḥ purūravāḥ

07,119.005a purūravasa āyus tu āyuṣo nahuṣaḥ smṛtaḥ

07,119.005c nahuṣasya yayātis tu rājarṣir devasaṃmitaḥ

07,119.006a yayāter devayānyāṃ tu yadur jyeṣṭho 'bhavat sutaḥ

07,119.006c yador abhūd anvavāye devamīḍha iti śrutaḥ

07,119.007a yādavas tasya ca sutaḥ śūras trailokyasaṃmataḥ

07,119.007c śūrasya śaurir nṛvaro vasudevo mahāyaśāḥ

07,119.008a dhanuṣy anavaraḥ śūraḥ kārtavīryasamo yudhi

07,119.008c tadvīryaś cāpi tatraiva kule śinir abhūn nṛpaḥ

07,119.009a etasminn eva kāle tu devakasya mahātmanaḥ

07,119.009c duhituḥ svayaṃvare rājan sarvakṣatrasamāgame

07,119.010a tatra vai devakīṃ devīṃ vasudevārtham āptavān

07,119.010c nirjitya pārthivān sarvān ratham āropayac chiniḥ

07,119.011a tāṃ dṛṣṭvā devakīṃ śaure rathasthāṃ puruṣarṣabhaḥ

07,119.011b*0985_01 tāṃ dṛṣṭvā nīyamānāṃ tu vasudevāya devakīm

07,119.011c nāmṛṣyata mahātejāḥ somadattaḥ śiner nṛpa

07,119.012a tayor yuddham abhūd rājan dinārdhaṃ citram adbhutam

07,119.012c bāhuyuddhaṃ subalinoḥ śakraprahrādayor iva

07,119.013a śininā somadattas tu prasahya bhuvi pātitaḥ

07,119.013c asim udyamya keśeṣu pragṛhya ca padā hataḥ

07,119.014a madhye rājasahasrāṇāṃ prekṣakāṇāṃ samantataḥ

07,119.014c kṛpayā ca punas tena jīveti sa visarjitaḥ

07,119.015a tadavasthaḥ kṛtas tena somadatto 'tha māriṣa

07,119.015c prasādayan mahādevam amarṣavaśam āsthitaḥ

07,119.016a tasya tuṣṭo mahādevo varāṇāṃ varadaḥ prabhuḥ

07,119.016c vareṇa chandayām āsa sa tu vavre varaṃ nṛpaḥ

07,119.017a putram icchāmi bhagavan yo nihanyāc chineḥ sutam

07,119.017c madhye rājasahasrāṇāṃ padā hanyāc ca saṃyuge

07,119.018a tasya tad vacanaṃ śrutvā somadattasya pārthiva

07,119.018b*0986_01 sa śiraḥkampam āhedaṃ naitad evaṃ bhaven nṛpa

07,119.018b*0986_02 sa pūrvam eva tapasā mām ārādhya jagattraye

07,119.018b*0986_03 kasyāpy ajayyas tan mattaḥ prāptavān varam uttamam

07,119.018b*0986_04 tathāpy ayaṃ prayāsas tu niṣphalo na bhaviṣyati

07,119.018b*0986_05 tasya pautraṃ tu samare tvatputro mohayiṣyati

07,119.018b*0986_06 na tu mārayituṃ śakyaḥ kṛṣṇasaṃrakṣito hy asau

07,119.018b*0986_07 aham eva ca kṛṣṇo 'smi nāvayor antaraṃ kva cit

07,119.018c evam astv iti tatroktvā sa devo 'ntaradhīyata

07,119.018d*0987_01 nātihṛṣṭamanāḥ so 'pi puram āgān mahīpatiḥ

07,119.019a sa tena varadānena labdhavān bhūridakṣiṇam

07,119.019c nyapātayac ca samare saumadattiḥ śineḥ sutam

07,119.019d*0988_01 paśyatāṃ sarvasainyānāṃ padā cainam atāḍayat

07,119.020a etat te kathitaṃ rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

07,119.020c na hi śakyā raṇe jetuṃ sātvatā manujarṣabha

07,119.021a labdhalakṣyāś ca saṃgrāme bahavaś citrayodhinaḥ

07,119.021c devadānavagandharvān vijetāro hy avismitāḥ

07,119.021e svavīryavijaye yuktā naite paraparigrahāḥ

07,119.022a na tulyaṃ vṛṣṇibhir iha dṛśyate kiṃ cana prabho

07,119.022c bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca balena bharatarṣabha

07,119.023a na jñātim avamanyante vṛddhānāṃ śāsane ratāḥ

07,119.023c na devāsuragandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ

07,119.023e jetāro vṛṣṇivīrāṇāṃ na punar mānuṣā raṇe

07,119.024a brahmadravye gurudravye jñātidravye 'py ahiṃsakāḥ

07,119.024c eteṣāṃ rakṣitāraś ca ye syuḥ kasyāṃ cid āpadi

07,119.025a arthavanto na cotsiktā brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ

07,119.025c samarthān nāvamanyante dīnān abhyuddharanti ca

07,119.026a nityaṃ devaparā dāntā dātāraś cāvikatthanāḥ

07,119.026c tena vṛṣṇipravīrāṇāṃ cakraṃ na pratihanyate

07,119.027a api meruṃ vahet kaś cit tared vā makarālayam

07,119.027c na tu vṛṣṇipravīrāṇāṃ sametyāntaṃ vrajen nṛpa

07,119.027d*0989_01 śiner duhitṛsaṃbhūta eṣa vīraḥ sa sātyakiḥ

07,119.028a etat te sarvam ākhyātaṃ yatra te saṃśayo vibho

07,119.028c kururāja naraśreṣṭha tava hy apanayo mahān

07,120.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,120.001a tadavasthe hate tasmin bhūriśravasi kaurave

07,120.001c yathā bhūyo 'bhavad yuddhaṃ tan mamācakṣva saṃjaya

07,120.002 saṃjaya uvāca

07,120.002a bhūriśravasi saṃkrānte paralokāya bhārata

07,120.002c vāsudevaṃ mahābāhur arjunaḥ samacūcudat

07,120.003a codayāśvān bhṛśaṃ kṛṣṇa yato rājā jayadrathaḥ

07,120.003b*0990_01 pratijñāṃ saphalāṃ cāpi kartum arhasi me 'nagha

07,120.003b*0991_01 śrūyate puṇḍarīkākṣa triṣu dharmeṣu vartate

07,120.003c astam eti mahābāho tvaramāṇo divākaraḥ

07,120.004a etad dhi puruṣavyāghra mahad abhyudyataṃ mayā

07,120.004c kāryaṃ saṃrakṣyate caiṣa kurusenāmahārathaiḥ

07,120.005a nāstam eti yathā sūryo yathā satyaṃ bhaved vacaḥ

07,120.005c codayāśvāṃs tathā kṛṣṇa yathā hanyāṃ jayadratham

07,120.005d*0992_00 saṃjaya uvāca

07,120.005d*0992_01 jayadrathavadhe prāpte tāv ubhau kurupāṇḍavau

07,120.005d*0992_02 sasmitau samudekṣetāṃ prauḍhā bālā vadhūr iva

07,120.006a tataḥ kṛṣṇo mahābāhū rajatapratimān hayān

07,120.006c hayajñaś codayām āsa jayadratharathaṃ prati

07,120.007a taṃ prayāntam amogheṣum utpatadbhir ivāśugaiḥ

07,120.007c tvaramāṇā mahārāja senāmukhyāḥ samāvrajan

07,120.008a duryodhanaś ca karṇaś ca vṛṣaseno 'tha madrarāṭ

07,120.008c aśvatthāmā kṛpaś caiva svayam eva ca saindhavaḥ

07,120.009a samāsādya tu bībhatsuḥ saindhavaṃ pramukhe sthitam

07,120.009c netrābhyāṃ krodhadīptābhyāṃ saṃpraikṣan nirdahann iva

07,120.010a tato duryodhano rājā rādheyaṃ tvarito 'bravīt

07,120.010b*0993_01 amānuṣāṇi karmāṇi kurvantau puruṣarṣabhau

07,120.010b*0993_02 satyakaṃ bhīmasenaṃ ca yattau tau darśayann iva

07,120.010c arjunaṃ vīkṣya saṃyāntaṃ jayadratharathaṃ prati

07,120.010d*0994_01 uvāca rājan putras te karṇaṃ rājā suyodhanaḥ

07,120.011a ayaṃ sa vaikartana yuddhakālo; vidarśayasvātmabalaṃ mahātman

07,120.011c yathā na vadhyeta raṇe 'rjunena; jayadrathaḥ karṇa tathā kuruṣva

07,120.012a alpāvaśiṣṭaṃ divasaṃ nṛvīra; vighātayasvādya ripuṃ śaraughaiḥ

07,120.012c dinakṣayaṃ prāpya narapravīra; dhruvaṃ hi naḥ karṇa jayo bhaviṣyati

07,120.013a saindhave rakṣyamāṇe tu sūryasyāstamayaṃ prati

07,120.013c mithyāpratijñaḥ kaunteyaḥ pravekṣyati hutāśanam

07,120.014a anarjunāyāṃ ca bhuvi muhūrtam api mānada

07,120.014c jīvituṃ notsaheran vai bhrātaro 'sya sahānugāḥ

07,120.015a vinaṣṭaiḥ pāṇḍaveyaiś ca saśailavanakānanām

07,120.015c vasuṃdharām imāṃ karṇa bhokṣyāmo hatakaṇṭakām

07,120.016a daivenopahataḥ pārtho viparītaś ca mānada

07,120.016c kāryākāryam ajānan vai pratijñāṃ kṛtavān raṇe

07,120.017a nūnam ātmavināśāya pāṇḍavena kirīṭinā

07,120.017c pratijñeyaṃ kṛtā karṇa jayadrathavadhaṃ prati

07,120.018a kathaṃ jīvati durdharṣe tvayi rādheya phalgunaḥ

07,120.018c anastaṃgata āditye hanyāt saindhavakaṃ nṛpam

07,120.019a rakṣitaṃ madrarājena kṛpeṇa ca mahātmanā

07,120.019c jayadrathaṃ raṇamukhe kathaṃ hanyād dhanaṃjayaḥ

07,120.020a drauṇinā rakṣyamāṇaṃ ca mayā duḥśāsanena ca

07,120.020c kathaṃ prāpsyati bībhatsuḥ saindhavaṃ kālacoditaḥ

07,120.021a yudhyante bahavaḥ śūrā lambate ca divākaraḥ

07,120.021c śaṅke jayadrathaṃ pārtho naiva prāpsyati mānada

07,120.022a sa tvaṃ karṇa mayā sārdhaṃ śūraiś cānyair mahārathaiḥ

07,120.022b*0995_01 drauṇinā tvaṃ hi sahito madreśena kṛpeṇa ca

07,120.022c yudhyasva yatnam āsthāya paraṃ pārthena saṃyuge

07,120.023a evam uktas tu rādheyas tava putreṇa māriṣa

07,120.023c duryodhanam idaṃ vākyaṃ pratyuvāca kurūttamam

07,120.024a dṛḍhalakṣyeṇa śūreṇa bhīmasenena dhanvinā

07,120.024c bhṛśam udvejitaḥ saṃkhye śarajālair anekaśaḥ

07,120.025a sthātavyam iti tiṣṭhāmi raṇe saṃprati mānada

07,120.025c naivāṅgam iṅgati kiṃ cin me saṃtaptasya raṇeṣubhiḥ

07,120.026a yotsyāmi tu tathā rājañ śaktyāhaṃ parayā raṇe

07,120.026b*0996_01 tad yathā prayatiṣye 'haṃ paraṃ śaktyā suyodhana

07,120.026c yathā pāṇḍavamukhyo 'sau na haniṣyati saindhavam

07,120.027a na hi me yudhyamānasya sāyakāṃś cāsyataḥ śitān

07,120.027c saindhavaṃ prāpsyate vīraḥ savyasācī dhanaṃjayaḥ

07,120.028a yat tu śaktimatā kāryaṃ satataṃ hitakāriṇā

07,120.028c tat kariṣyāmi kauravya jayo daive pratiṣṭhitaḥ

07,120.028d*0997_01 saindhavārthe paraṃ yatnaṃ kariṣyāmy adya saṃyuge

07,120.028d*0997_02 tvatpriyārthaṃ mahārāja jayo daive pratiṣṭhitaḥ

07,120.029a adya yotsye 'rjunam ahaṃ pauruṣaṃ svaṃ vyapāśritaḥ

07,120.029c tvadarthaṃ puruṣavyāghra jayo daive pratiṣṭhitaḥ

07,120.030a adya yuddhaṃ kuruśreṣṭha mama pārthasya cobhayoḥ

07,120.030c paśyantu sarvabhūtāni dāruṇaṃ lomaharṣaṇam

07,120.031a karṇakauravayor evaṃ raṇe saṃbhāṣamāṇayoḥ

07,120.031c arjuno niśitair bāṇair jaghāna tava vāhinīm

07,120.032a ciccheda tīkṣṇāgramukhaiḥ śūrāṇām anivartinām

07,120.032c bhujān parighasaṃkāśān hastihastopamān raṇe

07,120.033a śirāṃsi ca mahābāhuś ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ

07,120.033c hastihastān hayagrīvā rathākṣāṃś ca samantataḥ

07,120.034a śoṇitāktān hayārohān gṛhītaprāsatomarān

07,120.034c kṣuraiś ciccheda bībhatsur dvidhaikaikaṃ tridhaiva ca

07,120.035a hayavāraṇamukhyāś ca prāpatanta sahasraśaḥ

07,120.035c dhvajāś chatrāṇi cāpāni cāmarāṇi śirāṃsi ca

07,120.036a kakṣam agnim ivoddhūtaḥ pradahaṃs tava vāhinīm

07,120.036c acireṇa mahīṃ pārthaś cakāra rudhirottarām

07,120.037a hatabhūyiṣṭhayodhaṃ tat kṛtvā tava balaṃ balī

07,120.037c āsasāda durādharṣaḥ saindhavaṃ satyavikramaḥ

07,120.038a bībhatsur bhīmasenena sātvatena ca rakṣitaḥ

07,120.038c sa babhau bharataśreṣṭha jvalann iva hutāśanaḥ

07,120.039a taṃ tathāvasthitaṃ dṛṣṭvā tvadīyā vīryasaṃmatāḥ

07,120.039c nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ phalgunaṃ puruṣarṣabhāḥ

07,120.040a duryodhanaś ca karṇaś ca vṛṣaseno 'tha madrarāṭ

07,120.040c aśvatthāmā kṛpaś caiva svayam eva ca saindhavaḥ

07,120.041a saṃrabdhāḥ saindhavasyārthe samāvṛṇvan kirīṭinam

07,120.041c nṛtyantaṃ rathamārgeṣu dhanurjyātalanisvanaiḥ

07,120.042a saṃgrāmakovidaṃ pārthaṃ sarve yuddhaviśāradāḥ

07,120.042c abhītāḥ paryavartanta vyāditāsyam ivāntakam

07,120.043a saindhavaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā jighāṃsanto 'rjunācyutau

07,120.043c sūryāstamayam icchanto lohitāyati bhāskare

07,120.044a te bhujair bhogibhogābhair dhanūṃṣy āyamya sāyakān

07,120.044c mumucuḥ sūryaraśmyābhāñ śataśaḥ phalgunaṃ prati

07,120.045a tān astān asyamānāṃś ca kirīṭī yuddhadurmadaḥ

07,120.045c dvidhā tridhāṣṭadhaikaikaṃ chittvā vivyādha tān raṇe

07,120.046a siṃhalāṅgūlaketus tu darśayañ śaktim ātmanaḥ

07,120.046c śāradvatīsuto rājann arjunaṃ pratyavārayat

07,120.047a sa viddhvā daśabhiḥ pārthaṃ vāsudevaṃ ca saptabhiḥ

07,120.047c atiṣṭhad rathamārgeṣu saindhavaṃ paripālayan

07,120.048a athainaṃ kauravaśreṣṭhāḥ sarva eva mahārathāḥ

07,120.048c mahatā rathavaṃśena sarvataḥ paryavārayan

07,120.049a visphārayantaś cāpāni visṛjantaś ca sāyakān

07,120.049c saindhavaṃ paryarakṣanta śāsanāt tanayasya te

07,120.050a tatra pārthasya śūrasya bāhvor balam adṛśyata

07,120.050c iṣūṇām akṣayatvaṃ ca dhanuṣo gāṇḍivasya ca

07,120.051a astrair astrāṇi saṃvārya drauṇeḥ śāradvatasya ca

07,120.051c ekaikaṃ navabhir bāṇaiḥ sarvān eva samarpayat

07,120.052a taṃ drauṇiḥ pañcaviṃśatyā vṛṣasenaś ca saptabhiḥ

07,120.052c duryodhanaś ca viṃśatyā karṇaśalyau tribhis tribhiḥ

07,120.053a ta enam abhigarjanto vidhyantaś ca punaḥ punaḥ

07,120.053c vidhunvantaś ca cāpāni sarvataḥ paryavārayan

07,120.054a śliṣṭaṃ tu sarvataś cakrū rathamaṇḍalam āśu te

07,120.054c sūryāstamayam icchantas tvaramāṇā mahārathāḥ

07,120.055a ta enam abhinardanto vidhunvānā dhanūṃṣi ca

07,120.055c siṣicur mārgaṇair ghorair giriṃ meghā ivāmbubhiḥ

07,120.056a te mahāstrāṇi divyāni tatra rājan vyadarśayan

07,120.056c dhanaṃjayasya gātreṣu śūrāḥ parighabāhavaḥ

07,120.056d*0998_01 nivārya tāñ śaravrātair divyāny astrāṇi darśayan

07,120.057a hatabhūyiṣṭhayodhaṃ tat kṛtvā tava balaṃ balī

07,120.057c āsasāda durādharṣaḥ saindhavaṃ satyavikramaḥ

07,120.058a taṃ karṇaḥ saṃyuge rājan pratyavārayad āśugaiḥ

07,120.058c miṣato bhīmasenasya sātvatasya ca bhārata

07,120.059a taṃ pārtho daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad raṇājire

07,120.059c sūtaputraṃ mahābāhuḥ sarvasainyasya paśyataḥ

07,120.060a sātvataś ca tribhir bāṇaiḥ karṇaṃ vivyādha māriṣa

07,120.060c bhīmasenas tribhiś caiva punaḥ pārthaś ca saptabhiḥ

07,120.061a tān karṇaḥ prativivyādha ṣaṣṭyā ṣaṣṭyā mahārathaḥ

07,120.061c tad yuddham abhavad rājan karṇasya bahubhiḥ saha

07,120.062a tatrādbhutam apaśyāma sūtaputrasya māriṣa

07,120.062c yad ekaḥ samare kruddhas trīn rathān paryavārayat

07,120.063a phalgunas tu mahābāhuḥ karṇaṃ vaikartanaṃ raṇe

07,120.063c sāyakānāṃ śatenaiva sarvamarmasv atāḍayat

07,120.064a rudhirokṣitasarvāṅgaḥ sūtaputraḥ pratāpavān

07,120.064c śaraiḥ pañcāśatā vīraḥ phalgunaṃ pratyavidhyata

07,120.064e tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā nāmṛṣyata raṇe 'rjunaḥ

07,120.065a tataḥ pārtho dhanuś chittvā vivyādhainaṃ stanāntare

07,120.065c sāyakair navabhir vīras tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ

07,120.066a vadhārthaṃ cāsya samare sāyakaṃ sūryavarcasam

07,120.066c cikṣepa tvarayā yuktas tvarākāle dhanaṃjayaḥ

07,120.067a tam āpatantaṃ vegena drauṇiś ciccheda sāyakam

07,120.067c ardhacandreṇa tīkṣṇena sa chinnaḥ prāpatad bhuvi

07,120.068a athānyad dhanur ādāya sūtaputraḥ pratāpavān

07,120.068b*0999_01 sāyakair bahusāhasraiś chādayām āsa pāṇḍavam

07,120.068b*0999_02 tāṃ śastravṛṣṭim atulāṃ karṇacāpasamutthitām

07,120.068b*0999_03 vyadhamat sāyakaiḥ pārthaḥ śalabhān iva mārutaḥ

07,120.068b*0999_04 chādayām āsa ca tadā sāyakair arjuno raṇe

07,120.068b*0999_05 paśyatāṃ sarvayodhānāṃ darśayan pāṇilāghavam

07,120.068b*1000_01 **** **** narasiṃho mahārathaḥ

07,120.068b*1000_02 vavarṣa sāyakais tīkṣṇair

07,120.068c karṇo 'pi dviṣatāṃ hantā chādayām āsa phalgunam

07,120.068e sāyakair bahusāhasraiḥ kṛtapratikṛtepsayā

07,120.069a tau vṛṣāv iva nardantau narasiṃhau mahārathau

07,120.069c sāyakaughapraticchannaṃ cakratuḥ kham ajihmagaiḥ

07,120.069e adṛśyau ca śaraughais tau nighnatām itaretaram

07,120.070a pārtho 'ham asmi tiṣṭha tvaṃ karṇo 'haṃ tiṣṭha phalguna

07,120.070c ity evaṃ tarjayantau tau vākśalyais tudatāṃ tathā

07,120.071a yudhyetāṃ samare vīrau citraṃ laghu ca suṣṭhu ca

07,120.071c prekṣaṇīyau cābhavatāṃ sarvayodhasamāgame

07,120.072a praśasyamānau samare siddhacāraṇavātikaiḥ

07,120.072c ayudhyetāṃ mahārāja parasparavadhaiṣiṇau

07,120.073a tato duryodhano rājaṃs tāvakān abhyabhāṣata

07,120.073c yattā rakṣata rādheyaṃ nāhatvā samare 'rjunam

07,120.073e nivartiṣyati rādheya iti mām uktavān vṛṣaḥ

07,120.074a etasminn antare rājan dṛṣṭvā karṇasya vikramam

07,120.074c ākarṇamuktair iṣubhiḥ karṇasya caturo hayān

07,120.074e anayan mṛtyulokāya caturbhiḥ sāyakottamaiḥ

07,120.075a sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat

07,120.075c chādayām āsa ca śarais tava putrasya paśyataḥ

07,120.076a sa chādyamānaḥ samare hatāśvo hatasārathiḥ

07,120.076c mohitaḥ śarajālena kartavyaṃ nābhyapadyata

07,120.077a taṃ tathā virathaṃ dṛṣṭvā ratham āropya svaṃ tadā

07,120.077c aśvatthāmā mahārāja bhūyo 'rjunam ayodhayat

07,120.078a madrarājas tu kaunteyam avidhyat triṃśatā śaraiḥ

07,120.078b*1001_01 āvavre 'rjunamārgaṃ ca śarajālena bhārata

07,120.078c śāradvatas tu viṃśatyā vāsudevaṃ samārpayat

07,120.078e dhanaṃjayaṃ dvādaśabhir ājaghāna śilīmukhaiḥ

07,120.079a caturbhiḥ sindhurājaś ca vṛṣasenaś ca saptabhiḥ

07,120.079c pṛthak pṛthaṅ mahārāja kṛṣṇapārthāv avidhyatām

07,120.080a tathaiva tān pratyavidhyat kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,120.080c droṇaputraṃ catuḥṣaṣṭyā madrarājaṃ śatena ca

07,120.081a saindhavaṃ daśabhir bhallair vṛṣasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ

07,120.081c śāradvataṃ ca viṃśatyā viddhvā pārthaḥ samunnadat

07,120.082a te pratijñāpratīghātam icchantaḥ savyasācinaḥ

07,120.082c sahitās tāvakās tūrṇam abhipetur dhanaṃjayam

07,120.083a athārjunaḥ sarvatodhāram astraṃ; prāduścakre trāsayan dhārtarāṣṭrān

07,120.083c taṃ pratyudīyuḥ kuravaḥ pāṇḍusūnuṃ; rathair mahārhaiḥ śaravarṣāṇy avarṣan

07,120.084a tatas tu tasmiṃs tumule samutthite; sudāruṇe bhārata mohanīye

07,120.084c nāmuhyata prāpya sa rājaputraḥ; kirīṭamālī visṛjan pṛṣatkān

07,120.085a rājyaprepsuḥ savyasācī kurūṇāṃ; smaran kleśān dvādaśavarṣavṛttān

07,120.085c gāṇḍīvamuktair iṣubhir mahātmā; sarvā diśo vyāvṛṇod aprameyaiḥ

07,120.086a pradīptolkam abhavac cāntarikṣaṃ; deheṣu bhūrīṇy apatan vayāṃsi

07,120.086c yat piṅgalajyena kirīṭamālī; kruddho ripūn ājagavena hanti

07,120.087a kirīṭamālī mahatā mahāyaśāḥ; śarāsanenāsya śarān anīkajit

07,120.087c hayapravekottamanāgadhūrgatān; kurupravīrān iṣubhir nyapātayat

07,120.088a gadāś ca gurvīḥ parighān ayasmayān; asīṃś ca śaktīś ca raṇe narādhipāḥ

07,120.088c mahānti śastrāṇi ca bhīmadarśanāḥ; pragṛhya pārthaṃ sahasābhidudruvuḥ

07,120.088d*1002_01 tato yugāntābhrasamasvanaṃ mahan

07,120.088d*1002_02 mahendracāpapratimaṃ sa gāṇḍivam

07,120.088d*1002_03 cakarṣa dorbhyāṃ vihasan bhṛśaṃ yayau

07,120.088d*1002_04 dahaṃs tvadīyān yamarāṣṭravardhanaḥ

07,120.089a sa tān udīrṇān sarathāśvavāraṇān; padātisaṃghāṃś ca mahādhanurdharaḥ

07,120.089c vipannasarvāyudhajīvitān raṇe; cakāra vīro yamarāṣṭravardhanān

07,121.001 saṃjaya uvāca

07,121.001*1003_01 śrutvā ninādaṃ dhanuṣaś ca tasya

07,121.001*1003_02 vispaṣṭam utkṛṣṭam ivāntakasya

07,121.001*1003_03 śakrāśanisphoṭasamaṃ sughoraṃ

07,121.001*1003_04 vikṛṣyamāṇasya dhanaṃjayena

07,121.001*1003_05 trāsodvignaṃ bhayodbhrāntaṃ tvadīyaṃ tad balaṃ nṛpa

07,121.001*1003_06 yugāntavātasaṃkṣubdhaṃ caladvīcitaraṅgitam

07,121.001*1003_07 pralīnamīnamakaraṃ sāgarāmbha ivābhavat

07,121.001a sa raṇe vyacarat pārthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ

07,121.001c yugapad dikṣu sarvāsu citrāṇy astrāṇi darśayan

07,121.001d*1004_01 ādadānaṃ mahārāja saṃdadhānaṃ ca pāṇḍavam

07,121.001d*1004_02 utkarṣantaṃ vikarṣantaṃ nābhyapaśyāma lāghavāt

07,121.001d@015_0001 tataḥ kruddho mahābāhur aindram astraṃ durāsadam

07,121.001d@015_0002 prāduś cakre mahārāja trāsayan sarvabhāratān

07,121.001d@015_0003 tataḥ śarāḥ prādur āsan divyāstrapratimantritāḥ

07,121.001d@015_0004 pradīptāś ca śikhimukhāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,121.001d@015_0005 ākarṇapūrṇanirmuktair agnyarkāṃśunibhaiḥ śaraiḥ

07,121.001d@015_0006 nabho 'bhavat tad duṣprekṣyam ulkābhir iva saṃvṛtam

07,121.001d@015_0007 tataḥ śastrāndhakāraṃ tat kauravaiḥ samudīritam

07,121.001d@015_0008 aśakyaṃ manasāpy anyaiḥ pāṇḍavaḥ saṃbhramann iva

07,121.001d@015_0009 nāśayām āsa vikramya śarair divyāstramantritaiḥ

07,121.001d@015_0010 naiśaṃ tamo 'ṃśubhiḥ kṣipraṃ dinādāv iva bhāskaraḥ

07,121.001d@015_0011 tatas tu tāvakaṃ sainyaṃ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ

07,121.001d@015_0012 ākṣipat palvalāmbūni nidāghārka iva prabhuḥ

07,121.001d@015_0013 tato divyāstraviduṣā prahitāḥ sāyakāṃśavaḥ

07,121.001d@015_0014 samāplavan dviṣatsainyaṃ lokaṃ bhānor ivāṃśavaḥ

07,121.001d@015_0015 tathāpare samutsṛṣṭā viśikhās tigmatejasaḥ

07,121.001d@015_0016 hṛdayāny āśu vīrāṇāṃ viviśuḥ priyabandhuvat

07,121.001d@015_0017 ya enam īyuḥ samare tvadyodhāḥ śūramāninaḥ

07,121.001d@015_0018 śalabhā iva te dīptā agniṃ prāpya yayuḥ kṣayam

07,121.001d@015_0019 evaṃ sa mṛdnañ śatrūṇāṃ jīvitāni yaśāṃsi ca

07,121.001d@015_0020 pārthaś cacāra saṃgrāme mṛtyur vigrahavān iva

07,121.001d@015_0021 sakirīṭāni vastrāṇi sāṅgadān vipulān bhujān

07,121.001d@015_0022 sakuṇḍalayugān karṇān keṣāṃ cid aharac charaiḥ

07,121.001d@015_0023 satomarān gajasthānāṃ saprāsān hayasādinām

07,121.001d@015_0024 sacarmaṇaḥ padātīnāṃ rathināṃ ca sadhanvanaḥ

07,121.001d@015_0025 sapratodān niyantṝṇāṃ bāhūṃś ciccheda pāṇḍavaḥ

07,121.001d@015_0026 pradīptograśarārciṣmān babhau tatra dhanaṃjayaḥ

07,121.001d@015_0027 savisphuliṅgāgraśikho jvalann iva hutāśanaḥ

07,121.001d@015_0028 taṃ devarājapratimaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,121.001d@015_0029 yugapad dikṣu sarvāsu rathasthaṃ puruṣarṣabham

07,121.001d@015_0030 darśayantaṃ mahāstrāṇi prekṣaṇīyaṃ dhanaṃjayam

07,121.001d@015_0031 nṛtyantaṃ rathamārgeṣu dhanurjyātalanādinam

07,121.001d@015_0032 nirīkṣituṃ na śekus te yatnavanto 'pi pārthivāḥ

07,121.001d@015_0033 madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantam ivāmbare

07,121.001d@015_0034 dīptograsaṃbhṛtaśaraḥ kirīṭī virarāja ha

07,121.001d@015_0035 varṣāsv ivodīrṇajalaḥ sendradhanvāmbudo mahān

07,121.001d@015_0036 mahāstrasaṃplave tasmiñ jiṣṇunā saṃpravartite

07,121.001d@015_0037 sudustare mahāghore mamajjur yodhapuṃgavāḥ

07,121.001d@015_0038 utkṛttavadanair dehaiḥ śarīraiḥ kṛttabāhubhiḥ

07,121.001d@015_0039 bhujaiś ca pāṇinirmuktaiḥ pāṇibhir vyaṅgulīkṛtaiḥ

07,121.001d@015_0040 kṛttāgrahastaiḥ karibhiḥ kṛttadantair madotkaṭaiḥ

07,121.001d@015_0041 hayaiś chinnakhuragrīvai rathaiś ca śakalīkṛtaiḥ

07,121.001d@015_0042 nikṛttāntraiḥ kṛttapādais tathānyaiḥ kṛttasaṃdhibhiḥ

07,121.001d@015_0043 niśceṣṭair visphuradbhiś ca kūjadbhiś ca sahasraśaḥ

07,121.001d@015_0044 mṛtyor āghātalalitaṃ tat pārthāyodhanaṃ mahat

07,121.001d@015_0045 apaśyāma mahīpāla bhīrūṇāṃ bhayavardhanam

07,121.001d@015_0046 ākrīḍam iva rudrasya purābhyardayataḥ paśūn

07,121.001d@015_0047 gajānāṃ kṣuranirmuktaiḥ karaiḥ sabhujageva bhūḥ

07,121.001d@015_0048 kva cid babhau sragviṇīva vakrapadmaiḥ samācitā

07,121.001d@015_0049 vicitroṣṇīṣamukuṭaiḥ keyūrāṅgadakuṇḍalaiḥ

07,121.001d@015_0050 svarṇacitratanutraiś ca bhāṇḍaiś ca gajavājinām

07,121.001d@015_0051 kirīṭaśatasaṃkīrṇā tatra tatra samācitā

07,121.001d@015_0052 virarāja bhṛśaṃ citrā mahī navavadhūr iva

07,121.001d@015_0053 majjāmedaḥkardaminīṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm

07,121.001d@015_0054 marmāsthibhir agādhāṃ ca keśaśaivalaśādvalām

07,121.001d@015_0055 śirobāhūpalataṭāṃ rugṇakroḍāsthisaṃkaṭām

07,121.001d@015_0056 citradhvajapatākāḍhyāṃ chattracāpormimālinīm

07,121.001d@015_0057 vigatāsumahākāyāṃ gajadehābhisaṃkulām

07,121.001d@015_0058 rathoḍupaśatākīrṇāṃ hayasaṃghātarodhasam

07,121.001d@015_0059 rathacakrayugeṣākṣakūbarair atidurgamām

07,121.001d@015_0060 prāsāsiśaktiparaśuviśikhāhidurāsadām

07,121.001d@015_0061 balakaṅkamahānakrāṃ gomāyumakarotkaṭām

07,121.001d@015_0062 gṛdhrodagramahāgrāhāṃ śivāvirutabhairavām

07,121.001d@015_0063 nṛtyatpretapiśācādyair bhūtaiḥ kīrṇāṃ sahasraśaḥ

07,121.001d@015_0064 gatāsuyodhaniśceṣṭaśarīraśatavāhinīm

07,121.001d@015_0065 mahāpratibhayāṃ raudrāṃ ghorāṃ vaitaraṇīm iva

07,121.001d@015_0066 nadīṃ pravartayām āsa bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm

07,121.001d@015_0067 taṃ dṛṣṭvā tasya vikrāntam antakasyeva rūpiṇaḥ

07,121.001d@015_0068 abhūtapūrvaṃ kuruṣu bhayam āgād raṇājire

07,121.001d@015_0069 tata ādāya vīrāṇām astrair astrāṇi pāṇḍavaḥ

07,121.001d@015_0070 ātmānaṃ raudram ācaṣṭa raudrakarmaṇi niṣṭhitaḥ

07,121.001d@015_0071 tato rathavarān rājann abhyatikrāmad arjunaḥ

07,121.002a madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantam ivāmbare

07,121.002c na śekuḥ sarvabhūtāni pāṇḍavaṃ prativīkṣitum

07,121.003a prasṛtāṃs tasya gāṇḍīvāc charavrātān mahātmanaḥ

07,121.003c saṃgrāme samapaśyāma haṃsapaṅktīr ivāmbare

07,121.003d*1005_01 ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ

07,121.004a vinivārya sa vīrāṇām astrair astrāṇi sarvaśaḥ

07,121.004c darśayan raudram ātmānam ugre karmaṇi dhiṣṭhitaḥ

07,121.005a sa tān rathavarān rājann abhyatikrāmad arjunaḥ

07,121.005c mohayann iva nārācair jayadrathavadhepsayā

07,121.006a visṛjan dikṣu sarvāsu śarān asitasārathiḥ

07,121.006c sa raṇe vyacarat tūrṇaṃ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ

07,121.007a bhramanta iva śūrasya śaravrātā mahātmanaḥ

07,121.007c adṛśyantāntarikṣasthāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,121.008a ādadānaṃ maheṣvāsaṃ saṃdadhānaṃ ca pāṇḍavam

07,121.008c visṛjantaṃ ca kaunteyaṃ nānupaśyāmahe tadā

07,121.009a tathā sarvā diśo rājan sarvāṃś ca rathino raṇe

07,121.009c ākulīkṛtya kaunteyo jayadratham upādravat

07,121.009e vivyādha ca catuḥṣaṣṭyā śarāṇāṃ nataparvaṇām

07,121.009f*1006_01 saindhavābhimukhaṃ yāntaṃ yodhāḥ saṃprekṣya pāṇḍavam

07,121.009f*1006_02 nyavartanta raṇād vīrā nirāśās tasya jīvite

07,121.009f*1006_03 yo yo 'bhyadhāvad ākrande tāvakaḥ pāṇḍavaṃ raṇe

07,121.009f*1006_04 tasya tasyāntagā bāṇāḥ śarīre nyapatan prabho

07,121.009f*1006_05 kabandhasaṃkulaṃ cakre tava sainyaṃ mahārathaḥ

07,121.009f*1006_06 arjuno jayatāṃ śreṣṭhaḥ śarair arkāṃśusaṃnibhaiḥ

07,121.009f*1006_07 evaṃ tat tava rājendra caturaṅgabalaṃ tadā

07,121.009f*1006_08 vyākulīkṛtya kaunteyo jayadratham upādravat

07,121.009f*1006_09 drauṇiṃ pañcāśatāvidhyad vṛṣasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ

07,121.009f*1006_10 kṛpāyamāṇaḥ kaunteyaḥ kṛpaṃ navabhir ārdayat

07,121.009f*1006_11 śalyaṃ ṣoḍaśabhir bāṇaiḥ karṇaṃ dvātriṃśatā śaraiḥ

07,121.009f*1006_12 saindhavaṃ tu catuḥṣaṣṭyā viddhvā siṃha ivānadat

07,121.010a saindhavas tu tathā viddhaḥ śarair gāṇḍīvadhanvanā

07,121.010c na cakṣame susaṃkruddhas tottrārdita iva dvipaḥ

07,121.011a sa varāhadhvajas tūrṇaṃ gārdhrapatrān ajihmagān

07,121.011c āśīviṣasamaprakhyān karmāraparimārjitān

07,121.011e mumoca niśitān saṃkhye sāyakān savyasācini

07,121.012a tribhis tu viddhvā gāṇḍīvaṃ nārācaiḥ ṣaḍbhir arjunam

07,121.012c aṣṭābhir vājino 'vidhyad dhvajaṃ caikena patriṇā

07,121.012d*1007_01 sarvamarmasu marmajño vāsudevaṃ śatena ca

07,121.012d*1007_02 punaḥ pārthaṃ dhvajaṃ pārthaṃ kirīṭaṃ vājino dhanuḥ

07,121.012d*1008_01 bhūyaś caivārjunaṃ saṃkhye śaravarṣair avākirat

07,121.013a sa vikṣipyārjunas tīkṣṇān saindhavapreṣitāñ śarān

07,121.013c yugapat tasya ciccheda śarābhyāṃ saindhavasya ha

07,121.013e sāratheś ca śiraḥ kāyād dhvajaṃ ca samalaṃkṛtam

07,121.014a sa chinnayaṣṭiḥ sumahāñ śīryamāṇaḥ śarāhataḥ

07,121.014c varāhaḥ sindhurājasya papātāgniśikhopamaḥ

07,121.014d*1009_01 ādityaṃ prekṣamāṇas tu bībhatsuḥ sṛkkiṇī lihan

07,121.014d*1009_02 apaśyan nāntaraṃ tasya rakṣibhiḥ saṃvṛtasya vai

07,121.014d*1009_03 abhavat krodharaktākṣo vyāttānana ivāntakaḥ

07,121.014d*1009_04 athābravīd vāsudevaḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam

07,121.014d*1009_04 śrībhagavān uvāca

07,121.014d*1009_05 naiva śakyas tvayā hantuṃ nirvyājaṃ bharatarṣabha

07,121.014d*1009_06 srakṣyāmy aham upāyaṃ tam ādityasyāpavāraṇe

07,121.014d*1009_07 tato 'staṃ gatam ādityaṃ maṃsyate sindhurāḍ iha

07,121.014d*1009_08 tato 'sya vismayaḥ pārtha harṣaś caiva bhaviṣyati

07,121.014d*1009_09 ātmajīvitalābhāc ca pratijñāyāś ca nāśanāt

07,121.014d*1009_10 astaṃgatam ivādityaṃ dṛṣṭvā mohena bāliśaḥ

07,121.014d*1009_11 na hi śakṣyaty athātmānaṃ rakṣituṃ harṣasaṃbhavāt

07,121.014d*1009_12 etasminn eva kāle tu prahartavyaṃ dhanaṃjaya

07,121.014d*1009_13 saṃjaya uvāca

07,121.014d*1009_13 jayadrathasya kṣudrasya savitur darśanārthinaḥ

07,121.014d*1009_14 ity uktvā tu tataḥ pārthaṃ kṣipram evāharat prabhām

07,121.014d*1009_15 pārthas tu balavāñ jñātvā tamo dṛṣṭvātiduḥkhitaḥ

07,121.014d*1009_16 janārdanena sṛṣṭaṃ vai tama ādityanāśanam

07,121.014d*1009_17 abhavaṃs tāvakā dṛṣṭvā harṣasaṃkulacetasaḥ

07,121.014d*1009_18 unnamayya śirogrīvam apaśyat saindhavo ravim

07,121.014d*1009_19 athārjunaṃ hṛṣīkeśaḥ śokapūrṇam athābravīt

07,121.014d*1009_20 paśya kaunteya sindhūnāṃ pārthivaṃ pāpakāriṇam

07,121.014d*1009_21 eṣa tiṣṭhati madhye vai syandanasya dhanaṃjaya

07,121.014d*1009_22 unnamayya śirogrīvaṃ vīkṣate sūryamaṇḍalam

07,121.014d*1009_23 saṃjaya uvāca

07,121.014d*1009_23 tasya śīghraṃ pṛṣatkena kāyāc chīrṣam apāhara

07,121.014d*1009_24 keśavenaivam uktaḥ sann amarṣād raktalocanaḥ

07,121.014d*1009_25 udbabarha śaraṃ tīkṣṇam amarair api duḥsaham

07,121.014d*1010_01 anastamita āditya etān nirjitya saindhavaḥ

07,121.014d*1010_02 na śakyo hantum ity evaṃ manyamāno janārdanaḥ

07,121.014d*1010_03 sasmāra cakraṃ daityārir hariś cakraṃ sudarśanam

07,121.014d*1010_04 tadādideśa bhagavān smṛtamātram upasthitam

07,121.014d*1010_05 astaṃ gatam ivādityaṃ tamasā chādayeti vai

07,121.014d*1010_06 tat tathoktaṃ bhagavatā tamo bhūtvā viśāṃ pate

07,121.014d*1010_07 andhaṃ tama ivājñānam ādityasyāharat prabhām

07,121.015a etasminn eva kāle tu drutaṃ gacchati bhāskare

07,121.015c abravīt pāṇḍavaṃ tatra tvaramāṇo janārdanaḥ

07,121.015d@016_0001 eṣa madhye kṛtaḥ ṣaḍbhiḥ pārtha vīrair mahārathaiḥ

07,121.015d@016_0002 jīvitepsur mahābāho bhītas tiṣṭhati saindhavaḥ

07,121.015d@016_0003 etān anirjitya raṇe ṣaḍrathān puruṣarṣabha

07,121.015d@016_0004 na śakyaḥ saindhavo hantuṃ tato nirvyājam arjuna

07,121.015d@016_0005 yogam atra vidhāsyāmi sūryasyāvaraṇaṃ prati

07,121.015d@016_0006 astaṃ gata iti vyaktaṃ drakṣyaty ekaḥ sa sindhurāṭ

07,121.015d@016_0007 harṣeṇa jīvitākāṅkṣī vināśārthaṃ tava prabho

07,121.015d@016_0008 na gopsyati durācāraḥ sa ātmānaṃ kathaṃ cana

07,121.015d@016_0009 tatra chidre prahartavyaṃ tvayāsya kurusattama

07,121.015d@016_0010 vyapekṣā naiva kartavyā gato 'stam iti bhāskaraḥ

07,121.015d@016_0011 evam astv iti bībhatsuḥ keśavaṃ pratyabhāṣata

07,121.015d@016_0012 tato 'sṛjat tamaḥ kṛṣṇaḥ sūryasyāvaraṇaṃ prati

07,121.015d@016_0013 yogī yogena saṃyukto yoginām īśvaro hariḥ

07,121.015d@016_0014 sṛṣṭe tamasi kṛṣṇena gato 'stam iti bhāskaraḥ

07,121.015d@016_0015 tvadīyā jahṛṣur yodhāḥ pārthanāśān narādhipa

07,121.015d@016_0016 te prahṛṣṭā raṇe rājan nāpaśyan sainikā ravim

07,121.015d@016_0017 unnāmya vaktrāṇi tadā sa ca rājā jayadrathaḥ

07,121.015d@016_0018 vīkṣamāṇe tatas tasmin sindhurāje divākaram

07,121.015d@016_0019 punar evābravīt kṛṣṇo dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ

07,121.015d@016_0020 paśya sindhupatiṃ vīraṃ prekṣamāṇaṃ divākaram

07,121.015d@016_0021 bhayaṃ vipulam utsṛjya tvatto bharatasattama

07,121.015d@016_0022 ayaṃ kālo mahābāho vadhāyāsya durātmanaḥ

07,121.015d@016_0023 chindhi mūrdhānam asyāśu kuru sāphalyam ātmanaḥ

07,121.015d@016_0024 ity evaṃ keśavenoktaḥ pāṇḍuputraḥ pratāpavān

07,121.015d@016_0025 nyavadhīt tāvakaṃ sainyaṃ śarair arkāgnisaṃnibhaiḥ

07,121.015d@016_0026 kṛpaṃ vivyādha viṃśatyā karṇaṃ pañcāśatā śaraiḥ

07,121.015d@016_0027 śalyaṃ duryodhanaṃ caiva ṣaḍbhiḥ ṣaḍbhir atāḍayat

07,121.015d@016_0028 vṛṣasenaṃ tathāṣṭābhiḥ ṣaṣṭyā saindhavam eva ca

07,121.015d@016_0029 tathaivānyān mahābāhus tvadīyān pāṇḍunandanaḥ

07,121.015d@016_0030 gāḍhaṃ viddhvā śarai rājañ jayadratham upādravat

07,121.015d@016_0031 taṃ samīpasthitaṃ dṛṣṭvā lelihānam ivānalam

07,121.015d@016_0032 jayadrathasya goptāraḥ saṃśayaṃ paramaṃ gatāḥ

07,121.015d@016_0033 tataḥ sarve mahārāja tava yodhā jayaiṣiṇaḥ

07,121.015d@016_0034 siṣicuḥ śaradhārābhiḥ pākaśāsanim āhave

07,121.015d@016_0035 saṃchādyamānaḥ kaunteyaḥ śarajālair anekaśaḥ

07,121.015d@016_0036 akrudhyat sa mahābāhur ajitaḥ kurunandanaḥ

07,121.015d@016_0037 tataḥ śaramayaṃ jālaṃ tumulaṃ pākaśāsaniḥ

07,121.015d@016_0038 vyasṛjat puruṣavyāghras tava sainyajighāṃsayā

07,121.015d@016_0039 te hanyamānā vīreṇa yodhā rājan raṇe tava

07,121.015d@016_0040 prajahuḥ saindhavaṃ bhītā dvau samaṃ nāpy adhāvatām

07,121.015d@016_0041 tatrādbhutam apaśyāma kuntīputrasya vikramam

07,121.015d@016_0042 tādṛṅ na bhāvī bhūto vā yac cakāra mahāyaśāḥ

07,121.015d@016_0043 dvipān dvipagatāṃś caiva hayān hayagatān api

07,121.015d@016_0044 tathā sa rathinaś caiva nyahan rudraḥ paśūn iva

07,121.015d@016_0045 na tatra samare kaś cin mayā dṛṣṭo narādhipa

07,121.015d@016_0046 gajo vājī naro vāpi yo na pārthaśarāhataḥ

07,121.015d@016_0047 rajasā tamasā caiva yodhāḥ saṃchannacakṣuṣaḥ

07,121.015d@016_0048 kaśmalaṃ prāviśan ghoraṃ nānvajānan parasparam

07,121.015d@016_0049 te śarair bhinnamarmāṇaḥ sainikāḥ pārthacoditaiḥ

07,121.015d@016_0050 babhramuś caskhaluḥ petuḥ sedur mamluś ca bhārata

07,121.015d@016_0051 tasmin mahābhīṣaṇake prajānām iva saṃkṣaye

07,121.015d@016_0052 raṇe mahati duṣpāre vartamāne sudāruṇe

07,121.015d@016_0053 śoṇitasya prasekena śīghratvād anilasya ca

07,121.015d@016_0054 aśāmyat tad rajo bhaumam asṛksikte dharātale

07,121.015d@016_0055 ānābhi niramajjaṃś ca rathacakrāṇi śoṇite

07,121.015d@016_0056 mattā vegavato rājaṃs tāvakānāṃ raṇāṅgaṇe

07,121.015d@016_0057 hastinaś ca hatārohā dāritāṅgāḥ sahasraśaḥ

07,121.015d@016_0058 svāny anīkāni mṛdnanta ārtanādāḥ pradudruvuḥ

07,121.015d@016_0059 hayāś ca patitārohāḥ pattayaś ca narādhipa

07,121.015d@016_0060 pradudruvur bhayād rājan dhanaṃjayaśarāhatāḥ

07,121.015d@016_0061 muktakeśā vikavacāḥ kṣarantaḥ kṣatajaṃ kṣitau

07,121.015d@016_0062 prapalāyanta saṃtrastās tyaktvā raṇaśiro janāḥ

07,121.015d@016_0063 ūrugrāhagṛhītāś ca ke cit tatrābhavan bhuvi

07,121.015d@016_0064 hatānāṃ cāpare madhye dviradānāṃ nililyire

07,121.015d@016_0065 evaṃ tava balaṃ rājan drāvayitvā dhanaṃjayaḥ

07,121.015d@016_0066 nyavadhīt sāyakair ghoraiḥ sindhurājasya rakṣiṇaḥ

07,121.015d@016_0067 karṇaṃ drauṇiṃ kṛpaṃ śalyaṃ vṛṣasenaṃ suyodhanam

07,121.015d@016_0068 chādayām āsa tīvreṇa śarajālena pāṇḍavaḥ

07,121.015d@016_0069 na gṛhṇann akṣipan rājann amuñcan nāpi saṃdadhan

07,121.015d@016_0070 adṛśyatārjunaḥ saṃkhye śīghrāstratvāt kathaṃ cana

07,121.015d@016_0071 dhanurmaṇḍalam evāsya dṛśyate smāsyataḥ sadā

07,121.015d@016_0072 sāyakāś ca vyadṛśyanta niścarantaḥ samantataḥ

07,121.015d@016_0073 karṇasya tu dhanuś chittvā vṛṣasenasya caiva ha

07,121.015d@016_0074 śalyasya sūtaṃ bhallena rathanīḍād apātayat

07,121.015d@016_0075 gāḍhaviddhāv ubhau kṛtvā śaraiḥ svasrīyamātulau

07,121.015d@016_0076 arjuno jayatāṃ śreṣṭho drauṇiśāradvatau raṇe

07,121.015d@016_0077 evaṃ tān vyākulīkṛtya tvadīyānāṃ mahārathān

07,121.015d@016_0078 ujjahāra śaraṃ ghoraṃ pāṇḍavo 'nalasaṃnibham

07,121.015d@016_0079 indrāśanisamaprakhyaṃ divyam astrābhimantritam

07,121.015d@016_0080 sarvabhārasahaṃ śaśvad gandhamālyārcitaṃ mahat

07,121.015d@016_0081 vajreṇāstreṇa saṃyojya vidhivat kurunandanaḥ

07,121.015d@016_0082 samādadhan mahābāhur gāṇḍive kṣipram arjunaḥ

07,121.015d@016_0083 tasmin saṃdhīyamāne tu śare jvalanatejasi

07,121.015d@016_0084 antarikṣe mahānādo bhūtānām abhavan nṛpa

07,121.015d@016_0085 abravīc ca punas tatra tvaramāṇo janārdanaḥ

07,121.016a dhanaṃjaya śiraś chindhi saindhavasya durātmanaḥ

07,121.016c astaṃ mahīdharaśreṣṭhaṃ yiyāsati divākaraḥ

07,121.016e śṛṇuṣvaiva ca me vākyaṃ jayadrathavadhaṃ prati

07,121.016f*1011_01 pārtha pārtha śiro hy etat tvatkṛtena pated bhuvi

07,121.016f*1011_02 astaṃ girim athāsādya tvarate vai divākaraḥ

07,121.016f*1011_03 śrūyatāṃ tad yathāvṛttaṃ karaṇaṃ saindhavaṃ prati

07,121.017a vṛddhakṣatraḥ saindhavasya pitā jagati viśrutaḥ

07,121.017c sa kāleneha mahatā saindhavaṃ prāptavān sutam

07,121.018a jayadratham amitraghnaṃ taṃ covāca tato nṛpam

07,121.018c antarhitā tadā vāṇī meghadundubhinisvanā

07,121.019a tavātmajo 'yaṃ martyeṣu kulaśīladamādibhiḥ

07,121.019c guṇair bhaviṣyati vibho sadṛśo vaṃśayor dvayoḥ

07,121.019e kṣatriyapravaro loke nityaṃ śūrābhisatkṛtaḥ

07,121.020a śatrubhir yudhyamānasya saṃgrāme tv asya dhanvinaḥ

07,121.020c śiraś chetsyati saṃkruddhaḥ śatrur nālakṣito bhuvi

07,121.021a etac chrutvā sindhurājo dhyātvā ciram ariṃdama

07,121.021c jñātīn sarvān uvācedaṃ putrasnehābhipīḍitaḥ

07,121.022a saṃgrāme yudhyamānasya vahato mahatīṃ dhuram

07,121.022c dharaṇyāṃ mama putrasya pātayiṣyati yaḥ śiraḥ

07,121.022e tasyāpi śatadhā mūrdhā phaliṣyati na saṃśayaḥ

07,121.022f*1012_01 yadi ced asti me lābhas tapaso vā damasya vā

07,121.023a evam uktvā tato rājye sthāpayitvā jayadratham

07,121.023c vṛddhakṣatro vanaṃ yātas tapaśceṣṭaṃ samāsthitaḥ

07,121.024a so 'yaṃ tapyati tejasvī tapo ghoraṃ durāsadam

07,121.024c samantapañcakād asmād bahir vānaraketana

07,121.025a tasmāj jayadrathasya tvaṃ śiraś chittvā mahāmṛdhe

07,121.025c divyenāstreṇa ripuhan ghoreṇādbhutakarmaṇā

07,121.026a sakuṇḍalaṃ sindhupateḥ prabhañjanasutānuja

07,121.026c utsaṅge pātayasvāśu vṛddhakṣatrasya bhārata

07,121.027a atha tvam asya mūrdhānaṃ pātayiṣyasi bhūtale

07,121.027c tavāpi śatadhā mūrdhā phaliṣyati na saṃśayaḥ

07,121.028a yathā caitan na jānīyāt sa rājā pṛthivīpatiḥ

07,121.028c tathā kuru kuruśreṣṭha divyam astram upāśritaḥ

07,121.029a na hy asādhyam akāryaṃ vā vidyate tava kiṃ cana

07,121.029b*1013_01 astrasyāsya prabhāveṇa paśubhartuḥ kathaṃ cana

07,121.029b*1013_02 yathaitat saindhavaśiraḥ śarair eva dhanaṃjaya

07,121.029b*1013_03 vṛddhakṣatre pataty eva tathā nītir vidhīyatām

07,121.029c samasteṣv api lokeṣu triṣu vāsavanandana

07,121.030a etac chrutvā tu vacanaṃ sṛkkiṇī parisaṃlihan

07,121.030b*1014_01 arjunas tvarayā yuktas tad astraṃ samupāśritaḥ

07,121.030b*1014_02 vṛddhakṣatrāśramadvāram aharat tadareḥ śiraḥ

07,121.030c indrāśanisamasparśaṃ divyamantrābhimantritam

07,121.031a sarvabhārasahaṃ śaśvadgandhamālyārcitaṃ śaram

07,121.031b*1015_01 ekaṃ tūṇīśayaṃ ghoram indrāśanisamaprabham

07,121.031b*1015_02 sarvabhedinam atyarthaṃ gandhamālyārcitaṃ sadā

07,121.031b*1016_01 raudreṇāstreṇa saṃyojya vidhivat kurunandanaḥ

07,121.031b*1016_02 samādhatta mahābāhur gāṇḍīve kṣipram arjunaḥ

07,121.031c visasarjārjunas tūrṇaṃ saindhavasya vadhe vṛtaḥ

07,121.031d*1017_01 tato dhanaṃjayaḥ śīghraṃ śaraṃ taṃ bhāskaratviṣam

07,121.031d*1017_02 ujjihīrṣuḥ śiraḥ kāyāt saindhavasya mahātmanaḥ

07,121.032a sa tu gāṇḍīvanirmuktaḥ śaraḥ śyena ivāśugaḥ

07,121.032b*1018_01 chittvā śiraḥ sindhupater utpapāta vihāyasam

07,121.032c śakuntam iva vṛkṣāgrāt saindhavasya śiro 'harat

07,121.032d*1019_01 prapatiṣyati śīrṣe tu kṛṣṇo 'rjunam athābravīt

07,121.032d*1019_02 pārtha pārtha śiro hy etad yathā neyān mahītalam

07,121.032d*1019_03 saṃjaya uvāca

07,121.032d*1019_03 tathā kuru kuruśreṣṭha vakṣye tasyāpi kāraṇam

07,121.032d*1019_04 śrutvā tu vacanaṃ tasya tvaramāṇo 'stramāyayā

07,121.033a aharat tat punaś caiva śarair ūrdhvaṃ dhanaṃjayaḥ

07,121.033c durhṛdām apraharṣāya suhṛdāṃ harṣaṇāya ca

07,121.033d*1020_01 tiryag ūrdhvam adhaś caiva punar ūrdhvam athāpi ca

07,121.033d*1020_02 dīrghakālam avāk caiva saṃprakrīḍann ivārjunaḥ

07,121.033d*1020_03 tat sainyaṃ sarvato 'paśyan mahad āścaryam adbhutam

07,121.033d*1020_04 prāpayat sa śiro yasmād yodhayann eva pārthivān

07,121.034a śaraiḥ kadambakīkṛtya kāle tasmiṃś ca pāṇḍavaḥ

07,121.034b*1021_01 yodhayām āsa tāṃś caiva pāṇḍavaḥ ṣaṇmahārathān

07,121.034b*1021_02 tataḥ sumahad āścaryaṃ tatrāpaśyāma bhārata

07,121.034c samantapañcakād bāhyaṃ śiras tad vyaharat tataḥ

07,121.034d*1022_01 jayadrathasyārjunabāṇanālaṃ

07,121.034d*1022_02 mukhāravindaṃ rudhirāmbusiktam

07,121.034d*1022_03 dṛṣṭaṃ naraiś copari vartamānaṃ

07,121.034d*1022_04 vidyādharotsṛṣṭam ivaikapadmam

07,121.034d*1022_05 sa devaśatrūn iva devarājaḥ

07,121.034d*1022_06 kirīṭamālī vyadhamat sapatnān

07,121.034d*1022_07 yathā tamāṃsy abhyuditas tamoghnaḥ

07,121.034d*1022_08 pūrṇāṃ pratijñāṃ samavāpya dhīraḥ

07,121.034d*1022_09 athābravīt keśavaṃ pāṇḍaveyaḥ

07,121.034d*1022_10 kiyantam adhvānam idaṃ harāmi

07,121.034d*1022_11 kimartham etan na nipātyam urvyāṃ

07,121.034d*1022_12 kva ca prayātavyam idaṃ ca śaṃsa

07,121.034d*1022_13 śaknomy ahaṃ yatra bhavān bravīti

07,121.034d*1022_14 taṃ bhūmideśaṃ ca śiro vinetum

07,121.035a etasminn eva kāle tu vṛddhakṣatro mahīpatiḥ

07,121.035c saṃdhyām upāste tejasvī saṃbandhī tava māriṣa

07,121.036a upāsīnasya tasyātha kṛṣṇakeśaṃ sakuṇḍalam

07,121.036c sindhurājasya mūrdhānam utsaṅge samapātayat

07,121.037a tasyotsaṅge nipatitaṃ śiras tac cārukuṇḍalam

07,121.037c vṛddhakṣatrasya nṛpater alakṣitam ariṃdama

07,121.038a kṛtajapyasya tasyātha vṛddhakṣatrasya dhīmataḥ

07,121.038c uttiṣṭhatas tat sahasā śiro 'gacchad dharātalam

07,121.039a tatas tasya narendrasya putramūrdhani bhūtalam

07,121.039c gate tasyāpi śatadhā mūrdhāgacchad ariṃdama

07,121.039d*1023_01 tac chiraḥ śatadhā rājan papāta pṛthivītale

07,121.040a tataḥ sarvāṇi bhūtāni vismayaṃ jagmur uttamam

07,121.040c vāsudevaś ca bībhatsuṃ praśaśaṃsa mahāratham

07,121.041a tato dṛṣṭvā vinihataṃ sindhurājaṃ jayadratham

07,121.041b*1024_01 tato vinihate rājan sindhurāje kirīṭinā

07,121.041b*1025_01 tamas tad vāsudevena saṃhṛtaṃ bharatarṣabha

07,121.041b*1025_02 paścāj jñātaṃ mahīpāla tava putraiḥ sahānugaiḥ

07,121.041b*1025_03 vāsudevaprayukteyaṃ māyeti nṛpasattama

07,121.041b*1025_04 evaṃ sa nihato rājan pārthenāmitatejasā

07,121.041b*1025_05 akṣauhiṇīr aṣṭa hatvā jāmātā tava saindhavaḥ

07,121.041b*1025_06 hataṃ jayadrathaṃ dṛṣṭvā tava putrā narādhipa

07,121.041b*1026_01 karmaṇā tena pārthasya vismitāḥ sarvadevatāḥ

07,121.041b*1026_02 sarvathā samare yasya goptā nityaṃ janārdanaḥ

07,121.041b*1026_03 kathaṃ tasya jayo na syād iti bhūtāni menire

07,121.041b*1026_04 etadarthaṃ śiras tasya cyāvayām āsa pāṇḍavaḥ

07,121.041b*1026_05 syamantapañcakād bāhyaṃ śarair eva yathākramam

07,121.041b*1026_06 kṛtvā tac ca mahat karma nihatya ca jayadratham

07,121.041b*1026_07 astraṃ pāśupataṃ pārthaḥ saṃhartum upacakrame

07,121.041b*1026_08 saṃharaty api kaunteye tad astraṃ tatra bhārata

07,121.041b*1026_09 vavau śītaḥ sugandhaś ca pavano hlādayann iva

07,121.041b*1026_10 saṃhāraṃ ca pramokṣaṃ ca dṛṣṭvā tatra divaukasaḥ

07,121.041b*1026_11 vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ praśaśaṃsuś ca pāṇḍavam

07,121.041b*1026_12 evam astreṇa tān vīro yodhayitvā dhanaṃjayaḥ

07,121.041b*1026_13 jayadrathaśiraḥ paścāc cyāvayām āsa pāṇḍavaḥ

07,121.041b*1026_14 tac chiraś cyāvamānaṃ tu dadṛśus tāvakā yudhi

07,121.041b*1026_15 śalyakarṇakṛpā rājan mohitāḥ savyasācinā

07,121.041b*1026_16 śirasi cyāvite tasya śarair āśīviṣopamaiḥ

07,121.041b*1026_17 paścāt kāyo 'patad bhūmiṃ śocayan sarvapārthivān

07,121.041b*1026_18 dṛṣṭvā tu nihataṃ saṃkhe sindhurājaṃ mahāratham

07,121.041c putrāṇāṃ tava netrebhyo duḥkhād bahv apataj jalam

07,121.041d*1027_01 duḥkhād aśrūṇi mumucur nirāśāś cābhavañ jaye

07,121.041d*1028_01 tato jayadrathe rājan hate pārthena keśavaḥ

07,121.041d*1028_02 dadhmau śaṅkhaṃ mahābāhur arjunaś ca paraṃtapaḥ

07,121.041d*1029_01 tasmiṃs tu nihate vīre saindhave lokaviśrute

07,121.041d*1029_02 praharṣam atulaṃ lebhe kṛṣṇaḥ pārthaś ca bhārata

07,121.042a bhīmaseno 'pi saṃgrāme bodhayann iva pāṇḍavam

07,121.042c siṃhanādena mahatā pūrayām āsa rodasī

07,121.042d*1030_01 bhīmaś ca vṛṣṇisiṃhaś ca yudhāmanyuś ca bhārata

07,121.042d*1030_02 uttamaujāś ca vikrāntaḥ śaṅkhān dadhmuḥ pṛthak pṛthak

07,121.043a taṃ śrutvā tu mahānādaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,121.043c saindhavaṃ nihataṃ mene phalgunena mahātmanā

07,121.044a tato vāditraghoṣeṇa svān yodhān abhiharṣayan

07,121.044c abhyavartata saṃgrāme bhāradvājaṃ yuyutsayā

07,121.044d*1031_01 udapadyata sainyasya pāṇḍūnāṃ hṛṣṭacetasām

07,121.045a tataḥ pravavṛte rājann astaṃ gacchati bhāskare

07,121.045c droṇasya somakaiḥ sārdhaṃ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ

07,121.046a te tu sarvaprayatnena bhāradvājaṃ jighāṃsavaḥ

07,121.046c saindhave nihate rājann ayudhyanta mahārathāḥ

07,121.047a pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā saindhavaṃ vinihatya ca

07,121.047c ayodhayaṃs tato droṇaṃ jayonmattās tatas tataḥ

07,121.048a arjuno 'pi raṇe yodhāṃs tāvakān rathasattamān

07,121.048c ayodhayan mahārāja hatvā saindhavakaṃ nṛpam

07,121.049a sa devaśatrūn iva devarājaḥ; kirīṭamālī vyadhamat samantāt

07,121.049c yathā tamāṃsy abhyuditas tamoghnaḥ; pūrvāṃ pratijñāṃ samavāpya vīraḥ

07,121.049d*1032_00 vaiśaṃpāyana uvāca

07,121.049d*1032_01 etat sucaritaṃ rājan yaḥ śṛṇotīha bhaktitaḥ

07,121.049d*1032_02 apamṛtyuṃ jayaty āśu labhate sarvasaṃpadaḥ

07,122.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,122.001a tasmin vinihate vīre saindhave savyasācinā

07,122.001c māmakā yad akurvanta tan mamācakṣva saṃjaya

07,122.001d*1033_01 paśyatāṃ sarvayodhānāṃ māmakānāṃ mahāraṇe

07,122.001d*1033_02 ahanyata kathaṃ yuddhe saindhavaḥ savyasācinā

07,122.001d*1033_03 kathaṃ drauṇikṛpair guptaḥ karṇena ca mahāraṇe

07,122.001d*1033_04 phalgunāgnimukhaṃ ghoraṃ praviṣṭaḥ sādhu saindhavaḥ

07,122.001d*1033_05 tasmin hate maheṣvāse mandātmā sa suyodhanaḥ

07,122.001d*1033_06 bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sūta kim akārṣīd anantaram

07,122.002 saṃjaya uvāca

07,122.002a saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā raṇe pārthena māriṣa

07,122.002c amarṣavaśam āpannaḥ kṛpaḥ śāradvatas tadā

07,122.003a mahatā śaravarṣeṇa pāṇḍavaṃ samavākirat

07,122.003c drauṇiś cābhyadravat pārthaṃ ratham āsthāya phalgunam

07,122.004a tāv enaṃ rathināṃ śreṣṭhau rathābhyāṃ rathasattamam

07,122.004c ubhāv ubhayatas tīkṣṇair viśikhair abhyavarṣatām

07,122.005a sa tathā śaravarṣābhyāṃ sumahadbhyāṃ mahābhujaḥ

07,122.005c pīḍyamānaḥ parām ārtim agamad rathināṃ varaḥ

07,122.006a so 'jighāṃsur guruṃ saṃkhye guros tanayam eva ca

07,122.006c cakārācāryakaṃ tatra kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,122.007a astrair astrāṇi saṃvārya drauṇeḥ śāradvatasya ca

07,122.007c mandavegān iṣūṃs tābhyām ajighāṃsur avāsṛjat

07,122.008a te nātibhṛśam abhyaghnan viśikhā jayacoditāḥ

07,122.008c bahutvāt tu parām ārtiṃ śarāṇāṃ tāv agacchatām

07,122.009a atha śāradvato rājan kaunteyaśarapīḍitaḥ

07,122.009c avāsīdad rathopasthe mūrcchām abhijagāma ha

07,122.010a vihvalaṃ tam abhijñāya bhartāraṃ śarapīḍitam

07,122.010c hato 'yam iti ca jñātvā sārathis tam apāvahat

07,122.011a tasmin sanne mahārāja kṛpe śāradvate yudhi

07,122.011c aśvatthāmāpy apāyāsīt pāṇḍaveyād rathāntaram

07,122.012a dṛṣṭvā śāradvataṃ pārtho mūrchitaṃ śarapīḍitam

07,122.012c ratha eva maheṣvāsaḥ kṛpaṇaṃ paryadevayat

07,122.012d*1034_01 aśrupūrṇamukho dīno vacanaṃ cedam abravīt

07,122.013a paśyann idaṃ mahāprājñaḥ kṣattā rājānam uktavān

07,122.013c kulāntakaraṇe pāpe jātamātre suyodhane

07,122.014a nīyatāṃ paralokāya sādhv ayaṃ kulapāṃsanaḥ

07,122.014c asmād dhi kurumukhyānāṃ mahad utpatsyate bhayam

07,122.015a tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ satyavādinaḥ

07,122.015c tatkṛte hy adya paśyāmi śaratalpagataṃ kṛpam

07,122.016a dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balapauruṣam

07,122.016c ko hi brāhmaṇam ācāryam abhidruhyeta mādṛśaḥ

07,122.017a ṛṣiputro mamācāryo droṇasya dayitaḥ sakhā

07,122.017c eṣa śete rathopasthe madbāṇair abhipīḍitaḥ

07,122.018a akāmayānena mayā viśikhair ardito bhṛśam

07,122.018c avāsīdad rathopasthe prāṇān pīḍayatīva me

07,122.019a śarārditena hi mayā prekṣaṇīyo mahādyutiḥ

07,122.019b*1035_01 putraśokābhibhūtena śarair abhyarditena ca

07,122.019c pratyasto bahubhir bāṇair daśadharmagatena vai

07,122.020a śocayaty eṣa nipatan bhūyaḥ putravadhād dhi mām

07,122.020c kṛpaṇaṃ svarathe sannaṃ paśya kṛṣṇa yathā gatam

07,122.021a upākṛtya tu vai vidyām ācāryebhyo nararṣabhāḥ

07,122.021c prayacchantīha ye kāmān devatvam upayānti te

07,122.022a ye tu vidyām upādāya gurubhyaḥ puruṣādhamāḥ

07,122.022c ghnanti tān eva durvṛttās te vai nirayagāminaḥ

07,122.023a tad idaṃ narakāyādya kṛtaṃ karma mayā dhruvam

07,122.023c ācāryaṃ śaravarṣeṇa rathe sādayatā kṛpam

07,122.024a yat tat pūrvam upākurvann astraṃ mām abravīt kṛpaḥ

07,122.024c na kathaṃ cana kauravya prahartavyaṃ gurāv iti

07,122.025a tad idaṃ vacanaṃ sādhor ācāryasya mahātmanaḥ

07,122.025c nānuṣṭhitaṃ tam evājau viśikhair abhivarṣatā

07,122.026a namas tasmai supūjyāya gautamāyāpalāyine

07,122.026c dhig astu mama vārṣṇeya yo hy asmai praharāmy aham

07,122.027a tathā vilapamāne tu savyasācini taṃ prati

07,122.027b*1036_01 tataḥ kirīṭinā rājan vihvale gautame kṛte

07,122.027b*1037_01 yathāgnir indhaneddho vai krodhendhanasamīritaḥ

07,122.027c saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā rādheyaḥ samupādravat

07,122.027d*1038_01 saindhavasya mukhaṃ tyaktvā karṇaḥ sātvatam abhyayāt

07,122.027d*1039_01 tam āpatantaṃ rādheyam arjunasya rathaṃ prati

07,122.027d*1039_02 pāñcālyau sātyakiś caiva sahasā samupādravan

07,122.028a upāyāntaṃ tu rādheyaṃ dṛṣṭvā pārtho mahārathaḥ

07,122.028c prahasan devakīputram idaṃ vacanam abravīt

07,122.029a eṣa prayāty ādhirathiḥ sātyakeḥ syandanaṃ prati

07,122.029c na mṛṣyati hataṃ nūnaṃ bhūriśravasam āhave

07,122.030a yatra yāty eṣa tatra tvaṃ codayāśvāñ janārdana

07,122.030c mā somadatteḥ padavīṃ gamayet sātyakiṃ vṛṣaḥ

07,122.031a evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā

07,122.031c pratyuvāca mahātejāḥ kālayuktam idaṃ vacaḥ

07,122.032a alam eṣa mahābāhuḥ karṇāyaiko hi pāṇḍava

07,122.032c kiṃ punar draupadeyābhyāṃ sahitaḥ sātvatarṣabhaḥ

07,122.033a na ca tāvat kṣamaḥ pārtha karṇena tava saṃgaraḥ

07,122.033c prajvalantī maholkeva tiṣṭhaty asya hi vāsavī

07,122.033e tvadarthaṃ pūjyamānaiṣā rakṣyate paravīrahan

07,122.033f*1040_01 na karṇaṃ prākṛtaṃ manye tena yuddhaṃ na rocaye

07,122.033f*1040_02 karṇo hi balavān ekaḥ śakto 'smāñ jetum ojasā

07,122.033f*1040_03 na karṇaṃ hi vayaṃ śaktā jetuṃ sabalavāhanāḥ

07,122.033f*1040_04 karṇasyaiṣa mahādoṣo yaj jīyeta pade pade

07,122.033f*1040_05 pramādāc ca ghṛṇitvāc ca tena śakyatamo mataḥ

07,122.034a ataḥ karṇaḥ prayātv atra sātvatasya yathā tathā

07,122.034c ahaṃ jñāsyāmi kauravya kālam asya durātmanaḥ

07,122.034d*1041_01 yatrainaṃ viśikhais tīkṣṇaiḥ pātayiṣyati bhūtale

07,122.034d*1042_01 tadā gantāsi pārtha tvaṃ tena yoddhuṃ durātmanā

07,122.035 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,122.035a yo 'sau karṇena vīreṇa vārṣṇeyasya samāgamaḥ

07,122.035b*1043_01 akāṅkṣitaś ca karṇena sa bhavatv atitejasaḥ

07,122.035c hate tu bhūriśravasi saindhave ca nipātite

07,122.035d*1044_01 saumadattiṃ hataṃ dṛṣṭvā tad yuddham abhavat katham

07,122.036a sātyakiś cāpi virathaḥ kaṃ samārūḍhavān ratham

07,122.036c cakrarakṣau ca pāñcālyau tan mamācakṣva saṃjaya

07,122.037 saṃjaya uvāca

07,122.037a hanta te varṇayiṣyāmi yathāvṛttaṃ mahāraṇe

07,122.037c śuśrūṣasva sthiro bhūtvā durācaritam ātmanaḥ

07,122.037d*1045_01 paśyatāṃ sarvasainyānāṃ keśavārjunayor api

07,122.038a pūrvam eva hi kṛṣṇasya manogatam idaṃ prabho

07,122.038c vijetavyo yathā vīraḥ sātyakir yūpaketunā

07,122.039a atītānāgataṃ rājan sa hi vetti janārdanaḥ

07,122.039c ataḥ sūtaṃ samāhūya dārukaṃ saṃdideśa ha

07,122.039e ratho me yujyatāṃ kālyam iti rājan mahābalaḥ

07,122.039f*1046_01 dārukaḥ kṛṣṇasaṃdiṣṭaṃ rātrāv uktaṃ hṛdā vahan

07,122.040a na hi devā na gandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ

07,122.040c mānavā vā vijetāraḥ kṛṣṇayoḥ santi ke cana

07,122.040d*1047_01 ubhayoḥ senayoś caiva ye yaudhāḥ santi ke cana

07,122.041a pitāmahapurogāś ca devāḥ siddhāś ca taṃ viduḥ

07,122.041c tayoḥ prabhāvam atulaṃ śṛṇu yuddhaṃ ca tad yathā

07,122.042a sātyakiṃ virathaṃ dṛṣṭvā karṇaṃ cābhyudyatāyudham

07,122.042c dadhmau śaṅkhaṃ mahāvegam ārṣabheṇātha mādhavaḥ

07,122.043a dāruko 'vetya saṃdeśaṃ śrutvā śaṅkhasya ca svanam

07,122.043c ratham anvānayat tasmai suparṇocchritaketanam

07,122.044a sa keśavasyānumate rathaṃ dārukasaṃyutam

07,122.044c āruroha śineḥ pautro jvalanādityasaṃnibham

07,122.045a kāmagaiḥ sainyasugrīvameghapuṣpabalāhakaiḥ

07,122.045c hayodagrair mahāvegair hemabhāṇḍavibhūṣitaiḥ

07,122.046a yuktaṃ samāruhya ca taṃ vimānapratimaṃ ratham

07,122.046c abhyadravata rādheyaṃ pravapan sāyakān bahūn

07,122.047a cakrarakṣāv api tadā yudhāmanyūttamaujasau

07,122.047c dhanaṃjayarathaṃ hitvā rādheyaṃ pratyudīyayuḥ

07,122.048a rādheyo 'pi mahārāja śaravarṣaṃ samutsṛjan

07,122.048c abhyadravat susaṃkruddho raṇe śaineyam acyutam

07,122.049a naiva daivaṃ na gāndharvaṃ nāsuroragarākṣasam

07,122.049c tādṛśaṃ bhuvi vā yuddhaṃ divi vā śrutam ity uta

07,122.050a upāramata tat sainyaṃ sarathāśvanaradvipam

07,122.050c tayor dṛṣṭvā mahārāja karma saṃmūḍhacetanam

07,122.051a sarve ca samapaśyanta tad yuddham atimānuṣam

07,122.051c tayor nṛvarayo rājan sārathyaṃ dārukasya ca

07,122.052a gatapratyāgatāvṛttair maṇḍalaiḥ saṃnivartanaiḥ

07,122.052c sārathes tu rathasthasya kāśyapeyasya vismitāḥ

07,122.053a nabhastalagatāś caiva devagandharvadānavāḥ

07,122.053c atīvāvahitā draṣṭuṃ karṇaśaineyayo raṇam

07,122.054a mitrārthe tau parākrāntau spardhinau śuṣmiṇau raṇe

07,122.054c karṇaś cāmarasaṃkāśo yuyudhānaś ca sātyakiḥ

07,122.054d*1048_01 karṇas tv amitavikrāntas tava priyahite rataḥ

07,122.055a anyonyaṃ tau mahārāja śaravarṣair avarṣatām

07,122.055c pramamātha śineḥ pautraṃ karṇaḥ sāyakavṛṣṭibhiḥ

07,122.056a amṛṣyamāṇo nidhanaṃ kauravyajalasaṃdhayoḥ

07,122.056b*1049_01 jalasaṃdhaṃ hataṃ dṛṣṭvā bhūriśravasam eva ca

07,122.056c karṇaḥ śokasamāviṣṭo mahoraga iva śvasan

07,122.057a sa śaineyaṃ raṇe kruddhaḥ pradahann iva cakṣuṣā

07,122.057c abhyadravata vegena punaḥ punar ariṃdamaḥ

07,122.057d*1050_01 abhyardayan mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ

07,122.058a taṃ tu saṃprekṣya saṃkruddhaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata

07,122.058b*1051_01 śarair eva prajagrāha satyako vṛṣṇipuṃgavaḥ

07,122.058b*1051_02 tatrāścaryaṃ tadā rājann akaroc chininandanaḥ

07,122.058b*1051_03 karṇaṃ ca prativivyādha śarāṃs tatprahitāñ śitān

07,122.058b*1051_04 tatas tau spardhayā vīrāv ubhau yuddhaviśāradau

07,122.058b*1051_05 atakṣatām athānyonyaṃ ubhau vijayakāṅkṣiṇau

07,122.058c mahatā śaravarṣeṇa gajaḥ pratigajaṃ yathā

07,122.059a tau sametya naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau

07,122.059b*1052_01 bāṇasaṃkulayuddhaiś ca spardhinau yuddhadurmadau

07,122.059c anyonyaṃ saṃtatakṣāte raṇe 'nupamavikramau

07,122.060a tataḥ karṇaṃ śineḥ pautraḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ

07,122.060c bibheda sarvagātreṣu punaḥ punar ariṃdamaḥ

07,122.061a sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat

07,122.061c aśvāṃś ca caturaḥ śvetān nijaghne niśitaiḥ śaraiḥ

07,122.062a chittvā dhvajaṃ śatenaiva śatadhā puruṣarṣabhaḥ

07,122.062b*1053_01 dhvajaṃ ciccheda chattraṃ ca rathaṃ ca śatadhākarot

07,122.062c cakāra virathaṃ karṇaṃ tava putrasya paśyataḥ

07,122.063a tato vimanaso rājaṃs tāvakāḥ puruṣarṣabhāḥ

07,122.063c vṛṣasenaḥ karṇasutaḥ śalyo madrādhipas tathā

07,122.063d*1054_01 kṛpaś ca madrarājaś ca vṛṣasenaś ca saṃyuge

07,122.064a droṇaputraś ca śaineyaṃ sarvataḥ paryavārayan

07,122.064c tataḥ paryākulaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,122.065a tathā sātyakinā vīre virathe sūtaje kṛte

07,122.065b*1055_01 tadā puruṣavīreṇa satyakena tathākṛte

07,122.065c hāhākāras tato rājan sarvasainyeṣu cābhavat

07,122.066a karṇo 'pi vihvalo rājan sātvatenārditaḥ śaraiḥ

07,122.066c duryodhanarathaṃ rājann āruroha viniḥśvasan

07,122.067a mānayaṃs tava putrasya bālyāt prabhṛti sauhṛdam

07,122.067c kṛtāṃ rājyapradānena pratijñāṃ paripālayan

07,122.068a tathā tu virathe karṇe putrān vai tava pārthiva

07,122.068c duḥśāsanamukhāñ śūrān nāvadhīt sātyakir vaśī

07,122.069a rakṣan pratijñāṃ ca punar bhīmasenakṛtāṃ purā

07,122.069c virathān vihvalāṃś cakre na tu prāṇair vyayojayat

07,122.070a bhīmasenena tu vadhaḥ putrāṇāṃ te pratiśrutaḥ

07,122.070c punardyūte ca pārthena vadhaḥ karṇasya śaṃśrutaḥ

07,122.071a vadhe tv akurvan yatnaṃ te tasya karṇamukhās tadā

07,122.071b*1056_01 vadhe yatnam athākārṣīt karṇas tava sutaiḥ saha

07,122.071c nāśaknuvaṃś ca taṃ hantuṃ sātyakiṃ pravarā rathāḥ

07,122.071d*1057_01 satyakas tu sutāṃs te vai vyadhamal līlayā śaraiḥ

07,122.072a drauṇiś ca kṛtavarmā ca tathaivānye mahārathāḥ

07,122.072c nirjitā dhanuṣaikena śataśaḥ kṣatriyarṣabhāḥ

07,122.072e kāṅkṣatā paralokaṃ ca dharmarājasya ca priyam

07,122.073a kṛṣṇayoḥ sadṛśo vīrye sātyakiḥ śatrukarśanaḥ

07,122.073b*1058_01 jitavān sarvasainyāni tāvakāni hasann iva

07,122.073c kṛṣṇo vāpi bhavel loke pārtho vāpi dhanurdharaḥ

07,122.073e śaineyo vā naravyāghraś caturtho nopalabhyate

07,122.074 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,122.074a ajayyaṃ ratham āsthāya vāsudevasya sātyakiḥ

07,122.074c virathaṃ kṛtavān karṇaṃ vāsudevasamo yuvā

07,122.074d*1059_01 cakāra virathaṃ karṇaṃ tava sainyasya paśyataḥ

07,122.074d*1060_01 pārthena sadṛśo yuddhe vāsudevasamo yuvā

07,122.074d*1060_02 sarvakṣatriyavīrāṇāṃ ekavīras tu sūtajam

07,122.075a dārukeṇa samāyuktaṃ svabāhubaladarpitaḥ

07,122.075c kaccid anyaṃ samārūḍhaḥ sa rathaṃ sātyakiḥ punaḥ

07,122.076a etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ kuśalo hy asi bhāṣitum

07,122.076c asahyaṃ tam ahaṃ manye tan mamācakṣva saṃjaya

07,122.076d*1061_01 asahyaṃ sātyakiṃ manye rathameghaughanisvanam

07,122.076d*1062_01 saṃjayācakṣva bhūyo me yac cakrāte punaś ca tau

07,122.077 saṃjaya uvāca

07,122.077a śṛṇu rājan yathā tasya ratham anyaṃ mahāmatiḥ

07,122.077c dārukasyānujas tūrṇaṃ kalpanāvidhikalpitam

07,122.078a āyasaiḥ kāñcanaiś cāpi paṭṭair naddhaṃ sakūbaram

07,122.078c tārāsahasrakhacitaṃ siṃhadhvajapatākinam

07,122.079a aśvair vātajavair yuktaṃ hemabhāṇḍaparicchadaiḥ

07,122.079c pāṇḍurair indusaṃkāśaiḥ sarvaśabdātigair dṛḍhaiḥ

07,122.080a citrakāñcanasaṃnāhair vājimukhyair viśāṃ pate

07,122.080c ghaṇṭājālākularavaṃ śaktitomaravidyutam

07,122.081a vṛtaṃ sāṃgrāmikair dravyair bahuśastraparicchadam

07,122.081c rathaṃ saṃpādayām āsa meghagambhīranisvanam

07,122.082a taṃ samāruhya śaineyas tava sainyam upādravat

07,122.082c dāruko 'pi yathākāmaṃ prayayau keśavāntikam

07,122.083a karṇasyāpi mahārāja śaṅkhagokṣīrapāṇḍuraiḥ

07,122.083c citrakāñcanasaṃnāhaiḥ sadaśvair vegavattaraiḥ

07,122.084a hemakakṣyādhvajopetaṃ kḷptayantrapatākinam

07,122.084c agryaṃ rathaṃ suyantāraṃ bahuśastraparicchadam

07,122.085a upājahrus tam āsthāya karṇo 'py abhyadravad ripūn

07,122.085c etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

07,122.086a bhūyaś cāpi nibodha tvaṃ tavāpanayajaṃ kṣayam

07,122.086c ekatriṃśat tava sutā bhīmasenena pātitāḥ

07,122.087a durmukhaṃ pramukhe kṛtvā satataṃ citrayodhinam

07,122.087c śataśo nihatāḥ śūrāḥ sātvatenārjunena ca

07,122.088a bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā bhagadattaṃ ca māriṣa

07,122.088c evam eṣa kṣayo vṛtto rājan durmantrite tava

07,123.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,123.001a tathā gateṣu śūreṣu teṣāṃ mama ca saṃjaya

07,123.001c kiṃ vai bhīmas tadākārṣīt tan mamācakṣva saṃjaya

07,123.001d*1063_01 kiṃ vai bhīmārjunau tatra sātyakiś cākarot tadā

07,123.002 saṃjaya uvāca

07,123.002a viratho bhīmaseno vai karṇavākśalyapīḍitaḥ

07,123.002c amarṣavaśam āpannaḥ phalgunaṃ vākyam abravīt

07,123.003a punaḥ punas tūbaraka mūḍha audariketi ca

07,123.003c akṛtāstraka mā yodhīr bāla saṃgrāmakātara

07,123.004a iti mām abravīt karṇaḥ paśyatas te dhanaṃjaya

07,123.004c evaṃ vaktā ca me vadhyas tena cokto 'smi bhārata

07,123.005a etad vrataṃ mahābāho tvayā saha kṛtaṃ mayā

07,123.005c yathaitan mama kaunteya tathā tava na saṃśayaḥ

07,123.006a tadvadhāya naraśreṣṭha smaraitad vacanaṃ mama

07,123.006c yathā bhavati tat satyaṃ tathā kuru dhanaṃjaya

07,123.007a tac chrutvā vacanaṃ tasya bhīmasyāmitavikramaḥ

07,123.007b*1064_01 vacanaṃ bhīmasenasya śrutvā tv amaravikramaḥ

07,123.007c tato 'rjuno 'bravīt karṇaṃ kiṃ cid abhyetya saṃyuge

07,123.008a karṇa karṇa vṛthādṛṣṭe sūtaputrātmasaṃstuta

07,123.008c adharmabuddhe śṛṇu me yat tvā vakṣyāmi sāṃpratam

07,123.009a dvividhaṃ karma śūrāṇāṃ yuddhe jayaparājayau

07,123.009c tau cāpy anityau rādheya vāsavasyāpi yudhyataḥ

07,123.009d*1065_01 raṇam utsṛjya nirlajja gacchase vai punaḥ punaḥ

07,123.009d*1065_02 māhātmyaṃ paśya bhīmasya karṇa janma kule tathā

07,123.009d*1065_03 noktavān paruṣaṃ yat tvā palāyanaparāyaṇam

07,123.009d*1065_04 bhūyas tvam api saṃgamya sakṛd eva yadṛcchayā

07,123.009d*1065_05 virathaṃ hatavān vīraṃ pāṇḍavaṃ sūtadāyada

07,123.009d*1065_06 kulasya sadṛśaṃ cāpi rādheya kṛtavān asi

07,123.009d*1065_07 tvam idānīṃ naraśreṣṭha prastutaṃ nāvabudhyase

07,123.009d*1065_08 sṛgāla iva manye 'haṃ kṣatraṃ tvam avamanyase

07,123.009d*1065_09 pitryaṃ karmāsya saṃgrāmas tavāstv anyaḥ kulocitaḥ

07,123.009d*1065_10 ahaṃ tvām api rādheya bravīmi raṇamūrdhani

07,123.009d*1065_11 sarvaśastrabhṛtāṃ madhye kuru kāryāṇi sarvaśaḥ

07,123.009d*1065_12 naikāntasiddhiḥ saṃgrāme vāsavasyāpi vidyate

07,123.010a mumūrṣur yuyudhānena viratho 'si visarjitaḥ

07,123.010b*1066_01 madvadhyas tvam iti jñātvā jitvā jīvan visarjitaḥ

07,123.010c yadṛcchayā bhīmasenaṃ virathaṃ kṛtavān asi

07,123.010d*1067_01 sa tvayā bhīmasenasya jayaḥ prāpto yadṛcchayā

07,123.011a adharmas tv eṣa rādheya yat tvaṃ bhīmam avocathāḥ

07,123.011c yuddhadharmaṃ vijānan vai yudhyantam apalāyinam

07,123.011d*1068_01 kathaṃ cid virathaṃ kṛtvā yat tvaṃ rūkṣam abhāṣathāḥ

07,123.011d*1068_02 adharmas tv eṣa sumahān anāryacaritaṃ ca tat

07,123.011d*1069_01 nāriṃ jitvātikatthante na ca jalpanti durvacaḥ

07,123.011d*1069_02 na ca kaṃ cana nindanti santaḥ śūrā nararṣabhāḥ

07,123.011d*1069_03 tvaṃ tu prākṛtavijñānas tat tad vadasi sūtaja

07,123.011d*1069_04 bahvabaddham akarṇyaṃ ca cāpalād aparīkṣitam

07,123.011e pūrayantaṃ yathāśakti śūrakarmāhave tathā

07,123.011f*1070_01 yudhyamānaṃ parākrāntaṃ śūram āryavrate ratam

07,123.011f*1071_01 yad avoco 'priyaṃ bhīmaṃ naitat satyaṃ vacas tava

07,123.012a paśyatāṃ sarvasainyānāṃ keśavasya mamaiva ca

07,123.012c viratho bhīmasenena kṛto 'si bahuśo raṇe

07,123.012e na ca tvāṃ paruṣaṃ kiṃ cid uktavān paṇḍunandanaḥ

07,123.013a yasmāt tu bahu rūkṣaṃ ca śrāvitas te vṛkodaraḥ

07,123.013c parokṣaṃ yac ca saubhadro yuṣmābhir nihato mama

07,123.014a tasmād asyāvalepasya sadyaḥ phalam avāpnuhi

07,123.014c tvayā tasya dhanuś chinnam ātmanāśāya durmate

07,123.015a tasmād vadhyo 'si me mūḍha sabhṛtyabalavāhanaḥ

07,123.015c kuru tvaṃ sarvakṛtyāni mahat te bhayam āgatam

07,123.016a hantāsmi vṛṣasenaṃ te prekṣamāṇasya saṃyuge

07,123.016c ye cānye 'py upayāsyanti buddhimohena māṃ nṛpāḥ

07,123.016d*1072_01 ye ca tatrāpi hantāram upayāsyanti māṃ yudhi

07,123.016e tāṃś ca sarvān haniṣyāmi satyenāyudham ālabhe

07,123.017a tvāṃ ca mūḍhākṛtaprajñam atimāninam āhave

07,123.017b*1073_01 muṇḍinaṃ tu haniṣyāmi tvāṃ ca karṇātimāninam

07,123.017c dṛṣṭvā duryodhano mando bhṛśaṃ tapsyati pātitam

07,123.018a arjunena pratijñāte vadhe karṇasutasya tu

07,123.018c mahān sutumulaḥ śabdo babhūva rathināṃ tadā

07,123.019a tasminn ākulasaṃgrāme vartamāne mahābhaye

07,123.019c mandaraśmiḥ sahasrāṃśur astaṃ girim upāgamat

07,123.019d*1074_01 tataḥ saṃdhyām upāsīnāḥ sarva eva nṛpottamāḥ

07,123.019d*1074_02 vyadṛśyantottamaruco mūrtimanta ivāgnayaḥ

07,123.019d*1075_01 lohitāyati cāditye tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ

07,123.019d*1075_02 sahitaś cakrarakṣābhyāṃ śinīnām ṛṣabheṇa ca

07,123.019d*1075_03 yudhāmanyurathasthena bhīmena sahito 'nagha

07,123.019d*1075_04 jayadrathānugair vīrair yuddhāya samupāyayau

07,123.020a tato rājan hṛṣīkeśaḥ saṃgrāmaśirasi sthitam

07,123.020c tīrṇapratijñaṃ bībhatsuṃ pariṣvajyedam abravīt

07,123.021a diṣṭyā saṃpāditā jiṣṇo pratijñā mahatī tvayā

07,123.021c diṣṭyā ca nihataḥ pāpo vṛddhakṣatraḥ sahātmajaḥ

07,123.022a dhārtarāṣṭrabalaṃ prāpya devasenāpi bhārata

07,123.022c sīdeta samare jiṣṇo nātra kāryā vicāraṇā

07,123.023a na taṃ paśyāmi lokeṣu cintayan puruṣaṃ kva cit

07,123.023c tvad ṛte puruṣavyāghra ya etad yodhayed balam

07,123.024a mahāprabhāvā bahavas tvayā tulyādhikāpi vā

07,123.024c sametāḥ pṛthivīpālā dhārtarāṣṭrasya kāraṇāt

07,123.024e te tvāṃ prāpya raṇe kruddhaṃ nābhyavartanta daṃśitāḥ

07,123.025a tava vīryaṃ balaṃ caiva rudraśakrāntakopamam

07,123.025c nedṛśaṃ śaknuyāt kaś cid raṇe kartuṃ parākramam

07,123.025e yādṛśaṃ kṛtavān adya tvam ekaḥ śatrutāpanaḥ

07,123.026a evam eva hate karṇe sānubandhe durātmani

07,123.026c vardhayiṣyāmi bhūyas tvāṃ vijitāriṃ hatadviṣam

07,123.027a tam arjunaḥ pratyuvāca prasādāt tava mādhava

07,123.027c pratijñeyaṃ mayottīrṇā vibudhair api dustarā

07,123.028a anāścaryo jayas teṣāṃ yeṣāṃ nātho 'si mādhava

07,123.028c tvatprasādān mahīṃ kṛtsnāṃ saṃprāpsyati yudhiṣṭhiraḥ

07,123.029a tavaiva bhāro vārṣṇeya tavaiva vijayaḥ prabho

07,123.029c vardhanīyās tava vayaṃ preṣyāś ca madhusūdana

07,123.030a evam uktaḥ smayan kṛṣṇaḥ śanakair vāhayan hayān

07,123.030c darśayām āsa pārthāya krūram āyodhanaṃ mahat

07,123.031 śrīkṛṣṇa uvāca

07,123.031a prārthayanto jayaṃ yuddhe prathitaṃ ca mahad yaśaḥ

07,123.031c pṛthivyāṃ śerate śūrāḥ pārthivās tvaccharair hatāḥ

07,123.032a vikīrṇaśastrābharaṇā vipannāśvarathadvipāḥ

07,123.032c saṃchinnabhinnavarmāṇo vaiklavyaṃ paramaṃ gatāḥ

07,123.033a sasattvā gatasattvāś ca prabhayā parayā yutāḥ

07,123.033c sajīvā iva lakṣyante gatasattvā narādhipāḥ

07,123.034a teṣāṃ śaraiḥ svarṇapuṅkhaiḥ śastraiś ca vividhaiḥ śitaiḥ

07,123.034c vāhanair āyudhaiś caiva saṃpūrṇāṃ paśya medinīm

07,123.035a varmabhiś carmabhir hāraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ

07,123.035c uṣṇīṣair mukuṭaiḥ sragbhiś cūḍāmaṇibhir ambaraiḥ

07,123.036a kaṇṭhasūtrair aṅgadaiś ca niṣkair api ca suprabhaiḥ

07,123.036c anyaiś cābharaṇaiś citrair bhāti bhārata medinī

07,123.036d@017_0001 anukarṣair upāsaṅgaiḥ patākābhir dhvajais tathā

07,123.036d@017_0002 upaskarair adhiṣṭhānair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ

07,123.036d@017_0003 cakraiḥ pramathitaiś citrair akṣaiś ca bahudhā raṇe

07,123.036d@017_0004 yugair yoktraiḥ kalāpaiś ca dhanurbhiḥ sāyakais tathā

07,123.036d@017_0005 paristomaiḥ kuthābhiś ca parighair aṅkuśais tathā

07,123.036d@017_0006 śaktibhir bhindipālaiś ca tūṇaiḥ śūlaiḥ paraśvadhaiḥ

07,123.036d@017_0007 prāsaiś ca tomaraiś caiva kuntair yaṣṭibhir eva ca

07,123.036d@017_0008 śataghnībhir bhuśuṇḍībhiḥ khaḍgaiḥ paraśubhis tathā

07,123.036d@017_0009 musalair mudgaraiś caiva gadābhiḥ kuṇapais tathā

07,123.036d@017_0010 suvarṇavikṛtābhiś ca kaśābhir bharatarṣabha

07,123.036d@017_0011 ghaṇṭābhiś ca gajendrāṇāṃ bhāṇḍaiś ca vividhair api

07,123.036d@017_0012 sragbhiś ca nānābharaṇair vastraiś caiva mahādhanaiḥ

07,123.036d@017_0013 apaviddhair babhau bhūmir grahair dyaur iva śāradī

07,123.036d@017_0014 pṛthivyāṃ pṛthivīhetoḥ pṛthivīpatayo hatāḥ

07,123.036d@017_0015 pṛthivīm upaguhyāṅgaiḥ suptāḥ kāntām iva priyām

07,123.036d@017_0016 imāṃś ca girikūṭābhān nāgān airāvatopamān

07,123.036d@017_0017 kṣarataḥ śoṇitaṃ bhūri śastracchedadarīmukhaiḥ

07,123.036d@017_0018 darīmukhair iva girīn gairikāmbuparisravān

07,123.036d@017_0019 tava bāṇahatān vīra paśya niṣṭanataḥ kṣitau

07,123.036d@017_0020 hayāṃś ca patitān paśya svarṇabhāṇḍavibhūṣitān

07,123.036d@017_0021 gandharvanagarākārān rathāṃś ca nihateśvarān

07,123.036d@017_0022 chinnadhvajapatākākṣān vicakrān hatasārathīn

07,123.036d@017_0023 nikṛttakūbarayugān bhagneṣān bandhurān prabho

07,123.036d@017_0024 paśya pārtha hayān bhūmau vimānopamadarśanān

07,123.036d@017_0025 pattīṃś ca nihatān vīra śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,123.036d@017_0026 dhanurbhṛtaś carmabhṛtaḥ śayānān rudhirokṣitān

07,123.036d@017_0027 mahīm āliṅgya sarvāṅgaiḥ pāṃsudhvastaśiroruhān

07,123.036d@017_0028 paśya yodhān mahābāho tvaccharair bhinnavigrahān

07,123.036d@017_0029 nipātitadviparathavājisaṃkulam

07,123.036d@017_0030 asṛgvasāpiśitasamṛddhakardamam

07,123.036d@017_0031 niśācaraśvavṛkapiśācamodanaṃ

07,123.036d@017_0032 mahītalaṃ naravara paśya durdṛśam

07,123.036d@017_0033 idaṃ mahat tvayy upapadyate vibho

07,123.036d@017_0034 raṇājire karma yaśobhivardhanam

07,123.036d@017_0035 śatakratau cāpi ca devasattame

07,123.036d@017_0036 mahāhave jaghnuṣi daityadānavān

07,123.036d@017_0037 sa darśayann eva kirīṭine 'rihā

07,123.036d@017_0038 janārdanas tām aribhūmim añjasā

07,123.036d@017_0039 ajātaśatruṃ samupetya pāṇḍavaṃ

07,123.036d@017_0040 nivedayām āsa hataṃ jayadratham

07,123.037a cāmarair vyajanaiś citrair dhvajaiś cāśvarathadvipaiḥ

07,123.037c vividhaiś ca paristomair aśvānāṃ ca prakīrṇakaiḥ

07,123.038a kuthābhiś ca vicitrābhir varūthaiś ca mahādhanaiḥ

07,123.038c saṃstīrṇāṃ vasudhāṃ paśya citrapaṭṭair ivāvṛtām

07,123.039a nāgebhyaḥ patitān anyān kalpitebhyo dvipaiḥ saha

07,123.039c siṃhān vajrapraṇunnebhyo giryagrebhya iva cyutān

07,123.040a saṃsyūtān vājibhiḥ sārdhaṃ dharaṇyāṃ paśya cāparān

07,123.040c padātisādisaṃghāṃś ca kṣatajaughapariplutān

07,123.041 saṃjaya uvāca

07,123.041a evaṃ saṃdarśayan kṛṣṇo raṇabhūmiṃ kirīṭinaḥ

07,123.041c svaiḥ sametaḥ sa muditaḥ pāñcajanyaṃ vyanādayat

07,123.041d*1076_01 sa darśayann eva kirīṭīne 'rihā

07,123.041d*1076_02 janārdanas tām aribhūmim añjasā

07,123.041d*1076_03 ajātaśatruṃ samupetya pāṇḍavaṃ

07,123.041d*1076_04 nivedayām āsa hataṃ jayadratham

07,123.041d*1077_01 sātyakiḥ pārtham abhyāyād bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,123.041d*1077_02 yudhāmanyūttamaujau ca pāñcālasyātmajāv ubhau

07,123.041d*1077_03 te nivārya śarair drauṇiṃ karṇaṃ ca saha bhūmipaiḥ

07,123.041d*1077_04 agacchan rathinaś caiva yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

07,124.001 saṃjaya uvāca

07,124.001*1078_01 tato rājānam abhyetya dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram

07,124.001*1078_02 cacakṣe saṃprahṛṣṭātmā hataṃ pārthena saindhavam

07,124.001*1078_03 diṣṭyā vardhasi rājendra hataśatrur narottama

07,124.001*1078_04 diṣṭyā nistīrṇavāṃś caiva pratijñām anujas tava

07,124.001*1078_05 sa tv evam uktaḥ kṛṣṇena hṛṣṭaḥ parapuraṃjayaḥ

07,124.001a tato yudhiṣṭhiro rājā rathād āplutya bhārata

07,124.001c paryaṣvajat tadā kṛṣṇāv ānandāśrupariplutaḥ

07,124.001d*1079_01 avatīrya rathād rājā paryaṣvajata keśavam

07,124.001d*1079_02 saṃprahṛṣṭamanā rājan dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,124.002a pramṛjya vadanaṃ śubhraṃ puṇḍarīkasamaprabham

07,124.002c abravīd vāsudevaṃ ca pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam

07,124.003a diṣṭyā paśyāmi saṃgrāme tīrṇabhārau mahārathau

07,124.003c diṣṭyā ca nihataḥ pāpaḥ saindhavaḥ puruṣādhamaḥ

07,124.004a kṛṣṇa diṣṭyā mama prītir mahatī pratipāditā

07,124.004c diṣṭyā śatrugaṇāś caiva nimagnāḥ śokasāgare

07,124.005a na teṣāṃ duṣkaraṃ kiṃ cit triṣu lokeṣu vidyate

07,124.005c sarvalokagurur yeṣāṃ tvaṃ nātho madhusūdana

07,124.006a tava prasādād govinda vayaṃ jeṣyāmahe ripūn

07,124.006c yathā pūrvaṃ prasādāt te dānavān pākaśāsanaḥ

07,124.007a pṛthivīvijayo vāpi trailokyavijayo 'pi vā

07,124.007c dhruvo hi teṣāṃ vārṣṇeya yeṣāṃ tuṣṭo 'si mādhava

07,124.007d*1080_01 tvatprasādād dhṛṣīkeśa rājyaṃ prāpsyāmi cottamam

07,124.008a na teṣāṃ vidyate pāpaṃ saṃgrāme vā parājayaḥ

07,124.008c tridaśeśvaranāthas tvaṃ yeṣāṃ tuṣṭo 'si mādhava

07,124.009a tvatprasādād dhṛṣīkeśa śakraḥ suragaṇeśvaraḥ

07,124.009c trailokyavijayaṃ śrīmān prāptavān raṇamūrdhani

07,124.010a tava caiva prasādena tridaśās tridaśeśvara

07,124.010c amaratvaṃ gatāḥ kṛṣṇa lokāṃś cāśnuvate 'kṣayān

07,124.011a tvatprasādasamutthena vikrameṇārisūdana

07,124.011c sureśatvaṃ gataḥ śakro hatvā daityān sahasraśaḥ

07,124.012a tvatprasādād dhṛṣīkeśa jagat sthāvarajaṅgamam

07,124.012c svavartmani sthitaṃ vīra japahomeṣu vartate

07,124.013a ekārṇavam idaṃ pūrvaṃ sarvam āsīt tamomayam

07,124.013c tvatprasādāt prakāśatvaṃ jagat prāptaṃ narottama

07,124.014a sraṣṭāraṃ sarvalokānāṃ paramātmānam acyutam

07,124.014c ye prapannā hṛṣīkeśaṃ na te muhyanti karhi cit

07,124.014d*1081_01 purāṇaṃ paramaṃ devaṃ devadevaṃ sanātanam

07,124.014d*1081_02 ye prapannāḥ suraguruṃ na te muhyanti karhi cit

07,124.015a anādinidhanaṃ devaṃ lokakartāram avyayam

07,124.015c tvāṃ bhaktā ye hṛṣīkeśa durgāṇy atitaranti te

07,124.016a paraṃ purāṇaṃ puruṣaṃ purāṇānāṃ paraṃ ca yat

07,124.016c prapadyatas taṃ paramaṃ parā bhūtir vidhīyate

07,124.016d*1082_01 goptāraṃ sarvalokānāṃ yat tad brahma sanātanam

07,124.016d*1082_02 lokādiṃ viśvakarmāṇam akṣayakṣaram akṣaram

07,124.016d*1082_03 manasaḥ paramāṃ yoniṃ khaṃ vāyur jyotiṣāṃ nidhim

07,124.017a yo 'gāta caturo vedān yaś ca vedeṣu gīyate

07,124.017c taṃ prapadya mahātmānaṃ bhūtim āpnoty anuttamām

07,124.017d*1083_01 sraṣṭāraṃ sarvavarṇānāṃ bhuvaś ca prakṛtiṃ parām

07,124.017d*1083_02 yogānāṃ ca paraṃ brahma dīptaṃ brahmavidāṃ nidhim

07,124.017d*1083_03 carācarasya sraṣṭāraṃ pratihartāram eva ca

07,124.017d*1083_04 tvām ajaṃ kāraṇātmānaṃ prapadye pāṇḍavapriyam

07,124.017d*1084_01 parameśa pareśeśa tiryag īśa nareśvara

07,124.017d*1084_02 sarveśvareśvareśeśa namas te puruṣottama

07,124.017d*1084_03 tvam īśeśeśvareśāna prabho vardhasva mādhava

07,124.017d*1084_04 prabhavāpyaya sarvasya sarvātman pṛthulocana

07,124.018a dhanaṃjayasakhā yaś ca dhanaṃjayahitaś ca yaḥ

07,124.018c taṃ dhanaṃjayagoptāraṃ prapadya sukham edhate

07,124.018d@018_0001 saṃhṛṣṭendriyacittātmā nāśakad vaktum ojasā

07,124.018d@018_0002 muhūrtam iva harṣeṇa tūṣṇīṃ bhūtvā mahāmatiḥ

07,124.018d@018_0003 tato harṣānvito rājā harṣāśruplutalocanaḥ

07,124.018d@018_0004 uvāca paramaprītaḥ sagadgadam idaṃ vacaḥ

07,124.018d@018_0005 priyam etad upaśrutya tvattaḥ puṣkaralocana

07,124.018d@018_0006 nāntaṃ gacchāmi harṣasya titīrṣur udadher iva

07,124.018d@018_0007 atyadbhutam idaṃ kṛṣṇa kṛtaṃ pārthena dhīmatā

07,124.018d@018_0008 tvayā guptena govinda ghnatā pāpaṃ jayadratham

07,124.018d@018_0009 kiṃ tu nātyadbhutaṃ teṣāṃ yeṣāṃ nas tvaṃ samāśrayaḥ

07,124.018d@018_0010 sthitaḥ sarvātmanā nityaṃ priyeṣu ca hiteṣu ca

07,124.018d@018_0011 tvaṃ caivāsmābhir āśritya kṛtaḥ śastrasamudyamaḥ

07,124.018d@018_0012 surair ivāsuravadhe śakraṃ śakrānujāhave

07,124.018d@018_0013 asaṃbhāvyam idaṃ karma devair api janārdana

07,124.018d@018_0014 tvadbuddhibalavīryeṇa kṛtavān eṣa phalgunaḥ

07,124.018d@018_0015 bālyāt prabhṛti te kṛṣṇa karmāṇi śrutavān aham

07,124.018d@018_0016 amānuṣāṇi divyāni mahānti ca bahūni ca

07,124.018d@018_0017 yadaivānugṛhītāḥ sma tvayā snehānurāgataḥ

07,124.018d@018_0018 tadaivājñāsiṣaṃ śatrūn hatān prāptāṃ ca medinīm

07,124.018d@018_0019 mārkaṇḍeyaḥ purāṇarṣiś caritajñas tavānagha

07,124.018d@018_0020 māhātmyam anubhāvaṃ ca purā kīrtitavān muniḥ

07,124.018d@018_0021 asito devalaś caiva nāradaś ca mahātapāḥ

07,124.018d@018_0022 pitāmahaś ca me vyāsas tvām āhur vidhim uttamam

07,124.018d@018_0023 tvaṃ tejas tvaṃ paraṃ brahma tvaṃ satyaṃ tvaṃ mahat tapaḥ

07,124.018d@018_0024 tvaṃ śreyas tvaṃ yaśaś cāgryaṃ kāraṇaṃ jagatas tathā

07,124.018d@018_0025 tvayā sṛṣṭam idaṃ sarvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam

07,124.018d@018_0026 pralaye samanuprāpte tvāṃ vai niviśate punaḥ

07,124.018d@018_0027 anādinidhanaṃ devaṃ viśvam īśaṃ prajāpatim

07,124.018d@018_0028 dhātāram ajam avyaktam āhur vedavido janāḥ

07,124.018d@018_0029 bhūtātmānaṃ mahātmānam anantaṃ viśvatomukham

07,124.018d@018_0030 api devā na jānanti guhyam ādyaṃ jagatpatim

07,124.018d@018_0031 nārāyaṇaṃ paraṃ devaṃ paramātmānam aīśvaram

07,124.018d@018_0032 jñānayoniṃ hariṃ viṣṇuṃ mumukṣūṇāṃ parāyaṇam

07,124.018d@018_0033 paraṃ purāṇaṃ puruṣaṃ purāṇānāṃ paraṃ ca yat

07,124.018d@018_0034 evamādiguṇānāṃ te karmaṇāṃ divi ceha ca

07,124.018d@018_0035 atītabhūtabhavyānāṃ saṃkhyātātra na vidyate

07,124.018d@018_0036 sarvato rakṣaṇīyāḥ sma saśakrāṇāṃ divaukasām

07,124.018d@018_0037 yais tvaṃ sarvaguṇopetaḥ suhṛn na upapāditaḥ

07,124.018d@018_0038 ity evaṃ dharmarājena harir ukto mahāyaśāḥ

07,124.018d@018_0039 anurūpam idaṃ vākyaṃ pratyuvāca janārdanaḥ

07,124.018d@018_0040 bhavatas tapasogreṇa dharmeṇa parameṇa ca

07,124.018d@018_0041 sādhutvād ārjavāc caiva hataḥ pāpo jayadrathaḥ

07,124.018d@018_0042 ayaṃ ca puruṣavyāghra tvadanudhyānabṛṃhitaḥ

07,124.018d@018_0043 hatvā yodhasahasrāṇi nyahañ jiṣṇur jayadratham

07,124.018d@018_0044 kṛtitve bāhuvīrye ca tathaivāsaṃbhrame 'pi ca

07,124.018d@018_0045 śīghratāmoghavedhitve nāsti pārthasamaḥ kva cit

07,124.018d@018_0046 tad ayaṃ bharataśreṣṭha bhrātā te pāṇḍavārjunaḥ

07,124.018d@018_0047 sainyakṣayaṃ raṇe kṛtvā sindhurājaśiro 'harat

07,124.018d@018_0048 tato dharmasuto jiṣṇuṃ pariṣvajya viśāṃ pate

07,124.018d@018_0049 pramṛjya vadanaṃ cāsya paryāśvāsayata prabhuḥ

07,124.018d@018_0050 atīva sumahat karma kṛtavān asi phalguna

07,124.018d@018_0051 asahyaṃ cāviṣahyaṃ ca devair api savāsavaiḥ

07,124.018d@018_0052 diṣṭyā nistīrṇabhāro 'si hatāriś cāsi śatruhan

07,124.018d@018_0053 diṣṭyā satyā pratijñeyaṃ kṛtā hatvā jayadratham

07,124.018d@018_0054 evam uktvā guḍākeśaṃ dharmarājo mahāyaśāḥ

07,124.018d@018_0055 pasparśa puṇyagandhena pṛṣṭhe hastena pārthivaḥ

07,124.019a ity uktau tau mahātmānāv ubhau keśavapāṇḍavau

07,124.019c tāv abrūtāṃ tadā hṛṣṭau rājānaṃ pṛthivīpatim

07,124.020a tava kopāgninā dagdhaḥ pāpo rājā jayadrathaḥ

07,124.020c udīrṇaṃ cāpi sumahad dhārtarāṣṭrabalaṃ raṇe

07,124.021a hanyate nihataṃ caiva vinaṅkṣyati ca bhārata

07,124.021c tava krodhahatā hy ete kauravāḥ śatrusūdana

07,124.022a tvāṃ hi cakṣurhaṇaṃ vīraṃ kopayitvā suyodhanaḥ

07,124.022c samitrabandhuḥ samare prāṇāṃs tyakṣyati durmatiḥ

07,124.023a tava krodhahataḥ pūrvaṃ devair api sudurjayaḥ

07,124.023c śaratalpagataḥ śete bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ

07,124.024a durlabho hi jayas teṣāṃ saṃgrāme ripusūdana

07,124.024c yātā mṛtyuvaśaṃ te vai yeṣāṃ kruddho 'si pāṇḍava

07,124.025a rājyaṃ prāṇāḥ priyāḥ putrāḥ saukhyāni vividhāni ca

07,124.025c acirāt tasya naśyanti yeṣāṃ kruddho 'si mānada

07,124.026a vinaṣṭān kauravān manye saputrapaśubāndhavān

07,124.026b*1085_00 śrībhagavān uvāca

07,124.026b*1085_01 evam etan mahābāho vinaṣṭāḥ kauravā mṛdhe

07,124.026c rājadharmapare nityaṃ tvayi kruddhe yudhiṣṭhira

07,124.027a tato bhīmo mahābāhuḥ sātyakiś ca mahārathaḥ

07,124.027c abhivādya guruṃ jyeṣṭhaṃ mārgaṇaiḥ kṣatavikṣatau

07,124.027e sthitāv āstāṃ maheṣvāsau pāñcālyaiḥ parivāritau

07,124.028a tau dṛṣṭva muditau vīrau prāñjalī cāgrataḥ sthitau

07,124.028c abhyanandata kaunteyas tāv ubhau bhīmasātyakī

07,124.029a diṣṭyā paśyāmi vāṃ vīrau vimuktau sainyasāgarāt

07,124.029c droṇagrāhād durādharṣād dhārdikyamakarālayāt

07,124.029e diṣṭyā ca nirjitāḥ saṃkhye pṛthivyāṃ sarvapārthivāḥ

07,124.030a yuvāṃ vijayinau cāpi diṣṭyā paśyāmi saṃyuge

07,124.030c diṣṭyā droṇo jitaḥ saṃkhye hārdikyaś ca mahābalaḥ

07,124.030d*1086_01 diṣṭyā vikarṇibhiḥ karṇo raṇe nītaḥ parābhavam

07,124.030d*1086_02 vimukhaś ca kṛtaḥ śalyo yuvābhyāṃ puruṣarṣabhau

07,124.030d*1086_03 diṣṭyā yuvāṃ kuśalinau saṃgrāmāt punar āgatau

07,124.030d*1086_04 paśyāmi rathināṃ śreṣṭhāv ubhau yuddhaviśāradau

07,124.030d*1086_05 mama vākyakarau vīrau mama gauravayantritau

07,124.031a sainyārṇavaṃ samuttīrṇau diṣṭyā paśyāmi cānaghau

07,124.031c samaraślāghinau vīrau samareṣv apalāyinau

07,124.031e mama prāṇasamau caiva diṣṭyā paśyāmi vām aham

07,124.032a ity uktvā pāṇḍavo rājā yuyudhānavṛkodarau

07,124.032c sasvaje puruṣavyāghrau harṣād bāṣpaṃ mumoca ha

07,124.033a tataḥ pramuditaṃ sarvaṃ balam āsīd viśāṃ pate

07,124.033c pāṇḍavānāṃ jayaṃ dṛṣṭvā yuddhāya ca mano dadhe

07,125.001 saṃjaya uvāca

07,125.001a saindhave nihate rājan putras tava suyodhanaḥ

07,125.001c aśruklinnamukho dīno nirutsāho dviṣajjaye

07,125.001d*1087_01 durmanā niḥśvasann uṣṇo bhagnadaṃṣṭra ivoragaḥ

07,125.001d*1087_02 āgaskṛt sarvalokasya putras te 'rtiṃ parām agāt

07,125.001d*1087_03 dṛṣṭvā tat kadanaṃ ghoraṃ svabalasya kṛtaṃ mahat

07,125.001d*1087_04 jiṣṇunā bhīmasenena sātvatena ca saṃyuge

07,125.001d*1087_05 sa vivarṇaḥ kṛśo dīno bāṣpaviplutalocanaḥ

07,125.001e amanyatārjunasamo yodho bhuvi na vidyate

07,125.002a na droṇo na ca rādheyo nāśvatthāmā kṛpo na ca

07,125.002c kruddhasya pramukhe sthātuṃ paryāptā iti māriṣa

07,125.003a nirjitya hi raṇe pārthaḥ sarvān mama mahārathān

07,125.003c avadhīt saindhavaṃ saṃkhye nainaṃ kaś cid avārayat

07,125.004a sarvathā hatam evaitat kauravāṇāṃ mahad balam

07,125.004c na hy asya vidyate trātā sākṣād api puraṃdaraḥ

07,125.005a yam upāśritya saṃgrāme kṛtaḥ śastrasamudyamaḥ

07,125.005c sa karṇo nirjitaḥ saṃkhye hataś caiva jayadrathaḥ

07,125.006a paruṣāṇi sabhāmadhye proktavān yaḥ sma pāṇḍavān

07,125.006b*1088_01 vadho yena pratijñātaḥ saṃyuge savyasācinaḥ

07,125.006c sa karṇo nirjitaḥ saṃkhye saindhavaś ca nipātitaḥ

07,125.007a yasya vīryaṃ samāśritya śamaṃ yācantam acyutam

07,125.007c tṛṇavat tam ahaṃ manye sa karṇo nirjito yudhi

07,125.008a evaṃ klāntamanā rājann upāyād droṇam īkṣitum

07,125.008c āgaskṛt sarvalokasya putras te bharatarṣabha

07,125.009a tatas tat sarvam ācakhyau kurūṇāṃ vaiśasaṃ mahat

07,125.009c parān vijayataś cāpi dhārtarāṣṭrān nimajjataḥ

07,125.010 duryodhana uvāca

07,125.010a paśya mūrdhāvasiktānām ācārya kadanaṃ kṛtam

07,125.010c kṛtvā pramukhataḥ śūraṃ bhīṣmaṃ mama pitāmaham

07,125.011a taṃ nihatya pralubdho 'yaṃ śikhaṇḍī pūrṇamānasaḥ

07,125.011c pāñcālaiḥ sahitaḥ sarvaiḥ senāgram abhikarṣati

07,125.012a aparaś cāpi durdharṣaḥ śiṣyas te savyasācinā

07,125.012c akṣauhiṇīḥ sapta hatvā hato rājā jayadrathaḥ

07,125.013a asmadvijayakāmānāṃ suhṛdām upakāriṇām

07,125.013c gantāsmi katham ānṛṇyaṃ gatānāṃ yamasādanam

07,125.014a ye madarthaṃ parīpsanti vasudhāṃ vasudhādhipāḥ

07,125.014c te hitvā vasudhaiśvaryaṃ vasudhām adhiśerate

07,125.015a so 'haṃ kāpuruṣaḥ kṛtvā mitrāṇāṃ kṣayam īdṛśam

07,125.015c nāśvamedhasahasreṇa pātum ātmānam utsahe

07,125.016a mama lubdhasya pāpasya tathā dharmāpacāyinaḥ

07,125.016c vyāyacchanto jigīṣantaḥ prāptā vaivasvatakṣayam

07,125.017a kathaṃ patitavṛttasya pṛthivī suhṛdāṃ druhaḥ

07,125.017c vivaraṃ nāśakad dātuṃ mama pārthivasaṃsadi

07,125.018a so 'haṃ rudhirasiktāṅgaṃ rājñāṃ madhye pitāmaham

07,125.018c śayānaṃ nāśakaṃ trātuṃ bhīṣmam āyodhane hatam

07,125.019a taṃ mām anāryapuruṣaṃ mitradruham adhārmikam

07,125.019c kiṃ sa vakṣyati durdharṣaḥ sametya paralokajit

07,125.020a jalasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ paśya sātyakinā hatam

07,125.020c madartham udyataṃ śūraṃ prāṇāṃs tyaktvā mahāratham

07,125.021a kāmbojaṃ nihataṃ dṛṣṭvā tathālambusam eva ca

07,125.021c anyān bahūṃś ca suhṛdo jīvitārtho 'dya ko mama

07,125.022a vyāyacchanto hatāḥ śūrā madarthe ye 'parāṅmukhāḥ

07,125.022c yatamānāḥ paraṃ śaktyā vijetum ahitān mama

07,125.023a teṣāṃ gatvāham ānṛṇyam adya śaktyā paraṃtapa

07,125.023c tarpayiṣyāmi tān eva jalena yamunām anu

07,125.024a satyaṃ te pratijānāmi sarvaśastrabhṛtāṃ vara

07,125.024c iṣṭāpūrtena ca śape vīryeṇa ca sutair api

07,125.025a nihatya tān raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍavaiḥ saha

07,125.025c śāntiṃ labdhāsmi teṣāṃ vā raṇe gantā salokatām

07,125.026a na hīdānīṃ sahāyā me parīpsanty anupaskṛtāḥ

07,125.026c śreyo hi pāṇḍūn manyante na tathāsmān mahābhuja

07,125.027a svayaṃ hi mṛtyur vihitaḥ satyasaṃdhena saṃyuge

07,125.027c bhavān upekṣāṃ kurute suśiṣyatvād dhanaṃjaye

07,125.028a ato vinihatāḥ sarve ye 'smajjayacikīrṣavaḥ

07,125.028c karṇam eva tu paśyāmi saṃpraty asmajjayaiṣiṇam

07,125.029a yo hi mitram avijñāya yāthātathyena mandadhīḥ

07,125.029c mitrārthe yojayaty enaṃ tasya so 'rtho 'vasīdati

07,125.030a tādṛgrūpam idaṃ kāryaṃ kṛtaṃ mama suhṛdbruvaiḥ

07,125.030c mohāl lubdhasya pāpasya jihmācārais tatas tataḥ

07,125.031a hato jayadrathaś caiva saumadattiś ca vīryavān

07,125.031c abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ

07,125.032a so 'ham adya gamiṣyāmi yatra te puruṣarṣabhāḥ

07,125.032c hatā madarthaṃ saṃgrāme yudhyamānāḥ kirīṭinā

07,125.033a na hi me jīvitenārthas tān ṛte puruṣarṣabhān

07,125.033c ācāryaḥ pāṇḍuputrāṇām anujānātu no bhavān

07,126.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,126.001a sindhurāje hate tāta samare savyasācinā

07,126.001c tathaiva bhūriśravasi kim āsīd vo manas tadā

07,126.002a duryodhanena ca droṇas tathoktaḥ kurusaṃsadi

07,126.002c kim uktavān paraṃ tasmāt tan mamācakṣva saṃjaya

07,126.003 saṃjaya uvāca

07,126.003a niṣṭānako mahān āsīt sainyānāṃ tava bhārata

07,126.003c saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhūriśravasam eva ca

07,126.004a mantritaṃ tava putrasya te sarvam avamenire

07,126.004b*1089_01 avamenire ca te sarve tava putrasya mantritam

07,126.004c yena mantreṇa nihatāḥ śataśaḥ kṣatriyarṣabhāḥ

07,126.005a droṇas tu tad vacaḥ śrutvā putrasya tava durmanāḥ

07,126.005c muhūrtam iva tu dhyātvā bhṛśam ārto 'bhyabhāṣata

07,126.006a duryodhana kim evaṃ māṃ vākśarair abhikṛntasi

07,126.006c ajayyaṃ samare nityaṃ bruvāṇaṃ savyasācinam

07,126.007a etenaivārjunaṃ jñātum alaṃ kaurava saṃyuge

07,126.007c yac chikhaṇḍy avadhīd bhīṣmaṃ pālyamānaḥ kirīṭinā

07,126.008a avadhyaṃ nihataṃ dṛṣṭvā saṃyuge devamānuṣaiḥ

07,126.008c tadaivājñāsiṣam ahaṃ neyam astīti bhāratī

07,126.009a yaṃ puṃsāṃ triṣu lokeṣu sarvaśūram amaṃsmahi

07,126.009c tasmin vinihate śūre kiṃ śeṣaṃ paryupāsmahe

07,126.010a yān sma tān glahate tātaḥ śakuniḥ kurusaṃsadi

07,126.010c akṣān na te 'kṣā niśitā bāṇās te śatrutāpanāḥ

07,126.010d*1090_01 akṣāṃs tu manyase bāṇāñ śobhamānāñ śitāñ śarān

07,126.011a ta ete ghnanti nas tāta viśikhā jayacoditāḥ

07,126.011c yāṃs tadā khyāpyamānāṃs tvaṃ vidureṇa na budhyase

07,126.012a tās tā vilapataś cāpi vidurasya mahātmanaḥ

07,126.012c dhīrasya vāco nāśrauṣīḥ kṣemāya vadataḥ śivāḥ

07,126.013a tad idaṃ vartate ghoram āgataṃ vaiśasaṃ mahat

07,126.013c tasyāvamānād vākyasya duryodhana kṛte tava

07,126.013d*1091_01 yo 'vamanya vacaḥ pathyaṃ suhṛdām āptakāriṇām

07,126.013d*1091_02 svamataṃ kurute mūḍhaḥ sa śocyo nacirād iva

07,126.013d*1092_01 neha vai paralokāya pāpam iccheta pārthivāḥ

07,126.014a yac ca naḥ prekṣamāṇānāṃ kṛṣṇām ānāyayaḥ sabhām

07,126.014c anarhatīṃ kule jātāṃ sarvadharmānucāriṇīm

07,126.015a tasyādharmasya gāndhāre phalaṃ prāptam idaṃ tvayā

07,126.015c no cet pāpaṃ pare loke tvam arcchethās tato 'dhikam

07,126.016a yac ca tān pāṇḍavān dyūte viṣameṇa vijitya ha

07,126.016c prāvrājayas tadāraṇye rauravājinavāsasaḥ

07,126.017a putrāṇām iva caiteṣāṃ dharmam ācaratāṃ sadā

07,126.017c druhyet ko nu naro loke mad anyo brāhmaṇabruvaḥ

07,126.017d*1093_01 garbhādhānādiyuktaś ca tathopanayanena ca

07,126.017d*1093_02 na karma kṛtavā[?taṃ nā]dhīte sa bhaved brāhmaṇabruvaḥ

07,126.018a pāṇḍavānām ayaṃ kopas tvayā śakuninā saha

07,126.018c āhṛto dhṛtarāṣṭrasya saṃmate kurusaṃsadi

07,126.019a duḥśāsanena saṃyuktaḥ karṇena parivardhitaḥ

07,126.019c kṣattur vākyam anādṛtya tvayābhyastaḥ punaḥ punaḥ

07,126.019d*1094_01 tad dhi naḥ krodhavṛkṣaś ca kṛtamūlo mahātmanām

07,126.019d*1094_02 tasya puṣpaphale rājann upabhuṃkṣva mahābala

07,126.020a yat tat sarve parābhūya paryavārayatārjunim

07,126.020c sindhurājānam āśritya sa vo madhye kathaṃ hataḥ

07,126.021a kathaṃ tvayi ca karṇe ca kṛpe śalye ca jīvati

07,126.021c aśvatthāmni ca kauravya nidhanaṃ saindhavo 'gamat

07,126.022a yad vas tat sarvarājānas tejas tigmam upāsate

07,126.022c sindhurājaṃ paritrātuṃ sa vo madhye kathaṃ hataḥ

07,126.023a mayy eva hi viśeṣeṇa tathā duryodhana tvayi

07,126.023c āśaṃsata paritrāṇam arjunāt sa mahīpatiḥ

07,126.024a tatas tasmin paritrāṇam alabdhavati phalgunāt

07,126.024c na kiṃ cid anupaśyāmi jīvitatrāṇam ātmanaḥ

07,126.025a majjantam iva cātmānaṃ dhṛṣṭadyumnasya kilbiṣe

07,126.025c paśyāmy ahatvā pāñcālān saha tena śikhaṇḍinā

07,126.026a tan mā kim abhitapyantaṃ vākśarair abhikṛntasi

07,126.026c aśaktaḥ sindhurājasya bhūtvā trāṇāya bhārata

07,126.027a sauvarṇaṃ satyasaṃdhasya dhvajam akliṣṭakarmaṇaḥ

07,126.027c apaśyan yudhi bhīṣmasya katham āśaṃsase jayam

07,126.028a madhye mahārathānāṃ ca yatrāhanyata saindhavaḥ

07,126.028c hato bhūriśravāś caiva kiṃ śeṣaṃ tatra manyase

07,126.029a kṛpa eva ca durdharṣo yadi jīvati pārthiva

07,126.029c yo nāgāt sindhurājasya vartma taṃ pūjayāmy aham

07,126.030a yac cāpaśyaṃ hataṃ bhīṣmaṃ paśyatas te 'nujasya vai

07,126.030c duḥśāsanasya kauravya kurvāṇaṃ karma duṣkaram

07,126.030e avadhyakalpaṃ saṃgrāme devair api savāsavaiḥ

07,126.031a na te vasuṃdharāstīti tad ahaṃ cintaye nṛpa

07,126.031c imāni pāṇḍavānāṃ ca sṛñjayānāṃ ca bhārata

07,126.031e anīkāny ādravante māṃ sahitāny adya māriṣa

07,126.032a nāhatvā sarvapāñcālān kavacasya vimokṣaṇam

07,126.032c kartāsmi samare karma dhārtarāṣṭra hitaṃ tava

07,126.033a rājan brūyāḥ sutaṃ me tvam aśvatthāmānam āhave

07,126.033c na somakāḥ pramoktavyā jīvitaṃ parirakṣatā

07,126.034a yac ca pitrānuśiṣṭo 'si tad vacaḥ paripālaya

07,126.034c ānṛśaṃsye dame satye ārjave ca sthiro bhava

07,126.035a dharmārthakāmakuśalo dharmārthāv apy apīḍayan

07,126.035c dharmapradhānaḥ kāryāṇi kuryāś ceti punaḥ punaḥ

07,126.036a cakṣurmanobhyāṃ saṃtoṣyā viprāḥ sevyāś ca śaktitaḥ

07,126.036c na caiṣāṃ vipriyaṃ kāryaṃ te hi vahniśikhopamāḥ

07,126.037a eṣa tv aham anīkāni praviśāmy arisūdana

07,126.037c raṇāya mahate rājaṃs tvayā vākśalyapīḍitaḥ

07,126.038a tvaṃ ca duryodhana balaṃ yadi śaknoṣi dhāraya

07,126.038c rātrāv api hi yotsyante saṃrabdhāḥ kurusṛñjayāḥ

07,126.039a evam uktvā tataḥ prāyād droṇaḥ pāṇḍavasṛñjayān

07,126.039c muṣṇan kṣatriyatejāṃsi nakṣatrāṇām ivāṃśumān

07,126.039d*1095_01 dīrgham uṣṇaṃ viniḥśvasya kṣatriyāntakaro balī

07,127.001 saṃjaya uvāca

07,127.001a tato duryodhano rājā droṇenaivaṃ pracoditaḥ

07,127.001c amarṣavaśam āpanno yuddhāyaiva mano dadhe

07,127.002a abravīc ca tadā karṇaṃ putro duryodhanas tava

07,127.002c paśya kṛṣṇasahāyena pāṇḍavena kirīṭinā

07,127.002e ācāryavihitaṃ vyūhaṃ bhinnaṃ devaiḥ sudurbhidam

07,127.003a tava vyāyacchamānasya droṇasya ca mahātmanaḥ

07,127.003c miṣatāṃ yodhamukhyānāṃ saindhavo vinipātitaḥ

07,127.004a paśya rādheya rājānaḥ pṛthivyāṃ pravarā yudhi

07,127.004c pārthenaikena nihatāḥ siṃhenevetarā mṛgāḥ

07,127.005a mama vyāyacchamānasya samare śatrusūdana

07,127.005c alpāvaśeṣaṃ sainyaṃ me kṛtaṃ śakrātmajena ha

07,127.006a kathaṃ hy anicchamānasya droṇasya yudhi phalgunaḥ

07,127.006c bhindyāt sudurbhidaṃ vyūhaṃ yatamāno 'pi saṃyuge

07,127.006d*1096_01 pratijñāyā gataḥ pāraṃ hṛtvā saindhavam arjunaḥ

07,127.006d*1096_02 paśya rādheya pṛthvīśān pṛthivyāṃ pātitān bahūn

07,127.006d*1096_03 pārthena nihatān saṃkhye mahendropamavikramān

07,127.006d*1096_04 anicchataḥ kathaṃ vīra droṇasya yudhi pāṇḍavaḥ

07,127.007a priyo hi phalguno nityam ācāryasya mahātmanaḥ

07,127.007c tato 'sya dattavān dvāraṃ nayuddhenārimardana

07,127.008a abhayaṃ saindhavasyājau dattvā droṇaḥ paraṃtapaḥ

07,127.008c prādāt kirīṭine dvāraṃ paśya nirguṇatāṃ mama

07,127.009a yady adāsyam anujñāṃ vai pūrvam eva gṛhān prati

07,127.009c sindhurājasya samare nābhaviṣyaj janakṣayaḥ

07,127.010a jayadratho jīvitārthī gacchamāno gṛhān prati

07,127.010c mayānāryeṇa saṃruddho droṇāt prāpyābhayaṃ raṇe

07,127.010d*1097_01 trāsyāmi saindhavaṃ yuddhe nainaṃ prāpsyati phalgunaḥ

07,127.010d*1097_02 mama sainyavināśāya ruddho vipreṇa saindhavaḥ

07,127.010d*1097_03 tasya me mandabhāgasya yatamānasya saṃyuge

07,127.010d*1097_04 hatāni sarvasainyāni hato rājā jayadrathaḥ

07,127.010d*1097_05 paśya yodhavarān karṇa śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,127.010d*1097_06 pārthanāmāṅkitair bāṇaiḥ sarve nītā yamakṣayam

07,127.010d*1097_07 katham ekarathenājau bahūnāṃ naḥ prapaśyatām

07,127.010d*1097_08 vipannaḥ saindhavo rājā yodhāś caiva sahasraśaḥ

07,127.011a adya me bhrātaraḥ kṣīṇāś citrasenādayo yudhi

07,127.011c bhīmasenaṃ samāsādya paśyatāṃ no durātmanām

07,127.012 karṇa uvāca

07,127.012a ācāryaṃ mā vigarhasva śaktyā yudhyaty asau dvijaḥ

07,127.012b*1098_01 yathābalaṃ yathotsāhaṃ tyaktvā jīvitam ātmanaḥ

07,127.012b*1098_02 yady enaṃ samatikramya praviṣṭaḥ śvetavāhanaḥ

07,127.012b*1098_03 nātra sūkṣmo 'pi doṣaḥ syād ācāryasya kathaṃ cana

07,127.012b*1098_04 kṛtī dakṣo yuvā śūraḥ kṛtāstro laghuvikramaḥ

07,127.012b*1098_05 divyāstrayuktam āsthāya rathaṃ vānaralakṣaṇam

07,127.012b*1098_06 kṛṣṇena ca gṛhītāśvam abhedyakavacāvṛtaḥ

07,127.012b*1098_07 gāṇḍīvam ajaraṃ divyaṃ dhanur ādāya vīryavān

07,127.012b*1098_08 pravarṣan niśitān bāṇān bāhudraviṇadarpitaḥ

07,127.012b*1098_09 yad arjuno 'bhyayād droṇam upapannaṃ hi tasya tat

07,127.012b*1098_10 ācāryaḥ sthaviro rājañ śīghrayāne tathākṣamaḥ

07,127.012b*1098_11 bāhuvyāyāmaceṣṭāyām aśaktas tu narādhipa

07,127.012b*1098_12 tenainam abhyatikrāntaḥ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ

07,127.012b*1098_13 tasmād doṣaṃ na paśyāmi droṇasyānena hetunā

07,127.012c ajayyān pāṇḍavān manye droṇenāstravidā mṛdhe

07,127.013a tathā hy enam atikramya praviṣṭaḥ śvetavāhanaḥ

07,127.013c daivadṛṣṭo 'nyathābhāvo na manye vidyate kva cit

07,127.014a tato no yudhyamānānāṃ paraṃ śaktyā suyodhana

07,127.014c saindhavo nihato rājan daivam atra paraṃ smṛtam

07,127.015a paraṃ yatnaṃ kurvatāṃ ca tvayā sārdhaṃ raṇājire

07,127.015c hatvāsmākaṃ pauruṣaṃ hi daivaṃ paścāt karoti naḥ

07,127.015e satataṃ ceṣṭamānānāṃ nikṛtyā vikrameṇa ca

07,127.015f*1099_01 na sidhyati mahārāja daivam atra paraṃ smṛtam

07,127.015f*1100_01 nihatya yatnaṃ cāsmākaṃ daivaṃ yāti svakāryatām

07,127.015f*1100_02 nūnam etena mārgeṇa gantavyo janasaṃkṣayaḥ

07,127.015f*1100_03 tato vyāyacchamānānāṃ daivaṃ paścāt karoti naḥ

07,127.016a daivopasṛṣṭaḥ puruṣo yat karma kurute kva cit

07,127.016c kṛtaṃ kṛtaṃ sma tat tasya daivena vinihanyate

07,127.017a yat kartavyaṃ manuṣyeṇa vyavasāyavatā satā

07,127.017c tat kāryam aviśaṅkena siddhir daive pratiṣṭhitā

07,127.018a nikṛtyā nikṛtāḥ pārthā viṣayogaiś ca bhārata

07,127.018c dagdhā jatugṛhe cāpi dyūtena ca parājitāḥ

07,127.019a rājanītiṃ vyapāśritya prahitāś caiva kānanam

07,127.019c yatnena ca kṛtaṃ yat te daivena vinipātitam

07,127.020a yudhyasva yatnam āsthāya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam

07,127.020c yatatas tava teṣāṃ ca daivaṃ mārgeṇa yāsyati

07,127.021a na teṣāṃ matipūrvaṃ hi sukṛtaṃ dṛśyate kva cit

07,127.021c duṣkṛtaṃ tava vā vīra buddhyā hīnaṃ kurūdvaha

07,127.022a daivaṃ pramāṇaṃ sarvasya sukṛtasyetarasya vā

07,127.022c ananyakarma daivaṃ hi jāgarti svapatām api

07,127.022d*1101_01 tena yukto hi puruṣaḥ kāryākāryaṃ niyujyate

07,127.023a bahūni tava sainyāni yodhāś ca bahavas tathā

07,127.023c na tathā pāṇḍuputrāṇām evaṃ yuddham avartata

07,127.024a tair alpair bahavo yūyaṃ kṣayaṃ nītāḥ prahāriṇaḥ

07,127.024c śaṅke daivasya tat karma pauruṣaṃ yena nāśitam

07,127.025 saṃjaya uvāca

07,127.025a evaṃ saṃbhāṣamāṇānāṃ bahu tat taj janādhipa

07,127.025c pāṇḍavānām anīkāni samadṛśyanta saṃyuge

07,127.026a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam

07,127.026c tāvakānāṃ paraiḥ sārdhaṃ rājan durmantrite tava

07,128.001 saṃjaya uvāca

07,128.001a tad udīrṇagajāśvaughaṃ balaṃ tava janādhipa

07,128.001c pāṇḍusenām abhidrutya yodhayām āsa sarvataḥ

07,128.002a pāñcālāḥ kuravaś caiva yodhayantaḥ parasparam

07,128.002c yamarāṣṭrāya mahate paralokāya dīkṣitāḥ

07,128.003a śūrāḥ śūraiḥ samāgamya śaratomaraśaktibhiḥ

07,128.003c vivyadhuḥ samare tūrṇaṃ ninyuś caiva yamakṣayam

07,128.004a rathināṃ rathibhiḥ sārdhaṃ rudhirasrāvi dāruṇam

07,128.004c prāvartata mahad yuddhaṃ nighnatām itaretaram

07,128.005a vāraṇāś ca mahārāja samāsādya parasparam

07,128.005c viṣāṇair dārayām āsuḥ saṃkruddhāś ca madotkaṭāḥ

07,128.006a hayārohān hayārohāḥ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ

07,128.006c bibhidus tumule yuddhe prārthayanto mahad yaśaḥ

07,128.007a pattayaś ca mahābāho śataśaḥ śastrapāṇayaḥ

07,128.007c anyonyam ārdayan rājan nityayattāḥ parākrame

07,128.008a gotrāṇāṃ nāmadheyānāṃ kulānāṃ caiva māriṣa

07,128.008c śravaṇād dhi vijānīmaḥ pāñcālān kurubhiḥ saha

07,128.009a anyonyaṃ samare yodhāḥ śaraśaktiparaśvadhaiḥ

07,128.009c preṣayan paralokāya vicaranto hy abhītavat

07,128.010a śarair daśa diśo rājaṃs teṣāṃ muktaiḥ sahasraśaḥ

07,128.010c na bhrājanta yathāpūrvaṃ bhāskare 'staṃ gate 'pi ca

07,128.011a tathā prayudhyamāneṣu pāṇḍaveyeṣu nirbhayaḥ

07,128.011c duryodhano mahārāja vyavagāhata tad balam

07,128.012a saindhavasya vadhenaiva bhṛśaṃ duḥkhasamanvitaḥ

07,128.012c martavyam iti saṃcintya prāviśat tu dviṣadbalam

07,128.013a nādayan rathaghoṣeṇa kampayann iva medinīm

07,128.013c abhyavartata putras te pāṇḍavānām anīkinīm

07,128.014a sa saṃnipātas tumulas tasya teṣāṃ ca bhārata

07,128.014c abhavat sarvasainyānām abhāvakaraṇo mahān

07,128.014d@019_0000 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,128.014d@019_0001 tathā hateṣu sainyeṣu tathā kṛcchragataḥ svayam

07,128.014d@019_0002 kaccid duryodhanaḥ sūta nākārṣīt pṛṣṭhato raṇam

07,128.014d@019_0003 ekasya ca bahūnāṃ ca saṃnipāto mahān abhūt

07,128.014d@019_0004 viśeṣato hi nṛpater viṣamaṃ pratibhāti me

07,128.014d@019_0005 so 'tyantasukhasaṃvṛddho rakṣyo lokasya ceśvaraḥ

07,128.014d@019_0006 eko bahūn samāsādya kaccin nāsīt parāṅmukhaḥ

07,128.014d@019_0007 droṇaḥ karṇaḥ kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ

07,128.014d@019_0008 nāvārayan kathaṃ yuddhe rājānaṃ rājakāṅkṣiṇaḥ

07,128.014d@019_0009 sarvopāyair hi yuddheṣu rakṣitavyo mahīpatiḥ

07,128.014d@019_0010 eṣā nītiḥ parā yuddhe dṛṣṭā tatra maharṣibhiḥ

07,128.014d@019_0011 praviṣṭe vai mama sute pareṣāṃ vai mahad balam

07,128.014d@019_0012 saṃjaya uvāca

07,128.014d@019_0012 māmakā rathināṃ śreṣṭhāḥ kim akurvata saṃjaya

07,128.014d@019_0013 rājan saṃgrāmam āścaryaṃ putrasya tava bhārata

07,128.014d@019_0014 ekasya ca bahūnāṃ ca śṛṇu me bruvato 'dbhutam

07,128.014d@019_0015 droṇena vāryamāṇo 'sau karṇena ca kṛpeṇa ca

07,128.014d@019_0016 prāviśat pāṇḍavīṃ senāṃ makaraḥ sāgaraṃ yathā

07,128.014d@019_0017 kirann iṣusahasrāṇi tatra tatra tadā tadā

07,128.014d@019_0018 pāñcālān pāṇḍavāṃś caiva vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ

07,128.014d@019_0019 yathodyamya tataḥ sūryo raśmibhir nāśayet tamaḥ

07,128.014d@019_0020 tathā putras tava balaṃ nāśayat tan mahābalaḥ

07,128.015a madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantaṃ gabhastibhiḥ

07,128.015c tathā tava sutaṃ madhye pratapantaṃ śarormibhiḥ

07,128.016a na śekur bhārataṃ yuddhe pāṇḍavāḥ samavekṣitum

07,128.016c palāyane kṛtotsāhā nirutsāhā dviṣajjaye

07,128.017a paryadhāvanta pāñcālā vadhyamānā mahātmanā

07,128.017c rukmapuṅkhaiḥ prasannāgrais tava putreṇa dhanvinā

07,128.017e ardyamānāḥ śarais tūrṇaṃ nyapatan pāṇḍusainikāḥ

07,128.017f*1102_01 vyadravaṃś ca bhayād yodhā dṛṣṭvā taṃ paramāhave

07,128.017f*1102_02 vyāttānanam iva prāptam antakaṃ prāṇahāriṇam

07,128.018a na tādṛśaṃ raṇe karma kṛtavantas tu tāvakāḥ

07,128.018c yādṛśaṃ kṛtavān rājā putras tava viśāṃ pate

07,128.019a putreṇa tava sā senā pāṇḍavī mathitā raṇe

07,128.019c nalinī dviradeneva samantāt phullapaṅkajā

07,128.020a kṣīṇatoyānilārkābhyāṃ hatatviḍ iva padminī

07,128.020c babhūva pāṇḍavī senā tava putrasya tejasā

07,128.021a pāṇḍusenāṃ hatāṃ dṛṣṭvā tava putreṇa bhārata

07,128.021c bhīmasenapurogās tu pāñcālāḥ samupādravan

07,128.022a sa bhīmasenaṃ daśabhir mādrīputrau tribhis tribhiḥ

07,128.022c virāṭadrupadau ṣaḍbhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam

07,128.023a dhṛṣṭadyumnaṃ ca saptatyā dharmaputraṃ ca saptabhiḥ

07,128.023c kekayāṃś caiva cedīṃś ca bahubhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,128.024a sātvataṃ pañcabhir viddhvā draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ

07,128.024c ghaṭotkacaṃ ca samare viddhvā siṃha ivānadat

07,128.025a śataśaś cāparān yodhān sadvipāśvarathān raṇe

07,128.025c śarair avacakartograiḥ kruddho 'ntaka iva prajāḥ

07,128.025d*1103_01 sā tena pāṇḍavī senā vadhyamānā śilīmukhaiḥ

07,128.025d*1103_02 tava putreṇa saṃgrāme vidudrāva narādhipa

07,128.025d*1103_03 taṃ tapantam ivādityaṃ kururājaṃ mahāhave

07,128.025d*1103_04 nāśakan vīkṣituṃ rājan pāṇḍuputrasya sainikāḥ

07,128.025d*1103_05 tato yudhiṣṭhiro rājā kupito rājasattama

07,128.025d*1103_06 abhyadhāvat kurupatiṃ tava putraṃ jigīṣayā

07,128.025d*1103_07 tāv ubhau yudhi kauravyau samīyatur ariṃdamau

07,128.025d*1103_08 svārthahetoḥ parākrāntau duryodhanayudhiṣṭhirau

07,128.025d*1103_09 tato duryodhanaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,128.025d*1103_10 vivyādha daśabhis tūrṇaṃ dhvajaṃ ciccheda ceṣuṇā

07,128.025d*1103_11 indrasenaṃ tribhiś caiva lalāṭe jaghnivān nṛpa

07,128.025d*1103_12 sārathiṃ dayitaṃ rājñaḥ pāṇḍavasya mahātmanaḥ

07,128.025d*1103_13 dhanuś ca punar anyena cakartāsya mahārathaḥ

07,128.025d*1103_14 caturbhiś caturaś caiva bāṇair vivyādha vājinaḥ

07,128.025d*1103_15 tato yudhiṣṭhiraḥ kruddho nimeṣād iva kārmukam

07,128.025d*1103_16 anyad ādāya vegena kauravaṃ pratyavārayat

07,128.026a tasya tān nighnataḥ śatrūn rukmapṛṣṭhaṃ mahad dhanuḥ

07,128.026c bhallābhyāṃ pāṇḍavo jyeṣṭhas tridhā ciccheda māriṣa

07,128.027a vivyādha cainaṃ daśabhiḥ samyagastaiḥ śitaiḥ śaraiḥ

07,128.027c marmāṇi bhittvā te sarve saṃbhagnāḥ kṣitim āviśan

07,128.028a tataḥ pramuditā yodhāḥ parivavrur yudhiṣṭhiram

07,128.028c vṛtrahatyai yathā devāḥ parivavruḥ puraṃdaram

07,128.028d*1104_01 vṛtreṇa saha yudhyantaṃ yadvad devā śatakratum

07,128.029a tato yudhiṣṭhiro rājā tava putrasya māriṣa

07,128.029c śaraṃ paramadurvāraṃ preṣayām āsa saṃyuge

07,128.029d*1105_01 sa śaraṃ sūryaraśmyābham atyugram anivāraṇam

07,128.029d*1106_01 hā hato 'sīti rājānam uktvāmuñcad yudhiṣṭhiraḥ

07,128.029d*1106_02 sa tenākarṇamuktena viddho bāṇena kauravaḥ

07,128.029e sa tena bhṛśasaṃviddho niṣasāda rathottame

07,128.029f*1107_01 niṣasāda rathopasthe bhṛśaṃ saṃmūḍhacetanaḥ

07,128.030a tataḥ pāñcālasainyānāṃ bhṛśam āsīd ravo mahān

07,128.030c hato rājeti rājendra muditānāṃ samantataḥ

07,128.031a bāṇaśabdaravaś cograḥ śuśruve tatra māriṣa

07,128.031c atha droṇo drutaṃ tatra pratyadṛśyata saṃyuge

07,128.032a hṛṣṭo duryodhanaś cāpi dṛḍham ādāya kārmukam

07,128.032c tiṣṭha tiṣṭheti rājānaṃ bruvan pāṇḍavam abhyayāt

07,128.032d*1108_01 tam evaṃvādinaṃ vīraṃ dhārtarāṣṭraṃ mahāratham

07,128.033a pratyudyayus taṃ tvaritāḥ pāñcālā rājagṛddhinaḥ

07,128.033c tān droṇaḥ pratijagrāha parīpsan kurusattamam

07,128.033e caṇḍavātoddhatān meghān nighnan raśmimuco yathā

07,128.034a tato rājan mahān āsīt saṃgrāmo bhūrivardhanaḥ

07,128.034c tāvakānāṃ pareṣāṃ ca sametānāṃ yuyutsayā

07,129.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,129.001a yat tadā prāviśat pāṇḍūn ācāryaḥ kupito vaśī

07,129.001c uktvā duryodhanaṃ samyaṅ mama śāstrātigaṃ sutam

07,129.002a praviśya vicarantaṃ ca raṇe śūram avasthitam

07,129.002c kathaṃ droṇaṃ maheṣvāsaṃ pāṇḍavāḥ paryavārayan

07,129.003a ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakram ācāryasya mahātmanaḥ

07,129.003c ke cottaram arakṣanta nighnataḥ śātravān raṇe

07,129.003d*1109_01 ke cāsya pṛṣṭhato 'nvāsan vīrā vīrasya yodhinaḥ

07,129.003d*1109_02 ke purastād avartanta rathinas tasya śatravaḥ

07,129.003d*1109_03 manye tān aspṛśac chītam ativelam anārtavam

07,129.003d*1109_04 manye te samavepanta gāvo vai śiśire yathā

07,129.003d*1109_05 yat prāviśan maheṣvāsaḥ pāñcālān aparājitaḥ

07,129.004a nṛtyan sa rathamārgeṣu sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,129.004b*1110_01 nirdahan sarvasainyāni pāñcālānāṃ ratharṣabhaḥ

07,129.004c dhūmaketur iva kruddhaḥ kathaṃ mṛtyum upeyivān

07,129.005 saṃjaya uvāca

07,129.005a sāyāhne saindhavaṃ hatvā rājñā pārthaḥ sametya ca

07,129.005c sātyakiś ca maheṣvāso droṇam evābhyadhāvatām

07,129.006a tathā yudhiṣṭhiras tūrṇaṃ bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,129.006c pṛthak camūbhyāṃ saṃsaktau droṇam evābhyadhāvatām

07,129.007a tathaiva nakulo dhīmān sahadevaś ca durjayaḥ

07,129.007c dhṛṣṭadyumnaḥ śatānīko virāṭaś ca sakekayaḥ

07,129.007e matsyāḥ śālveyasenāś ca droṇam eva yayur yudhi

07,129.008a drupadaś ca tathā rājā pāñcālair abhirakṣitaḥ

07,129.008c dhṛṣṭadyumnapitā rājan droṇam evābhyavartata

07,129.009a draupadeyā maheṣvāsā rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ

07,129.009c sasenās te 'bhyavartanta droṇam eva mahādyutim

07,129.010a prabhadrakāś ca pāñcālāḥ ṣaṭsahasrāḥ prahāriṇaḥ

07,129.010c droṇam evābhyavartanta puraskṛtya śikhaṇḍinam

07,129.011a tathetare naravyāghrāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ

07,129.011c sahitāḥ saṃnyavartanta droṇam eva dvijarṣabham

07,129.012a teṣu śūreṣu yuddhāya gateṣu bharatarṣabha

07,129.012c babhūva rajanī ghorā bhīrūṇāṃ bhayavardhinī

07,129.013a yodhānām aśivā raudrā rājann antakagāminī

07,129.013c kuñjarāśvamanuṣyāṇāṃ prāṇāntakaraṇī tadā

07,129.014a tasyāṃ rajanyāṃ ghorāyāṃ nadantyaḥ sarvataḥ śivāḥ

07,129.014c nyavedayan bhayaṃ ghoraṃ sajvālakavalair mukhaiḥ

07,129.015a ulūkāś cāpy adṛśyanta śaṃsanto vipulaṃ bhayam

07,129.015c viśeṣataḥ kauravāṇāṃ dhvajinyām atidāruṇam

07,129.016a tataḥ sainyeṣu rājendra śabdaḥ samabhavan mahān

07,129.016c bherīśabdena mahatā mṛdaṅgānāṃ svanena ca

07,129.017a gajānāṃ garjitaiś cāpi turaṅgāṇāṃ ca heṣitaiḥ

07,129.017c khuraśabdanipātaiś ca tumulaḥ sarvato 'bhavat

07,129.018a tataḥ samabhavad yuddhaṃ saṃdhyāyām atidāruṇam

07,129.018c droṇasya ca mahārāja sṛñjayānāṃ ca sarvaśaḥ

07,129.019a tamasā cāvṛte loke na prājñāyata kiṃ cana

07,129.019c sainyena rajasā caiva samantād utthitena ha

07,129.020a narasyāśvasya nāgasya samasajjata śoṇitam

07,129.020c nāpaśyāma rajo bhaumaṃ kaśmalenābhisaṃvṛtāḥ

07,129.021a rātrau vaṃśavanasyeva dahyamānasya parvate

07,129.021b*1111_01 mṛdaṅgānakanirhrādair jharjharaiḥ paṭahais tathā

07,129.021b*1111_02 phetkārair hreṣitaiḥ śabdaiḥ sarvam evākulaṃ babhau

07,129.021c ghoraś caṭacaṭāśabdaḥ śastrāṇāṃ patatām abhūt

07,129.022a naiva sve na pare rājan prājñāyanta tamovṛte

07,129.022c unmattam iva tat sarvaṃ babhūva rajanīmukhe

07,129.023a bhaumaṃ rajo 'tha rājendra śoṇitena praśāmitam

07,129.023c śātakaumbhaiś ca kavacair bhūṣaṇaiś ca tamo 'bhyagāt

07,129.024a tataḥ sā bhāratī senā maṇihemavibhūṣitā

07,129.024c dyaur ivāsīt sanakṣatrā rajanyāṃ bharatarṣabha

07,129.025a gomāyubaḍasaṃghuṣṭā śaktidhvajasamākulā

07,129.025c dāruṇābhirutā ghorā kṣveḍitotkruṣṭanāditā

07,129.026a tato 'bhavan mahāśabdas tumulo lomaharṣaṇaḥ

07,129.026c samāvṛṇvan diśaḥ sarvā mahendrāśaninisvanaḥ

07,129.027a sā niśīthe mahārāja senādṛśyata bhāratī

07,129.027c aṅgadaiḥ kuṇḍalair niṣkaiḥ śastraiś caivāvabhāsitā

07,129.028a tatra nāgā rathāś caiva jāmbūnadavibhūṣitāḥ

07,129.028c niśāyāṃ pratyadṛśyanta meghā iva savidyutaḥ

07,129.029a ṛṣṭiśaktigadābāṇamusalaprāsapaṭṭiśāḥ

07,129.029c saṃpatanto vyadṛśyanta bhrājamānā ivāgnayaḥ

07,129.030a duryodhanapurovātāṃ rathanāgabalāhakām

07,129.030c vāditraghoṣastanitāṃ cāpavidyuddhvajair vṛtām

07,129.031a droṇapāṇḍavaparjanyāṃ khaḍgaśaktigadāśanim

07,129.031c śaradhārāstrapavanāṃ bhṛśaṃ śītoṣṇasaṃkulām

07,129.032a ghorāṃ vismāpanīm ugrāṃ jīvitacchidam aplavām

07,129.032c tāṃ prāviśann atibhayāṃ senāṃ yuddhacikīrṣavaḥ

07,129.033a tasmin rātrimukhe ghore mahāśabdaninādite

07,129.033c bhīrūṇāṃ trāsajanane śūrāṇāṃ harṣavardhane

07,129.034a rātriyuddhe tadā ghore vartamāne sudāruṇe

07,129.034c droṇam abhyadravan kruddhāḥ sahitāḥ pāṇḍusṛñjayāḥ

07,129.035a ye ye pramukhato rājan nyavartanta mahātmanaḥ

07,129.035c tān sarvān vimukhāṃś cakre kāṃś cin ninye yamakṣayam

07,129.035d*1112_01 tāni nāgasahasrāṇi rathānām ayutāni ca

07,129.035d*1112_02 padātihayasaṃghānāṃ prayutāny arbudāni ca

07,129.035d*1112_03 droṇenaikena nārācair nirbhinnāni niśāmukhe

07,130.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,130.001a tasmin praviṣṭe durdharṣe sṛñjayān amitaujasi

07,130.001c amṛṣyamāṇe saṃrabdhe kā vo 'bhūd vai matis tadā

07,130.002a duryodhanaṃ tathā putram uktvā śāstrātigaṃ mama

07,130.002c yat prāviśad ameyātmā kiṃ pārthaḥ pratyapadyata

07,130.003a nihate saindhave vīre bhūriśravasi caiva hi

07,130.003c yad abhyagān mahātejāḥ pāñcālān aparājitaḥ

07,130.004a kim amanyata durdharṣaḥ praviṣṭe śatrutāpane

07,130.004c duryodhanaś ca kiṃ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata

07,130.005a ke ca taṃ varadaṃ vīram anvayur dvijasattamam

07,130.005c ke cāsya pṛṣṭhato 'gacchan vīrāḥ śūrasya yudhyataḥ

07,130.005e ke purastād ayudhyanta nighnataḥ śātravān raṇe

07,130.006a manye 'haṃ pāṇḍavān sarvān bhāradvājaśarārditān

07,130.006c śiśire kampamānā vai kṛśā gāva ivābhibho

07,130.007a praviśya sa maheṣvāsaḥ pāñcālān arimardanaḥ

07,130.007c kathaṃ nu puruṣavyāghraḥ pañcatvam upajagmivān

07,130.008a sarveṣu sainyeṣu ca saṃgateṣu; rātrau sameteṣu mahāratheṣu

07,130.008c saṃloḍyamāneṣu pṛthagvidheṣu; ke vas tadānīṃ matimanta āsan

07,130.009a hatāṃś caiva viṣaktāṃś ca parābhūtāṃś ca śaṃsasi

07,130.009c rathino virathāṃś caiva kṛtān yuddheṣu māmakān

07,130.009d*1113_01 teṣāṃ saṃloḍyamānānāṃ pāṇḍavair hatacetasām

07,130.009d*1113_02 andhe tamasi kiṃ jyotir abhavat kā matis tadā

07,130.009d*1113_03 prahṛṣṭāṃś cāpy udagrāṃś ca nityaṃ śaṃsasi pāṇḍavān

07,130.009d*1113_04 aprahṛṣṭān vimanaso vitrastāṃś caiva māmakān

07,130.010a katham eṣāṃ tadā tatra pārthānām apalāyinām

07,130.010c prakāśam abhavad rātrau kathaṃ kuruṣu saṃjaya

07,130.011 saṃjaya uvāca

07,130.011a rātriyuddhe tadā rājan vartamāne sudāruṇe

07,130.011c droṇam abhyadravan rātrau pāṇḍavāḥ sahasainikāḥ

07,130.012a tato droṇaḥ kekayāṃś ca dhṛṣṭadyumnasya cātmajān

07,130.012c preṣayan mṛtyulokāya sarvān iṣubhir āśugaiḥ

07,130.013a tasya pramukhato rājan ye 'vartanta mahārathāḥ

07,130.013c tān sarvān preṣayām āsa paralokāya bhārata

07,130.014a pramathnantaṃ tadā vīraṃ bhāradvājaṃ mahāratham

07,130.014c abhyavartata saṃkruddhaḥ śibī rājan pratāpavān

07,130.015a tam āpatantaṃ saṃprekṣya pāṇḍavānāṃ mahāratham

07,130.015c vivyādha daśabhir droṇaḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ

07,130.016a taṃ śibiḥ prativivyādha triṃśatā niśitaiḥ śaraiḥ

07,130.016c sārathiṃ cāsya bhallena smayamāno nyapātayat

07,130.017a tasya droṇo hayān hatvā sārathiṃ ca mahātmanaḥ

07,130.017c athāsya saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat

07,130.017d*1114_01 tato 'sya sārathiṃ kṣipram anyaṃ duryodhano 'diśat

07,130.017d*1114_02 sa tena saṃgṛhītāśvaḥ punar abhyadravad ripūn

07,130.018a kaliṅgānāṃ ca sainyena kaliṅgasya suto raṇe

07,130.018c pūrvaṃ pitṛvadhāt kruddho bhīmasenam upādravat

07,130.019a sa bhīmaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ

07,130.019c viśokaṃ tribhir ājaghne dhvajam ekena patriṇā

07,130.020a kaliṅgānāṃ tu taṃ śūraṃ kruddhaṃ kruddho vṛkodaraḥ

07,130.020c rathād ratham abhidrutya muṣṭinābhijaghāna ha

07,130.021a tasya muṣṭihatasyājau pāṇḍavena balīyasā

07,130.021c sarvāṇy asthīni sahasā prāpatan vai pṛthak pṛthak

07,130.021d*1115_01 tasmiṃs tathā hate tena siṃhanādo mahān abhūt

07,130.021d*1115_02 pāñcālānāṃ mahārāja sādhu sādhv iti pāṇḍavam

07,130.022a taṃ karṇo bhrātaraś cāsya nāmṛṣyanta mahārathāḥ

07,130.022c te bhīmasenaṃ nārācair jaghnur āśīviṣopamaiḥ

07,130.023a tataḥ śatrurathaṃ tyaktvā bhīmo dhruvarathaṃ gataḥ

07,130.023c dhruvaṃ cāsyantam aniśaṃ muṣṭinā samapothayat

07,130.023d*1116_01 **** **** bhīmaḥ svaṃ ratham āgamat

07,130.023d*1116_02 punaś cotpatya vegena tasyānujam apātayat

07,130.023d*1117_01 yathā kācamaṇir nyasto muṣṭinaikena līlayā

07,130.023d*1117_02 sa hataḥ sahasā cūrṇo raktam evopapadyata

07,130.023d*1117_03 tathā cūrṇam abhūt tatra karṇabhrātā drumas tathā

07,130.023e sa tathā pāṇḍuputreṇa balinā nihato 'patat

07,130.024a taṃ nihatya mahārāja bhīmaseno mahābalaḥ

07,130.024c jayarātarathaṃ prāpya muhuḥ siṃha ivānadat

07,130.025a jayarātam athākṣipya nadan savyena pāṇinā

07,130.025b*1118_01 sūtaṃ cāsya mahābāhur gṛhya rājaṃs tathaiva ca

07,130.025c talena nāśayām āsa karṇasyaivāgrataḥ sthitam

07,130.025d*1119_01 pādayor gṛhya tau vīrau bhīmaḥ karṇasya paśyataḥ

07,130.025d*1119_02 bhūmāv āvidhya jaghne sa tau ca prāṇair vyayujyatām

07,130.026a karṇas tu pāṇḍave śaktiṃ kāñcanīṃ samavāsṛjat

07,130.026c tatas tām eva jagrāha prahasan pāṇḍunandanaḥ

07,130.027a karṇāyaiva ca durdharṣaś cikṣepājau vṛkodaraḥ

07,130.027c tām antarikṣe ciccheda śakunis tailapāyinā

07,130.027d*1120_01 etat kṛtvā mahat karma raṇe 'dbhutaparākramaḥ

07,130.027d*1120_02 punaḥ svaratham āsthāya dudrāva tava vāhinīm

07,130.027d*1120_03 tam āyāntaṃ jighāṃsantaṃ bhīmaṃ kruddham ivāntakam

07,130.027d*1120_04 nyavārayan mahābāhuṃ tava putrā viśāṃ pate

07,130.028a tatas tava sutā rājan bhīmasya ratham āvrajan

07,130.028c mahatā śaravarṣeṇa chādayanto vṛkodaram

07,130.029a durmadasya tato bhīmaḥ prahasann iva saṃyuge

07,130.029c sārathiṃ ca hayāṃś caiva śarair ninye yamakṣayam

07,130.029e durmadas tu tato yānaṃ duṣkarṇasyāvapupluve

07,130.030a tāv ekaratham ārūḍhau bhrātarau paratāpanau

07,130.030c saṃgrāmaśiraso madhye bhīmaṃ dvāv abhyadhāvatām

07,130.030e yathāmbupatimitrau hi tārakaṃ daityasattamam

07,130.031a tatas tu durmadaś caiva duṣkarṇaś ca tavātmajau

07,130.031c ratham ekaṃ samāruhya bhīmaṃ bāṇair avidhyatām

07,130.032a tataḥ karṇasya miṣato drauṇer duryodhanasya ca

07,130.032c kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca pāṇḍavaḥ

07,130.033a durmadasya ca vīrasya duṣkarṇasya ca taṃ ratham

07,130.033b*1121_01 āruroha mahābāhur miṣatāṃ sarvadhanvinām

07,130.033c pādaprahāreṇa dharāṃ prāveśayad ariṃdamaḥ

07,130.034a tataḥ sutau te balinau śūrau duṣkarṇadurmadau

07,130.034c muṣṭināhatya saṃkruddho mamarda caraṇena ca

07,130.035a tato hāhākṛte sainye dṛṣṭvā bhīmaṃ nṛpābruvan

07,130.035c rudro 'yaṃ bhīmarūpeṇa dhārtarāṣṭreṣu gṛdhyati

07,130.036a evam uktvāpalāyanta sarve bhārata pārthivāḥ

07,130.036c visaṃjñāvāhayan vāhān na ca dvau saha dhāvataḥ

07,130.037a tato bale bhṛśalulite niśāmukhe; supūjito nṛpavṛṣabhair vṛkodaraḥ

07,130.037c mahābalaḥ kamalavibuddhalocano; yudhiṣṭhiraṃ nṛpatim apūjayad balī

07,130.038a tato yamau drupadavirāṭakekayā; yudhiṣṭhiraś cāpi parāṃ mudaṃ yayuḥ

07,130.038c vṛkodaraṃ bhṛśam abhipūjayaṃś ca te; yathāndhake pratinihate haraṃ surāḥ

07,130.039a tataḥ sutās tava varuṇātmajopamā; ruṣānvitāḥ saha guruṇā mahātmanā

07,130.039c vṛkodaraṃ sarathapadātikuñjarā; yuyutsavo bhṛśam abhiparyavārayan

07,130.039d*1122_01 tato yamau drupadasutāḥ sasainikā

07,130.039d*1122_02 yudhiṣṭhiradrupadavirāṭasātvatāḥ

07,130.039d*1122_03 ghaṭotkaco jayavijayau drumau vṛkaḥ

07,130.039d*1122_04 sasṛṃjayās tava tanayān avārayan

07,130.040a tato 'bhavat timiraghanair ivāvṛtaṃ; mahābhaye bhayadam atīva dāruṇam

07,130.040c niśāmukhe baḍavṛkagṛdhramodanaṃ; mahātmanāṃ nṛpavarayuddham adbhutam

07,131.001 saṃjaya uvāca

07,131.001a prāyopaviṣṭe tu hate putre sātyakinā tataḥ

07,131.001c somadatto bhṛśaṃ kruddhaḥ sātyakiṃ vākyam abravīt

07,131.002a kṣatradharmaḥ purā dṛṣṭo yas tu devair mahātmabhiḥ

07,131.002c taṃ tvaṃ sātvata saṃtyajya dasyudharme kathaṃ rataḥ

07,131.003a parāṅmukhāya dīnāya nyastaśastrāya yācate

07,131.003c kṣatradharmarataḥ prājñaḥ kathaṃ nu prahared raṇe

07,131.004a dvāv eva kila vṛṣṇīnāṃ tatra khyātau mahārathau

07,131.004c pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ caiva yudhi sātvata

07,131.005a kathaṃ prāyopaviṣṭāya pārthena chinnabāhave

07,131.005c nṛśaṃsaṃ patanīyaṃ ca tādṛśaṃ kṛtavān asi

07,131.005d*1123_01 karmaṇas tasya durvṛtta phalaṃ prāpnuhi saṃyuge

07,131.005d*1123_02 adya chetsyāmi te mūḍha śiro vikramya patriṇā

07,131.006a śape sātvata putrābhyām iṣṭena sukṛtena ca

07,131.006c anatītām imāṃ rātriṃ yadi tvāṃ vīramāninam

07,131.007a arakṣyamāṇaṃ pārthena jiṣṇunā sasutānujam

07,131.007c na hanyāṃ niraye ghore pateyaṃ vṛṣṇipāṃsana

07,131.008a evam uktvā susaṃkruddhaḥ somadatto mahābalaḥ

07,131.008c dadhmau śaṅkhaṃ ca tāreṇa siṃhanādaṃ nanāda ca

07,131.009a tataḥ kamalapatrākṣaḥ siṃhadaṃṣṭro mahābalaḥ

07,131.009c sātvato bhṛśasaṃkruddhaḥ somadattam athābravīt

07,131.009d*1124_01 kauraveya na me trāsaḥ kathaṃ cid api vidyate

07,131.009d*1124_02 tvayā sārdham athānyaiś ca yudhyato hṛdi kaś cana

07,131.009d*1124_03 yadi sarveṇa sainyena gupto māṃ yodhayiṣyasi

07,131.009d*1124_04 tathāpi na vyathā kā cit tvayi syān mama kaurava

07,131.009d*1124_05 yuddhasāreṇa vākyena satām avamatena ca

07,131.009d*1124_06 nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyaḥ kṣatravṛtte sthitas tvayā

07,131.009d*1124_07 yadi te 'sti yuyutsādya mayā saha narādhipa

07,131.009d*1124_08 nirdayo niśitair bāṇaiḥ prahara praharāmi te

07,131.010a hato bhūriśravā vīras tava putro mahārathaḥ

07,131.010c śalaś caiva tathā rājan bhrātṛvyasanakarśitaḥ

07,131.011a tvāṃ cāpy adya vadhiṣyāmi saputrapaśubāndhavam

07,131.011c tiṣṭhedānīṃ raṇe yattaḥ kauravo 'si viśeṣataḥ

07,131.012a yasmin dānaṃ damaḥ śaucam ahiṃsā hrīr dhṛtiḥ kṣamā

07,131.012c anapāyīni sarvāṇi nityaṃ rājñi yudhiṣṭhire

07,131.013a mṛdaṅgaketos tasya tvaṃ tejasā nihataḥ purā

07,131.013c sakarṇasaubalaḥ saṃkhye vināśaṃ samupeṣyasi

07,131.014a śape 'haṃ kṛṣṇacaraṇair iṣṭāpūrtena caiva ha

07,131.014c yadi tvāṃ sasutaṃ pāpaṃ na hanyāṃ yudhi roṣitaḥ

07,131.014e apayāsyasi cet tyaktvā tato mukto bhaviṣyasi

07,131.015a evam ābhāṣya cānyonyaṃ krodhasaṃraktalocanau

07,131.015c pravṛttau śarasaṃpātaṃ kartuṃ puruṣasattamau

07,131.016a tato gajasahasreṇa rathānām ayutena ca

07,131.016c duryodhanaḥ somadattaṃ parivārya vyavasthitaḥ

07,131.017a śakuniś ca susaṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,131.017c putrapautraiḥ parivṛto bhrātṛbhiś cendravikramaiḥ

07,131.017e syālas tava mahābāhur vajrasaṃhanano yuvā

07,131.018a sāgraṃ śatasahasraṃ tu hayānāṃ tasya dhīmataḥ

07,131.018c somadattaṃ maheṣvāsaṃ samantāt paryarakṣata

07,131.019a rakṣyamāṇaś ca balibhiś chādayām āsa sātyakim

07,131.019c taṃ chādyamānaṃ viśikhair dṛṣṭvā saṃnataparvabhiḥ

07,131.019e dhṛṣṭadyumno 'bhyayāt kruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ camūm

07,131.019f*1125_01 abhyarakṣan mahābāhuḥ sātvataṃ satyavikramam

07,131.020a caṇḍavātābhisṛṣṭānām udadhīnām iva svanaḥ

07,131.020c āsīd rājan balaughānām anyonyam abhinighnatām

07,131.021a vivyādha somadattas tu sātvataṃ navabhiḥ śaraiḥ

07,131.021c sātyakir daśabhiś cainam avadhīt kurupuṃgavam

07,131.022a so 'tividdho balavatā samare dṛḍhadhanvanā

07,131.022c rathopasthaṃ samāsādya mumoha gatacetanaḥ

07,131.023a taṃ vimūḍhaṃ samālakṣya sārathis tvarayānvitaḥ

07,131.023c apovāha raṇād vīraṃ somadattaṃ mahāratham

07,131.024a taṃ visaṃjñaṃ samālokya yuyudhānaśarārditam

07,131.024b@020_0001 abhyadhāvat tato droṇo yaduvīrajighāṃsayā

07,131.024b@020_0002 tam āyāntam abhiprekṣya yudhiṣṭhirapurogamāḥ

07,131.024b@020_0003 parivavrur mahātmānaṃ parīpsanto yadūdvaham

07,131.024b@020_0004 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ droṇasya saha pāṇḍavaiḥ

07,131.024b@020_0005 baler iva suraiḥ pūrvaṃ trailokyajayakāṅkṣayā

07,131.024b@020_0006 tataḥ sāyakajālena pāṇḍavānīkam āvṛṇot

07,131.024b@020_0007 bhāradvājo mahātejā vivyādha ca yudhiṣṭhiram

07,131.024b@020_0008 sātyakiṃ daśabhir bāṇair viṃśatyā pārṣataṃ śaraiḥ

07,131.024b@020_0009 bhīmasenaṃ ca navabhir nakulaṃ pañcabhis tathā

07,131.024b@020_0010 sahadevaṃ tathāṣṭābhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam

07,131.024b@020_0011 draupadeyān mahābāhuḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ

07,131.024b@020_0012 virāṭaṃ matsyam aṣṭābhir drupadaṃ daśabhiḥ śaraiḥ

07,131.024b@020_0013 yudhāmanyuṃ tribhiḥ ṣaḍbhir uttamaujasam āhave

07,131.024b@020_0014 anyāṃś ca sainikān viddhvā yudhiṣṭhiram upādravat

07,131.024b@020_0015 te vadhyamānā droṇena pāṇḍuputrasya sainikāḥ

07,131.024b@020_0016 prādravan vai bhayād rājan sārtanādā diśo daśa

07,131.024b@020_0017 kālyamānaṃ tu tat sainyaṃ dṛṣṭvā droṇena phalgunaḥ

07,131.024b@020_0018 kiṃ cid āgatasaṃrambho guruṃ pārtho 'bhyayād drutam

07,131.024b@020_0019 dṛṣṭvā droṇas tu bībhatsum abhidhāvantam āhave

07,131.024b@020_0020 saṃnyavartata tat sainyaṃ punar yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa

07,131.024b@020_0021 tato yuddham abhūd bhūyo bhāradvājasya pāṇḍavaiḥ

07,131.024b@020_0022 droṇas tava sutai rājan sarvataḥ parivāritaḥ

07,131.024b@020_0023 vyadhamat pāṇḍusainyāni tūlarāśim ivānalaḥ

07,131.024b@020_0024 taṃ jvalantam ivādityaṃ dīptānalasamadyutim

07,131.024b@020_0025 rājann aniśam atyantaṃ dṛṣṭvā droṇaṃ śarārciṣam

07,131.024b@020_0026 maṇḍalīkṛtadhanvānaṃ tapantam iva bhāskaram

07,131.024b@020_0027 dahantam ahitān sainye nainaṃ kaś cid avārayat

07,131.024b@020_0028 yo yo hi pramukhe tasya tasthau droṇasya pūruṣaḥ

07,131.024b@020_0029 tasya tasya śiraś chittvā yayau droṇaśaraḥ kṣitim

07,131.024b@020_0030 evaṃ sā pāṇḍavī senā vadhyamānā mahātmanā

07,131.024b@020_0031 pradudrāva punar bhītā paśyataḥ savyasācinaḥ

07,131.024b@020_0032 saṃprabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā droṇena niśi bhārata

07,131.024b@020_0033 govindam abravīj jiṣṇur gaccha droṇarathaṃ prati

07,131.024b@020_0034 tato rajatagokṣīrakundendusadṛśaprabhān

07,131.024b@020_0035 codayām āsa dāśārho hayān droṇarathaṃ prati

07,131.024b@020_0036 bhīmaseno 'pi taṃ dṛṣṭvā yāntaṃ droṇāya phalgunam

07,131.024b@020_0037 svasārathim uvācedaṃ droṇānīkāya māṃ vaha

07,131.024b@020_0038 so 'pi tasya vacaḥ śrutvā viśoko vāhayad dhayān

07,131.024b@020_0039 pṛṣṭhataḥ satyasandhasya jiṣṇor bharatasattama

07,131.024b@020_0040 tau dṛṣṭvā bhrātarau yattau droṇānīkam abhidrutau

07,131.024b@020_0041 pāñcālāḥ sṛñjayā matsyāś cedikārūṣakośalāḥ

07,131.024b@020_0042 anvagacchan mahārāja kekayāś ca mahārathāḥ

07,131.024b@020_0043 tato rājann abhūd ghoraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ

07,131.024b@020_0044 bībhatsur dakṣiṇaṃ pārśvam uttaraṃ ca vṛkodaraḥ

07,131.024b@020_0045 mahadbhyāṃ rathavṛndābhyāṃ balaṃ jagṛhatus tava

07,131.024b@020_0046 tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau bhīmasenadhanaṃjayau

07,131.024b@020_0047 dhṛṣṭadyumno 'bhyayād rājan sātyakiś ca mahābalaḥ

07,131.024b@020_0048 caṇḍavātābhipannānām udadhīnām iva svanaḥ

07,131.024b@020_0049 āsīd rājan balaughānāṃ tadānyonyam abhighnatām

07,131.024b@020_0050 saumadattivadhāt kruddho dṛṣṭvā sātyakim āhave

07,131.024c drauṇir abhyadravat kruddhaḥ sātvataṃ raṇamūrdhani

07,131.025a tam āpatantaṃ saṃprekṣya śaineyasya rathaṃ prati

07,131.025c bhaimaseniḥ susaṃkruddhaḥ pratyamitram avārayat

07,131.026a kārṣṇāyasamayaṃ ghoram ṛkṣacarmāvṛtaṃ mahat

07,131.026b*1126_01 mahāntaṃ ratham āsthāya triṃśan natvāntarāntaram

07,131.026b*1126_02 vikṣiptayantrasaṃnāhaṃ mahāmeghaughanisvanam

07,131.026c yuktaṃ gajanibhair vāhair na hayair nāpi vā gajaiḥ

07,131.027a vikṣiptam aṣṭacakreṇa vivṛtākṣeṇa kūjatā

07,131.027c dhvajenocchritatuṇḍena gṛdhrarājena rājatā

07,131.028a lohitārdrapatākaṃ tam antramālāvibhūṣitam

07,131.028c aṣṭacakrasamāyuktam āsthāya vipulaṃ ratham

07,131.029a śūlamudgaradhāriṇyā śailapādapahastayā

07,131.029c rakṣasāṃ ghorarūpāṇām akṣauhiṇyā samāvṛtaḥ

07,131.030a tam udyatamahācāpaṃ niśāmya vyathitā nṛpāḥ

07,131.030c yugāntakālasamaye daṇḍahastam ivāntakam

07,131.030d*1127_01 tatas taṃ giriśṛṅgābhaṃ bhīmarūpaṃ bhayāvaham

07,131.030d*1127_02 daṃṣṭrākarālogramukhaṃ śaṅkukarṇaṃ mahāhanum

07,131.030d*1127_03 ūrdhvakeśaṃ virūpākṣaṃ dīptāsyaṃ nimnitodaram

07,131.030d*1127_04 mahābhrābhagaladvāraṃ kirīṭacchannamūrdhajam

07,131.030d*1127_05 trāsanaṃ sarvabhūtānāṃ vyāttānanam ivāntakam

07,131.030d*1127_06 vīkṣya dīptam ivāyāntaṃ ripuvikṣobhakāriṇam

07,131.030d*1127_07 tam udyatamahācāpaṃ rākṣasendraṃ ghaṭotkacam

07,131.031a bhayārditā pracukṣobha putrasya tava vāhinī

07,131.031c vāyunā kṣobhitāvartā gaṅgevordhvataraṅgiṇī

07,131.032a ghaṭotkacaprayuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ

07,131.032c prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam

07,131.033a tato 'śmavṛṣṭir atyartham āsīt tatra samantataḥ

07,131.033c saṃdhyākālādhikabalaiḥ pramuktā rākṣasaiḥ kṣitau

07,131.034a āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ prāsatomarāḥ

07,131.034c patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā

07,131.035a tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ

07,131.035c tanayās tava karṇaś ca vyathitāḥ prādravan diśaḥ

07,131.036a tatraiko 'strabalaślāghī drauṇir mānī na vivyathe

07,131.036c vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkacavinirmitām

07,131.037a nihatāyāṃ tu māyāyām amarṣī sa ghaṭotkacaḥ

07,131.037c visasarja śarān ghorāṃs te 'śvatthāmānam āviśan

07,131.038a bhujagā iva vegena valmīkaṃ krodhamūrchitāḥ

07,131.038c te śarā rudhirābhyaktā bhittvā śāradvatīsutam

07,131.038e viviśur dharaṇīṃ śīghrā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,131.039a aśvatthāmā tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān

07,131.039c ghaṭotkacam abhikruddhaṃ bibheda daśabhiḥ śaraiḥ

07,131.039d*1128_01 tato ghaṭotkacaḥ kruddhaś cakraṃ cikṣepa satvaram

07,131.040a ghaṭotkaco 'tividdhas tu droṇaputreṇa marmasu

07,131.040c cakraṃ śatasahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam

07,131.041a kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇivajravibhūṣitam

07,131.041c aśvatthāmnas tu cikṣepa bhaimasenir jighāṃsayā

07,131.042a vegena mahatā gacchad vikṣiptaṃ drauṇinā śaraiḥ

07,131.042c abhāgyasyeva saṃkalpas tan moghaṃ nyapatad bhuvi

07,131.043a ghaṭotkacas tatas tūrṇaṃ dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam

07,131.043c drauṇiṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram

07,131.044a ghaṭotkacasutaḥ śrīmān bhinnāñjanacayopamaḥ

07,131.044c rurodha drauṇim āyāntaṃ prabhañjanam ivādrirāṭ

07,131.045a pautreṇa bhīmasenasya śaraiḥ so 'ñjanaparvaṇā

07,131.045c babhau meghena dhārābhir girir merur ivārditaḥ

07,131.046a aśvatthāmā tv asaṃbhrānto rudropendrendravikramaḥ

07,131.046c dhvajam ekena bāṇena cicchedāñjanaparvaṇaḥ

07,131.047a dvābhyāṃ tu rathayantāraṃ tribhiś cāsya triveṇukam

07,131.047c dhanur ekena ciccheda caturbhiś caturo hayān

07,131.048a virathasyodyataṃ hastād dhemabindubhir ācitam

07,131.048c viśikhena sutīkṣṇena khaḍgam asya dvidhākarot

07,131.049a gadā hemāṅgadā rājaṃs tūrṇaṃ haiḍimbasūnunā

07,131.049c bhrāmyotkṣiptā śaraiḥ sāpi drauṇinābhyāhatāpatat

07,131.050a tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan

07,131.050c vavarṣāñjanaparvā sa drumavarṣaṃ nabhastalāt

07,131.051a tato māyādharaṃ drauṇir ghaṭotkacasutaṃ divi

07,131.051c mārgaṇair abhivivyādha ghanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ

07,131.052a so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte

07,131.052c mahīdhara ivātyuccaḥ śrīmān añjanaparvataḥ

07,131.053a tam ayasmayavarmāṇaṃ drauṇir bhīmātmajātmajam

07,131.053c jaghānāñjanaparvāṇaṃ maheśvara ivāndhakam

07,131.054a atha dṛṣṭvā hataṃ putram aśvatthāmnā mahābalam

07,131.054c drauṇeḥ sakāśam abhyetya roṣāt pracalitāṅgadaḥ

07,131.055a prāha vākyam asaṃbhrānto vīraṃ śāradvatīsutam

07,131.055c dahantaṃ pāṇḍavānīkaṃ vanam agnim ivoddhatam

07,131.056a tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi

07,131.056c tvām adya nihaniṣyāmi krauñcam agnisuto yathā

07,131.057 aśvatthāmovāca

07,131.057a gaccha vatsa sahānyais tvaṃ yudhyasvāmaravikrama

07,131.057c na hi putreṇa haiḍimbe pitā nyāyyaṃ prabādhitum

07,131.058a kāmaṃ khalu na me roṣo haiḍimbe vidyate tvayi

07,131.058c kiṃ tu roṣānvito jantur hanyād ātmānam apy uta

07,131.059 saṃjaya uvāca

07,131.059a śrutvaitat krodhatāmrākṣaḥ putraśokasamanvitaḥ

07,131.059c aśvatthāmānam āyasto bhaimasenir abhāṣata

07,131.060a kim ahaṃ kātaro drauṇe pṛthagjana ivāhave

07,131.060b*1129_01 yan māṃ bhīṣayase vāgbhir asad etad vacas tava

07,131.060c bhīmāt khalv aham utpannaḥ kurūṇāṃ vipule kule

07,131.061a pāṇḍavānām ahaṃ putraḥ samareṣv anivartinām

07,131.061c rakṣasām adhirājo 'haṃ daśagrīvasamo bale

07,131.062a tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi

07,131.062c yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire

07,131.063a ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ sumahābalaḥ

07,131.063c drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī

07,131.064a rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ

07,131.064c rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ

07,131.065a śaravṛṣṭiṃ śarair drauṇir aprāptāṃ tāṃ vyaśātayat

07,131.065c tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat

07,131.066a athāstrasaṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samābabhau

07,131.066c vibhāvarīmukhe vyoma khadyotair iva citritam

07,131.067a niśāmya nihatāṃ māyāṃ drauṇinā raṇamāninā

07,131.067c ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ

07,131.068a so 'bhavad girir atyuccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ

07,131.068c śūlaprāsāsimusalajalaprasravaṇo mahān

07,131.069a tam añjanacayaprakhyaṃ drauṇir dṛṣṭvā mahīdharam

07,131.069c prapatadbhiś ca bahubhiḥ śastrasaṃghair na cukṣubhe

07,131.070a tataḥ smayann iva drauṇir vajram astram udīrayat

07,131.070c sa tenāstreṇa śailendraḥ kṣiptaḥ kṣipram anaśyata

07,131.071a tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi

07,131.071c aśmavṛṣṭibhir atyugro drauṇim ācchādayad raṇe

07,131.072a atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ

07,131.072c vyadhamad droṇatanayo nīlameghaṃ samutthitam

07,131.073a sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ

07,131.073c śataṃ rathasahasrāṇāṃ jaghāna dvipadāṃ varaḥ

07,131.074a sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathenāyatakārmukam

07,131.074c ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam

07,131.075a siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ

07,131.075c gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭhagatair api

07,131.076a vivṛtāsyaśirogrīvair haiḍimbānucaraiḥ saha

07,131.076c paulastyair yātudhānaiś ca tāmasaiś cogravikramaiḥ

07,131.077a nānāśastradharair vīrair nānākavacabhūṣaṇaiḥ

07,131.077c mahābalair bhīmaravaiḥ saṃrambhodvṛttalocanaiḥ

07,131.078a upasthitais tato yuddhe rākṣasair yuddhadurmadaiḥ

07,131.078c viṣaṇṇam abhisaṃprekṣya putraṃ te drauṇir abravīt

07,131.079a tiṣṭha duryodhanādya tvaṃ na kāryaḥ saṃbhramas tvayā

07,131.079c sahaibhir bhrātṛbhir vīraiḥ pārthivaiś cendravikramaiḥ

07,131.080a nihaniṣyāmy amitrāṃs te na tavāsti parājayaḥ

07,131.080c satyaṃ te pratijānāmi paryāśvāsaya vāhinīm

07,131.081 duryodhana uvāca

07,131.081a na tv etad adbhutaṃ manye yat te mahad idaṃ manaḥ

07,131.081c asmāsu ca parā bhaktis tava gautaminandana

07,131.082 saṃjaya uvāca

07,131.082a aśvatthāmānam uktvaivaṃ tataḥ saubalam abravīt

07,131.082c vṛtaḥ śatasahasreṇa rathānāṃ raṇaśobhinām

07,131.083a ṣaṣṭyā gajasahasraiś ca prayāhi tvaṃ dhanaṃjayam

07,131.083c karṇaś ca vṛṣasenaś ca kṛpo nīlas tathaiva ca

07,131.084a udīcyāḥ kṛtavarmā ca purumitraḥ śrutārpaṇaḥ

07,131.084c duḥśāsano nikumbhaś ca kuṇḍabhedī urukramaḥ

07,131.085a puraṃjayo dṛḍharathaḥ patākī hemapaṅkajaḥ

07,131.085c śalyāruṇīndrasenāś ca saṃjayo vijayo jayaḥ

07,131.086a kamalākṣaḥ puruḥ krāthī jayavarmā sudarśanaḥ

07,131.086c ete tvām anuyāsyanti pattīnām ayutāni ṣaṭ

07,131.087a jahi bhīmaṃ yamau cobhau dharmarājaṃ ca mātula

07,131.087c asurān iva devendro jayāśā me tvayi sthitā

07,131.088a dāritān drauṇinā bāṇair bhṛśaṃ vikṣatavigrahān

07,131.088c jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ

07,131.089a evam ukto yayau śīghraṃ putreṇa tava saubalaḥ

07,131.089c piprīṣus te sutān rājan didhakṣuś caiva pāṇḍavān

07,131.090a atha pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe

07,131.090c vibhāvaryāṃ sutumulaṃ śakraprahrādayor iva

07,131.091a tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir gautamīsutam

07,131.091c jaghānorasi saṃkruddho viṣāgnipratimair dṛḍhaiḥ

07,131.092a sa tair abhyāhato gāḍhaṃ śarair bhīmasuteritaiḥ

07,131.092c cacāla rathamadhyastho vātoddhūta iva drumaḥ

07,131.093a bhūyaś cāñjalikenāsya mārgaṇena mahāprabham

07,131.093c drauṇihastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ

07,131.094a tato 'nyad drauṇir ādāya dhanur bhārasahaṃ mahat

07,131.094c vavarṣa viśikhāṃs tīkṣṇān vāridhārā ivāmbudaḥ

07,131.095a tataḥ śāradvatīputraḥ preṣayām āsa bhārata

07,131.095c suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān khacarān prati

07,131.096a tadbāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām

07,131.096c siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam

07,131.097a vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūtarathān vibhuḥ

07,131.097c dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye

07,131.098a sa dagdhvākṣauhiṇīṃ bāṇair nairṛtān ruruce bhṛśam

07,131.098c pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ

07,131.099a yugānte sarvabhūtāni dagdhveva vasur ulbaṇaḥ

07,131.099c rarāja jayatāṃ śreṣṭho droṇaputras tavāhitān

07,131.099d@020A_0001 tato ghaṭotkacaḥ kruddho rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām

07,131.099d@020A_0002 drauṇiṃ hateti mahatīṃ codayām āsa tāṃ camūm

07,131.099d@020A_0003 ghaṭotkacasya tām ājñāṃ pratigṛhyātha rākṣasāḥ

07,131.099d@020A_0004 daṃṣṭrojjvalā mahāvaktrā ghorarūpā bhayānakāḥ

07,131.099d@020A_0005 vyattānanā dīrghajihvāḥ krodhatāmrekṣaṇā bhṛśam

07,131.099d@020A_0006 siṃhanādena mahatā nādayanto vasuṃdharān

07,131.099d@020A_0007 hantum abhyadravan drauṇiṃ nānāpraharaṇāyudhāḥ

07,131.099d@020A_0008 śaktīḥ śataghnīḥ parighān aśanīḥ śūlapaṭṭiśān

07,131.099d@020A_0009 khaḍgān gadā bhindipālān muśalāni paraśvadhān

07,131.099d@020A_0010 prāsānīṃs tomarāṃś ca kaṇapān kampanāñ śitān

07,131.099d@020A_0011 hulān bhuśuṇḍyaśmaguḍān sthūṇāḥ kārṣṇāyasīs tathā

07,131.099d@020A_0012 mudgarāṃś ca mahāghorān samare śatrudāraṇān

07,131.099d@020A_0013 drauṇimūrdhany asajjanta rākṣasā bhīmavikramāḥ

07,131.099d@020A_0014 cikṣipuḥ krodhatāmrākṣāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,131.099d@020A_0015 tac chastravarṣaṃ sumahad droṇaputrasya mūrdhani

07,131.099d@020A_0016 patamānaṃ samīkṣyātha yodhās te vyathitābhavan

07,131.099d@020A_0017 droṇaputras tv asaṃbhrāntas tad varṣaṃ ghoram utthitam

07,131.099d@020A_0018 śarair vidhvaṃsayām āsa vajrakalpaiḥ śilāśitaiḥ

07,131.099d@020A_0019 tato 'nyair viśikhais tūrṇaṃ svarṇapuṅkhair mahāmanāḥ

07,131.099d@020A_0020 nijaghne rākṣasān drauṇir divyāstrapratimantritaiḥ

07,131.099d@020A_0021 tad bāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām

07,131.099d@020A_0022 siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam

07,131.099d@020A_0023 te rākṣasāḥ susaṃkruddhā droṇaputreṇa tāḍitāḥ

07,131.099d@020A_0024 kruddhāḥ sma prādravan drauṇiṃ jighāṃsanto mahābalāḥ

07,131.099d@020A_0025 tatrādbhutam imaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam

07,131.099d@020A_0026 aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata

07,131.099d@020A_0027 yad eko rākṣasīṃ senāṃ kṣaṇād drauṇir mahāstravit

07,131.099d@020A_0028 dadāha jvalitair bāṇai rākṣasendrasya paśyataḥ

07,131.099d@020A_0029 sa dahan rākṣasānīkaṃ rarāja drauṇir āhave

07,131.099d@020A_0030 yugānte sarvabhūtāni saṃvartaka ivānalaḥ

07,131.099d@020A_0031 taṃ dahantam anīkāni śarair āśīviṣopamaiḥ

07,131.100a teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata

07,131.100c nainaṃ nirīkṣituṃ kaś cic chaknoti drauṇim āhave

07,131.100e ṛte ghaṭotkacād vīrād rākṣasendrān mahābalāt

07,131.101a sa punar bharataśreṣṭha krodhād raktāntalocanaḥ

07,131.101c talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanacchadam

07,131.101e svasūtam abravīt kruddho droṇaputrāya māṃ vaha

07,131.102a sa yayau ghorarūpeṇa tena jaitrapatākinā

07,131.102c dvairathaṃ droṇaputreṇa punar apy arisūdanaḥ

07,131.102d*1130_01 sa vinadya mahānādaṃ siṃhavad bhīmavikramaḥ

07,131.103a sa cikṣepa tataḥ kruddho droṇaputrāya rākṣasaḥ

07,131.103c aṣṭacakrāṃ mahāraudrām aśanīṃ rudranirmitām

07,131.104a tām avaplutya jagrāha drauṇir nyasya rathe dhanuḥ

07,131.104c cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve

07,131.105a sāśvasūtadhvajaṃ vāhaṃ bhasma kṛtvā mahāprabhā

07,131.105c viveśa vasudhāṃ bhittvā sāśanir bhṛśadāruṇā

07,131.106a drauṇes tat karma dṛṣṭvā tu sarvabhūtāny apūjayan

07,131.106c yad avaplutya jagrāha ghorāṃ śaṃkaranirmitām

07,131.107a dhṛṣṭadyumnarathaṃ gatvā bhaimasenis tato nṛpa

07,131.107b*1131_01 dhanur ghoraṃ samādāya mahad indrāyudhopamam

07,131.107c mumoca niśitān bāṇān punar drauṇer mahorasi

07,131.108a dhṛṣṭadyumno 'py asaṃbhrānto mumocāśīviṣopamān

07,131.108c suvarṇapuṅkhān viśikhān droṇaputrasya vakṣasi

07,131.109a tato mumoca nārācān drauṇis tābhyāṃ sahasraśaḥ

07,131.109c tāv apy agniśikhāprakhyair jaghnatus tasya mārgaṇān

07,131.110a atitīvram abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,131.110c yodhānāṃ prītijananaṃ drauṇeś ca bharatarṣabha

07,131.111a tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatais tribhiḥ

07,131.111c ṣaḍbhir vājisahasraiś ca bhīmas taṃ deśam āvrajat

07,131.112a tato bhīmātmajaṃ rakṣo dhṛṣṭadyumnaṃ ca sānugam

07,131.112c ayodhayata dharmātmā drauṇir akliṣṭakarmakṛt

07,131.113a tatrādbhutatamaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam

07,131.113c aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata

07,131.114a nimeṣāntaramātreṇa sāśvasūtarathadvipām

07,131.114c akṣauhiṇīṃ rākṣasānāṃ śitair bāṇair aśātayat

07,131.115a miṣato bhīmasenasya haiḍimbeḥ pārṣatasya ca

07,131.115c yamayor dharmaputrasya vijayasyācyutasya ca

07,131.116a pragāḍham añjogatibhir nārācair abhitāḍitāḥ

07,131.116c nipetur dviradā bhūmau dviśṛṅgā iva parvatāḥ

07,131.117a nikṛttair hastihastaiś ca vicaladbhir itas tataḥ

07,131.117c rarāja vasudhā kīrṇā visarpadbhir ivoragaiḥ

07,131.118a kṣiptaiḥ kāñcanadaṇḍaiś ca nṛpacchatraiḥ kṣitir babhau

07,131.118c dyaur ivoditacandrārkā grahākīrṇā yugakṣaye

07,131.119a pravṛddhadhvajamaṇḍūkāṃ bherīvistīrṇakacchapām

07,131.119c chatrahaṃsāvalījuṣṭāṃ phenacāmaramālinīm

07,131.120a kaṅkagṛdhramahāgrāhāṃ naikāyudhajhaṣākulām

07,131.120b*1132_01 vistīrṇagajapāṣāṇāṃ hatāśvamakarākulām

07,131.120c rathakṣiptamahāvaprāṃ patākāruciradrumām

07,131.121a śaramīnāṃ mahāraudrāṃ prāsaśaktyugraḍuṇḍubhām

07,131.121c majjāmāṃsamahāpaṅkāṃ kabandhāvarjitoḍupām

07,131.122a keśaśaivalakalmāṣāṃ bhīrūṇāṃ kaśmalāvahām

07,131.122c nāgendrahayayodhānāṃ śarīravyayasaṃbhavām

07,131.123a śoṇitaughamahāvegāṃ drauṇiḥ prāvartayan nadīm

07,131.123c yodhārtaravanirghoṣāṃ kṣatajormisamākulām

07,131.124a prāyād atimahāghoraṃ yamakṣayamahodadhim

07,131.124c nihatya rākṣasān bāṇair drauṇir haiḍimbam ārdayat

07,131.125a punar apy atisaṃkruddhaḥ savṛkodarapārṣatān

07,131.125c sa nārācagaṇaiḥ pārthān drauṇir viddhvā mahābalaḥ

07,131.126a jaghāna surathaṃ nāma drupadasya sutaṃ vibhuḥ

07,131.126c punaḥ śrutaṃjayaṃ nāma surathasyānujaṃ raṇe

07,131.127a balānīkaṃ jayānīkaṃ jayāśvaṃ cābhijaghnivān

07,131.127b*1133_01 punaḥ śareṇa tīkṣṇena drauṇiḥ siṃha ivonnadan

07,131.127c śrutāhvayaṃ ca rājendra drauṇir ninye yamakṣayam

07,131.128a tribhiś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ supuṅkhai rukmamālinam

07,131.128c śatruṃjayaṃ ca balinaṃ śakralokaṃ nināya ha

07,131.129a jaghāna sa pṛṣadhraṃ ca candradevaṃ ca māninam

07,131.129c kuntibhojasutāṃś cājau daśabhir daśa jaghnivān

07,131.130a aśvatthāmā susaṃkruddhaḥ saṃdhāyogram ajihmagam

07,131.130c mumocākarṇapūrṇena dhanuṣā śaram uttamam

07,131.130e yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam

07,131.131a sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya mahāśaraḥ

07,131.131c viveśa vasudhāṃ śīghraṃ sapuṅkhaḥ pṛthivīpate

07,131.132a taṃ hataṃ patitaṃ jñātvā dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,131.132c drauṇeḥ sakāśād rājendra apaninye rathāntaram

07,131.133a tathā parāṅmukharathaṃ sainyaṃ yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa

07,131.133c parājitya raṇe vīro droṇaputro nanāda ha

07,131.133e pūjitaḥ sarvabhūtaiś ca tava putraiś ca bhārata

07,131.134a atha śaraśatabhinnakṛttadehair; hatapatitaiḥ kṣaṇadācaraiḥ samantāt

07,131.134c nidhanam upagatair mahī kṛtābhūd; giriśikharair iva durgamātiraudrā

07,131.135a taṃ siddhagandharvapiśācasaṃghā; nāgāḥ suparṇāḥ pitaro vayāṃsi

07,131.135c rakṣogaṇā bhūtagaṇāś ca drauṇim; apūjayann apsarasaḥ surāś ca

07,132.001 saṃjaya uvāca

07,132.001a drupadasyātmajān dṛṣṭvā kuntibhojasutāṃs tathā

07,132.001c droṇaputreṇa nihatān rākṣasāṃś ca sahasraśaḥ

07,132.002a yudhiṣṭhiro bhīmaseno dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

07,132.002c yuyudhānaś ca saṃyattā yuddhāyaiva mano dadhuḥ

07,132.003a somadattaḥ punaḥ kurddho dṛṣṭvā sātyakim āhave

07,132.003c mahatā śaravarṣeṇa chādayām āsa sarvataḥ

07,132.004a tataḥ samabhavad yuddham atīva bhayavardhanam

07,132.004c tvadīyānāṃ pareṣāṃ ca ghoraṃ vijayakāṅkṣiṇām

07,132.004d*1134_01 taṃ dṛṣṭvā samupāyāntaṃ rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,132.005a daśabhiḥ sātvatasyārthe bhīmo vivyādha kauravam

07,132.005c somadatto 'pi taṃ vīraṃ śatena pratyavidhyata

07,132.006a sātvatas tv abhisaṃkruddhaḥ putrādhibhir abhiplutam

07,132.006c vṛddham ṛddhaṃ guṇaiḥ sarvair yayātim iva nāhuṣam

07,132.007a vivyādha daśabhis tīkṣṇaiḥ śarair vajranipātibhiḥ

07,132.007c śaktyā cainam athāhatya punar vivyādha saptabhiḥ

07,132.008a tatas tu sātyaker arthe bhīmaseno navaṃ dṛḍham

07,132.008c mumoca parighaṃ ghoraṃ somadattasya mūrdhani

07,132.009a sātyakiś cāgnisaṃkāśaṃ mumoca śaram uttamam

07,132.009c somadattorasi kruddhaḥ supatraṃ niśitaṃ yudhi

07,132.010a yugapat petatur atha ghorau parighamārgaṇau

07,132.010c śarīre somadattasya sa papāta mahārathaḥ

07,132.011a vyāmohite tu tanaye bāhlīkaḥ samupādravat

07,132.011c visṛjañ śaravarṣāṇi kālavarṣīva toyadaḥ

07,132.012a bhīmo 'tha sātvatasyārthe bāhlīkaṃ navabhiḥ śaraiḥ

07,132.012c pīḍayan vai mahātmānaṃ vivyādha raṇamūrdhani

07,132.013a prātipīyas tu saṃkruddhaḥ śaktiṃ bhīmasya vakṣasi

07,132.013c nicakhāna mahābāhuḥ puraṃdara ivāśanim

07,132.014a sa tayābhihato bhīmaś cakampe ca mumoha ca

07,132.014c prāpya cetaś ca balavān gadām asmai sasarja ha

07,132.015a sā pāṇḍavena prahitā bāhlīkasya śiro 'harat

07,132.015c sa papāta hataḥ pṛthvyāṃ vajrāhata ivādrirāṭ

07,132.016a tasmin vinihate vīre bāhlīke puruṣarṣabhe

07,132.016c putrās te 'bhyardayan bhīmaṃ daśa dāśaratheḥ samāḥ

07,132.016d*1135_01 nāgadatto dṛḍharatho vīrabāhur ayobhujaḥ

07,132.016d*1135_02 dṛḍhaḥ suhasto virajāḥ pramāthī cograyāyy api

07,132.016d*1135_03 tān dṛṣṭvā cukrudhe bhīmo jagṛhe bhārasādhanān

07,132.016d*1135_04 ekam ekaṃ samuddiśya pātayām āsa marmasu

07,132.016d*1135_05 te viddhā vyasavaḥ petuḥ syandanebhyo hataujasaḥ

07,132.016d*1135_06 caṇḍavātaprabhagnā vā parvatāgrān mahīruhāḥ

07,132.017a nārācair daśabhir bhīmas tān nihatya tavātmajān

07,132.017c karṇasya dayitaṃ putraṃ vṛṣasenam avākirat

07,132.018a tato vṛṣaratho nāma bhrātā karṇasya viśrutaḥ

07,132.018c jaghāna bhīmaṃ nārācais tam apy abhyavadhīd balī

07,132.019a tataḥ sapta rathān vīraḥ syālānāṃ tava bhārata

07,132.019c nihatya bhīmo nārācaiḥ śatacandram apothayat

07,132.020a amarṣayanto nihataṃ śatacandraṃ mahāratham

07,132.020c śakuner bhrātaro vīrā gajākṣaḥ śarabho vibhuḥ

07,132.020d*1136_01 subhago bhānudattaś ca śūrāḥ pañca mahārathāḥ

07,132.020e abhidrutya śarais tīkṣṇair bhīmasenam atāḍayan

07,132.021a sa tudyamāno nārācair vṛṣṭivegair ivarṣabhaḥ

07,132.021c jaghāna pañcabhir bāṇaiḥ pañcaivātibalo rathān

07,132.021e tān dṛṣṭvā nihatān vīrān vicelur nṛpasattamāḥ

07,132.022a tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhas tavānīkam aśātayat

07,132.022c miṣataḥ kumbhayoneś ca putrāṇāṃ ca tavānagha

07,132.023a ambaṣṭhān mālavāñ śūrāṃs trigartān saśibīn api

07,132.023c prāhiṇon mṛtyulokāya gaṇān yuddhe yudhiṣṭhiraḥ

07,132.024a abhīṣāhāñ śūrasenān bāhlīkān savasātikān

07,132.024c nikṛtya pṛthivīṃ rājā cakre śoṇitakardamām

07,132.025a yaudheyāraṭṭarājanyamadrakāṇāṃ gaṇān yudhi

07,132.025c prāhiṇon mṛtyulokāya śūrān bāṇair yudhiṣṭhiraḥ

07,132.026a hatāharata gṛhṇīta vidhyata vyavakṛntata

07,132.026c ity āsīt tumulaḥ śabdo yudhiṣṭhirarathaṃ prati

07,132.027a sainyāni drāvayantaṃ taṃ droṇo dṛṣṭvā yudhiṣṭhiram

07,132.027c coditas tava putreṇa sāyakair abhyavākirat

07,132.028a droṇas tu paramakruddho vāyavyāstreṇa pārthivam

07,132.028c vivyādha so 'sya tad divyam astram astreṇa jaghnivān

07,132.029a tasmin vinihate cāstre bhāradvājo yudhiṣṭhire

07,132.029c vāruṇaṃ yāmyam āgneyaṃ tvāṣṭraṃ sāvitram eva ca

07,132.029e cikṣepa paramakruddho jighāṃsuḥ pāṇḍunandanam

07,132.030a kṣiptāni kṣipyamāṇāni tāni cāstrāṇi dharmajaḥ

07,132.030c jaghānāstrair mahābāhuḥ kumbhayoner avitrasan

07,132.031a satyāṃ cikīrṣamāṇas tu pratijñāṃ kumbhasaṃbhavaḥ

07,132.031c prāduścakre 'stram aindraṃ vai prājāpatyaṃ ca bhārata

07,132.031e jighāṃsur dharmatanayaṃ tava putrahite rataḥ

07,132.032a patiḥ kurūṇāṃ gajasiṃhagāmī; viśālavakṣāḥ pṛthulohitākṣaḥ

07,132.032c prāduścakārāstram ahīnatejā; māhendram anyat sa jaghāna te 'stre

07,132.033a vihanyamāneṣv astreṣu droṇaḥ krodhasamanvitaḥ

07,132.033c yudhiṣṭhiravadhaprepsur brāhmam astram udairayat

07,132.034a tato nājñāsiṣaṃ kiṃ cid ghoreṇa tamasāvṛte

07,132.034c sarvabhūtāni ca paraṃ trāsaṃ jagmur mahīpate

07,132.035a brahmāstram udyataṃ dṛṣṭvā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

07,132.035c brahmāstreṇaiva rājendra tad astraṃ pratyavārayat

07,132.036a tataḥ sainikamukhyās te praśaśaṃsur nararṣabhau

07,132.036c droṇapārthau maheṣvāsau sarvayuddhaviśāradau

07,132.037a tataḥ pramucya kaunteyaṃ droṇo drupadavāhinīm

07,132.037c vyadhamad roṣatāmrākṣo vāyavyāstreṇa bhārata

07,132.037d*1137_01 vāyavyāstreṇa vyadhamad roṣaparyākulekṣaṇaḥ

07,132.038a te hanyamānā droṇena pāñcālāḥ prādravan bhayāt

07,132.038c paśyato bhīmasenasya pārthasya ca mahātmanaḥ

07,132.039a tataḥ kirīṭī bhīmaś ca sahasā saṃnyavartatām

07,132.039c mahadbhyāṃ rathavaṃśābhyāṃ parigṛhya balaṃ tava

07,132.040a bībhatsur dakṣiṇaṃ pārśvam uttaraṃ tu vṛkodaraḥ

07,132.040c bhāradvājaṃ śaraughābhyāṃ mahadbhyām abhyavarṣatām

07,132.041a tau tadā sṛñjayāś caiva pāñcālāś ca mahaujasaḥ

07,132.041c anvagacchan mahārāja matsyāś ca saha sātvataiḥ

07,132.042a tataḥ sā bhāratī senā vadhyamānā kirīṭinā

07,132.042b*1138_01 tamasā nidrayā caiva punar eva vyadīryata

07,132.042c droṇena vāryamāṇās te svayaṃ tava sutena ca

07,132.042e nāśakyanta mahārāja yodhā vārayituṃ tadā

07,133.001 saṃjaya uvāca

07,133.001a udīryamāṇaṃ tad dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahad balam

07,133.001c aviṣahyaṃ ca manvānaḥ karṇaṃ duryodhano 'bravīt

07,133.002a ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto mitrāṇāṃ mitravatsala

07,133.002c trāyasva samare karṇa sarvān yodhān mahābala

07,133.003a pāñcālair matsyakaikeyaiḥ pāṇḍavaiś ca mahārathaiḥ

07,133.003c vṛtān samantāt saṃkruddhair niḥśvasadbhir ivoragaiḥ

07,133.004a ete nadanti saṃhṛṣṭāḥ pāṇḍavā jitakāśinaḥ

07,133.004c śakropamāś ca bahavaḥ pāñcālānāṃ rathavrajāḥ

07,133.005 karṇa uvāca

07,133.005a paritrātum iha prāpto yadi pārthaṃ puraṃdaraḥ

07,133.005c tam apy āśu parājitya tato hantāsmi pāṇḍavam

07,133.006a satyaṃ te pratijānāmi samāśvasihi bhārata

07,133.006c hantāsmi pāṇḍutanayān pāñcālāṃś ca samāgatān

07,133.007a jayaṃ te pratijānāmi vāsavasyeva pāvakiḥ

07,133.007c priyaṃ tava mayā kāryam iti jīvāmi pārthiva

07,133.008a sarveṣām eva pārthānāṃ phalguno balavattaraḥ

07,133.008c tasyāmoghāṃ vimokṣyāmi śaktiṃ śakravinirmitām

07,133.009a tasmin hate maheṣvāse bhrātaras tasya mānada

07,133.009c tava vaśyā bhaviṣyanti vanaṃ yāsyanti vā punaḥ

07,133.010a mayi jīvati kauravya viṣādaṃ mā kṛthāḥ kva cit

07,133.010c ahaṃ jeṣyāmi samare sahitān sarvapāṇḍavān

07,133.011a pāñcālān kekayāṃś caiva vṛṣṇīṃś cāpi samāgatān

07,133.011c bāṇaughaiḥ śakalīkṛtya tava dāsyāmi medinīm

07,133.012 saṃjaya uvāca

07,133.012a evaṃ bruvāṇaṃ karṇaṃ tu kṛpaḥ śāradvato 'bravīt

07,133.012c smayann iva mahābāhuḥ sūtaputram idaṃ vacaḥ

07,133.013a śobhanaṃ śobhanaṃ karṇa sanāthaḥ kurupuṃgavaḥ

07,133.013c tvayā nāthena rādheya vacasā yadi sidhyati

07,133.014a bahuśaḥ katthase karṇa kauravyasya samīpataḥ

07,133.014c na tu te vikramaḥ kaś cid dṛśyate balam eva vā

07,133.015a samāgamaḥ pāṇḍusutair dṛṣṭas te bahuśo yudhi

07,133.015c sarvatra nirjitaś cāsi pāṇḍavaiḥ sūtanandana

07,133.016a hriyamāṇe tadā karṇa gandharvair dhṛtarāṣṭraje

07,133.016c tadāyudhyanta sainyāni tvam ekas tu palāyathāḥ

07,133.017a virāṭanagare cāpi sametāḥ sarvakauravāḥ

07,133.017c pārthena nirjitā yuddhe tvaṃ ca karṇa sahānujaḥ

07,133.018a ekasyāpy asamarthas tvaṃ phalgunasya raṇājire

07,133.018c katham utsahase jetuṃ sakṛṣṇān sarvapāṇḍavān

07,133.019a abruvan karṇa yudhyasva bahu katthasi sūtaja

07,133.019c anuktvā vikramed yas tu tad vai satpuruṣavratam

07,133.020a garjitvā sūtaputra tvaṃ śāradābhram ivājalam

07,133.020c niṣphalo dṛśyase karṇa tac ca rājā na budhyate

07,133.021a tāvad garjasi rādheya yāvat pārthaṃ na paśyasi

07,133.021c purā pārthaṃ hi te dṛṣṭvā durlabhaṃ garjitaṃ bhavet

07,133.022a tvam anāsādya tān bāṇān phalgunasya vigarjasi

07,133.022c pārthasāyakaviddhasya durlabhaṃ garjitaṃ bhavet

07,133.023a bāhubhiḥ kṣatriyāḥ śūrā vāgbhiḥ śūrā dvijātayaḥ

07,133.023c dhanuṣā phalgunaḥ śūraḥ karṇaḥ śūro manorathaiḥ

07,133.023d*1139_01 toṣito yena rudro 'pi kaḥ pārthaṃ pratighātayet

07,133.024a evaṃ paruṣitas tena tadā śāradvatena saḥ

07,133.024c karṇaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ kṛpaṃ vākyam athābravīt

07,133.025a śūrā garjanti satataṃ prāvṛṣīva balāhakāḥ

07,133.025c phalaṃ cāśu prayacchanti bījam uptam ṛtāv iva

07,133.026a doṣam atra na paśyāmi śūrāṇāṃ raṇamūrdhani

07,133.026c tat tad vikatthamānānāṃ bhāraṃ codvahatāṃ mṛdhe

07,133.027a yaṃ bhāraṃ puruṣo voḍhuṃ manasā hi vyavasyati

07,133.027c daivam asya dhruvaṃ tatra sāhāyyāyopapadyate

07,133.028a vyavasāyadvitīyo 'haṃ manasā bhāram udvahan

07,133.028c garjāmi yady ahaṃ vipra tava kiṃ tatra naśyati

07,133.029a vṛthā śūrā na garjanti sajalā iva toyadāḥ

07,133.029c sāmarthyam ātmano jñātvā tato garjanti paṇḍitāḥ

07,133.030a so 'ham adya raṇe yattaḥ sahitau kṛṣṇapāṇḍavau

07,133.030c utsahe tarasā jetuṃ tato garjāmi gautama

07,133.031a paśya tvaṃ garjitasyāsya phalaṃ me vipra sānugaḥ

07,133.031c hatvā pāṇḍusutān ājau sahakṛṣṇān sasātvatān

07,133.031e duryodhanāya dāsyāmi pṛthivīṃ hatakaṇṭakām

07,133.032 kṛpa uvāca

07,133.032*1140_01 kiṃ no bahupralāpena phalam āpnuhi sūtaja

07,133.032a manorathapralāpo me na grāhyas tava sūtaja

07,133.032c yadā kṣipasi vai kṛṣṇau dharmarājaṃ ca pāṇḍavam

07,133.033a dhruvas tatra jayaḥ karṇa yatra yuddhaviśāradau

07,133.033c devagandharvayakṣāṇāṃ manuṣyoragarakṣasām

07,133.033e daṃśitānām api raṇe ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau

07,133.034a brahmaṇyaḥ satyavāg dānto gurudaivatapūjakaḥ

07,133.034c nityaṃ dharmarataś caiva kṛtāstraś ca viśeṣataḥ

07,133.034e dhṛtimāṃś ca kṛtajñaś ca dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,133.035a bhrātaraś cāsya balinaḥ sarvāstreṣu kṛtaśramāḥ

07,133.035c guruvṛttiratāḥ prājñā dharmanityā yaśasvinaḥ

07,133.036a saṃbandhinaś cendravīryāḥ svanuraktāḥ prahāriṇaḥ

07,133.036c dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca daurmukhir janamejayaḥ

07,133.037a candraseno bhadrasenaḥ kīrtidharmā dhruvo dharaḥ

07,133.037c vasucandro dāmacandraḥ siṃhacandraḥ suvedhanaḥ

07,133.038a drupadasya tathā putrā drupadaś ca mahāstravit

07,133.038c yeṣām arthāya saṃyatto matsyarājaḥ sahānugaḥ

07,133.039a śatānīkaḥ sudaśanaḥ śrutānīkaḥ śrutadhvajaḥ

07,133.039c balānīko jayānīko jayāśvo rathavāhanaḥ

07,133.039c*1141_01 **** **** jayānīko jayapriyaḥ

07,133.039c*1141_02 vijayo labdhalakṣaś ca

07,133.040a candrodayaḥ kāmaratho virāṭabhrātaraḥ śubhāḥ

07,133.040c yamau ca draupadeyāś ca rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ

07,133.040e yeṣām arthāya yudhyante na teṣāṃ vidyate kṣayaḥ

07,133.041a kāmaṃ khalu jagat sarvaṃ sadevāsuramānavam

07,133.041c sayakṣarākṣasagaṇaṃ sabhūtabhujagadvipam

07,133.041e niḥśeṣam astravīryeṇa kuryātāṃ bhīmaphalgunau

07,133.042a yudhiṣṭhiraś ca pṛthivīṃ nirdahed ghoracakṣuṣā

07,133.042c aprameyabalaḥ śaurir yeṣām arthe ca daṃśitaḥ

07,133.042e kathaṃ tān saṃyuge karṇa jetum utsahase parān

07,133.043a mahān apanayas tv eṣa tava nityaṃ hi sūtaja

07,133.043c yas tvam utsahase yoddhuṃ samare śauriṇā saha

07,133.044 saṃjaya uvāca

07,133.044a evam uktas tu rādheyaḥ prahasan bharatarṣabha

07,133.044c abravīc ca tadā karṇo guruṃ śāradvataṃ kṛpam

07,133.045a satyam uktaṃ tvayā brahman pāṇḍavān prati yad vacaḥ

07,133.045c ete cānye ca bahavo guṇāḥ pāṇḍusuteṣu vai

07,133.046a ajayyāś ca raṇe pārthā devair api savāsavaiḥ

07,133.046c sadaityayakṣagandharvapiśācoragarākṣasaiḥ

07,133.046e tathāpi pārthāñ jeṣyāmi śaktyā vāsavadattayā

07,133.047a mamāpy amoghā datteyaṃ śaktiḥ śakreṇa vai dvija

07,133.047c etayā nihaniṣyāmi savyasācinam āhave

07,133.048a hate tu pāṇḍave kṛṣṇo bhrātaraś cāsya sodarāḥ

07,133.048c anarjunā na śakṣyanti mahīṃ bhoktuṃ kathaṃ cana

07,133.048d*1142_01 anarjunāyāṃ ca bhuvi vinaśyeyur na saṃśayaḥ

07,133.049a teṣu naṣṭeṣu sarveṣu pṛthivīyaṃ sasāgarā

07,133.049c ayatnāt kauraveyasya vaśe sthāsyati gautama

07,133.050a sunītair iha sarvārthāḥ sidhyante nātra saṃśayaḥ

07,133.050c etam artham ahaṃ jñātvā tato garjāmi gautama

07,133.051a tvaṃ tu vṛddhaś ca vipraś ca aśaktaś cāpi saṃyuge

07,133.051c kṛtasnehaś ca pārtheṣu mohān mām avamanyase

07,133.052a yady evaṃ vakṣyase bhūyo mām apriyam iha dvija

07,133.052c tatas te khaḍgam udyamya jihvāṃ chetsyāmi durmate

07,133.053a yac cāpi pāṇḍavān vipra stotum icchasi saṃyuge

07,133.053c bhīṣayan sarvasainyāni kauraveyāṇi durmate

07,133.053e atrāpi śṛṇu me vākyaṃ yathāvad gadato dvija

07,133.054a duryodhanaś ca droṇaś ca śakunir durmukho jayaḥ

07,133.054c duḥśāsano vṛṣaseno madrarājas tvam eva ca

07,133.054e somadattaś ca bhūriś ca tathā drauṇir viviṃśatiḥ

07,133.055a tiṣṭheyur daṃśitā yatra sarve yuddhaviśāradāḥ

07,133.055c jayed etān raṇe ko nu śakratulyabalo 'py ariḥ

07,133.056a śūrāś ca hi kṛtāstrāś ca balinaḥ svargalipsavaḥ

07,133.056c dharmajñā yuddhakuśalā hanyur yuddhe surān api

07,133.057a ete sthāsyanti saṃgrāme pāṇḍavānāṃ vadhārthinaḥ

07,133.057c jayam ākāṅkṣamāṇā hi kauraveyasya daṃśitāḥ

07,133.058a daivāyattam ahaṃ manye jayaṃ subalinām api

07,133.058c yatra bhīṣmo mahābāhuḥ śete śaraśatācitaḥ

07,133.059a vikarṇaś citrasenaś ca bāhlīko 'tha jayadrathaḥ

07,133.059c bhūriśravā jayaś caiva jalasaṃdhaḥ sudakṣiṇaḥ

07,133.060a śalaś ca rathināṃ śreṣṭho bhagadattaś ca vīryavān

07,133.060c ete cānye ca rājāno devair api sudurjayāḥ

07,133.061a nihatāḥ samare śūrāḥ pāṇḍavair balavattarāḥ

07,133.061c kim anyad daivasaṃyogān manyase puruṣādhama

07,133.062a yāṃś ca tān stauṣi satataṃ duryodhanaripūn dvija

07,133.062c teṣām api hatāḥ śūrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,133.063a kṣīyante sarvasainyāni kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha

07,133.063c prabhāvaṃ nātra paśyāmi pāṇḍavānāṃ kathaṃ cana

07,133.064a yāṃs tān balavato nityaṃ manyase tvaṃ dvijādhama

07,133.064c yatiṣye 'haṃ yathāśakti yoddhuṃ taiḥ saha saṃyuge

07,133.064e duryodhanahitārthāya jayo daive pratiṣṭhitaḥ

07,134.001 saṃjaya uvāca

07,134.001a tathā paruṣitaṃ dṛṣṭvā sūtaputreṇa mātulam

07,134.001c khaḍgam udyamya vegena drauṇir abhyapatad drutam

07,134.001d*1143_01 tataḥ paramasaṃkruddhaḥ siṃho mattam iva dvipam

07,134.001d*1143_02 prekṣataḥ kururājasya samakṣaṃ cedam abravīt

07,134.002 aśvatthāmovāca

07,134.002*1144_01 yad arjunaguṇāṃs tathyān kīrtayānaṃ narādhama

07,134.002*1144_02 śūradveṣāt sudurbuddhe tvaṃ bhartsayasi mātulam

07,134.002*1144_03 vikatthamānaḥ śauryeṇa sarvalokadhanurbhṛtam

07,134.002*1144_04 darpotsekagṛhīto 'dya na kaṃ cid gaṇayan mṛdhe

07,134.002*1144_05 kva te vīryaṃ kva cāstrāṇi yat tvāṃ nirjitya saṃyuge

07,134.002*1144_06 gāṇḍīvadhanvā hatavān prekṣatas te jayadratham

07,134.002*1144_07 yena sākṣān mahādevo yodhitaḥ samare purā

07,134.002*1144_08 tam icchasi vṛthā jetuṃ sūtādhama manorathaiḥ

07,134.002*1144_09 yaṃ hi kṛṣṇena sahitaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

07,134.002*1144_10 jetuṃ na śaktāḥ sahitāḥ sendrā api surāsurāḥ

07,134.002*1144_11 lokaikavīram ajitam arjunaṃ sūta saṃyuge

07,134.002*1144_12 kiṃ punas tvaṃ sudurbuddhe sahaibhir vasudhādhipaiḥ

07,134.002a karṇa paśya sudurbuddhe tiṣṭhedānīṃ narādhama

07,134.002c eṣa te 'dya śiraḥ kāyād uddharāmi sudurmate

07,134.003 saṃjaya uvāca

07,134.003a tam utpatantaṃ vegena rājā duryodhanaḥ svayam

07,134.003c nyavārayan mahārāja kṛpaś ca dvipadāṃ varaḥ

07,134.004 karṇa uvāca

07,134.004a śūro 'yaṃ samaraślāghī durmatiś ca dvijādhamaḥ

07,134.004c āsādayatu madvīryaṃ muñcemaṃ kurusattama

07,134.005 aśvatthāmovāca

07,134.005a tavaitat kṣamyate 'smābhiḥ sūtātmaja sudurmate

07,134.005c darpam utsiktam etat te phalguno nāśayiṣyati

07,134.006 duryodhana uvāca

07,134.006a aśvatthāman prasīdasva kṣantum arhasi mānada

07,134.006c kopaḥ khalu na kartavyaḥ sūtaputre kathaṃ cana

07,134.007a tvayi karṇe kṛpe droṇe madrarāje 'tha saubale

07,134.007c mahat kāryaṃ samāyattaṃ prasīda dvijasattama

07,134.008a ete hy abhimukhāḥ sarve rādheyena yuyutsavaḥ

07,134.008c āyānti pāṇḍavā brahmann āhvayantaḥ samantataḥ

07,134.009 saṃjaya uvāca

07,134.009*1145_01 prasādyamānas tu tato rājñā drauṇir mahāmanāḥ

07,134.009*1145_02 prasasāda mahārāja krodhamanyusamanvitaḥ

07,134.009*1145_03 tataḥ kṛpa uvācedam ācāryaḥ sumahāmanāḥ

07,134.009*1145_04 saumyasvabhāvād rājendra kṣipram āgatamārdavaḥ

07,134.009*1146_01 tatas te pāṇḍavā rājan pāñcālāś ca yaśasvinaḥ

07,134.009*1146_02 ājagmuḥ sahitās tatra tarjayantaḥ punaḥ punaḥ

07,134.009*1147_01 duryodhanavacaḥ śrutvā aśvatthāmā mahābalaḥ

07,134.009*1147_02 prasādam agamad rājan sūtaputrasya mānada

07,134.009a karṇo 'pi rathināṃ śreṣṭhaś cāpam udyamya vīryavān

07,134.009c kauravāgryaiḥ parivṛtaḥ śakro devagaṇair iva

07,134.009e paryatiṣṭhata tejasvī svabāhubalam āśritaḥ

07,134.010a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ karṇasya saha pāṇḍavaiḥ

07,134.010c saṃrabdhasya mahārāja siṃhanādavināditam

07,134.011a tatas te pāṇḍavā rājan pāñcālāś ca yaśasvinaḥ

07,134.011c dṛṣṭvā karṇaṃ mahābāhum uccaiḥ śabdam athānadan

07,134.012a ayaṃ karṇaḥ kutaḥ karṇas tiṣṭha karṇa mahāraṇe

07,134.012c yudhyasva sahito 'smābhir durātman puruṣādhama

07,134.013a anye tu dṛṣṭvā rādheyaṃ krodharaktekṣaṇābruvan

07,134.013c hanyatām ayam utsiktaḥ sūtaputro 'lpacetanaḥ

07,134.014a sarvaiḥ pārthivaśārdūlair nānenārtho 'sti jīvatā

07,134.014c atyantavairī pārthānāṃ satataṃ pāpapūruṣaḥ

07,134.015a eṣa mūlaṃ hy anarthānāṃ duryodhanamate sthitaḥ

07,134.015c hatainam iti jalpantaḥ kṣatriyāḥ samupādravan

07,134.016a mahatā śaravarṣeṇa chādayanto mahārathāḥ

07,134.016c vadhārthaṃ sūtaputrasya pāṇḍaveyena coditāḥ

07,134.017a tāṃs tu sarvāṃs tathā dṛṣṭvā dhāvamānān mahārathān

07,134.017c na vivyathe sūtaputro na ca trāsam agacchata

07,134.018a dṛṣṭvā nagarakalpaṃ tam uddhūtaṃ sainyasāgaram

07,134.018c piprīṣus tava putrāṇāṃ saṃgrāmeṣv aparājitaḥ

07,134.019a sāyakaughena balavān kṣiprakārī mahābalaḥ

07,134.019c vārayām āsa tat sainyaṃ samantād bharatarṣabha

07,134.020a tatas tu śaravarṣeṇa pārthivās tam avārayan

07,134.020c dhanūṃṣi te vidhunvānāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,134.020e ayodhayanta rādheyaṃ śakraṃ daityagaṇā iva

07,134.021a śaravarṣaṃ tu tat karṇaḥ pārthivaiḥ samudīritam

07,134.021c śaravarṣeṇa mahatā samantād vyakirat prabho

07,134.022a tad yuddham abhavat teṣāṃ kṛtapratikṛtaiṣiṇām

07,134.022c yathā devāsure yuddhe śakrasya saha dānavaiḥ

07,134.023a tatrādbhutam apaśyāma sūtaputrasya lāghavam

07,134.023c yad enaṃ samare yattā nāpnuvanta pare yudhi

07,134.024a nivārya ca śaraughāṃs tān pārthivānāṃ mahārathaḥ

07,134.024c yugeṣv īṣāsu chatreṣu dhvajeṣu ca hayeṣu ca

07,134.024e ātmanāmāṅkitān bāṇān rādheyaḥ prāhiṇoc chitān

07,134.025a tatas te vyākulībhūtā rājānaḥ karṇapīḍitāḥ

07,134.025c babhramus tatra tatraiva gāvaḥ śītārditā iva

07,134.026a hayānāṃ vadhyamānānāṃ gajānāṃ rathināṃ tathā

07,134.026c tatra tatrābhyavekṣāmaḥ saṃghān karṇena pātitān

07,134.027a śirobhiḥ patitai rājan bāhubhiś ca samantataḥ

07,134.027c āstīrṇā vasudhā sarvā śūrāṇām anivartinām

07,134.028a hataiś ca hanyamānaiś ca niṣṭanadbhiś ca sarvaśaḥ

07,134.028c babhūvāyodhanaṃ raudraṃ vaivasvatapuropamam

07,134.029a tato duryodhano rājā dṛṣṭvā karṇasya vikramam

07,134.029c aśvatthāmānam āsādya tadā vākyam uvāca ha

07,134.030a yudhyate 'sau raṇe karṇo daṃśitaḥ sarvapārthivaiḥ

07,134.030c paśyaitāṃ dravatīṃ senāṃ karṇasāyakapīḍitām

07,134.030e kārttikeyena vidhvastām āsurīṃ pṛtanām iva

07,134.031a dṛṣṭvaitāṃ nirjitāṃ senāṃ raṇe karṇena dhīmatā

07,134.031c abhiyāty eṣa bībhatsuḥ sūtaputrajighāṃsayā

07,134.032a tad yathā paśyamānānāṃ sūtaputraṃ mahāratham

07,134.032c na hanyāt pāṇḍavaḥ saṃkhye tathā nītir vidhīyatām

07,134.033a tato drauṇiḥ kṛpaḥ śalyo hārdikyaś ca mahārathaḥ

07,134.033c pratyudyayus tadā pārthaṃ sūtaputraparīpsayā

07,134.033d*1148_01 bībhatsur api rājendra pāñcālair abhisaṃvṛtaḥ

07,134.034a āyāntaṃ dṛśya kaunteyaṃ vṛtraṃ devacamūm iva

07,134.034c pratyudyayau tadā karṇo yathā śakraḥ pratāpavān

07,134.035 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,134.035a saṃrabdhaṃ phalgunaṃ dṛṣṭvā kālāntakayamopamam

07,134.035c karṇo vaikartanaḥ sūta pratyapadyat kim uttaram

07,134.036a sa hy aspardhata pārthena nityam eva mahārathaḥ

07,134.036c āśaṃsate ca bībhatsuṃ yuddhe jetuṃ sudāruṇe

07,134.037a sa tu taṃ sahasā prāptaṃ nityam atyantavairiṇam

07,134.037c karṇo vaikartanaḥ sūta kim uttaram apadyata

07,134.038 saṃjaya uvāca

07,134.038a āyāntaṃ pāṇḍavaṃ dṛṣṭvā gajaḥ pratigajaṃ yathā

07,134.038c asaṃbhrāntataraḥ karṇaḥ partyudīyād dhanaṃjayam

07,134.039a tam āpatantaṃ vegena vaikartanam ajihmagaiḥ

07,134.039c vārayām āsa tejasvī pāṇḍavaḥ śatrutāpanaḥ

07,134.040a taṃ karṇaḥ śarajālena chādayām āsa māriṣa

07,134.040c vivyādha ca susaṃkruddhaḥ śarais tribhir ajihmagaiḥ

07,134.040d*1149_01 gāṇḍīvadhanuṣo maurvīṃ chittvācyutam atāḍayat

07,134.041a tasya tal lāghavaṃ pārtho nāmṛṣyata mahābalaḥ

07,134.041b*1150_01 tūrṇaṃ jyāṃ ca samāropya gāṇḍīve ca navāṃ dṛḍhām

07,134.041c tasmai bāṇāñ śilādhautān prasannāgrān ajihmagān

07,134.042a prāhiṇot sūtaputrāya triṃśataṃ śatrutāpanaḥ

07,134.042c vivyādha cainaṃ saṃrabdho bāṇenaikena vīryavān

07,134.043a savye bhujāgre balavān nārācena hasann iva

07,134.043c tasya viddhasya vegena karāc cāpaṃ papāta ha

07,134.044a punar ādāya tac cāpaṃ nimeṣārdhān mahābalaḥ

07,134.044c chādayām āsa bāṇaughaiḥ phalgunaṃ kṛtahastavat

07,134.045a śaravṛṣṭiṃ tu tāṃ muktāṃ sūtaputreṇa bhārata

07,134.045c vyadhamac charavarṣeṇa smayann iva dhanaṃjayaḥ

07,134.046a tau parasparam āsādya śaravarṣeṇa pārthiva

07,134.046c chādayetāṃ maheṣvāsau kṛtapratikṛtaiṣiṇau

07,134.047a tad adbhutam abhūd yuddhaṃ karṇapāṇḍavayor mṛdhe

07,134.047c kruddhayor vāśitāhetor vanyayor gajayor iva

07,134.048a tataḥ pārtho maheṣvāso dṛṣṭvā karṇasya vikramam

07,134.048c muṣṭideśe dhanus tasya ciccheda tvarayānvitaḥ

07,134.049a aśvāṃś ca caturo bhallair anayad yamasādanam

07,134.049c sāratheś ca śiraḥ kāyād aharac chatrutāpanaḥ

07,134.050a athainaṃ chinnadhanvānaṃ hatāśvaṃ hatasārathim

07,134.050c vivyādha sāyakaiḥ pārthaś caturbhiḥ pāṇḍunandanaḥ

07,134.051a hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya nararṣabhaḥ

07,134.051c āruroha rathaṃ tūrṇaṃ kṛpasya śarapīḍitaḥ

07,134.051d*1151_01 sa nunno 'rjunabāṇaughair ācitaḥ śalyako yathā

07,134.051d*1151_02 jīvitārtham abhiprepsuḥ kṛpasya ratham āruhat

07,134.052a rādheyaṃ nirjitaṃ dṛṣṭvā tāvakā bharatarṣabha

07,134.052c dhanaṃjayaśarair nunnāḥ prādravanta diśo daśa

07,134.053a dravatas tān samālokya rājā duryodhano nṛpa

07,134.053c nivartayām āsa tadā vākyaṃ cedam uvāca ha

07,134.054a alaṃ drutena vaḥ śūrās tiṣṭhadhvaṃ kṣatriyarṣabhāḥ

07,134.054c eṣa pārthavadhāyāhaṃ svayaṃ gacchāmi saṃyuge

07,134.054e ahaṃ pārthān haniṣyāmi sapāñcālān sasomakān

07,134.055a adya me yudhyamānasya saha gāṇḍīvadhanvanā

07,134.055c drakṣyanti vikramaṃ pārthāḥ kālasyeva yugakṣaye

07,134.056a adya madbāṇajālāni vimuktāni sahasraśaḥ

07,134.056c drakṣyanti samare yodhāḥ śalabhānām ivāyatīḥ

07,134.057a adya bāṇamayaṃ varṣaṃ sṛjato mama dhanvinaḥ

07,134.057c jīmūtasyeva gharmānte drakṣyanti yudhi sainikāḥ

07,134.058a jeṣyāmy adya raṇe pārthaṃ sāyakair nataparvabhiḥ

07,134.058c tiṣṭhadhvaṃ samare śūrā bhayaṃ tyajata phalgunāt

07,134.059a na hi madvīryam āsādya phalgunaḥ prasahiṣyati

07,134.059c yathā velāṃ samāsādya sāgaro makarālayaḥ

07,134.060a ity uktvā prayayau rājā sainyena mahatā vṛtaḥ

07,134.060c phalgunaṃ prati durdharṣaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ

07,134.061a taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ dṛṣṭvā śāradvatas tadā

07,134.061c aśvatthāmānam āsādya vākyam etad uvāca ha

07,134.062a eṣa rājā mahābāhur amarṣī krodhamūrchitaḥ

07,134.062c pataṃgavṛttim āsthāya phalgunaṃ yoddhum icchati

07,134.063a yāvan naḥ paśyamānānāṃ prāṇān pārthena saṃgataḥ

07,134.063c na jahyāt puruṣavyāghras tāvad vāraya kauravam

07,134.064a yāvat phalgunabāṇānāṃ gocaraṃ nādhigacchati

07,134.064c kauravaḥ pārthivo vīras tāvad vāraya taṃ drutam

07,134.065a yāvat pārthaśarair ghorair nirmuktoragasaṃnibhaiḥ

07,134.065c na bhasmīkriyate rājā tāvad yuddhān nivāryatām

07,134.066a ayuktam iva paśyāmi tiṣṭhatsv asmāsu mānada

07,134.066c svayaṃ yuddhāya yad rājā pārthaṃ yāty asahāyavān

07,134.067a durlabhaṃ jīvitaṃ manye kauravyasya kirīṭinā

07,134.067c yudhyamānasya pārthena śārdūleneva hastinaḥ

07,134.068a mātulenaivam uktas tu drauṇiḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,134.068c duryodhanam idaṃ vākyaṃ tvaritaṃ samabhāṣata

07,134.069a mayi jīvati gāndhāre na yuddhaṃ gantum arhasi

07,134.069c mām anādṛtya kauravya tava nityaṃ hitaiṣiṇam

07,134.070a na hi te saṃbhramaḥ kāryaḥ pārthasya vijayaṃ prati

07,134.070c aham āvārayiṣyāmi pārthaṃ tiṣṭha suyodhana

07,134.071 duryodhana uvāca

07,134.071a ācāryaḥ pāṇḍuputrān vai putravat parirakṣati

07,134.071c tvam apy upekṣāṃ kuruṣe teṣu nityaṃ dvijottama

07,134.072a mama vā mandabhāgyatvān mandas te vikramo yudhi

07,134.072c dharmarājapriyārthaṃ vā draupadyā vā na vidma tat

07,134.073a dhig astu mama lubdhasya yatkṛte sarvabāndhavāḥ

07,134.073c sukhārhāḥ paramaṃ duḥkhaṃ prāpnuvanty aparājitāḥ

07,134.074a ko hi śastrabhṛtāṃ mukhyo maheśvarasamo yudhi

07,134.074c śatrūn na kṣapayec chakto yo na syād gautamīsutaḥ

07,134.075a aśvatthāman prasīdasva nāśayaitān mamāhitān

07,134.075c tavāstragocare śaktāḥ sthātuṃ devāpi nānagha

07,134.076a pāñcālān somakāṃś caiva jahi drauṇe sahānugān

07,134.076c vayaṃ śeṣān haniṣyāmas tvayaiva parirakṣitāḥ

07,134.077a ete hi somakā vipra pāñcālāś ca yaśasvinaḥ

07,134.077c mama sainyeṣu saṃrabdhā vicaranti davāgnivat

07,134.078a tān vāraya mahābāho kekayāṃś ca narottama

07,134.078c purā kurvanti niḥśeṣaṃ rakṣyamāṇāḥ kirīṭinā

07,134.078d*1152_01 aśvatthāmaṃs tvarāyukto yāhi śīghram ariṃdama

07,134.079a ādau vā yadi vā paścāt tavedaṃ karma māriṣa

07,134.079c tvam utpanno mahābāho pāñcālānāṃ vadhaṃ prati

07,134.080a kariṣyasi jagat sarvam apāñcālaṃ kilācyuta

07,134.080c evaṃ siddhābruvan vāco bhaviṣyati ca tat tathā

07,134.080d*1153_01 tasmāt tvaṃ puruṣavyāghra pāñcālāñ jahi sānugān

07,134.081a na te 'stragocare śaktāḥ sthātuṃ devāḥ savāsavāḥ

07,134.081c kim u pārthāḥ sapāñcālāḥ satyam etad vaco mama

07,134.081d*1154_01 na tvāṃ samarthāḥ saṃgrāme pāṇḍavāḥ saha somakaiḥ

07,134.081d*1154_02 balād yodhayituṃ vīra satyam etad bravīmi te

07,134.081d*1154_03 gaccha gaccha mahābāho na naḥ kālātyayo bhavet

07,134.081d*1154_04 iyaṃ hi dravate senā pārthasāyakapīḍitā

07,134.081d*1154_05 śakto hy asi mahābāho divyena svena tejasā

07,134.081d*1154_06 nigrahe pāṇḍuputrāṇāṃ pāñcālānāṃ ca mānada

07,135.001 saṃjaya uvāca

07,135.001a duryodhanenaivam ukto drauṇir āhavadurmadaḥ

07,135.001b*1155_01 cakārārivadhe yatnam indro daityavadhe yathā

07,135.001c pratyuvāca mahābāho yathā vadasi kaurava

07,135.001c*1156_01 **** **** tava putram idaṃ vacaḥ

07,135.001c*1156_02 satyam etan mahābāho

07,135.002a priyā hi pāṇḍavā nityaṃ mama cāpi pituś ca me

07,135.002c tathaivāvāṃ priyau teṣāṃ na tu yuddhe kurūdvaha

07,135.002e śaktitas tāta yudhyāmas tyaktvā prāṇān abhītavat

07,135.003a ahaṃ karṇaś ca śalyaś ca kṛpo hārdikya eva ca

07,135.003c nimeṣāt pāṇḍavīṃ senāṃ kṣapayema nṛpottama

07,135.004a te cāpi kauravīṃ senāṃ nimeṣārdhāt kurūdvaha

07,135.004c kṣapayeyur mahābāho na syāma yadi saṃyuge

07,135.005a yudhyatāṃ pāṇḍavāñ śaktyā teṣāṃ cāsmān yuyutsatām

07,135.005c tejas tu teja āsādya praśamaṃ yāti bhārata

07,135.006a aśakyā tarasā jetuṃ pāṇḍavānām anīkinī

07,135.006c jīvatsu pāṇḍuputreṣu tad dhi satyaṃ bravīmi te

07,135.007a ātmārthaṃ yudhyamānās te samarthāḥ pāṇḍunandanāḥ

07,135.007c kimarthaṃ tava sainyāni na haniṣyanti bhārata

07,135.008a tvaṃ hi lubdhatamo rājan nikṛtijñaś ca kaurava

07,135.008c sarvātiśaṅkī mānī ca tato 'smān atiśaṅkase

07,135.008d*1157_01 manye tvaṃ kutsito rājan pāpātmā pāpapūruṣaḥ

07,135.008d*1157_02 anyān api sa naḥ kṣudra śaṅkase pāpabhāvitaḥ

07,135.009a ahaṃ tu yatnam āsthāya tvadarthe tyaktajīvitaḥ

07,135.009c eṣa gacchāmi saṃgrāmaṃ tvatkṛte kurunandana

07,135.010a yotsye 'haṃ śatrubhiḥ sārdhaṃ jeṣyāmi ca varān varān

07,135.010c pāñcālaiḥ saha yotsyāmi somakaiḥ kekayais tathā

07,135.010e pāṇḍaveyaiś ca saṃgrāme tvatpriyārtham ariṃdama

07,135.011a adya madbāṇanirdagdhāḥ pāñcālāḥ somakās tathā

07,135.011c siṃhenevārditā gāvo vidraviṣyanti sarvataḥ

07,135.012a adya dharmasuto rājā dṛṣṭvā mama parākramam

07,135.012c aśvatthāmamayaṃ lokaṃ maṃsyate saha somakaiḥ

07,135.013a āgamiṣyati nirvedaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,135.013c dṛṣṭvā vinihatān saṃkhye pāñcālān somakaiḥ saha

07,135.014a ye māṃ yuddhe 'bhiyotsyanti tān haniṣyāmi bhārata

07,135.014c na hi te vīra mucyeran madbāhvantaram āgatāḥ

07,135.015a evam uktvā mahābāhuḥ putraṃ duryodhanaṃ tava

07,135.015c abhyavartata yuddhāya drāvayan sarvadhanvinaḥ

07,135.015e cikīrṣus tava putrāṇāṃ priyaṃ prāṇabhṛtāṃ varaḥ

07,135.016a tato 'bravīt sakaikeyān pāñcālān gautamīsutaḥ

07,135.016c praharadhvam itaḥ sarve mama gātre mahārathāḥ

07,135.016e sthirībhūtāś ca yudhyadhvaṃ darśayanto 'stralāghavam

07,135.017a evam uktās tu te sarve śastravṛṣṭim apātayan

07,135.017c drauṇiṃ prati mahārāja jalaṃ jaladharā iva

07,135.018a tān nihatya śarān drauṇir daśa vīrān apothayat

07,135.018c pramukhe pāṇḍuputrāṇāṃ dhṛṣṭadyumnasya cābhibho

07,135.019a te hanyamānāḥ samare pāñcālāḥ sṛñjayās tathā

07,135.019c parityajya raṇe drauṇiṃ vyadravanta diśo daśa

07,135.020a tān dṛṣṭvā dravataḥ śūrān pāñcālān sahasomakān

07,135.020c dhṛṣṭadyumno mahārāja drauṇim abhyadravad yudhi

07,135.021a tataḥ kāñcanacitrāṇāṃ sajalāmbudanādinām

07,135.021c vṛtaḥ śatena śūrāṇāṃ rathānām anivartinām

07,135.022a putraḥ pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,135.022c drauṇim ity abravīd vākyaṃ dṛṣṭvā yodhān nipātitān

07,135.023a ācāryaputra durbuddhe kim anyair nihatais tava

07,135.023c samāgaccha mayā sārdhaṃ yadi śūro 'si saṃyuge

07,135.023e ahaṃ tvāṃ nihaniṣyāmi tiṣṭhedānīṃ mamāgrataḥ

07,135.024a tatas tam ācāryasutaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān

07,135.024c marmabhidbhiḥ śarais tīkṣṇair jaghāna bharatarṣabha

07,135.025a te tu paṅktīkṛtā drauṇiṃ śarā viviśur āśugāḥ

07,135.025c rukmapuṅkhāḥ prasannāgrāḥ sarvakāyāvadāraṇāḥ

07,135.025e madhvarthina ivoddāmā bhramarāḥ puṣpitaṃ drumam

07,135.026a so 'tividdho bhṛśaṃ kruddhaḥ padākrānta ivoragaḥ

07,135.026c mānī drauṇir asaṃbhrānto bāṇapāṇir abhāṣata

07,135.027a dhṛṣṭadyumna sthiro bhūtvā muhūrtaṃ pratipālaya

07,135.027c yāvat tvāṃ niśitair bāṇaiḥ preṣayāmi yamakṣayam

07,135.028a drauṇir evam athābhāṣya pārṣataṃ paravīrahā

07,135.028c chādayām āsa bāṇaughaiḥ samantāl laghuhastavat

07,135.029a sa chādyamānaḥ samare drauṇinā yuddhadurmadaḥ

07,135.029c drauṇiṃ pāñcālatanayo vāgbhir ātarjayat tadā

07,135.030a na jānīṣe pratijñāṃ me viprotpattiṃ tathaiva ca

07,135.030c droṇaṃ hatvā kila mayā hantavyas tvaṃ sudurmate

07,135.030e tatas tvāhaṃ na hanmy adya droṇe jīvati saṃyuge

07,135.031a imāṃ tu rajanīṃ prāptām aprabhātāṃ sudurmate

07,135.031c nihatya pitaraṃ te 'dya tatas tvām api saṃyuge

07,135.031e neṣyāmi mṛtyulokāyety evaṃ me manasi sthitam

07,135.032a yas te pārtheṣu vidveṣo yā bhaktiḥ kauraveṣu ca

07,135.032c tāṃ darśaya sthiro bhūtvā na me jīvan vimokṣyase

07,135.033a yo hi brāhmaṇyam utsṛjya kṣatradharmarato dvijaḥ

07,135.033c sa vadhyaḥ sarvalokasya yathā tvaṃ puruṣādhama

07,135.034a ity uktaḥ paruṣaṃ vākyaṃ pārṣatena dvijottamaḥ

07,135.034c krodham āhārayat tīvraṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,135.035a nirdahann iva cakṣurbhyāṃ pārṣataṃ so 'bhyavaikṣata

07,135.035c chādayām āsa ca śarair niḥśvasan pannago yathā

07,135.036a sa chādyamānaḥ samare drauṇinā rājasattama

07,135.036c sarvapāñcālasenābhiḥ saṃvṛto rathasattamaḥ

07,135.037a nākampata mahābāhuḥ svadhairyaṃ samupāśritaḥ

07,135.037c sāyakāṃś caiva vividhān aśvatthāmni mumoca ha

07,135.038a tau punaḥ saṃnyavartetāṃ prāṇadyūtapare raṇe

07,135.038c nivārayantau bāṇaughaiḥ parasparam amarṣiṇau

07,135.038e utsṛjantau maheṣvāsau śaravṛṣṭīḥ samantataḥ

07,135.039a drauṇipārṣatayor yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam

07,135.039c dṛṣṭvā saṃpūjayām āsuḥ siddhacāraṇavātikāḥ

07,135.040a śaraughaiḥ pūrayantau tāv ākāśaṃ pradiśas tathā

07,135.040c alakṣyau samayudhyetāṃ mahat kṛtvā śarais tamaḥ

07,135.041a nṛtyamānāv iva raṇe maṇḍalīkṛtakārmukau

07,135.041c parasparavadhe yattau parasparajayaiṣiṇau

07,135.042a ayudhyetāṃ mahābāhū citraṃ laghu ca suṣṭhu ca

07,135.042c saṃpūjyamānau samare yodhamukhyaiḥ sahasraśaḥ

07,135.043a tau prayuddhau raṇe dṛṣṭvā vane vanyau gajāv iva

07,135.043c ubhayoḥ senayor harṣas tumulaḥ samapadyata

07,135.044a siṃhanādaravāś cāsan dadhmuḥ śaṅkhāṃś ca māriṣa

07,135.044c vāditrāṇy abhyavādyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,135.045a tasmiṃs tu tumule yuddhe bhīrūṇāṃ bhayavardhane

07,135.045c muhūrtam iva tad yuddhaṃ samarūpaṃ tadābhavat

07,135.046a tato drauṇir mahārāja pārṣatasya mahātmanaḥ

07,135.046c dhvajaṃ dhanus tathā chatram ubhau ca pārṣṇisārathī

07,135.046e sūtam aśvāṃś ca caturo nihatyābhyadravad raṇe

07,135.047a pāñcālāṃś caiva tān sarvān bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,135.047c vyadrāvayad ameyātmā śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,135.048a tataḥ pravivyathe senā pāṇḍavī bharatarṣabha

07,135.048c dṛṣṭvā drauṇer mahat karma vāsavasyeva saṃyuge

07,135.049a śatena ca śataṃ hatvā pāñcālānāṃ mahārathaḥ

07,135.049c tribhiś ca niśitair bāṇair hatvā trīn vai mahārathān

07,135.050a drauṇir drupadaputrasya phalgunasya ca paśyataḥ

07,135.050c nāśayām āsa pāñcālān bhūyiṣṭhaṃ ye vyavasthitāḥ

07,135.051a te vadhyamānāḥ pāñcālāḥ samare saha sṛñjayaiḥ

07,135.051c agacchan drauṇim utsṛjya viprakīrṇarathadhvajāḥ

07,135.052a sa jitvā samare śatrūn droṇaputro mahārathaḥ

07,135.052c nanāda sumahānādaṃ tapānte jalado yathā

07,135.053a sa nihatya bahūñ śūrān aśvatthāmā vyarocata

07,135.053c yugānte sarvabhūtāni bhasma kṛtveva pāvakaḥ

07,135.054a saṃpūjyamāno yudhi kauraveyair; vijitya saṃkhye 'rigaṇān sahasraśaḥ

07,135.054c vyarocata droṇasutaḥ pratāpavān; yathā surendro 'rigaṇān nihatya

07,136.001 saṃjaya uvāca

07,136.001a tato yudhiṣṭhiraś caiva bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,136.001c droṇaputraṃ mahārāja samantāt paryavārayan

07,136.002a tato duryodhano rājā bhāradvājena saṃvṛtaḥ

07,136.002c abhyayāt pāṇḍavān saṃkhye tato yuddham avartata

07,136.002e ghorarūpaṃ mahārāja bhīrūṇāṃ bhayavardhanam

07,136.003a ambaṣṭhān mālavān vaṅgāñ śibīṃs traigartakān api

07,136.003c prāhiṇon mṛtyulokāya gaṇān kruddho yudhiṣṭhiraḥ

07,136.004a abhīṣāhāñ śūrasenān kṣatriyān yuddhadurmadān

07,136.004c nikṛtya pṛthivīṃ cakre bhīmaḥ śoṇitakardamām

07,136.005a yaudheyāraṭṭarājanyān madrakāṃś ca gaṇān yudhi

07,136.005c prāhiṇon mṛtyulokāya kirīṭī niśitaiḥ śaraiḥ

07,136.006a pragāḍham añjogatibhir nārācair abhipīḍitāḥ

07,136.006c nipetur dviradā bhūmau dviśṛṅgā iva parvatāḥ

07,136.007a nikṛttair hastihastaiś ca luṭhamānais tatas tataḥ

07,136.007c rarāja vasudhā kīrṇā visarpadbhir ivoragaiḥ

07,136.008a kṣiptaiḥ kanakacitraiś ca nṛpacchatraiḥ kṣitir babhau

07,136.008c dyaur ivādityacandrādyair grahaiḥ kīrṇā yugakṣaye

07,136.009a hata praharatābhītā vidhyata vyavakṛntata

07,136.009c ity āsīt tumulaḥ śabdaḥ śoṇāśvasya rathaṃ prati

07,136.010a droṇas tu paramakruddho vāyavyāstreṇa saṃyuge

07,136.010c vyadhamat tān yathā vāyur meghān iva duratyayaḥ

07,136.011a te hanyamānā droṇena pāñcālāḥ prādravan bhayāt

07,136.011c paśyato bhīmasenasya pārthasya ca mahātmanaḥ

07,136.012a tataḥ kirīṭī bhīmaś ca sahasā saṃnyavartatām

07,136.012c mahatā rathavaṃśena parigṛhya balaṃ tava

07,136.013a bībhatsur dakṣiṇaṃ pārśvam uttaraṃ tu vṛkodaraḥ

07,136.013c bhāradvājaṃ śaraughābhyāṃ mahadbhyām abhyavarṣatām

07,136.014a tau tadā sṛñjayāś caiva pāñcālāś ca mahārathāḥ

07,136.014c anvagacchan mahārāja matsyāś ca saha somakaiḥ

07,136.015a tathaiva tava putrasya rathodārāḥ prahāriṇaḥ

07,136.015c mahatyā senayā sārdhaṃ jagmur droṇarathaṃ prati

07,136.016a tataḥ sā bharatī senā vadhyamānā kirīṭinā

07,136.016c tamasā nidrayā caiva punar eva vyadīryata

07,136.017a droṇena vāryamāṇās te svayaṃ tava sutena ca

07,136.017c na śakyante mahārāja yodhā vārayituṃ tadā

07,136.018a sā pāṇḍuputrasya śarair dāryamāṇā mahācamūḥ

07,136.018c tamasā saṃvṛte loke vyadravat sarvatomukhī

07,136.019a utsṛjya śataśo vāhāṃs tatra ke cin narādhipāḥ

07,136.019c prādravanta mahārāja bhayāviṣṭāḥ samantataḥ

07,137.001 saṃjaya uvāca

07,137.001a somadattaṃ tu saṃprekṣya vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ

07,137.001c sātyakiḥ prāha yantāraṃ somadattāya māṃ vaha

07,137.002a na hy ahatvā raṇe śatruṃ bāhlīkaṃ kauravādhamam

07,137.002c nivartiṣye raṇāt sūta satyam etad vaco mama

07,137.003a tataḥ saṃpreṣayad yantā saindhavāṃs tān mahājavān

07,137.003c turaṅgamāñ śaṅkhavarṇān sarvaśabdātigān raṇe

07,137.004a te 'vahan yuyudhānaṃ tu manomārutaraṃhasaḥ

07,137.004c yathendraṃ harayo rājan purā daityavadhodyatam

07,137.005a tam āpatantaṃ saṃprekṣya sātvataṃ rabhasaṃ raṇe

07,137.005c somadatto mahābāhur asaṃbhrānto 'bhyavartata

07,137.006a vimuñcañ śaravarṣāṇi parjanya iva vṛṣṭimān

07,137.006c chādayām āsa śaineyaṃ jalado bhāskaraṃ yathā

07,137.007a asaṃbhrāntaś ca samare sātyakiḥ kurupuṃgavam

07,137.007c chādayām āsa bāṇaughaiḥ samantād bharatarṣabha

07,137.008a somadattas tu taṃ ṣaṣṭyā vivyādhorasi mādhavam

07,137.008c sātyakiś cāpi taṃ rājann avidhyat sāyakaiḥ śitaiḥ

07,137.008d*1158_01 sātyakiḥ prativivyādha somadattaṃ śitaiḥ śaraiḥ

07,137.009a tāv anyonyaṃ śaraiḥ kṛttau vyarājetāṃ nararṣabhau

07,137.009c supuṣpau puṣpasamaye puṣpitāv iva kiṃśukau

07,137.010a rudhirokṣitasarvāṅgau kuruvṛṣṇiyaśaskarau

07,137.010c parasparam avekṣetāṃ dahantāv iva locanaiḥ

07,137.011a rathamaṇḍalamārgeṣu carantāv arimardanau

07,137.011c ghorarūpau hi tāv āstāṃ vṛṣṭimantāv ivāmbudau

07,137.012a śarasaṃbhinnagātrau tau sarvataḥ śakalīkṛtau

07,137.012c śvāvidhāv iva rājendra vyadṛṣyetāṃ śarakṣatau

07,137.013a suvarṇapuṅkhair iṣubhir ācitau tau vyarocatām

07,137.013c khadyotair āvṛtau rājan prāvṛṣīva vanaspatī

07,137.014a saṃpradīpitasarvāṅgau sāyakais tau mahārathau

07,137.014c adṛśyetāṃ raṇe kruddhāv ulkābhir iva kuñjarau

07,137.015a tato yudhi mahārāja somadatto mahārathaḥ

07,137.015c ardhacandreṇa ciccheda mādhavasya mahad dhanuḥ

07,137.016a athainaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat

07,137.016c tvaramāṇas tvarākāle punaś ca daśabhiḥ śaraiḥ

07,137.017a athānyad dhanur ādāya sātyakir vegavattaram

07,137.017c pañcabhiḥ sāyakais tūrṇaṃ somadattam avidhyata

07,137.018a tato 'pareṇa bhallena dhvajaṃ ciccheda kāñcanam

07,137.018c bāhlīkasya raṇe rājan sātyakiḥ prahasann iva

07,137.019a somadattas tv asaṃbhrānto dṛṣṭvā ketuṃ nipātitam

07,137.019c śaineyaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samācinot

07,137.020a sātvato 'pi raṇe kruddhaḥ somadattasya dhanvinaḥ

07,137.020c dhanuś ciccheda samare kṣurapreṇa śitena ha

07,137.021a athainaṃ rukmapuṅkhānāṃ śatena nataparvaṇām

07,137.021c ācinod bahudhā rājan bhagnadaṃṣṭram iva dvipam

07,137.022a athānyad dhanur ādāya somadatto mahārathaḥ

07,137.022c sātyakiṃ chādayām āsa śaravṛṣṭyā mahābalaḥ

07,137.023a somadattaṃ tu saṃkruddho raṇe vivyādha sātyakiḥ

07,137.023c sātyakiṃ ceṣujālena somadatto apīḍayat

07,137.024a daśabhiḥ sātvatasyārthe bhīmo 'han bāhlikātmajam

07,137.024c somadatto 'py asaṃbhrāntaḥ śaineyam avadhīc charaiḥ

07,137.025a tatas tu sātvatasyārthe bhaimasenir navaṃ dṛḍham

07,137.025c mumoca parighaṃ ghoraṃ somadattasya vakṣasi

07,137.026a tam āpatantaṃ vegena parighaṃ ghoradarśanam

07,137.026c dvidhā ciccheda samare prahasann iva kauravaḥ

07,137.027a sa papāta dvidhā chinna āyasaḥ parigho mahān

07,137.027c mahīdharasyeva mahac chikharaṃ vajradāritam

07,137.028a tatas tu sātyakī rājan somadattasya saṃyuge

07,137.028c dhanuś ciccheda bhallena hastāvāpaṃ ca pañcabhiḥ

07,137.029a caturbhis tu śarais tūrṇaṃ caturas turagottamān

07,137.029c samīpaṃ preṣayām āsa pretarājasya bhārata

07,137.030a sāratheś ca śiraḥ kāyād bhallena nataparvaṇā

07,137.030c jahāra rathaśārdūlaḥ prahasañ śinipuṃgavaḥ

07,137.031a tataḥ śaraṃ mahāghoraṃ jvalantam iva pāvakam

07,137.031c mumoca sātvato rājan svarṇapuṅkhaṃ śilāśitam

07,137.032a sa vimukto balavatā śaineyena śarottamaḥ

07,137.032c ghoras tasyorasi vibho nipapātāśu bhārata

07,137.033a so 'tividdho balavatā sātvatena mahārathaḥ

07,137.033c somadatto mahābāhur nipapāta mamāra ca

07,137.034a taṃ dṛṣṭvā nihataṃ tatra somadattaṃ mahārathāḥ

07,137.034b*1159_01 pāṇḍavāś ca mahārāja saha madraiḥ prabhadrakaiḥ

07,137.034c mahatā śaravarṣeṇa yuyudhānam upādravan

07,137.035a chādyamānaṃ śarair dṛṣṭvā yuyudhānaṃ yudhiṣṭhiraḥ

07,137.035c mahatyā senayā sārdhaṃ droṇānīkam upādravat

07,137.036a tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhas tāvakānāṃ mahābalam

07,137.036c śarair vidrāvayām āsa bhāradvājasya paśyataḥ

07,137.037a sainyāni drāvayantaṃ tu droṇo dṛṣṭvā yudhiṣṭhiram

07,137.037c abhidudrāva vegena krodhasaṃraktalocanaḥ

07,137.038a tataḥ suniśitair bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha saptabhiḥ

07,137.038b*1160_01 yudhiṣṭhiro 'pi saṃkruddhaḥ prativivyādha pañcabhiḥ

07,137.038c so 'tividdho mahābāhuḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan

07,137.038e yudhiṣṭhirasya ciccheda dhvajaṃ kārmukam eva ca

07,137.039a sa chinnadhanvā tvaritas tvarākāle nṛpottamaḥ

07,137.039c anyad ādatta vegena kārmukaṃ samare dṛḍham

07,137.040a tataḥ śarasahasreṇa droṇaṃ vivyādha pārthivaḥ

07,137.040c sāśvasūtadhvajarathaṃ tad adbhutam ivābhavat

07,137.041a tato muhūrtaṃ vyathitaḥ śaraghātaprapīḍitaḥ

07,137.041c niṣasāda rathopasthe droṇo bharatasattama

07,137.042a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ muhūrtād dvijasattamaḥ

07,137.042c krodhena mahatāviṣṭo vāyavyāstram avāsṛjat

07,137.043a asaṃbhrāntas tataḥ pārtho dhanur ākṛṣya vīryavān

07,137.043c tad astram astreṇa raṇe stambhayām āsa bhārata

07,137.043d*1161_01 ciccheda ca dhanur dīrghaṃ brāhmaṇasya ca pāṇḍavaḥ

07,137.043d*1161_02 athānyad dhanur ādāya droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,137.043d*1161_03 tad apy asya śitair bhallaiś ciccheda kurupuṃgavaḥ

07,137.044a tato 'bravīd vāsudevaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

07,137.044c yudhiṣṭhira mahābāho yat tvā vakṣyāmi tac chṛṇu

07,137.045a upāramasva yuddhāya droṇād bharatasattama

07,137.045c gṛdhyate hi sadā droṇo grahaṇe tava saṃyuge

07,137.046a nānurūpam ahaṃ manye yuddham asya tvayā saha

07,137.046c yo 'sya sṛṣṭo vināśāya sa enaṃ śvo haniṣyati

07,137.047a parivarjya guruṃ yāhi yatra rājā suyodhanaḥ

07,137.047b*1162_01 rājā rājñā hi yoddhavyo nārājñā yuddham iṣyate

07,137.047b*1162_02 tatra tvaṃ vraja kaunteya hastyaśvarathasaṃvṛtaḥ

07,137.047b*1162_03 yāvan mātreṇa ca mayā sahāyena dhanaṃjayaḥ

07,137.047c bhīmaś ca rathaśārdūlo yudhyate kauravaiḥ saha

07,137.048a vāsudevavacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,137.048c muhūrtaṃ cintayitvā tu tato dāruṇam āhavam

07,137.049a prāyād drutam amitraghno yatra bhīmo vyavasthitaḥ

07,137.049c vinighnaṃs tāvakān yodhān vyāditāsya ivāntakaḥ

07,137.050a rathaghoṣeṇa mahatā nādayan vasudhātalam

07,137.050c parjanya iva gharmānte nādayan vai diśo daśa

07,137.051a bhīmasya nighnataḥ śatrūn pārṣṇiṃ jagrāha pāṇḍavaḥ

07,137.051b*1163_01 mahatā rathavaṃśena davāgnir iva cotthitaḥ

07,137.051b*1163_02 bhīmāntikam upāyāte rājarāje yudhiṣṭhire

07,137.051b*1163_03 nivṛtte kauravān hantuṃ viṣṇuvākyapraṇodite

07,137.051c droṇo 'pi pāṇḍupāñcālān vyadhamad rajanīmukhe

07,137.051d*1164_01 nādayaṃs talaghoṣeṇa tava sainyāni māriṣa

07,138.001 saṃjaya uvāca

07,138.001a vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayāvahe

07,138.001c tamasā saṃvṛte loke rajasā ca mahīpate

07,138.001e nāpaśyanta raṇe yodhāḥ parasparam avasthitāḥ

07,138.002a anumānena saṃjñābhir yuddhaṃ tad vavṛte mahat

07,138.002c naranāgāśvamathanaṃ paramaṃ lomaharṣaṇam

07,138.003a droṇakarṇakṛpā vīrā bhīmapārṣatasātyakāḥ

07,138.003c anyonyaṃ kṣobhayām āsuḥ sainyāni nṛpasattama

07,138.004a vadhyamānāni sainyāni samantāt tair mahārathaiḥ

07,138.004c tamasā rajasā caiva samantād vipradudruvuḥ

07,138.005a te sarvato vidravanto yodhā vitrastacetasaḥ

07,138.005c ahanyanta mahārāja dhāvamānāś ca saṃyuge

07,138.006a mahārathasahasrāṇi jaghnur anyonyam āhave

07,138.006c andhe tamasi mūḍhāni putrasya tava mantrite

07,138.007a tataḥ sarvāṇi sainyāni senāgopāś ca bhārata

07,138.007c vyamuhyanta raṇe tatra tamasā saṃvṛte sati

07,138.008 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,138.008a teṣāṃ saṃloḍyamānānāṃ pāṇḍavair nihataujasām

07,138.008c andhe tamasi magnānām āsīt kā vo matis tadā

07,138.009a kathaṃ prakāśas teṣāṃ vā mama sainyeṣu vā punaḥ

07,138.009c babhūva loke tamasā tathā saṃjaya saṃvṛte

07,138.010 saṃjaya uvāca

07,138.010a tataḥ sarvāṇi sainyāni hataśiṣṭāni yāni vai

07,138.010c senāgoptṝn athādiśya punar vyūham akalpayat

07,138.011a droṇaḥ purastāj jaghane tu śalyas; tathā drauṇiḥ pārśvataḥ saubalaś ca

07,138.011c svayaṃ tu sarvāṇi balāni rājan; rājābhyayād gopayan vai niśāyām

07,138.012a uvāca sarvāṃś ca padātisaṃghān; duryodhanaḥ pārthiva sāntvapūrvam

07,138.012c utsṛjya sarve paramāyudhāni; gṛhṇīta hastair jvalitān pradīpān

07,138.013a te coditāḥ pārthivasattamena; tataḥ prahṛṣṭā jagṛhuḥ pradīpān

07,138.013b*1165_01 devarṣigandharvasurarṣisaṅghā

07,138.013b*1165_02 vidyādharāś cāpsarasāṃ gaṇāś ca

07,138.013b*1165_03 nāgāḥ sayakṣoragakinnarāś ca

07,138.013b*1165_04 hṛṣṭā divisthā jagṛhuḥ pradīpān

07,138.013b*1165_05 digdaivatebhyaś ca samāpatanto

07,138.013b*1165_06 'dṛśyanta dīpāḥ sasugandhitailāḥ

07,138.013b*1165_07 viśeṣato nāradaparvatābhyāṃ

07,138.013b*1165_08 saṃbodhyamānāḥ kurupāṇḍavārtham

07,138.013c sā bhūya eva dhvajinī vibhaktā; vyarocatāgniprabhayā niśāyām

07,138.014a mahādhanair ābharaṇaiś ca divyaiḥ; śastraiḥ pradīptair abhisaṃpatadbhiḥ

07,138.014b*1166_01 rathe rathe pañca vidīpakās tu

07,138.014b*1166_02 pradīpakās tatra gaje trayaś ca

07,138.014b*1166_03 pratyaśvam ekaś ca mahāpradīpaḥ

07,138.014b*1166_04 kṛtās tu taiḥ pāṇḍavaiḥ kauraveyaiḥ

07,138.014c kṣaṇena sarve vihitāḥ pradīpā; vyadīpayaṃś ca dhvajinīṃ tadāśu

07,138.015a sarvās tu senā vyatisevyamānāḥ; padātibhiḥ pāvakatailahastaiḥ

07,138.015c prakāśyamānā dadṛśur niśāyāṃ; yathāntarikṣe jaladās taḍidbhiḥ

07,138.016a prakāśitāyāṃ tu tathā dhvajinyāṃ; droṇo 'gnikalpaḥ pratapan samantāt

07,138.016c rarāja rājendra suvarṇavarmā; madhyaṃ gataḥ sūrya ivāṃśumālī

07,138.017a jāmbūnadeṣv ābharaṇeṣu caiva; niṣkeṣu śuddheṣu śarāvareṣu

07,138.017c pīteṣu śastreṣu ca pāvakasya; pratiprabhās tatra tato babhūvuḥ

07,138.018a gadāś ca śaikyāḥ parighāś ca śubhrā; ratheṣu śaktyaś ca vivartamānāḥ

07,138.018c pratiprabhā raśmibhir ājamīḍha; punaḥ punaḥ saṃjanayanti dīptāḥ

07,138.019a chatrāṇi bālavyajanānuṣaṅgā; dīptā maholkāś ca tathaiva rājan

07,138.019c vyāghūrṇamānāś ca suvarṇamālā; vyāyacchatāṃ tatra tadā virejuḥ

07,138.020a śastraprabhābhiś ca virājamānaṃ; dīpaprabhābhiś ca tadā balaṃ tat

07,138.020c prakāśitaṃ cābharaṇaprabhābhir; bhṛśaṃ prakāśaṃ nṛpate babhūva

07,138.021a pītāni śastrāṇy asṛgukṣitāni; vīrāvadhūtāni tanudruhāṇi

07,138.021c dīptāṃ prabhāṃ prājanayanta tatra; tapātyaye vidyud ivāntarikṣe

07,138.022a prakampitānām abhighātavegair; abhighnatāṃ cāpatatāṃ javena

07,138.022c vaktrāṇy aśobhanta tadā narāṇāṃ; vāyvīritānīva mahāmbujāni

07,138.023a mahāvane dāva iva pradīpte; yathā prabhā bhāskarasyāpi naśyet

07,138.023c tathā tavāsīd dhvajinī pradīptā; mahābhaye bhārata bhīmarūpā

07,138.024a tat saṃpradīptaṃ balam asmadīyaṃ; niśāmya pārthās tvaritās tathaiva

07,138.024c sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghān; acodayaṃs te 'tha cakruḥ pradīpān

07,138.025a gaje gaje sapta kṛtāḥ pradīpā; rathe rathe caiva daśa pradīpāḥ

07,138.025c dvāv aśvapṛṣṭhe paripārśvato 'nye; dhvajeṣu cānye jaghaneṣu cānye

07,138.026a senāsu sarvāsu ca pārśvato 'nye; paścāt purastāc ca samantataś ca

07,138.026c madhye tathānye jvalitāgnihastāḥ; senādvaye 'pi sma narā viceruḥ

07,138.027a sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghā; vyāmiśritā hastirathāśvavṛndaiḥ

07,138.027c madhye tathānye jvalitāgnihastā; vyadīpayan pāṇḍusutasya senām

07,138.027d*1167_01 vyadīpayaṃs te dhvajinīṃ pradīptāṃ

07,138.027d*1167_02 tathā balaṃ pāṇḍaveyābhiguptam

07,138.028a tena pradīptena tathā pradīptaṃ; balaṃ tad āsīd balavad balena

07,138.028c bhāḥ kurvatā bhānumatā graheṇa; divākareṇāgnir ivābhitaptaḥ

07,138.029a tayoḥ prabhāḥ pṛthivīm antarikṣaṃ; sarvā vyatikramya diśaś ca vṛddhāḥ

07,138.029c tena prakāśena bhṛśaṃ prakāśaṃ; babhūva teṣāṃ tava caiva sainyam

07,138.030a tena prakāśena divaṃgamena; saṃbodhitā devagaṇāś ca rājan

07,138.030c gandharvayakṣāsurasiddhasaṃghāḥ; samāgamann apsarasaś ca sarvāḥ

07,138.031a tad devagandharvasamākulaṃ ca; yakṣāsurendrāpsarasāṃ gaṇaiś ca

07,138.031c hataiś ca vīrair divam āruhadbhir; āyodhanaṃ divyakalpaṃ babhūva

07,138.032a rathāśvanāgākuladīpadīptaṃ; saṃrabdhayodhāhatavidrutāśvam

07,138.032c mahad balaṃ vyūḍharathāśvanāgaṃ; surāsuravyūhasamaṃ babhūva

07,138.033a tac chaktisaṃghākulacaṇḍavātaṃ; mahārathābhraṃ rathavājighoṣam

07,138.033c śastraughavarṣaṃ rudhirāmbudhāraṃ; niśi pravṛttaṃ naradevayuddham

07,138.034a tasmin mahāgnipratimo mahātmā; saṃtāpayan pāṇḍavān vipramukhyaḥ

07,138.034c gabhastibhir madhyagato yathārko; varṣātyaye tadvad abhūn narendra

07,139.001 saṃjaya uvāca

07,139.001a prakāśite tathā loke rajasā ca tamovṛte

07,139.001c samājagmur atho vīrāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ

07,139.002a te sametya raṇe rājañ śastraprāsāsidhāriṇaḥ

07,139.002c parasparam udaikṣanta parasparakṛtāgasaḥ

07,139.003a pradīpānāṃ sahasraiś ca dīpyamānaiḥ samantataḥ

07,139.003b*1168_01 ratnācitaiḥ svarṇadaṇḍair gandhatailāvasecitaiḥ

07,139.003b*1168_02 devagandharvadīpādyaiḥ prabhābhir adhikojjvalaiḥ

07,139.003c virarāja tadā bhūmir dyaur grahair iva bhārata

07,139.004a ulkāśataiḥ prajvalitai raṇabhūmir vyarājata

07,139.004c dahyamāneva lokānām abhāve vai vasuṃdharā

07,139.005a prādīpyanta diśaḥ sarvāḥ pradīpais taiḥ samantataḥ

07,139.005c varṣāpradoṣe khadyotair vṛtā vṛkṣā ivābabhuḥ

07,139.006a asajjanta tato vīrā vīreṣv eva pṛthak pṛthak

07,139.006c nāgā nāgaiḥ samājagmus turagāḥ saha vājibhiḥ

07,139.007a rathā rathavarair eva samājagmur mudānvitāḥ

07,139.007c tasmin rātrimukhe ghore putrasya tava śāsanāt

07,139.007d*1169_01 caturaṅgasya sainyasya saṃpātaś ca mahān abhūt

07,139.008a tato 'rjuno mahārāja kauravāṇām anīkinīm

07,139.008c vyadhamat tvarayā yuktaḥ kṣapayan sarvapārthivān

07,139.009 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,139.009a tasmin praviṣṭe saṃrabdhe mama putrasya vāhinīm

07,139.009c amṛṣyamāṇe durdharṣe kiṃ va āsīn manas tadā

07,139.010a kim amanyanta sainyāni praviṣṭe śatrutāpane

07,139.010c duryodhanaś ca kiṃ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata

07,139.011a ke cainaṃ samare vīraṃ pratyudyayur ariṃdamam

07,139.011b*1170_01 droṇaṃ ca ke vyarakṣanta praviṣṭe śvetavāhane

07,139.011c ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ ke ca droṇasya savyataḥ

07,139.012a ke pṛṣṭhato 'sya hy abhavan vīrā vīrasya yudhyataḥ

07,139.012c ke purastād agacchanta nighnataḥ śātravān raṇe

07,139.013a yat prāviśan maheṣvāsaḥ pāñcālān aparājitaḥ

07,139.013c nṛtyann iva naravyāghro rathamārgeṣu vīryavān

07,139.014a dadāha ca śarair droṇaḥ pāñcālānāṃ rathavrajān

07,139.014c dhūmaketur iva kruddhaḥ sa kathaṃ mṛtyum īyivān

07,139.015a avyagrān eva hi parān kathayasy aparājitān

07,139.015b*1171_01 hṛṣṭānudīrṇān saṃgrāme na tu saṃjaya māmakān

07,139.015c hatāṃś caiva viṣaṇṇāṃś ca viprakīrṇāṃś ca śaṃsasi

07,139.015e rathino virathāṃś caiva kṛtān yuddheṣu māmakān

07,139.016 saṃjaya uvāca

07,139.016a droṇasya matam ājñāya yoddhukāmasya tāṃ niśām

07,139.016c duryodhano mahārāja vaśyān bhrātṝn abhāṣata

07,139.017a vikarṇaṃ citrasenaṃ ca mahābāhuṃ ca kauravam

07,139.017c durdharṣaṃ dīrghabāhuṃ ca ye ca teṣāṃ padānugāḥ

07,139.018a droṇaṃ yattāḥ parākrāntāḥ sarve rakṣata pṛṣṭhataḥ

07,139.018c hārdikyo dakṣiṇaṃ cakraṃ śalyaś caivottaraṃ tathā

07,139.019a trigartānāṃ ca ye śūrā hataśiṣṭā mahārathāḥ

07,139.019c tāṃś caiva sarvān putras te samacodayad agrataḥ

07,139.020a ācāryo hi susaṃyatto bhṛśaṃ yattāś ca pāṇḍavāḥ

07,139.020c taṃ rakṣata susaṃyattā nighnantaṃ śātravān raṇe

07,139.021a droṇo hi balavān yuddhe kṣiprahastaḥ parākramī

07,139.021c nirjayet tridaśān yuddhe kim u pārthān sasomakān

07,139.022a te yūyaṃ sahitāḥ sarve bhṛśaṃ yattā mahārathāḥ

07,139.022c droṇaṃ rakṣata pāñcālyād dhṛṣṭadyumnān mahārathāt

07,139.023a pāṇḍaveyeṣu sainyeṣu yodhaṃ paśyāmy ahaṃ na tam

07,139.023c yo jayeta raṇe droṇaṃ dhṛṣṭadyumnād ṛte nṛpāḥ

07,139.024a tasya sarvātmanā manye bhāradvājasya rakṣaṇam

07,139.024c sa guptaḥ somakān hanyāt sṛñjayāṃś ca sarājakān

07,139.025a sṛñjayeṣv atha sarveṣu nihateṣu camūmukhe

07,139.025c dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe drauṇir nāśayiṣyaty asaṃśayam

07,139.026a tathārjunaṃ raṇe karṇo vijeṣyati mahārathaḥ

07,139.026c bhīmasenam ahaṃ cāpi yuddhe jeṣyāmi daṃśitaḥ

07,139.026d*1172_01 śeṣāṃś ca pāṇḍavān yodhāḥ prasabhaṃ hīnatejasaḥ

07,139.027a so 'yaṃ mama jayo vyaktaṃ dīrghakālaṃ bhaviṣyati

07,139.027c tasmād rakṣata saṃgrāme droṇam eva mahārathāḥ

07,139.028a ity uktvā bharataśreṣṭha putro duryodhanas tava

07,139.028c vyādideśa tataḥ sainyaṃ tasmiṃs tamasi dāruṇe

07,139.029a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ rātrau tad bharatarṣabha

07,139.029c ubhayoḥ senayor ghoraṃ vijayaṃ prati kāṅkṣiṇoḥ

07,139.030a arjunaḥ kauravaṃ sainyam arjunaṃ cāpi kauravāḥ

07,139.030c nānāśastrasamāvāpair anyonyaṃ paryapīḍayan

07,139.031a drauṇiḥ pāñcālarājānaṃ bhāradvājaś ca sṛñjayān

07,139.031c chādayām āsatuḥ saṃkhye śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,139.032a pāṇḍupāñcālasenānāṃ kauravāṇāṃ ca māriṣa

07,139.032c āsīn niṣṭānako ghoro nighnatām itaretaram

07,139.033a naivāsmābhir na pūrvair no dṛṣṭaṃ pūrvaṃ tathāvidham

07,139.033c yuddhaṃ yādṛśam evāsīt tāṃ rātriṃ sumahābhayam

07,140.001 saṃjaya uvāca

07,140.001a vartamāne tathā raudre rātriyuddhe viśāṃ pate

07,140.001b*1173_01 manuṣyanaranāgānām abhāvāya narādhipa

07,140.001b*1173_02 yudhiṣṭhiro 'bravīd rājā svān yodhān manujādhipa

07,140.001c sarvabhūtakṣayakare dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,140.002a abravīt pāṇḍavāṃś caiva pāñcālāṃś ca sasomakān

07,140.002c abhyadravata gacchadhvaṃ droṇam eva jighāṃsayā

07,140.003a rājñas te vacanād rājan pāñcālāḥ somakās tathā

07,140.003c droṇam evābhyavartanta nadanto bhairavān ravān

07,140.004a tān vayaṃ pratigarjantaḥ pratyudyātās tv amarṣitāḥ

07,140.004c yathāśakti yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ ca saṃyuge

07,140.005a kṛtavarmā ca hārdikyo yudhiṣṭhiram upādravat

07,140.005c droṇaṃ prati jighāṃsantaṃ matto mattam iva dvipam

07,140.005d*1174_01 dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam evānvapadyata

07,140.006a śaineyaṃ śaravarṣāṇi vikirantaṃ samantataḥ

07,140.006c abhyayāt kauravo rājan bhūriḥ saṃgrāmamūrdhani

07,140.007a sahadevam athāyāntaṃ droṇaprepsuṃ mahāratham

07,140.007c karṇo vaikartano rājan vārayām āsa pāṇḍavam

07,140.008a bhīmasenam athāyāntaṃ vyāditāsyam ivāntakam

07,140.008c svayaṃ duryodhano yuddhe pratīpaṃ mṛtyum āvrajat

07,140.009a nakulaṃ ca yudhāṃ śreṣṭhaṃ sarvayuddhaviśāradam

07,140.009c śakuniḥ saubalo rājan vārayām āsa satvaraḥ

07,140.010a śikhaṇḍinam athāyāntaṃ rathena rathināṃ varam

07,140.010c kṛpo śāradvato rājan vārayām āsa saṃyuge

07,140.011a prativindhyam athāyāntaṃ mayūrasadṛśair hayaiḥ

07,140.011c duḥśāsano mahārāja yatto yattam avārayat

07,140.012a bhaimasenim athāyāntaṃ māyāśataviśāradam

07,140.012c aśvatthāmā pitur mānaṃ kurvāṇaḥ pratyaṣedhayat

07,140.013a drupadaṃ vṛṣasenas tu sasainyaṃ sapadānugam

07,140.013c vārayām āsa samare droṇaprepsuṃ mahāratham

07,140.014a virāṭaṃ drutam āyāntaṃ droṇasya nidhanaṃ prati

07,140.014c madrarājaḥ susaṃkruddho vārayām āsa bhārata

07,140.015a śatānīkam athāyāntaṃ nākuliṃ rabhasaṃ raṇe

07,140.015c citraseno rurodhāśu śarair droṇavadhepsayā

07,140.016a arjunaṃ ca yudhāṃ śreṣṭhaṃ prādravantaṃ mahāratham

07,140.016c alambuso mahārāja rākṣasendro nyavārayat

07,140.017a tathā droṇaṃ maheṣvāsaṃ nighnantaṃ śātravān raṇe

07,140.017c dhṛṣṭadyumno 'tha pāñcālyo hṛṣṭarūpam avārayat

07,140.018a tathānyān pāṇḍuputrāṇāṃ samāyātān mahārathān

07,140.018c tāvakā rathino rājan vārayām āsur ojasā

07,140.019a gajārohā gajais tūrṇaṃ saṃnipatya mahāmṛdhe

07,140.019c yodhayantaḥ sma dṛśyante śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,140.020a niśīthe turagā rājann ādravantaḥ parasparam

07,140.020c samadṛśyanta vegena pakṣavanta ivādrayaḥ

07,140.021a sādinaḥ sādibhiḥ sārdhaṃ prāsaśaktyṛṣṭipāṇayaḥ

07,140.021c samāgacchan mahārāja vinadantaḥ pṛthak pṛthak

07,140.022a narās tu bahavas tatra samājagmuḥ parasparam

07,140.022c gadābhir musalaiś caiva nānāśastraiś ca saṃghaśaḥ

07,140.023a kṛtavarmā tu hārdikyo dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,140.023c vārayām āsa saṃkruddho velevodvṛttam arṇavam

07,140.024a yudhiṣṭhiras tu hārdikyaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,140.024c punar vivyādha viṃśatyā tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,140.025a kṛtavarmā tu saṃkruddho dharmaputrasya māriṣa

07,140.025c dhanuś ciccheda bhallena taṃ ca vivyādha saptabhiḥ

07,140.026a athānyad dhanur ādāya dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,140.026c hārdikyaṃ daśabhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat

07,140.027a mādhavas tu raṇe viddho dharmaputreṇa māriṣa

07,140.027c prākampata ca roṣeṇa saptabhiś cārdayac charaiḥ

07,140.028a tasya pārtho dhanuś chittvā hastāvāpaṃ nikṛtya ca

07,140.028c prāhiṇon niśitān bāṇān pañca rājañ śilāśitān

07,140.029a te tasya kavacaṃ bhittvā hemacitraṃ mahādhanam

07,140.029c prāviśan dharaṇīm ugrā valmīkam iva pannagāḥ

07,140.030a akṣṇor nimeṣamātreṇa so 'nyad ādāya kārmukam

07,140.030c vivyādha pāṇḍavaṃ ṣaṣṭyā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ

07,140.031a tasya śaktim ameyātmā pāṇḍavo bhujagopamām

07,140.031c cikṣepa bharataśreṣṭha rathe nyasya mahad dhanuḥ

07,140.032a sā hemacitrā mahatī pāṇḍavena praveritā

07,140.032c nirbhidya dakṣiṇaṃ bāhuṃ prāviśad dharaṇītalam

07,140.033a etasminn eva kāle tu gṛhya pārthaḥ punar dhanuḥ

07,140.033c hārdikyaṃ chādayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,140.034a tatas tu samare śūro vṛṣṇīnāṃ pravaro rathī

07,140.034c vyaśvasūtarathaṃ cakre nimeṣārdhād yudhiṣṭhiram

07,140.035a tatas tu pāṇḍavo jyeṣṭhaḥ khaḍgacarma samādade

07,140.035c tad asya niśitair bāṇair vyadhaman mādhavo raṇe

07,140.036a tomaraṃ tu tato gṛhya svarṇadaṇḍaṃ durāsadam

07,140.036c preṣayat samare tūrṇaṃ hārdikyasya yudhiṣṭhiraḥ

07,140.037a tam āpatantaṃ sahasā dharmarājabhujacyutam

07,140.037c dvidhā ciccheda hārdikyaḥ kṛtahastaḥ smayann iva

07,140.038a tataḥ śaraśatenājau dharmaputram avākirat

07,140.038c kavacaṃ cāsya saṃkruddhaḥ śarais tīkṣṇair adārayat

07,140.039a hārdikyaśarasaṃchinnaṃ kavacaṃ tan mahātmanaḥ

07,140.039c vyaśīryata raṇe rājaṃs tārājālam ivāmbarāt

07,140.040a sa chinnadhanvā virathaḥ śīrṇavarmā śarārditaḥ

07,140.040c apāyāsīd raṇāt tūrṇaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,140.041a kṛtavarmā tu nirjitya dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,140.041c punar droṇasya jugupe cakram eva mahābalaḥ

07,141.001 saṃjaya uvāca

07,141.001a bhūris tu samare rājañ śaineyaṃ rathināṃ varam

07,141.001c āpatantam apāsedhat prapānād iva kuñjaram

07,141.002a athainaṃ sātyakiḥ kruddhaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,141.002c vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ prāsravat tasya śoṇitam

07,141.003a tathaiva kauravo yuddhe śaineyaṃ yuddhadurmadam

07,141.003c daśabhir viśikhais tīkṣṇair avidhyata bhujāntare

07,141.004a tāv anyonyaṃ mahārāja tatakṣāte śarair bhṛśam

07,141.004c krodhasaṃraktanayanau krodhād visphārya kārmuke

07,141.005a tayor āsīn mahārāja śastravṛṣṭiḥ sudāruṇā

07,141.005c kruddhayoḥ sāyakamucor yamāntakanikāśayoḥ

07,141.006a tāv anyonyaṃ śarai rājan pracchādya samare sthitau

07,141.006c muhūrtaṃ caiva tad yuddhaṃ samarūpam ivābhavat

07,141.007a tataḥ kruddho mahārāja śaineyaḥ prahasann iva

07,141.007c dhanuś ciccheda samare kauravyasya mahātmanaḥ

07,141.008a athainaṃ chinnadhanvānaṃ navabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,141.008c vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,141.009a so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrutāpanaḥ

07,141.009c dhanur anyat samādāya sātvataṃ pratyavidhyata

07,141.010a sa viddhvā sātvataṃ bāṇais tribhir eva viśāṃ pate

07,141.010c dhanuś ciccheda bhallena sutīkṣṇena hasann iva

07,141.011a chinnadhanvā mahārāja sātyakiḥ krodhamūrchitaḥ

07,141.011c prajahāra mahāvegāṃ śaktiṃ tasya mahorasi

07,141.012a sa tu śaktyā vibhinnāṅgo nipapāta rathottamāt

07,141.012c lohitāṅga ivākāśād dīptaraśmir yadṛcchayā

07,141.013a taṃ tu dṛṣṭvā hataṃ śūram aśvatthāmā mahārathaḥ

07,141.013c abhyadhāvata vegena śaineyaṃ prati saṃyuge

07,141.013d*1175_01 tiṣṭha tiṣṭheti cābhāṣya śaineyaṃ sa narādhipa

07,141.013e abhyavarṣac charaugheṇa meruṃ vṛṣṭyā yathāmbudaḥ

07,141.014a tam āpatantaṃ saṃrabdhaṃ śaineyasya rathaṃ prati

07,141.014c ghaṭotkaco 'bravīd rājan nādaṃ muktvā mahārathaḥ

07,141.015a tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi

07,141.015c eṣa tvādya haniṣyāmi mahiṣaṃ skandarāḍ iva

07,141.015e yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire

07,141.016a ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ paravīrahā

07,141.016c drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī

07,141.017a rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ

07,141.017c rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ

07,141.018a śaravṛṣṭiṃ tu tāṃ prāptāṃ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,141.018c śātayām āsa samare tarasā drauṇir utsmayan

07,141.019a tataḥ śaraśatais tīkṣṇair marmabhedibhir āśugaiḥ

07,141.019c samācinod rākṣasendraṃ ghaṭotkacam ariṃdama

07,141.020a sa śarair ācitas tena rākṣaso raṇamūrdhani

07,141.020c vyakāśata mahārāja śvāvic chalalito yathā

07,141.021a tataḥ krodhasamāviṣṭo bhaimaseniḥ pratāpavān

07,141.021c śarair avacakartograir drauṇiṃ vajrāśanisvanaiḥ

07,141.022a kṣuraprair ardhacandraiś ca nārācaiḥ saśilīmukhaiḥ

07,141.022c varāhakarṇair nālīkais tīkṣṇaiś cāpi vikarṇibhiḥ

07,141.023a tāṃ śastravṛṣṭim atulāṃ vajrāśanisamasvanām

07,141.023c patantīm upari kruddho drauṇir avyathitendriyaḥ

07,141.024a suduḥsahāṃ śarair ghorair divyāstrapratimantritaiḥ

07,141.024c vyadhamat sa mahātejā mahābhrāṇīva mārutaḥ

07,141.025a tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat

07,141.025c ghorarūpo mahārāja yodhānāṃ harṣavardhanaḥ

07,141.026a tato 'strasaṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samantataḥ

07,141.026c babhau niśāmukhe vyoma khadyotair iva saṃvṛtam

07,141.027a sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ

07,141.027c priyārthaṃ tava putrāṇāṃ rākṣasaṃ samavākirat

07,141.028a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe

07,141.028c vigāḍhe rajanīmadhye śakraprahrādayor iva

07,141.029a tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir drauṇim āhave

07,141.029c jaghānorasi saṃkruddhaḥ kālajvalanasaṃnibhaiḥ

07,141.030a sa tair abhyāyatair viddho rākṣasena mahābalaḥ

07,141.030c cacāla samare drauṇir vātanunna iva drumaḥ

07,141.030e sa moham anusaṃprāpto dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ

07,141.031a tato hāhākṛtaṃ sainyaṃ tava sarvaṃ janādhipa

07,141.031c hataṃ sma menire sarve tāvakās taṃ viśāṃ pate

07,141.032a taṃ tu dṛṣṭvā tathāvastham aśvatthāmānam āhave

07,141.032c pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva siṃhanādaṃ pracakrire

07,141.033a pratilabhya tataḥ saṃjñām aśvatthāmā mahābalaḥ

07,141.033c dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ

07,141.034a mumocākarṇapūrṇena dhanuṣā śaram uttamam

07,141.034c yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam

07,141.035a sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya śarottamaḥ

07,141.035c viveśa vasudhām ugraḥ supuṅkhaḥ pṛthivīpate

07,141.036a so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat

07,141.036c rākṣasendraḥ subalavān drauṇinā raṇamāninā

07,141.037a dṛṣṭvā vimūḍhaṃ haiḍimbaṃ sārathis taṃ raṇājirāt

07,141.037c drauṇeḥ sakāśāt saṃbhrāntas tv apaninye tvarānvitaḥ

07,141.038a tathā tu samare viddhvā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam

07,141.038c nanāda sumahānādaṃ droṇaputro mahābalaḥ

07,141.039a pūjitas tava putraiś ca sarvayodhaiś ca bhārata

07,141.039c vapuṣā pratijajvāla madhyāhna iva bhāskaraḥ

07,141.040a bhīmasenaṃ tu yudhyantaṃ bhāradvājarathaṃ prati

07,141.040c svayaṃ duryodhano rājā pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ

07,141.041a taṃ bhīmaseno navabhiḥ śarair vivyādha māriṣa

07,141.041c duryodhano 'pi viṃśatyā śarāṇāṃ pratyavidhyata

07,141.042a tau sāyakair avacchannāv adṛśyetāṃ raṇājire

07,141.042c meghajālasamācchannau nabhasīvendubhāskarau

07,141.043a atha duryodhano rājā bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ

07,141.043c pañcabhir bharataśreṣṭha tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,141.044a tasya bhīmo dhanuś chittvā dhvajaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ

07,141.044c vivyādha kauravaśreṣṭhaṃ navatyā nataparvaṇām

07,141.045a tato duryodhanaḥ kruddho bhīmasenasya māriṣa

07,141.045a*1176_01 **** **** dhanur anyan mahattaram

07,141.045a*1176_02 gṛhītvā bharataśreṣṭho

07,141.045c cikṣepa sa śarān rājan paśyatāṃ sarvadhanvinām

07,141.046a tān nihatya śarān bhīmo duryodhanadhanuścyutān

07,141.046c kauravaṃ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samārpayat

07,141.047a duryodhanas tu saṃkruddho bhīmasenasya māriṣa

07,141.047c kṣurapreṇa dhanuś chittvā daśabhiḥ pratyavidhyata

07,141.048a athānyad dhanur ādāya bhīmaseno mahābalaḥ

07,141.048c vivyādha nṛpatiṃ tūrṇaṃ saptabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,141.049a tad apy asya dhanuḥ kṣipraṃ ciccheda laghuhastavat

07,141.049c dvitīyaṃ ca tṛtīyaṃ ca caturthaṃ pañcamaṃ tathā

07,141.050a āttam āttaṃ mahārāja bhīmasya dhanur ācchinat

07,141.050c tava putro mahārāja jitakāśī madotkaṭaḥ

07,141.051a sa tadā chidyamāneṣu kārmukeṣu punaḥ punaḥ

07,141.051c śaktiṃ cikṣepa samare sarvapāraśavīṃ śubhām

07,141.051d*1177_01 mṛtyor iva svasāraṃ hi dīptāṃ ketuśikhām iva

07,141.051d*1177_02 sīmantam iva kurvantīṃ nabhaso 'gnisamaprabhām

07,141.052a aprāptām eva tāṃ śaktiṃ tridhā ciccheda kauravaḥ

07,141.052c paśyataḥ sarvalokasya bhīmasya ca mahātmanaḥ

07,141.053a tato bhīmo mahārāja gadāṃ gurvīṃ mahāprabhām

07,141.053c cikṣepāvidhya vegena duryodhanarathaṃ prati

07,141.054a tataḥ sā sahasā vāhāṃs tava putrasya saṃyuge

07,141.054c sārathiṃ ca gadā gurvī mamarda bharatarṣabha

07,141.055a putras tu tava rājendra rathād dhemapariṣkṛtāt

07,141.055c āplutaḥ sahasā yānaṃ nandakasya mahātmanaḥ

07,141.056a tato bhīmo hataṃ matvā tava putraṃ mahāratham

07,141.056c siṃhanādaṃ mahac cakre tarjayann iva kauravān

07,141.057a tāvakāḥ sainikāś cāpi menire nihataṃ nṛpam

07,141.057c tato vicukruśuḥ sarve hā heti ca samantataḥ

07,141.058a teṣāṃ tu ninadaṃ śrutvā trastānāṃ sarvayodhinām

07,141.058c bhīmasenasya nādaṃ ca śrutvā rājan mahātmanaḥ

07,141.059a tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā suyodhanam

07,141.059c abhyavartata vegena yatra pārtho vṛkodaraḥ

07,141.060a pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ sṛñjayāś ca viśāṃ pate

07,141.060c sarvodyogenābhijagmur droṇam eva yuyutsayā

07,141.061a tatrāsīt sumahad yuddhaṃ droṇasyātha paraiḥ saha

07,141.061c ghore tamasi magnānāṃ nighnatām itaretaram

07,142.001 saṃjaya uvāca

07,142.001a sahadevam athāyāntaṃ droṇaprepsuṃ viśāṃ pate

07,142.001c karṇo vaikartano yuddhe vārayām āsa bhārata

07,142.002a sahadevas tu rādheyaṃ viddhvā navabhir āśugaiḥ

07,142.002c punar vivyādha daśabhir niśitair nataparvabhiḥ

07,142.003a taṃ karṇaḥ prativivyādha śatena nataparvaṇām

07,142.003c sajyaṃ cāsya dhanuḥ śīghraṃ ciccheda laghuhastavat

07,142.004a tato 'nyad dhanur ādāya mādrīputraḥ pratāpavān

07,142.004c karṇaṃ vivyādha viṃśatyā tad adbhutam ivābhavat

07,142.005a tasya karṇo hayān hatvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,142.005c sārathiṃ cāsya bhallena drutaṃ ninye yamakṣayam

07,142.006a virathaḥ sahadevas tu khaḍgaṃ carma samādade

07,142.006c tad apy asya śaraiḥ karṇo vyadhamat prahasann iva

07,142.007a tato gurvīṃ mahāghorāṃ hemacitrāṃ mahāgadām

07,142.007c preṣayām āsa samare vaikartanarathaṃ prati

07,142.008a tām āpatantīṃ sahasā sahadevapraveritām

07,142.008c vyaṣṭambhayac charaiḥ karṇo bhūmau cainām apātayat

07,142.009a gadāṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā sahadevas tvarānvitaḥ

07,142.009c śaktiṃ cikṣepa karṇāya tām apy asyācchinac charaiḥ

07,142.010a sasaṃbhramas tatas tūrṇam avaplutya rathottamāt

07,142.010c sahadevo mahārāja dṛṣṭvā karṇaṃ vyavasthitam

07,142.010e rathacakraṃ tato gṛhya mumocādhirathiṃ prati

07,142.011a tam āpatantaṃ sahasā kālacakram ivodyatam

07,142.011c śarair anekasāhasrair acchinat sūtanandanaḥ

07,142.012a tasmiṃs tu vitathe cakre kṛte tena mahātmanā

07,142.012b*1178_01 īṣādaṇḍakayoktrāṃś ca yugāni vividhāni ca

07,142.012b*1178_02 hastyaṅgāni tathāśvāṃś ca mṛtāṃś ca puruṣān bahūn

07,142.012b*1178_03 cikṣepa karṇam uddiśya karṇas tān vyadhamac charaiḥ

07,142.012b*1178_04 sa nirāyudham ātmānaṃ jñātvā mādravatīsutaḥ

07,142.012c vāryamāṇaś ca viśikhaiḥ sahadevo raṇaṃ jahau

07,142.013a tam abhidrutya rādheyo muhūrtād bharatarṣabha

07,142.013c abravīt prahasan vākyaṃ sahadevaṃ viśāṃ pate

07,142.014a mā yudhyasva raṇe vīra viśiṣṭai rathibhiḥ saha

07,142.014c sadṛśair yudhya mādreya vaco me mā viśaṅkithāḥ

07,142.015a athainaṃ dhanuṣo 'greṇa tudan bhūyo 'bravīd vacaḥ

07,142.015c eṣo 'rjuno raṇe yatto yudhyate kurubhiḥ saha

07,142.015e tatra gacchasva mādreya gṛhaṃ vā yadi manyase

07,142.016a evam uktvā tu taṃ karṇo rathena rathināṃ varaḥ

07,142.016c prāyāt pāñcālapāṇḍūnāṃ sainyāni prahasann iva

07,142.017a vadhaprāptaṃ tu mādreyaṃ nāvadhīt samare 'rihā

07,142.017c kuntyāḥ smṛtvā vaco rājan satyasaṃdho mahārathaḥ

07,142.018a sahadevas tato rājan vimanāḥ śarapīḍitaḥ

07,142.018c karṇavākśalyataptaś ca jīvitān niravidyata

07,142.019a āruroha rathaṃ cāpi pāñcālyasya mahātmanaḥ

07,142.019c janamejayasya samare tvarāyukto mahārathaḥ

07,142.020a virāṭaṃ sahasenaṃ tu droṇārthe drutam āgatam

07,142.020c madrarājaḥ śaraugheṇa chādayām āsa dhanvinam

07,142.021a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ samare dṛḍhadhanvinoḥ

07,142.021c yādṛśaṃ hy abhavad rājañ jambhavāsavayoḥ purā

07,142.022a madrarājo mahārāja virāṭaṃ vāhinīpatim

07,142.022c ājaghne tvaritaṃ tīkṣṇaiḥ śatena nataparvaṇām

07,142.023a prativivyādha taṃ rājā navabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,142.023c punaś caiva trisaptatyā bhūyaś caiva śatena ha

07,142.024a tasya madrādhipo hatvā caturo rathavājinaḥ

07,142.024c sūtaṃ dhvajaṃ ca samare rathopasthād apātayat

07,142.025a hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ

07,142.025c tasthau visphārayaṃś cāpaṃ vimuñcaṃś ca śitāñ śarān

07,142.026a śatānīkas tato dṛṣṭvā bhrātaraṃ hatavāhanam

07,142.026c rathenābhyapatat tūrṇaṃ sarvalokasya paśyataḥ

07,142.027a śatānīkam athāyāntaṃ madrarājo mahāmṛdhe

07,142.027c viśikhair bahubhir viddhvā tato ninye yamakṣayam

07,142.028a tasmiṃs tu nihate vīre virāṭo rathasattamaḥ

07,142.028c āruroha rathaṃ tūrṇaṃ tam eva dhvajamālinam

07,142.029a tato visphārya nayane krodhād dviguṇavikramaḥ

07,142.029c madrarājarathaṃ tūrṇaṃ chādayām āsa patribhiḥ

07,142.030a tato madrādhipaḥ kruddhaḥ śatena nataparvaṇām

07,142.030c ājaghānorasi dṛḍhaṃ virāṭaṃ vāhinīpatim

07,142.031a so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat

07,142.031c kaśmalaṃ cāviśat tīvraṃ virāṭo bharatarṣabha

07,142.031e sārathis tam apovāha samare śaravikṣatam

07,142.032a tataḥ sā mahatī senā prādravan niśi bhārata

07,142.032c vadhyamānā śaraśataiḥ śalyenāhavaśobhinā

07,142.033a tāṃ dṛṣṭvā vidrutāṃ senāṃ vāsudevadhanaṃjayau

07,142.033c prāyātāṃ tatra rājendra yatra śalyo vyavasthitaḥ

07,142.034a tau tu pratyudyayau rājan rākṣasendro hy alambusaḥ

07,142.034c aṣṭacakrasamāyuktam āsthāya pravaraṃ ratham

07,142.035a turaṃgamamukhair yuktaṃ piśācair ghoradarśanaiḥ

07,142.035c lohitārdrapatākaṃ taṃ raktamālyavibhūṣitam

07,142.035e kārṣṇāyasamayaṃ ghoram ṛkṣacarmāvṛtaṃ mahat

07,142.036a raudreṇa citrapakṣeṇa vivṛtākṣeṇa kūjatā

07,142.036c dhvajenocchritatuṇḍena gṛdhrarājena rājatā

07,142.037a sa babhau rākṣaso rājan bhinnāñjanacayopamaḥ

07,142.037c rurodhārjunam āyāntaṃ prabhañjanam ivādrirāṭ

07,142.037e kiran bāṇagaṇān rājañ śataśo 'rjunamūrdhani

07,142.038a atitīvram abhūd yuddhaṃ nararākṣasayor mṛdhe

07,142.038b*1179_01 gṛdhrakākabalolūkakaṅkagomāyuharṣaṇam

07,142.038c draṣṭṝṇāṃ prītijananaṃ sarveṣāṃ bharatarṣabha

07,142.038d*1180_01 tau pragṛhya mahāvegau dhanuṣī bhīmanisvane

07,142.038d*1180_02 pracchādayetām anyonyaṃ tatakṣantau maheṣubhiḥ

07,142.038d*1180_03 tatrāsīt suciraṃ kālaṃ yuddhaṃ samam ivābhavat

07,142.038d*1180_04 tataḥ pārtho maheṣvāso divyaṃ viṣphārayan dhanuḥ

07,142.038d*1180_05 āpūrayan diśo bāṇair jyākṣepeṇa vinādayan

07,142.039a tam arjunaḥ śatenaiva patriṇām abhyatāḍayat

07,142.039c navabhiś ca śitair bāṇaiś ciccheda dhvajam ucchritam

07,142.040a sārathiṃ ca tribhir bāṇais tribhir eva triveṇukam

07,142.040c dhanur ekena ciccheda caturbhiś caturo hayān

07,142.040e virathasyodyataṃ khaḍgaṃ śareṇāsya dvidhācchinat

07,142.041a athainaṃ niśitair bāṇaiś caturbhir bharatarṣabha

07,142.041c pārtho 'rdayad rākṣasendraṃ sa viddhaḥ prādravad bhayāt

07,142.042a taṃ vijityārjunas tūrṇaṃ droṇāntikam upāyayau

07,142.042c kirañ śaragaṇān rājan naravāraṇavājiṣu

07,142.043a vadhyamānā mahārāja pāṇḍavena yaśasvinā

07,142.043c sainikā nyapatann urvyāṃ vātanunnā iva drumāḥ

07,142.044a teṣu tūtsādyamāneṣu phalgunena mahātmanā

07,142.044c saṃprādravad balaṃ sarvaṃ putrāṇāṃ te viśāṃ pate

07,143.001 saṃjaya uvāca

07,143.001a śatānīkaṃ śarais tūrṇaṃ nirdahantaṃ camūṃ tava

07,143.001c citrasenas tava suto vārayām āsa bhārata

07,143.002a nākuliś citrasenaṃ tu nārācenārdayad bhṛśam

07,143.002c sa ca taṃ prativivyādha daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,143.003a citraseno mahārāja śatānīkaṃ punar yudhi

07,143.003c navabhir niśitair bāṇair ājaghāna stanāntare

07,143.004a nākulis tasya viśikhair varma saṃnataparvabhiḥ

07,143.004c gātrāt saṃcyāvayām āsa tad adbhutam ivābhavat

07,143.005a so 'petavarmā putras te virarāja bhṛśaṃ nṛpa

07,143.005c utsṛjya kāle rājendra nirmokam iva pannagaḥ

07,143.006a tato 'sya niśitair bāṇair dhvajaṃ ciccheda nākuliḥ

07,143.006c dhanuś caiva mahārāja yatamānasya saṃyuge

07,143.007a sa chinnadhanvā samare vivarmā ca mahārathaḥ

07,143.007c dhanur anyan mahārāja jagrāhārividāraṇam

07,143.008a tatas tūrṇaṃ citraseno nākuliṃ navabhiḥ śaraiḥ

07,143.008c vivyādha samare kruddho bharatānāṃ mahārathaḥ

07,143.009a śatānīko 'tha saṃkruddhaś citrasenasya māriṣa

07,143.009c jaghāna caturo vāhān sārathiṃ ca narottamaḥ

07,143.010a avaplutya rathāt tasmāc citraseno mahārathaḥ

07,143.010c nākuliṃ pañcaviṃśatyā śarāṇām ārdayad balī

07,143.011a tasya tat kurvataḥ karma nakulasya suto raṇe

07,143.011c ardhacandreṇa ciccheda cāpaṃ ratnavibhūṣitam

07,143.012a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ

07,143.012c āruroha rathaṃ tūrṇaṃ hārdikyasya mahātmanaḥ

07,143.013a drupadaṃ tu sahānīkaṃ droṇaprepsuṃ mahāratham

07,143.013c vṛṣaseno 'bhyayāt tūrṇaṃ kirañ śaraśatais tadā

07,143.014a yajñasenas tu samare karṇaputraṃ mahāratham

07,143.014c ṣaṣṭyā śarāṇāṃ vivyādha bāhvor urasi cānagha

07,143.015a vṛṣasenas tu saṃkruddho yajñasenaṃ rathe sthitam

07,143.015c bahubhiḥ sāyakais tīkṣṇair ājaghāna stanāntare

07,143.016a tāv ubhau śaranunnāṅgau śarakaṇṭakinau raṇe

07,143.016c vyabhrājetāṃ mahārāja śvāvidhau śalalair iva

07,143.017a rukmapuṅkhair ajihmāgraiḥ śaraiś chinnatanucchadau

07,143.017c rudhiraughapariklinnau vyabhrājetāṃ mahāmṛdhe

07,143.018a tapanīyanibhau citrau kalpavṛkṣāv ivādbhutau

07,143.018c kiṃśukāv iva cotphullau vyakāśetāṃ raṇājire

07,143.019a vṛṣasenas tato rājan navabhir drupadaṃ śaraiḥ

07,143.019c viddhvā vivyādha saptatyā punaś cānyais tribhiḥ śaraiḥ

07,143.019d*1181_01 vṛṣasenaśarair nunno vyapayāsīn mahīpatiḥ

07,143.020a tataḥ śarasahasrāṇi vimuñcan vibabhau tadā

07,143.020c karṇaputro mahārāja varṣamāṇa ivāmbudaḥ

07,143.020d*1182_01 drupadas tu tataḥ kruddho vṛṣasenasya kārmukam

07,143.020d*1182_02 dvidhā ciccheda bhallena pītena niśitena ca

07,143.020d*1182_03 so 'nyat kārmukam ādāya rukmabaddhaṃ navaṃ dṛḍham

07,143.020d*1182_04 tūṇād ākṛṣya vimalaṃ bhallaṃ pītaṃ śitaṃ dṛḍham

07,143.020d*1182_05 kārmuke yojayitvā taṃ drupadaṃ saṃnirīkṣya ca

07,143.020d*1182_06 ākarṇapūrṇaṃ mumuce trāsayan sarvasomakān

07,143.020d*1182_07 hṛdayaṃ tasya bhittvā ca jagāma vasudhātalam

07,143.020d*1182_08 kaśmalaṃ prāviśad rājā vṛṣasenaśarāhataḥ

07,143.020d*1182_09 sārathis tam apovāha smaran sārathiceṣṭitam

07,143.020d*1182_10 tasmin prabhagne rājendra pāñcālānāṃ mahārathe

07,143.021a tatas tu drupadānīkaṃ śaraiś chinnatanucchadam

07,143.021c saṃprādravad raṇe rājan niśīthe bhairave sati

07,143.022a pradīpair hi parityaktair jvaladbhis taiḥ samantataḥ

07,143.022c vyarājata mahī rājan vītābhrā dyaur iva grahaiḥ

07,143.023a tathāṅgadair nipatitair vyarājata vasuṃdharā

07,143.023c prāvṛṭkāle mahārāja vidyudbhir iva toyadaḥ

07,143.024a tataḥ karṇasutatrastāḥ somakā vipradudruvuḥ

07,143.024c yathendrabhayavitrastā dānavās tārakāmaye

07,143.025a tenārdyamānāḥ samare dravamāṇāś ca somakāḥ

07,143.025c vyarājanta mahārāja pradīpair avabhāsitāḥ

07,143.026a tāṃs tu nirjitya samare karṇaputro vyarocata

07,143.026c madhyaṃdinam anuprāpto gharmāṃśur iva bhārata

07,143.027a teṣu rājasahasreṣu tāvakeṣu pareṣu ca

07,143.027c eka eva jvalaṃs tasthau vṛṣasenaḥ pratāpavān

07,143.028a sa vijitya raṇe śūrān somakānāṃ mahārathān

07,143.028c jagāma tvaritas tatra yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

07,143.029a prativindhyam atha kruddhaṃ pradahantaṃ raṇe ripūn

07,143.029c duḥśāsanas tava sutaḥ pratyudgacchan mahārathaḥ

07,143.030a tayoḥ samāgamo rājaṃś citrarūpo babhūva ha

07,143.030c vyapetajalade vyomni budhabhārgavayor iva

07,143.031a prativindhyaṃ tu samare kurvāṇaṃ karma duṣkaram

07,143.031b*1183_01 apūjayan mahārāja tava sainye mahārathāḥ

07,143.031c duḥśāsanas tribhir bāṇair lalāṭe samavidhyata

07,143.032a so 'tividdho balavatā putreṇa tava dhanvinā

07,143.032c virarāja mahābāhuḥ saśṛṅga iva parvataḥ

07,143.033a duḥśāsanaṃ tu samare prativindhyo mahārathaḥ

07,143.033c navabhiḥ sāyakair viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ

07,143.034a tatra bhārata putras te kṛtavān karma duṣkaram

07,143.034c prativindhyahayān ugraiḥ pātayām āsa yac charaiḥ

07,143.035a sārathiṃ cāsya bhallena dhvajaṃ ca samapātayat

07,143.035c rathaṃ ca śataśo rājan vyadhamat tasya dhanvinaḥ

07,143.036a patākāś ca sa tūṇīrān raśmīn yoktrāṇi cābhibho

07,143.036c ciccheda tilaśaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,143.037a virathaḥ sa tu dharmātmā dhanuṣpāṇir avasthitaḥ

07,143.037c ayodhayat tava sutaṃ kirañ śaraśatān bahūn

07,143.038a kṣurapreṇa dhanus tasya ciccheda kṛtahastavat

07,143.038c athainaṃ daśabhir bhallaiś chinnadhanvānam ārdayat

07,143.039a taṃ dṛṣṭvā virathaṃ tatra bhrātaro 'sya mahārathāḥ

07,143.039c anvavartanta vegena mahatyā senayā saha

07,143.040a āplutaḥ sa tato yānaṃ sutasomasya bhāsvaram

07,143.040c dhanur gṛhya mahārāja vivyādha tanayaṃ tava

07,143.041a tatas tu tāvakāḥ sarve parivārya sutaṃ tava

07,143.041c abhyavartanta saṃgrāme mahatyā senayā vṛtāḥ

07,143.042a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata

07,143.042c niśīthe dāruṇe kāle yamarāṣṭravivardhanam

07,144.001 saṃjaya uvāca

07,144.001a nakulaṃ rabhasaṃ yuddhe nighnantaṃ vāhinīṃ tava

07,144.001c abhyayāt saubalaḥ kruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,144.002a kṛtavairau tu tau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau

07,144.002c śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ

07,144.003a yathaiva saubalaḥ kṣipraṃ śaravarṣāṇi muñcati

07,144.003c tathaiva nakulo rājañ śikṣāṃ saṃdarśayan yudhi

07,144.004a tāv ubhau samare śūrau śarakaṇṭakinau tadā

07,144.004c vyarājetāṃ mahārāja kaṇṭakair iva śālmalī

07,144.005a sujihmaṃ prekṣamāṇau ca rājan vivṛtalocanau

07,144.005c krodhasaṃraktanayanau nirdahantau parasparam

07,144.006a syālas tu tava saṃkruddho mādrīputraṃ hasann iva

07,144.006c karṇinaikena vivyādha hṛdaye niśitena ha

07,144.007a nakulas tu bhṛśaṃ viddhaḥ syālena tava dhanvinā

07,144.007c niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ cainam āviśat

07,144.008a atyantavairiṇaṃ dṛptaṃ dṛṣṭvā śatruṃ tathāgatam

07,144.008c nanāda śakunī rājaṃs tapānte jalado yathā

07,144.009a pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ

07,144.009c abhyayāt saubalaṃ bhūyo vyāttānana ivāntakaḥ

07,144.010a saṃkruddhaḥ śakuniṃ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha

07,144.010c punaś caiva śatenaiva nārācānāṃ stanāntare

07,144.011a tato 'sya saśaraṃ cāpaṃ muṣṭideśe sa cicchide

07,144.011c dhvajaṃ ca tvaritaṃ chittvā rathād bhūmāv apātayat

07,144.011d*1184_01 viśikhena ca tīkṣṇena pītena niśitena ca

07,144.011d*1184_02 ūrū nirbhidya caikena nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ

07,144.011d*1184_03 śyenaṃ sapakṣaṃ vyādhena pātayām āsa taṃ tadā

07,144.012a so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat

07,144.012b*1185_01 dhvajayaṣṭiṃ pariṣvajya kāminīṃ kāmuko yathā

07,144.012c taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā syālaṃ tavānagha

07,144.012e apovāha rathenāśu sārathir dhvajinīmukhāt

07,144.013a tataḥ saṃcukruśuḥ pārthā ye ca teṣāṃ padānugāḥ

07,144.013c nirjitya ca raṇe śatrūn nakulaḥ śatrutāpanaḥ

07,144.013e abravīt sārathiṃ kruddho droṇānīkāya māṃ vaha

07,144.014a tasya tad vacanaṃ śrutvā mādrīputrasya dhīmataḥ

07,144.014c prāyāt tena raṇe rājan yena droṇo 'nvayudhyata

07,144.015a śikhaṇḍinaṃ tu samare droṇaprepsuṃ viśāṃ pate

07,144.015c kṛpaḥ śāradvato yattaḥ pratyudgacchat suvegitaḥ

07,144.016a gautamaṃ drutam āyāntaṃ droṇāntikam ariṃdamam

07,144.016c vivyādha navabhir bhallaiḥ śikhaṇḍī prahasann iva

07,144.017a tam ācāryo mahārāja viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,144.017c punar vivyādha viṃśatyā putrāṇāṃ priyakṛt tava

07,144.018a mahad yuddhaṃ tayor āsīd ghorarūpaṃ viśāṃ pate

07,144.018c yathā devāsure yuddhe śambarāmararājayoḥ

07,144.019a śarajālāvṛtaṃ vyoma cakratus tau mahārathau

07,144.019b*1186_01 meghāv iva tapāpāye vīrau samaradurmadau

07,144.019c prakṛtyā ghorarūpaṃ tad āsīd ghorataraṃ punaḥ

07,144.020a rātriś ca bharataśreṣṭha yodhānāṃ yuddhaśālinām

07,144.020c kālarātrinibhā hy āsīd ghorarūpā bhayāvahā

07,144.021a śikhaṇḍī tu mahārāja gautamasya mahad dhanuḥ

07,144.021c ardhacandreṇa ciccheda sajyaṃ saviśikhaṃ tadā

07,144.022a tasya kruddhaḥ kṛpo rājañ śaktiṃ cikṣepa dāruṇām

07,144.022c svarṇadaṇḍām akuṇṭhāgrāṃ karmāraparimārjitām

07,144.023a tām āpatantīṃ ciccheda śikhaṇḍī bahubhiḥ śaraiḥ

07,144.023c sāpatan medinīṃ dīptā bhāsayantī mahāprabhā

07,144.024a athānyad dhanur ādāya gautamo rathināṃ varaḥ

07,144.024c prācchādayac chitair bāṇair mahārāja śikhaṇḍinam

07,144.025a sa chādyamānaḥ samare gautamena yaśasvinā

07,144.025c vyaṣīdata rathopasthe śikhaṇḍī rathināṃ varaḥ

07,144.026a sīdantaṃ cainam ālokya kṛpaḥ śāradvato yudhi

07,144.026c ājaghne bahubhir bāṇair jighāṃsann iva bhārata

07,144.027a vimukhaṃ taṃ raṇe dṛṣṭvā yājñaseniṃ mahāratham

07,144.027c pāñcālāḥ somakāś caiva parivavruḥ samantataḥ

07,144.028a tathaiva tava putrāś ca parivavrur dvijottamam

07,144.028c mahatyā senayā sārdhaṃ tato yuddham abhūt punaḥ

07,144.029a rathānāṃ ca raṇe rājann anyonyam abhidhāvatām

07,144.029c babhūva tumulaḥ śabdo meghānāṃ nadatām iva

07,144.030a dravatāṃ sādināṃ caiva gajānāṃ ca viśāṃ pate

07,144.030c anyonyam abhito rājan krūram āyodhanaṃ babhau

07,144.031a pattīnāṃ dravatāṃ caiva padaśabdena medinī

07,144.031c akampata mahārāja bhayatrasteva cāṅganā

07,144.032a rathā rathān samāsādya pradrutā vegavattaram

07,144.032c nyagṛhṇan bahavo rājañ śalabhān vāyasā iva

07,144.033a tathā gajān prabhinnāṃś ca suprabhinnā mahāgajāḥ

07,144.033c tasminn eva pade yattā nigṛhṇanti sma bhārata

07,144.034a sādī sādinam āsādya padātī ca padātinam

07,144.034c samāsādya raṇe 'nyonyaṃ saṃrabdhā nāticakramuḥ

07,144.035a dhāvatāṃ dravatāṃ caiva punar āvartatām api

07,144.035c babhūva tatra sainyānāṃ śabdaḥ sutumulo niśi

07,144.036a dīpyamānāḥ pradīpāś ca rathavāraṇavājiṣu

07,144.036c adṛśyanta mahārāja maholkā iva khāc cyutāḥ

07,144.037a sā niśā bharataśreṣṭha pradīpair avabhāsitā

07,144.037c divasapratimā rājan babhūva raṇamūrdhani

07,144.038a ādityena yathā vyāptaṃ tamo loke praṇaśyati

07,144.038c tathā naṣṭaṃ tamo ghoraṃ dīpair dīptair alaṃkṛtam

07,144.038d*1187_01 divaṃ ca pṛthivīṃ caiva diśaś ca pradiśas tathā

07,144.038d*1187_02 rajasā tamasā vyāptā dyotitāḥ prabhayā punaḥ

07,144.039a śastrāṇāṃ kavacānāṃ ca maṇīnāṃ ca mahātmanām

07,144.039c antardadhuḥ prabhāḥ sarvā dīpais tair avabhāsitāḥ

07,144.040a tasmin kolāhale yuddhe vartamāne niśāmukhe

07,144.040b*1188_01 na ke cid vidurātmānam ayam asmīti bhārata

07,144.040c avadhīt samare putraṃ pitā bharatasattama

07,144.041a putraś ca pitaraṃ mohāt sakhāyaṃ ca sakhā tathā

07,144.041c saṃbandhinaṃ ca saṃbandhī svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ

07,144.042a sve svān pare parāṃś cāpi nijaghnur itaretaram

07,144.042c nirmaryādam abhūd yuddhaṃ rātrau ghoraṃ bhayāvaham

07,145.001 saṃjaya uvāca

07,145.001a tasmin sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe

07,145.001c dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam evābhyavartata

07,145.002a saṃmṛjāno dhanuḥ śreṣṭhaṃ jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ

07,145.002c abhyavartata droṇasya rathaṃ rukmavibhūṣitam

07,145.003a dhṛṣṭadyumnaṃ tadāyāntaṃ droṇasyāntacikīrṣayā

07,145.003c parivavrur mahārāja pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,145.004a tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā droṇam ācāryasattamam

07,145.004c putrās te sarvato yattā rarakṣur droṇam āhave

07,145.005a balārṇavau tatas tau tu sameyātāṃ niśāmukhe

07,145.005c vātoddhūtau kṣubdhasattvau bhairavau sāgarāv iva

07,145.006a tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ pañcabhiḥ śaraiḥ

07,145.006c vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca

07,145.007a taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā viddhvā bhārata saṃyuge

07,145.007c cicchedānyena bhallena dhanur asya mahāprabham

07,145.008a dhṛṣṭadyumnas tu nirviddho droṇena bharatarṣabha

07,145.008c utsasarja dhanus tūrṇaṃ saṃdaśya daśanacchadam

07,145.009a tataḥ kruddho mahārāja dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān

07,145.009c ādade 'nyad dhanuḥ śreṣṭhaṃ droṇasyāntacikīrṣayā

07,145.010a vikṛṣya ca dhanuś citram ākarṇāt paravīrahā

07,145.010c droṇasyāntakaraṃ ghoraṃ vyasṛjat sāyakaṃ tataḥ

07,145.011a sa visṛṣṭo balavatā śaro ghoro mahāmṛdhe

07,145.011c bhāsayām āsa tat sainyaṃ divākara ivoditaḥ

07,145.012a taṃ dṛṣṭvā tu śaraṃ ghoraṃ devagandharvamānavāḥ

07,145.012c svasty astu samare rājan droṇāyety abruvan vacaḥ

07,145.013a taṃ tu sāyakam aprāptam ācāryasya rathaṃ prati

07,145.013c karṇo dvādaśadhā rājaṃś ciccheda kṛtahastavat

07,145.014a sa chinno bahudhā rājan sūtaputreṇa māriṣa

07,145.014c nipapāta śaras tūrṇaṃ nikṛttaḥ karṇasāyakaiḥ

07,145.015a chittvā tu samare bāṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,145.015c dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe karṇo vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

07,145.016a pañcabhir droṇaputras tu svayaṃ droṇaś ca saptabhiḥ

07,145.016c śalyaś ca navabhir bāṇais tribhir duḥśāsanas tathā

07,145.017a duryodhanaś ca viṃśatyā śakuniś cāpi pañcabhiḥ

07,145.017c pāñcālyaṃ tvaritāvidhyan sarva eva mahārathāḥ

07,145.018a sa viddhaḥ saptabhir vīrair droṇatrāṇārtham āhave

07,145.018c sarvān asaṃbhramād rājan pratyavidhyat tribhis tribhiḥ

07,145.018e droṇaṃ drauṇiṃ ca karṇaṃ ca vivyādha tava cātmajam

07,145.019a te viddhvā dhanvinā tena dhṛṣṭadyumnaṃ punar mṛdhe

07,145.019c vivyadhuḥ pañcabhis tūrṇam ekaiko rathināṃ varaḥ

07,145.020a drumasenas tu saṃkruddho rājan vivyādha patriṇā

07,145.020c tribhiś cānyaiḥ śarais tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,145.021a sa tu taṃ prativivyādha tribhis tīkṣṇair ajihmagaiḥ

07,145.021c svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ prāṇāntakaraṇair yudhi

07,145.022a bhallenānyena tu punaḥ suvarṇojjvalakuṇḍalam

07,145.022c unmamātha śiraḥ kāyād drumasenasya vīryavān

07,145.023a tacchiro nyapatad bhūmau saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaṃ raṇe

07,145.023c mahāvātasamuddhūtaṃ pakvaṃ tālaphalaṃ yathā

07,145.023d*1189_01 dyumatsenaṃ hataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān

07,145.023d*1189_02 karṇam abhyadravad rājan sāyakair bahubhiḥ śitaiḥ

07,145.024a tāṃś ca viddhvā punar vīrān vīraḥ suniśitaiḥ śaraiḥ

07,145.024c rādheyasyācchinad bhallaiḥ kārmukaṃ citrayodhinaḥ

07,145.025a na tu tan mamṛṣe karṇo dhanuṣaś chedanaṃ tathā

07,145.025c nikartanam ivātyugro lāṅgūlasya yathā hariḥ

07,145.026a so 'nyad dhanuḥ samādāya krodharaktekṣaṇaḥ śvasan

07,145.026c abhyavarṣac charaughais taṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahābalam

07,145.027a dṛṣṭvā tu karṇaṃ saṃrabdhaṃ te vīrāḥ ṣaḍ ratharṣabhāḥ

07,145.027c pāñcālyaputraṃ tvaritāḥ parivavrur jighāṃsayā

07,145.028a ṣaṇṇāṃ yodhapravīrāṇāṃ tāvakānāṃ puraskṛtam

07,145.028c mṛtyor āsyam anuprāptaṃ dhṛṣṭadyumnam amaṃsmahi

07,145.029a etasminn eva kāle tu dāśārho vikirañ śarān

07,145.029c dhṛṣṭadyumnaṃ parākrāntaṃ sātyakiḥ pratyapadyata

07,145.030a tam āyāntaṃ maheṣvāsaṃ sātyakiṃ yuddhadurmadam

07,145.030c rādheyo daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad ajihmagaiḥ

07,145.031a taṃ sātyakir mahārāja vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

07,145.031c paśyatāṃ sarvavīrāṇāṃ mā gās tiṣṭheti cābravīt

07,145.032a sa sātyakes tu balinaḥ karṇasya ca mahātmanaḥ

07,145.032c āsīt samāgamo ghoro balivāsavayor iva

07,145.033a trāsayaṃs talaghoṣeṇa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ

07,145.033c rājīvalocanaṃ karṇaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata

07,145.034a kampayann iva ghoṣeṇa dhanuṣo vasudhāṃ balī

07,145.034c sūtaputro mahārāja sātyakiṃ pratyayodhayat

07,145.035a vipāṭhakarṇinārācair vatsadantaiḥ kṣurair api

07,145.035c karṇaḥ śaraśataiś cāpi śaineyaṃ pratyavidhyata

07,145.036a tathaiva yuyudhāno 'pi vṛṣṇīnāṃ pravaro rathaḥ

07,145.036c abhyavarṣac charaiḥ karṇaṃ tad yuddham abhavat samam

07,145.037a tāvakāś ca mahārāja karṇaputraś ca daṃśitaḥ

07,145.037c sātyakiṃ vivyadhus tūrṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ

07,145.038a astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ karṇasya cābhibho

07,145.038c avidhyat sātyakiḥ kruddho vṛṣasenaṃ stanāntare

07,145.039a tena bāṇena nirviddho vṛṣaseno viśāṃ pate

07,145.039c nyapatat sa rathe mūḍho dhanur utsṛjya vīryavān

07,145.040a tataḥ karṇo hataṃ matvā vṛṣasenaṃ mahārathaḥ

07,145.040c putraśokābhisaṃtaptaḥ sātyakiṃ pratyapīḍayat

07,145.041a pīḍyamānas tu karṇena yuyudhāno mahārathaḥ

07,145.041c vivyādha bahubhiḥ karṇaṃ tvaramāṇaḥ punaḥ punaḥ

07,145.042a sa karṇaṃ daśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ ca saptabhiḥ

07,145.042c sahastāvāpadhanuṣī tayoś ciccheda sātvataḥ

07,145.043a tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā śatrubhayaṃkare

07,145.043c yuyudhānam avidhyetāṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ

07,145.044a vartamāne tu saṃgrāme tasmin vīravarakṣaye

07,145.044c atīva śuśruve rājan gāṇḍīvasya mahāsvanaḥ

07,145.045a śrutvā tu rathanirghoṣaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam

07,145.045c sūtaputro 'bravīd rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ

07,145.046a eṣa sarvāñ śibīn hatvā mukhyaśaś ca nararṣabhān

07,145.046c pauravāṃś ca maheṣvāsān gāṇḍīvaninado mahān

07,145.046c*1190_01 **** **** vikṣipann uttamaṃ dhanuḥ

07,145.046c*1190_02 pārthas tatraiva niyataṃ

07,145.047a śrūyate rathaghoṣaś ca vāsavasyeva nardataḥ

07,145.047c karoti pāṇḍavo vyaktaṃ karmaupayikam ātmanaḥ

07,145.048a eṣā vidīryate rājan bahudhā bhāratī camūḥ

07,145.048c viprakīrṇāny anīkāni nāvatiṣṭhanti karhi cit

07,145.049a vāteneva samuddhūtam abhrajālaṃ vidīryate

07,145.049c savyasācinam āsādya bhinnā naur iva sāgare

07,145.050a dravatāṃ yodhamukhyānāṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ

07,145.050c viddhānāṃ śataśo rājañ śrūyate ninado mahān

07,145.050e niśīthe rājaśārdūla stanayitnor ivāmbare

07,145.051a hāhākāraravāṃś caiva siṃhanādāṃś ca puṣkalān

07,145.051c śṛṇu śabdān bahuvidhān arjunasya rathaṃ prati

07,145.052a ayaṃ madhye sthito 'smākaṃ sātyakiḥ sātvatādhamaḥ

07,145.052c iha cel labhyate lakṣyaṃ kṛtsnāñ jeṣyāmahe parān

07,145.053a eṣa pāñcālarājasya putro droṇena saṃgataḥ

07,145.053c sarvataḥ saṃvṛto yodhai rājan puruṣasattamaiḥ

07,145.054a sātyakiṃ yadi hanyāmo dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam

07,145.054c asaṃśayaṃ mahārāja dhruvo no vijayo bhavet

07,145.055a saubhadravad imau vīrau parivārya mahārathau

07,145.055c prayatāmo mahārāja nihantuṃ vṛṣṇipārṣatau

07,145.056a savyasācī puro 'bhyeti droṇānīkāya bhārata

07,145.056c saṃsaktaṃ sātyakiṃ jñātvā bahubhiḥ kurupuṃgavaiḥ

07,145.057a tatra gacchantu bahavaḥ pravarā rathasattamāḥ

07,145.057c yāvat pārtho na jānāti sātyakiṃ bahubhir vṛtam

07,145.058a te tvaradhvaṃ yathā śūrāḥ śarāṇāṃ mokṣaṇe bhṛśam

07,145.058c yathā tūrṇaṃ vrajaty eṣa paralokāya mādhavaḥ

07,145.058d*1191_01 tathā kuru mahārāja sunītyā suprayuktayā

07,145.059a karṇasya matam ājñāya putras te prāha saubalam

07,145.059c yathendraḥ samare rājan prāha viṣṇuṃ yaśasvinam

07,145.060a vṛtaḥ sahasrair daśabhir gajānām anivartinām

07,145.060c rathaiś ca daśasāhasrair vṛto yāhi dhanaṃjayam

07,145.061a duḥśāsano durviṣahaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ

07,145.061c ete tvām anuyāsyanti pattibhir bahubhir vṛtāḥ

07,145.062a jahi kṛṣṇau mahābāho dharmarājaṃ ca mātula

07,145.062c nakulaṃ sahadevaṃ ca bhīmasenaṃ ca bhārata

07,145.063a devānām iva devendre jayāśā me tvayi sthitā

07,145.063c jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ

07,145.064a evam ukto yayau pārthān putreṇa tava saubalaḥ

07,145.064c mahatyā senayā sārdhaṃ tava putrais tathā vibho

07,145.065a priyārthaṃ tava putrāṇāṃ didhakṣuḥ pāṇḍunandanān

07,145.065c tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha

07,145.066a prayāte saubale rājan pāṇḍavānām anīkinīm

07,145.066c balena mahatā yuktaḥ sūtaputras tu sātvatam

07,145.067a abhyayāt tvaritaṃ yuddhe kirañ śaraśatān bahūn

07,145.067c tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ paryavārayan

07,145.067d*1192_01 bhāradvājas tato gatvā dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati

07,145.068a mahad yuddhaṃ tadāsīt tu droṇasya niśi bhārata

07,145.068c dhṛṣṭadyumnena śūreṇa pāñcālaiś ca mahātmanaḥ

07,146.001 saṃjaya uvāca

07,146.001a tatas te prādravan sarve tvaritā yuddhadurmadāḥ

07,146.001c amṛṣyamāṇāḥ saṃrabdhā yuyudhānarathaṃ prati

07,146.002a te rathaiḥ kalpitai rājan hemarūpyavibhūṣitaiḥ

07,146.002c sādibhiś ca gajaiś caiva parivavruḥ sma sātvatam

07,146.003a athainaṃ koṣṭhakīkṛtya sarvatas te mahārathāḥ

07,146.003c siṃhanādāṃs tadā cakrus tarjayantaḥ sma sātyakim

07,146.004a te 'bhyavarṣañ śarais tīkṣṇaiḥ sātyakiṃ satyavikramam

07,146.004c tvaramāṇā mahāvīryā mādhavasya vadhaiṣiṇaḥ

07,146.005a tān dṛṣṭvā patatas tūrṇaṃ śaineyaḥ paravīrahā

07,146.005c pratyagṛhṇān mahābāhuḥ pramuñcan viśikhān bahūn

07,146.006a tatra vīro maheṣvāsaḥ sātyakir yuddhadurmadaḥ

07,146.006c nicakarta śirāṃsy ugraiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,146.007a hastihastān hayagrīvān bāhūn api ca sāyudhān

07,146.007c kṣurapraiḥ pātayām āsa tāvakānāṃ sa mādhavaḥ

07,146.008a patitaiś cāmaraiś caiva śvetacchatraiś ca bhārata

07,146.008c babhūva dharaṇī pūrṇā nakṣatrair dyaur iva prabho

07,146.009a teṣāṃ tu yuyudhānena yudhyatāṃ yudhi bhārata

07,146.009c babhūva tumulaḥ śabdaḥ pretānām iva krandatām

07,146.010a tena śabdena mahatā pūritāsīd vasuṃdharā

07,146.010c rātriḥ samabhavac caiva tīvrarūpā bhayāvahā

07,146.011a dīryamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā yuyudhānaśarāhatam

07,146.011c śrutvā ca vipulaṃ nādaṃ niśīthe lomaharṣaṇam

07,146.012a sutas tavābravīd rājan sārathiṃ rathināṃ varaḥ

07,146.012c yatraiṣa śabdas tatrāśvāṃś codayeti punaḥ punaḥ

07,146.013a tena saṃcodyamānas tu tatas tāṃs turagottamān

07,146.013c sūtaḥ saṃcodayām āsa yuyudhānarathaṃ prati

07,146.014a tato duryodhanaḥ kruddho dṛḍhadhanvā jitaklamaḥ

07,146.014c śīghrahastaś citrayodhī yuyudhānam upādravat

07,146.015a tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair māṃsaśoṇitabhojanaiḥ

07,146.015c duryodhanaṃ dvādaśabhir mādhavaḥ pratyavidhyata

07,146.016a duryodhanas tena tathā pūrvam evārditaḥ śaraiḥ

07,146.016c śaineyaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad amarṣitaḥ

07,146.017a tataḥ samabhavad yuddham ākulaṃ bharatarṣabha

07,146.017c pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ bhāratānāṃ ca dāruṇam

07,146.018a śaineyas tu raṇe kruddhas tava putraṃ mahāratham

07,146.018c sāyakānām aśītyā tu vivyādhorasi bhārata

07,146.019a tato 'sya vāhān samare śarair ninye yamakṣayam

07,146.019c sārathiṃ ca rathāt tūrṇaṃ pātayām āsa patriṇā

07,146.020a hatāśve tu rathe tiṣṭhan putras tava viśāṃ pate

07,146.020c mumoca niśitān bāṇāñ śaineyasya rathaṃ prati

07,146.021a śarān pañcāśatas tāṃs tu śaineyaḥ kṛtahastavat

07,146.021c ciccheda samare rājan preṣitāṃs tanayena te

07,146.022a athāpareṇa bhallena muṣṭideśe mahad dhanuḥ

07,146.022c ciccheda rabhaso yuddhe tava putrasya māriṣa

07,146.023a viratho vidhanuṣkaś ca sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ

07,146.023c āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāsvaraṃ kṛtavarmaṇaḥ

07,146.024a duryodhane parāvṛtte śaineyas tava vāhinīm

07,146.024c drāvayām āsa viśikhair niśāmadhye viśāṃ pate

07,146.025a śakuniś cārjunaṃ rājan parivārya samantataḥ

07,146.025c rathair anekasāhasrair gajaiś caiva sahasraśaḥ

07,146.025e tathā hayasahasraiś ca tumulaṃ sarvato 'karot

07,146.026a te mahāstrāṇi divyāni vikiranto 'rjunaṃ prati

07,146.026c arjunaṃ yodhayanti sma kṣatriyāḥ kālacoditāḥ

07,146.027a tāny arjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām

07,146.027c pratyavārayad āyastaḥ prakurvan vipulaṃ kṣayam

07,146.028a tatas tu samare śūraḥ śakuniḥ saubalas tadā

07,146.028c vivyādha niśitair bāṇair arjunaṃ prahasann iva

07,146.028d*1193_01 tato 'rjunam arighnaṃ taṃ vivyādha yudhi saubalaḥ

07,146.028d*1193_02 roṣatāmrekṣaṇaḥ kruddho viṃśatyā sāyakair bhṛśam

07,146.029a punaś caiva śatenāsya saṃrurodha mahāratham

07,146.029c tam arjunas tu viṃśatyā vivyādha yudhi bhārata

07,146.030a athetarān maheṣvāsāṃs tribhis tribhir avidhyata

07,146.030c saṃvārya tān bāṇagaṇair yudhi rājan dhanaṃjayaḥ

07,146.030e avadhīt tāvakān yodhān vajrapāṇir ivāsurān

07,146.031a bhujaiś chinnair mahārāja śarīraiś ca sahasraśaḥ

07,146.031c samāstīrṇā dharā tatra babhau puṣpair ivācitā

07,146.031d*1194_01 śirobhiḥ sakirīṭaiś ca sunasaiś cārukuṇḍalaiḥ

07,146.031d*1194_02 saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaiḥ krodhāt tathaivoddhṛtalocanaiḥ

07,146.031d*1194_03 niṣkacūḍāmaṇidharaiḥ kṣatriyāṇāṃ priyaṃvadaiḥ

07,146.031d*1194_04 paṅkajair iva vinyastaiḥ patitair vibabhau mahī

07,146.031d*1194_05 kṛtvā tat karma bībhatsur ugram ugraparākramaḥ

07,146.032a sa viddhvā śakuniṃ bhūyaḥ pañcabhir nataparvabhiḥ

07,146.032c ulūkaṃ tribhir ājaghne tribhir eva mahāyasaiḥ

07,146.032d*1195_01 sa tu tena samāviddhaḥ krodhād dviguṇavikramaḥ

07,146.032d*1195_02 śarair anekasāhasraiḥ so 'rjunaṃ pratyavidhyata

07,146.033a tam ulūkas tathā viddhvā vāsudevam atāḍayat

07,146.033c nanāda ca mahānādaṃ pūrayan vasudhātalam

07,146.034a arjunas tu drutaṃ gatvā śakuner dhanur ācchinat

07,146.034c ninye ca caturo vāhān yamasya sadanaṃ prati

07,146.035a tato rathād avaplutya saubalo bharatarṣabha

07,146.035c ulūkasya rathaṃ tūrṇam āruroha viśāṃ pate

07,146.036a tāv ekaratham ārūḍhau pitāputrau mahārathau

07,146.036c pārthaṃ siṣicatur bāṇair giriṃ meghāv ivotthitau

07,146.037a tau tu viddhvā mahārāja pāṇḍavo niśitaiḥ śaraiḥ

07,146.037c vidrāvayaṃs tava camūṃ śataśo vyadhamac charaiḥ

07,146.038a anilena yathābhrāṇi vicchinnāni samantataḥ

07,146.038c vicchinnāni tathā rājan balāny āsan viśāṃ pate

07,146.039a tad balaṃ bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ tathā niśi

07,146.039c pradudrāva diśaḥ sarvā vīkṣamāṇaṃ bhayārditam

07,146.040a utsṛjya vāhān samare codayantas tathāpare

07,146.040c saṃbhrāntāḥ paryadhāvanta tasmiṃs tamasi dāruṇe

07,146.041a vijitya samare yodhāṃs tāvakān bharatarṣabha

07,146.041c dadhmatur muditau śaṅkhau vāsudevadhanaṃjayau

07,146.042a dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ

07,146.042c ciccheda dhanuṣas tūrṇaṃ jyāṃ śareṇa śitena ha

07,146.043a tan nidhāya dhanur nīḍe droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,146.043c ādade 'nyad dhanuḥ śūro vegavat sāravattaram

07,146.044a dhṛṣṭadyumnaṃ tato droṇo viddhvā saptabhir āśugaiḥ

07,146.044c sārathiṃ pañcabhir bāṇai rājan vivyādha saṃyuge

07,146.045a taṃ nivārya śarais tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,146.045c vyadhamat kauravīṃ senāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,146.046a vadhyamāne bale tasmiṃs tava putrasya māriṣa

07,146.046c prāvartata nadī ghorā śoṇitaughataraṅgiṇī

07,146.047a ubhayoḥ senayor madhye narāśvadvipavāhinī

07,146.047c yathā vaitaraṇī rājan yamarāṣṭrapuraṃ prati

07,146.048a drāvayitvā tu tat sainyaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān

07,146.048c atyarājata tejasvī śakro devagaṇeṣv iva

07,146.049a atha dadhmur mahāśaṅkhān dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau

07,146.049c yamau ca yuyudhānaś ca pāṇḍavaś ca vṛkodaraḥ

07,146.049d*1196_01 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ

07,146.049d*1196_02 cakāra kadanaṃ ghoraṃ pāṇḍusainyeṣu māriṣa

07,146.050a jitvā rathasahasrāṇi tāvakānāṃ mahārathāḥ

07,146.050c siṃhanādaravāṃś cakruḥ pāṇḍavā jitakāśinaḥ

07,146.051a paśyatas tava putrasya karṇasya ca madotkaṭāḥ

07,146.051c tathā droṇasya śūrasya drauṇeś caiva viśāṃ pate

07,147.001 saṃjaya uvāca

07,147.001a vidrutaṃ svabalaṃ dṛṣṭvā vadhyamānaṃ mahātmabhiḥ

07,147.001c krodhena mahatāviṣṭaḥ putras tava viśāṃ pate

07,147.002a abhyetya sahasā karṇaṃ droṇaṃ ca jayatāṃ varam

07,147.002c amarṣavaśam āpanno vākyajño vākyam abravīt

07,147.002d*1197_01 tato duryodhano droṇaṃ karṇaṃ ca bharatarṣabha

07,147.002d*1197_02 codayām āsa tau tūrṇam amarṣavaśam īyatuḥ

07,147.003a bhavadbhyām iha saṃgrāmo kruddhābhyāṃ saṃpravartitaḥ

07,147.003c āhave nihataṃ dṛṣṭvā saindhavaṃ savyasācinā

07,147.004a nihanyamānāṃ pāṇḍūnāṃ balena mama vāhinīm

07,147.004c bhūtvā tadvijaye śaktāv aśaktāv iva paśyataḥ

07,147.005a yady ahaṃ bhavatos tyājyo na vācyo 'smi tadaiva hi

07,147.005c āvāṃ pāṇḍusutān saṃkhye jeṣyāva iti mānadau

07,147.006a tadaivāhaṃ vacaḥ śrutvā bhavadbhyām anusaṃmatam

07,147.006c kṛtavān pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ vairaṃ yodhavināśanam

07,147.007a yadi nāhaṃ parityājyo bhavadbhyāṃ puruṣarṣabhau

07,147.007c yudhyetām anurūpeṇa vikrameṇa suvikramau

07,147.007d*1198_01 prastutaṃ hi mayā yuddham āśritya vipulaṃ balam

07,147.007d*1198_02 bhavadbhyāṃ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ tac ca sarvaṃ nirarthakam

07,147.008a vākpratodena tau vīrau praṇunnau tanayena te

07,147.008c prāvartayetāṃ tau yuddhaṃ ghaṭṭitāv iva pannagau

07,147.009a tatas tau rathināṃ śreṣṭhau sarvalokadhanurdharau

07,147.009c śaineyapramukhān pārthān abhidudruvatū raṇe

07,147.010a tathaiva sahitāḥ pārthāḥ svena sainyena saṃvṛtāḥ

07,147.010c abhyavartanta tau vīrau nardamānau muhur muhuḥ

07,147.011a atha droṇo maheṣvāso daśabhiḥ śinipuṃgavam

07,147.011c avidhyat tvaritaṃ kruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,147.012a karṇaś ca daśabhir bāṇaiḥ putraś ca tava saptabhiḥ

07,147.012c daśabhir vṛṣasenaś ca saubalaś cāpi saptabhiḥ

07,147.012e ete kaurava saṃkrande śaineyaṃ paryavārayan

07,147.012f*1199_01 pāñcālān āgatān droṇaḥ preṣayad yamasādanam

07,147.012f*1199_02 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ

07,147.012f*1199_03 karṇo rājan maheṣvāso yuddhāya mahato mahat

07,147.012f*1199_04 manaḥ kṛtvābhyayād āśu dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati

07,147.013a dṛṣṭvā ca samare droṇaṃ nighnantaṃ pāṇḍavīṃ camūm

07,147.013c vivyadhuḥ somakās tūrṇaṃ samantāc charavṛṣṭibhiḥ

07,147.014a tato droṇo 'harat prāṇān kṣatriyāṇāṃ viśāṃ pate

07,147.014c raśmibhir bhāskaro rājaṃs tamasām iva bhārata

07,147.015a droṇena vadhyamānānāṃ pāñcālānāṃ viśāṃ pate

07,147.015c śuśruve tumulaḥ śabdaḥ krośatām itaretaram

07,147.016a putrān anye pitṝn anye bhrātṝn anye ca mātulān

07,147.016c bhāgineyān vayasyāṃś ca tathā saṃbandhibāndhavān

07,147.016e utsṛjyotsṛjya gacchanti tvaritā jīvitepsavaḥ

07,147.017a apare mohitā mohāt tam evābhimukhā yayuḥ

07,147.017c pāṇḍavānāṃ raṇe yodhāḥ paralokaṃ tathāpare

07,147.018a sā tathā pāṇḍavī senā vadhyamānā mahātmabhiḥ

07,147.018c niśi saṃprādravad rājann utsṛjyolkāḥ sahasraśaḥ

07,147.019a paśyato bhīmasenasya vijayasyācyutasya ca

07,147.019c yamayor dharmaputrasya pārṣatasya ca paśyataḥ

07,147.020a tamasā saṃvṛte loke na prājñāyata kiṃ cana

07,147.020c kauravāṇāṃ prakāśena dṛśyante tu drutāḥ pare

07,147.021a dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ droṇakarṇau mahārathau

07,147.021c jaghnatuḥ pṛṣṭhato rājan kirantau sāyakān bahūn

07,147.022a pāñcāleṣu prabhagneṣu dīryamāṇeṣu sarvaśaḥ

07,147.022c janārdano dīnamanāḥ pratyabhāṣata phalgunam

07,147.023a droṇakarṇau maheṣvāsāv etau pārṣatasātyakī

07,147.023c pāñcālāṃś caiva sahitau jaghnatuḥ sāyakair bhṛśam

07,147.024a etayoḥ śaravarṣeṇa prabhagnā no mahārathāḥ

07,147.024c vāryamāṇāpi kaunteya pṛtanā nāvatiṣṭhate

07,147.024d*1200_01 tāṃ tu vidravatīṃ dṛṣṭvā ūcatuḥ keśavārjunau

07,147.024d*1200_02 mā vidravata vitrastā bhayaṃ tyajata pāṇḍavāḥ

07,147.025a etāv āvāṃ sarvasainyair vyūḍhaiḥ samyag udāyudhaiḥ

07,147.025c droṇaṃ ca sūtaputraṃ ca prayatāvaḥ prabādhitum

07,147.026a etau hi balinau śūrau kṛtāstrau jitakāśinau

07,147.026c upekṣitau balaṃ kruddhau nāśayetāṃ niśām imām

07,147.026d*1201_01 tayoḥ saṃvadator evaṃ bhīmakarmā mahābalaḥ

07,147.026e eṣa bhīmo 'bhiyāty ugraḥ punar āvartya vāhinīm

07,147.027a vṛkodaraṃ tathāyāntaṃ dṛṣṭvā tatra janārdanaḥ

07,147.027c punar evābravīd rājan harṣayann iva pāṇḍavam

07,147.028a eṣa bhīmo raṇaślāghī vṛtaḥ somakapāṇḍavaiḥ

07,147.028c ruṣito 'bhyeti vegena droṇakarṇau mahābalau

07,147.029a etena sahito yudhya pāñcālaiś ca mahārathaiḥ

07,147.029c āśvāsanārthaṃ sarveṣāṃ sainyānāṃ pāṇḍunandana

07,147.030a tatas tau puruṣavyāghrāv ubhau mādhavapāṇḍavau

07,147.030c droṇakarṇau samāsādya dhiṣṭhitau raṇamūrdhani

07,147.031a tatas tat punar āvṛttaṃ yudhiṣṭhirabalaṃ mahat

07,147.031c tato droṇaś ca karṇaś ca parān mamṛdatur yudhi

07,147.032a sa saṃprahāras tumulo niśi pratyabhavan mahān

07,147.032c yathā sāgarayo rājaṃś candrodayavivṛddhayoḥ

07,147.033a tata utsṛjya pāṇibhyaḥ pradīpāṃs tava vāhinī

07,147.033c yuyudhe pāṇḍavaiḥ sārdham unmattavad ahaḥkṣaye

07,147.034a rajasā tamasā caiva saṃvṛte bhṛśadāruṇe

07,147.034c kevalaṃ nāmagotreṇa prāyudhyanta jayaiṣiṇaḥ

07,147.035a aśrūyanta hi nāmāni śrāvyamāṇāni pārthivaiḥ

07,147.035c praharadbhir mahārāja svayaṃvara ivāhave

07,147.036a niḥśabdam āsīt sahasā punaḥ śabdo mahān abhūt

07,147.036c kruddhānāṃ yudhyamānānāṃ jayatāṃ jīyatām api

07,147.037a yatra yatra sma dṛśyante pradīpāḥ kurusattama

07,147.037c tatra tatra sma te śūrā nipatanti pataṃgavat

07,147.038a tathā saṃyudhyamānānāṃ vigāḍhābhūn mahāniśā

07,147.038c pāṇḍavānāṃ ca rājendra kauravāṇāṃ ca sarvaśaḥ

07,148.001 saṃjaya uvāca

07,148.001a tataḥ karṇo raṇe dṛṣṭvā pārṣataṃ paravīrahā

07,148.001c ājaghānorasi śarair daśabhir marmabhedibhiḥ

07,148.002a prativivyādha taṃ tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumno 'pi māriṣa

07,148.002c pañcabhiḥ sāyakair hṛṣṭas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,148.003a tāv anyonyaṃ śaraiḥ saṃkhye saṃchādya sumahārathau

07,148.003c punaḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair vivyadhāte parasparam

07,148.004a tataḥ pāñcālamukhyasya dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge

07,148.004c sārathiṃ caturaś cāśvān karṇo vivyādha sāyakaiḥ

07,148.005a kārmukapravaraṃ cāsya praciccheda śitaiḥ śaraiḥ

07,148.005c sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apātayat

07,148.006a dhṛṣṭadyumnas tu viratho hatāśvo hatasārathiḥ

07,148.006b*1202_01 avaplutya rathāt tūrṇaṃ gadām ādāya vīryavān

07,148.006b*1202_02 sa vidhyamānaḥ karṇena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,148.006b*1202_03 gatvā karṇasamīpaṃ tu jaghāna caturo hayān

07,148.006b*1202_04 punar āvṛtya vegena pārṣataḥ paravīrahā

07,148.006b*1202_05 dhanaṃjayarathaṃ kṣipram āruhya rathināṃ varaḥ

07,148.006b*1202_06 prayātu kāmaḥ karṇāya vārito dharmasūnunā

07,148.006b*1202_07 karṇas tu sumahātejāḥ siṃhanādavimiśritam

07,148.006b*1202_08 dhanuḥśabdaṃ mahac cakre dadhmau tāreṇa cāmbujam

07,148.006b*1202_09 dṛṣṭvā vinirjitaṃ yuddhe pārṣataṃ te mahārathāḥ

07,148.006b*1202_10 amarṣavaśam āpannāḥ pāñcālāḥ saha somakaiḥ

07,148.006b*1202_11 sutaputravadhārthāya śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ

07,148.006b*1202_12 prayayuḥ karṇam uddiśya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam

07,148.006c gṛhītvā parighaṃ ghoraṃ karṇasyāśvān apīpiṣat

07,148.007a viddhaś ca bahubhis tena śarair āśīviṣopamaiḥ

07,148.007c tato yudhiṣṭhirānīkaṃ padbhyām evānvavartata

07,148.007e āruroha rathaṃ cāpi sahadevasya māriṣa

07,148.008a karṇasyāpi rathe vāhān anyān sūto nyayojayat

07,148.008c śaṅkhavarṇān mahāvegān saindhavān sādhuvāhinaḥ

07,148.009a labdhalakṣyas tu rādheyaḥ pāñcālānāṃ mahārathān

07,148.009c abhyapīḍayad āyastaḥ śarair megha ivācalān

07,148.010a sā pīḍyamānā karṇena pāñcālānāṃ mahācamūḥ

07,148.010c saṃprādravat susaṃtrastā siṃhenevārditā mṛgī

07,148.011a patitās turagebhyaś ca gajebhyaś ca mahītale

07,148.011c rathebhyaś ca narās tūrṇam adṛśyanta tatas tataḥ

07,148.011d*1203_01 etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ

07,148.011d*1203_02 cakāra kadanaṃ ghoraṃ pāṇḍusainyeṣu bhārata

07,148.012a dhāvamānasya yodhasya kṣurapraiḥ sa mahāmṛdhe

07,148.012c bāhū ciccheda vai karṇaḥ śiraś caiva sakuṇḍalam

07,148.013a ūrū ciccheda cānyasya gajasthasya viśāṃ pate

07,148.013c vājipṛṣṭhagatasyāpi bhūmiṣṭhasya ca māriṣa

07,148.014a nājñāsiṣur dhāvamānā bahavaś ca mahārathāḥ

07,148.014c saṃchinnāny ātmagātrāṇi vāhanāni ca saṃyuge

07,148.015a te vadhyamānāḥ samare pāñcālāḥ sṛñjayaiḥ saha

07,148.015c tṛṇapraspandanāc cāpi sūtaputraṃ sma menire

07,148.016a api svaṃ samare yodhaṃ dhāvamānaṃ vicetasaḥ

07,148.016c karṇam evābhyamanyanta tato bhītā dravanti te

07,148.017a tāny anīkāni bhagnāni dravamāṇāni bhārata

07,148.017c abhyadravad drutaṃ karṇaḥ pṛṣṭhato vikirañ śarān

07,148.018a avekṣamāṇās te 'nyonyaṃ susaṃmūḍhā vicetasaḥ

07,148.018c nāśaknuvann avasthātuṃ kālyamānā mahātmanā

07,148.019a karṇenābhyāhatā rājan pāñcālāḥ parameṣubhiḥ

07,148.019c droṇena ca diśaḥ sarvā vīkṣamāṇāḥ pradudruvuḥ

07,148.020a tato yudhiṣṭhiro rājā svasainyaṃ prekṣya vidrutam

07,148.020c apayāne matiṃ kṛtvā phalgunaṃ vākyam abravīt

07,148.021a paśya karṇaṃ maheṣvāsaṃ dhanuṣpāṇim avasthitam

07,148.021c niśīthe dāruṇe kāle tapantam iva bhāskaram

07,148.022a karṇasāyakanunnānāṃ krośatām eṣa nisvanaḥ

07,148.022c aniśaṃ śrūyate pārtha tvadbandhūnām anāthavat

07,148.023a yathā visṛjataś cāsya saṃdadhānasya cāśugān

07,148.023c paśyāmi jayavikrāntaṃ kṣapayiṣyati no dhruvam

07,148.024a yad atrānantaraṃ kāryaṃ prāptakālaṃ prapaśyasi

07,148.024c karṇasya vadhasaṃyuktaṃ tat kuruṣva dhanaṃjaya

07,148.025a evam ukto mahābāhuḥ pārthaḥ kṛṣṇam athābravīt

07,148.025c bhītaḥ kuntīsuto rājā rādheyasyātivikramāt

07,148.026a evaṃ gate prāptakālaṃ karṇānīke punaḥ punaḥ

07,148.026c bhavān vyavasyatāṃ kṣipraṃ dravate hi varūthinī

07,148.027a droṇasāyakanunnānāṃ bhagnānāṃ madhusūdana

07,148.027c karṇena trāsyamānānām avasthānaṃ na vidyate

07,148.028a paśyāmi ca tathā karṇaṃ vicarantam abhītavat

07,148.028c dravamāṇān rathodārān kirantaṃ viśikhaiḥ śitaiḥ

07,148.029a naitad asyotsahe soḍhuṃ caritaṃ raṇamūrdhani

07,148.029c pratyakṣaṃ vṛṣṇiśārdūla pādasparśam ivoragaḥ

07,148.030a sa bhavān atra yātvāśu yatra karṇo mahārathaḥ

07,148.030c aham enaṃ vadhiṣyāmi māṃ vaiṣa madhusūdana

07,148.031 vāsudeva uvāca

07,148.031a paśyāmi karṇaṃ kaunteya devarājam ivāhave

07,148.031c vicarantaṃ naravyāghram atimānuṣavikramam

07,148.032a naitasyānyo 'sti samare pratyudyātā dhanaṃjaya

07,148.032c ṛte tvāṃ puruṣavyāghra rākṣasād vā ghaṭotkacāt

07,148.033a na tu tāvad ahaṃ manye prāptakālaṃ tavānagha

07,148.033c samāgamaṃ mahābāho sūtaputreṇa saṃyuge

07,148.034a dīpyamānā maholkeva tiṣṭhaty asya hi vāsavī

07,148.034c tvadarthaṃ hi mahābāho raudrarūpaṃ bibharti ca

07,148.034c*1204_01 **** **** sūtaputreṇa saṃyuge

07,148.034c*1204_02 rakṣyate śaktir eṣā hi

07,148.035a ghaṭotkacas tu rādheyaṃ pratyudyātu mahābalaḥ

07,148.035c sa hi bhīmena balinā jātaḥ suraparākramaḥ

07,148.036a tasminn astrāṇi divyāni rākṣasāny āsurāṇi ca

07,148.036c satataṃ cānurakto vo hitaiṣī ca ghaṭotkacaḥ

07,148.036e vijeṣyati raṇe karṇam iti me nātra saṃśayaḥ

07,148.037 saṃjaya uvāca

07,148.037a evam uktvā mahābāhuḥ pārthaṃ puṣkaralocanaḥ

07,148.037c ājuhāvātha tad rakṣaḥ tac cāsīt prādur agrataḥ

07,148.038a kavacī sa śarī khaḍgī sadhanvā ca viśāṃ pate

07,148.038c abhivādya tataḥ kṛṣṇaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam

07,148.038e abravīt taṃ tadā hṛṣṭas tv ayam asmy anuśādhi mām

07,148.039a tatas taṃ meghasaṃkāśaṃ dīptāsyaṃ dīptakuṇḍalam

07,148.039c abhyabhāṣata haiḍimbaṃ dāśārhaḥ prahasann iva

07,148.040a ghaṭotkaca vijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmi putraka

07,148.040c prāpto vikramakālo 'yaṃ tava nānyasya kasya cit

07,148.041a sa bhavān majjamānānāṃ bandhūnāṃ tvaṃ plavo yathā

07,148.041c vividhāni tavāstrāṇi santi māyā ca rākṣasī

07,148.042a paśya karṇena haiḍimba pāṇḍavānām anīkinī

07,148.042c kālyamānā yathā gāvaḥ pālena raṇamūrdhani

07,148.043a eṣa karṇo maheṣvāso matimān dṛḍhavikramaḥ

07,148.043c pāṇḍavānām anīkeṣu nihanti kṣatriyarṣabhān

07,148.044a kirantaḥ śaravarṣāṇi mahānti dṛḍhadhanvinaḥ

07,148.044c na śaknuvanty avasthātuṃ pīḍyamānāḥ śarārciṣā

07,148.045a niśīthe sūtaputreṇa śaravarṣeṇa pīḍitāḥ

07,148.045c ete dravanti pāñcālāḥ siṃhasyeva bhayān mṛgāḥ

07,148.046a etasyaivaṃ pravṛddhasya sūtaputrasya saṃyuge

07,148.046c niṣeddhā vidyate nānyas tvad ṛte bhīmavikrama

07,148.047a sa tvaṃ kuru mahābāho karma yuktam ihātmanaḥ

07,148.047c mātulānāṃ pitṝṇāṃ ca tejaso 'strabalasya ca

07,148.048a etadarthaṃ hi haiḍimba putrān icchanti mānavāḥ

07,148.048c kathaṃ nas tārayed duḥkhāt sa tvaṃ tāraya bāndhavān

07,148.048d*1205_01 icchanti pitaraḥ putrān svārthahetor ghaṭotkaca

07,148.048d*1205_02 ihalokāt pare loke tārayiṣyanti ye hitāḥ

07,148.049a tava hy astrabalaṃ bhīmaṃ māyāś ca tava dustarāḥ

07,148.049c saṃgrāme yudhyamānasya satataṃ bhīmanandana

07,148.050a pāṇḍavānāṃ prabhagnānāṃ karṇena śitasāyakaiḥ

07,148.050c majjatāṃ dhārtarāṣṭreṣu bhava pāraṃ paraṃtapa

07,148.051a rātrau hi rākṣasā bhūyo bhavanty amitavikramāḥ

07,148.051c balavantaḥ sudurdharṣāḥ śūrā vikrāntacāriṇaḥ

07,148.052a jahi karṇaṃ maheṣvāsaṃ niśīthe māyayā raṇe

07,148.052c pārthā droṇaṃ vadhiṣyanti dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ

07,148.053a keśavasya vacaḥ śrutvā bībhatsur api rākṣasam

07,148.053c abhyabhāṣata kauravya ghaṭotkacam ariṃdamam

07,148.054a ghaṭotkaca bhavāṃś caiva dīrghabāhuś ca sātyakiḥ

07,148.054c matau me sarvasainyeṣu bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,148.055a sa bhavān yātu karṇena dvairathaṃ yudhyatāṃ niśi

07,148.055c sātyakiḥ pṛṣṭhagopas te bhaviṣyati mahārathaḥ

07,148.056a jahi karṇaṃ raṇe śūraṃ sātvatena sahāyavān

07,148.056c yathendras tārakaṃ pūrvaṃ skandena saha jaghnivān

07,148.057 ghaṭotkaca uvāca

07,148.057*1206_01 evam eva mahābāho yathā vadasi māṃ prabho

07,148.057*1206_02 tvayā niyukto gacchāmi karṇasya vadhakāṅkṣayā

07,148.057a alam evāsmi karṇāya droṇāyālaṃ ca sattama

07,148.057c anyeṣāṃ kṣatriyāṇāṃ ca kṛtāstrāṇāṃ mahātmanām

07,148.058a adya dāsyāmi saṃgrāmaṃ sūtaputrāya taṃ niśi

07,148.058c yaṃ janāḥ saṃpravakṣyanti yāvad bhūmir dhariṣyati

07,148.059a na cātra śūrān mokṣyāmi na bhītān na kṛtāñjalīn

07,148.059c sarvān eva vadhiṣyāmi rākṣasaṃ dharmam āsthitaḥ

07,148.060 saṃjaya uvāca

07,148.060a evam uktvā mahābāhur haiḍimbaḥ paravīrahā

07,148.060c abhyayāt tumule karṇaṃ tava sainyaṃ vibhīṣayan

07,148.061a tam āpatantaṃ saṃkruddhaṃ dīptāsyam iva pannagam

07,148.061c abhyasyan parameṣvāsaḥ pratijagrāha sūtajaḥ

07,148.062a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ karṇarākṣasayor niśi

07,148.062c garjato rājaśārdūla śakraprahrādayor iva

07,149.001 saṃjaya uvāca

07,149.001*1207_01 tasmiṃs tathā vartamāne karṇarākṣasayor mṛdhe

07,149.001a dṛṣṭvā ghaṭotkacaṃ rājan sūtaputrarathaṃ prati

07,149.001c prayāntaṃ tvararyā yuktaṃ jighāṃsuṃ karṇam āhave

07,149.002a abravīt tava putras tu duḥśāsanam idaṃ vacaḥ

07,149.002c etad rakṣo raṇe tūrṇaṃ dṛṣṭvā karṇasya vikramam

07,149.003a abhiyāti drutaṃ karṇaṃ tad vāraya mahāratham

07,149.003c vṛtaḥ sainyena mahatā yāhi yatra mahābalaḥ

07,149.004a karṇo vaikartano yuddhe rākṣasena yuyutsati

07,149.004c rakṣa karṇaṃ raṇe yatto vṛtaḥ sainyena mānada

07,149.004d*1208_01 mā karṇaṃ rākṣaso ghoraḥ pramādān nāśayiṣyati

07,149.005a etasminn antare rājañ jaṭāsurasuto balī

07,149.005c duryodhanam upāgamya prāha praharatāṃ varaḥ

07,149.006a duryodhana tavāmitrān prakhyātān yuddhadurmadān

07,149.006c pāṇḍavān hantum icchāmi tvayājñaptaḥ sahānugān

07,149.007a jaṭāsuro mama pitā rakṣasām agraṇīḥ purā

07,149.007c prayujya karma rakṣoghnaṃ kṣudraiḥ pārthair nipātitaḥ

07,149.007e tasyāpacitim icchāmi tvaddiṣṭo gantum īśvara

07,149.007f*1209_01 śatrumāṃsaiś ca rājendra mām anujñātum arhasi

07,149.007f*1210_01 adya kuntīsutān sarvān vāsudevapurogamān

07,149.007f*1210_02 hatvā saṃbhakṣayiṣyāmi sutān anucaraiḥ saha

07,149.008a tam abravīt tato rājā prīyamāṇaḥ punaḥ punaḥ

07,149.008c droṇakarṇādibhiḥ sārdhaṃ paryāpto 'haṃ dviṣadvadhe

07,149.008e tvaṃ tu gaccha mayājñapto jahi yuddhaṃ ghaṭotkacam

07,149.008f*1211_01 rākṣasaṃ krūrakarmāṇaṃ rakṣomānuṣasaṃbhavam

07,149.008f*1211_02 pāṇḍavānāṃ hitaṃ nityaṃ hastyaśvarathaghātinam

07,149.008f*1211_03 vaihāyasagatiṃ yuddhe preṣayer yamasādanam

07,149.009a tathety uktvā mahākāyaḥ samāhūya ghaṭotkacam

07,149.009b*1212_01 evaṃ tava sutādiṣṭas tathety uktvā mahābalaḥ

07,149.009c jaṭāsurir bhaimaseniṃ nānāśastrair avākirat

07,149.010a alaṃbalaṃ ca karṇaṃ ca kurusainyaṃ ca dustaram

07,149.010c haiḍimbaḥ pramamāthaiko mahāvāto 'mbudān iva

07,149.011a tato māyāmayaṃ dṛṣṭvā rathaṃ tūrṇam alaṃbalaḥ

07,149.011c ghaṭotkacaṃ śaravrātair nānāliṅgaiḥ samārdayat

07,149.012a viddhvā ca bahubhir bāṇair bhaimasenim alaṃbalaḥ

07,149.012c vyadrāvayac charavrātaiḥ pāṇḍavānām anīkinīm

07,149.013a tena vidrāvyamāṇāni pāṇḍusainyāni māriṣa

07,149.013c niśīthe viprakīryanta vātanunnā ghanā iva

07,149.014a ghaṭotkacaśarair nunnā tathaiva kuruvāhinī

07,149.014c niśīthe prādravad rājann utsṛjyolkāḥ sahasraśaḥ

07,149.015a alaṃbalas tataḥ kruddho bhaimaseniṃ mahāmṛdhe

07,149.015c ājaghne niśitair bāṇais tottrair iva mahādvipam

07,149.016a tilaśas tasya tad yānaṃ sūtaṃ sarvāyudhāni ca

07,149.016c ghaṭotkacaḥ praciccheda prāṇadac cātidāruṇam

07,149.017a tataḥ karṇaṃ śaravrātaiḥ kurūn anyān sahasraśaḥ

07,149.017c alaṃbalaṃ cābhyavarṣan megho merum ivācalam

07,149.018a tataḥ saṃcukṣubhe sainyaṃ kurūṇāṃ rākṣasārditam

07,149.018c upary upari cānyonyaṃ caturaṅgaṃ mamarda ha

07,149.019a jaṭāsurir mahārāja viratho hatasārathiḥ

07,149.019c ghaṭotkacaṃ raṇe kruddho muṣṭinābhyahanad dṛḍham

07,149.020a muṣṭinābhihatas tena pracacāla ghaṭotkacaḥ

07,149.020c kṣitikampe yathā śailaḥ savṛkṣagaṇagulmavān

07,149.021a tataḥ sa parighābhena dviṭsaṃghaghnena bāhunā

07,149.021c jaṭāsuriṃ bhaimasenir avadhīn muṣṭinā bhṛśam

07,149.022a taṃ pramathya tataḥ kruddhas tūrṇaṃ haiḍimbir ākṣipat

07,149.022c dorbhyām indradhvajābhābhyāṃ niṣpipeṣa mahītale

07,149.022d*1213_01 jaṭāsurir mokṣayitvā ātmānaṃ ca ghaṭotkacāt

07,149.022d*1213_02 punar utthāya vegena ghaṭotkacam upādravat

07,149.023a alaṃbalo 'pi vikṣipya samutkṣipya ca rākṣasam

07,149.023c ghaṭotkacaṃ raṇe roṣān niṣpipeṣa mahītale

07,149.023c*1214_01 ghaṭotkacas tatas tasya bāhum udyamya dakṣiṇam

07,149.023c*1214_02 ājaghānorasi tadā

07,149.024a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ garjator atikāyayoḥ

07,149.024c ghaṭotkacālaṃbalayos tumulaṃ lomaharṣaṇam

07,149.025a viśeṣayantāv anyonyaṃ māyābhir atimāyinau

07,149.025c yuyudhāte mahāvīryāv indravairocanāv iva

07,149.026a pāvakāmbunidhī bhūtvā punar garuḍatakṣakau

07,149.026c punar meghamahāvātau punar vajramahācalau

07,149.026e punaḥ kuñjaraśārdūlau punaḥ svarbhānubhāskarau

07,149.027a evaṃ māyāśatasṛjāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau

07,149.027c bhṛśaṃ citram ayudhyetām alaṃbalaghaṭotkacau

07,149.028a parighaiś ca gadābhiś ca prāsamudgarapaṭṭiśaiḥ

07,149.028c musalaiḥ parvatāgraiś ca tāv anyonyaṃ nijaghnatuḥ

07,149.029a hayābhyāṃ ca gajābhyāṃ ca padātirathinau punaḥ

07,149.029b*1215_01 bhaimasenir atha kruddha udyamyālaṃbalaṃ balāt

07,149.029c yuyudhāte mahāmāyau rākṣasapravarau yudhi

07,149.030a tato ghaṭotkaco rājann alaṃbalavadhepsayā

07,149.030c utpapāta bhṛśaṃ kruddhaḥ śyenavan nipapāta ha

07,149.031a gṛhītvā ca mahākāyaṃ rākṣasendram alaṃbalam

07,149.031c udyamya nyavadhīd bhūmau mayaṃ viṣṇur ivāhave

07,149.032a tato ghaṭotkacaḥ khaḍgam udgṛhyādbhutadarśanam

07,149.032a*1216_01 **** **** maṇḍalāgraṃ pragṛhya tu

07,149.032a*1216_02 pātitaṃ bhūtale trastaṃ nādaṃ muktvā muhur muhuḥ

07,149.032a*1216_03 keśeṣu taṃ nijagrāha

07,149.032c cakarta kāyād dhi śiro bhīmaṃ vikṛtadarśanam

07,149.032d*1217_01 sphuratas tasya samare nadataś cāpi bhairavam

07,149.032d*1217_02 nicakarta mahārāja śatror amitavikramaḥ

07,149.032d*1218_01 piṅgākṣaṃ vikṛtair dantair dīptayā jihvayā śubham

07,149.033a tacchiro rudhirābhyaktaṃ gṛhya keśeṣu rākṣasaḥ

07,149.033c ghaṭotkaco yayāv āśu duryodhanarathaṃ prati

07,149.033c*1219_01 śiras tac cāpi saṃgṛhya keśeṣu rudhirokṣitam

07,149.033c*1219_02 yayau ghaṭotkacas tūrṇaṃ

07,149.033d*1220_01 droṇakarṇakṛpān yodhān atītya sumahābalaḥ

07,149.034a abhyetya ca mahābāhuḥ smayamānaḥ sa rākṣasaḥ

07,149.034b*1221_01 kuruyodhaṃ samāsādya suyodhanam ariṃdamam

07,149.034c rathe 'sya nikṣipya śiro vikṛtānanamūrdhajam

07,149.034e prāṇadad bhairavaṃ nādaṃ prāvṛṣīva balāhakaḥ

07,149.035a abravīc ca tato rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ

07,149.035c eṣa te nihato bandhus tvayā dṛṣṭo 'sya vikramaḥ

07,149.035e punar draṣṭāsi karṇasya niṣṭhām etāṃ tathātmanaḥ

07,149.035f*1222_01 karṇasya tu śiro gṛhya punar dṛṣṭvā suyodhanaḥ

07,149.035f*1223_01 svadharmam arthaṃ kāmaṃ ca tritayaṃ yo 'bhivāñchati

07,149.035f*1223_02 riktapāṇir na paśyeta rājānaṃ brāhmaṇaṃ striyam

07,149.035f*1223_03 suprītas tāvat tiṣṭhasva yāvat karṇaṃ vadhāmy aham

07,149.036a evam uktvā tataḥ prāyāt karṇaṃ prati janeśvara

07,149.036c kirañ śaraśatāṃs tīkṣṇān vimuñcan karṇamūrdhani

07,149.037a tataḥ samabhavad yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam

07,149.037c vismāpanaṃ mahārāja nararākṣasayor mṛdhe

07,150.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,150.001a yatra vaikartanaḥ karṇo rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ

07,150.001c niśīthe samasajjetāṃ tad yuddham abhavat katham

07,150.002a kīdṛśaṃ cābhavad yuddhaṃ tasya ghorasya rakṣasaḥ

07,150.002b*1224_01 yena vaikartanaḥ karṇaḥ saṃgrāme tena nirjitaḥ

07,150.002c rathaś ca kīdṛśas tasya māyāḥ sarvāyudhāni ca

07,150.003a kiṃpramāṇā hayās tasya rathaketur dhanus tathā

07,150.003c kīdṛśaṃ varma caivāsya kaṇṭhatrāṇaṃ ca kīdṛśam

07,150.003e pṛṣṭas tvam etad ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya

07,150.004 saṃjaya uvāca

07,150.004a lohitākṣo mahākāyas tāmrāsyo nimnitodaraḥ

07,150.004c ūrdhvaromā hariśmaśruḥ śaṅkukarṇo mahāhanuḥ

07,150.005a ākarṇād dāritāsyaś ca tīkṣṇadaṃṣṭraḥ karālavān

07,150.005c sudīrghatāmrajihvoṣṭho lambabhrūḥ sthūlanāsikaḥ

07,150.006a nīlāṅgo lohitagrīvo girivarṣmā bhayaṃkaraḥ

07,150.006c mahākāyo mahābāhur mahāśīrṣo mahābalaḥ

07,150.007a vikacaḥ paruṣasparśo vikaṭodbaddhapiṇḍikaḥ

07,150.007c sthūlasphig gūḍhanābhiś ca śithilopacayo mahān

07,150.008a tathaiva hastābharaṇī mahāmāyo 'ṅgadī tathā

07,150.008c urasā dhārayan niṣkam agnimālāṃ yathācalaḥ

07,150.009a tasya hemamayaṃ citraṃ bahurūpāṅgaśobhitam

07,150.009c toraṇapratimaṃ śubhraṃ kirīṭaṃ mūrdhny aśobhata

07,150.010a kuṇḍale bālasūryābhe mālāṃ hemamayīṃ śubhām

07,150.010c dhārayan vipulaṃ kāṃsyaṃ kavacaṃ ca mahāprabham

07,150.010d*1225_01 tārājālanibhaṃ rājan pūrṇacandrasamaprabham

07,150.010d*1225_02 kaṇṭhasūtraṃ mahac cāpi tapanīyam adhārayat

07,150.010d*1225_03 sa tena vibhrājata vai savidyud iva toyadaḥ

07,150.011a kiṅkiṇīśatanirghoṣaṃ raktadhvajapatākinam

07,150.011c ṛkṣacarmāvanaddhāṅgaṃ nalvamātraṃ mahāratham

07,150.012a sarvāyudhavaropetam āsthito dhvajamālinam

07,150.012c aṣṭacakrasamāyuktaṃ meghagambhīranisvanam

07,150.013a tatra mātaṅgasaṃkāśā lohitākṣā vibhīṣaṇāḥ

07,150.013c kāmavarṇajavā yuktā balavanto 'vahan hayāḥ

07,150.013d*1226_01 vahanto rākṣasaṃ raudraṃ balavanto jitaśramāḥ

07,150.013d*1226_02 vipulābhiḥ saṭābhis te heṣamāṇā muhur muhuḥ

07,150.013d*1227_01 mukhair nānāvidhākārair vegavanto hayottamāḥ

07,150.013d*1227_02 rathe 'sya yuktā garjanto 'vahaṃs te rākṣasādhipam

07,150.014a rākṣaso 'sya virūpākṣaḥ sūto dīptāsyakuṇḍalaḥ

07,150.014b*1228_01 ghorarūpo mahākāyaḥ karāḷo vikṛtānanaḥ

07,150.014c raśmibhiḥ sūryaraśmyābhaiḥ saṃjagrāha hayān raṇe

07,150.014e sa tena sahitas tasthāv aruṇena yathā raviḥ

07,150.015a saṃsakta iva cābhreṇa yathādrir mahatā mahān

07,150.015c divaspṛk sumahān ketuḥ syandane 'sya samucchritaḥ

07,150.015e raktottamāṅgaḥ kravyādo gṛdhraḥ paramabhīṣaṇaḥ

07,150.016a vāsavāśaninirghoṣaṃ dṛḍhajyam abhivikṣipan

07,150.016c vyaktaṃ kiṣkuparīṇāhaṃ dvādaśāratni kārmukam

07,150.017a rathākṣamātrair iṣubhiḥ sarvāḥ pracchādayan diśaḥ

07,150.017c tasyāṃ vīrāpahāriṇyāṃ niśāyāṃ karṇam abhyayāt

07,150.018a tasya vikṣipataś cāpaṃ rathe viṣṭabhya tiṣṭhataḥ

07,150.018c aśrūyata dhanurghoṣo visphūrjitam ivāśaneḥ

07,150.019a tena vitrāsyamānāni tava sainyāni bhārata

07,150.019c samakampanta sarvāṇi sindhor iva mahormayaḥ

07,150.020a tam āpatantaṃ saṃprekṣya virūpākṣaṃ vibhīṣaṇam

07,150.020c utsmayann iva rādheyas tvaramāṇo 'bhyavārayat

07,150.021a tataḥ karṇo 'bhyayād enam asyann asyantam antikāt

07,150.021c mātaṅga iva mātaṅgaṃ yūtharṣabha ivarṣabham

07,150.022a sa saṃnipātas tumulas tayor āsīd viśāṃ pate

07,150.022c karṇarākṣasayo rājann indraśambarayor iva

07,150.023a tau pragṛhya mahāvege dhanuṣī bhīmanisvane

07,150.023c prācchādayetām anyonyaṃ takṣamāṇau maheṣubhiḥ

07,150.024a tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,150.024c nyavārayetām anyonyaṃ kāṃsye nirbhidya varmaṇī

07,150.025a tau nakhair iva śārdūlau dantair iva mahādvipau

07,150.025c rathaśaktibhir anyonyaṃ viśikhaiś ca tatakṣatuḥ

07,150.026a saṃchindantau hi gātrāṇi saṃdadhānau ca sāyakān

07,150.026c dhakṣyamāṇau śaravrātair nodīkṣitum aśaknutām

07,150.026d*1229_01 dahantau ca śarolkābhir duṣprekṣyau ca babhūvatuḥ

07,150.027a tau tu vikṣatasarvāṅgau rudhiraughapariplutau

07,150.027c vyabhrājetāṃ yathā vāriprasrutau gairikācalau

07,150.028a tau śarāgravibhinnāṅgau nirbhindantau parasparam

07,150.028c nākampayetām anyonyaṃ yatamānau mahādyutī

07,150.029a tat pravṛttaṃ niśāyuddhaṃ ciraṃ samam ivābhavat

07,150.029c prāṇayor dīvyato rājan karṇarākṣasayor mṛdhe

07,150.030a tasya saṃdadhatas tīkṣṇāñ śarāṃś cāsaktam asyataḥ

07,150.030c dhanurghoṣeṇa vitrastāḥ sve pare ca tadābhavan

07,150.030e ghaṭotkacaṃ yadā karṇo viśeṣayati no nṛpa

07,150.031a tataḥ prāduṣkarod divyam astram astravidāṃ varaḥ

07,150.031c karṇena vihitaṃ dṛṣṭvā divyam astraṃ ghaṭotkacaḥ

07,150.031e prāduścakre mahāmāyāṃ rākṣasaḥ pāṇḍunandanaḥ

07,150.032a śūlamudgaradhāriṇyā śailapādapahastayā

07,150.032c rakṣasāṃ ghorarūpāṇāṃ mahatyā senayā vṛtaḥ

07,150.033a tam udyatamahācāpaṃ dṛṣṭvā te vyathitā nṛpāḥ

07,150.033c bhūtāntakam ivāyāntaṃ kāladaṇḍogradhāriṇam

07,150.034a ghaṭotkacapramuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ

07,150.034c prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam

07,150.035a tato 'śmavṛṣṭir atyugrā mahaty āsīt samantataḥ

07,150.035c ardharātre 'dhikabalair vimuktā rakṣasāṃ balaiḥ

07,150.036a āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ śaktitomarāḥ

07,150.036c patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā

07,150.037a tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ

07,150.037c putrāś ca tava yodhāś ca vyathitā vipradudruvuḥ

07,150.038a tatraiko 'strabalaślāghī karṇo mānī na vivyathe

07,150.038c vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkacavinirmitām

07,150.039a māyāyāṃ tu prahīṇāyām amarṣāt sa ghaṭotkacaḥ

07,150.039c visasarja śarān ghorān sūtaputraṃ ta āviśan

07,150.040a tatas te rudhirābhyaktā bhittvā karṇaṃ mahāhave

07,150.040c viviśur dharaṇīṃ bāṇāḥ saṃkruddhā iva pannagāḥ

07,150.041a sūtaputras tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān

07,150.041c ghaṭotkacam atikramya bibheda daśabhiḥ śaraiḥ

07,150.042a ghaṭotkaco vinirbhinnaḥ sūtaputreṇa marmasu

07,150.042c cakraṃ divyaṃ sahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam

07,150.043a kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇiratnavibhūṣitam

07,150.043c cikṣepādhiratheḥ kruddho bhaimasenir jighāṃsayā

07,150.044a praviddham ativegena vikṣiptaṃ karṇasāyakaiḥ

07,150.044c abhāgyasyeva saṃkalpas tan mogham apatad bhuvi

07,150.045a ghaṭotkacas tu saṃkruddho dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam

07,150.045c karṇaṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram

07,150.046a sūtaputras tv asaṃbhrānto rudropendrendravikramaḥ

07,150.046c ghaṭotkacarathaṃ tūrṇaṃ chādayām āsa patribhiḥ

07,150.047a ghaṭotkacena kruddhena gadā hemāṅgadā tadā

07,150.047c kṣiptā bhrāmya śaraiḥ sāpi karṇenābhyāhatāpatat

07,150.048a tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan

07,150.048c pravavarṣa mahākāyo drumavarṣaṃ nabhastalāt

07,150.049a tato māyāvinaṃ karṇo bhīmasenasutaṃ divi

07,150.049c mārgaṇair abhivivyādha ghanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ

07,150.050a tasya sarvān hayān hatvā saṃchidya śatadhā ratham

07,150.050c abhyavarṣac charaiḥ karṇaḥ parjanya iva vṛṣṭimān

07,150.051a na cāsyāsīd anirbhinnaṃ gātre dvyaṅgulam antaram

07,150.051c so 'dṛśyata muhūrtena śvāvic chalalito yathā

07,150.052a na hayān na rathaṃ tasya na dhvajaṃ na ghaṭotkacam

07,150.052c dṛṣṭavantaḥ sma samare śaraughair abhisaṃvṛtam

07,150.053a sa tu karṇasya tad divyam astram astreṇa śātayan

07,150.053c māyāyuddhena māyāvī sūtaputram ayodhayat

07,150.054a so 'yodhayat tadā karṇaṃ māyayā lāghavena ca

07,150.054c alakṣyamāṇo 'tha divi śarajāleṣu saṃpatan

07,150.055a bhaimasenir mahāmāyo māyayā kurusattama

07,150.055c pracakāra mahāmāyāṃ mohayann iva bhārata

07,150.056a sa sma kṛtvā virūpāṇi vadanāny aśubhānanaḥ

07,150.056c agrasat sūtaputrasya divyāny astrāṇi māyayā

07,150.057a punaś cāpi mahākāyaḥ saṃchinnaḥ śatadhā raṇe

07,150.057c gatasattvo nirutsāhaḥ patitaḥ khād vyadṛśyata

07,150.057e hataṃ taṃ manyamānāḥ sma prāṇadan kurupuṃgavāḥ

07,150.058a atha dehair navair anyair dikṣu sarvāsv adṛśyata

07,150.058c punaś cāpi mahākāyaḥ śataśīrṣaḥ śatodaraḥ

07,150.059a vyadṛśyata mahābāhur maināka iva parvataḥ

07,150.059c aṅguṣṭhamātro bhūtvā ca punar eva sa rākṣasaḥ

07,150.059e sāgarormir ivoddhūtas tiryag ūrdhvam avartata

07,150.060a vasudhāṃ dārayitvā ca punar apsu nyamajjata

07,150.060c adṛśyata tadā tatra punar unmajjito 'nyataḥ

07,150.061a so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte

07,150.061c kṣitiṃ dyāṃ ca diśaś caiva māyayāvṛtya daṃśitaḥ

07,150.062a gatvā karṇarathābhyāśaṃ vicalat kuṇḍalānanaḥ

07,150.062c prāha vākyam asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ viśāṃ pate

07,150.063a tiṣṭhedānīṃ na me jīvan sūtaputra gamiṣyasi

07,150.063c yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire

07,150.064a ity uktvā roṣatāmrākṣaṃ rakṣaḥ krūraparākramam

07,150.064c utpapātāntarikṣaṃ ca jahāsa ca suvisvaram

07,150.064e karṇam abhyāhanac caiva gajendram iva kesarī

07,150.065a rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ

07,150.065c rathinām ṛṣabhaṃ karṇaṃ dhārābhir iva toyadaḥ

07,150.065e śaravṛṣṭiṃ ca tāṃ karṇo dūraprāptām aśātayat

07,150.066a dṛṣṭvā ca vihatāṃ māyāṃ karṇena bharatarṣabha

07,150.066c ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ

07,150.067a so 'bhavad girir ity uccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ

07,150.067c śūlaprāsāsimusalajalaprasravaṇo mahān

07,150.068a tam añjanacayaprakhyaṃ karṇo dṛṣṭvā mahīdharam

07,150.068c prapātair āyudhāny ugrāṇy udvahantaṃ na cukṣubhe

07,150.069a smayann iva tataḥ karṇo divyam astram udīrayat

07,150.069c tataḥ so 'streṇa śailendro vikṣipto vai vyanaśyata

07,150.070a tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi

07,150.070c aśmavṛṣṭibhir atyugraḥ sūtaputram avākirat

07,150.071a atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ

07,150.071c vyadhamat kālameghaṃ taṃ karṇo vaikartano vṛṣā

07,150.072a sa mārgaṇagaṇaiḥ karṇo diśaḥ pracchādya sarvaśaḥ

07,150.072c jaghānāstraṃ mahārāja ghaṭotkacasamīritam

07,150.073a tataḥ prahasya samare bhaimasenir mahābalaḥ

07,150.073c prāduścakre mahāmāyāṃ karṇaṃ prati mahāratham

07,150.074a sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathena rathināṃ varam

07,150.074c ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam

07,150.075a siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ

07,150.075c gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭhagatais tathā

07,150.076a nānāśastradharair ghorair nānākavacabhūṣaṇaiḥ

07,150.076c vṛtaṃ ghaṭotkacaṃ krūrair marudbhir iva vāsavam

07,150.076e dṛṣṭvā karṇo maheṣvāso yodhayām āsa rākṣasam

07,150.077a ghaṭotkacas tataḥ karṇaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ

07,150.077c nanāda bhairavaṃ nādaṃ bhīṣayan sarvapārthivān

07,150.078a bhūyaś cāñjalikenātha samārgaṇagaṇaṃ mahat

07,150.078c karṇahastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ

07,150.079a athānyad dhanur ādāya dṛḍhaṃ bhārasahaṃ mahat

07,150.079c vyakarṣata balāt karṇa indrāyudham ivocchritam

07,150.080a tataḥ karṇo mahārāja preṣayām āsa sāyakān

07,150.080c suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān rākṣasān prati

07,150.081a tad bāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām

07,150.081c siṃhenevārditaṃ vanyaṃ gajānām ākulaṃ kulam

07,150.081d*1230_01 nihatya rākṣasān karṇaḥ punar haiḍimbam ardayat

07,150.081d*1230_02 tat tu dṛṣṭvā mahat karma rādheyasya mahātmanaḥ

07,150.081d*1230_03 krodhenābhiprajajvāla bhaimasenir ghaṭotkacaḥ

07,150.082a vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūtagajān vibhuḥ

07,150.082c dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye

07,150.082d*1231_01 tataḥ karṇo mahārāja rākṣasān vyadhamac charaiḥ

07,150.082d*1232_01 sa sma kṛtvā virūpāṇi vyāttāni vadanāni ca

07,150.082d*1232_02 rādheyasyācchinad bāṇair astrāṇi vividhāni ca

07,150.082d*1232_03 chādayām āsa ca śarair dhārābhir iva parvatam

07,150.082d*1232_04 gandharvanagarākāraṃ punar antaradhīyata

07,150.083a sa hatvā rākṣasīṃ senāṃ śuśubhe sūtanandanaḥ

07,150.083c pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ

07,150.084a teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu māriṣa

07,150.084c nainaṃ nirīkṣitum api kaś cic chaknoti pārthiva

07,150.085a ṛte ghaṭotkacād rājan rākṣasendrān mahābalāt

07,150.085c bhīmavīryabalopetāt kruddhād vaivasvatād iva

07,150.086a tasya kruddhasya netrābhyāṃ pāvakaḥ samajāyata

07,150.086c maholkābhyāṃ yathā rājan sārciṣaḥ snehabindavaḥ

07,150.087a talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanacchadam

07,150.087c ratham āsthāya ca punar māyayā nirmitaṃ punaḥ

07,150.088a yuktaṃ gajanibhair vāhaiḥ piśācavadanaiḥ kharaiḥ

07,150.088c sa sūtam abravīt kruddhaḥ sūtaputrāya mā vaha

07,150.089a sa yayau ghorarūpeṇa rathena rathināṃ varaḥ

07,150.089c dvairathaṃ sūtaputreṇa punar eva viśāṃ pate

07,150.090a sa cikṣepa punaḥ kruddhaḥ sūtaputrāya rākṣasaḥ

07,150.090c aṣṭacakrāṃ mahāghorām aśaniṃ rudranirmitām

07,150.090d*1233_01 dviyojanasamutsedhāṃ yojanāyām avistarām

07,150.090d*1233_02 āyasīṃ nicitāṃ śūlaiḥ kadambam iva kesaraiḥ

07,150.091a tām avaplutya jagrāha karṇo nyasya rathe dhanuḥ

07,150.091c cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve

07,150.092a sāśvasūtadhvajaṃ yānaṃ bhasma kṛtvā mahāprabhā

07,150.092c viveśa vasudhāṃ bhittvā surās tatra visismiyuḥ

07,150.093a karṇaṃ tu sarvabhūtāni pūjayām āsur añjasā

07,150.093c yad avaplutya jagrāha devasṛṣṭāṃ mahāśanim

07,150.094a evaṃ kṛtvā raṇe karṇa āruroha rathaṃ punaḥ

07,150.094c tato mumoca nārācān sūtaputraḥ paraṃtapaḥ

07,150.095a aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu mānada

07,150.095c yad akārṣīt tadā karṇaḥ saṃgrāme bhīmadarśane

07,150.096a sa hanyamāno nārācair dhārābhir iva parvataḥ

07,150.096c gandharvanagarākāraḥ punar antaradhīyata

07,150.097a evaṃ sa vai mahāmāyo māyayā lāghavena ca

07,150.097c astrāṇi tāni divyāni jaghāna ripusūdanaḥ

07,150.098a nihanyamāneṣv astreṣu māyayā tena rakṣasā

07,150.098c asaṃbhrāntas tataḥ karṇas tad rakṣaḥ pratyayudhyata

07,150.099a tataḥ kruddho mahārāja bhaimasenir mahābalaḥ

07,150.099c cakāra bahudhātmānaṃ bhīṣayāṇo narādhipān

07,150.100a tato digbhyaḥ samāpetuḥ siṃhavyāghratarakṣavaḥ

07,150.100c agnijihvāś ca bhujagā vihagāś cāpy ayomukhāḥ

07,150.101a sa kīryamāṇo niśitaiḥ karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ

07,150.101c nagarādrivanaprakhyas tatraivāntaradhīyata

07,150.102a rākṣasāś ca piśācāś ca yātudhānāḥ śalāvṛkāḥ

07,150.102b*1234_01 śālāvṛkāś ca bahavo vṛkāś ca vikṛtānanāḥ

07,150.102c te karṇaṃ bhakṣayiṣyantaḥ sarvataḥ samupādravan

07,150.102e athainaṃ vāgbhir ugrābhis trāsayāṃ cakrire tadā

07,150.103a udyatair bahubhir ghorair āyudhaiḥ śoṇitokṣitaiḥ

07,150.103c teṣām anekair ekaikaṃ karṇo vivyādha cāśugaiḥ

07,150.104a pratihatya tu tāṃ māyāṃ divyenāstreṇa rākṣasīm

07,150.104c ājaghāna hayān asya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,150.105a te bhagnā vikṛtāṅgāś ca chinnapṛṣṭhāś ca sāyakaiḥ

07,150.105c vasudhām anvapadyanta paśyatas tasya rakṣasaḥ

07,150.106a sa bhagnamāyo haiḍimbaḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tataḥ

07,150.106c eṣa te vidadhe mṛtyum ity uktvāntaradhīyata

07,151.001 saṃjaya uvāca

07,151.001a tasmiṃs tathā vartamāne karṇarākṣasayor mṛdhe

07,151.001c alāyudho rākṣasendro vīryavān abhyavartata

07,151.002a mahatyā senayā yuktaḥ suyodhanam upāgamat

07,151.002c rākṣasānāṃ virūpāṇāṃ sahasraiḥ parivāritaḥ

07,151.002e nānārūpadharair vīraiḥ pūrvavairam anusmaran

07,151.003a tasya jñātir hi vikrānto brāhmaṇādo bako hataḥ

07,151.003c kirmīraś ca mahātejā hiḍimbaś ca sakhā tathā

07,151.004a sa dīrghakālādhyuṣitaṃ pūrvavairam anusmaran

07,151.004c vijñāyaitan niśāyuddhaṃ jighāṃsur bhīmam āhave

07,151.005a sa matta iva mātaṅgaḥ saṃkruddha iva coragaḥ

07,151.005c duryodhanam idaṃ vākyam abravīd yuddhalālasaḥ

07,151.006a viditaṃ te mahārāja yathā bhīmena rākṣasāḥ

07,151.006c hiḍimbabakakirmīrā nihatā mama bāndhavāḥ

07,151.007a parāmarśaś ca kanyāyā hiḍimbāyāḥ kṛtaḥ purā

07,151.007c kim anyad rākṣasān anyān asmāṃś ca paribhūya ha

07,151.008a tam ahaṃ sagaṇaṃ rājan savājirathakuñjaram

07,151.008c haiḍimbaṃ ca sahāmātyaṃ hantum abhyāgataḥ svayam

07,151.009a adya kuntīsutān sarvān vāsudevapurogamān

07,151.009c hatvā saṃbhakṣayiṣyāmi sarvair anucaraiḥ saha

07,151.009e nivāraya balaṃ sarvaṃ vayaṃ yotsyāma pāṇḍavān

07,151.009f*1235_01 tad ahaṃ sagaṇān rājan saṃyotsyāmi ca pāṇḍavān

07,151.010a tasya tad vacanaṃ śrutvā hṛṣṭo duryodhanas tadā

07,151.010c pratipūjyābravīd vākyaṃ bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ

07,151.011a tvāṃ puraskṛtya sagaṇaṃ vayaṃ yotsyāmahe parān

07,151.011c na hi vairāntamanasaḥ sthāsyanti mama sainikāḥ

07,151.012a evam astv iti rājānam uktvā rākṣasapuṃgavaḥ

07,151.012c abhyayāt tvarito bhīmaṃ sahitaḥ puruṣāśanaiḥ

07,151.013a dīpyamānena vapuṣā rathenādityavarcasā

07,151.013c tādṛśenaiva rājendra yādṛśena ghaṭotkacaḥ

07,151.014a tasyāpy atulanirghoṣo bahutoraṇacitritaḥ

07,151.014c ṛkṣacarmāvanaddhāṅgo nalvamātro mahārathaḥ

07,151.015a tasyāpi turagāḥ śīghrā hastikāyāḥ kharasvanāḥ

07,151.015c śataṃ yuktā mahākāyā māṃsaśoṇitabhojanāḥ

07,151.016a tasyāpi rathanirghoṣo mahāmegharavopamaḥ

07,151.016c tasyāpi sumahac cāpaṃ dṛḍhajyaṃ balavattaram

07,151.017a tasyāpy akṣasamā bāṇā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,151.017c so 'pi vīro mahābāhur yathaiva sa ghaṭotkacaḥ

07,151.018a tasyāpi gomāyubaḍābhigupto; babhūva ketur jvalanārkatulyaḥ

07,151.018c sa cāpi rūpeṇa ghaṭotkacasya; śrīmattamo vyākuladīpitāsyaḥ

07,151.019a dīptāṅgado dīptakirīṭamālī; baddhasraguṣṇīṣanibaddhakhaḍgaḥ

07,151.019c gadī bhuśuṇḍī musalī halī ca; śarāsanī vāraṇatulyavarṣmā

07,151.020a rathena tenānalavarcasā ca; vidrāvayan pāṇḍavavāhinīṃ tām

07,151.020c rarāja saṃkhye parivartamāno; vidyunmālī megha ivāntarikṣe

07,151.021a te cāpi sarve pravarā narendrā; mahābalā varmiṇaś carmiṇaś ca

07,151.021c harṣānvitā yuyudhus tatra rājan; samantataḥ pāṇḍavayodhavīrāḥ

07,152.001 saṃjaya uvāca

07,152.001a tam āgatam abhiprekṣya bhīmakarmāṇam āhave

07,152.001c harṣam āhārayāṃ cakruḥ kuravaḥ sarva eva te

07,152.002a tathaiva tava putrās te duryodhanapurogamāḥ

07,152.002c aplavāḥ plavam āsādya tartukāmā ivārṇavam

07,152.003a punarjātam ivātmānaṃ manvānāḥ pārthivās tadā

07,152.003c alāyudhaṃ rākṣasendraṃ svāgatenābhyapūjayan

07,152.004a tasmiṃs tv amānuṣe yuddhe vartamāne bhayāvahe

07,152.004c karṇarākṣasayor naktaṃ dāruṇapratidarśane

07,152.004d*1236_01 na drauṇir na kṛpo droṇo na śalyo na ca mādhavaḥ

07,152.004d*1236_02 eka eva tu tenāsīd yoddhā karṇo raṇe vṛṣā

07,152.005a upapraikṣanta pāñcālāḥ smayamānāḥ sarājakāḥ

07,152.005c tathaiva tāvakā rājan ghūrṇamānās tatas tataḥ

07,152.006a cukruśur nedam astīti droṇadrauṇikṛpādayaḥ

07,152.006c tat karma dṛṣṭvā saṃbhrāntā haiḍimbasya raṇājire

07,152.007a sarvam āvignam abhavad dhāhābhūtam acetanam

07,152.007c tava sainyaṃ mahārāja nirāśaṃ karṇajīvite

07,152.008a duryodhanas tu saṃprekṣya karṇam ārtiṃ parāṃ gatam

07,152.008c alāyudhaṃ rākṣasendram āhūyedam athābravīt

07,152.009a eṣa vaikartanaḥ karṇo haiḍimbena samāgataḥ

07,152.009c kurute karma sumahad yad asyaupayikaṃ mṛdhe

07,152.010a paśyaitān pārthivāñ śūrān nihatān bhaimaseninā

07,152.010c nānāśastrair abhihatān pādapān iva dantinā

07,152.011a tavaiṣa bhāgaḥ samare rājamadhye mayā kṛtaḥ

07,152.011c tavaivānumate vīra taṃ vikramya nibarhaya

07,152.012a purā vaikartanaṃ karṇam eṣa pāpo ghaṭotkacaḥ

07,152.012c māyābalam upāśritya karśayaty arikarśanaḥ

07,152.013a evam uktaḥ sa rājñā tu rākṣasas tīvravikramaḥ

07,152.013c tathety uktvā mahābāhur ghaṭotkacam upādravat

07,152.014a tataḥ karṇaṃ samutsṛjya bhaimasenir api prabho

07,152.014c pratyamitram upāyāntaṃ mardayām āsa mārgaṇaiḥ

07,152.015a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ kruddhayo rākṣasendrayoḥ

07,152.015c mattayor vāśitāhetor dvipayor iva kānane

07,152.016a rakṣasā vipramuktas tu karṇo 'pi rathināṃ varaḥ

07,152.016c abhyadravad bhīmasenaṃ rathenādityavarcasā

07,152.017a tam āyāntam anādṛtya dṛṣṭvā grastaṃ ghaṭotkacam

07,152.017c alāyudhena samare siṃheneva gavāṃ patim

07,152.018a rathenādityavapuṣā bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ

07,152.018c kirañ śaraughān prayayāv alāyudharathaṃ prati

07,152.019a tam āyāntam abhiprekṣya sa tadālāyudhaḥ prabho

07,152.019c ghaṭotkacaṃ samutsṛjya bhīmasenaṃ samāhvayat

07,152.020a taṃ bhīmaḥ sahasābhyetya rākṣasāntakaraḥ prabho

07,152.020c sagaṇaṃ rākṣasendraṃ taṃ śaravarṣair avākirat

07,152.021a tathaivālāyudho rājañ śilādhautair ajihmagaiḥ

07,152.021c abhyavarṣata kaunteyaṃ punaḥ punar ariṃdamaḥ

07,152.022a tathā te rākṣasāḥ sarve bhīmasenam upādravan

07,152.022c nānāpraharaṇā bhīmās tvatsutānāṃ jayaiṣiṇaḥ

07,152.023a sa tāḍyamāno balibhir bhīmaseno mahābalaḥ

07,152.023c pañcabhiḥ pañcabhiḥ sarvāṃs tān avidhyac chitaiḥ śaraiḥ

07,152.024a te vadhyamānā bhīmena rākṣasāḥ kharayonayaḥ

07,152.024c vinedus tumulān nādān dudruvuś ca diśo daśa

07,152.025a tāṃs trāsyamānān bhīmena dṛṣṭvā rakṣo mahābalam

07,152.025c abhidudrāva vegena śaraiś cainam avākirat

07,152.026a taṃ bhīmasenaḥ samare tīkṣṇāgrair akṣiṇoc charaiḥ

07,152.026c alāyudhas tu tān astān bhīmena viśikhān raṇe

07,152.026e ciccheda kāṃś cit samare tvarayā kāṃś cid agrahīt

07,152.027a sa taṃ dṛṣṭvā rākṣasendraṃ bhīmo bhīmaparākramaḥ

07,152.027c gadāṃ cikṣepa vegena vajrapātopamāṃ tadā

07,152.028a tām āpatantīṃ vegena gadāṃ jvālākulāṃ tataḥ

07,152.028c gadayā tāḍayām āsa sā gadā bhīmam āvrajat

07,152.029a sa rākṣasendraṃ kaunteyaḥ śaravarṣair avākirat

07,152.029c tān apy asyākaron moghān rākṣaso niśitaiḥ śaraiḥ

07,152.030a te cāpi rākṣasāḥ sarve sainikā bhīmarūpiṇaḥ

07,152.030c śāsanād rākṣasendrasya nijaghnū rathakuñjarān

07,152.031a pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva vājinaḥ paramadvipāḥ

07,152.031c na śāntiṃ lebhire tatra rakṣasair bhṛśapīḍitāḥ

07,152.032a taṃ tu dṛṣṭvā mahāghoraṃ vartamānaṃ mahāhave

07,152.032c abravīt puruṣaśreṣṭho dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ

07,152.033a paśya bhīmaṃ mahābāho rākṣasendravaśaṃ gatam

07,152.033c padavīm asya gaccha tvaṃ mā vicāraya pāṇḍava

07,152.034a dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca yudhāmanyūttamaujasau

07,152.034c sahitā draupadeyāś ca karṇaṃ yāntu mahārathāḥ

07,152.035a nakulaḥ sahadevaś ca yuyudhānaś ca vīryavān

07,152.035c itarān rākṣasān ghnantu śāsanāt tava pāṇḍava

07,152.036a tvam apīmāṃ mahābāho camūṃ droṇapuraskṛtām

07,152.036c vārayasva naravyāghra mahad dhi bhayam āgatam

07,152.037a evam ukte tu kṛṣṇena yathoddiṣṭā mahārathāḥ

07,152.037c jagmur vaikartanaṃ karṇaṃ rākṣasāṃś cetarān raṇe

07,152.038a atha pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,152.038c dhanuś ciccheda bhīmasya rākṣasendraḥ pratāpavān

07,152.039a hayāṃś cāsya śitair bāṇaiḥ sārathiṃ ca mahābalaḥ

07,152.039c jaghāna miṣataḥ saṃkhye bhīmasenasya bhārata

07,152.040a so 'vatīrya rathopasthād dhatāśvo hatasārathiḥ

07,152.040c tasmai gurvīṃ gadāṃ ghorāṃ sa vinadyotsasarja ha

07,152.041a tatas tāṃ bhīmanirghoṣām āpatantīṃ mahāgadām

07,152.041c gadayā rākṣaso ghoro nijaghāna nanāda ca

07,152.042a tad dṛṣṭvā rākṣasendrasya ghoraṃ karma bhayāvaham

07,152.042c bhīmasenaḥ prahṛṣṭātmā gadām āśu parāmṛśat

07,152.043a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ tumulaṃ nararakṣasoḥ

07,152.043c gadānipātasaṃhrādair bhuvaṃ kampayator bhṛśam

07,152.044a gadāvimuktau tau bhūyaḥ samāsādyetaretaram

07,152.044c muṣṭibhir vajrasaṃhrādair anyonyam abhijaghnatuḥ

07,152.045a rathacakrair yugair akṣair adhiṣṭhānair upaskaraiḥ

07,152.045c yathāsannam upādāya nijaghnatur amarṣaṇau

07,152.046a tau vikṣarantau rudhiraṃ samāsādyetaretaram

07,152.046c mattāv iva mahānāgāv akṛṣyetāṃ punaḥ punaḥ

07,152.047a tam apaśyad dhṛṣīkeśaḥ pāṇḍavānāṃ hite rataḥ

07,152.047c sa bhīmasenarakṣārthaṃ haiḍimbaṃ pratyacodayat

07,153.001 saṃjaya uvāca

07,153.001a saṃprekṣya samare bhīmaṃ rakṣasā grastam antikāt

07,153.001c vāsudevo 'bravīd vākyaṃ ghaṭotkacam idaṃ tadā

07,153.002a paśya bhīmaṃ mahābāho rakṣasā grastam antikāt

07,153.002c paśyatāṃ sarvasainyānāṃ tava caiva mahādyute

07,153.003a sa karṇaṃ tvaṃ samutsṛjya rākṣasendram alāyudham

07,153.003c jahi kṣipraṃ mahābāho paścāt karṇaṃ vadhiṣyasi

07,153.004a sa vārṣṇeyavacaḥ śrutvā karṇam utsṛjya vīryavān

07,153.004c yuyudhe rākṣasendreṇa bakabhrātrā ghaṭotkacaḥ

07,153.004e tayoḥ sutumulaṃ yuddhaṃ babhūva niśi rakṣasoḥ

07,153.004f*1237_01 alāyudhasya caivograṃ haiḍimbasya ca bhārata

07,153.005a alāyudhasya yodhāṃs tu rākṣasān bhīmadarśanān

07,153.005c vegenāpatataḥ śūrān pragṛhītaśarāsanān

07,153.006a āttāyudhaḥ susaṃkruddho yuyudhāno mahārathaḥ

07,153.006c nakulaḥ sahadevaś ca cicchidur niśitaiḥ śaraiḥ

07,153.007a sarvāṃś ca samare rājan kirīṭī kṣatriyarṣabhān

07,153.007c paricikṣepa bībhatsuḥ sarvataḥ prakṣipañ śarān

07,153.008a karṇaś ca samare rājan vyadrāvayata pārthivān

07,153.008c dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍyādīn pāñcālānāṃ mahārathān

07,153.009a tān vadhyamānān dṛṣṭvā tu bhīmo bhīmaparākramaḥ

07,153.009c abhyayāt tvaritaḥ karṇaṃ viśikhān vikiran raṇe

07,153.010a tatas te 'py āyayur hatvā rākṣasān yatra sūtajaḥ

07,153.010c nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ

07,153.010e te karṇaṃ yodhayām āsuḥ pāñcālā droṇam eva ca

07,153.011a alāyudhas tu saṃkruddho ghaṭotkacam ariṃdamam

07,153.011c parigheṇātikāyena tāḍayām āsa mūrdhani

07,153.012a sa tu tena prahāreṇa bhaimasenir mahābalaḥ

07,153.012c īṣan mūrchānvito ''tmānaṃ saṃstambhayata vīryavān

07,153.013a tato dīptāgnisaṃkāśāṃ śataghaṇṭām alaṃkṛtām

07,153.013c cikṣepa samare tasmai gadāṃ kāñcanabhūṣaṇām

07,153.014a sā hayān sārathiṃ caiva rathaṃ cāsya mahāsvanā

07,153.014c cūrṇayām āsa vegena visṛṣṭā bhīmakarmaṇā

07,153.015a sa bhagnahayacakrākṣo viśīrṇadhvajakūbaraḥ

07,153.015c utpapāta rathāt tūrṇaṃ māyām āsthāya rākṣasīm

07,153.016a sa samāsthāya māyāṃ tu vavarṣa rudhiraṃ bahu

07,153.016c vidyudvibhrājitaṃ cāsīt timirābhrākulaṃ nabhaḥ

07,153.017a tato vajranipātāś ca sāśanistanayitnavaḥ

07,153.017c mahāṃś caṭacaṭāśabdas tatrāsīd dhi mahāhave

07,153.018a tāṃ prekṣya vihitāṃ māyāṃ rākṣaso rākṣasena tu

07,153.018c ūrdhvam utpatya haiḍimbas tāṃ māyāṃ māyayāvadhīt

07,153.019a so 'bhivīkṣya hatāṃ māyāṃ māyāvī māyayaiva hi

07,153.019c aśmavarṣaṃ sutumulaṃ visasarja ghaṭotkace

07,153.020a aśmavarṣaṃ sa tad ghoraṃ śaravarṣeṇa vīryavān

07,153.020c diśo vidhvaṃsayām āsa tad adbhutam ivābhavat

07,153.021a tato nānāpraharaṇair anyonyam abhivarṣatām

07,153.021c āyasaiḥ parighaiḥ śūlair gadāmusalamudgaraiḥ

07,153.022a pinākaiḥ karavālaiś ca tomaraprāsakampanaiḥ

07,153.022c nārācair niśitair bhallaiḥ śaraiś cakraiḥ paraśvadhaiḥ

07,153.023a ayoguḍair bhiṇḍipālair gośīrṣolūkhalair api

07,153.023c utpāṭya ca mahāśākhair vividhair jagatīruhaiḥ

07,153.024a śamīpīlukarīraiś ca śamyākaiś caiva bhārata

07,153.024c iṅgudair badarībhiś ca kovidāraiś ca puṣpitaiḥ

07,153.025a palāśair arimedaiś ca plakṣanyagrodhapippalaiḥ

07,153.025c mahadbhiḥ samare tasminn anyonyam abhijaghnatuḥ

07,153.026a vividhaiḥ parvatāgraiś ca nānādhātubhir ācitaiḥ

07,153.026c teṣāṃ śabdo mahān āsīd vajrāṇāṃ bhidyatām iva

07,153.027a yuddhaṃ tad abhavad ghoraṃ bhaimyalāyudhayor nṛpa

07,153.027c harīndrayor yathā rājan vālisugrīvayoḥ purā

07,153.028a tau yuddhvā vividhair ghorair āyudhair viśikhais tathā

07,153.028c pragṛhya niśitau khaḍgāv anyonyam abhijaghnatuḥ

07,153.029a tāv anyonyam abhidrutya keśeṣu sumahābalau

07,153.029c bhujābhyāṃ paryagṛhṇītāṃ mahākāyau mahābalau

07,153.030a tau bhinnagātrau prasvedaṃ susruvāte janādhipa

07,153.030c rudhiraṃ ca mahākāyāv abhivṛṣṭāv ivācalau

07,153.031a athābhipatya vegena samudbhrāmya ca rākṣasam

07,153.031c balenākṣipya haiḍimbaś cakartāsya śiro mahat

07,153.032a so 'pahṛtya śiras tasya kuṇḍalābhyāṃ vibhūṣitam

07,153.032c tadā sutumulaṃ nādaṃ nanāda sumahābalaḥ

07,153.033a hataṃ dṛṣṭvā mahākāyaṃ bakajñātim ariṃdamam

07,153.033c pāñcālāḥ pāṇḍavāś caiva siṃhanādān vinedire

07,153.034a tato bherīsahasrāṇi śaṅkhānām ayutāni ca

07,153.034c avādayan pāṇḍaveyās tasmin rakṣasi pātite

07,153.035a atīva sā niśā teṣāṃ babhūva vijayāvahā

07,153.035c vidyotamānā vibabhau samantād dīpamālinī

07,153.036a alāyudhasya tu śiro bhaimasenir mahābalaḥ

07,153.036c duryodhanasya pramukhe cikṣepa gatacetanam

07,153.037a atha duryodhano rājā dṛṣṭvā hatam alāyudham

07,153.037c babhūva paramodvignaḥ saha sainyena bhārata

07,153.038a tena hy asya pratijñātaṃ bhīmasenam ahaṃ yudhi

07,153.038c hanteti svayam āgamya smaratā vairam uttamam

07,153.039a dhruvaṃ sa tena hantavya ity amanyata pārthivaḥ

07,153.039c jīvitaṃ cirakālāya bhrātṝṇāṃ cāpy amanyata

07,153.040a sa taṃ dṛṣṭvā vinihataṃ bhīmasenātmajena vai

07,153.040c pratijñāṃ bhīmasenasya pūrṇām evābhyamanyata

07,154.001 saṃjaya uvāca

07,154.001a nihatyālāyudhaṃ rakṣaḥ prahṛṣṭātmā ghaṭotkacaḥ

07,154.001c nanāda vividhān nādān vāhinyāḥ pramukhe sthitaḥ

07,154.002a tasya taṃ tumulaṃ śabdaṃ śrutvā kuñjarakampanam

07,154.002c tāvakānāṃ mahārāja bhayam āsīt sudāruṇam

07,154.003a alāyudhaviṣaktaṃ tu bhaimaseniṃ mahābalam

07,154.003c dṛṣṭvā karṇo mahābāhuḥ pāñcālān samupādravat

07,154.004a daśabhir daśabhir bāṇair dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau

07,154.004c dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair bibheda nataparvabhiḥ

07,154.005a tataḥ paramanārācair yudhāmanyūttamaujasau

07,154.005c sātyakiṃ ca rathodāraṃ kampayām āsa mārgaṇaiḥ

07,154.006a teṣām abhyasyatāṃ tatra sarveṣāṃ savyadakṣiṇam

07,154.006c maṇḍalāny eva cāpāni vyadṛśyanta janādhipa

07,154.007a teṣāṃ jyātalanirghoṣo rathanemisvanaś ca ha

07,154.007c meghānām iva gharmānte babhūva tumulo niśi

07,154.008a jyānemighoṣastanayitnumān vai; dhanustaḍin maṇḍalaketuśṛṅgaḥ

07,154.008c śaraughavarṣākulavṛṣṭimāṃś ca; saṃgrāmameghaḥ sa babhūva rājan

07,154.009a tad uddhataṃ śaila ivāprakampyo; varṣaṃ mahac chailasamānasāraḥ

07,154.009c vidhvaṃsayām āsa raṇe narendra; vaikartanaḥ śatrugaṇāvamardī

07,154.010a tato 'tulair vajranipātakalpaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ kāñcanacitrapuṅkhaiḥ

07,154.010c śatrūn vyapohat samare mahātmā; vaikartanaḥ putrahite ratas te

07,154.011a saṃchinnabhinnadhvajinaś ca ke cit; ke cic charair arditabhinnadehāḥ

07,154.011c ke cid visūtā vihayāś ca ke cid; vaikartanenāśu kṛtā babhūvuḥ

07,154.012a avindamānās tv atha śarma saṃkhye; yaudhiṣṭhiraṃ te balam anvapadyan

07,154.012c tān prekṣya bhagnān vimukhīkṛtāṃś ca; ghaṭotkaco roṣam atīva cakre

07,154.013a āsthāya taṃ kāñcanaratnacitraṃ; rathottamaṃ siṃha ivonnanāda

07,154.013c vaikartanaṃ karṇam upetya cāpi; vivyādha vajrapratimaiḥ pṛṣatkaiḥ

07,154.014a tau karṇinārācaśilīmukhaiś ca; nālīkadaṇḍaiś ca savatsadantaiḥ

07,154.014c varāhakarṇaiḥ saviṣāṇaśṛṅgaiḥ; kṣurapravarṣaiś ca vinedatuḥ kham

07,154.015a tad bāṇadhārāvṛtam antarikṣaṃ; tiryaggatābhiḥ samare rarāja

07,154.015c suvarṇapuṅkhajvalitaprabhābhir; vicitrapuṣpābhir iva srajābhiḥ

07,154.016a samaṃ hi tāv apratimaprabhāvāv; anyonyam ājaghnatur uttamāstraiḥ

07,154.016c tayor hi vīrottamayor na kaś cid; dadarśa tasmin samare viśeṣam

07,154.017a atīva tac citram atīva rūpaṃ; babhūva yuddhaṃ ravibhīmasūnvoḥ

07,154.017c samākulaṃ śastranipātaghoraṃ; divīva rāhvaṃśumatoḥ prataptam

07,154.018a ghaṭotkaco yadā karṇaṃ na viśeṣayate nṛpa

07,154.018c tadā prāduścakārogram astram astravidāṃ varaḥ

07,154.019a tenāstreṇa hayān pūrvaṃ hatvā karṇasya rākṣasaḥ

07,154.019c sārathiṃ caiva haiḍimbaḥ kṣipram antaradhīyata

07,154.020 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,154.020a tathā hy antarhite tasmin kūṭayodhini rākṣase

07,154.020c māmakaiḥ pratipannaṃ yat tan mamācakṣva saṃjaya

07,154.021 saṃjaya uvāca

07,154.021a antarhitaṃ rākṣasaṃ taṃ viditvā; saṃprākrośan kuravaḥ sarva eva

07,154.021c kathaṃ nāyaṃ rākṣasaḥ kūṭayodhī; hanyāt karṇaṃ samare 'dṛśyamānaḥ

07,154.022a tataḥ karṇo laghucitrāstrayodhī; sarvā diśo vyāvṛṇod bāṇajālaiḥ

07,154.022c na vai kiṃ cid vyāpatat tatra bhūtaṃ; tamobhūte sāyakair antarikṣe

07,154.023a na cādadāno na ca saṃdadhāno; na ceṣudhī spṛśamānaḥ karāgraiḥ

07,154.023c adṛśyad vai lāghavāt sūtaputraḥ; sarvaṃ bāṇaiś chādayāno 'ntarikṣam

07,154.024a tato māyāṃ vihitām antarikṣe; ghorāṃ bhīmāṃ dāruṇāṃ rākṣasena

07,154.024c saṃpaśyāmo lohitābhraprakāśāṃ; dedīpyantīm agniśikhām ivogrām

07,154.025a tatas tasyā vidyutaḥ prādurāsann; ulkāś cāpi jvalitāḥ kauravendra

07,154.025c ghoṣaś cānyaḥ prādurāsīt sughoraḥ; sahasraśo nadatāṃ dundubhīnām

07,154.026a tataḥ śarāḥ prāpatan rukmapuṅkhāḥ; śaktyaḥ prāsā musalāny āyudhāni

07,154.026c paraśvadhās tailadhautāś ca khaḍgāḥ; pradīptāgrāḥ paṭṭiśās tomarāś ca

07,154.027a mayūkhinaḥ parighā lohabaddhā; gadāś citrāḥ śitadhārāś ca śūlāḥ

07,154.027c gurvyo gadā hemapaṭṭāvanaddhāḥ; śataghnyaś ca prādurāsan samantāt

07,154.028a mahāśilāś cāpataṃs tatra tatra; sahasraśaḥ sāśanayaḥ savajrāḥ

07,154.028c cakrāṇi cānekaśatakṣurāṇi; prādurbabhūvur jvalanaprabhāṇi

07,154.029a tāṃ śaktipāṣāṇaparaśvadhānāṃ; prāsāsivajrāśanimudgarāṇām

07,154.029c vṛṣṭiṃ viśālāṃ jvalitāṃ patantīṃ; karṇaḥ śaraughair na śaśāka hantum

07,154.030a śarāhatānāṃ patatāṃ hayānāṃ; vajrāhatānāṃ patatāṃ gajānām

07,154.030c śilāhatānāṃ ca mahārathānāṃ; mahān ninādaḥ patatāṃ babhūva

07,154.030c*1238_01 anekamāyāśataśo hatānām

07,154.031a subhīmanānāvidhaśastrapātair; ghaṭotkacenābhihataṃ samantāt

07,154.031c dauryodhanaṃ tad balam ārtarūpam; āvartamānaṃ dadṛśe bhramantam

07,154.032a hāhākṛtaṃ saṃparivartamānaṃ; saṃlīyamānaṃ ca viṣaṇṇarūpam

07,154.032c te tv āryabhāvāt puruṣapravīrāḥ; parāṅmukhā na babhūvus tadānīm

07,154.033a tāṃ rākṣasīṃ ghoratarāṃ subhīmāṃ; vṛṣṭiṃ mahāśastramayīṃ patantīm

07,154.033c dṛṣṭvā balaughāṃś ca nipātyamānān; mahad bhayaṃ tava putrān viveśa

07,154.034a śivāś ca vaiśvānaradīptajihvāḥ; subhīmanādāḥ śataśo nadantyaḥ

07,154.034c rakṣogaṇān nardataś cābhivīkṣya; narendrayodhā vyathitā babhūvuḥ

07,154.035a te dīptajihvānanatīkṣṇadaṃṣṭrā; vibhīṣaṇāḥ śailanikāśakāyāḥ

07,154.035c nabhogatāḥ śaktiviṣaktahastā; meghā vyamuñcann iva vṛṣṭimārgam

07,154.036a tair āhatās te śaraśaktiśūlair; gadābhir ugraiḥ parighaiś ca dīptaiḥ

07,154.036c vajraiḥ pinākair aśaniprahāraiś; cakraiḥ śataghnyunmathitāś ca petuḥ

07,154.037a huḍā bhuśuṇḍyo 'śmaguḍāḥ śataghnyaḥ; sthūṇāś ca kārṣṇāyasapaṭṭanaddhāḥ

07,154.037c avākiraṃs tava putrasya sainyaṃ; tathā raudraṃ kaśmalaṃ prādurāsīt

07,154.038a niṣkīrṇāntrā vihatair uttamāṅgaiḥ; saṃbhagnāṅgāḥ śerate tatra śūrāḥ

07,154.038c bhinnā hayāḥ kuñjarāś cāvabhagnāḥ; saṃcūrṇitāś caiva rathāḥ śilābhiḥ

07,154.039a evaṃ mahac chastravarṣaṃ sṛjantas; te yātudhānā bhuvi ghorarūpāḥ

07,154.039c māyāḥ sṛṣṭās tatra ghaṭotkacena; nāmuñcan vai yācamānaṃ na bhītam

07,154.040a tasmin ghore kuruvīrāvamarde; kālotsṛṣṭe kṣatriyāṇām abhāve

07,154.040c te vai bhagnāḥ sahasā vyadravanta; prākrośantaḥ kauravāḥ sarva eva

07,154.041a palāyadhvaṃ kuravo naitad asti; sendrā devā ghnanti naḥ pāṇḍavārthe

07,154.041c tathā teṣāṃ majjatāṃ bhāratānāṃ; na sma dvīpas tatra kaś cid babhūva

07,154.042a tasmin saṃkrande tumule vartamāne; sainye bhagne līyamāne kurūṇām

07,154.042c anīkānāṃ pravibhāge 'prakāśe; na jñāyante kuravo netare vā

07,154.043a nirmaryāde vidrave ghorarūpe; sarvā diśaḥ prekṣamāṇāḥ sma śūnyāḥ

07,154.043c tāṃ śastravṛṣṭim urasā gāhamānaṃ; karṇaṃ caikaṃ tatra rājann apaśyam

07,154.044a tato bāṇair āvṛṇod antarikṣaṃ; divyāṃ māyāṃ yodhayan rākṣasasya

07,154.044c hrīmān kurvan duṣkaram āryakarma; naivāmuhyat saṃyuge sūtaputraḥ

07,154.045a tato bhītāḥ samudaikṣanta karṇaṃ; rājan sarve saindhavā bāhlikāś ca

07,154.045c asaṃmohaṃ pūjayanto 'sya saṃkhye; saṃpaśyanto vijayaṃ rākṣasasya

07,154.046a tenotsṛṣṭā cakrayuktā śataghnī; samaṃ sarvāṃś caturo 'śvāñ jaghāna

07,154.046c te jānubhir jagatīm anvapadyan; gatāsavo nirdaśanākṣijihvāḥ

07,154.047a tato hatāśvād avaruhya vāhād; antarmanāḥ kuruṣu prādravatsu

07,154.047c divye cāstre māyayā vadhyamāne; naivāmuhyac cintayan prāptakālam

07,154.048a tato 'bruvan kuravaḥ sarva eva; karṇaṃ dṛṣṭvā ghorarūpāṃ ca māyām

07,154.048c śaktyā rakṣo jahi karṇādya tūrṇaṃ; naśyanty ete kuravo dhārtarāṣṭrāḥ

07,154.049a kariṣyataḥ kiṃ ca no bhīmapārthau; tapantam enaṃ jahi rakṣo niśīthe

07,154.049c yo naḥ saṃgrāmād ghorarūpād vimucyet; sa naḥ pārthān samare yodhayeta

07,154.050a tasmād enaṃ rākṣasaṃ ghorarūpaṃ; jahi śaktyā dattayā vāsavena

07,154.050c mā kauravāḥ sarva evendrakalpā; rātrīmukhe karṇa neśuḥ sayodhāḥ

07,154.051a sa vadhyamāno rakṣasā vai niśīthe; dṛṣṭvā rājan naśyamānaṃ balaṃ ca

07,154.051c mahac ca śrutvā ninadaṃ kauravāṇāṃ; matiṃ dadhre śaktimokṣāya karṇaḥ

07,154.051d*1239_01 sa tāḍyamāno niśi rākṣasena

07,154.051d*1239_02 rājan dṛṣṭvā vidrutaṃ te balaṃ ca

07,154.051d*1239_03 śrutvā mahāntaṃ ninadaṃ kurūṇāṃ

07,154.051d*1239_04 mano dadhre śaktimokṣe mahātmā

07,154.052a sa vai kruddhaḥ siṃha ivātyamarṣī; nāmarṣayat pratighātaṃ raṇe tam

07,154.052c śaktiṃ śreṣṭhāṃ vaijayantīm asahyāṃ; samādade tasya vadhaṃ cikīrṣan

07,154.053a yāsau rājan nihitā varṣapūgān; vadhāyājau satkṛtā phalgunasya

07,154.053c yāṃ vai prādāt sūtaputrāya śakraḥ; śaktiṃ śreṣṭhāṃ kuṇḍalābhyāṃ nimāya

07,154.053d*1240_01 śaktiṃ śreṣṭhāṃ kuṇḍalābhyāṃ gṛhītāṃ

07,154.053d*1240_02 puraṃdarād varmaṇādāya rājan

07,154.054a tāṃ vai śaktiṃ lelihānāṃ pradīptāṃ; pāśair yuktām antakasyeva rātrim

07,154.054c mṛtyoḥ svasāraṃ jvalitām ivolkāṃ; vaikartanaḥ prāhiṇod rākṣasāya

07,154.055a tām uttamāṃ parakāyāpahantrīṃ; dṛṣṭvā sauter bāhusaṃsthāṃ jvalantīm

07,154.055c bhītaṃ rakṣo vipradudrāva rājan; kṛtvātmānaṃ vindhyapādapramāṇam

07,154.056a dṛṣṭvā śaktiṃ karṇabāhvantarasthāṃ; nedur bhūtāny antarikṣe narendra

07,154.056c vavur vātās tumulāś cāpi rājan; sanirghātā cāśānir gāṃ jagāma

07,154.057a sā tāṃ māyāṃ bhasma kṛtvā jvalantī; bhittvā gāḍhaṃ hṛdayaṃ rākṣasasya

07,154.057c ūrdhvaṃ yayau dīpyamānā niśāyāṃ; nakṣatrāṇām antarāṇy āviśantī

07,154.058a yuddhvā citrair vividhaiḥ śastrapūgair; divyair vīro mānuṣai rākṣasaiś ca

07,154.058c nadan nādān vividhān bhairavāṃś ca; prāṇān iṣṭāṃs tyājitaḥ śakraśaktyā

07,154.059a idaṃ cānyac citram āścaryarūpaṃ; cakārāsau karma śatrukṣayāya

07,154.059c tasmin kāle śaktinirbhinnamarmā; babhau rājan meghaśailaprakāśaḥ

07,154.060a tato 'ntarikṣād apatad gatāsuḥ; sa rākṣasendro bhuvi bhinnadehaḥ

07,154.060c avākśirāḥ stabdhagātro vijihvo; ghaṭotkaco mahad āsthāya rūpam

07,154.061a sa tad rūpaṃ bhairavaṃ bhīmakarmā; bhīmaṃ kṛtvā bhaimaseniḥ papāta

07,154.061c hato 'py evaṃ tava sainyekadeśam; apothayat kauravān bhīṣayāṇaḥ

07,154.061d*1241_01 patad rakṣaḥ svena kāyena tūrṇam

07,154.061d*1241_02 atipramāṇena vivardhatā ca

07,154.061d*1241_03 priyaṃ kurvan pāṇḍavānāṃ gatāsur

07,154.061d*1241_04 akṣauhiṇīṃ tava tūrṇaṃ jaghāna

07,154.062a tato miśrāḥ prāṇadan siṃhanādair; bheryaḥ śaṅkhā murajāś cānakāś ca

07,154.062c dagdhāṃ māyāṃ nihataṃ rākṣasaṃ ca; dṛṣṭvā hṛṣṭāḥ prāṇadan kauraveyāḥ

07,154.063a tataḥ karṇaḥ kurubhiḥ pūjyamāno; yathā śakro vṛtravadhe marudbhiḥ

07,154.063c anvārūḍhas tava putraṃ rathasthaṃ; hṛṣṭaś cāpi prāviśat svaṃ sa sainyam

07,155.000*1242_00 dhṛtarāṣṭraḥ

07,155.000*1242_01 tasmin hate mahāmāye mahātejasi rākṣase

07,155.000*1242_02 amarṣitāḥ pāṇḍaveyāḥ kim akurvan mahāraṇe

07,155.000*1242_03 marditāś ca bhṛśaṃ yuddhe kim akurvata saṃjaya

07,155.000*1242_04 ye ca te 'bhyadravan droṇaṃ vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

07,155.000*1242_05 sṛñjayāḥ saha pāñcālais te 'kurvan kiṃ mahāraṇe

07,155.000*1242_06 saumadatter vadhād droṇam āyattaṃ saindhavasya ca

07,155.000*1242_07 amarṣāj jīvitaṃ tyaktvā gāhamānaṃ varūthinīm

07,155.000*1242_08 jṛmbhamāṇam iva vyāghraṃ vyāttānanam ivāntakam

07,155.000*1242_09 kathaṃ pratyudyayur droṇam ajayyaṃ kurusṛñjayāḥ

07,155.000*1242_10 ācāryaṃ ye ca rakṣanti duryodhanapurogamāḥ

07,155.000*1242_11 drauṇikarṇakṛpās tāta te hy akurvan kim āhave

07,155.000*1242_12 bhāradvājaṃ jighāsantau savyasācivṛkodarau

07,155.000*1242_13 ārchatāṃ māmakān yuddhe kathaṃ saṃjaya śaṃsa me

07,155.000*1242_14 sindhurājavadheneme ghaṭotkacavadhena te

07,155.000*1242_15 amarṣitāś ca saṃkruddhā raṇaṃ cakruḥ kathaṃ yudhi

07,155.001 saṃjaya uvāca

07,155.001a haiḍimbaṃ nihataṃ dṛṣṭvā vikīrṇam iva parvatam

07,155.001c pāṇḍavā dīnamanasaḥ sarve bāṣpākulekṣaṇāḥ

07,155.002a vāsudevas tu harṣeṇa mahatābhipariplutaḥ

07,155.002c nanāda siṃhavan nādaṃ vyathayann iva bhārata

07,155.002d*1243_01 hataṃ ghaṭotkacaṃ jñātvā vāsudevaḥ pratāpavān

07,155.002e vinadya ca mahānādaṃ paryaṣvajata phalgunam

07,155.003a sa vinadya mahānādam abhīśūn saṃniyamya ca

07,155.003c nanarta harṣasaṃvīto vātoddhūta iva drumaḥ

07,155.004a tato vinirbhrāmya punaḥ pārtham āsphoṭya cāsakṛt

07,155.004c rathopasthagato bhīmaṃ prāṇadat punar acyutaḥ

07,155.005a prahṛṣṭamanasaṃ jñātvā vāsudevaṃ mahābalam

07,155.005c abravīd arjuno rājan nātihṛṣṭamanā iva

07,155.005c*1244_01 praharṣaṃ tasya taṃ jñātvā keśavasya dhanaṃjayaḥ

07,155.005c*1244_02 arjuno 'py abravīd rājan

07,155.006a atiharṣo 'yam asthāne tavādya madhusūdana

07,155.006c śokasthāne pare prāpte haiḍimbasya vadhena vai

07,155.007a vimukhāni ca sainyāni hataṃ dṛṣṭvā ghaṭotkacam

07,155.007c vayaṃ ca bhṛśam āvignā haiḍimbasya nipātanāt

07,155.008a naitat kāraṇam alpaṃ hi bhaviṣyati janārdana

07,155.008c tad adya śaṃsa me pṛṣṭaḥ satyaṃ satyavatāṃ vara

07,155.009a yady etan na rahasyaṃ te vaktum arhasy ariṃdama

07,155.009b*1245_01 vyasanasya sati sthāne na prahṛṣyanti mānavāḥ

07,155.009b*1245_02 harṣasya saty api sthāne nolbaṇaṃ yānti paṇḍitāḥ

07,155.009c dhairyasya vaikṛtaṃ brūhi tvam adya madhusūdana

07,155.010a samudrasyeva saṃkṣobho meror iva visarpaṇam

07,155.010c tathaital lāghavaṃ manye tava karma janārdana

07,155.011 vāsudeva uvāca

07,155.011a atiharṣam imaṃ prāptaṃ śṛṇu me tvaṃ dhanaṃjaya

07,155.011c atīva manasaḥ sadyaḥ prasādakaram uttamam

07,155.012a śaktiṃ ghaṭotkacenemāṃ vyaṃsayitvā mahādyute

07,155.012c karṇaṃ nihatam evājau viddhi sadyo dhanaṃjaya

07,155.013a śaktihastaṃ punaḥ karṇaṃ ko loke 'sti pumān iha

07,155.013c ya enam abhitas tiṣṭhet kārttikeyam ivāhave

07,155.014a diṣṭyāpanītakavaco diṣṭyāpahṛtakuṇḍalaḥ

07,155.014c diṣṭyā ca vyaṃsitā śaktir amoghāsya ghaṭotkace

07,155.015a yadi hi syāt sakavacas tathaiva ca sakuṇḍalaḥ

07,155.015c sāmarān api lokāṃs trīn ekaḥ karṇo jayed balī

07,155.016a vāsavo vā kubero vā varuṇo vā jaleśvaraḥ

07,155.016c yamo vā notsahet karṇaṃ raṇe pratisamāsitum

07,155.017a gāṇḍīvam āyamya bhavāṃś cakraṃ vāhaṃ sudarśanam

07,155.017c na śaktau svo raṇe jetuṃ tathāyuktaṃ nararṣabham

07,155.018a tvaddhitārthaṃ tu śakreṇa māyayā hṛtakuṇḍalaḥ

07,155.018c vihīnakavacaś cāyaṃ kṛtaḥ parapuraṃjayaḥ

07,155.019a utkṛtya kavacaṃ yasmāt kuṇḍale vimale ca te

07,155.019c prādāc chakrāya karṇo vai tena vaikartanaḥ smṛtaḥ

07,155.020a āśīviṣa iva kruddhaḥ stambhito mantratejasā

07,155.020c tathādya bhāti karṇo me śāntajvāla ivānalaḥ

07,155.021a yadā prabhṛti karṇāya śaktir dattā mahātmanā

07,155.021c vāsavena mahābāho prāptā yāsau ghaṭotkace

07,155.022a kuṇḍalābhyāṃ nimāyātha divyena kavacena ca

07,155.022c tāṃ prāpyāmanyata vṛṣā satataṃ tvāṃ hataṃ raṇe

07,155.023a evaṃ gate 'pi śakyo 'yaṃ hantuṃ nānyena kena cit

07,155.023c ṛte tvā puruṣavyāghra śape satyena cānagha

07,155.024a brahmaṇyaḥ satyavādī ca tapasvī niyatavrataḥ

07,155.024c ripuṣv api dayāvāṃś ca tasmāt karṇo vṛṣā smṛtaḥ

07,155.025a yuddhaśauṇḍo mahābāhur nityodyataśarāsanaḥ

07,155.025c kesarīva vane mardan mattamātaṅgayūthapān

07,155.025e vimadān rathaśārdūlān kurute raṇamūrdhani

07,155.026a madhyaṃgata ivādityo yo na śakyo nirīkṣitum

07,155.026c tvadīyaiḥ puruṣavyāghra yodhamukhyair mahātmabhiḥ

07,155.026e śarajālasahasrāṃśuḥ śaradīva divākaraḥ

07,155.027a tapānte toyado yadvac charadhārāḥ kṣaraty asau

07,155.027c divyāstrajaladaḥ karṇaḥ parjanya iva vṛṣṭimān

07,155.027d*1246_01 tridaśair api cāsyadbhiḥ śaravarṣaṃ samantataḥ

07,155.027d*1247_01 aśakyas tad ayaṃ jetuṃ sravadbhir māṃsaśoṇitam

07,155.027d*1247_02 kavacena vihīnaś ca kuṇḍalābhyāṃ ca pāṇḍava

07,155.027d*1248_01 tenādityaṃ nirudhyed yaḥ śaravarṣaiś ca vṛṣṭimān

07,155.027d*1249_01 tapoyukto 'bhavat pūrvaṃ divyarūpaḥ pratāpavān

07,155.027e so 'dya mānuṣatāṃ prāpto vimuktaḥ śakradattayā

07,155.028a eko hi yogo 'sya bhaved vadhāya; chidre hy enaṃ svapramattaḥ pramattam

07,155.028c kṛcchraprāptaṃ rathacakre nimagne; hanyāḥ pūrvaṃ tvaṃ tu saṃjñāṃ vicārya

07,155.028d*1250_01 na hy udyatāstraṃ yudhi hanyād ajayyam

07,155.028d*1250_02 apy ekavīro balabhit savajraḥ

07,155.029a jarāsaṃdhaś cedirājo mahātmā; mahābalaś caikalavyo niṣādaḥ

07,155.029c ekaikaśo nihatāḥ sarva eva; yogais tais tais tvaddhitārthaṃ mayaiva

07,155.030a athāpare nihatā rākṣasendrā; hiḍimbakirmīrabakapradhānāḥ

07,155.030c alāyudhaḥ parasainyāvamardī; ghaṭotkacaś cograkarmā tarasvī

07,156.001 arjuna uvāca

07,156.001a katham asmaddhitārthaṃ te kaiś ca yogair janārdana

07,156.001c jarāsaṃdhaprabhṛtayo ghātitāḥ pṛthivīṣvarāḥ

07,156.002 vāsudeva uvāca

07,156.002a jarāsaṃdhaś cedirājo naiṣādiś ca mahābalaḥ

07,156.002c yadi syur na hatāḥ pūrvam idānīṃ syur bhayaṃkarāḥ

07,156.003a suyodhanas tān avaśyaṃ vṛṇuyād rathasattamān

07,156.003c te 'smābhir nityasaṃduṣṭāḥ saṃśrayeyuś ca kauravān

07,156.004a te hi vīrā mahātmānaḥ kṛtāstrā dṛḍhayodhinaḥ

07,156.004c dhārtarāṣṭrīṃ camūṃ kṛtsnāṃ rakṣeyur amarā iva

07,156.005a sūtaputro jarāsaṃdhaś cedirājo niṣādajaḥ

07,156.005c suyodhanaṃ samāśritya taperan pṛthivīm imām

07,156.006a yogair api hatā yais te tān me śṛṇu dhanaṃjaya

07,156.006c ajayyā hi vinā yogair mṛdhe te daivatair api

07,156.007a ekaiko hi pṛthak teṣāṃ samastāṃ suravāhinīm

07,156.007c yodhayet samare pārtha lokapālābhirakṣitām

07,156.008a jarāsaṃdho hi ruṣito rauhiṇeyapradharṣitaḥ

07,156.008c asmadvadhārthaṃ cikṣepa gadāṃ vai lohitāmukhīm

07,156.009a sīmantam iva kurvāṇāṃ nabhasaḥ pāvakaprabhām

07,156.009c vyadṛśyatāpatantī sā śakramuktā yathāśaniḥ

07,156.010a tām āpatantīṃ dṛṣṭvaiva gadāṃ rohiṇinandanaḥ

07,156.010c pratighātārtham astraṃ vai sthūṇākarṇam avāsṛjat

07,156.011a astravegapratihatā sā gadā prāpatad bhuvi

07,156.011c dārayantī dharāṃ devīṃ kampayantīva parvatān

07,156.012a tatra sma rākṣasī ghorā jarā nāmāśuvikramā

07,156.012c saṃdhayām āsa taṃ jātaṃ jarāsaṃdham ariṃdamam

07,156.013a dvābhyāṃ jāto hi mātṛbhyām ardhadehaḥ pṛthak pṛthak

07,156.013c tayā sa saṃdhito yasmāj jarāsaṃdhas tataḥ smṛtaḥ

07,156.014a sā tu bhūmigatā pārtha hatā sasutabāndhavā

07,156.014c gadayā tena cāstreṇa sthūṇākarṇena rākṣasī

07,156.015a vinābhūtaḥ sa gadayā jarāsaṃdho mahāmṛdhe

07,156.015c nihato bhīmasenena paśyatas te dhanaṃjaya

07,156.016a yadi hi syād gadāpāṇir jarāsaṃdhaḥ pratāpavān

07,156.016c sendrā devā na taṃ hantuṃ raṇe śaktā narottama

07,156.017a tvaddhitārthaṃ hi naiṣādir aṅguṣṭhena viyojitaḥ

07,156.017c droṇenācāryakaṃ kṛtvā chadmanā satyavikramaḥ

07,156.018a sa tu baddhāṅgulitrāṇo naiṣādir dṛḍhavikramaḥ

07,156.018c asyann eko vanacaro babhau rāma ivāparaḥ

07,156.019a ekalavyaṃ hi sāṅguṣṭham aśaktā devadānavāḥ

07,156.019c sarākṣasoragāḥ pārtha vijetuṃ yudhi karhi cit

07,156.020a kim u mānuṣamātreṇa śakyaḥ syāt prativīkṣitum

07,156.020c dṛḍhamuṣṭiḥ kṛtī nityam asyamāno divāniśam

07,156.021a tvaddhitārthaṃ tu sa mayā hataḥ saṃgrāmamūrdhani

07,156.021c cedirājaś ca vikrāntaḥ pratyakṣaṃ nihatas tava

07,156.022a sa cāpy aśakyaḥ saṃgrāme jetuṃ sarvaiḥ surāsuraiḥ

07,156.022b*1251_01 yamendrasiddhagandharvān vasurudrān marudgaṇān

07,156.022b*1251_02 sa hi jātaś caturbāhur dhṛtajāmbūnadasrajaḥ

07,156.022b*1251_03 ajeyaḥ sarvabhūtānāṃ jayed api divaukasaḥ

07,156.022c vadhārthaṃ tasya jāto 'ham anyeṣāṃ ca suradviṣām

07,156.023a tvatsahāyo naravyāghra lokānāṃ hitakāmyayā

07,156.023c hiḍimbabakakirmīrā bhīmasenena pātitāḥ

07,156.023e rāvaṇena samaprāṇā brahmayajñavināśanāḥ

07,156.024a hatas tathaiva māyāvī haiḍimbenāpy alāyudhaḥ

07,156.024c haiḍimbaś cāpy upāyena śaktyā karṇena ghātitaḥ

07,156.025a yadi hy enaṃ nāhaniṣyat karṇaḥ śaktyā mahāmṛdhe

07,156.025c mayā vadhyo 'bhaviṣyat sa bhaimasenir ghaṭotkacaḥ

07,156.026a mayā na nihataḥ pūrvam eṣa yuṣmatpriyepsayā

07,156.026c eṣa hi brāhmaṇadveṣī yajñadveṣī ca rākṣasaḥ

07,156.027a dharmasya loptā pāpātmā tasmād eṣa nipātitaḥ

07,156.027c vyaṃsitā cāpy upāyena śakradattā mayānagha

07,156.028a ye hi dharmasya loptāro vadhyās te mama pāṇḍava

07,156.028c dharmasaṃsthāpanārthaṃ hi pratijñaiṣā mamāvyayā

07,156.029a brahma satyaṃ damaḥ śaucaṃ dharmo hrīḥ śrīr dhṛtiḥ kṣamā

07,156.029c yatra tatra rame nityam ahaṃ satyena te śape

07,156.030a na viṣādas tvayā kāryaḥ karṇaṃ vaikartanaṃ prati

07,156.030c upadekṣyāmy upāyaṃ te yena taṃ prasahiṣyasi

07,156.031a suyodhanaṃ cāpi raṇe haniṣyati vṛkodaraḥ

07,156.031c tasya cāpi vadhopāyaṃ vakṣyāmi tava pāṇḍava

07,156.032a vardhate tumulas tv eṣa śabdaḥ paracamūṃ prati

07,156.032c vidravanti ca sainyāni tvadīyāni diśo daśa

07,156.033a labdhalakṣyā hi kauravyā vidhamanti camūṃ tava

07,156.033c dahaty eṣa ca vaḥ sainyaṃ droṇaḥ praharatāṃ varaḥ

07,157.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,157.001a ekavīravadhe moghā śaktiḥ sūtātmaje yadā

07,157.001c kasmāt sarvān samutsṛjya sa tāṃ pārthe na muktavān

07,157.002a tasmin hate hatā hi syuḥ sarve pāṇḍavasṛñjayāḥ

07,157.002c ekavīravadhe kasmān na yuddhe jayam ādadhat

07,157.003a āhūto na nivarteyam iti tasya mahāvratam

07,157.003c svayam āhvayitavyaḥ sa sūtaputreṇa phalgunaḥ

07,157.004a tato dvairatham ānīya phalgunaṃ śakradattayā

07,157.004c na jaghāna vṛṣā kasmāt tan mamācakṣva saṃjaya

07,157.005a nūnaṃ buddhivihīnaś cāpy asahāyaś ca me sutaḥ

07,157.005c śatrubhir vyaṃsitopāyaḥ kathaṃ nu sa jayed arīn

07,157.006a yā hy asya paramā śaktir jayasya ca parāyaṇam

07,157.006c sā śaktir vāsudevena vyaṃsitāsya ghaṭotkace

07,157.007a kuṇer yathā hastagataṃ hriyed bilvaṃ balīyasā

07,157.007c tathā śaktir amoghā sā moghībhūtā ghaṭotkace

07,157.008a yathā varāhasya śunaś ca yudhyatos; tayor abhāve śvapacasya lābhaḥ

07,157.008c manye vidvan vāsudevasya tadvad; yuddhe lābhaḥ karṇahaiḍimbayor vai

07,157.009a ghaṭotkaco yadi hanyād dhi karṇaṃ; paro lābhaḥ sa bhavet pāṇḍavānām

07,157.009c vaikartano vā yadi taṃ nihanyāt; tathāpi kṛtyaṃ śaktināśāt kṛtaṃ syāt

07,157.010a iti prājñaḥ prajñayaitad vicārya; ghaṭotkacaṃ sūtaputreṇa yuddhe

07,157.010c ayodhayad vāsudevo nṛsiṃhaḥ; priyaṃ kurvan pāṇḍavānāṃ hitaṃ ca

07,157.011 saṃjaya uvāca

07,157.011a etac cikīrṣitaṃ jñātvā karṇe madhunihā nṛpa

07,157.011c niyojayām āsa tadā dvairathe rākṣaseśvaram

07,157.012a ghaṭotkacaṃ mahāvīryaṃ mahābuddhir janārdanaḥ

07,157.012c amoghāyā vighātārthaṃ rājan durmantrite tava

07,157.013a tadaiva kṛtakāryā hi vayaṃ syāma kurūdvaha

07,157.013c na rakṣed yadi kṛṣṇas taṃ pārthaṃ karṇān mahārathāt

07,157.014a sāśvadhvajarathaḥ saṃkhye dhṛtarāṣṭra pated bhuvi

07,157.014c vinā janārdanaṃ pārtho yogānām īśvaraṃ prabhum

07,157.015a tais tair upāyair bahubhī rakṣyamāṇaḥ sa pārthiva

07,157.015c jayaty abhimukhaḥ śatrūn pārthaḥ kṛṣṇena pālitaḥ

07,157.016a saviśeṣaṃ tv amoghāyāḥ kṛṣṇo 'rakṣata pāṇḍavam

07,157.016c hanyāt kṣiptā hi kaunteyaṃ śaktir vṛkṣam ivāśaniḥ

07,157.017 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,157.017a virodhī ca kumantrī ca prājñamānī mamātmajaḥ

07,157.017c yasyaiṣa samatikrānto vadhopāyo jayaṃ prati

07,157.017d*1252_01 sa vā karṇo mahābuddhiḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,157.017d*1252_02 na muktavān kathaṃ sūta tām amoghāṃ dhanaṃjaye

07,157.018a tavāpi samatikrāntam etad gāvalgaṇe katham

07,157.018c etam arthaṃ mahābuddhe yat tvayā nāvabodhitaḥ

07,157.019 saṃjaya uvāca

07,157.019a duryodhanasya śakuner mama duḥśāsanasya ca

07,157.019c rātrau rātrau bhavaty eṣā nityam eva samarthanā

07,157.020a śvaḥ sarvasainyān utsṛjya jahi karṇa dhanaṃjayam

07,157.020c preṣyavat pāṇḍupāñcālān upabhokṣyāmahe tataḥ

07,157.021a atha vā nihate pārthe pāṇḍuṣv anyatamaṃ tataḥ

07,157.021c sthāpayed yudhi vārṣṇeyas tasmāt kṛṣṇo nipātyatām

07,157.022a kṛṣṇo hi mūlaṃ pāṇḍūnāṃ pārthaḥ skandha ivodgataḥ

07,157.022c śākhā ivetare pārthāḥ pāñcālāḥ patrasaṃjñitāḥ

07,157.023a kṛṣṇāśrayāḥ kṛṣṇabalāḥ kṛṣṇanāthāś ca pāṇḍavāḥ

07,157.023c kṛṣṇaḥ parāyaṇaṃ caiṣāṃ jyotiṣām iva candramāḥ

07,157.024a tasmāt parṇāni śākhāś ca skandhaṃ cotsṛjya sūtaja

07,157.024c kṛṣṇaṃ nikṛndhi pāṇḍūnāṃ mūlaṃ sarvatra sarvadā

07,157.025a hanyād yadi hi dāśārhaṃ karṇo yādavanandanam

07,157.025c kṛtsnā vasumatī rājan vaśe te syān na saṃśayaḥ

07,157.025d*1253_01 sā tu buddhiḥ kṛtā rājan kṛṣṇaṃ prati nareśvara

07,157.025d*1253_02 viṣṇos tejaḥpramūḍhānāṃ yuddhakāle praṇaśyati

07,157.026a yadi hi sa nihataḥ śayīta bhūmau; yadukulapāṇḍavanandano mahātmā

07,157.026c nanu tava vasudhā narendra sarvā; sagirisamudravanā vaśaṃ vrajeta

07,157.027a sā tu buddhiḥ kṛtāpy evaṃ jāgrati tridaśeśvare

07,157.027c aprameye hṛṣīkeśe yuddhakāle vyamuhyata

07,157.028a arjunaṃ cāpi kaunteyaṃ sadā rakṣati keśavaḥ

07,157.028c na hy enam aicchat pramukhe sauteḥ sthāpayituṃ raṇe

07,157.029a anyāṃś cāsmai rathodārān upasthāpayad acyutaḥ

07,157.029c amoghāṃ tāṃ kathaṃ śaktiṃ moghāṃ kuryām iti prabho

07,157.029d*1254_01 yaś caivaṃ rakṣate pārthaṃ karṇāt kṛṣṇo mahāmanāḥ

07,157.029d*1254_02 ātmānaṃ sa kathaṃ rājan na rakṣet puruṣottamaḥ

07,157.029d*1254_03 paricintya tu paśyāmaś cakrāyudham ariṃdamam

07,157.029d*1254_04 na so 'sti triṣu lokeṣu yo jayeta janārdanam

07,157.030a tataḥ kṛṣṇaṃ mahābāhuḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,157.030c papraccha rathaśārdūla karṇaṃ prati mahāratham

07,157.031a ayaṃ ca pratyayaḥ karṇe śaktyā cāmitavikrama

07,157.031c kimarthaṃ sūtaputreṇa na muktā phalgune tu sā

07,157.032 vāsudeva uvāca

07,157.032a duḥṣāsanaś ca karṇaś ca śakuniś ca sasaindhavaḥ

07,157.032c satataṃ mantrayanti sma duryodhanapurogamāḥ

07,157.033a karṇa karṇa maheṣvāsa raṇe 'mitaparākrama

07,157.033c nānyasya śaktir eṣā te moktavyā jayatāṃ vara

07,157.034a ṛte mahārathāt pārthāt kuntīputrād dhanaṃjayāt

07,157.034c sa hi teṣām atiyaśā devānām iva vāsavaḥ

07,157.035a tasmin vinihate sarve pāṇḍavāḥ sṛñjayaiḥ saha

07,157.035c bhaviṣyanti gatātmānaḥ surā iva niragnayaḥ

07,157.035d*1255_01 ṛte mahātmanaḥ pārthāt karṇena nihatā dhruvam

07,157.036a tatheti ca pratijñātaṃ karṇena śinipuṃgava

07,157.036c hṛdi nityaṃ tu karṇasya vadho gāṇḍīvadhanvanaḥ

07,157.037a aham eva tu rādheyaṃ mohayāmi yudhāṃ vara

07,157.037c yato nāvasṛjac chaktiṃ pāṇḍave śvetavāhane

07,157.038a phalgunasya hi tāṃ mṛtyum avagamya yuyutsataḥ

07,157.038c na nidrā na ca me harṣo manaso 'sti yudhāṃ vara

07,157.039a ghaṭotkace vyaṃsitāṃ tu dṛṣṭvā tāṃ śinipuṃgava

07,157.039c mṛtyor āsyāntarān muktaṃ paśyāmy adya dhanaṃjayam

07,157.040a na pitā na ca me mātā na yūyaṃ bhrātaras tathā

07,157.040c na ca prāṇās tathā rakṣyā yathā bībhatsur āhave

07,157.041a trailokyarājyād yat kiṃ cid bhaved anyat sudurlabham

07,157.041c neccheyaṃ sātvatāhaṃ tad vinā pārthaṃ dhanaṃjayam

07,157.042a ataḥ praharṣaḥ sumahān yuyudhānādya me 'bhavat

07,157.042c mṛtaṃ pratyāgatam iva dṛṣṭvā pārthaṃ dhanaṃjayam

07,157.043a ataś ca prahito yuddhe mayā karṇāya rākṣasaḥ

07,157.043c na hy anyaḥ samare rātrau śaktaḥ karṇaṃ prabādhitum

07,157.043d*1256_00 sātyakir uvāca

07,157.043d*1256_01 dhruvas tasya jayo nityaṃ dīrgham āyuḥ pravartate

07,157.043d*1256_02 yasya tvaṃ puruṣavyāghra śivāya satataṃ sthitaḥ

07,157.044 saṃjaya uvāca

07,157.044a iti sātyakaye prāha tadā devakinandanaḥ

07,157.044c dhanaṃjayahite yuktas tatpriye satataṃ rataḥ

07,158.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,158.001a karṇaduryodhanādīnāṃ śakuneḥ saubalasya ca

07,158.001c apanītaṃ mahat tāta tava caiva viśeṣataḥ

07,158.002a yad ājānīta tāṃ śaktim ekaghnīṃ satataṃ raṇe

07,158.002c anivāryām asahyāṃ ca devair api savāsavaiḥ

07,158.003a sā kimarthaṃ na karṇena pravṛtte samare purā

07,158.003c na devakīsute muktā phalgune vāpi saṃjaya

07,158.004 saṃjaya uvāca

07,158.004a saṃgrāmād vinivṛttānāṃ sarveṣāṃ no viśāṃ pate

07,158.004c rātrau kurukulaśreṣṭha mantro 'yaṃ samajāyata

07,158.005a prabhātamātre śvobhūte keśavāyārjunāya vā

07,158.005c śaktir eṣā vimoktavyā karṇa karṇeti nityaśaḥ

07,158.006a tataḥ prabhātasamaye rājan karṇasya daivataiḥ

07,158.006c anyeṣāṃ caiva yodhānāṃ sā buddhir naśyate punaḥ

07,158.007a daivam eva paraṃ manye yat karṇo hastasaṃsthayā

07,158.007c na jaghāna raṇe pārthaṃ kṛṣṇaṃ vā devakīsutam

07,158.008a tasya hastasthitā śaktiḥ kālarātrir ivodyatā

07,158.008c daivopahatabuddhitvān na tāṃ karṇo vimuktavān

07,158.009a kṛṣṇe vā devakīputre mohito devamāyayā

07,158.009c pārthe vā śakrakalpe vai vadhārthaṃ vāsavīṃ prabho

07,158.010 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,158.010a daivenaiva hatā yūyaṃ svabuddhyā keśavasya ca

07,158.010c gatā hi vāsavī hatvā tṛṇabhūtaṃ ghaṭotkacam

07,158.011a karṇaś ca mama putrāś ca sarve cānye ca pārthivāḥ

07,158.011c anena duṣpraṇītena gatā vaivasvatakṣayam

07,158.012a bhūya eva tu me śaṃsa yathā yuddham avartata

07,158.012c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca haiḍimbe nihate tadā

07,158.013a ye ca te 'bhyadravan droṇaṃ vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

07,158.013c sṛñjayāḥ saha pāñcālais te 'py akurvan kathaṃ raṇam

07,158.014a saumadatter vadhād droṇam āyastaṃ saindhavasya ca

07,158.014c amarṣāj jīvitaṃ tyaktvā gāhamānaṃ varūthinīm

07,158.015a jṛmbhamāṇam iva vyāghraṃ vyāttānanam ivāntakam

07,158.015c kathaṃ pratyudyayur droṇam asyantaṃ pāṇḍusṛñjayāḥ

07,158.016a ācāryaṃ ye ca te 'rakṣan duryodhanapurogamāḥ

07,158.016c drauṇikarṇakṛpās tāta te 'py akurvan kim āhave

07,158.017a bhāradvājaṃ jighāṃsantau savyasācivṛkodarau

07,158.017c samārchan māmakā yuddhe kathaṃ saṃjaya śaṃsa me

07,158.018a sindhurājavadheneme ghaṭotkacavadhena te

07,158.018c amarṣitāḥ susaṃkruddhā raṇaṃ cakruḥ kathaṃ niśi

07,158.019 saṃjaya uvāca

07,158.019a hate ghaṭotkace rājan karṇena niśi rākṣase

07,158.019c praṇadatsu ca hṛṣṭeṣu tāvakeṣu yuyutsuṣu

07,158.020a āpatatsu ca vegena vadhyamāne bale 'pi ca

07,158.020c vigāḍhāyāṃ rajanyāṃ ca rājā dainyaṃ paraṃ gataḥ

07,158.021a abravīc ca mahābāhur bhīmasenaṃ paraṃtapaḥ

07,158.021c āvāraya mahābāho dhārtarāṣṭrasya vāhinīm

07,158.021e haiḍimbasyābhighātena moho mām āviśan mahān

07,158.022a evaṃ bhīmaṃ samādiśya svarathe samupāviśat

07,158.022c aśrupūrṇamukho rājā niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ

07,158.022e kaśmalaṃ prāviśad ghoraṃ dṛṣṭvā karṇasya vikramam

07,158.023a taṃ tathā vyathitaṃ dṛṣṭvā kṛṣṇo vacanam abravīt

07,158.023c mā vyathāṃ kuru kaunteya naitat tvayy upapadyate

07,158.023e vaiklavyaṃ bharataśreṣṭha yathā prākṛtapūruṣe

07,158.024a uttiṣṭha rājan yudhyasva vaha gurvīṃ dhuraṃ vibho

07,158.024c tvayi vaiklavyam āpanne saṃśayo vijaye bhavet

07,158.025a śrutvā kṛṣṇasya vacanaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,158.025c vimṛjya netre pāṇibhyāṃ kṛṣṇaṃ vacanam abravīt

07,158.026a viditā te mahābāho dharmāṇāṃ paramā gatiḥ

07,158.026c brahmahatyāphalaṃ tasya yaḥ kṛtaṃ nāvabudhyate

07,158.027a asmākaṃ hi vanasthānāṃ haiḍimbena mahātmanā

07,158.027c bālenāpi satā tena kṛtaṃ sāhyaṃ janārdana

07,158.028a astrahetor gataṃ jñātvā pāṇḍavaṃ śvetavāhanam

07,158.028b*1257_01 āgamya sa sahāyena kṛtā rakṣā mahātmanā

07,158.028b*1257_02 so 'dya karṇena nihataḥ paśyatāṃ pāpacetasām

07,158.028b*1257_03 asya pāpasya mokṣaṃ hi kathaṃ yāsyāmi mādhava

07,158.028c asau kṛṣṇa maheṣvāsaḥ kāmyake mām upasthitaḥ

07,158.028e uṣitaś ca sahāsmābhir yāvan nāsīd dhanaṃjayaḥ

07,158.029a gandhamādanayātrāyāṃ durgebhyaś ca sma tāritāḥ

07,158.029c pāñcālī ca pariśrāntā pṛṣṭhenoḍhā mahātmanā

07,158.029d*1258_01 diśāṃ hi vijaye kṛṣṇa sahadevasya cājñayā

07,158.029d*1258_02 laṅkāṃ tu gatvā paulastyaḥ karaṃ vai dāpito balāt

07,158.030a ārambhāc caiva yuddhānāṃ yad eṣa kṛtavān prabho

07,158.030c madarthaṃ duṣkaraṃ karma kṛtaṃ tena mahātmanā

07,158.031a svabhāvād yā ca me prītiḥ sahadeve janārdana

07,158.031c saiva me dviguṇā prītī rākṣasendre ghaṭotkace

07,158.032a bhaktaś ca me mahābāhuḥ priyo 'syāhaṃ priyaś ca me

07,158.032c yena vindāmi vārṣṇeya kaśmalaṃ śokatāpitaḥ

07,158.033a paśya sainyāni vārṣṇeya drāvyamāṇāni kauravaiḥ

07,158.033c droṇakarṇau ca saṃyattau paśya yuddhe mahārathau

07,158.034a niśīthe pāṇḍavaṃ sainyam ābhyāṃ paśya pramarditam

07,158.034c gajābhyām iva mattābhyāṃ yathā naḍavanaṃ mahat

07,158.035a anādṛtya balaṃ bāhvor bhīmasenasya mādhava

07,158.035c citrāstratāṃ ca pārthasya vikramante sma kauravāḥ

07,158.036a eṣa droṇaś ca karṇaś ca rājā caiva suyodhanaḥ

07,158.036c nihatya rākṣasaṃ yuddhe hṛṣṭā nardanti saṃyuge

07,158.037a katham asmāsu jīvatsu tvayi caiva janārdana

07,158.037c haiḍimbaḥ prāptavān mṛtyuṃ sūtaputreṇa saṃgataḥ

07,158.038a kadarthīkṛtya naḥ sarvān paśyataḥ savyasācinaḥ

07,158.038c nihato rākṣasaḥ kṛṣṇa bhaimasenir mahābalaḥ

07,158.039a yadābhimanyur nihato dhārtarāṣṭrair durātmabhiḥ

07,158.039c nāsīt tatra raṇe kṛṣṇa savyasācī mahārathaḥ

07,158.040a niruddhāś ca vayaṃ sarve saindhavena durātmanā

07,158.040c nimittam abhavad droṇaḥ saputras tatra karmaṇi

07,158.041a upadiṣṭo vadhopāyaḥ karṇasya guruṇā svayam

07,158.041c vyāyacchataś ca khaḍgena dvidhā khaḍgaṃ cakāra ha

07,158.042a vyasane vartamānasya kṛtavarmā nṛśaṃsavat

07,158.042c aśvāñ jaghāna sahasā tathobhau pārṣṇisārathī

07,158.042e tathetare maheṣvāsāḥ saubhadraṃ yudhy apātayan

07,158.043a alpe ca kāraṇe kṛṣṇa hato gāṇḍīvadhanvanā

07,158.043c saindhavo yādavaśreṣṭha tac ca nātipriyaṃ mama

07,158.044a yadi śatruvadhe nyāyyo bhavet kartuṃ ca pāṇḍavaiḥ

07,158.044c droṇakarṇau raṇe pūrvaṃ hantavyāv iti me matiḥ

07,158.045a etau mūlaṃ hi duḥkhānām asmākaṃ puruṣarṣabha

07,158.045c etau raṇe samāsādya parāśvastaḥ suyodhanaḥ

07,158.046a yatra vadhyo bhaved droṇaḥ sūtaputraś ca sānugaḥ

07,158.046c tatrāvadhīn mahābāhuḥ saindhavaṃ dūravāsinam

07,158.047a avaśyaṃ tu mayā kāryaḥ sūtaputrasya nigrahaḥ

07,158.047c tato yāsyāmy ahaṃ vīra svayaṃ karṇajighāṃsayā

07,158.047e bhīmaseno mahābāhur droṇānīkena saṃgataḥ

07,158.048a evam uktvā yayau tūrṇaṃ tvaramāṇo yudhiṣṭhiraḥ

07,158.048c sa visphārya mahac cāpaṃ śaṅkhaṃ pradhmāpya bhairavam

07,158.049a tato rathasahasreṇa gajānāṃ ca śatais tribhiḥ

07,158.049c vājibhiḥ pañcasāhasrais trisāhasraiḥ prabhadrakaiḥ

07,158.049e vṛtaḥ śikhaṇḍī tvarito rājānaṃ pṛṣṭhato 'nvayāt

07,158.050a tato bherīḥ samājaghnuḥ śaṅkhān dadhmuś ca daṃśitāḥ

07,158.050b*1259_01 śaṅkhaśabdaravāṃś caiva bāṇaśabdāṃś ca daṃsitāḥ

07,158.050c pāñcālāḥ pāṇḍavāś caiva yudhiṣṭhirapurogamāḥ

07,158.051a tato 'bravīn mahābāhur vāsudevo dhanaṃjayam

07,158.051c eṣa prayāti tvarito krodhāviṣṭo yudhiṣṭhiraḥ

07,158.051e jighāṃsuḥ sūtaputrasya tasyopekṣā na yujyate

07,158.052a evam uktvā hṛṣīkeśaḥ śīghram aśvān acodayat

07,158.052c dūraṃ ca yātaṃ rājānam anvagacchaj janārdanaḥ

07,158.053a taṃ dṛṣṭvā sahasā yāntaṃ sūtaputrajighāṃsayā

07,158.053c śokopahatasaṃkalpaṃ dahyamānam ivāgninā

07,158.053e abhigamyābravīd vyāso dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram

07,158.054a karṇam āsādya saṃgrāme diṣṭyā jīvati phalgunaḥ

07,158.054c savyasācivadhākāṅkṣī śaktiṃ rakṣitavān hi saḥ

07,158.055a na cāgād dvairathaṃ jiṣṇur diṣṭyā taṃ bharatarṣabha

07,158.055c sṛjetāṃ spardhināv etau divyāny astrāṇi sarvaśaḥ

07,158.056a vadhyamāneṣu cāstreṣu pīḍitaḥ sūtanandanaḥ

07,158.056c vāsavīṃ samare śaktiṃ dhruvaṃ muñced yudhiṣṭhira

07,158.057a tato bhavet te vyasanaṃ ghoraṃ bharatasattama

07,158.057c diṣṭyā rakṣo hataṃ yuddhe sūtaputreṇa mānada

07,158.058a vāsavīṃ kāraṇaṃ kṛtvā kālenāpahato hy asau

07,158.058c tavaiva kāraṇād rakṣo nihataṃ tāta saṃyuge

07,158.059a mā krudho bharataśreṣṭha mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ

07,158.059c prāṇinām iha sarveṣām eṣā niṣṭhā yudhiṣṭhira

07,158.060a bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pārthivaiś ca mahātmabhiḥ

07,158.060c kauravān samare rājann abhiyudhyasva bhārata

07,158.060e pañcame divase caiva pṛthivī te bhaviṣyati

07,158.061a nityaṃ ca puruṣavyāghra dharmam eva vicintaya

07,158.061c ānṛśaṃsyaṃ tapo dānaṃ kṣamāṃ satyaṃ ca pāṇḍava

07,158.062a sevethāḥ paramaprīto yato dharmas tato jayaḥ

07,158.062c ity uktvā pāṇḍavaṃ vyāsas tatraivāntaradhīyata

07,159.001 saṃjaya uvāca

07,159.001*1260_01 vyāsenaivam athoktas tu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,159.001*1260_02 svayaṃ karṇavadhād vīro nivṛtto bharatarṣabha

07,159.001a ghaṭotkace tu nihate sūtaputreṇa tāṃ niśām

07,159.001c duḥkhāmarṣavaśaṃ prāpto dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,159.002a dṛṣṭva bhīmena mahatīṃ vāryamāṇāṃ camūṃ tava

07,159.002c dhṛṣṭadyumnam uvācedaṃ kumbhayoniṃ nivāraya

07,159.003a tvaṃ hi droṇavināśāya samutpanno hutāśanāt

07,159.003c saśaraḥ kavacī khaḍgī dhanvī ca paratāpanaḥ

07,159.003e abhidrava raṇe hṛṣṭo na ca te bhīḥ kathaṃ cana

07,159.004a janamejayaḥ śikhaṇḍī ca daurmukhiś ca yaśodhanaḥ

07,159.004c abhidravantu saṃhṛṣṭāḥ kumbhayoniṃ samantataḥ

07,159.005a nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ

07,159.005c drupadaś ca virāṭaś ca putrabhrātṛsamanvitau

07,159.006a sātyakiḥ kekayāś caiva pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ

07,159.006c abhidravantu vegena bhāradvājavadhepsayā

07,159.007a tathaiva rathinaḥ sarve hastyaśvaṃ yac ca kiṃ cana

07,159.007c pādātāś ca raṇe droṇaṃ prāpayantu mahāratham

07,159.008a tathājñaptās tu te sarve pāṇḍavena mahātmanā

07,159.008c abhyadravanta vegena kumbhayoniṃ yuyutsayā

07,159.009a āgacchatas tān sahasā sarvodyogena pāṇḍavān

07,159.009c pratijagrāha samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,159.010a tato duryodhano rājā sarvodyogena pāṇḍavān

07,159.010c abhyadravat susaṃkruddha icchan droṇasya jīvitam

07,159.011a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ śrāntavāhanasainikam

07,159.011c pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram

07,159.012a nidrāndhās te mahārāja pariśrāntāś ca saṃyuge

07,159.012c nābhyapadyanta samare kāṃ cic ceṣṭāṃ mahārathāḥ

07,159.013a triyāmā rajanī caiṣā ghorarūpā bhayānakā

07,159.013c sahasrayāmapratimā babhūva prāṇahāriṇī

07,159.013e vadhyatāṃ ca tathā teṣāṃ kṣatānāṃ ca viśeṣataḥ

07,159.014a aho rātriḥ samājajñe nidrāndhānāṃ viśeṣataḥ

07,159.014c sarve hy āsan nirutsāhāḥ kṣatriyā dīnacetasaḥ

07,159.014e tava caiva pareṣāṃ ca gatāstrā vigateṣavaḥ

07,159.015a te tathā pārayantaś ca hrīmantaś ca viśeṣataḥ

07,159.015c svadharmam anupaśyanto na jahuḥ svām anīkinīm

07,159.016a śastrāṇy anye samutsṛjya nidrāndhāḥ śerate janāḥ

07,159.016c gajeṣv anye ratheṣv anye hayeṣv anye ca bhārata

07,159.017a nidrāndhā no bubudhire kāṃ cic ceṣṭāṃ narādhipāḥ

07,159.017c te 'nyonyaṃ samare yodhāḥ preṣayanta yamakṣayam

07,159.018a svapnāyamānās tv apare parān iti vicetasaḥ

07,159.018c ātmānaṃ samare jaghnuḥ svān eva ca parān api

07,159.019a nānāvāco vimuñcanto nidrāndhās te mahāraṇe

07,159.019b*1261_01 asmākaṃ ca mahārāja parebhyo bahavo janāḥ

07,159.019c yoddhavyam iti tiṣṭhanto nidrāsaṃsaktalocanāḥ

07,159.020a saṃmardyānye raṇe ke cin nidrāndhāś ca parasparam

07,159.020c jaghnuḥ śūrā raṇe rājaṃs tasmiṃs tamasi dāruṇe

07,159.021a hanyamānaṃ tathātmānaṃ parebhyo bahavo janāḥ

07,159.021c nābhyajānanta samare nidrayā mohitā bhṛśam

07,159.022a teṣām etādṛśīṃ ceṣṭāṃ vijñāya puruṣarṣabhaḥ

07,159.022c uvāca vākyaṃ bībhatsur uccaiḥ saṃnādayan diśaḥ

07,159.023a śrāntā bhavanto nidrāndhāḥ sarva eva savāhanāḥ

07,159.023c tamasā cāvṛte sainye rajasā bahulena ca

07,159.024a te yūyaṃ yadi manyadhvam upāramata sainikāḥ

07,159.024c nimīlayata cātraiva raṇabhūmau muhūrtakam

07,159.025a tato vinidrā viśrāntāś candramasy udite punaḥ

07,159.025c saṃsādhayiṣyathānyonyaṃ svargāya kurupāṇḍavāḥ

07,159.026a tad vacaḥ sarvadharmajñā dhārmikasya niśamya te

07,159.026c arocayanta sainyāni tathā cānyonyam abruvan

07,159.027a cukruśuḥ karṇa karṇeti rājan duryodhaneti ca

07,159.027c upāramata pāṇḍūnāṃ viratā hi varūthinī

07,159.028a tathā vikrośamānasya phalgunasya tatas tataḥ

07,159.028c upāramata pāṇḍūnāṃ senā tava ca bhārata

07,159.029a tām asya vācaṃ devāś ca ṛṣayaś ca mahātmanaḥ

07,159.029c sarvasainyāni cākṣudrāḥ prahṛṣṭāḥ pratyapūjayan

07,159.030a tat saṃpūjya vaco 'krūraṃ sarvasainyāni bhārata

07,159.030c muhūrtam asvapan rājañ śrāntāni bharatarṣabha

07,159.031a sā tu saṃprāpya viśrāmaṃ dhvajinī tava bhārata

07,159.031c sukham āptavatī vīram arjunaṃ pratyapūjayat

07,159.032a tvayi vedās tathāstrāṇi tvayi buddhiparākramau

07,159.032c dharmas tvayi mahābāho dayā bhūteṣu cānagha

07,159.033a yac cāśvastās tavecchāmaḥ śarma pārtha tad astu te

07,159.033c manasaś ca priyān arthān vīra kṣipram avāpnuhi

07,159.034a iti te taṃ naravyāghraṃ praśaṃsanto mahārathāḥ

07,159.034c nidrayā samavākṣiptās tūṣṇīm āsan viśāṃ pate

07,159.035a aśvapṛṣṭheṣu cāpy anye rathanīḍeṣu cāpare

07,159.035c gajaskandhagatāś cānye śerate cāpare kṣitau

07,159.036a sāyudhāḥ sagadāś caiva sakhaḍgāḥ saparaśvadhāḥ

07,159.036c saprāsakavacāś cānye narāḥ suptāḥ pṛthak pṛthak

07,159.037a gajās te pannagābhogair hastair bhūreṇurūṣitaiḥ

07,159.037c nidrāndhā vasudhāṃ cakrur ghrāṇaniḥśvāsaśītalām

07,159.038a gajāḥ śuśubhire tatra niḥśvasanto mahītale

07,159.038c viśīrṇā girayo yadvan niḥśvasadbhir mahoragaiḥ

07,159.039a samāṃ ca viṣamāṃ cakruḥ khurāgrair vikṣatāṃ mahīm

07,159.039c hayāḥ kāñcanayoktrāś ca kesarālambibhir yugaiḥ

07,159.039e suṣupus tatra rājendra yuktā vāheṣu sarvaśaḥ

07,159.039f*1262_01 evaṃ hayāś ca nāgāś ca yodhāś ca bharatarṣabha

07,159.039f*1262_02 yuddhād viramya suṣupuḥ śrameṇa mahatānvitāḥ

07,159.040a tat tathā nidrayā bhagnam avācam asvapad balam

07,159.040c kuśalair iva vinyastaṃ paṭe citram ivādbhutam

07,159.041a te kṣatriyāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ sāyakavikṣatāṅgāḥ

07,159.041c kumbheṣu līnāḥ suṣupur gajānāṃ; kuceṣu lagnā iva kāminīnām

07,159.041d*1263_01 vīrā vāraṇakumbheṣu suṣupur yuddhakarśitāḥ

07,159.041d*1263_02 rātrau ratipariśrāntāḥ kāminīnāṃ kuceṣv iva

07,159.042a tataḥ kumudanāthena kāminīgaṇḍapāṇḍunā

07,159.042c netrānandena candreṇa māhendrī dig alaṃkṛtā

07,159.042d*1264_01 daśaśatākṣakakubdariniḥsṛtaḥ

07,159.042d*1264_02 kiraṇakesarabhāsurapiñjaraḥ

07,159.042d*1264_03 timiravāraṇayūthavidāraṇaḥ

07,159.042d*1264_04 samudiyād udayācalakesarī

07,159.042d*1264_05 haravṛṣottamagātrasamadyutiḥ

07,159.042d*1264_06 smaraśarāsanapūrṇasamaprabhaḥ

07,159.042d*1264_07 navavadhūsmitacārumanoharaḥ

07,159.042d*1264_08 pravisṛtaḥ kumudākarabāndhavaḥ

07,159.042d*1265_01 pramadayan vasudhāṃ hi sudhākaraḥ

07,159.043a tato muhūrtād bhagavān purastāc chaśalakṣaṇaḥ

07,159.043c aruṇaṃ darśayām āsa grasañ jyotiḥprabhaṃ prabhuḥ

07,159.044a aruṇasya tu tasyānu jātarūpasamaprabham

07,159.044c raśmijālaṃ mahac candro mandaṃ mandam avāsṛjat

07,159.045a utsārayantaḥ prabhayā tamas te candraraśmayaḥ

07,159.045c paryagacchañ śanaiḥ sarvā diśaḥ khaṃ ca kṣitiṃ tathā

07,159.046a tato muhūrtād bhuvanaṃ jyotirbhūtam ivābhavat

07,159.046c aprakhyam aprakāśaṃ ca jagāmāśu tamas tathā

07,159.047a pratiprakāśite loke divābhūte niśākare

07,159.047c vicerur na viceruś ca rājan naktaṃcarās tataḥ

07,159.048a bodhyamānaṃ tu tat sainyaṃ rājaṃś candrasya raśmibhiḥ

07,159.048c bubudhe śatapatrāṇāṃ vanaṃ mahad ivāmbhasi

07,159.049a yathā candrodayoddhūtaḥ kṣubhitaḥ sāgaro bhavet

07,159.049c tathā candrodayoddhūtaḥ sa babhūva balārṇavaḥ

07,159.050a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ punar eva viśāṃ pate

07,159.050c loke lokavināśāya paraṃ lokam abhīpsatām

07,160.001 saṃjaya uvāca

07,160.001a tato duryodhano droṇam abhigamyedam abravīt

07,160.001c amarṣavaśam āpanno janayan harṣatejasī

07,160.002a na marṣaṇīyāḥ saṃgrāme viśramantaḥ śramānvitāḥ

07,160.002c sapatnā glānamanaso labdhalakṣyā viśeṣataḥ

07,160.003a tat tu marṣitam asmābhir bhavataḥ priyakāmyayā

07,160.003c ta ete pariviśrāntāḥ pāṇḍavā balavattarāḥ

07,160.004a sarvathā parihīnāḥ sma tejasā ca balena ca

07,160.004c bhavatā pālyamānās te vivardhante punaḥ punaḥ

07,160.005a divyāny astrāṇi sarvāṇi brahmāstrādīni yāny api

07,160.005c tāni sarvāṇi tiṣṭhanti bhavaty eva viśeṣataḥ

07,160.006a na pāṇḍaveyā na vayaṃ nānye loke dhanurdharāḥ

07,160.006c yudhyamānasya te tulyāḥ satyam etad bravīmi te

07,160.007a sasurāsuragandharvān imāṃl lokān dvijottama

07,160.007c sarvāstravid bhavān hanyād divyair astrair na saṃśayaḥ

07,160.008a sa bhavān marṣayaty enāṃs tvatto bhītān viśeṣataḥ

07,160.008c śiṣyatvaṃ vā puraskṛtya mama vā mandabhāgyatām

07,160.009a evam uddharṣito droṇaḥ kopitaś cātmajena te

07,160.009c samanyur abravīd rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ

07,160.010a sthaviraḥ san paraṃ śaktyā ghaṭe duryodhanāhave

07,160.010c ataḥ paraṃ mayā kāryaṃ kṣudraṃ vijayagṛddhinā

07,160.010e anastravid ayaṃ sarvo hantavyo 'stravidā janaḥ

07,160.011a yad bhavān manyate cāpi śubhaṃ vā yadi vāśubham

07,160.011c tad vai kartāsmi kauravya vacanāt tava nānyathā

07,160.012a nihatya sarvapāñcālān yuddhe kṛtvā parākramam

07,160.012c vimokṣye kavacaṃ rājan satyenāyudham ālabhe

07,160.013a manyase yac ca kaunteyam arjunaṃ śrāntam āhave

07,160.013c tasya vīryaṃ mahābāho śṛṇu satyena kaurava

07,160.014a taṃ na devā na gandharvā na yakṣā na ca rākṣasāḥ

07,160.014c utsahante raṇe soḍhuṃ kupitaṃ savyasācinam

07,160.015a khāṇḍave yena bhagavān pratyudyātaḥ sureśvaraḥ

07,160.015c sāyakair vāritaś cāpi varṣamāṇo mahātmanā

07,160.016a yakṣā nāgās tathā daityā ye cānye balagarvitāḥ

07,160.016c nihatāḥ puruṣendreṇa tac cāpi viditaṃ tava

07,160.017a gandharvā ghoṣayātrāyāṃ citrasenādayo jitāḥ

07,160.017c yūyaṃ tair hriyamāṇāś ca mokṣitā dṛḍhadhanvanā

07,160.018a nivātakavacāś cāpi devānāṃ śatravas tathā

07,160.018c surair avadhyāḥ saṃgrāme tena vīreṇa nirjitāḥ

07,160.019a dānavānāṃ sahasrāṇi hiraṇyapuravāsinām

07,160.019c vijigye puruṣavyāghraḥ sa śakyo mānuṣaiḥ katham

07,160.020a pratyakṣaṃ caiva te sarvaṃ yathā balam idaṃ tava

07,160.020c kṣapitaṃ pāṇḍuputreṇa ceṣṭatāṃ no viśāṃ pate

07,160.021a taṃ tathābhipraśaṃsantam arjunaṃ kupitas tadā

07,160.021c droṇaṃ tava suto rājan punar evedam abravīt

07,160.022a ahaṃ duḥśāsanaḥ karṇaḥ śakunir mātulaś ca me

07,160.022c haniṣyāmo 'rjunaṃ saṃkhye dvaidhīkṛtyādya bhāratīm

07,160.022d*1266_01 tiṣṭha sa tvaṃ mahābāho nityaṃ śiṣyaḥ priyas tava

07,160.023a tasya tad vacanaṃ śrutvā bhāradvājo hasann iva

07,160.023c anvavartata rājānaṃ svasti te 'stv iti cābravīt

07,160.024a ko hi gāṇḍīvadhanvānaṃ jvalantam iva tejasā

07,160.024c akṣayaṃ kṣapayet kaś cit kṣatriyaḥ kṣatriyarṣabham

07,160.025a taṃ na vittapatir nendro na yamo na jaleśvaraḥ

07,160.025c nāsuroragarakṣāṃsi kṣapayeyuḥ sahāyudham

07,160.026a mūḍhās tv etāni bhāṣante yānīmāny āttha bhārata

07,160.026c yuddhe hy arjunam āsādya svastimān ko vrajed gṛhān

07,160.027a tvaṃ tu sarvātiśaṅkitvān niṣṭhuraḥ pāpaniścayaḥ

07,160.027c śreyasas tvaddhite yuktāṃs tat tad vaktum ihecchasi

07,160.028a gaccha tvam api kaunteyam ātmārthebhyo hi māciram

07,160.028c tvam apy āśaṃsase yoddhuṃ kulajaḥ kṣatriyo hy asi

07,160.029a imān kiṃ pārthivān sarvān ghātayiṣyasy anāgasaḥ

07,160.029c tvam asya mūlaṃ vairasya tasmād āsādayārjunam

07,160.030a eṣa te mātulaḥ prājñaḥ kṣatradharmam anuvrataḥ

07,160.030c dūrdyūtadevī gāndhāriḥ prayātv arjunam āhave

07,160.031a eṣo 'kṣakuśalo jihmo dyūtakṛt kitavaḥ śaṭhaḥ

07,160.031c devitā nikṛtiprajño yudhi jeṣyati pāṇḍavān

07,160.032a tvayā kathitam atyantaṃ karṇena saha hṛṣṭavat

07,160.032c asakṛc chūnyavan mohād dhṛtarāṣṭrasya śṛṇvataḥ

07,160.033a ahaṃ ca tāta karṇaś ca bhrātā duḥśāsanaś ca me

07,160.033c pāṇḍuputrān haniṣyāmaḥ sahitāḥ samare trayaḥ

07,160.034a iti te katthamānasya śrutaṃ saṃsadi saṃsadi

07,160.034c anutiṣṭha pratijñāṃ tāṃ satyavāg bhava taiḥ saha

07,160.035a eṣa te pāṇḍavaḥ śatrur aviṣahyo 'grataḥ sthitaḥ

07,160.035c kṣatradharmam avekṣasva ślāghyas tava vadho jayāt

07,160.036a dattaṃ bhuktam adhītaṃ ca prāptam aiśvaryam īpsitam

07,160.036c kṛtakṛtyo 'nṛṇaś cāsi mā bhair yudhyasva pāṇḍavam

07,160.037a ity uktvā samare droṇo nyavartata yataḥ pare

07,160.037c dvaidhīkṛtya tataḥ senāṃ yuddhaṃ samabhavat tadā

07,161.001 saṃjaya uvāca

07,161.001a tribhāgamātraśeṣāyāṃ rātryāṃ yuddham avartata

07,161.001c kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca saṃhṛṣṭānāṃ viśāṃ pate

07,161.002a atha candraprabhāṃ muṣṇann ādityasya puraḥsaraḥ

07,161.002c aruṇo 'bhyudayāṃ cakre tāmrīkurvann ivāmbaram

07,161.002d*1267_01 prakāśam akarod vyoma jagat saṃrañjayann iva

07,161.002d*1268_01 prācyāṃ diśi sahasrāṃśor aruṇenāruṇīkṛtam

07,161.002d*1268_02 tāpanīyaṃ yathā cakraṃ bhrājate ravimaṇḍalam

07,161.002d*1268_03 tato rathāśvāṃś ca manuṣyayānāny

07,161.002d*1268_04 utsṛjya sarve kurupāṇḍuyodhāḥ

07,161.002d*1268_05 divākarasyābhimukhaṃ japantaḥ

07,161.002d*1268_06 saṃdhyāgatāḥ prāñjalayo babhūvuḥ

07,161.003a tato dvaidhīkṛte sainye droṇaḥ somakapāṇḍavān

07,161.003c abhyadravat sapāñcālān duryodhanapurogamaḥ

07,161.004a dvaidhībhūtān kurūn dṛṣṭvā mādhavo 'rjunam abravīt

07,161.004c sapatnān savyataḥ kurmi savyasācinn imān kurūn

07,161.005a sa mādhavam anujñāya kuruṣveti dhanaṃjayaḥ

07,161.005c droṇakarṇau maheṣvāsau savyataḥ paryavartata

07,161.006a abhiprāyaṃ tu kṛṣṇasya jñātvā parapuraṃjayaḥ

07,161.006c ājiśīrṣagataṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ samāsadat

07,161.007 bhīma uvāca

07,161.007a arjunārjuna bībhatso śṛṇu me tattvato vacaḥ

07,161.007c yadarthaṃ kṣatriyā sūte tasya kālo 'yam āgataḥ

07,161.008a asmiṃś ced āgate kāle śreyo na pratipatsyase

07,161.008c asaṃbhāvitarūpaḥ sann ānṛśaṃsyaṃ kariṣyasi

07,161.009a satyaśrīdharmayaśasāṃ vīryeṇānṛṇyam āpnuhi

07,161.009c bhindhy anīkaṃ yudhāṃ śreṣṭha savyasācinn imān kuru

07,161.010 saṃjaya uvāca

07,161.010a sa savyasācī bhīmena coditaḥ keśavena ca

07,161.010c karṇadroṇāv atikramya samantāt paryavārayat

07,161.011a tam ājiśīrṣam āyāntaṃ dahantaṃ kṣatriyarṣabhān

07,161.011c parākrāntaṃ parākramya yatantaḥ kṣatriyarṣabhāḥ

07,161.011e nāśaknuvan vārayituṃ vardhamānam ivānalam

07,161.012a atha duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ

07,161.012c abhyavarṣañ śaravrātaiḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam

07,161.013a teṣām astrāṇi sarveṣām uttamāstravidāṃ varaḥ

07,161.013c kadarthīkṛtya rājendra śaravarṣair avākirat

07,161.014a astrair astrāṇi saṃvārya laghuhasto dhanaṃjayaḥ

07,161.014c sarvān avidhyan niśitair daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ

07,161.015a uddhūtā rajaso vṛṣṭiḥ śaravṛṣṭis tathaiva ca

07,161.015c tamaś ca ghoraṃ śabdaś ca tadā samabhavan mahān

07,161.016a na dyaur na bhūmir na diśaḥ prājñāyanta tathā gate

07,161.016c sainyena rajasā mūḍhaṃ sarvam andham ivābhavat

07,161.017a naiva te na vayaṃ rājan prajñāsiṣma parasparam

07,161.017b*1269_01 śabdamātreṇa jānīmo vayaṃ te ca parasparam

07,161.017c uddeśena hi tena sma samayudhyanta pārthivāḥ

07,161.018a virathā rathino rājan samāsādya parasparam

07,161.018c keṣeśu samasajjanta kavaceṣu bhujeṣu ca

07,161.019a hatāśvā hatasūtāś ca niśceṣṭā rathinas tadā

07,161.019c jīvanta iva tatra sma vyadṛśyanta bhayārditāḥ

07,161.020a hatān gajān samāśliṣya parvatān iva vājinaḥ

07,161.020c gatasattvā vyadṛśyanta tathaiva saha sādibhiḥ

07,161.021a tatas tv abhyavasṛtyaiva saṃgrāmād uttarāṃ diśam

07,161.021c atiṣṭhad āhave droṇo vidhūma iva pāvakaḥ

07,161.022a tam ājiśīrṣād ekāntam apakrāntaṃ niśāmya tu

07,161.022c samakampanta sainyāni pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate

07,161.023a bhrājamānaṃ śriyā yuktaṃ jvalantam iva tejasā

07,161.023c droṇaṃ dṛṣṭvārayas tresuś celur mamluś ca māriṣa

07,161.024a āhvayantaṃ parānīkaṃ prabhinnam iva vāraṇam

07,161.024c nainaṃ śaśaṃsire jetuṃ dānavā vāsavaṃ yathā

07,161.025a ke cid āsan nirutsāhāḥ ke cit kruddhā manasvinaḥ

07,161.025c vismitāś cābhavan ke cit ke cid āsann amarṣitāḥ

07,161.026a hastair hastāgram apare pratyapiṃṣan narādhipāḥ

07,161.026b*1270_01 vidhūyānye karān kruddhāḥ kareṣv eva nyapīḍayan

07,161.026c apare daśanair oṣṭhān adaśan krodhamūrchitāḥ

07,161.027a vyākṣipann āyudhān anye mamṛduś cāpare bhujān

07,161.027c anye cānvapatan droṇaṃ tyaktātmāno mahaujasaḥ

07,161.028a pāñcālās tu viśeṣeṇa droṇasāyakapīḍitāḥ

07,161.028c samasajjanta rājendra samare bhṛśavedanāḥ

07,161.028d*1271_01 dṛṣṭvā droṇaṃ mahārāja samakampata[nta] pāṇḍavāḥ

07,161.028d*1271_02 tato yodhā pāṇḍavānāṃ mahātman

07,161.028d*1271_03 dṛṣṭvā droṇaṃ dīpyamānaṃ śaraughaiḥ

07,161.028d*1271_04 tataḥ sarve sṛñjayāḥ pāṇḍavāś ca

07,161.028d*1271_05 jighāsanto droṇam evābhijagmuḥ

07,161.029a tato virāṭadrupadau droṇaṃ pratiyayū raṇe

07,161.029c tathā carantaṃ saṃgrāme bhṛśaṃ samaradurjayam

07,161.030a drupadasya tataḥ pautrās traya eva viśāṃ pate

07,161.030c cedayaś ca maheṣvāsā droṇam evābhyayur yudhi

07,161.031a teṣāṃ drupadapautrāṇāṃ trayāṇāṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,161.031c tribhir droṇo 'harat prāṇāṃs te hatā nyapatan bhuvi

07,161.032a tato droṇo 'jayad yuddhe cedikekayasṛñjayān

07,161.032c matsyāṃś caivājayat sarvān bhāradvājo mahārathaḥ

07,161.033a tatas tu drupadaḥ krodhāc charavarṣam avākirat

07,161.033c droṇaṃ prati mahārāja virāṭaś caiva saṃyuge

07,161.033d*1272_01 taṃ nihatyeṣuvarṣaṃ tu droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ

07,161.033d*1272_02 tau śaraiś chādayām āsa virāṭadrupadāv ubhau

07,161.033d*1272_03 droṇena chādyamānau tau kruddhau saṃgrāmamūrdhani

07,161.033d*1272_04 droṇaṃ śarair vivyadhatuḥ paramaṃ krodham āsthitau

07,161.033d*1272_05 tato droṇo mahārāja krodhāmarṣasamanvitaḥ

07,161.033d*1272_06 bhallābhyāṃ bhṛśatīkṣṇābhyāṃ ciccheda dhanuṣī tayoḥ

07,161.033d*1272_07 tato virāṭaḥ kupitaḥ samare tomarān daśa

07,161.033d*1272_08 daśa cikṣepa ca śarān droṇasya vadhakāṅkṣayā

07,161.033d*1272_09 śaktiṃ ca drupado ghorām āyasīṃ svarṇabhūṣitām

07,161.033d*1272_10 cikṣepa bhujagendrābhāṃ kruddho droṇarathaṃ prati

07,161.033d*1272_11 tato bhallaiḥ suniśitaiś chittvā tāṃs tomarān daśa

07,161.033d*1272_12 śaktiṃ kanakavaiḍūryāṃ droṇaś ciccheda sāyakaiḥ

07,161.033d*1273_01 sa tābhyām ardito vṛddho vṛddhābhyāṃ krodhamūrchitaḥ

07,161.034a tato droṇaḥ supītābhyāṃ bhallābhyām arimardanaḥ

07,161.034c drupadaṃ ca virāṭaṃ ca praiṣīd vaivasvatakṣayam

07,161.035a hate virāṭe drupade kekayeṣu tathaiva ca

07,161.035c tathaiva cedimatsyeṣu pāñcāleṣu tathaiva ca

07,161.035e hateṣu triṣu vīreṣu drupadasya ca naptṛṣu

07,161.035f*1274_01 pāñcālarājapautreṣu triṣu cādbhutakarmasu

07,161.035f*1274_02 pitṛputravadhāyas taś cikīrṣan karma duṣkaram

07,161.036a droṇasya karma tad dṛṣṭvā kopaduḥkhasamanvitaḥ

07,161.036c śaśāpa rathināṃ madhye dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ

07,161.037a iṣṭāpūrtāt tathā kṣātrād brāhmaṇyāc ca sa naśyatu

07,161.037c droṇo yasyādya mucyeta yo vā droṇāt parāṅmukhaḥ

07,161.038a iti teṣāṃ pratiśrutya madhye sarvadhanuṣmatām

07,161.038c āyād droṇaṃ sahānīkaḥ pāñcālyaḥ paravīrahā

07,161.038e pāñcālās tv ekato droṇam abhyaghnan pāṇḍavānyataḥ

07,161.039a duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ

07,161.039c sodaryāś ca yathā mukhyās te 'rakṣan droṇam āhave

07,161.040a rakṣyamāṇaṃ tathā droṇaṃ samare tair mahātmabhiḥ

07,161.040c yatamānāpi pāñcālā na śekuḥ prativīkṣitum

07,161.041a tatrākrudhyad bhīmaseno dhṛṣṭadyumnasya māriṣa

07,161.041c sa enaṃ vāgbhir ugrābhis tatakṣa puruṣarṣabha

07,161.042a drupadasya kule jātaḥ sarvāstreṣv astravittamaḥ

07,161.042c kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ prekṣetārim avasthitam

07,161.043a pitṛputravadhaṃ prāpya pumān kaḥ parihāpayet

07,161.043c viśeṣatas tu śapathaṃ śapitvā rājasaṃsadi

07,161.044a eṣa vaiśvānara iva samiddhaḥ svena tejasā

07,161.044c śaracāpendhano droṇaḥ kṣatraṃ dahati tejasā

07,161.045a purā karoti niḥśeṣāṃ pāṇḍavānām anīkinīm

07,161.045c sthitāḥ paśyata me karma droṇam eva vrajāmy aham

07,161.046a ity uktvā prāviśat kruddho droṇānīkaṃ vṛkodaraḥ

07,161.046c dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair drāvayaṃs tava vāhinīm

07,161.046d*1275_01 athodyamya gadāṃ bhīmaḥ kāladaṇḍam ivāntakaḥ

07,161.046d*1275_02 droṇāya vyasṛjad rājan rathahayapapalvuve (sic)

07,161.046d*1275_03 sāśvasūtadhvajaṃ rājan droṇasyāpothayat tadā

07,161.046d*1275_04 prāmṛda[dna]n svabahūn yodhān vāyuvṛkṣān ivaujasā

07,161.046d*1275_05 anyaṃ tu ratham āsthāya droṇaḥ praharatāṃ varaḥ

07,161.046d*1275_06 vyūhadvāraṃ samāsthāya yuddhāya samavasthitaḥ

07,161.047a dhṛṣṭadyumno 'pi pāñcālyaḥ praviśya mahatīṃ camūm

07,161.047c āsasāda raṇe droṇaṃ tadāsīt tumulaṃ mahat

07,161.048a naiva nas tādṛśaṃ yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam

07,161.048c yathā sūryodaye rājan samutpiñjo 'bhavan mahān

07,161.049a saṃsaktāni vyadṛśyanta rathavṛndāni māriṣa

07,161.049c hatāni ca vikīrṇāni śarīrāṇi śarīriṇām

07,161.050a ke cid anyatra gacchantaḥ pathi cānyair upadrutāḥ

07,161.050c vimukhāḥ pṛṣṭhataś cānye tāḍyante pārśvato 'pare

07,161.051a tathā saṃsaktayuddhaṃ tad abhavad bhṛśadāruṇam

07,161.051c atha saṃdhyāgataḥ sūryaḥ kṣaṇena samapadyata

07,162.001 saṃjaya uvāca

07,162.001a te tathaiva mahārāja daṃśitā raṇamūrdhani

07,162.001c saṃdhyāgataṃ sahasrāṃśum ādityam upatasthire

07,162.002a udite tu sahasrāṃśau taptakāñcanasaprabhe

07,162.002c prakāśiteṣu lokeṣu punar yuddham avartata

07,162.003a dvaṃdvāni yāni tatrāsan saṃsaktāni purodayāt

07,162.003c tāny evābhyudite sūrye samasajjanta bhārata

07,162.004a rathair hayā hayair nāgāḥ pādātāś cāpi kuñjaraiḥ

07,162.004c hayā hayaiḥ samājagmuḥ pādātāś ca padātibhiḥ

07,162.004d*1276_01 narā rathai rathā nāgais tathaiva puruṣarṣabha

07,162.004e saṃsaktāś ca viyuktāś ca yodhāḥ saṃnyapatan raṇe

07,162.005a te rātrau kṛtakarmāṇaḥ śrāntāḥ sūryasya tejasā

07,162.005c kṣutpipāsāparītāṅgā visaṃjñā bahavo 'bhavan

07,162.006a śaṅkhabherīmṛdaṅgānāṃ kuñjarāṇāṃ ca garjatām

07,162.006c visphāritavikṛṣṭānāṃ kārmukāṇāṃ ca kūjatām

07,162.007a śabdaḥ samabhavad rājan divispṛg bharatarṣabha

07,162.007c dravatāṃ ca padātīnāṃ śastrāṇāṃ vinipātyatām

07,162.008a hayānāṃ heṣatāṃ caiva rathānāṃ ca nivartatām

07,162.008c krośatāṃ garjatāṃ caiva tadāsīt tumulaṃ mahat

07,162.009a vivṛddhas tumulaḥ śabdo dyām agacchan mahāsvanaḥ

07,162.009c nānāyudhanikṛttānāṃ ceṣṭatām āturaḥ svanaḥ

07,162.010a bhūmāv aśrūyata mahāṃs tadāsīt kṛpaṇaṃ mahat

07,162.010c patatāṃ patitānāṃ ca pattyaśvarathahastinām

07,162.011a teṣu sarveṣv anīkeṣu vyatiṣakteṣv anekaśaḥ

07,162.011c sve svāñ jaghnuḥ pare svāṃś ca sve parāṃś ca parān pare

07,162.012a vīrabāhuvisṛṣṭāś ca yodheṣu ca gajeṣu ca

07,162.012c asayaḥ pratyadṛśyanta vāsasāṃ nejaneṣv iva

07,162.013a udyatapratipiṣṭānāṃ khaḍgānāṃ vīrabāhubhiḥ

07,162.013c sa eva śabdas tadrūpo vāsasāṃ nijyatām iva

07,162.014a ardhāsibhis tathā khaḍgais tomaraiḥ saparaśvadhaiḥ

07,162.014c nikṛṣṭayuddhaṃ saṃsaktaṃ mahad āsīt sudāruṇam

07,162.015a gajāśvakāyaprabhavāṃ naradehapravāhinīm

07,162.015c śastramatsyasusaṃpūrṇāṃ māṃsaśoṇitakardamām

07,162.016a ārtanādasvanavatīṃ patākāvastraphenilām

07,162.016c nadīṃ prāvartayan vīrāḥ paralokapravāhinīm

07,162.017a śaraśaktyarditāḥ klāntā rātrimūḍhālpacetasaḥ

07,162.017c viṣṭabhya sarvagātrāṇi vyatiṣṭhan gajavājinaḥ

07,162.017e saṃśuṣkavadanā vīrāḥ śirobhiś cārukuṇḍalaiḥ

07,162.018a yuddhopakaraṇaiś cānyais tatra tatra prakāśitaiḥ

07,162.018c kravyādasaṃghair ākīrṇaṃ mṛtair ardhamṛtair api

07,162.018e nāsīd rathapathas tatra sarvam āyodhanaṃ prati

07,162.019a majjatsu cakreṣu rathān sattvam āsthāya vājinaḥ

07,162.019c kathaṃ cid avahañ śrāntā vepamānāḥ śarārditāḥ

07,162.019e kulasattvabalopetā vājino vāraṇopamāḥ

07,162.019f*1277_01 babhramus tatra tatraiva rathān ādāya bhārata

07,162.020a vihvalaṃ tat samudbhrāntaṃ sabhayaṃ bhāratāturam

07,162.020c balam āsīt tadā sarvam ṛte droṇārjunāv ubhau

07,162.021a tāv evāstāṃ nilayanaṃ tāv ārtāyanam eva ca

07,162.021c tāv evānye samāsādya jagmur vaivasvatakṣayam

07,162.022a āvignam abhavat sarvaṃ kauravāṇāṃ mahad balam

07,162.022c pāñcālānāṃ ca saṃsaktaṃ na prājñāyata kiṃ cana

07,162.023a antakākrīḍasadṛśe bhīrūṇāṃ bhayavardhane

07,162.023c pṛthivyāṃ rājavaṃśānām utthite mahati kṣaye

07,162.024a na tatra karṇaṃ na droṇaṃ nārjunaṃ na yudhiṣṭhiram

07,162.024c na bhīmasenaṃ na yamau na pāñcālyaṃ na sātyakim

07,162.025a na ca duḥśāsanaṃ drauṇiṃ na duryodhanasaubalau

07,162.025c na kṛpaṃ madrarājaṃ vā kṛtavarmāṇam eva ca

07,162.026a na cānyān naiva cātmānaṃ na kṣitiṃ na diśas tathā

07,162.026c paśyāma rājan saṃsaktān sainyena rajasāvṛtān

07,162.027a saṃbhrānte tumule ghore rajomeghe samutthite

07,162.027c dvitīyām iva saṃprāptām amanyanta niśāṃ tadā

07,162.028a na jñāyante kauraveyā na pāñcālā na pāṇḍavāḥ

07,162.028c na diśo na divaṃ norvīṃ na samaṃ viṣamaṃ tathā

07,162.028d*1278_01 aśobhanta yathā meghāḥ śāradāś calavidyutaḥ

07,162.029a hastasaṃsparśam āpannān parān vāpy atha vā svakān

07,162.029c nyapātayaṃs tadā yuddhe narāḥ sma vijayaiṣiṇaḥ

07,162.030a uddhūtatvāt tu rajasaḥ prasekāc choṇitasya ca

07,162.030c praśaśāma rajo bhaumaṃ śīghratvād anilasya ca

07,162.031a tatra nāgā hayā yodhā rathino 'tha padātayaḥ

07,162.031c pārijātavanānīva vyarocan rudhirokṣitāḥ

07,162.032a tato duryodhanaḥ karṇo droṇo duḥśāsanas tathā

07,162.032c pāṇḍavaiḥ samasajjanta caturbhiś caturo rathāḥ

07,162.033a duryodhanaḥ saha bhrātrā yamābhyāṃ samasajjata

07,162.033c vṛkodareṇa rādheyo bhāradvājena cārjunaḥ

07,162.034a tad ghoraṃ mahad āścaryaṃ sarve praikṣan samantataḥ

07,162.034c ratharṣabhāṇām ugrāṇāṃ saṃnipātam amānuṣam

07,162.035a rathamārgair vicitraiś ca vicitrarathasaṃkulam

07,162.035c apaśyan rathino yuddhaṃ vicitraṃ citrayodhinām

07,162.036a yatamānāḥ parākrāntāḥ parasparajigīṣavaḥ

07,162.036c jīmūtā iva gharmānte śaravarṣair avākiran

07,162.037a te rathān sūryasaṃkāśān āsthitāḥ puruṣarṣabhāḥ

07,162.037c aśobhanta yathā meghāḥ śāradāḥ samupasthitāḥ

07,162.037d*1279_01 yodhās te tu mahārāja krodhāmarṣasamanvitāḥ

07,162.038a spardhinas te maheṣvāsāḥ kṛtayatnā dhanurdharāḥ

07,162.038c abhyagacchaṃs tathānyonyaṃ mattā gajavṛṣā iva

07,162.039a na nūnaṃ dehabhedo 'sti kāle tasmin samāgate

07,162.039c yatra sarve na yugapad vyaśīryanta mahārathāḥ

07,162.040a bāhubhiś caraṇaiś chinnaiḥ śirobhiś cārukuṇḍalaiḥ

07,162.040c kārmukair viśikhaiḥ prāsaiḥ khaḍgaiḥ paraśupaṭṭiśaiḥ

07,162.041a nālīkakṣuranārācair nakharaiḥ śaktitomaraiḥ

07,162.041c anyaiś ca vividhākārair dhautaiḥ praharaṇottamaiḥ

07,162.042a citraiś ca vividhākāraiḥ śarīrāvaraṇair api

07,162.042c vicitraiś ca rathair bhagnair hataiś ca gajavājibhiḥ

07,162.043a śūnyaiś ca nagarākārair hatayodhadhvajai rathaiḥ

07,162.043c amanuṣyair hayais trastaiḥ kṛṣyamāṇais tatas tataḥ

07,162.044a vātāyamānair asakṛd dhatavīrair alaṃkṛtaiḥ

07,162.044c vyajanaiḥ kaṅkaṭaiś caiva dhvajaiś ca vinipātitaiḥ

07,162.045a chatrair ābharaṇair vastrair mālyaiś ca susugandhibhiḥ

07,162.045c hāraiḥ kirīṭair mukuṭair uṣṇīṣaiḥ kiṅkiṇīgaṇaiḥ

07,162.046a urasyair maṇibhir niṣkaiś cūḍāmaṇibhir eva ca

07,162.046c āsīd āyodhanaṃ tatra nabhas tārāgaṇair iva

07,162.047a tato duryodhanasyāsīn nakulena samāgamaḥ

07,162.047c amarṣitena kruddhasya kruddhenāmarṣitasya ca

07,162.048a apasavyaṃ cakārātha mādrīputras tavātmajam

07,162.048c kirañ śaraśatair hṛṣṭas tatra nādo mahān abhūt

07,162.049a apasavyaṃ kṛtaḥ saṃkhye bhrātṛvyenātyamarṣiṇā

07,162.049c so 'marṣitas tam apy ājau praticakre 'pasavyataḥ

07,162.049d*1280_01 putras tava mahārāja rājā duryodhano drutam

07,162.050a tataḥ praticikīrṣantam apasavyaṃ tu te sutam

07,162.050c nyavārayata tejasvī nakulaś citramārgavit

07,162.051a sarvato vinivāryainaṃ śarajālena pīḍayan

07,162.051c vimukhaṃ nakulaś cakre tat sainyāḥ samapūjayan

07,162.052a tiṣṭha tiṣṭheti nakulo babhāṣe tanayaṃ tava

07,162.052c saṃsmṛtya sarvaduḥkhāni tava durmantritena ca

07,163.001 saṃjaya uvāca

07,163.001a tato duḥśāsanaḥ kruddhaḥ sahadevam upādravat

07,163.001c rathavegena tīvreṇa kampayann iva medinīm

07,163.002a tasyāpatata evāśu bhallenāmitrakarśanaḥ

07,163.002c mādrīsutaḥ śiro yantuḥ saśirastrāṇam acchinat

07,163.003a nainaṃ duḥśāsanaḥ sūtaṃ nāpi kaś cana sainikaḥ

07,163.003c hṛtottamāṅgam āśutvāt sahadevena buddhavān

07,163.004a yadā tv asaṃgṛhītatvāt prayānty aśvā yathāsukham

07,163.004c tato duḥśāsanaḥ sūtaṃ buddhavān gatacetasam

07,163.005a sa hayān saṃnigṛhyājau svayaṃ hayaviśāradaḥ

07,163.005c yuyudhe rathināṃ śreṣṭhaś citraṃ laghu ca suṣṭhu ca

07,163.006a tad asyāpūjayan karma sve pare caiva saṃyuge

07,163.006c hatasūtarathenājau vyacarad yad abhītavat

07,163.007a sahadevas tu tān aśvāṃs tīkṣṇair bāṇair avākirat

07,163.007c pīḍyamānāḥ śaraiś cāśu prādravaṃs te tatas tataḥ

07,163.008a sa raśmiṣu viṣaktatvād utsasarja śarāsanam

07,163.008c dhanuṣā karma kurvaṃs tu raśmīn sa punar utsṛjat

07,163.009a chidreṣu teṣu taṃ bāṇair mādrīputro 'bhyavākirat

07,163.009c parīpsaṃs tvatsutaṃ karṇas tadantaram avāpatat

07,163.010a vṛkodaras tataḥ karṇaṃ tribhir bhallaiḥ samāhitaiḥ

07,163.010c ākarṇapūrṇair abhyaghnan bāhvor urasi cānadat

07,163.011a saṃnyavartata taṃ karṇaḥ saṃghaṭṭita ivoragaḥ

07,163.011b*1281_01 bhīmam āvārayām āsa vikiran niśitāñ śarān

07,163.011b*1282_01 karṇas tu niśitair bāṇair vivyadhe marmabhedibhiḥ

07,163.011c tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ bhīmarādheyayos tadā

07,163.011d*1283_01 purā devāsure yuddhe vṛtravāsavayor iva

07,163.012a tau vṛṣāv iva saṃkruddhau vivṛttanayanāv ubhau

07,163.012c vegena mahatānyonyaṃ saṃrabdhāv abhipetatuḥ

07,163.013a abhisaṃśliṣṭayos tatra tayor āhavaśauṇḍayoḥ

07,163.013c abhinnaśarapātatvād gadāyuddham avartata

07,163.014a gadayā bhīmasenas tu karṇasya rathakūbaram

07,163.014c bibhedāśu tadā rājaṃs tad adbhutam ivābhavat

07,163.015a tato bhīmasya rādheyo gadām ādāya vīryavān

07,163.015c avāsṛjad rathe tāṃ tu bibheda gadayā gadām

07,163.016a tato bhīmaḥ punar gurvīṃ cikṣepādhirather gadām

07,163.016c tāṃ śarair daśabhiḥ karṇaḥ supuṅkhaiḥ susamāhitaiḥ

07,163.016e pratyavidhyat punaś cānyaiḥ sā bhīmaṃ punar āvrajat

07,163.016f*1284_01 vyālīva mantrābhihatā karṇabāṇair abhidrutā

07,163.017a tasyāḥ pratinipātena bhīmasya vipulo dhvajaḥ

07,163.017c papāta sārathiś cāsya mumoha gadayā hataḥ

07,163.018a sa karṇe sāyakān aṣṭau vyasṛjat krodhamūrchitaḥ

07,163.018c dhvaje śarāsane caiva śarāvāpe ca bhārata

07,163.018d*1285_01 tais tasya niśitaiḥ pītair bhīmaseno mahābalaḥ

07,163.018d*1285_02 ciccheda paravīraghnaḥ prahasann iva bhārata

07,163.018d*1286_01 karṇo 'py anyad dhanur gṛhya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

07,163.019a tataḥ punas tu rādheyo hayān asya ratheṣubhiḥ

07,163.019c ṛṣyavarṇāñ jaghānāśu tathobhau pārṣṇisārathī

07,163.020a sa vipannaratho bhīmo nakulasyāpluto ratham

07,163.020c harir yathā gireḥ śṛṅgaṃ samākrāmad ariṃdamaḥ

07,163.021a tathā droṇārjunau citram ayudhyetāṃ mahārathau

07,163.021c ācāryaśiṣyau rājendra kṛtapraharaṇau yudhi

07,163.022a laghusaṃdhānayogābhyāṃ rathayoś ca raṇena ca

07,163.022c mohayantau manuṣyāṇāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca

07,163.023a upāramanta te sarve yodhāsmākaṃ pare tathā

07,163.023c adṛṣṭapūrvaṃ paśyantas tad yuddhaṃ guruśiṣyayoḥ

07,163.024a vicitrān pṛtanāmadhye rathamārgān udīryataḥ

07,163.024c anyonyam apasavyaṃ ca kartuṃ vīrau tadaiṣatuḥ

07,163.024e parākramaṃ tayor yodhā dadṛśus taṃ suvismitāḥ

07,163.025a tayoḥ samabhavad yuddhaṃ droṇapāṇḍavayor mahat

07,163.025c āmiṣārthaṃ mahārāja gagane śyenayor iva

07,163.026a yad yac cakāra droṇas tu kuntīputrajigīṣayā

07,163.026c tat tat pratijaghānāśu prahasaṃs tasya pāṇḍavaḥ

07,163.026d*1287_01 tāv anyonyaṃ prati mahān saṃrambhaḥ samajāyata

07,163.026d*1287_02 mṛdupūrvam abhūd yuddhaṃ divyāstraviduṣor dvayoḥ

07,163.027a yadā droṇo na śaknoti pāṇḍavasya viśeṣaṇe

07,163.027c tataḥ prāduścakārāstram astramārgaviśāradaḥ

07,163.028a aindraṃ pāśupataṃ tvāṣṭraṃ vāyavyam atha vāruṇam

07,163.028c muktaṃ muktaṃ droṇacāpāt taj jaghāna dhanaṃjayaḥ

07,163.029a astrāṇy astrair yadā tasya vidhivad dhanti pāṇḍavaḥ

07,163.029c tato 'straiḥ paramair divyair droṇaḥ pārtham avākirat

07,163.030a yad yad astraṃ sa pārthāya prayuṅkte vijigīṣayā

07,163.030c tasyāstrasya vighātārthaṃ tat tat sa kurute 'rjunaḥ

07,163.031a sa vadhyamāneṣv astreṣu divyeṣv api yathāvidhi

07,163.031c arjunenārjunaṃ droṇo manasaivābhyapūjayat

07,163.032a mene cātmānam adhikaṃ pṛthivyām api bhārata

07,163.032c tena śiṣyeṇa sarvebhyaḥ śastravidbhyaḥ samantataḥ

07,163.033a vāryamāṇas tu pārthena tathā madhye mahātmanām

07,163.033c yatamāno 'rjunaṃ prītyā pratyavārayad utsmayan

07,163.034a tato 'ntarikṣe devāś ca gandharvāś ca sahasraśaḥ

07,163.034c ṛṣayaḥ siddhasaṃghāś ca vyatiṣṭhanta didṛkṣayā

07,163.035a tad apsarobhir ākīrṇaṃ yakṣarākṣasasaṃkulam

07,163.035c śrīmad ākāśam abhavad bhūyo meghākulaṃ yathā

07,163.036a tatra smāntarhitā vāco vyacaranta punaḥ punaḥ

07,163.036c droṇasya stavasaṃyuktāḥ pārthasya ca mahātmanaḥ

07,163.036e visṛjyamāneṣv astreṣu jvālayatsu diśo daśa

07,163.036f*1288_01 abruvaṃs tatra siddhāś ca ṛṣayaś ca samāgatāḥ

07,163.037a naivedaṃ mānuṣaṃ yuddhaṃ nāsuraṃ na ca rākṣasam

07,163.037c na daivaṃ na ca gāndharvaṃ brāhmaṃ dhruvam idaṃ param

07,163.037e vicitram idam āścaryaṃ na no dṛṣṭaṃ na ca śrutam

07,163.038a ati pāṇḍavam ācāryo droṇaṃ cāpy ati pāṇḍavaḥ

07,163.038c nānayor antaraṃ draṣṭuṃ śakyam astreṇa kena cit

07,163.039a yadi rudro dvidhākṛtya yudhyetātmānam ātmanā

07,163.039c tatra śakyopamā kartum anyatra tu na vidyate

07,163.040a jñānam ekastham ācārye jñānaṃ yogaś ca pāṇḍave

07,163.040b*1289_01 droṇe sauṣṭhavam ācārye lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ tathā

07,163.040b*1289_02 arjune dṛśyate vyaktaṃ nānyasmiṃs tad dhanurdhare

07,163.040b*1289_03 lakṣam ekastham ācārye lakṣaṃ vedhaś ca pāṇḍave

07,163.040b*1289_04 śaighryam ekastham ācārye śaighryaṃ vedhaś ca pāṇḍave

07,163.040b*1290_01 gatam ekastham ācārye gataṃ vedhaś ca pāṇḍave

07,163.040c śauryam ekastham ācārye balaṃ śauryaṃ ca pāṇḍave

07,163.041a nemau śakyau maheṣvāsau raṇe kṣepayituṃ paraiḥ

07,163.041c icchamānau punar imau hanyetāṃ sāmaraṃ jagat

07,163.042a ity abruvan mahārāja dṛṣṭvā tau puruṣarṣabhau

07,163.042c antarhitāni bhūtāni prakāśāni ca saṃghaśaḥ

07,163.042d*1291_01 yadā droṇaṃ mahārāja viśeṣayati pāṇḍavaḥ

07,163.043a tato droṇo brāhmam astraṃ prāduścakre mahāmatiḥ

07,163.043b*1292_01 tad astraṃ saṃdhitaṃ rājan ghorarūpaṃ mahāhave

07,163.043c saṃtāpayan raṇe pārthaṃ bhūtāny antarhitāni ca

07,163.044a tataś cacāla pṛthivī saparvatavanadrumā

07,163.044b*1293_01 saritaś ca pratisrotaḥ samūhur vai kṣaṇāntaram

07,163.044c vavau ca viṣamo vāyuḥ sāgarāś cāpi cukṣubhuḥ

07,163.045a tatas trāso mahān āsīt kurupāṇḍavasenayoḥ

07,163.045c sarveṣāṃ caiva bhūtānām udyate 'stre mahātmanā

07,163.046a tataḥ pārtho 'py asaṃbhrāntas tad astraṃ pratijaghnivān

07,163.046c brahmāstreṇaiva rājendra tataḥ sarvam aśīśamat

07,163.047a yadā na gamyate pāraṃ tayor anyatarasya vā

07,163.047c tataḥ saṃkulayuddhena tad yuddhaṃ vyakulīkṛtam

07,163.048a nājñāyata tataḥ kiṃ cit punar eva viśāṃ pate

07,163.048c pravṛtte tumule yuddhe droṇapāṇḍavayor mṛdhe

07,163.048d*1294_01 droṇas tyajya raṇe pārthaṃ pāñcālān anvadhāvata

07,163.048d*1294_02 arjuno 'pi raṇe droṇaṃ tyaktvā prādrāvayat kurūn

07,163.048d*1294_03 śaraughair atha tābhyāṃ tu chāyābhūtaṃ mahāmṛdhe

07,163.048d*1294_04 tumulaṃ prababhau rājan sarvasya jagato bhayam

07,163.049a śarajālaiḥ samākīrṇe meghajālair ivāmbare

07,163.049c na sma saṃpatate kaś cid antarikṣacaras tadā

07,164.001 saṃjaya uvāca

07,164.001a tasmiṃs tathā vartamāne narāśvagajasaṃkṣaye

07,164.001c duḥśāsano mahārāja dhṛṣṭadyumnam ayodhayat

07,164.002a sa tu rukmarathāsakto duḥśāsanaśarārditaḥ

07,164.002c amarṣāt tava putrasya śarair vāhān avākirat

07,164.003a kṣaṇena sa rathas tasya sadhvajaḥ sahasārathiḥ

07,164.003c nādṛśyata mahārāja pārṣatasya śaraiś citaḥ

07,164.004a duḥśāsanas tu rājendra pāñcālyasya mahātmanaḥ

07,164.004c nāśakat pramukhe sthātuṃ śarajālaprapīḍitaḥ

07,164.005a sa tu duḥśāsanaṃ bāṇair vimukhīkṛtya pārṣataḥ

07,164.005b*1295_01 dhṛṣṭadyumno 'pi rājendra bhagnaṃ dṛṣṭvā tavātmajam

07,164.005c kirañ śarasahasrāṇi droṇam evābhyayād raṇe

07,164.006a pratyapadyata hārdikyaḥ kṛtavarmā tadantaram

07,164.006c sodaryāṇāṃ trayaś caiva ta enaṃ paryavārayan

07,164.007a taṃ yamau pṛṣṭhato 'nvaitāṃ rakṣantau puruṣarṣabhau

07,164.007c droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ dīpyamānam ivānalam

07,164.008a saṃprahāram akurvaṃs te sarve sapta mahārathāḥ

07,164.008c amarṣitāḥ sattvavantaḥ kṛtvā maraṇam agrataḥ

07,164.009a śuddhātmānaḥ śuddhavṛttā rājan svargapuraskṛtāḥ

07,164.009c āryaṃ yuddham akurvanta parasparajigīṣavaḥ

07,164.010a śuklābhijanakarmāṇo matimanto janādhipāḥ

07,164.010c dharmayuddham ayudhyanta prekṣanto gatim uttamām

07,164.011a na tatrāsīd adharmiṣṭham aśastraṃ yuddham eva ca

07,164.011c nātra karṇī na nālīko na lipto na ca vastakaḥ

07,164.012a na sūcī kapiśo nātra na gavāsthir gajāsthikaḥ

07,164.012b*1296_01 na cūlī baliśas tatra na yamī nāpi pāvakaḥ

07,164.012c iṣur āsīn na saṃśliṣṭo na pūtir na ca jihmagaḥ

07,164.013a ṛjūny eva viśuddhāni sarve śastrāṇy adhārayan

07,164.013c suyuddhena parāṃl lokān īpsantaḥ kīrtim eva ca

07,164.014a tadāsīt tumulaṃ yuddhaṃ sarvadoṣavivarjitam

07,164.014c caturṇāṃ tava yodhānāṃ tais tribhiḥ pāṇḍavaiḥ saha

07,164.015a dhṛṣṭadyumnas tu tān hitvā tava rājan ratharṣabhān

07,164.015c yamābhyāṃ vāritān dṛṣṭvā śīghrāstro droṇam abhyayāt

07,164.016a nivāritās tu te vīrās tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ

07,164.016c samasajjanta catvāro vātāḥ parvatayor iva

07,164.017a dvābhyāṃ dvābhyāṃ yamau sārdhaṃ rathābhyāṃ rathapuṃgavau

07,164.017c samāsaktau tato droṇaṃ dhṛṣṭadyumno 'bhyavartata

07,164.018a dṛṣṭvā droṇāya pāñcālyaṃ vrajantaṃ yuddhadurmadam

07,164.018c yamābhyāṃ tāṃś ca saṃsaktāṃs tadantaram upādravat

07,164.018d*1297_01 tatas tava suto rājan sātvatena samāgataḥ

07,164.019a duryodhano mahārāja kirañ śoṇitabhojanān

07,164.019c taṃ sātyakiḥ śīghrataraṃ punar evābhyavartata

07,164.020a tau parasparam āsādya samīpe kurumādhavau

07,164.020c hasamānau nṛśārdūlāv abhītau samagacchatām

07,164.021a bālye vṛttāni sarvāṇi prīyamāṇau vicintya tau

07,164.021c anyonyaṃ prekṣamāṇau ca hasamānau punaḥ punaḥ

07,164.022a atha duryodhano rājā sātyakiṃ pratyabhāṣata

07,164.022c priyaṃ sakhāyaṃ satataṃ garhayan vṛttam ātmanaḥ

07,164.023a dhik krodhaṃ dhik sakhe lobhaṃ dhiṅ mohaṃ dhig amarṣitam

07,164.023c dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balam aurasam

07,164.024a yat tvaṃ mām abhisaṃdhatse tvāṃ cāhaṃ śinipuṃgava

07,164.024c tvaṃ hi prāṇaiḥ priyataro mamāhaṃ ca sadā tava

07,164.025a smarāmi tāni sarvāṇi bālye vṛttāni yāni nau

07,164.025c tāni sarvāṇi jīrṇāni sāṃprataṃ nau raṇājire

07,164.025e kim anyat krodhalobhābhyāṃ yudhyāmi tvādya sātvata

07,164.026a taṃ tathāvādinaṃ rājan sātyakiḥ pratyabhāṣata

07,164.026c prahasan viśikhāṃs tīkṣṇān udyamya paramāstravit

07,164.027a neyaṃ sabhā rājaputra na cācāryaniveśanam

07,164.027c yatra krīḍitam asmābhis tadā rājan samāgataiḥ

07,164.028 duryodhana uvāca

07,164.028a kva sā krīḍā gatāsmākaṃ bālye vai śinipuṃgava

07,164.028c kva ca yuddham idaṃ bhūyaḥ kālo hi duratikramaḥ

07,164.029a kiṃ nu no vidyate kṛtyaṃ dhanena dhanalipsayā

07,164.029c yatra yudhyāmahe sarve dhanalobhāt samāgatāḥ

07,164.030 saṃjaya uvāca

07,164.030a taṃ tathāvādinaṃ tatra rājānaṃ mādhavo 'bravīt

07,164.030c evaṃvṛttaṃ sadā kṣatraṃ yad dhantīha gurūn api

07,164.031a yadi te 'haṃ priyo rājañ jahi māṃ mā ciraṃ kṛthāḥ

07,164.031c tvatkṛte sukṛtāṃl lokān gaccheyaṃ bharatarṣabha

07,164.032a yā te śaktir balaṃ caiva tat kṣipraṃ mayi darśaya

07,164.032c necchāmy etad ahaṃ draṣṭuṃ mitrāṇāṃ vyasanaṃ mahat

07,164.033a ity evaṃ vyaktam ābhāṣya pratibhāṣya ca sātyakiḥ

07,164.033c abhyayāt tūrṇam avyagro nirapekṣo viśāṃ pate

07,164.034a tam āyāntam abhiprekṣya pratyagṛhṇāt tavātmajaḥ

07,164.034c śaraiś cāvākirad rājañ śaineyaṃ tanayas tava

07,164.035a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurumādhavasiṃhayoḥ

07,164.035c anyonyaṃ kruddhayor ghoraṃ yathā dviradasiṃhayoḥ

07,164.036a tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ sātvataṃ yuddhadurmadam

07,164.036c duryodhanaḥ pratyavidhyad daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,164.037a taṃ sātyakiḥ pratyaviddhat tathaiva daśabhiḥ śaraiḥ

07,164.037b*1298_01 duryodhanas tataḥ kruddho mādhavaṃ navabhiḥ śaraiḥ

07,164.037c pañcāśatā punaś cājau triṃśatā daśabhiś ca ha

07,164.037d*1299_01 sātyakiṃ tu tato rājan prahasaṃs tanayas tava

07,164.037d*1299_02 ākarṇamuktair niśitair vivyādha triṃśatā śaraiḥ

07,164.037d*1299_03 tato 'sya saśaraṃ cāpaṃ kṣurapreṇa dvidhākarot

07,164.037d*1299_04 so 'nyat kārmukam ādāya laghuhastas tato dṛḍham

07,164.037d*1299_05 sātyakir vyasṛjac cāpi śaraśreṇīṃ sutasya te

07,164.037d*1299_06 tām āpatantīṃ sahasā śaraśreṇīṃ jighāṃsayā

07,164.037d*1299_07 ciccheda bahudhā rājaṃs tata uccukruśur janāḥ

07,164.037d*1299_08 sātyakiṃ ca trisaptatyā pīḍayām āsa vegitaḥ

07,164.037d*1299_09 svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautair ākarṇāpūrṇaniḥsṛtaiḥ

07,164.038a tasya saṃdadhataś ceṣūn saṃhiteṣuṃ ca kārmukam

07,164.038c acchinat sātyakis tūrṇaṃ śaraiś caivābhyavīvṛṣat

07,164.039a sa gāḍhaviddho vyathitaḥ pratyapāyād rathāntaram

07,164.039c duryodhano mahārāja dāśārhaśarapīḍitaḥ

07,164.040a samāśvasya tu putras te sātyakiṃ punar abhyayāt

07,164.040c visṛjann iṣujālāni yuyudhānarathaṃ prati

07,164.041a tathaiva sātyakir bāṇān duryodhanarathaṃ prati

07,164.041c pratataṃ vyasṛjad rājaṃs tat saṃkulam avartata

07,164.042a tatreṣubhiḥ kṣipyamāṇaiḥ patadbhiś ca samantataḥ

07,164.042c agner iva mahākakṣe śabdaḥ samabhavan mahān

07,164.042d*1300_01 tayoḥ śarasahasraiś ca saṃchannaṃ vasudhātalam

07,164.042d*1300_02 agamyarūpaṃ ca śarair ākāśaṃ samapadyata

07,164.043a tatrābhyadhikam ālakṣya mādhavaṃ rathasattamam

07,164.043c kṣipram abhyapatat karṇaḥ parīpsaṃs tanayaṃ tava

07,164.044a na tu taṃ marṣayām āsa bhīmaseno mahābalaḥ

07,164.044c abhyayāt tvaritaḥ karṇaṃ visṛjan sāyakān bahūn

07,164.045a tasya karṇaḥ śitān bāṇān pratihanya hasann iva

07,164.045c dhanuḥ śarāṃś ca ciccheda sūtaṃ cābhyahanac charaiḥ

07,164.046a bhīmasenas tu saṃkruddho gadām ādāya pāṇḍavaḥ

07,164.046c dhvajaṃ dhanuś ca sūtaṃ ca saṃmamardāhave ripoḥ

07,164.046d*1301_01 rathacakraṃ ca karṇasya babhañja sa mahābalaḥ

07,164.046d*1301_02 bhagnacakre rathe 'tiṣṭhad akampaḥ śailarāḍ iva

07,164.046d*1301_03 ekacakraṃ rathaṃ tasya tam ūhuḥ suciraṃ hayāḥ

07,164.046d*1301_04 ekacakram ivārkasya rathaṃ saptarṣayo 'malāḥ

07,164.047a amṛṣyamāṇaḥ karṇas tu bhīmasenam ayudhyata

07,164.047c vividhair iṣujālaiś ca nānāśastraiś ca saṃyuge

07,164.047d*1302_01 bhīmasenas tu saṃkruddhaḥ sūtaputram ayodhayat

07,164.048a saṃkule vartamāne tu rājā dharmasuto 'bravīt

07,164.048c pāñcālānāṃ naravyāghrān matsyānāṃ ca nararṣabhān

07,164.049a ye naḥ prāṇāḥ śiro ye no ye no yodhā mahābalāḥ

07,164.049c ta ete dhārtarāṣṭreṣu viṣaktāḥ puruṣarṣabhāḥ

07,164.050a kiṃ tiṣṭhata yathā mūḍhāḥ sarve vigatacetasaḥ

07,164.050c tatra gacchata yatraite yudhyante māmakā rathāḥ

07,164.051a kṣatradharmaṃ puraskṛtya sarva eva gatajvarāḥ

07,164.051c jayanto vadhyamānā vā gatim iṣṭāṃ gamiṣyatha

07,164.052a jitvā ca bahubhir yajñair yakṣyadhvaṃ bhūridakṣiṇaiḥ

07,164.052c hatā vā devasād bhūtvā lokān prāpsyatha puṣkalān

07,164.053a te rājñā coditā vīrā yotsyamānā mahārathāḥ

07,164.053c caturdhā vahinīṃ kṛtvā tvaritā droṇam abhyayuḥ

07,164.054a pāñcālās tv ekato droṇam abhyaghnan bahubhiḥ śaraiḥ

07,164.054c bhīmasenapurogāś ca ekataḥ paryavārayan

07,164.055a āsaṃs tu pāṇḍuputrāṇāṃ trayo 'jihmā mahārathāḥ

07,164.055c yamau ca bhīmasenaś ca prākrośanta dhanaṃjayam

07,164.056a abhidravārjuna kṣipraṃ kurūn droṇād apānuda

07,164.056c tata enaṃ haniṣyanti pāñcālā hatarakṣiṇam

07,164.057a kauraveyāṃs tataḥ pārthaḥ sahasā samupādravat

07,164.057c pāñcālān eva tu droṇo dhṛṣṭadyumnapurogamān

07,164.057d*1303_01 sasṛjus tarasā vīrān pañcame 'hani bhārata

07,164.058a pāñcālānāṃ tato droṇo 'py akarot kadanaṃ mahat

07,164.058c yathā kruddho raṇe śakro dānavānāṃ kṣayaṃ purā

07,164.059a droṇāstreṇa mahārāja vadhyamānāḥ pare yudhi

07,164.059c nātrasanta raṇe droṇāt sattvavanto mahārathāḥ

07,164.060a vadhyamānā mahārāja pāñcālāḥ sṛñjayās tathā

07,164.060c droṇam evābhyayur yuddhe mohayanto mahāratham

07,164.061a teṣāṃ tūtsādyamānānāṃ pāñcālānāṃ samantataḥ

07,164.061c abhavad bhairavo nādo vadhyatāṃ śaraśaktibhiḥ

07,164.062a vadhyamāneṣu saṃgrāme pāñcāleṣu mahātmanā

07,164.062c udīryamāṇe droṇāstre pāṇḍavān bhayam āviśat

07,164.063a dṛṣṭvāśvanarasaṃghānāṃ vipulaṃ ca kṣayaṃ yudhi

07,164.063b*1304_01 dṛṣṭvā ca naranāgāśvapattīnāṃ vipulaṃ kṣayam

07,164.063c pāṇḍaveyā mahārāja nāśaṃsur vijayaṃ tadā

07,164.064a kaccid droṇo na naḥ sarvān kṣapayet paramāstravit

07,164.064c samiddhaḥ śiśirāpāye dahan kakṣam ivānalaḥ

07,164.065a na cainaṃ saṃyuge kaś cit samarthaḥ prativīkṣitum

07,164.065c na cainam arjuno jātu pratiyudhyeta dharmavit

07,164.066a trastān kuntīsutān dṛṣṭvā droṇasāyakapīḍitān

07,164.066c matimāñ śreyase yuktaḥ keśavo 'rjunam abravīt

07,164.067a naiṣa yuddhena saṃgrāme jetuṃ śakyaḥ kathaṃ cana

07,164.067b*1305_01 sadhanur dhanvināṃ śreṣṭho devair api savāsavaiḥ

07,164.067b*1305_02 nyastaśastras tu saṃgrāme śakyo hantuṃ bhaven nṛbhiḥ

07,164.067c api vṛtrahaṇā yuddhe rathayūthapayūthapaḥ

07,164.068a āsthīyatāṃ jaye yogo dharmam utsṛjya pāṇḍava

07,164.068c yathā vaḥ saṃyuge sarvān na hanyād rukmavāhanaḥ

07,164.069a aśvatthāmni hate naiṣa yudhyed iti matir mama

07,164.069c taṃ hataṃ saṃyuge kaś cid asmai śaṃsatu mānavaḥ

07,164.070a etan nārocayad rājan kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,164.070c anye tv arocayan sarve kṛcchreṇa tu yudhiṣṭhiraḥ

07,164.071a tato bhīmo mahābāhur anīke sve mahāgajam

07,164.071c jaghāna gadayā rājann aśvatthāmānam ity uta

07,164.071d*1306_01 parapramathanaṃ ghoraṃ mālavasyendravarmaṇaḥ

07,164.072a bhīmasenas tu savrīḍam upetya droṇam āhave

07,164.072c aśvatthāmā hata iti śabdam uccaiś cakāra ha

07,164.073a aśvatthāmeti hi gajaḥ khyāto nāmnā hato 'bhavat

07,164.073c kṛtvā manasi taṃ bhīmo mithyā vyāhṛtavāṃs tadā

07,164.074a bhīmasenavacaḥ śrutvā droṇas tat param apriyam

07,164.074c manasā sannagātro 'bhūd yathā saikatam ambhasi

07,164.075a śaṅkamānaḥ sa tan mithyā vīryajñaḥ svasutasya vai

07,164.075c hataḥ sa iti ca śrutvā naiva dhairyād akampata

07,164.076a sa labdhvā cetanāṃ droṇaḥ kṣaṇenaiva samāśvasat

07,164.076c anucintyātmanaḥ putram aviṣahyam arātibhiḥ

07,164.077a sa pārṣatam abhidrutya jighāṃsur mṛtyum ātmanaḥ

07,164.077c avākirat sahasreṇa tīkṣṇānāṃ kaṅkapatriṇām

07,164.078a taṃ vai viṃśatisāhasrāḥ pāñcālānāṃ nararṣabhāḥ

07,164.078c tathā carantaṃ saṃgrāme sarvato vyakirañ śaraiḥ

07,164.078d*1307_01 taiḥ śarair āvṛtaṃ droṇaṃ nāpaśyāma mahāratham

07,164.078d*1307_02 bhāskaraṃ jaladai ruddhaṃ varṣāsv iva viśāṃ pate

07,164.078d*1307_03 vidhūya tān bāṇagaṇān pāñcālānāṃ mahārathaḥ

07,164.079a tataḥ prāduṣkarod droṇo brāhmam astraṃ paraṃtapaḥ

07,164.079c vadhāya teṣāṃ śūrāṇāṃ pāñcālānām amarṣitaḥ

07,164.080a tato vyarocata droṇo vinighnan sarvasomakān

07,164.080c śirāṃsy apātayac cāpi pāñcālānāṃ mahāmṛdhe

07,164.080e tathaiva parighākārān bāhūn kanakabhūṣaṇān

07,164.081a te vadhyamānāḥ samare bhāradvājena pārthivāḥ

07,164.081c medinyām anvakīryanta vātanunnā iva drumāḥ

07,164.082a kuñjarāṇāṃ ca patatāṃ hayaughānāṃ ca bhārata

07,164.082c agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā

07,164.083a hatvā viṃśatisāhasrān pāñcālānāṃ rathavrajān

07,164.083c atiṣṭhad āhave droṇo vidhūmo 'gnir iva jvalan

07,164.084a tathaiva ca punaḥ kruddho bhāradvājaḥ pratāpavān

07,164.084c vasudānasya bhallena śiraḥ kāyād apāharat

07,164.085a punaḥ pañcaśatān matsyān ṣaṭsahasrāṃś ca sṛñjayān

07,164.085c hastinām ayutaṃ hatvā jaghānāśvāyutaṃ punaḥ

07,164.086a kṣatriyāṇām abhāvāya dṛṣṭvā droṇam avasthitam

07,164.086c ṛṣayo 'bhyāgamaṃs tūrṇaṃ havyavāhapurogamāḥ

07,164.087a viśvāmitro jamadagnir bhāradvājo 'tha gautamaḥ

07,164.087c vasiṣṭhaḥ kaśyapo 'triś ca brahmalokaṃ ninīṣavaḥ

07,164.088a sikatāḥ pṛśnayo gargā bālakhilyā marīcipāḥ

07,164.088c bhṛgavo 'ṅgirasaś caiva sūkṣmāś cānye maharṣayaḥ

07,164.089a ta enam abruvan sarve droṇam āhavaśobhinam

07,164.089c adharmataḥ kṛtaṃ yuddhaṃ samayo nidhanasya te

07,164.090a nyasyāyudhaṃ raṇe droṇa sametyāsmān avasthitān

07,164.090c nātaḥ krūrataraṃ karma punaḥ kartuṃ tvam arhasi

07,164.091a vedavedāṅgaviduṣaḥ satyadharmaparasya ca

07,164.091c brāhmaṇasya viśeṣeṇa tavaitan nopapadyate

07,164.092a nyasyāyudham amogheṣo tiṣṭha vartmani śāśvate

07,164.092c paripūrṇaś ca kālas te vastuṃ loke 'dya mānuṣe

07,164.092d*1308_01 brahmāstreṇa tvayā dagdhā anastrajñā narā bhuvi

07,164.092d*1308_02 yad etad īdṛśaṃ vipra kṛtaṃ karma na sādhu tat

07,164.092d*1308_03 nyasyāyudhaṃ raṇe kṣipraṃ droṇa mā tvaṃ ciraṃ kṛthāḥ

07,164.092d*1308_04 mā pāpiṣṭhataraṃ karma kariṣyasi punar dvija

07,164.093a iti teṣāṃ vacaḥ śrutvā bhīmasenavacaś ca tat

07,164.093c dhṛṣṭadyumnaṃ ca saṃprekṣya raṇe sa vimanābhavat

07,164.094a sa dahyamāno vyathitaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

07,164.094b*1309_01 yudhiṣṭhiram upāgamya droṇo vacanam abravīt

07,164.094b*1309_02 satyaṃ kathaya rājendra yadi jīvati me sutaḥ

07,164.094c ahataṃ vā hataṃ veti papraccha sutam ātmanaḥ

07,164.095a sthirā buddhir hi droṇasya na pārtho vakṣyate 'nṛtam

07,164.095c trayāṇām api lokānām aiśvaryārthe kathaṃ cana

07,164.096a tasmāt taṃ paripapraccha nānyaṃ kaṃ cid viśeṣataḥ

07,164.096c tasmiṃs tasya hi satyāśā bālyāt prabhṛti pāṇḍave

07,164.097a tato niṣpāṇḍavām urvīṃ kariṣyantaṃ yudhāṃ patim

07,164.097c droṇaṃ jñātvā dharmarājaṃ govindo vyathito 'bravīt

07,164.098a yady ardhadivasaṃ droṇo yudhyate manyum āsthitaḥ

07,164.098c satyaṃ bravīmi te senā vināśaṃ samupaiṣyati

07,164.099a sa bhavāṃs trātu no droṇāt satyāj jyāyo 'nṛtaṃ bhavet

07,164.099c anṛtaṃ jīvitasyārthe vadan na spṛśyate 'nṛtaiḥ

07,164.099d*1310_01 kāminīṣu vivāheṣu gavām arthe tathā dhane

07,164.099d*1310_02 brāhmaṇābhyavapattau ca anṛte nāsti pātakam

07,164.100a tayoḥ saṃvadator evaṃ bhīmaseno 'bravīd idam

07,164.100c śrutvaiva taṃ mahārāja vadhopāyaṃ mahātmanaḥ

07,164.101a gāhamānasya te senāṃ mālavasyendravarmaṇaḥ

07,164.101c aśvatthāmeti vikhyāto gajaḥ śakragajopamaḥ

07,164.102a nihato yudhi vikramya tato 'haṃ droṇam abruvam

07,164.102c aśvatthāmā hato brahman nivartasvāhavād iti

07,164.103a nūnaṃ nāśraddadhad vākyam eṣa me puruṣarṣabhaḥ

07,164.103c sa tvaṃ govindavākyāni mānayasva jayaiṣiṇaḥ

07,164.104a droṇāya nihataṃ śaṃsa rājañ śāradvatīsutam

07,164.104c tvayokto naiṣa yudhyeta jātu rājan dvijarṣabhaḥ

07,164.104e satyavān hi nṛloke 'smin bhavān khyāto janādhipa

07,164.105a tasya tad vacanaṃ śrutvā kṛṣṇavākyapracoditaḥ

07,164.105c bhāvitvāc ca mahārāja vaktuṃ samupacakrame

07,164.106a tam atathyabhaye magno jaye sakto yudhiṣṭhiraḥ

07,164.106c avyaktam abravīd rājan hataḥ kuñjara ity uta

07,164.107a tasya pūrvaṃ rathaḥ pṛthvyāś caturaṅgula uttaraḥ

07,164.107c babhūvaivaṃ tu tenokte tasya vāhāspṛśan mahīm

07,164.108a yudhiṣṭhirāt tu tad vākyaṃ śrutvā droṇo mahārathaḥ

07,164.108c putravyasanasaṃtapto nirāśo jīvite 'bhavat

07,164.109a āgaskṛtam ivātmānaṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

07,164.109c ṛṣivākyaṃ ca manvānaḥ śrutvā ca nihataṃ sutam

07,164.110a vicetāḥ paramodvigno dhṛṣṭadyumnam avekṣya ca

07,164.110c yoddhuṃ nāśaknuvad rājan yathāpūrvam ariṃdama

07,164.111a taṃ dṛṣṭvā paramodvignaṃ śokopahatacetasam

07,164.111c pāñcālarājasya suto dhṛṣṭadyumnaḥ samādravat

07,164.112a ya iṣṭvā manujendreṇa drupadena mahāmakhe

07,164.112c labdho droṇavināśāya samiddhād dhavyavāhanāt

07,164.113a sa dhanur jaitram ādāya ghoraṃ jaladanisvanam

07,164.113c dṛḍhajyam ajaraṃ divyaṃ śarāṃś cāśīviṣopamān

07,164.114a saṃdadhe kārmuke tasmiñ śaram āśīviṣopamam

07,164.114c droṇaṃ jighāṃsuḥ pāñcālyo mahājvālam ivānalam

07,164.115a tasya rūpaṃ śarasyāsīd dhanurjyāmaṇḍalāntare

07,164.115c dyotato bhāskarasyeva ghanānte pariveśinaḥ

07,164.116a pārṣatena parāmṛṣṭaṃ jvalantam iva tad dhanuḥ

07,164.116c antakālam iva prāptaṃ menire vīkṣya sainikāḥ

07,164.117a tam iṣuṃ saṃhitaṃ tena bhāradvājaḥ pratāpavān

07,164.117c dṛṣṭvāmanyata dehasya kālaparyāyam āgatam

07,164.118a tataḥ sa yatnam ātiṣṭhad ācāryas tasya vāraṇe

07,164.118c na cāsyāstrāṇi rājendra prādurāsan mahātmanaḥ

07,164.119a tasya tv ahāni catvāri kṣapā caikāsyato gatā

07,164.119b*1311_01 tasya tv ahaś ca rātriś ca śarān abhyasato 'gamat

07,164.119c tasya cāhnas tribhāgena kṣayaṃ jagmuḥ patatriṇaḥ

07,164.120a sa śarakṣayam āsādya putraśokena cārditaḥ

07,164.120c vividhānāṃ ca divyānām astrāṇām aprasannatām

07,164.121a utsraṣṭukāmaḥ śastrāṇi vipravākyābhicoditaḥ

07,164.121c tejasā preryamāṇaś ca yuyudhe so 'timānuṣam

07,164.122a athānyat sa samādāya divyam āṅgirasaṃ dhanuḥ

07,164.122c śarāṃś ca brahmadaṇḍābhān dhṛṣṭadyumnam ayodhayat

07,164.123a tatas taṃ śaravarṣeṇa mahatā samavākirat

07,164.123c vyaśātayac ca saṃkruddho dhṛṣṭadyumnam amarṣaṇaḥ

07,164.123d*1312_01 tataś ca pārṣato rājan samākṛṣya dhanur mahat

07,164.123d*1312_02 śaraṃ mumoca niśitaṃ bhāradvājajighāṃsayā

07,164.124a taṃ śaraṃ śatadhā cāsya droṇaś ciccheda sāyakaiḥ

07,164.124c dhvajaṃ dhanuś ca niśitaiḥ sārathiṃ cāpy apātayat

07,164.125a dhṛṣṭadyumnaḥ prahasyānyat punar ādāya kārmukam

07,164.125c śitena cainaṃ bāṇena pratyavidhyat stanāntare

07,164.126a so 'tividdho maheṣvāsaḥ saṃbhrānta iva saṃyuge

07,164.126c bhallena śitadhāreṇa cicchedāsya mahad dhanuḥ

07,164.127a yac cāsya bāṇaṃ vikṛtaṃ dhanūṃṣi ca viśāṃ pate

07,164.127c sarvaṃ saṃchidya durdharṣo gadāṃ khaḍgam athāpi ca

07,164.128a dhṛṣṭadyumnaṃ tato 'vidhyan navabhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,164.128c jīvitāntakaraiḥ kruddhaḥ kruddharūpaṃ paraṃtapaḥ

07,164.129a dhṛṣṭadyumnarathasyāśvān svarathāśvair mahārathaḥ

07,164.129c amiśrayad ameyātmā brāhmam astram udīrayan

07,164.130a te miśrā bahv aśobhanta javanā vātaraṃhasaḥ

07,164.130c pārāvatasavarṇāś ca śoṇāś ca bharatarṣabha

07,164.131a yathā savidyuto meghā nadanto jaladāgame

07,164.131c tathā rejur mahārāja miśritā raṇamūrdhani

07,164.132a īṣābandhaṃ cakrabandhaṃ rathabandhaṃ tathaiva ca

07,164.132c praṇāśayad ameyātmā dhṛṣṭadyumnasya sa dvijaḥ

07,164.133a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ

07,164.133c uttamām āpadaṃ prāpya gadāṃ vīraḥ parāmṛśat

07,164.134a tām asya viśikhais tīkṣṇaiḥ kṣipyamāṇāṃ mahārathaḥ

07,164.134c nijaghāna śarair droṇaḥ kruddhaḥ satyaparākramaḥ

07,164.135a tāṃ dṛṣṭvā tu naravyāghro droṇena nihatāṃ śaraiḥ

07,164.135c vimalaṃ khaḍgam ādatta śatacandraṃ ca bhānumat

07,164.136a asaṃśayaṃ tathābhūte pāñcālyaḥ sādhv amanyata

07,164.136c vadham ācāryamukhyasya prāptakālaṃ mahātmanaḥ

07,164.137a tataḥ svarathanīḍasthaḥ svarathasya ratheṣayā

07,164.137c agacchad asim udyamya śatacandraṃ ca bhānumat

07,164.138a cikīrṣur duṣkaraṃ karma dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ

07,164.138c iyeṣa vakṣo bhettuṃ ca bhāradvājasya saṃyuge

07,164.139a so 'tiṣṭhad yugamadhye vai yugasaṃnahaneṣu ca

07,164.139c śoṇānāṃ jaghanārdheṣu tat sainyāḥ samapūjayan

07,164.140a tiṣṭhato yugapālīṣu śoṇān apy adhitiṣṭhataḥ

07,164.140c nāpaśyad antaraṃ droṇas tad adbhutam ivābhavat

07,164.141a kṣipraṃ śyenasya carato yathaivāmiṣagṛddhinaḥ

07,164.141c tadvad āsīd abhīsāro droṇaṃ prārthayato raṇe

07,164.142a tasyāśvān rathaśaktyāsau tadā kruddhaḥ parākramī

07,164.142c sarvān ekaikaśo droṇaḥ kapotābhān ajīghanat

07,164.143a te hatā nyapatan bhūmau dhṛṣṭadyumnasya vājinaḥ

07,164.143c śoṇāś ca paryamucyanta rathabandhād viśāṃ pate

07,164.144a tān hayān nihatān dṛṣṭvā dvijāgryeṇa sa pārṣataḥ

07,164.144c nāmṛṣyata yudhāṃ śreṣṭho yājñasenir mahārathaḥ

07,164.145a virathaḥ sa gṛhītvā tu khaḍgaṃ khaḍgabhṛtāṃ varaḥ

07,164.145c droṇam abhyapatad rājan vainateya ivoragam

07,164.146a tasya rūpaṃ babhau rājan bhāradvājaṃ jighāṃsataḥ

07,164.146c yathā rūpaṃ paraṃ viṣṇor hiraṇyakaśipor vadhe

07,164.147a so 'carad vividhān mārgān prakārān ekaviṃśatim

07,164.147b*1313_01 darśayām āsa kauravya pārṣato vicaran raṇe

07,164.147c bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṃ prasṛtaṃ sṛtam

07,164.148a parivṛttaṃ nivṛttaṃ ca khaḍgaṃ carma ca dhārayan

07,164.148c saṃpātaṃ samudīrṇaṃ ca darśayām āsa pārṣataḥ

07,164.148d*1314_01 bhārataṃ kauśikaṃ caiva sātvataṃ caiva śikṣayā

07,164.148d*1314_02 darśayan vyacarad yuddhe droṇasyāntacikīrṣayā

07,164.148d*1314_03 caratas tasya tān mārgān vicitrān khaḍgacarmiṇaḥ

07,164.148d*1314_04 vyasmayanta raṇe yodhā devatāś ca samāgatāḥ

07,164.149a tataḥ śarasahasreṇa śatacandram apātayat

07,164.149c khaḍgaṃ carma ca saṃbādhe dhṛṣṭadyumnasya sa dvijaḥ

07,164.150a te tu vaitastikā nāma śarā hy āsannaghātinaḥ

07,164.150c nikṛṣṭayuddhe droṇasya nānyeṣāṃ santi te śarāḥ

07,164.151a śāradvatasya pārthasya drauṇer vaikartanasya ca

07,164.151b*1315_01 ṛte śāradvatāt pārthād droṇer vaikartanāt tathā

07,164.151c pradyumnayuyudhānābhyām abhimanyoś ca te śarāḥ

07,164.152a athāsyeṣuṃ samādhatta dṛḍhaṃ paramasaṃśitam

07,164.152c antevāsinam ācāryo jighāṃsuḥ putrasaṃmitam

07,164.153a taṃ śarair daśabhis tīkṣṇaiś ciccheda śinipuṃgavaḥ

07,164.153b*1316_01 paśyatas tasya tān mārgān vicitrān khaḍgacarmaṇi

07,164.153c paśyatas tava putrasya karṇasya ca mahātmanaḥ

07,164.153e grastam ācāryamukhyena dhṛṣṭadyumnam amocayat

07,164.154a carantaṃ rathamārgeṣu sātyakiṃ satyavikramam

07,164.154c droṇakarṇāntaragataṃ kṛpasyāpi ca bhārata

07,164.154e apaśyetāṃ mahātmānau viṣvaksenadhanaṃjayau

07,164.155a apūjayetāṃ vārṣṇeyaṃ bruvāṇau sādhu sādhv iti

07,164.155c divyāny astrāṇi sarveṣāṃ yudhi nighnantam acyutam

07,164.155e abhipatya tataḥ senāṃ viṣvaksenadhanaṃjayau

07,164.156a dhanaṃjayas tataḥ kṛṣṇam abravīt paśya keśava

07,164.156c ācāryavaramukhyānāṃ madhye krīḍan madhūdvahaḥ

07,164.157a ānandayati māṃ bhūyaḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,164.157c mādrīputrau ca bhīmaṃ ca rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram

07,164.158a yac chikṣayānuddhataḥ san raṇe carati sātyakiḥ

07,164.158c mahārathān upakrīḍan vṛṣṇīnāṃ kīrtivardhanaḥ

07,164.159a tam ete pratinandanti siddhāḥ sainyāś ca vismitāḥ

07,164.159c ajayyaṃ samare dṛṣṭvā sādhu sādhv iti sātvatam

07,164.159e yodhāś cobhayataḥ sarve karmabhiḥ samapūjayan

07,165.001 saṃjaya uvāca

07,165.001*1317_01 sātvatasya tu tat karma dṛṣṭvā duryodhanādayaḥ

07,165.001*1317_02 śaineyaṃ sarvataḥ kruddhā vārayām āsur añjasā

07,165.001*1317_03 kṛpakarṇau ca samare putrāś ca tava māriṣa

07,165.001*1317_04 śaineyaṃ tvarayābhyetya vinighnan niśitaiḥ śaraiḥ

07,165.001*1317_05 yudhiṣṭhiras tato rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau

07,165.001*1317_06 bhīmasenaś ca balavān sātvataṃ paryavārayan

07,165.001*1317_07 karṇaś ca śaravarṣeṇa gautamaś ca mahārathaḥ

07,165.001*1317_08 duryodhanādayas te ca śaineyaṃ paryavārayan

07,165.001*1317_09 tāṃ vṛṣṭiṃ sahasā rājann utthitāṃ ghorarūpiṇīm

07,165.001*1317_10 vārayām āsa śaineyo yodhayaṃs tān mahārathān

07,165.001*1317_11 teṣām astrāṇi divyāni saṃhitāni mahātmanām

07,165.001*1317_12 vārayām āsa vidhivad divyair astrair mahāmṛdhe

07,165.001*1318_01 saṃprahṛṣṭācyuto dṛṣṭvā sādhu sādhv iti pūjayan

07,165.001*1318_02 taṃ yaudhāś cābhavan sarve karmaṇānena pūjayan

07,165.001*1318_03 evam uktvā mahārāja vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ

07,165.001*1318_04 prāyāt tava balaṃ jiṣṇur bhāradvājarathaṃ prati

07,165.001*1318_05 tatrāsīd bhairavo nādas tāvakānāṃ jayaiṣiṇām

07,165.001*1318_06 samabhidravatāṃ pārthaṃ daityānām iva vāsavam

07,165.001*1318_07 tatrākaron mahārāja mahīṃ śoṇitakardamām

07,165.001*1318_08 prācchinac cottamāṅgāni pārtho 'śvanaradantinām

07,165.001a krūram āyodhanaṃ jajñe tasmin rājasamāgame

07,165.001c rudrasyeva hi kruddhasya nighnatas tu paśūn yathā

07,165.002a hastānām uttamāṅgānāṃ kārmukāṇāṃ ca bhārata

07,165.002c chatrāṇāṃ cāpaviddhānāṃ cāmarāṇāṃ ca saṃyuge

07,165.002d*1319_01 rāśayaḥ sma vyadṛśyanta tatra tatra raṇājire

07,165.003a bhagnacakrai rathaiś cāpi pātitaiś ca mahādhvajaiḥ

07,165.003c sādibhiś ca hataiḥ śūraiḥ saṃkīrṇā vasudhābhavat

07,165.004a bāṇapātanikṛttās tu yodhās te kurusattama

07,165.004c ceṣṭanto vividhāś ceṣṭā vyadṛśyanta mahāhave

07,165.005a vartamāne tathā yuddhe ghore devāsuropame

07,165.005c abravīt kṣatriyāṃs tatra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

07,165.005e abhidravata saṃyattāḥ kumbhayoniṃ mahārathāḥ

07,165.006a eṣa vai pārṣato vīro bhāradvājena saṃgataḥ

07,165.006c ghaṭate ca yathāśakti bhāradvājasya nāśane

07,165.007a yādṛśāni hi rūpāṇi dṛśyante no mahāraṇe

07,165.007c adya droṇaṃ raṇe kruddhaḥ pātayiṣyati pārṣataḥ

07,165.007e te yūyaṃ sahitā bhūtvā kumbhayoniṃ parīpsata

07,165.008a yudhiṣṭhirasamājñaptāḥ sṛñjayānāṃ mahārathāḥ

07,165.008c abhyadravanta saṃyattā bhāradvājaṃ jighāṃsavaḥ

07,165.009a tān samāpatataḥ sarvān bhāradvājo mahārathaḥ

07,165.009c abhyadravata vegena martavyam iti niścitaḥ

07,165.010a prayāte satyasaṃdhe tu samakampata medinī

07,165.010c vavur vātāḥ sanirghātās trāsayanto varūthinīm

07,165.011a papāta mahatī colkā ādityān nirgateva ha

07,165.011c dīpayantīva tāpena śaṃsantīva mahad bhayam

07,165.012a jajvaluś caiva śastrāṇi bhāradvājasya māriṣa

07,165.012c rathāḥ svananti cātyarthaṃ hayāś cāśrūṇy avāsṛjan

07,165.013a hataujā iva cāpy āsīd bhāradvājo mahārathaḥ

07,165.013b*1320_01 prāsphuran nayanaṃ cāsya dakṣiṇo bāhur eva ca

07,165.013b*1320_02 vimanāś cābhavad yuddhe dṛṣṭvā pārṣatam agrataḥ

07,165.013c ṛṣīṇāṃ brahmavādānāṃ svargasya gamanaṃ prati

07,165.013e suyuddhena tataḥ prāṇān utsraṣṭum upacakrame

07,165.014a tataś caturdiśaṃ sainyair drupadasyābhisaṃvṛtaḥ

07,165.014c nirdahan kṣatriyavrātān droṇaḥ paryacarad raṇe

07,165.015a hatvā viṃśatisāhasrān kṣatriyān arimardanaḥ

07,165.015c daśāyutāni tīkṣṇāgrair avadhīd viśikhaiḥ śitaiḥ

07,165.016a so 'tiṣṭhad āhave yatto vidhūma iva pāvakaḥ

07,165.016c kṣatriyāṇām abhāvāya brāhmam ātmānam āsthitaḥ

07,165.017a pāñcālyaṃ virathaṃ bhīmo hatasarvāyudhaṃ vaśī

07,165.017c aviṣaṇṇaṃ mahātmānaṃ tvaramāṇaḥ samabhyayāt

07,165.018a tataḥ svaratham āropya pāñcālyam arimardanaḥ

07,165.018c abravīd abhisaṃprekṣya droṇam asyantam antikāt

07,165.019a na tvad anya ihācāryaṃ yoddhum utsahate pumān

07,165.019c tvarasva prāgvadhāyaiva tvayi bhāraḥ samāhitaḥ

07,165.020a sa tathokto mahābāhuḥ sarvabhārasahaṃ navam

07,165.020c abhipatyādade kṣipram āyudhapravaraṃ dṛḍham

07,165.021a saṃrabdhaś ca śarān asyan droṇaṃ durvāraṇaṃ raṇe

07,165.021c vivārayiṣur ācāryaṃ śaravarṣair avākirat

07,165.022a tau nyavārayatāṃ śreṣṭhau saṃrabdhau raṇaśobhinau

07,165.022c udīrayetāṃ brāhmāṇi divyāny astrāṇy anekaśaḥ

07,165.023a sa mahāstrair mahārāja droṇam ācchādayad raṇe

07,165.023c nihatya sarvāṇy astrāṇi bhāradvājasya pārṣataḥ

07,165.024a sa vasātīñ śibīṃś caiva bāhlīkān kauravān api

07,165.024c rakṣiṣyamāṇān saṃgrāme droṇaṃ vyadhamad acyutaḥ

07,165.025a dhṛṣṭadyumnas tadā rājan gabhastibhir ivāṃśumān

07,165.025c babhau pracchādayann āśāḥ śarajālaiḥ samantataḥ

07,165.026a tasya droṇo dhanuś chittvā viddhvā cainaṃ śilīmukhaiḥ

07,165.026c marmāṇy abhyahanad bhūyaḥ sa vyathāṃ paramām agāt

07,165.027a tato bhīmo dṛḍhakrodho droṇasyāśliṣya taṃ ratham

07,165.027c śanakair iva rājendra droṇaṃ vacanam abravīt

07,165.028a yadi nāma na yudhyerañ śikṣitā brahmabandhavaḥ

07,165.028c svakarmabhir asaṃtuṣṭā na sma kṣatraṃ kṣayaṃ vrajet

07,165.029a ahiṃsā sarvabhūteṣu dharmaṃ jyāyastaraṃ viduḥ

07,165.029c tasya ca brāhmaṇo mūlaṃ bhavāṃś ca brahmavittamaḥ

07,165.030a śvapākavan mlecchagaṇān hatvā cānyān pṛthagvidhān

07,165.030b*1321_01 bharanti hi sutān dārāṃs tvadvad ajñānamohitāḥ

07,165.030c ajñānān mūḍhavad brahman putradāradhanepsayā

07,165.031a ekasyārthe bahūn hatvā putrasyādharmavid yathā

07,165.031b*1322_01 ekaputrasya cārthe tvaṃ bahūn nighnañ janādhipān

07,165.031c svakarmasthān vikarmastho na vyapatrapase katham

07,165.031d*1323_01 ācārahīna nirlajja brahmabandho narādhama

07,165.031d*1323_02 idānīṃ tiṣṭha durbuddhe na me jīvan gamiṣyasi

07,165.031d*1324_01 yasyārthe śastram ādāya yam apekṣya ca jīvasi

07,165.032a sa cādya patitaḥ śete pṛṣṭenāveditas tava

07,165.032c dharmarājena tad vākyaṃ nātiśaṅkitum arhasi

07,165.033a evam uktas tato droṇo bhīmenotsṛjya tad dhanuḥ

07,165.033b*1325_01 saṃnyāsāya śarīrasya yokṣyamāṇaḥ sa vai dvijaḥ

07,165.033c sarvāṇy astrāṇi dharmātmā hātukāmo 'bhyabhāṣata

07,165.033d*1326_01 karṇaduryodhanau rājaṃs tvaramāṇaḥ parākramī

07,165.033e karṇa karṇa maheṣvāsa kṛpa duryodhaneti ca

07,165.034a saṃgrāme kriyatāṃ yatno bravīmy eṣa punaḥ punaḥ

07,165.034b*1327_01 raṇe kṛto mayā yatno yan mā brūtha sadā sadā

07,165.034c pāṇḍavebhyaḥ śivaṃ vo 'stu śastram abhyutsṛjāmy aham

07,165.034d*1328_01 utsṛjāmy eva vai prāṇān divaṃ gacchāmi sāṃpratam

07,165.035a iti tatra mahārāja prākrośad drauṇim eva ca

07,165.035c utsṛjya ca raṇe śastraṃ rathopasthe niveśya ca

07,165.035e abhayaṃ sarvabhūtānāṃ pradadau yogayuktavān

07,165.036a tasya tac chidram ājñāya dhṛṣṭadyumnaḥ samutthitaḥ

07,165.036b*1329_01 saśaraṃ tad dhanur ghoraṃ saṃnyasyātha rathe tataḥ

07,165.036c khaḍgī rathād avaplutya sahasā droṇam abhyayāt

07,165.036d*1330_01 pradrute tv atha droṇāya dhṛṣṭadyumne mahārathe

07,165.037a hāhākṛtāni bhūtāni mānuṣāṇītarāṇi ca

07,165.037c droṇaṃ tathāgataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnavaśaṃ gatam

07,165.038a hāhākāraṃ bhṛśaṃ cakrur aho dhig iti cābruvan

07,165.038c droṇo 'pi śastrāṇy utsṛjya paramaṃ sāmyam āsthitaḥ

07,165.039a tathoktvā yogam āsthāya jyotirbhūto mahātapāḥ

07,165.039b*1331_01 purāṇaṃ puruṣaṃ viṣṇuṃ jagāma manasā param

07,165.039b*1331_02 mukhaṃ kiṃ cit samunnāmya viṣṭabhya uram agrataḥ

07,165.039b*1331_03 nimīlitākṣaḥ sattvastho nikṣipya hṛdi dhāraṇām

07,165.039b*1331_04 om ity ekākṣaraṃ brahma jyotirbhūto mahātapāḥ

07,165.039b*1331_05 smaritvā devadeveśam akṣaraṃ paramaṃ prabhum

07,165.039b*1332_01 nirāvaraṇam ācāryaṃ paśyāmas tadanantaram

07,165.039c divam ākrāmad ācāryaḥ sadbhiḥ saha durākramam

07,165.039d*1333_01 mūrdhānaṃ yasya nirbhidya jyotī rājan mahātmanaḥ

07,165.039d*1333_02 jagāma paramaṃ sthānaṃ dehaṃ nyasya rathottame

07,165.040a dvau sūryāv iti no buddhir āsīt tasmiṃs tathā gate

07,165.040c ekāgram iva cāsīd dhi jyotirbhiḥ pūritaṃ nabhaḥ

07,165.040e samapadyata cārkābhe bhāradvājaniśākare

07,165.041a nimeṣamātreṇa ca taj jyotir antaradhīyata

07,165.041c āsīt kilakilāśabdaḥ prahṛṣṭānāṃ divaukasām

07,165.041e brahmalokaṃ gate droṇe dhṛṣṭadyumne ca mohite

07,165.042a vayam eva tadādrākṣma pañca mānuṣayonayaḥ

07,165.042c yogayuktaṃ mahātmānaṃ gacchantaṃ paramāṃ gatim

07,165.043a ahaṃ dhanaṃjayaḥ pārthaḥ kṛpaḥ śāradvato dvijaḥ

07,165.043c vāsudevaś ca vārṣṇeyo dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ

07,165.044a anye tu sarve nāpaśyan bhāradvājasya dhīmataḥ

07,165.044c mahimānaṃ mahārāja yogamuktasya gacchataḥ

07,165.044d*1334_01 brahmalokaṃ mahad divyaṃ devaguhyaṃ hi tat param

07,165.045a gatiṃ paramikāṃ prāptam ajānanto nṛyonayaḥ

07,165.045c nāpaśyan gacchamānaṃ hi taṃ sārdham ṛṣipuṃgavaiḥ

07,165.045e ācāryaṃ yogam āsthāya brahmalokam ariṃdamam

07,165.046a vitunnāṅgaṃ śaraśatair nyastāyudham asṛkkṣaram

07,165.046b*1335_01 vikṛṣya pārṣataḥ khaḍgaṃ krodhāmarṣavaśaṃ gataḥ

07,165.046b*1336_01 abhyadravat sa vegena pārṣataḥ khaḍgacarmabhṛt

07,165.046b*1336_02 pradrutaṃ tv atha vegena tam ācāryajighāṃsayā

07,165.046b*1336_03 prākrośan pāṇḍavāḥ sarve phalgunaś cāpluto rathāt

07,165.046b*1336_04 na hantavyo na hantavya iti te sarvato 'bruvan

07,165.046b*1336_05 krośatsu pāṇḍaveyeṣu anudhāvati phalgune

07,165.046b*1336_06 vikṛtaḥ sarvabhūtasya brahmabhūtaṃ parāmṛśat

07,165.046c dhikkṛtaḥ pārṣatas taṃ tu sarvabhūtaiḥ parāmṛśat

07,165.047a tasya mūrdhānam ālambya gatasattvasya dehinaḥ

07,165.047c kiṃ cid abruvataḥ kāyād vicakartāsinā śiraḥ

07,165.048a harṣeṇa mahatā yukto bhāradvāje nipātite

07,165.048c siṃhanādaravaṃ cakre bhrāmayan khaḍgam āhave

07,165.049a ākarṇapalitaḥ śyāmo vayasāśītipañcakaḥ

07,165.049c tvatkṛte vyacarat saṃkhye sa tu ṣoḍaśavarṣavat

07,165.050a uktavāṃś ca mahābāhuḥ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,165.050b*1337_01 vāhayitvā rathaṃ tatra mā droṇaṃ ghātayiṣyasi

07,165.050c jīvantam ānayācāryaṃ mā vadhīr drupadātmaja

07,165.051a na hantavyo na hantavya iti te sainikāś ca ha

07,165.051c utkrośann arjunaś caiva sānukrośas tam ādravat

07,165.052a krośamāne 'rjune caiva pārthiveṣu ca sarvaśaḥ

07,165.052c dhṛṣṭadyumno 'vadhīd droṇaṃ rathatalpe nararṣabham

07,165.053a śoṇitena pariklinno rathād bhūmim ariṃdamaḥ

07,165.053c lohitāṅga ivādityo durdarśaḥ samapadyata

07,165.053e evaṃ taṃ nihataṃ saṃkhye dadṛśe sainiko janaḥ

07,165.054a dhṛṣṭadyumnas tu tad rājan bhāradvājaśiro mahat

07,165.054c tāvakānāṃ maheṣvāsaḥ pramukhe tat samākṣipat

07,165.055a te tu dṛṣṭvā śiro rājan bhāradvājasya tāvakāḥ

07,165.055b*1338_01 rathān nipatitaṃ droṇam ācāryaṃ brāhmaṇaṃ gurum

07,165.055c palāyanakṛtotsāhā dudruvuḥ sarvatodiśam

07,165.056a droṇas tu divam āsthāya nakṣatrapatham āviśat

07,165.056c aham eva tadādrākṣaṃ droṇasya nidhanaṃ nṛpa

07,165.057a ṛṣeḥ prasādāt kṛṣṇasya satyavatyāḥ sutasya ca

07,165.057a*1339_01 **** **** catvāras te ca mānuṣāḥ

07,165.057a*1339_02 agner iva śikhāṃ dīptām ulkāṃ prajvalitām iva

07,165.057a*1339_03 apaśyāma divaṃ stabdhvā mahimānaṃ mahātmanaḥ

07,165.057c vidhūmām iva saṃyāntīm ulkāṃ prajvalitām iva

07,165.057e apaśyāma divaṃ stabdhvā gacchantaṃ taṃ mahādyutim

07,165.058a hate droṇe nirutsāhān kurūn pāṇḍavasṛñjayāḥ

07,165.058c abhyadravan mahāvegās tataḥ sainyaṃ vyadīryata

07,165.059a nihatā hayabhūyiṣṭhāḥ saṃgrāme niśitaiḥ śaraiḥ

07,165.059c tāvakā nihate droṇe gatāsava ivābhavan

07,165.060a parājayam athāvāpya paratra ca mahad bhayam

07,165.060c ubhayenaiva te hīnā nāvindan dhṛtim ātmanaḥ

07,165.061a anvicchantaḥ śarīraṃ tu bhāradvājasya pārthivāḥ

07,165.061c nādhyagacchaṃs tadā rājan kabandhāyutasaṃkule

07,165.061d*1340_01 patite tv eva saṃrabdhe senāyāṃ tatra bhārata

07,165.061d*1340_02 udatiṣṭhann uruṇḍānāṃ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ

07,165.061d*1341_01 ācchinnāḥ paṭṭasaiḥ khaḍgaiḥ prāsaiś ca bharatarṣabha

07,165.061d*1341_02 hāhākāreṇa mahatā śastrasaṃtāpatāpitān

07,165.061d*1341_03 hatān paryavahad yaudhān sajīvān api cāpare

07,165.061d*1341_04 pradhānahatabhūyiṣṭhāḥ kṛtacintāḥ palāyane

07,165.061d*1341_05 te ca yaudhā mahārāja nirutsāhās tadābhavan

07,165.061d*1341_06 rathino 'śvagajasthāś ca pādātāś ca viśāṃ pate

07,165.061d*1341_07 nihatā hatabhūyiṣṭhā mṛtā iva hataprabhāḥ

07,165.061d*1341_08 tāvakānāṃ rathaśreṣṭhā udhvastā iva bhasmanā

07,165.061d*1341_09 adharmapūrvakaṃ yuddham upaskṛtya parājitāḥ

07,165.062a pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā paratra ca mahad yaśaḥ

07,165.062c bāṇaśabdaravāṃś cakruḥ siṃhanādāṃś ca puṣkalān

07,165.063a bhīmasenas tato rājan dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

07,165.063c varūthinyām anṛtyetāṃ pariṣvajya parasparam

07,165.064a abravīc ca tadā bhīmaḥ pārṣataṃ śatrutāpanam

07,165.064c bhūyo 'haṃ tvāṃ vijayinaṃ pariṣvakṣyāmi pārṣata

07,165.064e sūtaputre hate pāpe dhārtarāṣṭre ca saṃyuge

07,165.065a etāvad uktvā bhīmas tu harṣeṇa mahatā yutaḥ

07,165.065c bāhuśabdena pṛthivīṃ kampayām āsa pāṇḍavaḥ

07,165.066a tasya śabdena vitrastāḥ prādravaṃs tāvakā yudhi

07,165.066b*1342_01 pāṇḍavās tu mudā yuktāḥ siṃhanādaṃ pracakrire

07,165.066b*1342_02 prādravaṃs te sutān dṛṣṭvā sumukhaṃ caiva pārṣatam

07,165.066c kṣatradharmaṃ samutsṛjya palāyanaparāyaṇāḥ

07,165.067a pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā hṛṣṭā hy āsan viśāṃ pate

07,165.067c arikṣayaṃ ca saṃgrāme tena te sukham āpnuvan

07,165.068a tato droṇe hate rājan kuravaḥ śastrapīḍitāḥ

07,165.068c hatapravīrā vidhvastā bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ

07,165.068d*1343_01 udīrṇāṃś ca parān dṛṣṭvā hṛṣyamāṇān punaḥ punaḥ

07,165.068d*1343_02 aśrupūrṇekṣaṇās trastā dīnā hy āsan viśāṃ pate

07,165.069a vicetaso hatotsāhāḥ kaśmalābhihataujasaḥ

07,165.069c ārtasvareṇa mahatā putraṃ te paryavārayan

07,165.070a rajasvalā vepamānā vīkṣamāṇā diśo daśa

07,165.070c aśrukaṇṭhā yathā daityā hiraṇyākṣe purā hate

07,165.071a sa taiḥ parivṛto rājā trastaiḥ kṣudramṛgair iva

07,165.071c aśaknuvann avasthātum apāyāt tanayas tava

07,165.072a kṣutpipāsāpariśrāntās te yodhās tava bhārata

07,165.072c ādityena ca saṃtaptā bhṛśaṃ vimanaso 'bhavan

07,165.073a bhāskarasyeva patanaṃ samudrasyeva śoṣaṇam

07,165.073c viparyāsaṃ yathā meror vāsavasyeva nirjayam

07,165.074a amarṣaṇīyaṃ tad dṛṣṭvā bhāradvājasya pātanam

07,165.074c trastarūpatarā rājan kauravāḥ prādravan bhayāt

07,165.075a gāndhārarājaḥ śakunis trastas trastataraiḥ saha

07,165.075c hataṃ rukmarathaṃ dṛṣṭvā prādravat sahito rathaiḥ

07,165.076a varūthinīṃ vegavatīṃ vidrutāṃ sapatākinīm

07,165.076c parigṛhya mahāsenāṃ sūtaputro 'payād bhayāt

07,165.077a rathanāgāśvakalilāṃ puraskṛtya tu vāhinīm

07,165.077c madrāṇām īśvaraḥ śalyo vīkṣamāṇo 'payād bhayāt

07,165.078a hatapravīrair bhūyiṣṭhaṃ dvipair bahupadātibhiḥ

07,165.078c vṛtaḥ śāradvato 'gacchat kaṣṭaṃ kaṣṭam iti bruvan

07,165.079a bhojānīkena śiṣṭena kaliṅgāraṭṭabāhlikaiḥ

07,165.079c kṛtavarmā vṛto rājan prāyāt sujavanair hayaiḥ

07,165.080a padātigaṇasaṃyuktas trasto rājan bhayārditaḥ

07,165.080c ulūkaḥ prādravat tatra dṛṣṭvā droṇaṃ nipātitam

07,165.081a darśanīyo yuvā caiva śaurye ca kṛtalakṣaṇaḥ

07,165.081c duḥśāsano bhṛśodvignaḥ prādravad gajasaṃvṛtaḥ

07,165.081d*1344_01 rathānām ayutaṃ gṛhya trisāhasrāṃś ca dantinaḥ

07,165.081d*1344_02 vṛṣaseno 'payāt tūrṇaṃ dṛṣṭvā droṇaṃ nipātitam

07,165.082a gajāśvarathasaṃyukto vṛtaś caiva padātibhiḥ

07,165.082c duryodhano mahārāja prāyāt tatra mahārathaḥ

07,165.082d*1345_01 saṃśaptakabalaṃ gṛhya hataśeṣaṃ kirīṭinā

07,165.082d*1345_02 suśarmā prādravad rājan dṛṣṭvā droṇaṃ nipātitam

07,165.083a gajān rathān samāruhya parasyāpi hayāñ janāḥ

07,165.083b*1346_01 prādravan sarvataḥ saṃkhye dṛṣṭvā rukmarathaṃ hatam

07,165.083b*1346_02 tvarayantaḥ pitṝn anye bhrātṝn anye ca mātulān

07,165.083b*1346_03 putrān anye vayasyāṃś ca prādravan kuravas tathā

07,165.083b*1346_04 codayantaś ca sainyāni svasrīyāṃś ca tathāpare

07,165.083b*1346_05 sambandhinas tathānye ca prādravanta diśo daśa

07,165.083b*1347_01 tato duryodhano rājā aśvatthāmānam abravīt

07,165.083c prakīrṇakeśā vidhvastā na dvāv ekatra dhāvataḥ

07,165.084a nedam astīti puruṣā hatotsāhā hataujasaḥ

07,165.084c utsṛjya kavacān anye prādravaṃs tāvakā vibho

07,165.085a anyonyaṃ te samākrośan sainikā bharatarṣabha

07,165.085c tiṣṭha tiṣṭheti na ca te svayaṃ tatrāvatasthire

07,165.086a dhuryān pramucya tu rathād dhatasūtān svalaṃkṛtān

07,165.086c adhiruhya hayān yodhāḥ kṣipraṃ padbhir acodayan

07,165.087a dravamāṇe tathā sainye trastarūpe hataujasi

07,165.087b*1348_01 tasmin hāhākṛte sainye vartamāne bhayāvahe

07,165.087c pratisrota iva grāho droṇaputraḥ parān iyāt

07,165.087d*1349_01 tasyāsīt sumahad yuddhaṃ śikhaṇḍipramukhair gaṇaiḥ

07,165.087d*1349_02 prabhadrakaiś ca pāñcālaiś cedibhiś ca sakekayaiḥ

07,165.088a hatvā bahuvidhāṃ senāṃ pāṇḍūnāṃ yuddhadurmadaḥ

07,165.088c kathaṃ cit saṃkaṭān mukto mattadviradavikramaḥ

07,165.089a dravamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā palāyanakṛtakṣaṇam

07,165.089c duryodhanaṃ samāsādya droṇaputro 'bravīd idam

07,165.090a kim iyaṃ dravate senā trastarūpeva bhārata

07,165.090c dravamāṇāṃ ca rājendra nāvasthāpayase raṇe

07,165.091a tvaṃ cāpi na yathāpūrvaṃ prakṛtistho narādhipa

07,165.091c karṇaprabhṛtayaś ceme nāvatiṣṭhanti pārthivāḥ

07,165.092a anyeṣv api ca yuddheṣu naiva senādravat tadā

07,165.092c kaccit kṣemaṃ mahābāho tava sainyasya bhārata

07,165.093a kasminn idaṃ hate rājan rathasiṃhe balaṃ tava

07,165.093c etām avasthāṃ saṃprāptaṃ tan mamācakṣva kaurava

07,165.094a tat tu duryodhanaḥ śrutvā droṇaputrasya bhāṣitam

07,165.094c ghoram apriyam ākhyātuṃ nāśakat pārthivarṣabhaḥ

07,165.095a bhinnā naur iva te putro nimagnaḥ śokasāgare

07,165.095b*1350_01 aplave plavam anvicchan yathāgādhe naro 'mbhasi

07,165.095c bāṣpeṇa pihito dṛṣṭvā droṇaputraṃ rathe sthitam

07,165.096a tataḥ śāradvataṃ rājā savrīḍam idam abravīt

07,165.096c śaṃseha sarvaṃ bhadraṃ te yathā sainyam idaṃ drutam

07,165.097a atha śāradvato rājann ārtiṃ gacchan punaḥ punaḥ

07,165.097c śaśaṃsa droṇaputrāya yathā droṇo nipātitaḥ

07,165.098 kṛpa uvāca

07,165.098a vayaṃ droṇaṃ puraskṛtya pṛthivyāṃ pravaraṃ ratham

07,165.098c prāvartayāma saṃgrāmaṃ pāñcālair eva kevalaiḥ

07,165.099a tataḥ pravṛtte saṃgrāme vimiśrāḥ kurusomakāḥ

07,165.099c anyonyam abhigarjantaḥ śastrair dehān apātayan

07,165.099d*1351_01 vartamāne tathā yuddhe kṣīyamāṇeṣu saṃyuge

07,165.099d*1351_02 dhārtarāṣṭreṣu saṃkruddhaḥ pitā te 'stram udairayat

07,165.100a tato droṇo brāhmam astraṃ vikurvāṇo nararṣabhaḥ

07,165.100c ahanac chātravān bhallaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,165.100d*1352_01 pitā tava susaṃkruddho ripūn abhimukhe sthitaḥ

07,165.100d*1352_02 nihanti prabalas tatra vāyur vṛkṣān ivaujasā

07,165.101a pāṇḍavāḥ kekayā matsyāḥ pāñcālāś ca viśeṣataḥ

07,165.101c saṃkhye droṇarathaṃ prāpya vyanaśan kālacoditāḥ

07,165.102a sahasraṃ rathasiṃhānāṃ dvisāhasraṃ ca dantinām

07,165.102c droṇo brahmāstranirdagdhaṃ preṣayām āsa mṛtyave

07,165.103a ākarṇapalitaḥ śyāmo vayasāśītipañcakaḥ

07,165.103c raṇe paryacarad droṇo vṛddhaḥ ṣoḍaśavarṣavat

07,165.104a kliśyamāneṣu sainyeṣu vadhyamāneṣu rājasu

07,165.104c amarṣavaśam āpannāḥ pāñcālā vimukhābhavan

07,165.105a teṣu kiṃ cit prabhagneṣu vimukheṣu sapatnajit

07,165.105c divyam astraṃ vikurvāṇo babhūvārka ivoditaḥ

07,165.106a sa madhyaṃ prāpya pāṇḍūnāṃ śararaśmiḥ pratāpavān

07,165.106c madhyaṃgata ivādityo duṣprekṣyas te pitābhavat

07,165.107a te dahyamānā droṇena sūryeṇeva virājatā

07,165.107c dagdhavīryā nirutsāhā babhūvur gatacetasaḥ

07,165.108a tān dṛṣṭvā pīḍitān bāṇair droṇena madhusūdanaḥ

07,165.108c jayaiṣī pāṇḍuputrāṇām idaṃ vacanam abravīt

07,165.109a naiṣa jātu paraiḥ śakyo jetuṃ śastrabhṛtāṃ varaḥ

07,165.109c api vṛtrahaṇā saṃkhye rathayūthapayūthapaḥ

07,165.110a te yūyaṃ dharmam utsṛjya jayaṃ rakṣata pāṇḍavāḥ

07,165.110b*1353_01 jaye hi yatamānānāṃ śrīr dharmaś ca pravartate

07,165.110c yathā vaḥ saṃyuge sarvān na hanyād rukmavāhanaḥ

07,165.111a aśvatthāmni hate naiṣa yudhyed iti matir mama

07,165.111c hataṃ taṃ saṃyuge kaś cid ākhyātv asmai mṛṣā naraḥ

07,165.112a etan nārocayad vākyaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,165.112c arocayaṃs tu sarve 'nye kṛcchreṇa tu yudhiṣṭhiraḥ

07,165.113a bhīmasenas tu savrīḍam abravīt pitaraṃ tava

07,165.113c aśvatthāmā hata iti tac cābudhyata te pitā

07,165.114a sa śaṅkamānas tan mithyā dharmarājam apṛcchata

07,165.114c hataṃ vāpy ahataṃ vājau tvāṃ pitā putravatsalaḥ

07,165.115a tadatathyabhaye magno jaye sakto yudhiṣṭhiraḥ

07,165.115c aśvatthāmānam āhedaṃ hataḥ kuñjara ity uta

07,165.115e bhīmena girivarṣmāṇaṃ mālavasyendravarmaṇaḥ

07,165.116a upasṛtya tadā droṇam uccair idam abhāṣata

07,165.116c yasyārthe śastram ādhatse yam avekṣya ca jīvasi

07,165.116e putras te dayito nityaṃ śo 'śvatthāmā nipātitaḥ

07,165.116f*1354_01 śete vinihato bhūmau vane siṃhaśiśur yathā

07,165.116f*1354_02 jānann apy anṛtasyātha doṣān sa dvijasattamam

07,165.116f*1354_03 avyaktam abravīd rājā hataḥ kuñjara ity uta

07,165.117a tac chrutvā vimanās tatra ācāryo mahad apriyam

07,165.117b*1355_01 sa tvāṃ nihatam ākrandan kṛtvā tvannāmapīḍitaḥ

07,165.117c niyamya divyāny astrāṇi nāyudhyata yathā purā

07,165.118a taṃ dṛṣṭvā paramodvignaṃ śokopahatacetasam

07,165.118c pāñcālarājasya sutaḥ krūrakarmā samādravat

07,165.119a taṃ dṛṣṭvā vihitaṃ mṛtyuṃ lokatattvavicakṣaṇaḥ

07,165.119c divyāny astrāṇy athotsṛjya raṇe prāya upāviśat

07,165.120a tato 'sya keśān savyena gṛhītvā pāṇinā tadā

07,165.120c pārṣataḥ krośamānānāṃ vīrāṇām acchinac chiraḥ

07,165.121a na hantavyo na hantavya iti te sarvato 'bruvan

07,165.121c tathaiva cārjuno vāhād avaruhyainam ādravat

07,165.122a udyamya bāhū tvarito bruvāṇaś ca punaḥ punaḥ

07,165.122c jīvantam ānayācāryaṃ mā vadhīr iti dharmavit

07,165.123a tathāpi vāryamāṇena kauravair arjunena ca

07,165.123c hata eva nṛśaṃsena pitā tava nararṣabha

07,165.124a sainikāś ca tataḥ sarve prādravanta bhayārditāḥ

07,165.124c vayaṃ cāpi nirutsāhā hate pitari te 'nagha

07,165.125 saṃjaya uvāca

07,165.125a tac chrutvā droṇaputras tu nidhanaṃ pitur āhave

07,165.125c krodham āhārayat tīvraṃ padāhata ivoragaḥ

07,165.125d*1356_01 tataḥ kruddho raṇe drauṇir bhṛśaṃ jajvāla māriṣa

07,165.125d*1356_02 yathendhanaṃ mahat prāpya prājvalad dhavyavāhanaḥ

07,165.125d*1356_03 talaṃ talena niṣpiṣya dantair dantān upaspṛśan

07,165.125d*1356_04 niḥśvasann urago yadval lohitākṣo 'bhavat tadā

07,166.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,166.001a adharmeṇa hataṃ śrutvā dhṛṣṭadyumnena saṃjaya

07,166.001c brāhmaṇaṃ pitaraṃ vṛddham aśvatthāmā kim abravīt

07,166.001d*1357_01 śūraś ca kṛtavidyaś ca tejasā jvalanopamaḥ

07,166.001d*1357_02 yad abravīt tadā sūta tan mamācakṣva saṃjaya

07,166.001d*1357_03 yo veda divyāny astrāṇi sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

07,166.002a mānuṣaṃ vāruṇāgneyaṃ brāhmam astraṃ ca vīryavān

07,166.002c aindraṃ nārāyaṇaṃ caiva yasmin nityaṃ pratiṣṭhitam

07,166.003a tam adharmeṇa dharmiṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnena saṃjaya

07,166.003c śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt

07,166.004a yena rāmād avāpyeha dhanurvedaṃ mahātmanā

07,166.004c proktāny astrāṇi divyāni putrāya gurukāṅkṣiṇe

07,166.005a ekam eva hi loke 'sminn ātmano guṇavattaram

07,166.005c icchanti putraṃ puruṣā loke nānyaṃ kathaṃ cana

07,166.006a ācāryāṇāṃ bhavanty eva rahasyāni mahātmanām

07,166.006c tāni putrāya vā dadyuḥ śiṣyāyānugatāya vā

07,166.007a sa śilpaṃ prāpya tat sarvaṃ saviśeṣaṃ ca saṃjaya

07,166.007c śūraḥ śāradvatīputraḥ saṃkhye droṇād anantaraḥ

07,166.008a rāmasyānumataḥ śāstre puraṃdarasamo yudhi

07,166.008c kārtavīryasamo vīrye bṛhaspatisamo matau

07,166.009a mahīdharasamo dhṛtyā tejasāgnisamo yuvā

07,166.009c samudra iva gāmbhīrye krodhe sarpaviṣopamaḥ

07,166.010a sa rathī prathamo loke dṛḍhadhanvā jitaklamaḥ

07,166.010c śīghro 'nila ivākrande caran kruddha ivāntakaḥ

07,166.011a asyatā yena saṃgrāme dharaṇyabhinipīḍitā

07,166.011b*1358_01 meghastanitanirghoṣā kampate bhayaviklavā

07,166.011c yo na vyathati saṃgrāme vīraḥ satyaparākramaḥ

07,166.012a vedasnāto vratasnāto dhanurvede ca pāragaḥ

07,166.012c mahodadhir ivākṣobhyo rāmo dāśarathir yathā

07,166.013a tam adharmeṇa dharmiṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnena saṃyuge

07,166.013c śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt

07,166.014a dhṛṣṭadyumnasya yo mṛtyuḥ sṛṣṭas tena mahātmanā

07,166.014c yathā droṇasya pāñcālyo yajñasenasuto 'bhavat

07,166.015a taṃ nṛśaṃsena pāpena krūreṇātyalpadarśinā

07,166.015c śrutvā nihatam ācāryam aśvatthāmā kim abravīt

07,166.016 saṃjaya uvāca

07,166.016a chadmanā nihataṃ śrutvā pitaraṃ pāpakarmaṇā

07,166.016c bāṣpeṇāpūryata drauṇī roṣeṇa ca nararṣabha

07,166.017a tasya kruddhasya rājendra vapur divyam adṛśyata

07,166.017c antakasyeva bhūtāni jihīrṣoḥ kālaparyaye

07,166.018a aśrupūrṇe tato netre apamṛjya punaḥ punaḥ

07,166.018c uvāca kopān niḥśvasya duryodhanam idaṃ vacaḥ

07,166.019a pitā mama yathā kṣudrair nyastaśastro nipātitaḥ

07,166.019c dharmadhvajavatā pāpaṃ kṛtaṃ tad viditaṃ mama

07,166.019e anāryaṃ sunṛśaṃsasya dharmaputrasya me śrutam

07,166.019f*1359_01 asatyavākyaṃ yat tena lobhād uktaṃ durātmanā

07,166.019f*1359_02 rājyahetor nṛśaṃsena tac cāpi viditaṃ mayā

07,166.020a yuddheṣv api pravṛttānāṃ dhruvau jayaparājayau

07,166.020c dvayam etad bhaved rājan vadhas tatra praśasyate

07,166.021a nyāyavṛtto vadho yas tu saṃgrāme yudhyato bhavet

07,166.021c na sa duḥkhāya bhavati tathā dṛṣṭo hi sa dvijaḥ

07,166.022a gataḥ sa vīralokāya pitā mama na saṃśayaḥ

07,166.022c na śocyaḥ puruṣavyāghras tathā sa nidhanaṃ gataḥ

07,166.023a yat tu dharmapravṛttaḥ san keśagrahaṇam āptavān

07,166.023c paśyatāṃ sarvasainyānāṃ tan me marmāṇi kṛntati

07,166.023d*1360_01 mayi jīvati yat tātaḥ keśagraham avāptavān

07,166.023d*1360_02 katham anye kariṣyanti putrebhyaḥ putriṇaḥ spṛhām

07,166.024a kāmāt krodhād avajñānād darpād bālyena vā punaḥ

07,166.024c vaidharmikāni kurvanti tathā paribhavena ca

07,166.025a tad idaṃ pārṣateneha mahad ādharmikaṃ kṛtam

07,166.025c avajñāya ca māṃ nūnaṃ nṛśaṃsena durātmanā

07,166.026a tasyānubandhaṃ sa draṣṭā dhṛṣṭadyumnaḥ sudāruṇam

07,166.026c anāryaṃ paramaṃ kṛtvā mithyāvādī ca pāṇḍavaḥ

07,166.027a yo hy asau chadmanācāryaṃ śastraṃ saṃnyāsayat tadā

07,166.027c tasyādya dharmarājasya bhūmiḥ pāsyati śoṇitam

07,166.027d*1361_01 śape satyena kauravya iṣṭāpūrtena cānagha

07,166.027d*1361_02 ahatvā sarvapāñcālāñ jīveyaṃ na kathaṃ cana

07,166.028a sarvopāyair yatiṣyāmi pāñcālānām ahaṃ vadhe

07,166.028c dhṛṣṭadyumnaṃ ca samare hantāhaṃ pāpakāriṇam

07,166.029a karmaṇā yena teneha mṛdunā dāruṇena vā

07,166.029c pāñcālānāṃ vadhaṃ kṛtvā śāntiṃ labdhāsmi kaurava

07,166.030a yadarthaṃ puruṣavyāghra putram icchanti mānavāḥ

07,166.030c pretya ceha ca saṃprāptaṃ trāṇāya mahato bhayāt

07,166.031a pitrā tu mama sāvasthā prāptā nirbandhunā yathā

07,166.031c mayi śailapratīkāśe putre śiṣye ca jīvati

07,166.032a dhiṅ mamāstrāṇi divyāni dhig bāhū dhik parākramam

07,166.032c yan māṃ droṇaḥ sutaṃ prāpya keśagrahaṇam āptavān

07,166.033a sa tathāhaṃ kariṣyāmi yathā bharatasattama

07,166.033c paralokagatasyāpi gamiṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ

07,166.034a āryeṇa tu na vaktavyā kadā cit stutir ātmanaḥ

07,166.034c pitur vadham amṛṣyaṃs tu vakṣyāmy adyeha pauruṣam

07,166.035a adya paśyantu me vīryaṃ pāṇḍavāḥ sajanārdanāḥ

07,166.035c mṛdnataḥ sarvasainyāni yugāntam iva kurvataḥ

07,166.036a na hi devā na gandharvā nāsurā na ca rākṣasāḥ

07,166.036c adya śaktā raṇe jetuṃ rathasthaṃ māṃ nararṣabha

07,166.037a mad anyo nāsti loke 'sminn arjunād vāstravittamaḥ

07,166.037c ahaṃ hi jvalatāṃ madhye mayūkhānām ivāṃśumān

07,166.037e prayoktā devasṛṣṭānām astrāṇāṃ pṛtanāgataḥ

07,166.038a kṛśāśvatanayā hy adya matprayuktā mahāmṛdhe

07,166.038c darśayanto ''tmano vīryaṃ pramathiṣyanti pāṇḍavān

07,166.039a adya sarvā diśo rājan dhārābhir iva saṃkulāḥ

07,166.039c āvṛtāḥ patribhis tīkṣṇair draṣṭāro māmakair iha

07,166.039d*1362_01 bhaviṣyanti mahārāja maccharair vidiśas tathā

07,166.040a kiran hi śarajālāni sarvato bhairavasvaram

07,166.040c śatrūn nipātayiṣyāmi mahāvāta iva drumān

07,166.041a na ca jānāti bībhatsus tad astraṃ na janārdanaḥ

07,166.041c na bhīmaseno na yamau na ca rājā yudhiṣṭhiraḥ

07,166.042a na pārṣato durātmāsau na śikhaṇḍī na sātyakiḥ

07,166.042c yad idaṃ mayi kauravya sakalyaṃ sanivartanam

07,166.043a nārāyaṇāya me pitrā praṇamya vidhipūrvakam

07,166.043c upahāraḥ purā datto brahmarūpa upasthite

07,166.044a taṃ svayaṃ pratigṛhyātha bhagavān sa varaṃ dadau

07,166.044c vavre pitā me paramam astraṃ nārāyaṇaṃ tataḥ

07,166.045a athainam abravīd rājan bhagavān devasattamaḥ

07,166.045c bhavitā tvatsamo nānyaḥ kaś cid yudhi naraḥ kva cit

07,166.045d*1363_01 gṛhāṇāstram idaṃ vipra nārāyaṇam anuttamam

07,166.046a na tv idaṃ sahasā brahman prayoktavyaṃ kathaṃ cana

07,166.046c na hy etad astram anyatra vadhāc chatror nivartate

07,166.047a na caitac chakyate jñātuṃ ko na vadhyed iti prabho

07,166.047c avadhyam api hanyād dhi tasmān naitat prayojayet

07,166.048a vadhaḥ saṃkhye dravaś caiva śastrāṇāṃ ca visarjanam

07,166.048c prayācanaṃ ca śatrūṇāṃ gamanaṃ śaraṇasya ca

07,166.049a ete praśamane yogā mahāstrasya paraṃtapa

07,166.049c sarvathā pīḍito hi syād avadhyān pīḍayan raṇe

07,166.050a taj jagrāha pitā mahyam abravīc caiva sa prabhuḥ

07,166.050c tvaṃ varṣiṣyasi divyāni śastravarṣāṇy anekaśaḥ

07,166.050e anenāstreṇa saṃgrāme tejasā ca jvaliṣyasi

07,166.051a evam uktvā sa bhagavān divam ācakrame prabhuḥ

07,166.051c etan nārāyaṇād astraṃ tat prāptaṃ mama bandhunā

07,166.051d*1364_01 tatprasādān mayā prāptaṃ mahāstram idam uttamam

07,166.052a tenāhaṃ pāṇḍavāṃś caiva pāñcālān matsyakekayān

07,166.052c vidrāvayiṣyāmi raṇe śacīpatir ivāsurān

07,166.053a yathā yathāham iccheyaṃ tathā bhūtvā śarā mama

07,166.053c nipateyuḥ sapatneṣu vikramatsv api bhārata

07,166.053d*1365_01 iccheyaṃ yadi dūrasthān nihaniṣyanti me śarāḥ

07,166.054a yatheṣṭam aśmavarṣeṇa pravarṣiṣye raṇe sthitaḥ

07,166.054c ayomukhaiś ca vihagair drāvayiṣye mahārathān

07,166.054e paraśvadhāṃś ca vividhān prasakṣye 'ham asaṃśayam

07,166.055a so 'haṃ nārāyaṇāstreṇa mahatā śatrutāpana

07,166.055c śatrūn vidhvaṃsayiṣyāmi kadarthīkṛtya pāṇḍavān

07,166.056a mitrabrahmagurudveṣī jālmakaḥ suvigarhitaḥ

07,166.056c pāñcālāpasadaś cādya na me jīvan vimokṣyate

07,166.056d*1366_01 evam uktvā tato drauṇiḥ śaṅkhaṃ dadhmau sa māriṣa

07,166.056d*1366_02 pūrayan pṛthivīṃ sarvāṃ saśailavanakānanām

07,166.056d*1366_03 tasya śaṅkhasvanaṃ śrutvā tava sainyāni māriṣa

07,166.056d*1366_04 nyavartanta raṇāyaiva bhayaṃ tyaktvā mahārathāḥ

07,166.057a tac chrutvā droṇaputrasya paryavartata vāhinī

07,166.057c tataḥ sarve mahāśaṅkhān dadhmuḥ puruṣasattamāḥ

07,166.058a bherīś cābhyahanan hṛṣṭā ḍiṇḍimāṃś ca sahasraśaḥ

07,166.058c tathā nanāda vasudhā khuranemiprapīḍitā

07,166.058e sa śabdas tumulaḥ khaṃ dyāṃ pṛthivīṃ ca vyanādayat

07,166.059a taṃ śabdaṃ pāṇḍavāḥ śrutvā parjanyaninadopamam

07,166.059c sametya rathināṃ śreṣṭhāḥ sahitāḥ saṃnyamantrayan

07,166.060a tathoktvā droṇaputro 'pi tadopaspṛśya bhārata

07,166.060c prāduścakāra tad divyam astraṃ nārāyaṇaṃ tadā

07,167.001 saṃjaya uvāca

07,167.001a prādurbhūte tatas tasminn astre nārāyaṇe tadā

07,167.001c prāvāt sapṛṣato vāyur anabhre stanayitnumān

07,167.002a cacāla pṛthivī cāpi cukṣubhe ca mahodadhiḥ

07,167.002c pratisrotaḥ pravṛttāś ca gantuṃ tatra samudragāḥ

07,167.003a śikharāṇi vyadīryanta girīṇāṃ tatra bhārata

07,167.003c apasavyaṃ mṛgāś caiva pāṇḍuputrān pracakrire

07,167.004a tamasā cāvakīryanta sūryaś ca kaluṣo 'bhavat

07,167.004c saṃpatanti ca bhūtāni kravyādāni prahṛṣṭavat

07,167.005a devadānavagandharvās trastā āsan viśāṃ pate

07,167.005c kathaṃ kathābhavat tīvrā dṛṣṭvā tad vyākulaṃ mahat

07,167.006a vyathitāḥ sarvarājānas tadā hy āsan vicetasaḥ

07,167.006c tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ tu drauṇer astraṃ bhayāvaham

07,167.006d*1367_01 petur ākāśagās tatra vimanaskā viśāṃ pate

07,167.006d*1367_02 rodasī ca viyac caiva sarvaṃ jvālāsamāvṛtam

07,167.007 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,167.007a nivartiteṣu sainyeṣu droṇaputreṇa saṃyuge

07,167.007c bhṛśaṃ śokābhitaptena pitur vadham amṛṣyatā

07,167.008a kurūn āpatato dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnasya rakṣaṇe

07,167.008c ko mantraḥ pāṇḍaveṣv āsīt tan mamācakṣva saṃjaya

07,167.009 saṃjaya uvāca

07,167.009a prāg eva vidrutān dṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān yudhiṣṭhiraḥ

07,167.009c punaś ca tumulaṃ śabdaṃ śrutvārjunam abhāṣata

07,167.010a ācārye nihate droṇe dhṛṣṭadyumnena saṃyuge

07,167.010c nihate vajrahastena yathā vṛtre mahāsure

07,167.011a nāśaṃsanta jayaṃ yuddhe dīnātmāno dhanaṃjaya

07,167.011c ātmatrāṇe matiṃ kṛtvā prādravan kuravo yathā

07,167.012a ke cid bhrāntai rathais tūrṇaṃ nihatapārṣṇiyantṛbhiḥ

07,167.012c vipatākadhvajacchatraiḥ pārthivāḥ śīrṇakūbaraiḥ

07,167.013a bhagnanīḍair ākulāśvair āruhyānye vicetasaḥ

07,167.013c bhītāḥ pādair hayān ke cit tvarayantaḥ svayaṃ rathaiḥ

07,167.013e yugacakrākṣabhagnaiś ca drutāḥ ke cid bhayāturāḥ

07,167.013f*1368_01 rathān viśīrṇān utsṛjya padbhiḥ ke cic ca vidrutāḥ

07,167.013f*1369_01 hayapṛṣṭhagatāś cānye kṛṣyante 'rdhacyutāsanāḥ

07,167.014a gajaskandheṣu saṃsyūtā nārācaiś calitāsanāḥ

07,167.014c śarārtair vidrutair nāgair hṛtāḥ ke cid diśo daśa

07,167.015a viśastrakavacāś cānye vāhanebhyaḥ kṣitiṃ gatāḥ

07,167.015c saṃchinnā nemiṣu gatā mṛditāś ca hayadvipaiḥ

07,167.016a krośantas tāta putreti palāyanto 'pare bhayāt

07,167.016c nābhijānanti cānyonyaṃ kaśmalābhihataujasaḥ

07,167.017a putrān pitṝn sakhīn bhrātṝn samāropya dṛḍhakṣatān

07,167.017c jalena kledayanty anye vimucya kavacāny api

07,167.017d*1370_01 palāyanaparāś cānye yodhāḥ śatasahasraśaḥ

07,167.017d*1370_02 avasthitaṃ punar dṛṣṭvā tava putrasya tad balam

07,167.017d*1370_03 dharmaputro mahārāja dhanaṃjayam athābravīt

07,167.018a avasthāṃ tādṛśīṃ prāpya hate droṇe drutaṃ balam

07,167.018b*1371_01 evam etad drutaṃ bhagnaṃ droṇe yudhi nipātite

07,167.018b*1371_02 avasthānam avindan vai vikṣataṃ śarapīḍitam

07,167.018c punarāvartitaṃ kena yadi jānāsi śaṃsa me

07,167.019a hayānāṃ heṣatāṃ śabdaḥ kuñjarāṇāṃ ca bṛṃhatām

07,167.019c rathanemisvanaś cātra vimiśraḥ śrūyate mahān

07,167.020a ete śabdā bhṛśaṃ tīvrāḥ pravṛttāḥ kurusāgare

07,167.020c muhur muhur udīryantaḥ kampayanti hi māmakān

07,167.021a ya eṣa tumulaḥ śabdaḥ śrūyate lomaharṣaṇaḥ

07,167.021c sendrān apy eṣa lokāṃs trīn bhañjyād iti matir mama

07,167.022a manye vajradharasyaiṣa ninādo bhairavasvanaḥ

07,167.022c droṇe hate kauravārthaṃ vyaktam abhyeti vāsavaḥ

07,167.023a prahṛṣṭalomakūpāḥ sma saṃvignarathakuñjarāḥ

07,167.023c dhanaṃjaya guruṃ śrutvā tatra nādaṃ subhīṣaṇam

07,167.024a ka eṣa kauravān dīrṇān avasthāpya mahārathaḥ

07,167.024c nivartayati yuddhārthaṃ mṛdhe deveśvaro yathā

07,167.025 arjuna uvāca

07,167.025a udyamyātmānam ugrāya karmaṇe dhairyam āsthitāḥ

07,167.025c dhamanti kauravāḥ śaṅkhān yasya vīryam upāśritāḥ

07,167.026a yatra te saṃśayo rājan nyastaśastre gurau hate

07,167.026c dhārtarāṣṭrān avasthāpya ka eṣa nadatīti ha

07,167.027a hrīmantaṃ taṃ mahābāhuṃ mattadviradagāminam

07,167.027b*1372_01 indraviṣṇusamaṃ vīrye kope 'ntakam iva sthitam

07,167.027b*1372_02 bṛhaspatisamaṃ buddhyā nītimantaṃ mahāratham

07,167.027c vyākhyāsyāmy ugrakarmāṇaṃ kurūṇām abhayaṃkaram

07,167.028a yasmiñ jāte dadau droṇo gavāṃ daśaśataṃ dhanam

07,167.028b*1373_01 sa eṣa nardati drauṇir gharmānte jalado yathā

07,167.028c brāhmaṇebhyo mahārhebhyaḥ so 'śvatthāmaiṣa garjati

07,167.029a jātamātreṇa vīreṇa yenoccaiḥśravasā iva

07,167.029c heṣatā kampitā bhūmir lokāś ca sakalās trayaḥ

07,167.030a tac chrutvāntarhitaṃ bhūtaṃ nāma cāsyākarot tadā

07,167.030c aśvatthāmeti so 'dyaiṣa śūro nadati pāṇḍava

07,167.031a yo 'dyānātha ivākramya pārṣatena hatas tathā

07,167.031c karmaṇā sunṛśaṃsena tasya nātho vyavasthitaḥ

07,167.032a guruṃ me yatra pāñcālyaḥ keśapakṣe parāmṛśat

07,167.032c tan na jātu kṣamed drauṇir jānan pauruṣam ātmanaḥ

07,167.032d*1374_01 sa hi tenaiva naḥ sarvān kṣapayed iti me matiḥ

07,167.033a upacīrṇo gurur mithyā bhavatā rājyakāraṇāt

07,167.033c dharmajñena satā nāma so 'dharmaḥ sumahān kṛtaḥ

07,167.033d*1375_01 ciraṃ sthāsyati cākīrtis trailokye sacarācare

07,167.033d*1375_02 rāme vālivadhād yadvad evaṃ droṇe nipātite

07,167.034a sarvadharmopapanno 'yaṃ mama śiṣyaś ca pāṇḍavaḥ

07,167.034c nāyaṃ vakṣyati mithyeti pratyayaṃ kṛtavāṃs tvayi

07,167.035a sa satyakañcukaṃ nāma praviṣṭena tato 'nṛtam

07,167.035c ācārya ukto bhavatā hataḥ kuñjara ity uta

07,167.036a tataḥ śastraṃ samutsṛjya nirmamo gatacetanaḥ

07,167.036c āsīt sa vihvalo rājan yathā dṛṣṭas tvayā vibhuḥ

07,167.037a sa tu śokena cāviṣṭo vimukhaḥ putravatsalaḥ

07,167.037c śāśvataṃ dharmam utsṛjya guruḥ śiṣyeṇa ghātitaḥ

07,167.038a nyastaśastram adharmeṇa ghātayitvā guruṃ bhavān

07,167.038c rakṣatv idānīṃ sāmātyo yadi śaknoṣi pārṣatam

07,167.039a grastam ācāryaputreṇa kruddhena hatabandhunā

07,167.039c sarve vayaṃ paritrātuṃ na śakṣyāmo 'dya pārṣatam

07,167.040a sauhārdaṃ sarvabhūteṣu yaḥ karoty atimātraśaḥ

07,167.040c so 'dya keśagrahaṃ śrutvā pitur dhakṣyati no raṇe

07,167.041a vikrośamāne hi mayi bhṛśam ācāryagṛddhini

07,167.041c avakīrya svadharmaṃ hi śiṣyeṇa nihato guruḥ

07,167.042a yadā gataṃ vayo bhūyaḥ śiṣṭam alpataraṃ ca naḥ

07,167.042c tasyedānīṃ vikāro 'yam adharmo yatkṛto mahān

07,167.043a piteva nityaṃ sauhārdāt piteva sa hi dharmataḥ

07,167.043c so 'lpakālasya rājyasya kāraṇān nihato guruḥ

07,167.044a dhṛtarāṣṭreṇa bhīṣmāya droṇāya ca viśāṃ pate

07,167.044c visṛṣṭā pṛthivī sarvā saha putraiś ca tatparaiḥ

07,167.045a sa prāpya tādṛśīṃ vṛttiṃ satkṛtaḥ satataṃ paraiḥ

07,167.045c avṛṇīta sadā putrān mām evābhyadhikaṃ guruḥ

07,167.046a akṣīyamāṇo nyastāstras tvadvākyenāhave hataḥ

07,167.046c na tv enaṃ yudhyamānaṃ vai hanyād api śatakratuḥ

07,167.047a tasyācāryasya vṛddhasya droho nityopakāriṇaḥ

07,167.047c kṛto hy anāryair asmābhī rājyārthe laghubuddhibhiḥ

07,167.047d*1376_01 aho bata mahat pāpaṃ kṛtaṃ karma sudāruṇaṃ

07,167.047d*1376_02 yad rājyasukhalobhena droṇo 'yaṃ sādhu ghātitaḥ

07,167.048a putrān bhrātṝn pitṝn dārāñ jīvitaṃ caiva vāsaviḥ

07,167.048c tyajet sarvaṃ mama premṇā jānāty etad dhi me guruḥ

07,167.049a sa mayā rājyakāmena hanyamāno 'py upekṣitaḥ

07,167.049c tasmād avākśirā rājan prāpto 'smi narakaṃ vibho

07,167.050a brāhmaṇaṃ vṛddham ācāryaṃ nyastaśastraṃ yathā munim

07,167.050c ghātayitvādya rājyārthe mṛtaṃ śreyo na jīvitam

07,168.001 saṃjaya uvāca

07,168.001a arjunasya vacaḥ śrutvā nocus tatra mahārathāḥ

07,168.001c apriyaṃ vā priyaṃ vāpi mahārāja dhanaṃjayam

07,168.002a tataḥ kruddho mahābāhur bhīmaseno 'bhyabhāṣata

07,168.002c utsmayann iva kaunteyam arjunaṃ bharatarṣabha

07,168.003a munir yathāraṇyagato bhāṣase dharmasaṃhitam

07,168.003c nyastadaṇḍo yathā pārtha brāhmaṇaḥ saṃśitavrataḥ

07,168.004a kṣatāt trātā kṣatāj jīvan kṣāntas triṣv api sādhuṣu

07,168.004c kṣatriyaḥ kṣitim āpnoti kṣipraṃ dharmaṃ yaśaḥ śriyam

07,168.005a sa bhavān kṣatriyaguṇair yuktaḥ sarvaiḥ kulodvahaḥ

07,168.005c avipaścid yathā vākyaṃ vyāharan nādya śobhase

07,168.005d*1377_01 vartamāne yathā pāpe ugrakarmaṇi bhārata

07,168.005d*1377_02 svadharmam anavasthāpya kim etāni prabhāṣase

07,168.006a parākramas te kaunteya śakrasyeva śacīpateḥ

07,168.006c na cātivartase dharmaṃ velām iva mahodadhiḥ

07,168.007a na pūjayet tvā ko 'nvadya yat trayodaśavārṣikam

07,168.007c amarṣaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā dharmam evābhikāṅkṣase

07,168.007d*1378_01 aham āvārayiṣyāmi gadayā sarvakauravān

07,168.007d*1378_02 tvayā vinā yadi mahīṃ dharmaputrāya dhīmate

07,168.007d*1378_03 na dadyāṃ pañcame prāpte divase nāsmi kṣatriyaḥ

07,168.008a diṣṭyā tāta manas te 'dya svadharmam anuvartate

07,168.008c ānṛśaṃsye ca te diṣṭyā buddhiḥ satatam acyuta

07,168.009a yat tu dharmapravṛttasya hṛtaṃ rājyam adharmataḥ

07,168.009c draupadī ca parāmṛṣṭā sabhām ānīya śatrubhiḥ

07,168.009d*1379_01 kathaṃ vṛddheṣu tiṣṭhatsu dhārmikeṣu mahatsu ca

07,168.009d*1379_02 draupadī prāpnuyāt kleśaṃ veśyā yoṣeva bhārata

07,168.009d*1379_03 kim u teṣāṃ bilvaphalaṃ mukhe hy āsīn mahātmanām

07,168.009d*1379_04 utāho badhirā hy āsan mūkā vāpi dhanaṃjaya

07,168.009d*1379_05 andhā vasaṃs tadā te tu yaiś ca noktaṃ hitaṃ vacaḥ

07,168.009d*1379_06 atha tatra bhaved dharmo na caivātrāsty anāryakam

07,168.009d*1379_07 anurūpaṃ kṛtaṃ cāpi bhīṣmadroṇakṛpādibhiḥ

07,168.009d*1379_08 putraiḥ śiṣyaiś ca yat sārdhaṃ saṃnaddhā yoddhum āhave

07,168.010a vanaṃ pravrājitāś cāsma valkalājinavāsasaḥ

07,168.010c anarhamāṇās taṃ bhāvaṃ trayodaśa samāḥ paraiḥ

07,168.010d*1380_01 bahūni kṣāmya śatrūṇāṃ satyadharmaratā vayam

07,168.010d*1380_02 tathā tan marṣayitvā tu yathā te utpathasthitāḥ

07,168.011a etāny amarṣasthānāni marṣitāni tvayānagha

07,168.011c kṣatradharmaprasaktena sarvam etad anuṣṭhitam

07,168.012a tam adharmam apākraṣṭum ārabdhaḥ sahitas tvayā

07,168.012c sānubandhān haniṣyāmi kṣudrān rājyaharān aham

07,168.013a tvayā tu kathitaṃ pūrvaṃ yuddhāyābhyāgatā vayam

07,168.013c ghaṭāmaś ca yathāśakti tvaṃ tu no 'dya jugupsase

07,168.014a svadharmaṃ necchase jñātuṃ mithyā vacanam eva te

07,168.014c bhayārditānām asmākaṃ vācā marmāṇi kṛntasi

07,168.015a vapan vraṇe kṣāram iva kṣatānāṃ śatrukarśana

07,168.015c vidīryate me hṛdayaṃ tvayā vākśalyapīḍitam

07,168.016a adharmam etad vipulaṃ dhārmikaḥ san na budhyase

07,168.016c yat tvam ātmānam asmāṃś ca praśaṃsyān na praśaṃsasi

07,168.016d*1381_01 vāsudeve sthite cāpi droṇaputraṃ praśaṃsasi

07,168.016e yaḥ kalāṃ ṣoḍaśīṃ tvatto nārhate taṃ praśaṃsasi

07,168.017a svayam evātmano vaktuṃ na yuktaṃ guṇasaṃstavam

07,168.017b*1382_01 mama nāgāyutaṃ pārtha balaṃ bāhvor vidhīyate

07,168.017b*1382_02 prapātayeyaṃ ca śaraiḥ sendrān devān samāgatān

07,168.017b*1382_03 sarākṣasagaṇān pārtha sāsuroragamānavān

07,168.017c dārayeyaṃ mahīṃ krodhād vikireyaṃ ca parvatān

07,168.018a āvidhya ca gadāṃ gurvīṃ bhīmāṃ kāñcanamālinīm

07,168.018c giriprakāśān kṣitijān bhañjeyam anilo yathā

07,168.019a sa tvam evaṃvidhaṃ jānan bhrātaraṃ māṃ nararṣabha

07,168.019c droṇaputrād bhayaṃ kartuṃ nārhasy amitavikrama

07,168.020a atha vā tiṣṭha bībhatso saha sarvair nararṣabhaiḥ

07,168.020c aham enaṃ gadāpāṇir jeṣyāmy eko mahāhave

07,168.021a tataḥ pāñcālarājasya putraḥ pārtham athābravīt

07,168.021c saṃkruddham iva nardantaṃ hiraṇyakaśipuṃ hariḥ

07,168.022a bībhatso viprakarmāṇi viditāni manīṣiṇām

07,168.022c yājanādhyāpane dānaṃ tathā yajñapratigrahau

07,168.023a ṣaṣṭham adhyayanaṃ nāma teṣāṃ kasmin pratiṣṭhitaḥ

07,168.023c hato droṇo mayā yat tat kiṃ māṃ pārtha vigarhase

07,168.024a apakrāntaḥ svadharmāc ca kṣatradharmam upāśritaḥ

07,168.024c amānuṣeṇa hanty asmān astreṇa kṣudrakarmakṛt

07,168.025a tathā māyāṃ prayuñjānam asahyaṃ brāhmaṇabruvam

07,168.025c māyayaiva nihanyād yo na yuktaṃ pārtha tatra kim

07,168.026a tasmiṃs tathā mayā śaste yadi drauṇāyanī ruṣā

07,168.026c kurute bhairavaṃ nādaṃ tatra kiṃ mama hīyate

07,168.027a na cādbhutam idaṃ manye yad drauṇiḥ śuddhagarjayā

07,168.027c ghātayiṣyati kauravyān paritrātum aśaknuvan

07,168.028a yac ca māṃ dhārmiko bhūtvā bravīṣi gurughātinam

07,168.028c tadartham aham utpannaḥ pāñcālyasya suto 'nalāt

07,168.029a yasya kāryam akāryaṃ vā yudhyataḥ syāt samaṃ raṇe

07,168.029c taṃ kathaṃ brāhmaṇaṃ brūyāḥ kṣatriyaṃ vā dhanaṃjaya

07,168.030a yo hy anastravido hanyād brahmāstraiḥ krodhamūrchitaḥ

07,168.030c sarvopāyair na sa kathaṃ vadhyaḥ puruṣasattama

07,168.030d*1383_01 viśeṣāt pitṛhantā me na sa vadhyaḥ kathaṃ mayā

07,168.030d*1383_02 yo 'yaṃ pāpaḥ sudurmedhā bāndhavān yudhi jaghnivān

07,168.030d*1383_03 tasya viprabruvavadhe kathaṃ pāpaṃ bhaven mama

07,168.031a vidharmiṇaṃ dharmavidbhiḥ proktaṃ teṣāṃ viṣopamam

07,168.031c jānan dharmārthatattvajñaḥ kim arjuna vigarhase

07,168.032a nṛśaṃsaḥ sa mayākramya ratha eva nipātitaḥ

07,168.032c tan mābhinandyaṃ bībhatso kimarthaṃ nābhinandase

07,168.033a kṛte raṇe kathaṃ pārtha jvalanārkaviṣopamam

07,168.033c bhīmaṃ droṇaśiraśchede praśasyaṃ na praśaṃsasi

07,168.034a yo 'sau mamaiva nānyasya bāndhavān yudhi jaghnivān

07,168.034c chittvāpi tasya mūrdhānaṃ naivāsmi vigatajvaraḥ

07,168.035a tac ca me kṛntate marma yan na tasya śiro mayā

07,168.035c niṣādaviṣaye kṣiptaṃ jayadrathaśiro yathā

07,168.036a avadhaś cāpi śatrūṇām adharmaḥ śiṣyate 'rjuna

07,168.036c kṣatriyasya hy ayaṃ dharmo hanyād dhanyeta vā punaḥ

07,168.037a sa śatrur nihataḥ saṃkhye mayā dharmeṇa pāṇḍava

07,168.037c yathā tvayā hataḥ śūro bhagadattaḥ pituḥ sakhā

07,168.038a pitāmahaṃ raṇe hatvā manyase dharmam ātmanaḥ

07,168.038c mayā śatrau hate kasmāt pāpe dharmaṃ na manyase

07,168.038d*1384_01 saṃbandhāvanataṃ pārtha na māṃ tvaṃ bahu manyase

07,168.038d*1384_02 svagātrakṛtasopānaṃ niṣaṇṇam iva dantinam

07,168.038d*1384_03 kṣamāmi te sarvam eva vāgvyatikramam arjuna

07,168.038d*1384_04 draupadyā draupadeyānāṃ kṛte nānyena hetunā

07,168.038d*1384_05 kulakramāgataṃ vairaṃ mamācāryeṇa viśrutam

07,168.038d*1384_06 tathā jānāty ayaṃ loko na yūyaṃ pāṇḍunandanāḥ

07,168.039a nānṛtaḥ pāṇḍavo jyeṣṭho nāhaṃ vādhārmiko 'rjuna

07,168.039b*1385_01 na kṣatriya iti prāhur yo na hanti raṇājire

07,168.039b*1385_02 pitaraṃ vā guruṃ vāpi jighāṃsuṃ putraśiṣyayoḥ

07,168.039b*1385_03 jihmena vāpy ajihmena hanyād evāvicārayan

07,168.039b*1385_04 ity uktaṃ brahmaṇā pūrvaṃ kṣatriyāṇāṃ dviṣadvadhe

07,168.039b*1385_05 tasmāc chiṣyeṇa nihataḥ śatrur me brāhmaṇabruvaḥ

07,168.039b*1385_06 yaḥ kṣatriyasuto hanyāt pitaraṃ vā guruṃ ca vā

07,168.039b*1385_07 aniṣṭaṃ kṣatriyo hanyāt sa vai kṣatriya ucyate

07,168.039c śiṣyadhruṅ nihataḥ pāpo yudhyasva vijayas tava

07,169.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,169.001a sāṅgā vedā yathānyāyaṃ yenādhītā mahātmanā

07,169.001c yasmin sākṣād dhanurvedo hrīniṣedhe pratiṣṭhitaḥ

07,169.002a tasminn ākruśyati droṇe maharṣitanaye tadā

07,169.002c nīcātmanā nṛśaṃsena kṣudreṇa gurughātinā

07,169.003a yasya prasādāt karmāṇi kurvanti puruṣarṣabhāḥ

07,169.003c amānuṣāṇi saṃgrāme devair asukarāṇi ca

07,169.004a tasminn ākruśyati droṇe samakṣaṃ pāpakarmiṇaḥ

07,169.004c nāmarṣaṃ tatra kurvanti dhik kṣatraṃ dhig amarṣitam

07,169.005a pārthāḥ sarve ca rājānaḥ pṛthivyāṃ ye dhanurdharāḥ

07,169.005c śrutvā kim āhuḥ pāñcālyaṃ tan mamācakṣva saṃjaya

07,169.006 saṃjaya uvāca

07,169.006a śrutvā drupadaputrasya tā vācaḥ krūrakarmaṇaḥ

07,169.006c tūṣṇīṃ babhūvū rājānaḥ sarva eva viśāṃ pate

07,169.007a arjunas tu kaṭākṣeṇa jihmaṃ prekṣya ca pārṣatam

07,169.007c sabāṣpam abhiniḥśvasya dhig dhig dhig iti cābravīt

07,169.008a yudhiṣṭhiraś ca bhīmaś ca yamau kṛṣṇas tathāpare

07,169.008c āsan suvrīḍitā rājan sātyakir idam abravīt

07,169.009a nehāsti puruṣaḥ kaś cid ya imaṃ pāpapūruṣam

07,169.009c bhāṣamāṇam akalyāṇaṃ śīghraṃ hanyān narādhamam

07,169.009d*1386_01 ete tvāṃ pāṇḍavāḥ sarve kutsayanti vivitsayā

07,169.009d*1386_02 karmaṇā tena pāpena śvapākam iva brāhmaṇāḥ

07,169.009d*1387_01 etat kṛtvā mahat pāpaṃ ninditaṃ sarvasādhubhiḥ

07,169.009d*1387_02 na lajjase kathaṃ vaktuṃ samitiṃ prāpya śobhanām

07,169.010a kathaṃ ca śatadhā jihvā na te mūrdhā ca dīryate

07,169.010c gurum ākrośataḥ kṣudra na cādharmeṇa pātyase

07,169.011a yāpyas tvam asi pārthaiś ca sarvaiś cāndhakavṛṣṇibhiḥ

07,169.011c yat karma kaluṣaṃ kṛtvā ślāghase janasaṃsadi

07,169.012a akāryaṃ tādṛśaṃ kṛtvā punar eva guruṃ kṣipan

07,169.012c vadhyas tvaṃ na tvayārtho 'sti muhūrtam api jīvatā

07,169.013a kas tv etad vyavased āryas tvad anyaḥ puruṣādhamaḥ

07,169.013c nigṛhya keśeṣu vadhaṃ guror dharmātmanaḥ sataḥ

07,169.014a saptāvare tathā pūrve bāndhavās te nipātitāḥ

07,169.014c yaśasā ca parityaktās tvāṃ prāpya kulapāṃsanam

07,169.015a uktavāṃś cāpi yat pārthaṃ bhīṣmaṃ prati nararṣabham

07,169.015c tathānto vihitas tena svayam eva mahātmanā

07,169.016a tasyāpi tava sodaryo nihantā pāpakṛttamaḥ

07,169.016c nānyaḥ pāñcālaputrebhyo vidyate bhuvi pāpakṛt

07,169.017a sa cāpi sṛṣṭaḥ pitrā te bhīṣmasyāntakaraḥ kila

07,169.017c śikhaṇḍī rakṣitas tena sa ca mṛtyur mahātmanaḥ

07,169.018a pāñcālāś calitā dharmāt kṣudrā mitragurudruhaḥ

07,169.018c tvāṃ prāpya sahasodaryaṃ dhikkṛtaṃ sarvasādhubhiḥ

07,169.019a punaś ced īdṛśīṃ vācaṃ matsamīpe vadiṣyasi

07,169.019c śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā

07,169.019d*1388_01 tvāṃ ca brahmahaṇaṃ dṛṣṭvā janaḥ sūryam avekṣate

07,169.019d*1388_02 brahmahatyā hi te pāpaṃ prāyaścittārtham ātmanaḥ

07,169.019d*1388_03 pāñcālaka sudurvṛtta mamaiva gurum agrataḥ

07,169.019d*1388_04 guror guruṃ ca bhūyo 'pi kṣipan naiva hi lajjase

07,169.019d*1388_05 tiṣṭha tiṣṭha sahasvaikaṃ gadāpātam imaṃ mama

07,169.019d*1388_06 tava cāpi sahiṣye 'haṃ gadāpātān anekaśaḥ

07,169.020a sātvatenaivam ākṣiptaḥ pārṣataḥ paruṣākṣaram

07,169.020c saṃrabdhaḥ sātyakiṃ prāha saṃkruddhaḥ prahasann iva

07,169.021a śrūyate śrūyate ceti kṣamyate ceti mādhava

07,169.021c na cānārya śubhaṃ sādhuṃ puruṣaṃ kṣeptum arhasi

07,169.022a kṣamā praśasyate loke na tu pāpo 'rhati kṣamām

07,169.022c kṣamāvantaṃ hi pāpātmā jito 'yam iti manyate

07,169.023a sa tvaṃ kṣudrasamācāro nīcātmā pāpaniścayaḥ

07,169.023c ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyo vaktum icchasi

07,169.023d*1389_01 varaṃ hi te mṛtaṃ pāpa na ca te vṛttam īdṛśam

07,169.023d*1389_02 śrotuṃ vaktavyatāmūlaṃ nīcā vakṣyanti mānavāḥ

07,169.023d*1389_03 parān kṣipanti doṣeṇa sveṣu doṣeṣv adṛṣṭayaḥ

07,169.024a yaḥ sa bhūriśravāś chinne bhuje prāyagatas tvayā

07,169.024c vāryamāṇena nihatas tataḥ pāpataraṃ nu kim

07,169.025a vyūhamāno mayā droṇo divyenāstreṇa saṃyuge

07,169.025c visṛṣṭaśastro nihataḥ kiṃ tatra krūra duṣkṛtam

07,169.026a ayudhyamānaṃ yas tv ājau tathā prāyagataṃ munim

07,169.026c chinnabāhuṃ parair hanyāt sātyake sa kathaṃ bhavet

07,169.027a nihatya tvāṃ yadā bhūmau sa vikrāmati vīryavān

07,169.027c kiṃ tadā na nihaṃsy enaṃ bhūtvā puruṣasattamaḥ

07,169.028a tvayā punar anāryeṇa pūrvaṃ pārthena nirjitaḥ

07,169.028c yadā tadā hataḥ śūraḥ saumadattiḥ pratāpavān

07,169.029a yatra yatra tu pāṇḍūnāṃ droṇo drāvayate camūm

07,169.029c kirañ śarasahasrāṇi tatra tatra prayāmy aham

07,169.030a sa tvam evaṃvidhaṃ kṛtvā karma cāṇḍālavat svayam

07,169.030c vaktum icchasi vaktavyaḥ kasmān māṃ paruṣāṇy atha

07,169.031a kartā tvaṃ karmaṇograsya nāhaṃ vṛṣṇikulādhama

07,169.031c pāpānāṃ ca tvam āvāsaḥ karmaṇāṃ mā punar vada

07,169.032a joṣam āssva na māṃ bhūyo vaktum arhasy ataḥ param

07,169.032c adharottaram etad dhi yan mā tvaṃ vaktum icchasi

07,169.033a atha vakṣyasi māṃ maurkhyād bhūyaḥ paruṣam īdṛśam

07,169.033c gamayiṣyāmi bāṇais tvāṃ yudhi vaivasvatakṣayam

07,169.034a na caiva mūrkha dharmeṇa kevalenaiva śakyate

07,169.034c teṣām api hy adharmeṇa ceṣṭitaṃ śṛṇu yādṛśam

07,169.035a vañcitaḥ pāṇḍavaḥ pūrvam adharmeṇa yudhiṣṭhiraḥ

07,169.035c draupadī ca parikliṣṭā tathādharmeṇa sātyake

07,169.036a pravrājitā vanaṃ sarve pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇayā

07,169.036c sarvasvam apakṛṣṭaṃ ca tathādharmeṇa bāliśa

07,169.037a adharmeṇāpakṛṣṭaś ca madrarājaḥ parair itaḥ

07,169.037b*1390_01 adharmeṇa tathā bālaḥ saubhadro vinipātitaḥ

07,169.037c ito 'py adharmeṇa hato bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ

07,169.037e bhūriśravā hy adharmeṇa tvayā dharmavidā hataḥ

07,169.038a evaṃ parair ācaritaṃ pāṇḍaveyaiś ca saṃyuge

07,169.038c rakṣamāṇair jayaṃ vīrair dharmajñair api sātvata

07,169.039a durjñeyaḥ paramo dharmas tathādharmaḥ sudurvidaḥ

07,169.039c yudhyasva kauravaiḥ sārdhaṃ mā gāḥ pitṛniveśanam

07,169.040a evamādīni vākyāni krūrāṇi paruṣāṇi ca

07,169.040c śrāvitaḥ sātyakiḥ śrīmān ākampita ivābhavat

07,169.041a tac chrutvā krodhatāmrākṣaḥ sātyakis tv ādade gadām

07,169.041c viniḥśvasya yathā sarpaḥ praṇidhāya rathe dhanuḥ

07,169.042a tato 'bhipatya pāñcālyaṃ saṃrambheṇedam abravīt

07,169.042c na tvāṃ vakṣyāmi paruṣaṃ haniṣye tvāṃ vadhakṣamam

07,169.043a tam āpatantaṃ sahasā mahābalam amarṣaṇam

07,169.043c pāñcālyāyābhisaṃkruddham antakāyāntakopamam

07,169.044a codito vāsudevena bhīmaseno mahābalaḥ

07,169.044c avaplutya rathāt tūrṇaṃ bāhubhyāṃ samavārayat

07,169.045a dravamāṇaṃ tathā kruddhaṃ sātyakiṃ pāṇḍavo balī

07,169.045c praskandamānam ādāya jagāma balinaṃ balāt

07,169.046a sthitvā viṣṭabhya caraṇau bhīmena śinipuṃgavaḥ

07,169.046c nigṛhītaḥ pade ṣaṣṭhe balena balināṃ varaḥ

07,169.046d*1391_01 tathāpi bhīmād ātmānam āmucya balinocchritaḥ

07,169.046d*1391_02 jagāmānilavegena bhīmam unmucya mādhavaḥ

07,169.046d*1391_03 bhīmenāthāśu mahatā vegam āsthāya madhyamam

07,169.046d*1391_04 viṣṭabhya vidhṛto darpāt sātyakir daśame pade

07,169.047a avaruhya rathāt taṃ tu hriyamāṇaṃ balīyasā

07,169.047c uvāca ślakṣṇayā vācā sahadevo viśāṃ pate

07,169.048a asmākaṃ puruṣavyāghra mitram anyan na vidyate

07,169.048c param andhakavṛṣṇibhyaḥ pāñcālebhyaś ca mādhava

07,169.049a tathaivāndhakavṛṣṇīnāṃ tava caiva viśeṣataḥ

07,169.049c kṛṣṇasya ca tathāsmatto mitram anyan na vidyate

07,169.050a pāñcālānāṃ ca vārṣṇeya samudrāntāṃ vicinvatām

07,169.050c nānyad asti paraṃ mitraṃ yathā pāṇḍavavṛṣṇayaḥ

07,169.051a sa bhavān īdṛśaṃ mitraṃ manyate ca yathā bhavān

07,169.051c bhavantaś ca yathāsmākaṃ bhavatāṃ ca tathā vayam

07,169.052a sa evaṃ sarvadharmajño mitradharmam anusmaran

07,169.052c niyaccha manyuṃ pāñcālyāt praśāmya śinipuṃgava

07,169.053a pārṣatasya kṣama tvaṃ vai kṣamatāṃ tava pārṣataḥ

07,169.053c vayaṃ kṣamayitāraś ca kim anyatra śamād bhavet

07,169.054a praśāmyamāne śaineye sahadevena māriṣa

07,169.054c pāñcālarājasya sutaḥ prahasann idam abravīt

07,169.055a muñca muñca śineḥ pautraṃ bhīma yuddhamadānvitam

07,169.055c āsādayatu mām eṣa dharādharam ivānilaḥ

07,169.056a yāvad asya śitair bāṇaiḥ saṃrambhaṃ vinayāmy aham

07,169.056c yuddhaśraddhāṃ ca kaunteya jīvitasya ca saṃyuge

07,169.057a kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ kāryaṃ yad idam udyatam

07,169.057c sumahat pāṇḍuputrāṇām āyānty ete hi kauravāḥ

07,169.058a atha vā phalgunaḥ sarvān vārayiṣyati saṃyuge

07,169.058c aham apy asya mūrdhānaṃ pātayiṣyāmi sāyakaiḥ

07,169.059a manyate chinnabāhuṃ māṃ bhūriśravasam āhave

07,169.059c utsṛjainam ahaṃ vainam eṣa māṃ vā haniṣyati

07,169.060a śṛṇvan pāñcālavākyāni sātyakiḥ sarpavac chvasan

07,169.060c bhīmabāhvantare sakto visphuraty aniśaṃ balī

07,169.060d*1392_01 tau vṛṣāv iva nardantau balinau bāhuśālinau

07,169.061a tvarayā vāsudevaś ca dharmarājaś ca māriṣa

07,169.061c yatnena mahatā vīrau vārayām āsatus tataḥ

07,169.062a nivārya parameṣvāsau krodhasaṃraktalocanau

07,169.062c yuyutsavaḥ parān saṃkhye pratīyuḥ kṣatriyarṣabhāḥ

07,170.001 saṃjaya uvāca

07,170.001a tataḥ sa kadanaṃ cakre ripūṇāṃ droṇanandanaḥ

07,170.001c yugānte sarvabhūtānāṃ kālasṛṣṭa ivāntakaḥ

07,170.002a dhvajadrumaṃ śastraśṛṅgaṃ hatanāgamahāśilam

07,170.002c aśvakiṃpuruṣākīrṇaṃ śarāsanalatāvṛtam

07,170.003a śūlakravyādasaṃghuṣṭaṃ bhūtayakṣagaṇākulam

07,170.003c nihatya śātravān bhallaiḥ so 'cinod dehaparvatam

07,170.004a tato vegena mahatā vinadya sa nararṣabhaḥ

07,170.004c pratijñāṃ śrāvayām āsa punar eva tavātmajam

07,170.005a yasmād yudhyantam ācāryaṃ dharmakañcukam āsthitaḥ

07,170.005c muñca śastram iti prāha kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

07,170.006a tasmāt saṃpaśyatas tasya drāvayiṣyāmi vāhinīm

07,170.006c vidrāvya satyaṃ hantāsmi pāpaṃ pāñcālyam eva tu

07,170.007a sarvān etān haniṣyāmi yadi yotsyanti māṃ raṇe

07,170.007c satyaṃ te pratijānāmi parāvartaya vāhinīm

07,170.008a tac chrutvā tava putras tu vāhinīṃ paryavartayat

07,170.008c siṃhanādena mahatā vyapohya sumahad bhayam

07,170.008d*1393_01 bherīś cāvādayan hṛṣṭāḥ paṭahān dundubhīṃś ca ha

07,170.008d*1393_02 āḍambarān mṛdaṅgāṃś ca jharjharīś cānakān api

07,170.008d*1393_03 maḍḍukān paṇavān vīṇā ḍiṇḍimāṃś ca sahasraśaḥ

07,170.008d*1393_04 sarve caiva maheṣvāsā dadhmuḥ śaṅkhān mahāsvanān

07,170.008d*1393_05 tato nanāda vasudhā khuranemisamāhatā

07,170.008d*1393_06 sa śabdas tumulaḥ khaṃ ca pṛthivīṃ ca vyanādayat

07,170.008d*1393_07 kurūṇām atha taṃ śabdaṃ śrutvā ghoraṃ samutthitam

07,170.008d*1393_08 pāṇḍavāḥ somakaiḥ sārdhaṃ samapadyanta vismitāḥ

07,170.008d*1393_09 te tu dṛṣṭvā kurūn rājan nadato bhairavān ravān

07,170.008d*1393_10 abhyavartanta vegena mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam

07,170.009a tataḥ samāgamo rājan kurupāṇḍavasenayoḥ

07,170.009c punar evābhavat tīvraḥ pūrṇasāgarayor iva

07,170.010a saṃrabdhā hi sthirībhūtā droṇaputreṇa kauravāḥ

07,170.010c udagrāḥ pāṇḍupāñcālā droṇasya nidhanena ca

07,170.011a teṣāṃ paramahṛṣṭānāṃ jayam ātmani paśyatām

07,170.011c saṃrabdhānāṃ mahāvegaḥ prādurāsīd raṇājire

07,170.012a yathā śiloccaye śailaḥ sāgare sāgaro yathā

07,170.012c pratihanyeta rājendra tathāsan kurupāṇḍavāḥ

07,170.013a tataḥ śaṅkhasahasrāṇi bherīṇām ayutāni ca

07,170.013c avādayanta saṃhṛṣṭāḥ kurupāṇḍavasainikāḥ

07,170.013d*1394_01 cukṣubhe pṛthivī sarvā diśaś ca pratisasvanuḥ

07,170.013d*1394_02 saṃbhrāntāni ca bhūtāni jalajāny api māriṣa

07,170.013d*1394_03 te ca sarve tathā yaudhāḥ saṃprahṛṣṭā yuyutsavaḥ

07,170.013d*1394_04 vartamāne tathā śabde raudre tasmin bhayānake

07,170.013d*1394_05 saṃpatatsu rathaugheṣu tava teṣāṃ ca bhārata

07,170.014a tato nirmathyamānasya sāgarasyeva nisvanaḥ

07,170.014c abhavat tasya sainyasya sumahān adbhutopamaḥ

07,170.015a prāduścakre tato drauṇir astraṃ nārāyaṇaṃ tadā

07,170.015c abhisaṃdhāya pāṇḍūnāṃ pāñcālānāṃ ca vāhinīm

07,170.016a prādurāsaṃs tato bāṇā dīptāgrāḥ khe sahasraśaḥ

07,170.016c pāṇḍavān bhakṣayiṣyanto dīptāsyā iva pannagāḥ

07,170.017a te diśaḥ khaṃ ca sainyaṃ ca samāvṛṇvan mahāhave

07,170.017b*1395_01 tato 'ntarikṣaṃ khagamair nānāliṅgaiḥ subhairavaiḥ

07,170.017c muhūrtād bhāskarasyeva rājaṃl lokaṃ gabhastayaḥ

07,170.018a tathāpare dyotamānā jyotīṃṣīvāmbare 'male

07,170.018c prādurāsan mahīpāla kārṣṇāyasamayā guḍāḥ

07,170.019a caturdiśaṃ vicitrāś ca śataghnyo 'tha hutāśadāḥ

07,170.019c cakrāṇi ca kṣurāntāni maṇḍalānīva bhāsvataḥ

07,170.019d*1396_01 pāśāś ca vividhākārā nārācāñjalikās tathā

07,170.019d*1396_02 saṃpatanta[ḥ] sma dṛśyante śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,170.019d*1396_03 yathā yugakṣaye ghore paribhūtaṃ jagad bhavet

07,170.019d*1396_04 tadvad āsīt tadā rājañ jyotirbhūtaṃ nabhaḥsthalam

07,170.020a śastrākṛtibhir ākīrṇam atīva bharatarṣabha

07,170.020c dṛṣṭvāntarikṣam āvignāḥ pāṇḍupāñcālasṛñjayāḥ

07,170.021a yathā yathā hy ayudhyanta pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ

07,170.021c tathā tathā tad astraṃ vai vyavardhata janādhipa

07,170.022a vadhyamānās tathāstreṇa tena nārāyaṇena vai

07,170.022b@021_0001 prapetuḥ kuñjarās tatra śastrasaṃghair nipātitāḥ

07,170.022b@021_0002 vyadīryamāṇā girayo vajranunnā yathā purā

07,170.022b@021_0003 hastihastaiś ca saṃchinnair gātraiś caiva viśāṃ pate

07,170.022b@021_0004 aparaiś ca tathā bāṇaiḥ kuntaiś ca kanakojjvalaiḥ

07,170.022b@021_0005 saṃkīrṇā pṛthivī jajñe māṃsaśoṇitakardamā

07,170.022b@021_0006 gajebhyaś cyavamānānāṃ yantṝṇāṃ tatra bhārata

07,170.022b@021_0007 vibhujānāṃ viśīrṇānāṃ nyastakārmukavarmaṇām

07,170.022b@021_0008 pūrṇam āyodhanaṃ jajñe pretarājapuropamam

07,170.022b@021_0009 aṅkuśair apaviddhaiś ca tomaraiś ca mahādhanaiḥ

07,170.022b@021_0010 alaṃkāraiś ca nāgānāṃ graiveyaiś ca sakaṅkaṭaiḥ

07,170.022b@021_0011 kakṣyābhir agnikuṇḍaiś ca yantraiś caiva patākibhiḥ

07,170.022b@021_0012 śaktibhiś ca mahārāja bāṇaiś ca nataparvabhiḥ

07,170.022b@021_0013 rathināṃ ca rathair bhagnaiś chinnair vā yugadaṇḍakaiḥ

07,170.022b@021_0014 cakrair vimathitair bhagnair yugair akṣaiś ca bhūṣitā

07,170.022b@021_0015 tūṇīrair apaviddhaiś ca cāpaiś ca sumahādhanaiḥ

07,170.022b@021_0016 anukarṣaiḥ patākābhir yoktraiś caiva viśāṃ pate

07,170.022b@021_0017 raśmibhiś ca pratodaiś ca kiṅkiṇībhiś ca māriṣa

07,170.022b@021_0018 kavacaiś ca tathā dīptaiś cāmaravyajanair api

07,170.022b@021_0019 chattraiś ca candrasaṃkāśair vṛṣṭyātapanivāribhiḥ

07,170.022b@021_0020 aṅgulitraiḥ sakeyūrair dīptair niṣkaiś ca kāñcanaiḥ

07,170.022b@021_0021 karṇasūtraiḥ kirīṭaiś ca mukuṭaiś ca mahādhanaiḥ

07,170.022b@021_0022 citrair vastrair alaṃkāraiḥ kuṇḍalaiś cāpi bhārata

07,170.022b@021_0023 apaviddhais tathā śīrṣair bāhubhiś ca mahātmanām

07,170.022b@021_0024 saṃchannā pṛthivī reje tatra tatra yathātatham

07,170.022b@021_0025 uraśchadais tathā citrair ghaṇṭājālaiś ca bhāsvaraiḥ

07,170.022b@021_0026 nihatais turagaiś caiva nirjihvaiḥ śoṇitokṣitaiḥ

07,170.022b@021_0027 hayārohaparaiś caiva nirdagdhair astratejasā

07,170.022b@021_0028 nānāṅgāvayavair hīnā yaudhāḥ sasrur bhayārditāḥ

07,170.022b@021_0029 cukruśus tāta tāteti hā hā putreti cāsakṛt

07,170.022b@021_0030 yaudhā nūnaṃ te nidhanaṃ prāptāḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ

07,170.022b@021_0031 vāsudevaś ca vārṣṇeyas tathā somakasṛñjayāḥ

07,170.022b@021_0032 jīvatsu samare teṣu na hi vīreṣu sainikāḥ

07,170.022b@021_0033 imām avasthāṃ sahasā gaccheyur vai kathaṃ cana

07,170.022b@021_0034 ity abruvaṃs tathā yaudhā hanyamānās tadā raṇe

07,170.022b@021_0035 kruddhena droṇaputreṇa kāleneva yugakṣaye

07,170.022b@021_0036 hanyamānās tathāstreṇa tena nārāyaṇena te

07,170.022c dahyamānānaleneva sarvato 'bhyarditā raṇe

07,170.023a yathā hi śiśirāpāye dahet kakṣaṃ hutāśanaḥ

07,170.023c tathā tad astraṃ pāṇḍūnāṃ dadāha dhvajinīṃ prabho

07,170.024a āpūryamāṇenāstreṇa sainye kṣīyati cābhibho

07,170.024c jagāma paramaṃ trāsaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

07,170.025a dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ dṛṣṭvā vigatacetanam

07,170.025c madhyasthatāṃ ca pārthasya dharmaputro 'bravīd idam

07,170.026a dhṛṣṭadyumna palāyasva saha pāñcālasenayā

07,170.026c sātyake tvaṃ ca gacchasva vṛṣṇyandhakavṛto gṛhān

07,170.027a vāsudevo 'pi dharmātmā kariṣyaty ātmanaḥ kṣamam

07,170.027c upadeṣṭuṃ samartho 'yaṃ lokasya kim utātmanaḥ

07,170.028a saṃgrāmas tu na kartavyaḥ sarvasainyān bravīmi vaḥ

07,170.028c ahaṃ hi saha sodaryaiḥ pravekṣye havyavāhanam

07,170.029a bhīṣmadroṇārṇavaṃ tīrtvā saṃgrāmaṃ bhīrudustaram

07,170.029c avasatsyāmy asalile sagaṇo drauṇigoṣpade

07,170.030a kāmaḥ saṃpadyatām asya bībhatsor āśu māṃ prati

07,170.030c kalyāṇavṛtta ācāryo mayā yudhi nipātitaḥ

07,170.031a yena bālaḥ sa saubhadro yuddhānām aviśāradaḥ

07,170.031c samarthair bahubhiḥ krūrair ghātito nābhipālitaḥ

07,170.032a yenāvibruvatā praśnaṃ tathā kṛṣṇā sabhāṃ gatā

07,170.032c upekṣitā saputreṇa dāsabhāvaṃ niyacchatī

07,170.032d*1397_01 rakṣaṇe ca mahān yatnaḥ saindhavasya kṛto yudhi

07,170.032d*1397_02 arjunasya vighātārthaṃ pratijñā yena rakṣitā

07,170.032d*1397_03 vyūhadvāri vayaṃ caiva dhṛtā yena jigīṣavaḥ

07,170.032d*1397_04 vāritaṃ ca mahat sainyaṃ prāviśat tad yathābalam

07,170.033a jighāṃsur dhārtarāṣṭraś ca śrānteṣv aśveṣu phalgunam

07,170.033c kavacena tathā yukto rakṣārthaṃ saindhavasya ca

07,170.034a yena brahmāstraviduṣā pāñcālāḥ satyajinmukhāḥ

07,170.034c kurvāṇā majjaye yatnaṃ samūlā vinipātitāḥ

07,170.034d*1398_01 grahaṇe ca paro yatnaḥ kṛtas tena yathā mama

07,170.034d*1398_02 viditaṃ sarvam evaitad bhavatāṃ sarvayodhinām

07,170.035a yena pravrājyamānāś ca rājyād vayam adharmataḥ

07,170.035c nivāryamāṇenāsmābhir anugantuṃ tad eṣitāḥ

07,170.035d*1399_01 vanavāsān nivṛttānāṃ samaye ca tathā kṛte

07,170.035d*1399_02 snehaś ca darśito nityaṃ pratyakṣaṃ vo mahārathāḥ

07,170.036a yo 'sāv atyantam asmāsu kurvāṇaḥ sauhṛdaṃ param

07,170.036c hatas tadarthe maraṇaṃ gamiṣyāmi sabāndhavaḥ

07,170.037a evaṃ bruvati kaunteye dāśārhas tvaritas tataḥ

07,170.037c nivārya sainyaṃ bāhubhyām idaṃ vacanam abravīt

07,170.038a śīghraṃ nyasyata śastrāṇi vāhebhyaś cāvarohata

07,170.038c eṣa yogo 'tra vihitaḥ pratighāto mahātmanā

07,170.039a dvipāśvasyandanebhyaś ca kṣitiṃ sarve 'varohata

07,170.039c evam etan na vo hanyād astraṃ bhūmau nirāyudhān

07,170.039d*1400_01 sāyudhān yudhyamānān vo hanyād etān api dhruvam

07,170.040a yathā yathā hi yudhyante yodhā hy astrabalaṃ prati

07,170.040c tathā tathā bhavanty ete kauravā balavattarāḥ

07,170.040d*1401_01 rāmeṇa pṛthivī sarvā niḥkṣatriyagaṇā kṛtā

07,170.040d*1401_02 anenāstreṇa bhīmena kṣatram utsāditaṃ purā

07,170.040d*1401_03 yat tan nārāyaṇaṃ tejaḥ astratejaḥpramardanam

07,170.040d*1401_04 tad astraṃ nirmitaṃ pūrvaṃ viṣṇunā prabhaviṣṇunā

07,170.040d*1401_05 yadā nipātito daityo hiraṇyākṣo mahāsuraḥ

07,170.040d*1401_06 tadā nārāyaṇāstraṃ hi pūrvasṛṣṭaṃ hi viṣṇunā

07,170.040d*1401_07 taṃ nipātya mahādaityaṃ dvāparānte nṛpottama

07,170.040d*1401_08 rāmeṇa tapa āsthāya labdhaṃ pūrvaṃ mahātmanā

07,170.040d*1401_09 devadevaṃ samārādhya viṣṇuṃ tribhuvaneśvaram

07,170.040d*1401_10 tasmād droṇam anuprāptaṃ sarvāstraprativāraṇam

07,170.040d*1401_11 tathaitad dhi mahāśastraṃ kena cin na nivāryate

07,170.040d*1401_12 nārāyaṇāstrasya nṛpā eṣa yogo nivāraṇe

07,170.041a nikṣepsyanti ca śastrāṇi vāhanebhyo 'varuhya ye

07,170.041b*1402_01 ye 'ñjaliṃ kurvate vīrā namanti ca vivāhanāḥ

07,170.041c tān naitad astraṃ saṃgrāme nihaniṣyati mānavān

07,170.042a ye tv etat pratiyotsyanti manasāpīha ke cana

07,170.042c nihaniṣyati tān sarvān rasātalagatān api

07,170.043a te vacas tasya tac chrutvā vāsudevasya bhārata

07,170.043c īṣuḥ sarve 'stram utsraṣṭuṃ manobhiḥ karaṇena ca

07,170.044a tata utsraṣṭukāmāṃs tān astrāṇy ālakṣya pāṇḍavaḥ

07,170.044c bhīmaseno 'bravīd rājann idaṃ saṃharṣayan vacaḥ

07,170.045a na kathaṃ cana śastrāṇi moktavyānīha kena cit

07,170.045c aham āvārayiṣyāmi droṇaputrāstram āśugaiḥ

07,170.046a atha vāpy anayā gurvyā hemavigrahayā raṇe

07,170.046c kālavad vicariṣyāmi drauṇer astraṃ viśātayan

07,170.047a na hi me vikrame tulyaḥ kaś cid asti pumān iha

07,170.047c yathaiva savitus tulyaṃ jyotir anyan na vidyate

07,170.048a paśyadhvaṃ me dṛḍhau bāhū nāgarājakaropamā

07,170.048c samarthau parvatasyāpi śaiśirasya nipātane

07,170.049a nāgāyutasamaprāṇo hy aham eko nareṣv iha

07,170.049c śakro yathā pratidvaṃdvo divi deveṣu viśrutaḥ

07,170.050a adya paśyata me vīryaṃ bāhvoḥ pīnāṃsayor yudhi

07,170.050c jvalamānasya dīptasya drauṇer astrasya vāraṇe

07,170.051a yadi nārāyaṇāstrasya pratiyoddhā na vidyate

07,170.051c adyainaṃ pratiyotsyāmi paśyatsu kurupāṇḍuṣu

07,170.051d*1403_01 arjunārjuna bībhatso na nyasyaṃ gāṇḍivaṃ tvayā

07,170.051d*1403_02 arjuna uvāca

07,170.051d*1403_02 śaśāṅkasyeva te paṅko nairmalyaṃ pātayiṣyati

07,170.051d*1403_03 bhīma nārāyaṇāstre me goṣu ca brāhmaṇeṣu ca

07,170.051d*1403_04 eteṣu gāṇḍivaṃ nyasyam etad dhi vratam uttamam

07,170.052a evam uktvā tato bhīmo droṇaputram ariṃdamaḥ

07,170.052c abhyayān meghaghoṣeṇa rathenādityavarcasā

07,170.052d*1404_01 kampayan medinīṃ sarvāṃ trāsayaṃś ca camūṃ tava

07,170.052d*1404_02 śaṅkhaśabdaṃ mahat kṛtvā bhujaśabdaṃ ca pāṇḍavaḥ

07,170.052d*1404_03 tasya śaṅkhasvanaṃ śrutvā bāhuśabdaṃ ca tāvakāḥ

07,170.052d*1404_04 samantāt koṣṭhakīkṛtya śaravrātair avākiran

07,170.052d*1405_01 samakampanta vitrastāḥ śakṛn mūtraṃ prasusruvuḥ

07,170.053a sa enam iṣujālena laghutvāc chīghravikramaḥ

07,170.053c nimeṣamātreṇāsādya kuntīputro 'bhyavākirat

07,170.054a tato drauṇiḥ prahasyainam udāsam abhibhāṣya ca

07,170.054c avākirat pradīptāgraiḥ śarais tair abhimantritaiḥ

07,170.055a pannagair iva dīptāsyair vamadbhir analaṃ raṇe

07,170.055c avakīrṇo 'bhavat pārthaḥ sphuliṅgair iva kāñcanaiḥ

07,170.056a tasya rūpam abhūd rājan bhīmasenasya saṃyuge

07,170.056c khadyotair āvṛtasyeva parvatasya dinakṣaye

07,170.057a tad astraṃ droṇaputrasya tasmin pratisamasyati

07,170.057c avardhata mahārāja yathāgnir aniloddhataḥ

07,170.058a vivardhamānam ālakṣya tad astraṃ bhīmavikramam

07,170.058c pāṇḍusainyam ṛte bhīmaṃ sumahad bhayam āviśat

07,170.059a tataḥ śastrāṇi te sarve samutsṛjya mahītale

07,170.059c avārohan rathebhyaś ca hastyaśvebhyaś ca sarvaśaḥ

07,170.060a teṣu nikṣiptaśastreṣu vāhanebhyaś cyuteṣu ca

07,170.060b*1406_01 upariṣṭād bhraman yatra yatra yodhān prapaśyati

07,170.060b*1406_02 gṛhītaśastrān ārūḍhān vāhaneṣu mahātmasu

07,170.060b*1406_03 yatra yatra prayāti sma kramamāṇaṃ raṇājire

07,170.060b*1406_04 tatra tatra vimuktās tāḥ sarve 'dṛśyanta saṃghaśaḥ

07,170.060b*1406_05 tato 'paśyad raṇe bhīmaṃ gadāhastam ariṃdamam

07,170.060b*1406_06 asaṃbhrāntaṃ samāyāntaṃ droṇaputrarathaṃ prati

07,170.060c tad astravīryaṃ vipulaṃ bhīmamūrdhany athāpatat

07,170.061a hāhākṛtāni bhūtāni pāṇḍavāś ca viśeṣataḥ

07,170.061c bhīmasenam apaśyanta tejasā saṃvṛtaṃ tadā

07,171.001 saṃjaya uvāca

07,171.001a bhīmasenaṃ samākīrṇaṃ dṛṣṭvāstreṇa dhanaṃjayaḥ

07,171.001c tejasaḥ pratighātārthaṃ vāruṇena samāvṛṇot

07,171.002a nālakṣayata taṃ kaś cid vāruṇāstreṇa saṃvṛtam

07,171.002c arjunasya laghutvāc ca saṃvṛtatvāc ca tejasaḥ

07,171.003a sāśvasūtaratho bhīmo droṇaputrāstrasaṃvṛtaḥ

07,171.003c agnāv agnir iva nyasto jvālāmālī sudurdṛśaḥ

07,171.004a yathā rātrikṣaye rājañ jyotīṃṣy astagiriṃ prati

07,171.004c samāpetus tathā bāṇā bhīmasenarathaṃ prati

07,171.004d*1407_01 tad astraṃ vāruṇaṃ bhaktā nārāyaṇasamudbhavam

07,171.004d*1407_02 prajajvāla punar bhīmaṃ saṃvṛtya tu raṇājire

07,171.005a sa hi bhīmo rathaś cāsya hayāḥ sūtaś ca māriṣa

07,171.005c saṃvṛtā droṇaputreṇa pāvakāntargatābhavan

07,171.006a yathā dagdhvā jagat kṛtsnaṃ samaye sacarācaram

07,171.006c gacched agnir vibhor āsyaṃ tathāstraṃ bhīmam āvṛṇot

07,171.007a sūryam agniḥ praviṣṭaḥ syād yathā cāgniṃ divākaraḥ

07,171.007c tathā praviṣṭaṃ tat tejo na prājñāyata kiṃ cana

07,171.007d*1408_01 tad astraṃ bhīmahuṃkārād apayāti punaḥ punaḥ

07,171.007d*1408_02 punaḥ punas tam āyāti huṃkārāt taṃ vimuñcati

07,171.007d*1408_03 tato devā sagandharvā bhīmaṃ dṛṣṭvā suvismitāḥ

07,171.008a vikīrṇam astraṃ tad dṛṣṭvā tathā bhīmarathaṃ prati

07,171.008c udīryamāṇaṃ drauṇiṃ ca niṣpratidvaṃdvam āhave

07,171.009a sarvasainyāni pāṇḍūnāṃ nyastaśastrāṇy acetasaḥ

07,171.009c yudhiṣṭhirapurogāṃś ca vimukhāṃs tān mahārathān

07,171.010a arjuno vāsudevaś ca tvaramāṇau mahādyutī

07,171.010c avaplutya rathād vīrau bhīmam ādravatāṃ tataḥ

07,171.011a tatas tad droṇaputrasya tejo 'strabalasaṃbhavam

07,171.011c vigāhya tau subalinau māyayāviśatāṃ tadā

07,171.012a nyastaśastrau tatas tau tu nādahad astrajo 'nalaḥ

07,171.012c vāruṇāstraprayogāc ca vīryavattvāc ca kṛṣṇayoḥ

07,171.013a tataś cakṛṣatur bhīmaṃ tasya sarvāyudhāni ca

07,171.013c nārāyaṇāstraśāntyarthaṃ naranārāyaṇau balāt

07,171.013d*1409_01 pātayām āsatuḥ punar bhīmasenaṃ raṇe balāt

07,171.013d*1409_02 bhīmaṃ nirāyudhaṃ kṛtvā tadā kṛṣṇadhanaṃjayau

07,171.014a apakṛṣyamāṇaḥ kaunteyo nadaty eva mahārathaḥ

07,171.014c vardhate caiva tad ghoraṃ drauṇer astraṃ sudurjayam

07,171.015a tam abravīd vāsudevaḥ kim idaṃ pāṇḍunandana

07,171.015c vāryamāṇo 'pi kaunteya yad yuddhān na nivartase

07,171.016a yadi yuddhena jeyāḥ syur ime kauravanandanāḥ

07,171.016c vayam apy atra yudhyema tathā ceme nararṣabhāḥ

07,171.017a rathebhyas tv avatīrṇās tu sarva eva sma tāvakāḥ

07,171.017c tasmāt tvam api kaunteya rathāt tūrṇam apākrama

07,171.018a evam uktvā tataḥ kṛṣṇo rathād bhūmim apātayat

07,171.018c niḥśvasantaṃ yathā nāgaṃ krodhasaṃraktalocanam

07,171.019a yadāpakṛṣṭaḥ sa rathān nyāsitaś cāyudhaṃ bhuvi

07,171.019c tato nārāyaṇāstraṃ tat praśāntaṃ śatrutāpanam

07,171.020a tasmin praśānte vidhinā tadā tejasi duḥsahe

07,171.020c babhūvur vimalāḥ sarvā diśaḥ pradiśa eva ca

07,171.021a pravavuś ca śivā vātāḥ praśāntā mṛgapakṣiṇaḥ

07,171.021c vāhanāni ca hṛṣṭāni yodhāś ca manujeśvara

07,171.022a vyapoḍhe ca tato ghore tasmiṃs tejasi bhārata

07,171.022c babhau bhīmo niśāpāye dhīmān sūrya ivoditaḥ

07,171.023a hataśeṣaṃ balaṃ tatra pāṇḍavānām atiṣṭhata

07,171.023c astravyuparamād dhṛṣṭaṃ tava putrajighāṃsayā

07,171.024a vyavasthite bale tasminn astre pratihate tathā

07,171.024c duryodhano mahārāja droṇaputram athābravīt

07,171.025a aśvatthāman punaḥ śīghram astram etat prayojaya

07,171.025c vyavasthitā hi pāñcālāḥ punar eva jayaiṣiṇaḥ

07,171.026a aśvatthāmā tathoktas tu tava putreṇa māriṣa

07,171.026c sudīnam abhiniḥśvasya rājānam idam abravīt

07,171.027a naitad āvartate rājann astraṃ dvir nopapadyate

07,171.027c āvartayan nihanty etat prayoktāraṃ na saṃśayaḥ

07,171.028a eṣa cāstrapratīghātaṃ vāsudevaḥ prayuktavān

07,171.028b*1410_01 astrasya tu hy eṣa veda mānuṣeṣu na vidyate

07,171.028b*1410_02 parāvarajño lokānāṃ na tad asti na vetti yat

07,171.028b*1410_03 tad etad astraṃ praśamaṃ yātaṃ kṛṣṇasya mantrite

07,171.028c anyathā vihitaḥ saṃkhye vadhaḥ śatror janādhipa

07,171.029a parājayo vā mṛtyur vā śreyo mṛtyur na nirjayaḥ

07,171.029c nirjitāś cārayo hy ete śastrotsargān mṛtopamāḥ

07,171.030 duryodhana uvāca

07,171.030a ācāryaputra yady etad dvir astraṃ na prayujyate

07,171.030c anyair gurughnā vadhyantām astrair astravidāṃ vara

07,171.031a tvayi hy astrāṇi divyāni yathā syus tryambake tathā

07,171.031c icchato na hi te mucyet kruddhasyāpi puraṃdaraḥ

07,171.031d*1411_01 ghnataitān sumahāvīrya śātravān yuddhakovida

07,171.032 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,171.032a tasminn astre pratihate droṇe copadhinā hate

07,171.032c tathā duryodhanenokto drauṇiḥ kim akarot punaḥ

07,171.033a dṛṣṭvā pārthāṃś ca saṃgrāme yuddhāya samavasthitān

07,171.033c nārāyaṇāstranirmuktāṃś carataḥ pṛtanāmukhe

07,171.034 saṃjaya uvāca

07,171.034a jānan pituḥ sa nidhanaṃ siṃhalāṅgūlaketanaḥ

07,171.034c sakrodho bhayam utsṛjya abhidudrāva pārṣatam

07,171.035a abhidrutya ca viṃśatyā kṣudrakāṇāṃ nararṣabhaḥ

07,171.035c pañcabhiś cātivegena vivyādha puruṣarṣabham

07,171.036a dhṛṣṭadyumnas tato rājañ jvalantam iva pāvakam

07,171.036b@022_0001 tam ātmabhujavegena vikarṣantaṃ śarāsanam

07,171.036b@022_0002 taṃ tu dṛṣṭvā susaṃkruddhaṃ kālānalayamopamam

07,171.036b@022_0003 vimuñcan viśikhāṃs tūrṇaṃ pārṣato 'bhyadravad raṇe

07,171.036b@022_0004 tau drauṇiḥ krodhatāmrākṣo didhikṣann iva tejasā

07,171.036b@022_0005 chādayām āsa bāṇaughair dhṛṣṭadyumnaṃ samantataḥ

07,171.036b@022_0006 dhṛṣṭadyumno 'pi saṃbhrāntaḥ śareṇānataparvaṇā

07,171.036b@022_0007 pratyavidhyata saṃkruddhaḥ pārṣataṃ prayato balāt

07,171.036b@022_0008 tasya drauṇir dhanuś chittvā sthūṇena paravīrahā

07,171.036b@022_0009 dhṛṣṭadyumnaṃ trisaptatyā vivyādha niśitair nadan

07,171.036b@022_0010 tad apāsya dhanuś chinnaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān

07,171.036b@022_0011 anyat kārmukam ādāya so 'śvatthāmānam ārdayat

07,171.036b@022_0012 sa tad apy asya saṃkruddhaś ciccheda paramāstravit

07,171.036b@022_0013 taṃ cāpy avākirad bāṇair dhṛṣṭadyumnaṃ paraṃtapaḥ

07,171.036b@022_0014 tataḥ sa pārṣatas tūrṇaṃ śaktiṃ hemapariṣkṛtām

07,171.036b@022_0015 cikṣepa paramakruddho jvalantīm aśanīm iva

07,171.036b@022_0016 tām āpatantīṃ sahasā vyālīkāla ivāhave

07,171.036b@022_0017 ciccheda saptadhā rājañ śaraiḥ paramatejanaiḥ

07,171.036b@022_0018 tāṃ nikṛttāṃ tato dṛṣṭvā drauṇinā pārṣatas tataḥ

07,171.036b@022_0019 dhanur anyat samādāya samare vegavattaram

07,171.036b@022_0020 tato 'vidhyat sutīkṣṇābhyāṃ śarābhyāṃ drauṇim āhave

07,171.036b@022_0021 tato dvābhyāṃ sutīkṣṇābhyāṃ bhallābhyāṃ tatra kārmukam

07,171.036b@022_0022 drauṇir drupadaputrasya ciccheda prahasann iva

07,171.036b@022_0023 taṃ ca bāṇair mahātejāḥ punar anyaiḥ samāvṛṇot

07,171.036b@022_0024 sāśvasūtarathaṃ tūrṇaṃ chādayām āsa saṃyuge

07,171.036b@022_0025 tasya cānucarān sarvān dīptāstrān pārśvataḥ sthitān

07,171.036b@022_0026 vyadrāvayata saṃkruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

07,171.036b@022_0027 brahmadattaṃ tato bāṇaṃ dhṛṣṭadyumnajighāṃsayā

07,171.036b@022_0028 droṇaputraḥ pracikṣepa sātyakis tad dvidhācchinat

07,171.036b@022_0029 sātyakis tu tam ādāya rājaputraṃ śarārditam

07,171.036b@022_0030 aṣṭābhir niśitair bāṇair aśvatthāmānam ārdayat

07,171.036b@022_0031 aśītyā punar āhatya nānārūpair amarṣaṇaḥ

07,171.036b@022_0032 vivyādhāsya tribhiḥ sūtaṃ caturbhiś caturo hayān

07,171.036b@022_0033 evam uktvā śarais tīkṣṇaiḥ sātyakiṃ tūrṇam āvṛṇot

07,171.036b@022_0034 saṃrabdhaḥ krodhatāmrākṣo droṇaputraḥ pratāpavān

07,171.036b@022_0035 sātyakis tu tataḥ kruddhaḥ śareṇānataparvaṇā

07,171.036b@022_0036 droṇaputraṃ samājaghne sarvasainyasya paśyataḥ

07,171.036b@022_0037 tato drauṇir mahārāja bāṇaiḥ saṃchādya sātyakim

07,171.036b@022_0038 dhanuḥ krodhaparītātmā cicchedāśu mahāstravit

07,171.036b@022_0039 tataḥ śaktiṃ mahāghorāṃ hemadaṇḍām ayasmayīm

07,171.036b@022_0040 cikṣepa sātyakis tūrṇaṃ droṇaputrajighāṃsayā

07,171.036b@022_0041 tām āpatantīṃ sahasā śakramuktām ivāśanim

07,171.036b@022_0042 aprāptām eva ciccheda drauṇiḥ saptabhir āśugaiḥ

07,171.036b@022_0043 tāṃ nikṛttāṃ śarair dṛṣṭvā drauṇinā sāyakair bhṛśam

07,171.036b@022_0044 so 'nyat kārmukam ādāya bhāraghnaṃ vegavattaram

07,171.036b@022_0045 tad vikṛṣya mahac cāpaṃ sātyakiḥ sātvatāṃ varaḥ

07,171.036b@022_0046 sāyakair bahubhis tūrṇam aśvatthāmānam ārdayat

07,171.036b@022_0047 tato drauṇiḥ susaṃrabdhaḥ śarajālena mādhavam

07,171.036b@022_0048 chādayām āsa samare sātyakiṃ krodhamūrchitaḥ

07,171.036b@022_0049 tāny asya śarajālāni antarikṣe viśāṃ pate

07,171.036b@022_0050 aprāptān eva ciccheda yuyudhāno mahārathaḥ

07,171.036b@022_0051 tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,171.036b@022_0052 bāṇair vivyādha sudṛḍhaṃ droṇaputram amarṣitaḥ

07,171.036b@022_0053 tathā sa viddhaḥ subhṛśaṃ droṇaputro 'tyamarṣaṇaḥ

07,171.036b@022_0054 śaineyaṃ samare kruddhaḥ pradahann iva cakṣuṣā

07,171.036b@022_0055 avākirad ameyātmā bāṇavarṣaiḥ samantataḥ

07,171.036b@022_0056 parvataṃ vāridhārābhis tapānte jalado yathā

07,171.036c droṇaputraṃ triṣaṣṭyā tu rājan vivyādha patriṇām

07,171.037a sārathiṃ cāsya viṃśatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,171.037c hayāṃś ca caturo 'vidhyac caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ

07,171.038a viddhvā viddhvānadad drauṇiḥ kampayann iva medinīm

07,171.038c ādadat sarvalokasya prāṇān iva mahāraṇe

07,171.039a pārṣatas tu balī rājan kṛtāstraḥ kṛtaniśramaḥ

07,171.039c drauṇim evābhidudrāva kṛtvā mṛtyuṃ nivartanam

07,171.040a tato bāṇamayaṃ varṣaṃ droṇaputrasya mūrdhani

07,171.040c avāsṛjad ameyātmā pāñcālyo rathināṃ varaḥ

07,171.041a taṃ drauṇiḥ samare kruddhaś chādayām āsa patribhiḥ

07,171.041c vivyādha cainaṃ daśabhiḥ pitur vadham anusmaran

07,171.042a dvābhyāṃ ca suvikṛṣṭābhyāṃ kṣurābhyāṃ dhvajakārmuke

07,171.042c chittvā pāñcālarājasya drauṇir anyaiḥ samārdayat

07,171.043a vyaśvasūtarathaṃ cainaṃ drauṇiś cakre mahāhave

07,171.043c tasya cānucarān sarvān kruddhaḥ prācchādayac charaiḥ

07,171.044a pradrudrāva tataḥ sainyaṃ pāñcālānāṃ viśāṃ pate

07,171.044c saṃbhrāntarūpam ārtaṃ ca śaravarṣaparikṣatam

07,171.045a dṛṣṭvā ca vimukhān yodhān dhṛṣṭadyumnaṃ ca pīḍitam

07,171.045c śaineyo 'codayat tūrṇaṃ raṇaṃ drauṇirathaṃ prati

07,171.046a aṣṭabhir niśitaiś caiva so 'śvatthāmānam ārdayat

07,171.046c viṃśatyā punar āhatya nānārūpair amarṣaṇam

07,171.046e vivyādha ca tathā sūtaṃ caturbhiś caturo hayān

07,171.046f@023_0001 dhanurdhvajaṃ ca saṃyattaiś ciccheda kṛtahastavat

07,171.046f@023_0002 sa sāśvaṃ vyadhamac cāpi rathaṃ hemapariṣkṛtam

07,171.046f@023_0003 hṛdi vivyādha samare triṃśatā sāyakair bhṛśam

07,171.046f@023_0004 evaṃ sa pīḍito rājann aśvatthāmā mahābalaḥ

07,171.046f@023_0005 śarajālaiḥ parivṛtaḥ kartavyaṃ nānvapadyata

07,171.046f@023_0006 evaṃ gate guroḥ putre tava putro mahārathaḥ

07,171.046f@023_0007 kṛpakarṇādibhiḥ sārdhaṃ śaraiḥ sātvatam āvṛṇot

07,171.046f@023_0008 duryodhanas tu viṃśatyā kṛpaḥ śāradvatas tribhiḥ

07,171.046f@023_0009 kṛtavarmātha daśabhiḥ karṇaḥ pañcāśatā śaraiḥ

07,171.046f@023_0010 duḥśāsanaḥ śatenaiva vṛṣasenaś ca saptabhiḥ

07,171.046f@023_0011 sātyakiṃ vivyadhus tūrṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ

07,171.046f@023_0012 tataḥ sa sātyakī rājan sarvān eva mahārathān

07,171.046f@023_0013 virathān vimukhāṃś caiva kṣaṇenaivākaron nṛpa

07,171.046f@023_0014 aśvatthāmā tu saṃprāpya cetanāṃ bharatarṣabha

07,171.046f@023_0015 cintayām āsa duḥkhārto niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ

07,171.046f@023_0016 tato rathāntaraṃ drauṇiḥ samāruhya paraṃtapaḥ

07,171.046f@023_0017 sātyakiṃ vārayām āsa kirañ śaraśatān bahūn

07,171.046f@023_0018 tam āpatantaṃ saṃprekṣya bhāradvājasutaṃ raṇe

07,171.046f@023_0019 virathaṃ vimukhaṃ caiva punaś cakre mahārathaḥ

07,171.046f@023_0020 tatas te pāṇḍavā rājan dṛṣṭvā sātyakivikramam

07,171.046f@023_0021 śaṅkhaśabdān bhṛśaṃ cakruḥ siṃhanādāṃś ca nedire

07,171.046f@023_0022 evaṃ taṃ virathaṃ kṛtvā sātyakiḥ satyavikramaḥ

07,171.046f@023_0023 jaghāna vṛṣasenasya trisāhasrān mahārathān

07,171.046f@023_0024 ayutaṃ dantināṃ sārdhaṃ kṛpasya nijaghāna saḥ

07,171.046f@023_0025 pañcāyutāni cāśvānāṃ śakuner nijaghāna ha

07,171.046f@023_0026 tato drauṇir mahārāja ratham āruhya vīryavān

07,171.046f@023_0027 sātyakiṃ prati saṃkruddhaḥ prayayau tadvadhepsayā

07,171.046f@023_0028 punas tam āgataṃ dṛṣṭvā śaineyo niśitaiḥ śaraiḥ

07,171.046f@023_0029 adārayat krūrataraiḥ punaḥ punar ariṃdama

07,171.047a so 'tividdho maheṣvāso nānāliṅgair amarṣaṇaḥ

07,171.047c yuyudhānena vai drauṇiḥ prahasan vākyam abravīt

07,171.048a śaineyābhyavapattiṃ te jānāmy ācāryaghātinaḥ

07,171.048c na tv enaṃ trāsyasi mayā grastam ātmānam eva ca

07,171.048d*1412_01 śape ''tmanāhaṃ śaineya satyena tapasā tathā

07,171.048d*1412_02 ahatvā sarvapāñcālān yathā śāntim avāpnuyām

07,171.048d*1412_03 yad balaṃ pāṇḍaveyānāṃ vṛṣṇīnām api yad balam

07,171.048d*1412_04 kriyatāṃ sarvam eveha nihaniṣyāmi somakān

07,171.049a evam uktvārkaraśmyābhaṃ suparvāṇaṃ śarottamam

07,171.049c vyasṛjat sātvate drauṇir vajraṃ vṛtre yathā hariḥ

07,171.050a sa taṃ nirbhidya tenāstaḥ sāyakaḥ saśarāvaram

07,171.050c viveśa vasudhāṃ bhittvā śvasan bilam ivoragaḥ

07,171.051a sa bhinnakavacaḥ śūras tottrārdita iva dvipaḥ

07,171.051c vimucya saśaraṃ cāpaṃ bhūrivraṇaparisravaḥ

07,171.052a sīdan rudhirasiktaś ca rathopastha upāviśat

07,171.052c sūtenāpahṛtas tūrṇaṃ droṇaputrād rathāntaram

07,171.053a athānyena supuṅkhena śareṇa nataparvaṇā

07,171.053c ājaghāna bhruvor madhye dhṛṣṭadyumnaṃ paraṃtapaḥ

07,171.054a sa pūrvam atividdhaś ca bhṛśaṃ paścāc ca pīḍitaḥ

07,171.054c sasāda yudhi pāñcālyo vyapāśrayata ca dhvajam

07,171.055a taṃ mattam iva siṃhena rājan kuñjaram arditam

07,171.055c javenābhyadravañ śūrāḥ pañca pāṇḍavato rathāḥ

07,171.056a kirīṭī bhīmasenaś ca vṛddhakṣatraś ca pauravaḥ

07,171.056c yuvarājaś ca cedīnāṃ mālavaś ca sudarśanaḥ

07,171.056d*1413_01 ete hāhākṛtāḥ sarve pragṛhītaśarāsanāḥ

07,171.056d*1413_02 vīraṃ drauṇāyaniṃ vīrāḥ sarvataḥ paryavārayan

07,171.056d*1413_03 te viṃśatipade yattā guruputram amarṣaṇam

07,171.056e pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair abhyaghnan sarvataḥ samam

07,171.057a āśīviṣābhair viṃśadbhiḥ pañcabhiś cāpi tāñ śaraiḥ

07,171.057c ciccheda yugapad drauṇiḥ pañcaviṃśatisāyakān

07,171.058a saptabhiś ca śitair bāṇaiḥ pauravaṃ drauṇir ārdayat

07,171.058c mālavaṃ tribhir ekena pārthaṃ ṣaḍbhir vṛkodaram

07,171.059a tatas te vivyadhuḥ sarve drauṇiṃ rājan mahārathāḥ

07,171.059c yugapac ca pṛthak caiva rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

07,171.060a yuvarājas tu viṃśatyā drauṇiṃ vivyādha patriṇām

07,171.060b*1414_01 tatas tān ardayan sarvān drauṇir yugapad eva hi

07,171.060c pārthaś ca punar aṣṭābhis tathā sarve tribhis tribhiḥ

07,171.061a tato 'rjunaṃ ṣaḍbhir athājaghāna; drauṇāyanir daśabhir vāsudevam

07,171.061c bhīmaṃ daśārdhair yuvarājaṃ caturbhir; dvābhyāṃ chittvā kārmukaṃ ca dhvajaṃ ca

07,171.061c*1415_01 dvābhyāṃ dvābhyāṃ mālavapauravau ca

07,171.061c*1415_02 sūtaṃ viddhvā bhīmasenasya ṣaḍbhiḥ

07,171.061e punaḥ pārthaṃ śaravarṣeṇa viddhvā; drauṇir ghoraṃ siṃhanādaṃ nanāda

07,171.062a tasyāsyataḥ suniśitān pītadhārān; drauṇeḥ śarān pṛṣṭhataś cāgrataś ca

07,171.062c dharā viyad dyauḥ pradiśo diśaś ca; channā bāṇair abhavan ghorarūpaiḥ

07,171.063a āsīnasya svarathaṃ tūgratejāḥ; sudarśanasyendraketuprakāśau

07,171.063c bhujau śiraś cendrasamānavīryas; tribhiḥ śarair yugapat saṃcakarta

07,171.064a sa pauravaṃ rathaśaktyā nihatya; chittvā rathaṃ tilaśaś cāpi bāṇaiḥ

07,171.064c chittvāsya bāhū varacandanāktau; bhallena kāyāc chira uccakarta

07,171.065a yuvānam indīvaradāmavarṇaṃ; cedipriyaṃ yuvarājaṃ prahasya

07,171.065c bāṇais tvarāvāñ jvalitāgnikalpair; viddhvā prādān mṛtyave sāśvasūtam

07,171.065d@024_0001 mālavaṃ pauravaṃ caiva yuvarājaṃ ca cedipam

07,171.065d@024_0002 dṛṣṭvā samakṣaṃ nihataṃ droṇaputreṇa pāṇḍavaḥ

07,171.065d@024_0003 bhīmaseno mahābāhuḥ krodham āhārayat param

07,171.065d@024_0004 tataḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ saṃkruddhāśīviṣopamaiḥ

07,171.065d@024_0005 chādayām āsa samare droṇaputraṃ paraṃtapaḥ

07,171.065d@024_0006 tato drauṇir mahātejāḥ śaravarṣaṃ nihatya tam

07,171.065d@024_0007 vivyādha niśitair bāṇair bhīmasenam amarṣaṇaḥ

07,171.065d@024_0008 tato bhīmo mahābāhur drauṇer yudhi mahābalaḥ

07,171.065d@024_0009 kṣurapreṇa dhanuś chittvā drauṇiṃ vivyādha patriṇā

07,171.065d@024_0010 tad apāsya dhanuś chinnaṃ droṇaputro mahāmanāḥ

07,171.065d@024_0011 anyat kārmukam ādāya bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ

07,171.065d@024_0012 tau drauṇibhīmau samare parākrāntau mahābalau

07,171.065d@024_0013 avarṣatāṃ śaravarṣaṃ vṛṣṭimantāv ivāmbudau

07,171.065d@024_0014 bhīmanāmāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

07,171.065d@024_0015 drauṇiṃ saṃchādayām āsur ghanaughā iva bhāskaram

07,171.065d@024_0016 tathaiva drauṇinirmuktair bhīmaḥ saṃnataparvabhiḥ

07,171.065d@024_0017 avākīryata sa kṣipraṃ śaraiḥ śatasahasraśaḥ

07,171.065d@024_0018 sa chādyamānaḥ samare drauṇinā raṇaśālinā

07,171.065d@024_0019 na vivyathe mahārāja tad adbhutam ivābhavat

07,171.065d@024_0020 tato bhīmo mahābāhuḥ kārtasvaravibhūṣitān

07,171.065d@024_0021 nārācān daśa saṃpraiṣīd yamadaṇḍanibhāñ śitān

07,171.065d@024_0022 te jatrudeśam āsādya droṇaputrasya māriṣa

07,171.065d@024_0023 nirbhidya viviśus tūrṇaṃ valmīkam iva pannagāḥ

07,171.065d@024_0024 so 'tividdho bhṛśaṃ drauṇiḥ pāṇḍavena mahātmanā

07,171.065d@024_0025 dhvajayaṣṭiṃ samāśritya nyamīlayata locane

07,171.065d@024_0026 sa muhūrtāt punaḥ saṃjñāṃ labdhvā drauṇir narādhipa

07,171.065d@024_0027 krodhaṃ paramam ātasthau samare rudhirokṣitaḥ

07,171.065d@024_0028 dṛḍhaṃ so 'bhihatas tena pāṇḍavena mahātmanā

07,171.065d@024_0029 vegaṃ cakre mahābāhur bhīmasenarathaṃ prati

07,171.065d@024_0030 tata ākarṇapūrṇānāṃ śarāṇāṃ tigmatejasām

07,171.065d@024_0031 śatam āśīviṣābhānāṃ preṣayām āsa bhārata

07,171.065d@024_0032 bhīmo 'pi samaraślāghī tasya vīryam acintayat

07,171.065d@024_0033 tūrṇaṃ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ

07,171.065d@024_0034 tato drauṇir mahārāja chittvāsya viśikhair dhanuḥ

07,171.065d@024_0035 ājaghānorasi kruddhaḥ pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ

07,171.065d@024_0036 tato 'nyad dhanur ādāya bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ

07,171.065d@024_0037 vivyādha niśitair bāṇair drauṇiṃ pañcabhir āhave

07,171.065d@024_0038 jīmūtāv iva gharmānte tau śaraughapravarṣiṇau

07,171.065d@024_0039 anyonyakrodhatāmrākṣau chādayām āsatur yudhi

07,171.065d@024_0040 talaśabdais tato ghorais trāsayantau parasparam

07,171.065d@024_0041 ayudhyetāṃ susaṃrabdhau kṛtapratikṛtaiṣiṇau

07,171.065d@024_0042 tato visphārya sumahac cāpaṃ rukmavibhūṣitam

07,171.065d@024_0043 bhīmaṃ praikṣata sa drauṇiḥ śarān asyantam antikāt

07,171.065d@024_0044 śarady aharmadhyagato dīptārcir iva bhāskaraḥ

07,171.065d@024_0045 ādadānasya viśikhān saṃdadhānasya cāśugān

07,171.065d@024_0046 vikarṣato muñcataś ca nāntaraṃ dadṛśur janāḥ

07,171.065d@024_0047 alātacakrapratimaṃ tasya maṇḍalam āyudham

07,171.065d@024_0048 drauṇer āsīn mahārāja bāṇān visṛjatas tadā

07,171.065d@024_0049 dhanuś cyutāḥ śarās tasya śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,171.065d@024_0050 ākāśe pratyadṛśyanta śalabhānām ivāyatīḥ

07,171.065d@024_0051 te tu drauṇidhanurmuktāḥ śarā hemavibhūṣitāḥ

07,171.065d@024_0052 ajasram anvakīryanta ghorā bhīmarathaṃ prati

07,171.065d@024_0053 tatrādbhutam apaśyāma bhīmasenasya vikramam

07,171.065d@024_0054 balaṃ vīryaṃ prabhāvaṃ ca vyavasāyaṃ ca bhārata

07,171.065d@024_0055 tāṃ sa meghād ivodbhūtāṃ bāṇavṛṣṭiṃ samantataḥ

07,171.065d@024_0056 jalavṛṣṭiṃ mahāghorāṃ tapānta iva cintayan

07,171.065d@024_0057 droṇaputravadhaprepsur bhīmo bhīmaparākramaḥ

07,171.065d@024_0058 amuñcac charavarṣāṇi prāvṛṣīva balāhakaḥ

07,171.065d@024_0059 tad rukmapṛṣṭhaṃ bhīmasya dhanur ghoraṃ mahad raṇe

07,171.065d@024_0060 vikṛṣyamāṇaṃ vibabhau śakracāpam ivāparam

07,171.065d@024_0061 tasmāc charāḥ prādur āsañ śataśo 'tha sahasraśaḥ

07,171.065d@024_0062 saṃchādayantaḥ samare drauṇim āhavaśobhinam

07,171.065d@024_0063 tayor visṛjator evaṃ śarajālāni māriṣa

07,171.065d@024_0064 vāyur apyantarā rājan nāśaknot pratisarpitum

07,171.065d@024_0065 tathā drauṇir mahārāja śarān hemavibhūṣitān

07,171.065d@024_0066 tailadhautān prasannāgrān prāhiṇod vadhakāṅkṣayā

07,171.065d@024_0067 tān antarikṣe viśikhais tridhaikaikam aśātayat

07,171.065d@024_0068 viśeṣayan droṇasutaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

07,171.065d@024_0069 punaś ca śaravarṣāṇi ghorāṇy ugrāṇi pāṇḍavaḥ

07,171.065d@024_0070 vyasṛjad balavān kruddho droṇaputravadhepsayā

07,171.065d@024_0071 tato 'stramāyayā tūrṇaṃ śaravṛṣṭiṃ nivārya tām

07,171.065d@024_0072 dhanuś ciccheda bhīmasya droṇaputro mahāstravit

07,171.065d@024_0073 śaraiś cainaṃ subahubhiḥ kruddhaḥ saṃkhye parābhinat

07,171.065d@024_0074 sa chinnadhanvā balavān rathaśaktiṃ sudāruṇām

07,171.065d@024_0075 vegenāvidhya cikṣepa droṇaputrarathaṃ prati

07,171.065d@024_0076 tām āpatantīṃ sahasā maholkābhāṃ śitaiḥ śaraiḥ

07,171.065d@024_0077 ciccheda samare drauṇir darśayan pāṇilāghavam

07,171.065d@024_0078 etasminn antare bhīmo dṛḍham ādāya kārmukam

07,171.065d@024_0079 drauṇiṃ vivyādha viśikhaiḥ smayamāno vṛkodaraḥ

07,171.065d@024_0080 tato drauṇir mahārāja bhīmasenasya sārathim

07,171.065d@024_0081 lalāṭe dārayām āsa śareṇānataparvaṇā

07,171.065d@024_0082 so 'tividdho balavatā droṇaputreṇa sārathiḥ

07,171.065d@024_0083 vyāmoham agamad rājan raśmīn utsṛjya vājinām

07,171.065d@024_0084 tato 'śvāḥ prādravaṃs tūrṇaṃ mohite rathasārathau

07,171.065d@024_0085 bhīmasenasya rājendra paśyatāṃ sarvadhanvinām

07,171.065d@024_0086 taṃ dṛṣṭvā pradrutair aśvair apakṛṣṭaṃ raṇājirāt

07,171.066a tān nihatya raṇe vīro droṇaputro yudhāṃ patiḥ

07,171.066c dadhmau pramuditaḥ śaṅkhaṃ bṛhantam aparājitaḥ

07,171.067a tataḥ sarve ca pāñcālā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

07,171.067b*1416_01 pāñcālās tu tataḥ sarve droṇaputraśarārditāḥ

07,171.067c dhṛṣṭadyumnarathaṃ bhītās tyaktvā saṃprādravan diśaḥ

07,171.068a tān prabhagnāṃs tathā drauṇiḥ pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ

07,171.068c abhyavartata vegena kālavat pāṇḍuvāhinīm

07,171.069a te vadhyamānāḥ samare droṇaputreṇa kṣatriyāḥ

07,171.069c droṇaputraṃ bhayād rājan dikṣu sarvāsu menire

07,172.001 saṃjaya uvāca

07,172.001*1417_01 tān dṛṣṭvā dravataḥ śūrān bībhatsur aparājitaḥ

07,172.001*1417_02 matsyaiś ca somakaiś caiva sahito* *m abhyayāt

07,172.001a tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,172.001c nyavārayad ameyātmā droṇaputravadhepsayā

07,172.002a tatas te sainikā rājan naiva tatrāvatasthire

07,172.002c saṃsthāpyamānā yatnena govindenārjunena ca

07,172.003a eka eva tu bībhatsuḥ somakāvayavaiḥ saha

07,172.003c matsyair anyaiś ca saṃdhāya kauravaiḥ saṃnyavartata

07,172.004a tato drutam atikramya siṃhalāṅgūlaketanam

07,172.004c savyasācī maheṣvāsam aśvatthāmānam abravīt

07,172.005a yā śaktir yac ca te vīryaṃ yaj jñānaṃ yac ca pauruṣam

07,172.005c dhārtarāṣṭreṣu yā prītiḥ pradveṣo 'smāsu yaś ca te

07,172.005e yac ca bhūyo 'sti tejas tat paramaṃ mama darśaya

07,172.006a sa eva droṇahantā te darpaṃ bhetsyati pārṣataḥ

07,172.006c kālānalasamaprakhyo dviṣatām antako yudhi

07,172.006e samāsādaya pāñcālyaṃ māṃ cāpi sahakeśavam

07,172.006f*1418_01 darpaṃ nāśayitāsmy adya tavodvṛttasya saṃyuge

07,172.007 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,172.007a ācāryaputro mānārho balavāṃś cāpi saṃjaya

07,172.007c prītir dhanaṃjaye cāsya priyaś cāpi sa vāsaveḥ

07,172.008a na bhūtapūrvaṃ bībhatsor vākyaṃ paruṣam īdṛśam

07,172.008c atha kasmāt sa kaunteyaḥ sakhāyaṃ rūkṣam abravīt

07,172.009 saṃjaya uvāca

07,172.009a yuvarāje hate caiva vṛddhakṣatre ca paurave

07,172.009c iṣvastravidhisaṃpanne mālave ca sudarśane

07,172.010a dhṛṣṭadyumne sātyakau ca bhīme cāpi parājite

07,172.010c yudhiṣṭhirasya tair vākyair marmaṇy api ca ghaṭṭite

07,172.011a antarbhede ca saṃjāte duḥkhaṃ saṃsmṛtya ca prabho

07,172.011c abhūtapūrvo bībhatsor duḥkhān manyur ajāyata

07,172.012a tasmād anarham aślīlam apriyaṃ drauṇim uktavān

07,172.012c mānyam ācāryatanayaṃ rūkṣaṃ kāpuruṣo yathā

07,172.013a evam uktaḥ śvasan krodhān maheṣvāsatamo nṛpa

07,172.013c pārthena paruṣaṃ vākyaṃ sarvamarmaghnayā girā

07,172.013e drauṇiś cukopa pārthāya kṛṣṇāya ca viśeṣataḥ

07,172.014a sa tu yatto rathe sthitvā vāry upaspṛśya vīryavān

07,172.014c devair api sudurdharṣam astram āgneyam ādade

07,172.015a dṛśyādṛśyān arigaṇān uddiśyācāryanandanaḥ

07,172.015c so 'bhimantrya śaraṃ dīptaṃ vidhūmam iva pāvakam

07,172.015e sarvataḥ krodham āviśya cikṣepa paravīrahā

07,172.016a tatas tumulam ākāśe śaravarṣam ajāyata

07,172.016b*1419_01 pāvakārciḥ parītaṃ tat pārtham evābhipupluve

07,172.016b*1419_02 ulkāś ca gaganāt petur diśaś ca na cakāśire

07,172.016b*1419_03 tamaś ca sahasā raudraṃ camūm avatatāra tām

07,172.016b*1419_04 rakṣāṃsi ca piśācāś ca vinedur abhisaṃgatāḥ

07,172.016c vavuś ca śiśirā vātāḥ sūryo naiva tatāpa ca

07,172.017a cukruśur dānavāś cāpi dikṣu sarvāsu bhairavam

07,172.017c rudhiraṃ cāpi varṣanto vinedus toyadāmbare

07,172.018a pakṣiṇaḥ paśavo gāvo munayaś cāpi suvratāḥ

07,172.018c paramaṃ prayatātmāno na śāntim upalebhire

07,172.019a bhrāntasarvamahābhūtam āvarjitadivākaram

07,172.019c trailokyam abhisaṃtaptaṃ jvarāviṣṭam ivāturam

07,172.020a śaratejo 'bhisaṃtaptā nāgā bhūmiśayās tathā

07,172.020c niḥśvasantaḥ samutpetus tejo ghoraṃ mumukṣavaḥ

07,172.021a jalajāni ca sattvāni dahyamānāni bhārata

07,172.021c na śāntim upajagmur hi tapyamānair jalāśayaiḥ

07,172.022a diśaḥ khaṃ pradiśaś caiva bhuvaṃ ca śaravṛṣṭayaḥ

07,172.022c uccāvacā nipetur vai garuḍānilaraṃhasaḥ

07,172.023a taiḥ śarair droṇaputrasya vajravegasamāhitaiḥ

07,172.023c pradagdhāḥ śatravaḥ petur agnidagdhā iva drumāḥ

07,172.023d*1420_01 kṛṣṇārjunau hatāv adya droṇaputrasya māyayā

07,172.023d*1420_02 iti sma sarve yo[? -rvayo]dhānāṃ matam āsīt tadānagha

07,172.024a dahyamānā mahānāgāḥ petur urvyāṃ samantataḥ

07,172.024c nadanto bhairavān nādāñ jaladopamanisvanān

07,172.025a apare pradrutās tatra dahyamānā mahāgajāḥ

07,172.025c tresus tathāpare ghore vane dāvāgnisaṃvṛtāḥ

07,172.026a drumāṇāṃ śikharāṇīva dāvadagdhāni māriṣa

07,172.026c aśvavṛndāny adṛśyanta rathavṛndāni cābhibho

07,172.026e apatanta rathaughāś ca tatra tatra sahasraśaḥ

07,172.027a tat sainyaṃ bhagavān agnir dadāha yudhi bhārata

07,172.027c yugānte sarvabhūtāni saṃvartaka ivānalaḥ

07,172.028a dṛṣṭvā tu pāṇḍavīṃ senāṃ dahyamānāṃ mahāhave

07,172.028c prahṛṣṭās tāvakā rājan siṃhanādān vinedire

07,172.029a tatas tūryasahasrāṇi nānāliṅgāni bhārata

07,172.029c tūrṇam ājaghnire hṛṣṭās tāvakā jitakāśinaḥ

07,172.029d*1421_01 hāhākāre tataḥ sainye pāṇḍaveyeṣu bhārata

07,172.029d*1421_02 rathasaṃghāś ca dahyanta hayānāṃ prayutāni ca

07,172.029d*1421_03 tathā hayānāṃ vṛndāni pattayaś cāpy analpakāḥ

07,172.029d*1421_04 guruputrāstravṛrdhyata[?ddhyartha]m ekajvālam abhūd balam

07,172.029d*1421_05 vastrair ābharaṇaiś channaiḥ ketubhiś coddhatānalaiḥ

07,172.029d*1421_06 dhāvamānaiś ca puruṣair dehabaddhair ivāgnibhiḥ

07,172.029d*1421_07 nādahyamānaḥ pāṇḍūnāṃ kaś cit sainye vyadṛśyata

07,172.029d*1421_08 udīrṇaṃ droṇaputraṃ ca dṛṣṭvā pārthaḥ paraṃtapaḥ

07,172.029d*1421_09 gāṇḍīvaṃ jyāṃ ca bāṇāṃś ca so 'numantrya mahābalaḥ

07,172.029d*1421_10 sasarja pra[?rjāpra]timaṃ divyam astraṃ brāhmam atitvaram

07,172.030a kṛtsnā hy akṣauhiṇī rājan savyasācī ca pāṇḍavaḥ

07,172.030c tamasā saṃvṛte loke nādṛśyata mahāhave

07,172.031a naiva nas tādṛśaṃ rājan dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam

07,172.031c yādṛśaṃ droṇaputreṇa sṛṣṭam astram amarṣiṇā

07,172.032a arjunas tu mahārāja brāhmam astram udairayat

07,172.032c sarvāstrapratighātāya vihitaṃ padmayoninā

07,172.033a tato muhūrtād iva tat tamo vyupaśaśāma ha

07,172.033c pravavau cānilaḥ śīto diśaś ca vimalābhavan

07,172.034a tatrādbhutam apaśyāma kṛtsnām akṣauhiṇīṃ hatām

07,172.034c anabhijñeyarūpāṃ ca pradagdhām astramāyayā

07,172.035a tato vīrau maheṣvāsau vimuktau keśavārjunau

07,172.035c sahitau saṃpradṛśyetāṃ nabhasīva tamonudau

07,172.035d*1422_01 tato gāṇḍīvadhanvā ca keśavaś cākṣatāv ubhau

07,172.036a sapatākadhvajahayaḥ sānukarṣavarāyudhaḥ

07,172.036c prababhau sa ratho muktas tāvakānāṃ bhayaṃkaraḥ

07,172.037a tataḥ kilakilāśabdaḥ śaṅkhabherīravaiḥ saha

07,172.037c pāṇḍavānāṃ prahṛṣṭānāṃ kṣaṇena samajāyata

07,172.037d*1423_01 pāṇḍavān muditān dṛṣṭvā sarvān eva svasainikān

07,172.037d*1423_02 duryodhanapurogās tu kauravyā vyathitābhavan

07,172.037d*1423_03 itthaṃ drauṇimaheṣvāsaṃ pārtham apratimaṃ raṇe

07,172.037d*1423_04 yuddhāyodīrṇamanasam apradhṛṣyaṃ surair api

07,172.037d*1423_05 āvṛṇvānaṃ diśaḥ sarvā bāṇajālaiḥ samantataḥ

07,172.037d*1423_06 dṛṣṭvā gāṇḍīvanirmuktaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ

07,172.037d*1423_07 ādityam iva duṣprekṣyaṃ dahantam ahitān raṇe

07,172.038a hatāv iti tayor āsīt senayor ubhayor matiḥ

07,172.038c tarasābhyāgatau dṛṣṭvā vimuktau keśavārjunau

07,172.039a tāv akṣatau pramuditau dadhmatur vārijottamau

07,172.039c dṛṣṭvā pramuditān pārthāṃs tvadīyā vyathitābhavan

07,172.040a vimuktau ca mahātmānau dṛṣṭvā drauṇiḥ suduḥkhitaḥ

07,172.040c muhūrtaṃ cintayām āsa kiṃ tv etad iti māriṣa

07,172.041a cintayitvā tu rājendra dhyānaśokaparāyaṇaḥ

07,172.041c niḥśvasan dīrgham uṣṇaṃ ca vimanāś cābhavat tadā

07,172.042a tato drauṇir dhanur nyasya rathāt praskandya vegitaḥ

07,172.042c dhig dhik sarvam idaṃ mithyety uktvā saṃprādravad raṇāt

07,172.043a tataḥ snigdhāmbudābhāsaṃ vedavyāsam akalmaṣam

07,172.043c āvāsaṃ ca sarasvatyāḥ sa vai vyāsaṃ dadarśa ha

07,172.044a taṃ drauṇir agrato dṛṣṭvā sthitaṃ kurukulodvaha

07,172.044c sannakaṇṭho 'bravīd vākyam abhivādya sudīnavat

07,172.045a bho bho māyā yadṛcchā vā na vidmaḥ kim idaṃ bhavet

07,172.045b*1424_01 pṛcchāmi tvām ahaṃ tāta saṃdehaṃ taṃ vadasva me

07,172.045c astraṃ tv idaṃ kathaṃ mithyā mama kaś ca vyatikramaḥ

07,172.046a adharottaram etad vā lokānāṃ vā parābhavaḥ

07,172.046c yad imau jīvataḥ kṛṣṇau kālo hi duratikramaḥ

07,172.047a nāsurāmaragandharvā na piśācā na rākṣasāḥ

07,172.047c na sarpayakṣapatagā na manuṣyāḥ kathaṃ cana

07,172.048a utsahante 'nyathā kartum etad astraṃ mayeritam

07,172.048c tad idaṃ kevalaṃ hatvā yuktām akṣauhiṇīṃ jvalat

07,172.048d*1425_01 sarvaghāti mayā muktam astraṃ paramadāruṇam

07,172.049a kenemau martyadharmāṇau nāvadhīt keśavārjunau

07,172.049c etat prabrūhi bhagavan mayā pṛṣṭo yathātatham

07,172.049d*1426_01 śrotum icchāmi tattvena sarvam etan mahāmune

07,172.049d*1427_00 saṃjaya uvāca

07,172.049d*1427_01 tataḥ samāyayau vyāso dṛṣṭvāstraṃ samudīritam

07,172.049d*1427_02 taṃ prāptaṃ pūjayitvā tu drauṇiḥ papraccha saṃśayam

07,172.049d*1427_03 yan nimittaṃ mahāstreṇa na dagdhau keśavārjunau

07,172.049d*1427_04 kenopāyena nirmuktau tan me tvaṃ brūhi tattvataḥ

07,172.050 vyāsa uvāca

07,172.050a mahāntam etam arthaṃ māṃ yaṃ tvaṃ pṛcchasi vismayāt

07,172.050c tat pravakṣyāmi te sarvaṃ samādhāya manaḥ śṛṇu

07,172.051a yo 'sau nārāyaṇo nāma pūrveṣām api pūrvajaḥ

07,172.051b*1428_01 ādidevo jagannātho lokakartā svayaṃ prabhuḥ

07,172.051b*1428_02 ādyaḥ sarvasya lokasya anādinidhano 'cyutaḥ

07,172.051b*1428_03 vyākurvate yasya tattvaṃ śrutayo munayaś ca ha

07,172.051b*1428_04 ato 'jayyaḥ sarvabhūtair manasāpi jagatpatiḥ

07,172.051b*1428_05 tasmād imaṃ jetukāmo ajñānatamasā vṛtaḥ

07,172.051b*1428_06 mā śucaḥ puruṣavyāghra viddhi tadvad ihārjunam

07,172.051b*1428_07 tasya śaktir asau pārthas tasmāc chokam imaṃ tyaja

07,172.051b*1428_08 viśveśvaro 'tha lokādiḥ paramātmā hy adhokṣajaḥ

07,172.051b*1428_09 sahasrasaṃmitād aṃśād ekāṃśo 'yam ajāyata

07,172.051b*1428_10 devānāṃ hitakāmārthaṃ lokānāṃ caiva sattama

07,172.051c ajāyata ca kāryārthaṃ putro dharmasya viśvakṛt

07,172.052a sa tapas tīvram ātasthe mainākaṃ girim āsthitaḥ

07,172.052c ūrdhvabāhur mahātejā jvalanādityasaṃnibhaḥ

07,172.053a ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi tāvanty eva śatāni ca

07,172.053c aśoṣayat tadātmānaṃ vāyubhakṣo 'mbujekṣaṇaḥ

07,172.054a athāparaṃ tapas taptvā dvis tato 'nyat punar mahat

07,172.054c dyāvāpṛthivyor vivaraṃ tejasā samapūrayat

07,172.055a sa tena tapasā tāta brahmabhūto yadābhavat

07,172.055c tato viśveśvaraṃ yoniṃ viśvasya jagataḥ patim

07,172.056a dadarśa bhṛśadurdarśaṃ sarvadevair apīśvaram

07,172.056c aṇīyasām aṇīyāṃsaṃ bṛhadbhyaś ca bṛhattaram

07,172.056d*1429_01 astāvīt samanudhyāyan mahādevaṃ bṛhattaram

07,172.057a rudram īśānam ṛṣabhaṃ cekitānam ajaṃ param

07,172.057a*1430_01 **** **** haraṃ śaṃbhuṃ kapardinam

07,172.057c gacchatas tiṣṭhato vāpi sarvabhūtahṛdi sthitam

07,172.058a durvāraṇaṃ durdṛśaṃ tigmamanyuṃ; mahātmānaṃ sarvaharaṃ pracetasam

07,172.058c divyaṃ cāpam iṣudhī cādadānaṃ; hiraṇyavarmāṇam anantavīryam

07,172.058c*1431_01 durvāraṇaṃ sudurdharṣaṃ durnirīkṣyaṃ durāsadam

07,172.058c*1431_02 atimanyuṃ mahātmānaṃ sarvabhūtapracetasam

07,172.058c*1431_03 taṃ devadevaṃ paramāṇum īḍyaṃ

07,172.058c*1431_04 saṃkhye divyāviṣudhī ādadānam

07,172.059a pinākinaṃ vajriṇaṃ dīptaśūlaṃ; paraśvadhiṃ gadinaṃ svāyatāsim

07,172.059c subhruṃ jaṭāmaṇḍalacandramauliṃ; vyāghrājinaṃ parighaṃ daṇḍapāṇim

07,172.060a śubhāṅgadaṃ nāgayajñopavītiṃ; viśvair gaṇaiḥ śobhitaṃ bhūtasaṃghaiḥ

07,172.060c ekībhūtaṃ tapasāṃ saṃnidhānaṃ; vayotigaiḥ suṣṭutam iṣṭavāgbhiḥ

07,172.061a jalaṃ divaṃ khaṃ kṣitiṃ candrasūryau; tathā vāyvagnī pratimānaṃ jagac ca

07,172.061c nālaṃ draṣṭuṃ yamajaṃ bhinnavṛttā; brahmadviṣaghnam amṛtasya yonim

07,172.061c*1432_01 ye cānṛtā nāstikāḥ pāpaśīlāḥ

07,172.062a yaṃ paśyanti brāhmaṇāḥ sādhuvṛttāḥ; kṣīṇe pāpe manasā ye viśokāḥ

07,172.062c sa tanniṣṭhas tapasā dharmam īḍyaṃ; tadbhaktyā vai viśvarūpaṃ dadarśa

07,172.062c*1433_01 nārāyaṇo devam evaprabhāvam

07,172.062e dṛṣṭvā cainaṃ vāṅmanobuddhidehaiḥ; saṃhṛṣṭātmā mumude devadevam

07,172.063a akṣamālāparikṣiptaṃ jyotiṣāṃ paramaṃ nidhim

07,172.063c tato nārāyaṇo dṛṣṭvā vavande viśvasaṃbhavam

07,172.064a varadaṃ pṛthucārvaṅgyā pārvatyā sahitaṃ prabhum

07,172.064b*1434_01 krīḍamānaṃ mahātmānaṃ bhūtasaṃghagaṇair vṛtam

07,172.064c ajam īśānam avyagraṃ kāraṇātmānam acyutam

07,172.065a abhivādyātha rudrāya sadyo 'ndhakanipātine

07,172.065b*1435_01 sa jānubhyāṃ mahīṃ gatvā kṛtvā śirasi cāñjalim

07,172.065c padmākṣas taṃ virūpākṣam abhituṣṭāva bhaktimān

07,172.066a tvat saṃbhūtā bhūtakṛto vareṇya; goptāro 'dya bhuvanaṃ pūrvadevāḥ

07,172.066c āviśyemāṃ dharaṇīṃ ye 'bhyarakṣan; purā purāṇāṃ tava deva sṛṣṭim

07,172.067a surāsurān nāgarakṣaḥpiśācān; narān suparṇān atha gandharvayakṣān

07,172.067c pṛthagvidhān bhūtasaṃghāṃś ca viśvāṃs; tvatsaṃbhūtān vidma sarvāṃs tathaiva

07,172.067e aindraṃ yāmyaṃ vāruṇaṃ vaittapālyaṃ; maitraṃ tvāṣṭraṃ karma saumyaṃ ca tubhyam

07,172.068a rūpaṃ jyotiḥ śabda ākāśavāyuḥ; sparśaḥ svādyaṃ salilaṃ gandha urvī

07,172.068c kāmo brahmā brahma ca brāhmaṇāś ca; tvatsaṃbhūtaṃ sthāsnu cariṣṇu cedam

07,172.069a adbhyaḥ stokā yānti yathā pṛthaktvaṃ; tābhiś caikyaṃ saṃkṣaye yānti bhūyaḥ

07,172.069c evaṃ vidvān prabhavaṃ cāpy ayaṃ ca; hitvā bhūtānāṃ tatra sāyujyam eti

07,172.070a divyāvṛtau mānasau dvau suparṇāv; avākśākhaḥ pippalaḥ sapta gopāḥ

07,172.070c daśāpy anye ye puraṃ dhārayanti; tvayā sṛṣṭās te hi tebhyaḥ paras tvam

07,172.070d*1436_01 vācaś cārthā devatā lokapālā

07,172.070d*1436_02 lokān anye ye purā dhārayanti

07,172.070d*1436_03 gatā hi tebhyaḥ paramaṃ tatparaṃ ca

07,172.070d*1436_04 tvat saṃbhūtās te ca tebhyaḥ paras tvam

07,172.070e bhūtaṃ bhavyaṃ bhavitā cāpy adhṛṣyaṃ; tvatsaṃbhūtā bhuvanānīha viśvā

07,172.070f*1437_01 tvatto bhāvāḥ sarva evābhivṛttāḥ

07,172.071a bhaktaṃ ca māṃ bhajamānaṃ bhajasva; mā rīriṣo mām ahitāhitena

07,172.071c ātmānaṃ tvām ātmano 'nanyabhāvo; vidvān evaṃ gacchati brahma śukram

07,172.072a astauṣaṃ tvāṃ tava saṃmānam icchan; vicinvan vai savṛṣaṃ devavarya

07,172.072c sudurlabhān dehi varān mameṣṭān; abhiṣṭutaḥ pratikārṣīś ca mā mām

07,172.073a tasmai varān acintyātmā nīlakaṇṭhaḥ pinākadhṛk

07,172.073c arhate devamukhyāya prāyacchad ṛṣisaṃstutaḥ

07,172.074 nīlakaṇṭha uvāca

07,172.074a matprasādān manuṣyeṣu devagandharvayoniṣu

07,172.074c aprameyabalātmā tvaṃ nārāyaṇa bhaviṣyasi

07,172.075a na ca tvā prasahiṣyanti devāsuramahoragāḥ

07,172.075c na piśācā na gandharvā na narā na ca rākṣasāḥ

07,172.076a na suparṇās tathā nāgā na ca viśve viyonijāḥ

07,172.076c na kaś cit tvāṃ ca devo 'pi samareṣu vijeṣyati

07,172.077a na śastreṇa na vajreṇa nāgninā na ca vāyunā

07,172.077c nārdreṇa na ca śuṣkeṇa trasena sthāvareṇa vā

07,172.077d*1438_01 na hastena na pādena na kāṣṭhena na loṣṭunā

07,172.078a kaś cit tava rujaṃ kartā matprasādāt kathaṃ cana

07,172.078c api cet samaraṃ gatvā bhaviṣyasi mamādhikaḥ

07,172.079 vyāsa uvāca

07,172.079a evam ete varā labdhāḥ purastād viddhi śauriṇā

07,172.079c sa eṣa devaś carati māyayā mohayañ jagat

07,172.080a tasyaiva tapasā jātaṃ naraṃ nāma mahāmunim

07,172.080c tulyam etena devena taṃ jānīhy arjunaṃ sadā

07,172.081a tāv etau pūrvadevānāṃ paramopacitāv ṛṣī

07,172.081c lokayātrāvidhānārthaṃ saṃjāyete yuge yuge

07,172.081c*1439_01 **** **** dānavānāṃ vadhāya ca

07,172.081c*1439_02 dharmasaṃsthāpanārthāya

07,172.082a tathaiva karmaṇaḥ kṛtsnaṃ mahatas tapaso 'pi ca

07,172.082c tejomanyuś ca vidvaṃs tvaṃ jāto raudro mahāmate

07,172.083a sa bhavān devavat prājño jñātvā bhavamayaṃ jagat

07,172.083c avākarṣas tvam ātmānaṃ niyamais tatpriyepsayā

07,172.084a śubham aurvaṃ navaṃ kṛtvā mahāpuruṣavigraham

07,172.084c ījivāṃs tvaṃ japair homair upahāraiś ca mānada

07,172.085a sa tathā pūjyamānas te pūrvadevo 'py atūtuṣat

07,172.085c puṣkalāṃś ca varān prādāt tava vidvan hṛdi sthitān

07,172.086a janmakarmatapoyogās tayos tava ca puṣkalāḥ

07,172.086c tābhyāṃ liṅge 'rcito devas tvayārcāyāṃ yuge yuge

07,172.086d*1440_01 caturdaśyaṣṭamītithye liṅgaṃ naktena yo 'rcayet

07,172.086d*1440_02 yāvaj jīvan vratadharaḥ samadeśacaro bhavet

07,172.086d*1440_03 sa eṣa viṣṇurudraś ca śaṃkaro viṣṇusaṃbhavaḥ

07,172.086d*1440_04 śarīram ekam etābhyāṃ yogād arthe dvidhākṛtam

07,172.086d*1440_05 sarve viṣṇumayā devāḥ sarvaviṣṇumayā gaṇāḥ

07,172.086d*1440_06 sarvaṃ vai viṣṇunā vyāptaṃ trailokyaṃ sacarācaram

07,172.086d*1440_07 mūrtayas tasya devasya brahmāviṣṇumaheśvarāḥ

07,172.086d*1440_08 anantasya mahābāho yac cānyad api kiṃ cana

07,172.086d*1441_01 devadevas tv acintyātmā ajeyo viṣṇusaṃbhavaḥ

07,172.087a sarvarūpaṃ bhavaṃ jñātvā liṅge yo 'rcayati prabhum

07,172.087c ātmayogāś ca tasmin vai śāstrayogāś ca śāśvatāḥ

07,172.088a evaṃ devā yajanto hi siddhāś ca paramarṣayaḥ

07,172.088c prārthayanti paraṃ loke sthānam eva ca śāśvatam

07,172.089a sa eṣa rudrabhaktaś ca keśavo rudrasaṃbhavaḥ

07,172.089c kṛṣṇa eva hi yaṣṭavyo yajñaiś caiṣa sanātanaḥ

07,172.089d*1442_01 cintyate yogibhir nityaṃ tad viṣṇoḥ paramaṃ padam

07,172.089d*1442_02 yadā yadā hi dharmasya glānir loke pravartate

07,172.089d*1442_03 abhyutthānam adharmasya tadātmānaṃ sṛjaty asau

07,172.089d*1442_04 matsyaḥ kūrmo varāhaś ca nṛsiṃho vāmano hariḥ

07,172.089d*1442_05 sādhyo nārāyaṇo viṣṇuḥ kaśyapasyātmasaṃbhavaḥ

07,172.089d*1442_06 rāmo rāmaś ca rāmaś ca vāsudevaś ca yādavaḥ

07,172.089d*1442_07 kalkī bhaviṣyate vipro yuge kṣīṇe punar hariḥ

07,172.089d*1442_08 ekenaivātmanā viśvaṃ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat

07,172.089d*1442_09 tat sarvaṃ viṣṇunā sṛṣṭam anantena mahātmanā

07,172.089d*1442_10 tapa eṣa prakurute lokānāṃ hitakāmyayā

07,172.089d*1442_11 tapaḥpradhānena kṛto lokaś cāpi pravartate

07,172.089d*1442_12 ato nimittaṃ hi haris tapaś carati nityaśaḥ

07,172.089d*1442_13 varāṃś ca prārthayaty asmāt pradhānād devasattamāt

07,172.089d*1442_14 badarīṃ samupāgamya viṣṇunā viṣṇunā saha

07,172.089d*1442_15 tapaś cīrṇaṃ viśālāyām etat te kathitaṃ mayā

07,172.090a sarvabhūtabhavaṃ jñātvā liṅge 'rcayati yaḥ prabhum

07,172.090c tasminn abhyadhikāṃ prītiṃ karoti vṛṣabhadhvajaḥ

07,172.091 saṃjaya uvāca

07,172.091a tasya tad vacanaṃ śrutvā droṇaputro mahārathaḥ

07,172.091c namaścakāra rudrāya bahu mene ca keśavam

07,172.092a hṛṣṭalomā ca vaśyātmā namaskṛtya maharṣaye

07,172.092c varūthinīm abhipretya avahāram akārayat

07,172.093a tataḥ pratyavahāro 'bhūt pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate

07,172.093c kauravāṇāṃ ca dīnānāṃ droṇe yudhi nipātite

07,172.094a yuddhaṃ kṛtvā dinān pañca droṇo hatvā varūthinīm

07,172.094c brahmalokaṃ gato rājan brāhmaṇo vedapāragaḥ

07,173.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

07,173.001a tasminn atirathe droṇe nihate tatra saṃjaya

07,173.001c māmakāḥ pāṇḍavāś caiva kim akurvann ataḥ param

07,173.002 saṃjaya uvāca

07,173.002a tasminn atirathe droṇe nihate pārṣatena vai

07,173.002c kauraveṣu ca bhagneṣu kuntīputro dhanaṃjayaḥ

07,173.003a dṛṣṭvā sumahad āścaryam ātmano vijayāvaham

07,173.003b*1443_01 muniṃ snigdhāmbudābhāsaṃ vedavyāsam akalmaṣam

07,173.003c yadṛcchayāgataṃ vyāsaṃ papraccha bharatarṣabha

07,173.004a saṃgrāme nighnataḥ śatrūñ śaraughair vimalair aham

07,173.004c agrato lakṣaye yāntaṃ puruṣaṃ pāvakaprabham

07,173.005a jvalantaṃ śūlam udyamya yāṃ diśaṃ pratipadyate

07,173.005c tasyāṃ diśi viśīryante śatravo me mahāmune

07,173.006a na padbhyāṃ spṛśate bhūmiṃ na ca śūlaṃ vimuñcati

07,173.006c śūlāc chūlasahasrāṇi niṣpetus tasya tejasā

07,173.007a tena bhagnān arīn sarvān madbhagnān manyate janaḥ

07,173.007c tena dagdhāni sainyāni pṛṣṭhato 'nudahāmy aham

07,173.008a bhagavaṃs tan mamācakṣva ko vai sa puruṣottamaḥ

07,173.008c śūlapāṇir mahān kṛṣṇa tejasā sūryasaṃnibhaḥ

07,173.009 vyāsa uvāca

07,173.009a prajāpatīnāṃ prathamaṃ taijasaṃ puruṣaṃ vibhum

07,173.009c bhuvanaṃ bhūr bhuvaṃ devaṃ sarvalokeśvaraṃ prabhum

07,173.010a īśānaṃ varadaṃ pārtha dṛṣṭavān asi śaṃkaram

07,173.010c taṃ gaccha śaraṇaṃ devaṃ sarvādiṃ bhuvaneśvaram

07,173.011a mahādevaṃ mahātmānam īśānaṃ jaṭilaṃ śivam

07,173.011c tryakṣaṃ mahābhujaṃ rudraṃ śikhinaṃ cīravāsasam

07,173.011d*1444_01 devadevaṃ haraṃ sthāṇuṃ varadaṃ bhuvaneśvaram

07,173.011d*1444_02 jagatpradhānam ajitaṃ jagatpatim adhīśvaram

07,173.011d*1444_03 jagadyoniṃ jagadbījaṃ jayinaṃ jagato gatim

07,173.011d*1444_04 viśvātmānaṃ viśvasṛjaṃ viśvamūrtiṃ yaśasvinam

07,173.011d*1444_05 viśveśvaraṃ viśvayoniṃ viśvakarmāṇam īśvaram

07,173.011d*1444_06 śaṃbhuṃ svayaṃbhuṃ bhūteśaṃ bhūtabhavyabhavodbhavam

07,173.011d*1444_07 yogaṃ yogeśvaraṃ sarvaṃ sarvalokeśvareśvaram

07,173.011d*1444_08 sarvaśreṣṭhaṃ jagacchreṣṭhaṃ variṣṭhaṃ parameṣṭhinam

07,173.011d*1444_09 lokatrayavidhātāram ekaṃ lokatrayāśrayam

07,173.011d*1444_10 sudurjayaṃ jagannāthaṃ janmamṛtyujarātigam

07,173.011d*1444_11 jñānātmānaṃ jñānagamyaṃ jñānajñeyaṃ sudurvidam

07,173.011d*1445_01 śuddhātmānaṃ varaṃ bhīmaṃ vaśinaṃ viśvaretasam

07,173.011d*1445_02 śāśvataṃ bhūdharaṃ devaṃ sarvavāgīśvareśvaram

07,173.011e dātāraṃ caiva bhaktānāṃ prasādavihitān varān

07,173.012a tasya te pārṣadā divyā rūpair nānāvidhaiḥ vibhoḥ

07,173.012c vāmanā jaṭilā muṇḍā hrasvagrīvā mahodarāḥ

07,173.013a mahākāyā mahotsāhā mahākarṇās tathāpare

07,173.013c ānanair vikṛtaiḥ pādaiḥ pārtha veṣaiś ca vaikṛtaiḥ

07,173.014a īdṛśaiḥ sa mahādevaḥ pūjyamāno maheśvaraḥ

07,173.014c sa śivas tāta tejasvī prasādād yāti te 'grataḥ

07,173.014e tasmin ghore tadā pārtha saṃgrāme lomaharṣaṇe

07,173.015a droṇakarṇakṛpair guptāṃ maheṣvāsaiḥ prahāribhiḥ

07,173.015c kas tāṃ senāṃ tadā pārtha manasāpi pradharṣayet

07,173.015e ṛte devān maheṣvāsād bahurūpān maheśvarāt

07,173.016a sthātum utsahate kaś cin na tasminn agrataḥ sthite

07,173.016c na hi bhūtaṃ samaṃ tena triṣu lokeṣu vidyate

07,173.017a gandhenāpi hi saṃgrāme tasya kruddhasya śatravaḥ

07,173.017c visaṃjñā hatabhūyiṣṭhā vepanti ca patanti ca

07,173.018a tasmai namas tu kurvanto devās tiṣṭhanti vai divi

07,173.018c ye cānye mānavā loke ye ca svargajito narāḥ

07,173.019a ye bhaktā varadaṃ devaṃ śivaṃ rudram umāpatim

07,173.019b*1446_01 ananyabhāvena sadā sarveśaṃ samupāsate

07,173.019b*1447_01 saṃgrāmeṣu jayaṃ prāpya pālayanti mahīm imām

07,173.019c iha loke sukhaṃ prāpya te yānti paramāṃ gatim

07,173.020a namaskuruṣva kaunteya tasmai śāntāya vai sadā

07,173.020c rudrāya śitikaṇṭhāya kaniṣṭhāya suvarcase

07,173.021a kapardine karālāya haryakṣṇe varadāya ca

07,173.021c yāmyāyāvyaktakeśāya sadvṛtte śaṃkarāya ca

07,173.022a kāmyāya harinetrāya sthāṇave puruṣāya ca

07,173.022c harikeśāya muṇḍāya kṛśāyottaraṇāya ca

07,173.023a bhāskarāya sutīrthāya devadevāya raṃhase

07,173.023c bahurūpāya śarvāya priyāya priyavāsase

07,173.024a uṣṇīṣiṇe suvaktrāya sahasrākṣāya mīḍhuṣe

07,173.024b*1448_01 namo vṛkṣāya senānye madhyamāya namo namaḥ

07,173.024c giriśāya praśāntāya pataye cīravāsase

07,173.025a hiraṇyabāhave caiva ugrāya pataye diśām

07,173.025b*1449_01 diśāṃ digdantināṃ caiva dikkālapataye namaḥ

07,173.025c parjanyapataye caiva bhūtānāṃ pataye namaḥ

07,173.026a vṛkṣāṇāṃ pataye caiva apāṃ ca pataye tathā

07,173.026c vṛkṣair āvṛtakāyāya senānye madhyamāya ca

07,173.027a sruvahastāya devāya dhanvine bhārgavāya ca

07,173.027c bahurūpāya viśvasya pataye cīravāsase

07,173.028a sahasraśirase caiva sahasranayanāya ca

07,173.028c sahasrabāhave caiva sahasracaraṇāya ca

07,173.028d*1450_01 sahasrabāhvor upādāya namo 'saṃkhyeyakarmaṇe

07,173.029a śaraṇaṃ prāpya kaunteya varadaṃ bhuvaneśvaram

07,173.029c umāpatiṃ virūpākṣaṃ dakṣayajñanibarhaṇam

07,173.029e prajānāṃ patim avyagraṃ bhūtānāṃ patim avyayam

07,173.030a kapardinaṃ vṛṣāvartaṃ vṛṣanābhaṃ vṛṣadhvajam

07,173.030c vṛṣadarpaṃ vṛṣapatiṃ vṛṣaśṛṅgaṃ vṛṣarṣabham

07,173.031a vṛṣāṅkaṃ vṛṣabhodāraṃ vṛṣabhaṃ vṛṣabhekṣaṇam

07,173.031c vṛṣāyudhaṃ vṛṣaśaraṃ vṛṣabhūtaṃ maheśvaram

07,173.032a mahodaraṃ mahākāyaṃ dvīpicarmanivāsinam

07,173.032c lokeśaṃ varadaṃ muṇḍaṃ brahmaṇyaṃ brāhmaṇapriyam

07,173.033a triśūlapāṇiṃ varadaṃ khaḍgacarmadharaṃ prabhum

07,173.033c pinākinaṃ khaṇḍaparaśuṃ lokānāṃ patim īśvaram

07,173.033d*1451_01 niṣaṅginaṃ paraśuhastaṃ dharmāṇāṃ ca prakāśakam

07,173.033e prapadye śaraṇaṃ devaṃ śaraṇyaṃ cīravāsasam

07,173.034a namas tasmai sureśāya yasya vaiśravaṇaḥ sakhā

07,173.034c suvāsase namo nityaṃ suvratāya sudhanvine

07,173.034d*1452_01 ugrāyudhāya devāya suvratāya bhavāya ca

07,173.035a sruvahastāya devāya sukhadhanvāya dhanvine

07,173.035c dhanvantarāya dhanuṣe dhanvācāryāya dhanvine

07,173.036a ugrāyudhāya devāya namaḥ suravarāya ca

07,173.036c namo 'stu bahurūpāya namaś ca bahudhanvine

07,173.037a namo 'stu sthāṇave nityaṃ suvratāya sudhanvine

07,173.037c namo 'stu tripuraghnāya bhagaghnāya ca vai namaḥ

07,173.038a vanaspatīnāṃ pataye narāṇāṃ pataye namaḥ

07,173.038b*1453_01 mātṝṇāṃ pataye caiva gaṇānāṃ pataye namaḥ

07,173.038c apāṃ ca pataye nityaṃ yajñānāṃ pataye namaḥ

07,173.039a pūṣṇo dantavināśāya tryakṣāya varadāya ca

07,173.039c nīlakaṇṭhāya piṅgāya svarṇakeśāya vai namaḥ

07,173.040a karmāṇi caiva divyāni mahādevasya dhīmataḥ

07,173.040c tāni te kīrtayiṣyāmi yathāprajñaṃ yathāśrutam

07,173.041a na surā nāsurā loke na gandharvā na rākṣasāḥ

07,173.041c sukham edhanti kupite tasminn api guhāgatāḥ

07,173.041d*1454_01 dakṣasya yajamānasya vidhivat saṃbhṛtaṃ purā

07,173.042a vivyādha kupito yajñaṃ nirbhayas tu bhavas tadā

07,173.042c dhanuṣā bāṇam utsṛjya saghoṣaṃ vinanāda ca

07,173.043a te na śarma kutaḥ śāntiṃ lebhire sma surās tadā

07,173.043c vidrute sahasā yajñe kupite ca maheśvare

07,173.044a tena jyātalaghoṣeṇa sarve lokāḥ samākulāḥ

07,173.044c babhūvur vaśagāḥ pārtha nipetuś ca surāsurāḥ

07,173.045a āpaś cukṣubhire sarvāś cakampe ca vasuṃdharā

07,173.045c parvatāś ca vyaśīryanta diśo nāgāś ca mohitāḥ

07,173.046a andhāś ca tamasā lokā na prakāśanta saṃvṛtāḥ

07,173.046c jaghnivān saha sūryeṇa sarveṣāṃ jyotiṣāṃ prabhāḥ

07,173.047a cukruśur bhayabhītāś ca śāntiṃ cakrus tathaiva ca

07,173.047c ṛṣayaḥ sarvabhūtānām ātmanaś ca sukhaiṣiṇaḥ

07,173.048a pūṣāṇam abhyadravata śaṃkaraḥ prahasann iva

07,173.048c puroḍāśaṃ bhakṣayato daśanān vai vyaśātayat

07,173.049a tato niścakramur devā vepamānā natāḥ sma tam

07,173.049c punaś ca saṃdadhe dīptaṃ devānāṃ niśitaṃ śaram

07,173.049d*1455_01 sadhūmavisphuliṅgābhaṃ vidyuttoyadasaṃnibham

07,173.049d*1455_02 taṃ dṛṣṭvā tu surāḥ sarve praṇipatya maheśvaram

07,173.050a rudrasya yajñabhāgaṃ ca viśiṣṭaṃ te nv akalpayan

07,173.050c bhayena tridaśā rājañ śaraṇaṃ ca prapedire

07,173.051a tena caivātikopena sa yajñaḥ saṃdhitas tadā

07,173.051c yattāś cāpi surā āsan yattāś cādyāpi taṃ prati

07,173.052a asurāṇāṃ purāṇy āsaṃs trīṇi vīryavatāṃ divi

07,173.052c āyasaṃ rājataṃ caiva sauvarṇam aparaṃ mahat

07,173.053a āyasaṃ tārakākṣasya kamalākṣasya rājatam

07,173.053c sauvarṇaṃ paramaṃ hy āsīd vidyunmālina eva ca

07,173.054a na śaktas tāni maghavān bhettuṃ sarvāyudhair api

07,173.054c atha sarve 'marā rudraṃ jagmuḥ śaraṇam arditāḥ

07,173.055a te tam ūcur mahātmānaṃ sarve devāḥ savāsavāḥ

07,173.055b*1456_01 brahmadattavarā hy ete ghorās tripuravāsinaḥ

07,173.055b*1456_02 pīḍayanty adhikaṃ lokaṃ yasmāt te varadarpitāḥ

07,173.055b*1456_03 tvad ṛte devadeveśa nānyaḥ śaktaḥ kathaṃ cana

07,173.055b*1456_04 hantuṃ daityān mahādeva tvaṃ hantā ca suradviṣām

07,173.055c rudra raudrā bhaviṣyanti paśavaḥ sarvakarmasu

07,173.055e nipātayiṣyase cainān asurān bhuvaneśvara

07,173.056a sa tathoktas tathety uktvā devānāṃ hitakāmyayā

07,173.056b*1457_01 śalyam agniṃ ca vai kṛtvā puṅkhe somam apāṃ patim

07,173.056b*1457_02 sa kṛtvā dhanur oṃkāraṃ sāvitrīṃ jyāṃ maheśvaraḥ

07,173.056b*1457_03 hayāṃś ca caturo vedān sarvavedamayaṃ ratham

07,173.056b*1457_04 prajāpatiṃ rathaśreṣṭhe viniyujya sa sārathim

07,173.056b@025_0001 gandhamādanavindhyau ca kṛtvā vaṃśadhvajau haraḥ

07,173.056b@025_0002 pṛthvīṃ sasāgaravanāṃ rathaṃ kṛtvā tu śaṃkaraḥ

07,173.056b@025_0003 akṣaṃ kṛtvā tu nāgendraṃ śeṣaṃ nāgaṃ trilocanaḥ

07,173.056b@025_0004 cakraṃ kṛtvā tu candrārkau devadevaḥ pinākadhṛk

07,173.056b@025_0005 aṇī kṛtvailapatraṃ ca puṣpadantaṃ ca tryambakaḥ

07,173.056b@025_0006 yūpaṃ kṛtvā ca malayam avanāhaṃ ca takṣakam

07,173.056b@025_0007 yoktrāṅgāni ca catvāri kṛtvā śarvaḥ pratāpavān

07,173.056b@025_0008 vedān kṛtvātha caturaś caturo 'śvān maheśvaraḥ

07,173.056b@025_0009 upavedān khalīnāṃś ca kṛtvā lokatrayeśvaraḥ

07,173.056b@025_0010 gāyatrīṃ pragrahaṃ kṛtvā sāvitrīṃ ca maheśvaraḥ

07,173.056b@025_0011 kṛtvoṃkāraṃ pratodaṃ ca brahmāṇaṃ caiva sārathim

07,173.056b@025_0012 gāṇḍīvaṃ mandaraṃ kṛtvā guṇaṃ kṛtvā ca vāsukim

07,173.056b@025_0013 viṣṇuṃ śarottamaṃ kṛtvā śalyam agniṃ tathaiva ca

07,173.056b@025_0014 vāyuṃ kṛtvātha vājābhyāṃ puṅkhe vaivasvataṃ yamam

07,173.056b@025_0015 vidyut kṛtvātha niśrāṇaṃ meruṃ kṛtvātha vai dhvajam

07,173.056b@025_0016 āruhya sa rathaṃ divyaṃ sarvadevamayaṃ śivaḥ

07,173.056b@025_0017 tripurasya vadhārthāya sthāṇuḥ praharatāṃ varaḥ

07,173.056b@025_0018 asurāṇām antakaraḥ śrīmān atulavikramaḥ

07,173.056b@025_0019 stūyamānaḥ suraiḥ pārtha ṛṣibhiś ca tapodhanaiḥ

07,173.056b@025_0020 sthānaṃ māheśvaraṃ kṛtvā divyam apratimaṃ prabhuḥ

07,173.056c atiṣṭhat sthāṇubhūtaḥ sa sahasraṃ parivatsarān

07,173.057a yadā trīṇi sametāni antarikṣe purāṇi vai

07,173.057c triparvaṇā triśalyena tena tāni bibheda saḥ

07,173.058a purāṇi na ca taṃ śekur dānavāḥ prativīkṣitum

07,173.058c śaraṃ kālāgnisaṃyuktaṃ viṣṇusomasamāyutam

07,173.058d*1458_01 purāṇi dagdhavantaṃ taṃ devī yātā pravīkṣitum

07,173.058d*1459_01 mumoca bhagavāñ śaṃbhuḥ purāṇy ādiśya vīryavān

07,173.058d*1459_02 tato daityā mahābhāga saputrāḥ saparigrahāḥ

07,173.058d*1459_03 bhasmībhūtā durātmāno bhinnāś ca tripure purā

07,173.058d*1459_04 hatvā daityān mahādevaḥ sarvadevaiḥ sabhājitaḥ

07,173.058d*1459_05 ṛṣibhiḥ saṃstutaś caiva parāṃ mudam upāgamat

07,173.058d*1459_06 tato brahmā suraiḥ sārdhaṃ bṛhaspatipurogamaiḥ

07,173.058d*1459_07 stutim ārebhire kartuṃ bhinne tripuramandire

07,173.058d*1460_01 devyāḥ svayaṃvare vṛttaṃ śṛṇuṣvānyad dhanaṃjaya

07,173.059a bālam aṅkagataṃ kṛtvā svayaṃ pañcaśikhaṃ punaḥ

07,173.059c umā jijñāsamānā vai ko 'yam ity abravīt surān

07,173.059d*1461_01 asūyataś ca śakrasya vajreṇa prahariṣyataḥ

07,173.060a bāhuṃ savajraṃ śakrasya kruddhasyāstambhayat prabhuḥ

07,173.060b*1462_01 prahasya bhagavāṃs tūrṇaṃ sarvalokeśvaraḥ śivaḥ

07,173.060b*1462_02 tataḥ saṃstambhitabhujaḥ śakro devagaṇair vṛtaḥ

07,173.060b*1462_03 jagāma śaraṇaṃ tūrṇaṃ brahmāṇaṃ prabhum avyayam

07,173.060b*1462_04 te taṃ praṇamya śirasā procuḥ prāñjalayas tadā

07,173.060b*1462_05 kim apy aṅkagataṃ brahman pārvatyā bhūtam adbhutam

07,173.060b*1462_06 bālarūpadharaṃ dṛṣṭvā nāsmābhis tac ca lakṣitam

07,173.060b*1462_07 tasmāt tvāṃ praṣṭum icchāmo nirjitā yena vai vayam

07,173.060b*1462_08 ayudhyatā hi bālena līlayā sapuraṃdarāḥ

07,173.060b*1462_09 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā brahmā brahmavidāṃ varaḥ

07,173.060b*1462_10 dhyātvā sa śaṃbhuṃ bhagavān bālaṃ cāmitatejasam

07,173.060b*1462_11 uvāca bhagavān brahmā śakrādīṃś ca surottamān

07,173.060b*1462_12 carācarasya jagataḥ prabhuḥ sa bhagavān haraḥ

07,173.060b*1462_13 tasmāt parataraṃ nānyat kiṃ cid asti maheśvarāt

07,173.060b*1462_14 yo dṛṣṭo hy umayā sārdhaṃ yuṣmābhir amitadyutiḥ

07,173.060b*1462_15 sa pārvatyāḥ kṛte devaḥ kṛtavān bālarūpatām

07,173.060b*1462_16 te mayā sahitā yūyaṃ prapadyadhvaṃ tam eva hi

07,173.060c sa eṣa bhagavān devaḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ

07,173.060d*1463_01 evam uktā gatā devā yatra devo maheśvaraḥ

07,173.060d*1464_01 athānyena svarūpeṇa brahmā dṛṣṭvā tam avyayam

07,173.061a na saṃbubudhire cainaṃ devās taṃ bhuvaneśvaram

07,173.061c saprajāpatayaḥ sarve bālārkasadṛśaprabham

07,173.062a athābhyetya tato brahmā dṛṣṭvā ca sa maheśvaram

07,173.062c ayaṃ śreṣṭha iti jñātvā vavande taṃ pitāmahaḥ

07,173.062d*1465_00 brahmovāca

07,173.062d*1465_01 tvaṃ yajño bhuvanasyāsya tvaṃ gatis tvaṃ parāyaṇam

07,173.062d*1465_02 tvaṃ bhavas tvaṃ mahādevas tvaṃ dhāma paramaṃ padam

07,173.062d*1465_03 tvayā sarvam idaṃ vyāptaṃ jagat sthāvarajaṅgamam

07,173.062d*1465_04 bhagavan bhūtabhavyeśa lokanātha jagatpate

07,173.062d*1465_05 prasādaṃ kuru śakrasya tvayā krodhārditasya vai

07,173.062d*1465_05 vyāsa uvāca

07,173.062d*1465_06 padmayoner vacaḥ śrutvā tataḥ prīto maheśvaraḥ

07,173.062d*1465_07 prasādābhimukho bhūtvā cāṭṭahāsam athākarot

07,173.063a tataḥ prasādayām āsur umāṃ rudraṃ ca te surāḥ

07,173.063c abhavac ca punar bāhur yathāprakṛti vajriṇaḥ

07,173.064a teṣāṃ prasanno bhagavān sapatnīko vṛṣadhvajaḥ

07,173.064c devānāṃ tridaśaśreṣṭho dakṣayajñavināśanaḥ

07,173.065a sa vai rudraḥ sa ca śivaḥ so 'gniḥ śarvaḥ sa sarvavit

07,173.065c sa cendraś caiva vāyuś ca so 'śvinau sa ca vidyutaḥ

07,173.066a sa bhavaḥ sa ca parjanyo mahādevaḥ sa cānaghaḥ

07,173.066c sa candramāḥ sa ceśānaḥ sa sūryo varuṇaś ca saḥ

07,173.067a sa kālaḥ so 'ntako mṛtyuḥ sa yamo rātryahāni ca

07,173.067c māsārdhamāsā ṛtavaḥ saṃdhye saṃvatsaraś ca saḥ

07,173.068a sa ca dhātā vidhātā ca viśvātmā viśvakarmakṛt

07,173.068c sarvāsāṃ devatānāṃ ca dhārayaty avapur vapuḥ

07,173.069a sarvair devaiḥ stuto devaḥ saikadhā bahudhā ca saḥ

07,173.069c śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā

07,173.069d*1466_01 dve tanū tasya devasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ

07,173.069d*1466_02 ghorā cānyā śivā cānyā te tanū bahudhā punaḥ

07,173.069d*1466_03 ghorā tu yā tanus tasya so 'gnir vidyut sa bhāskaraḥ

07,173.069d*1466_04 somārdhaṃ punar evāsya āpo jyotīṃṣi candramāḥ

07,173.069d*1466_05 vedāṅgāḥ sopaniṣadaḥ purāṇādhyātmaniścayāḥ

07,173.069d*1466_06 yad atra paramaṃ guhyaṃ sa vai devo maheśvaraḥ

07,173.070a īdṛśaḥ sa mahādevo bhūyaś ca bhagavān ajaḥ

07,173.070c na hi sarve mayā śakyā vaktuṃ bhagavato guṇāḥ

07,173.070d*1467_01 api varṣasahasreṇa satataṃ pāṇḍunandana

07,173.071a sarvair grahair gṛhītān vai sarvapāpasamanvitān

07,173.071c sa mocayati suprītaḥ śaraṇyaḥ śaraṇāgatān

07,173.072a āyur ārogyam aiśvaryaṃ vittaṃ kāmāṃś ca puṣkalān

07,173.072c sa dadāti manuṣyebhyaḥ sa caivākṣipate punaḥ

07,173.073a sendrādiṣu ca deveṣu tasya caiśvaryam ucyate

07,173.073c sa caiva vyāhṛte loke manuṣyāṇāṃ śubhāśubhe

07,173.074a aiśvaryāc caiva kāmānām īśvaraḥ punar ucyate

07,173.074c maheśvaraś ca bhūtānāṃ mahatām īśvaraś ca saḥ

07,173.075a bahubhir bahudhā rūpair viśvaṃ vyāpnoti vai jagat

07,173.075c asya devasya yad vaktraṃ samudre tad atiṣṭhata

07,173.075d*1468_01 vaḍavāmukheti vikhyātaṃ pibat toyamayaṃ haviḥ

07,173.076a eṣa caiva śmaśāneṣu devo vasati nityaśaḥ

07,173.076c yajanty enaṃ janās tatra vīrasthāna itīśvaram

07,173.077a asya dīptāni rūpāṇi ghorāṇi ca bahūni ca

07,173.077c loke yāny asya kurvanti manuṣyāḥ pravadanti ca

07,173.078a nāmadheyāni lokeṣu bahūny atra yathārthavat

07,173.078c nirucyante mahattvāc ca vibhutvāt karmabhis tathā

07,173.079a vede cāsya samāmnātaṃ śatarudrīyam uttamam

07,173.079c nāmnā cānantarudreti upasthānaṃ mahātmanaḥ

07,173.080a sa kāmānāṃ prabhur devo ye divyā ye ca mānuṣāḥ

07,173.080c sa vibhuḥ sa prabhur devo viśvaṃ vyāpnuvate mahat

07,173.081a jyeṣṭhaṃ bhūtaṃ vadanty enaṃ brāhmaṇā munayas tathā

07,173.081c prathamo hy eṣa devānāṃ mukhād asyānalo 'bhavat

07,173.082a sarvathā yat paśūn pāti taiś ca yad ramate punaḥ

07,173.082c teṣām adhipatir yac ca tasmāt paśupatiḥ smṛtaḥ

07,173.083a nityena brahmacaryeṇa liṅgam asya yadā sthitam

07,173.083c mahayanti ca lokāś ca maheśvara iti smṛtaḥ

07,173.084a ṛṣayaś caiva devāś ca gandharvāpsarasas tathā

07,173.084c liṅgam asyārcayanti sma tac cāpy ūrdhvaṃ samāsthitam

07,173.084d*1469_01 urdhvaliṅgas tataś cokto bhagavān brāhmaṇaiḥ sadā

07,173.085a pūjyamāne tatas tasmin modate sa maheśvaraḥ

07,173.085c sukhī prītaś ca bhavati prahṛṣṭaś caiva śaṃkaraḥ

07,173.086a yad asya bahudhā rūpaṃ bhūtabhavyabhavatsthitam

07,173.086c sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva bahurūpas tataḥ smṛtaḥ

07,173.087a ekākṣo jājvalann āste sarvatokṣimayo 'pi vā

07,173.087c krodhād yaś cāviśal lokāṃs tasmāc charva iti smṛtaḥ

07,173.088a dhūmraṃ rūpaṃ ca yat tasya dhūrjaṭis tena ucyate

07,173.088c viśve devāś ca yat tasmin viśvarūpas tataḥ smṛtaḥ

07,173.089a tisro devīr yadā caiva bhajate bhuvaneśvaraḥ

07,173.089c dyām apaḥ pṛthivīṃ caiva tryambakaś ca tataḥ smṛtaḥ

07,173.090a samedhayati yan nityaṃ sarvārthān sarvakarmasu

07,173.090c śivam icchan manuṣyāṇāṃ tasmād eśa śivaḥ smṛtaḥ

07,173.091a sahasrākṣo 'yutākṣo vā sarvatokṣimayo 'pi vā

07,173.091c yac ca viśvaṃ mahat pāti mahādevas tataḥ smṛtaḥ

07,173.092a dahaty ūrdhvaṃ sthito yac ca prāṇotpattisthitaś ca yat

07,173.092c sthitaliṅgaś ca yan nityaṃ tasmāt sthāṇur iti smṛtaḥ

07,173.092d*1470_01 sūryācandramasor loke prakāśanty aṃśavaś ca ye

07,173.092d*1470_02 te keśāḥ saṃjñitās tasya vyomakeśas tataḥ smṛtaḥ

07,173.092d*1470_03 kapiḥ śreṣṭha iti prokto dharmaś ca vṛṣa ucyate

07,173.092d*1470_04 sa devadevo bhagavān kīrtyate vai vṛṣākapiḥ

07,173.092d*1470_05 brahmāṇam indraṃ varuṇaṃ yamaṃ dhanadam eva ca

07,173.092d*1470_06 nigṛhya harate yasmāt tasmād dhara iti smṛtaḥ

07,173.092d*1470_07 nimīlitābhyāṃ netrābhyāṃ bālyād devyā maheśvaraḥ

07,173.092d*1470_08 lalāṭe netram asṛjat tena tryakṣaḥ sa ucyate

07,173.092d*1470_09 bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca sarvaṃ sarvam aśeṣataḥ

07,173.092d*1470_10 bhava eṣa tato yasmād bhūtabhavyabhavodbhavaḥ

07,173.093a viṣamasthaḥ śarīreṣu samaś ca prāṇinām iha

07,173.093c sa vāyur viṣamastheṣu prāṇāpānaśarīriṣu

07,173.094a pūjayed vigrahaṃ yas tu liṅgaṃ vāpi samarcayet

07,173.094c liṅgaṃ pūjayitā nityaṃ mahatīṃ śriyam aśnute

07,173.095a ūrubhyām ardham āgneyaṃ somārdhaṃ ca śivā tanuḥ

07,173.095c ātmano 'rdhaṃ ca tasyāgniḥ somo 'rdhaṃ punar ucyate

07,173.096a taijasī mahatī dīptā devebhyaś ca śivā tanuḥ

07,173.096c bhāsvatī mānuṣeṣv asya tanur ghorāgnir ucyate

07,173.097a brahmacaryaṃ caraty eṣa śivā yāsya tanus tayā

07,173.097c yāsya ghoratarā mūrtiḥ sarvān atti tayeśvaraḥ

07,173.098a yan nirdahati yat tīkṣṇo yad ugro yat pratāpavān

07,173.098c māṃsaśoṇitamajjādo yat tato rudra ucyate

07,173.099a eṣa devo mahādevo yo 'sau pārtha tavāgrataḥ

07,173.099c saṃgrāme śātravān nighnaṃs tvayā dṛṣṭaḥ pinākadhṛk

07,173.099d*1471_01 sindhurājavadhārthāya pratijñāte tvayānagha

07,173.099d*1472_01 kṛṣṇena darśite svapne yas te śailendramūrdhani

07,173.100a eṣa vai bhagavān devaḥ saṃgrāme yāti te 'grataḥ

07,173.100c yena dattāni te 'strāṇi yais tvayā dānavā hatāḥ

07,173.101a dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ puṇyaṃ vedaiś ca saṃjñitam

07,173.101c devadevasya te pārtha vyākhyātaṃ śatarudriyam

07,173.102a sarvārthasādhakaṃ puṇyaṃ sarvakilbiṣanāśanam

07,173.102c sarvapāpapraśamanaṃ sarvaduḥkhabhayāpaham

07,173.102d*1473_01 aśvamedhasahasrasya rājasūyaśatasya ca

07,173.102d*1473_02 iṣṭasya phalam āpnoti durācāro 'pi mānavaḥ

07,173.102d*1473_03 gavāṃ koṭiśatasyāpi dānasya phalam aśnute

07,173.103a caturvidham idaṃ stotraṃ yaḥ śṛṇoti naraḥ sadā

07,173.103c vijitya sarvāñ śatrūn sa rudraloke mahīyate

07,173.104a caritaṃ mahātmano divyaṃ sāṃgrāmikam idaṃ śubham

07,173.104c paṭhan vai śatarudrīyaṃ śṛṇvaṃś ca satatotthitaḥ

07,173.104d*1474_01 yaḥ śṛṇoti naro bhaktyā yaś cāpi parikīrtayet

07,173.104d*1474_02 divā vā yadi vā rātrau brahmahatyāṃ vyapohati

07,173.105a bhakto viśveśvaraṃ devaṃ mānuṣeṣu tu yaḥ sadā

07,173.105c varān sa kāmāṃl labhate prasanne tryambake naraḥ

07,173.106a gaccha yudhyasva kaunteya na tavāsti parājayaḥ

07,173.106c yasya mantrī ca goptā ca pārśvatas te janārdanaḥ

07,173.107 saṃjaya uvāca

07,173.107a evam uktvārjunaṃ saṃkhye parāśarasutas tadā

07,173.107c jagāma bharataśreṣṭha yathāgatam ariṃdama

07,173.107d*1475_00 saṃjaya uvāca

07,173.107d*1475_01 yuddhaṃ kṛtvā mahāghoraṃ pañcāhāni mahābalaḥ

07,173.107d*1475_02 brāhmaṇo nihato rājan brahmalokam avāptavān

07,173.107d*1475_03 adhīte yat phalaṃ vede tad asminn api parvaṇi

07,173.107d*1475_04 kṣatriyāṇām abhīrūṇāṃ viśuddhaṃ khyāpyate yaśaḥ

07,173.107d*1476_01 ya idaṃ paṭhate parva śṛṇuyād vāpi nityaśaḥ

07,173.107d*1476_02 sa mucyate mahāpāpaiḥ kṛtair ghoraiś ca karmabhiḥ

07,173.107d*1477_01 idaṃ paṭhet sarvamahārthasaṃyutaṃ

07,173.107d*1477_02 raṇe jayaṃ pāṇḍavavṛṣṇisiṃhayoḥ

07,173.107d*1477_03 sadā śubhaṃ yaḥ śṛṇuyāt tathā naraḥ

07,173.107d*1477_04 sa mucyate pāpakaro 'pi karmabhiḥ

07,173.107d*1478_01 yajñāvāptir brāhmaṇasyeha nityaṃ

07,173.107d*1478_02 yuddhe nityaṃ kṣatriyāṇāṃ jayaś ca

07,173.107d*1478_03 śeṣau varṇau kāmam iṣṭaṃ labhete

07,173.107d*1478_04 putrān pautrān nityam iṣṭāṃs tathaiva

07,173.107d*1479_01 etad ākhyāya vai sūto rājñaḥ sarvaṃ tu saṃjayaḥ

07,173.107d*1479_02 prayātaḥ śibirāyaiva draṣṭuṃ karṇasya vaiśasam


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Droṇaparvan. Mahābhārata: Droṇaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D1F5-7