Mahābhārata: Virāṭaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Virataparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Virataparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.




Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

04,001.000*0001_001 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

04,001.000*0001_002 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

04,001.000*0002_001 dvaipāyanoṣṭhapuṭaniḥsṛtam aprameyaṃ

04,001.000*0002_002 puṇyaṃ pavitram atha pāpaharaṃ śivaṃ ca

04,001.000*0002_003 yo bhārataṃ samadhigacchati vācyamānaṃ

04,001.000*0002_004 kiṃ tasya puṣkarajalair abhiṣecanena

04,001.000*0002_005 tad eva lagnaṃ sudinaṃ tad eva

04,001.000*0002_006 tārābalaṃ candrabalaṃ tad eva

04,001.000*0002_007 grahāś ca sarve sumukhās tad eva

04,001.000*0002_008 lakṣmīpater aṅghriyugaṃ smared yadā

04,001.000*0002_009 bhāti sarveṣu śāstreṣu ratiḥ sarveṣu jantuṣu

04,001.000*0002_010 tāraṇaṃ sarvalokeṣu tena bhārata ucyate

04,001.000*0003_001 bhārataṃ bhānumā(me)nindur yadi na syur amī tra[yaḥ]

04,001.000*0003_002 tato 'jñānatamondha[sya] kāvasthā jagato [bha]vet

04,001.000*0004_001 vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam

04,001.000*0004_002 parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim

04,001.000*0004_003 vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave

04,001.000*0004_004 namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ

04,001.001 janamejaya uvāca

04,001.001a kathaṃ virāṭanagare mama pūrvapitāmahāḥ

04,001.001c ajñātavāsam uṣitā duryodhanabhayārditāḥ

04,001.001d@001_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,001.001d*0005_001 pativratā mahābhāgā satataṃ brahmavādinī

04,001.001d*0005_002 draupadī ca kathaṃ brahmann ajñātā duḥkhitāvasat

04,001.001d*0006_001 te ca brāhmaṇamukhyāś ca sūtāḥ paurogavaiḥ saha

04,001.001d*0006_002 ajñātavāsam avasan kathaṃ ca paricārakāḥ

04,001.001d@001_0001 dharmeṇa te 'bhyanujñātāḥ pāṇḍavāḥ satyavikramāḥ

04,001.001d@001_0002 ajñātavāsaṃ vatsyantaś channā varṣaṃ trayodaśam

04,001.001d@001_0003 upopaviśya vidvāṃsaḥ snātakāḥ saṃśitavratāḥ

04,001.001d@001_0004 ye tadbhaktā vasanti sma vanavāse tapasvinaḥ

04,001.001d@001_0005 tān abruvan mahātmānaḥ śiṣṭāḥ prāñjalayas tadā

04,001.001d@001_0006 abhyanujñāpayiṣyantas tadvivāsaṃ dhṛtavratāḥ

04,001.001d@001_0007 viditaṃ bhavatāṃ sarvaṃ dhārtarāṣṭrair yathā vayam

04,001.001d@001_0008 chadmanā hṛtarājyāś ca niḥsvāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ

04,001.001d@001_0009 uṣitāś ca vane vāsaṃ yathā dvādaśa vatsarān

04,001.001d@001_0010 bhavadbhir eva sahitā vanyāhārā dvijottamāḥ

04,001.001d@001_0011 ajñātavāsasamayaṃ śeṣaṃ varṣaṃ trayodaśam

04,001.001d@001_0012 tad vatsyāmo vayaṃ channās tad anujñātum arhatha

04,001.001d@001_0013 duryodhanaś ca duṣṭātmā karṇaś ca sahasaubalaḥ

04,001.001d@001_0014 jānanto viṣamaṃ kuryur asmāsv atyantavairiṇaḥ

04,001.001d@001_0015 yuktācārāś ca yuktāś ca kṣaye svasya janasya ca

04,001.001d@001_0016 durātmanāṃ hi kas teṣāṃ viśvāsaṃ gantum arhati

04,001.001d@001_0017 api nas tad bhaved bhūyo yad vayaṃ brāhmaṇaiḥ saha

04,001.001d@001_0018 samasteṣv eva rāṣṭreṣu svarājyaṃ sthāpayemahi

04,001.001d@001_0019 ity uktvā duḥkhaśokārtaḥ śucir dharmasutas tadā

04,001.001d@001_0020 saṃmūrchito 'bhavad rājā sāśrukaṇṭho yudhiṣṭhiraḥ

04,001.001d@001_0021 tam athāśvāsayan sarve brāhmaṇā bhrātṛbhiḥ saha

04,001.001d@001_0022 atha dhaumyo 'bravīd vākyaṃ mahārthaṃ nṛpatiṃ tadā

04,001.001d@001_0023 rājan vidvān bhavān dāntaḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ

04,001.001d@001_0024 naivaṃvidhāḥ pramuhyanti narāḥ kasyāṃ cid āpadi

04,001.001d@001_0025 devair apy āpadaḥ prāptāś channaiś ca bahubhis tadā

04,001.001d@001_0026 tatra tatra sapatnānāṃ nigrahārthaṃ mahātmabhiḥ

04,001.001d@001_0027 indreṇa niṣadhaṃ prāpya giriprasthāśrame tadā

04,001.001d@001_0028 channenoṣya kṛtaṃ karma dviṣatāṃ balanigrahe

04,001.001d@001_0029 diteḥ putrair hṛte rājye devarājo 'tiduḥkhitaḥ

04,001.001d@001_0030 brāhmaṇaṃ toṣayiṣyaṃś ca brahmarūpaṃ nidhāya ca

04,001.001d@001_0031 prasādād brahmaṇo rājan diteḥ putrān mahābalān

04,001.001d@001_0032 nirjitya tarasā śatrūn punar lokāñ jugopa ha

04,001.001d@001_0033 viṣṇunāśmagiriṃ prāpya tadādityāṃ nivatsyatā

04,001.001d@001_0034 garbhe vadhārthaṃ daityānām ajñātenoṣitaṃ ciram

04,001.001d@001_0035 proṣya vāmanarūpeṇa pracchannaṃ brahmacāriṇā

04,001.001d@001_0036 baler yathā hṛtaṃ rājyaṃ vikramais tac ca te śrutam

04,001.001d@001_0037 aurveṇa vasatā channam ūrau brahmarṣiṇā tadā

04,001.001d@001_0038 yat kṛtaṃ tāta lokeṣu tac ca sarvaṃ śrutaṃ tvayā

04,001.001d@001_0039 pracchannaṃ cāpi dharmajña hariṇā vṛtranigrahe

04,001.001d@001_0040 vajraṃ praviśya śakrasya yat kṛtaṃ tac ca te śrutam

04,001.001d@001_0041 hutāśanena yac cāpaḥ praviśya channam āsatā

04,001.001d@001_0042 vibudhānāṃ hitaṃ karma kṛtaṃ tac cāpi te śrutam

04,001.001d@001_0043 tathā vivasvatā tāta channenottamatejasā

04,001.001d@001_0044 nirdagdhāḥ śatravaḥ sarve vasatā gavi varṣaśaḥ

04,001.001d@001_0045 viṣṇunā vasatā cāpi gṛhe daśarathasya ca

04,001.001d@001_0046 daśagrīvo hataś channaṃ saṃyuge bhīmakarmaṇā

04,001.001d@001_0047 evam ete mahātmānaḥ pracchannās tatra tatra ha

04,001.001d@001_0048 ajayañ chātravān mukhyāṃs tathā tvam api jeṣyasi

04,001.001d@001_0049 iti dhaumyena dharmajño vākyaiḥ saṃpariharṣitaḥ

04,001.001d@001_0050 śāstrabuddhiḥ punar bhūtvā vyaṣṭambhata yudhiṣṭhiraḥ

04,001.001d@001_0051 athābravīn mahābāhur bhīmaseno mahābalaḥ

04,001.001d@001_0052 rājānaṃ balināṃ śreṣṭho girā saṃpariharṣayan

04,001.001d@001_0053 avekṣaya mahārāja tava gāṇḍīvadhanvanā

04,001.001d@001_0054 dharmānugatayā buddhyā na kiṃ cit sāhasaṃ kṛtam

04,001.001d@001_0055 sahadevo mayā nityaṃ nakulaś ca nivāritaḥ

04,001.001d@001_0056 śaktau vidhvaṃsane teṣāṃ śatrughnau bhīmavikramau

04,001.001d@001_0057 na vayaṃ vartma hāsyāmo yasmin yokṣyati no bhavān

04,001.001d@001_0058 tad vidhattāṃ bhavān sarvaṃ kṣipraṃ jeṣyāmahe parān

04,001.001d@001_0059 ity ukte bhīmasenena brāhmaṇāḥ paramāśiṣaḥ

04,001.001d@001_0060 prayujyāpṛcchya bharatān yathāsvān prayayur gṛhān

04,001.001d@001_0061 sarve vedavido mukhyā yatayo munayas tadā

04,001.001d@001_0062 āśīr uktvā yathānyāyaṃ punardarśanakāṅkṣiṇaḥ

04,001.001d@001_0063 te tu bhṛtyāś ca dūtāś ca śilpinaḥ paricārakāḥ

04,001.001d@001_0064 anujñāpya yathānyāyaṃ punardarśanakāṅkṣiṇaḥ

04,001.001d@001_0065 saha dhaumyena vidvāṃsas tathā te pañca pāṇḍavāḥ

04,001.001d@001_0066 utthāya prayayur vīrāḥ kṛṣṇām ādāya bhārata

04,001.001d@001_0067 krośamātram atikramya tasmād vāsān nimittataḥ

04,001.001d@001_0068 śvobhūte manujavyāghrāś channavāsārtham udyatāḥ

04,001.001d@001_0069 pṛthak śāstravidaḥ sarve sarve mantraviśāradāḥ

04,001.001d@001_0070 saṃdhivigrahakālajñā mantrāya samupāviśan

04,001.002 vaiśaṃpāyana uvāca

04,001.002*0007_001 yathā virāṭanagare tava pūrvapitāmahāḥ

04,001.002*0007_002 ajñātavāsam uṣitās tac chṛṇuṣva narādhipa

04,001.002*0008_001 nivṛttavanavāsās te satyasaṃdhā yaśasvinaḥ

04,001.002*0008_002 akurvata punar mantraṃ saha dhaumyena pāṇḍavāḥ

04,001.002*0008_003 athābravīd dharmarājaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,001.002*0008_004 bhrātṝn kṛṣṇāṃ ca saṃprekṣya dhaumyaṃ ca kurunandana

04,001.002a tathā tu sa varāṃl labdhvā dharmād dharmabhṛtāṃ varaḥ

04,001.002c gatvāśramaṃ brāhmaṇebhya ācakhyau sarvam eva tat

04,001.003a kathayitvā tu tat sarvaṃ brāhmaṇebhyo yudhiṣṭhiraḥ

04,001.003c araṇīsahitaṃ tasmai brāhmaṇāya nyavedayat

04,001.004a tato yudhiṣṭhiro rājā dharmaputro mahāmanāḥ

04,001.004c saṃnivartyānujān sarvān iti hovāca bhārata

04,001.005a dvādaśemāni varṣāṇi rāṣṭrād viproṣitā vayam

04,001.005b*0009_001 chadmanā hṛtarājyāś ca niḥsvāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ

04,001.005b*0009_002 uṣitāś ca vane kṛcchraṃ yathā dvādaśa vatsarān

04,001.005b*0009_003 ajñātacaryāṃ vatsyāma channā varṣaṃ trayodaśam

04,001.005c trayodaśo 'yaṃ saṃprāptaḥ kṛcchraḥ paramadurvasaḥ

04,001.005d*0010_001 saṃvatsaram imaṃ yatra viharema nirāmayam

04,001.006a sa sādhu kaunteya ito vāsam arjuna rocaya

04,001.006b*0011_001 abuddhā dhārtarāṣṭrāṇāṃ sahitāḥ saha kṛṣṇayā

04,001.006b*0012_001 saṃvatsaram idaṃ yatra vicarāma yathāsukham

04,001.006c yatremā vasatīḥ sarvā vasemāviditāḥ paraiḥ

04,001.007 arjuna uvāca

04,001.007a tasyaiva varadānena dharmasya manujādhipa

04,001.007c ajñātā vicariṣyāmo narāṇāṃ bharatarṣabha

04,001.008a kiṃ tu vāsāya rāṣṭrāṇi kīrtayiṣyāmi kāni cit

04,001.008c ramaṇīyāni guptāni teṣāṃ kiṃ cit sma rocaya

04,001.009a santi ramyā janapadā bahvannāḥ paritaḥ kurūn

04,001.009c pāñcālāś cedimatsyāś ca śūrasenāḥ paṭaccarāḥ

04,001.009e daśārṇā navarāṣṭraṃ ca mallāḥ śālvā yugaṃdharāḥ

04,001.009f*0013_001 kuntirāṣṭraṃ ca vistīrṇaṃ surāṣṭrāvantayas tathā

04,001.009f*0014_001 virāṭanagaraṃ cāpi śrūyate śatrukarśana

04,001.009f*0014_002 ramaṇīyaṃ janākīrṇaṃ subhikṣaṃ sphītam eva ca

04,001.009f*0014_003 nānārāṣṭrāṇi cānyāni śrūyante subahūny api

04,001.010a eteṣāṃ katamo rājan nivāsas tava rocate

04,001.010c vatsyāmo yatra rājendra saṃvatsaram imaṃ vayam

04,001.010d*0015_001 yatra te rocate rājaṃs tatra gacchāmahe vayam

04,001.010d*0015_002 katamasmiñ janapade mahārāja nivatsyasi

04,001.010d*0016_001 mā viṣāde manaḥ kuryād rājyabhraṃśa iti kva cit

04,001.011 yudhiṣṭhira uvāca

04,001.011a evam etan mahābāho yathā sa bhagavān prabhuḥ

04,001.011c abravīt sarvabhūteśas tat tathā na tad anyathā

04,001.012a avaśyaṃ tv eva vāsārthaṃ ramaṇīyaṃ śivaṃ sukham

04,001.012c saṃmantrya sahitaiḥ sarvair draṣṭavyam akutobhayam

04,001.012d*0017_001 deśaḥ puṇyaḥ samuddiṣṭaḥ sarvabādhāvivarjitaḥ

04,001.012d*0018_001 yasya yasya vaco hīdaṃ samaharṣata pāṇḍavān

04,001.013a matsyo virāṭo balavān abhirakṣet sa pāṇḍavān

04,001.013c dharmaśīlo vadānyaś ca vṛddhaś ca sumahādhanaḥ

04,001.013d*0019_001 guṇavāṃl lokavikhyāto dṛḍhabhaktir viśāradaḥ

04,001.013d*0019_002 tatra me rocate pārtha matsyarājāntike 'nagha

04,001.014a virāṭanagare tāta saṃvatsaram imaṃ vayam

04,001.014c kurvantas tasya karmāṇi vihariṣyāma bhārata

04,001.015a yāni yāni ca karmāṇi tasya śakṣyāmahe vayam

04,001.015c kartuṃ yo yat sa tat karma bravītu kurunandanāḥ

04,001.016 arjuna uvāca

04,001.016a naradeva kathaṃ karma rāṣṭre tasya kariṣyasi

04,001.016c virāṭanṛpateḥ sādho raṃsyase kena karmaṇā

04,001.016d*0020_001 akliṣṭaveṣadhārī ca dhārmiko hy anasūyakaḥ

04,001.016d*0020_002 na tavābhyucitaṃ karma nṛśaṃsaṃ nāpi kaitavam

04,001.016d*0020_003 satyavāg asi yājñīko lobhakrodhavivarjitaḥ

04,001.017a mṛdur vadānyo hrīmāṃś ca dhārmikaḥ satyavikramaḥ

04,001.017c rājaṃs tvam āpadā kliṣṭaḥ kiṃ kariṣyasi pāṇḍava

04,001.018a na duḥkham ucitaṃ kiṃ cid rājan veda yathā janaḥ

04,001.018c sa imām āpadaṃ prāpya kathaṃ ghorāṃ tariṣyasi

04,001.018d*0021_001 arjunenaivam uktas tu pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ

04,001.019 yudhiṣṭhira uvāca

04,001.019a śṛṇudhvaṃ yat kariṣyāmi karma vai kurunandanāḥ

04,001.019c virāṭam anusaṃprāpya rājānaṃ puruṣarṣabham

04,001.020a sabhāstāro bhaviṣyāmi tasya rājño mahātmanaḥ

04,001.020c kaṅko nāma dvijo bhūtvā matākṣaḥ priyadevitā

04,001.021a vaiḍūryān kāñcanān dāntān phalair jyotīrasaiḥ saha

04,001.021c kṛṣṇākṣāṃl lohitākṣāṃś ca nirvartsyāmi manoramān

04,001.021d*0022_001 ariṣṭān rājagoliṅgān darśanīyān suvarcasaḥ

04,001.021d*0022_002 lohitāṃś cāśmagarbhāṃś ca santi tāta dhanāni me

04,001.021d*0022_003 darśanīyān sabhānandān kuśalaiḥ sādhu niṣṭhitān

04,001.021d*0022_004 apy etān pāṇinā spṛṣṭvā saṃprahṛṣyanti mānavāḥ

04,001.021d*0022_005 tān vikīrya same deśe ramaṇīye vipāṃsule

04,001.021d*0022_006 deviṣyāmi yathākāmaṃ sa vihāro bhaviṣyati

04,001.021d*0023_001 kaṅko nāmnā parivrāṭ ca virāṭasya sabhāsadaḥ

04,001.021d*0023_002 jyotiṣe śakunajñāne nimitte cākṣakauśale

04,001.021d*0023_003 brāhmo vedo mayādhīto vedāṅgāni ca sarvaśaḥ

04,001.021d*0023_004 dharmakāmārthamokṣeṣu nītiśāstreṣu pāragaḥ

04,001.021d*0023_005 pṛṣṭo 'haṃ kathayiṣyāmi rājñaḥ priyahitaṃ vacaḥ

04,001.021d*0024_001 virāṭanagare channa evaṃyuktaḥ sadā vase

04,001.021d*0025_001 virāṭarājaṃ ramayan sāmātyaṃ sahabāndhavam

04,001.021d*0025_002 na ca māṃ vetsyate kaś cit toṣayiṣye ca taṃ nṛpam

04,001.022a āsaṃ yudhiṣṭhirasyāhaṃ purā prāṇasamaḥ sakhā

04,001.022c iti vakṣyāmi rājānaṃ yadi mām anuyokṣyate

04,001.023a ity etad vo mayākhyātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,001.023b*0026_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,001.023b*0026_001 evaṃ nirdiśya cātmānaṃ niḥśvasann uṣṇam ārtijam

04,001.023b*0026_002 vimuñcann aśru netrābhyāṃ bhīmasenam uvāca ha

04,001.023b*0027_000 yudhiṣṭhiraḥ

04,001.023b*0027_001 bhīmasena kathaṃ karma tasya rāṣṭre kariṣyasi

04,001.023b*0027_002 hatvā krodhavaśāṃs tāta parvate gandhamādane

04,001.023b*0027_003 yakṣān krodhābhitāmrākṣān rākṣasāṃś cātipauruṣān

04,001.023b*0027_004 prādāḥ pāñcālakanyāyai padmāni subahūny api

04,001.023b*0027_005 bakaṃ rākṣasarājānaṃ bhīṣaṇaṃ puruṣādakam

04,001.023b*0027_006 jaghnivān asi kaunteya brāhmaṇārtham ariṃdama

04,001.023b*0027_007 kṣemā cābhayasaṃvītā saikacakrā tvayā kṛtā

04,001.023b*0027_008 hiḍimbaṃ ca mahāvīryaṃ kimmīraṃ cātipauruṣam

04,001.023b*0027_009 tvayā hatvā mahābāho vanaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtam

04,001.023b*0027_010 āpadaṃ cāpi saṃprāptā draupadī cāruhāsinī

04,001.023b*0027_011 jaṭāsuravadhaṃ kṛtvā vayaṃ ca parimokṣitāḥ

04,001.023b*0027_012 matsyarājāntike tāta vīryapūrṇo 'ty amarṣaṇaḥ

04,001.023b*0027_013 vṛkodara virāṭasya balavān durbalīyasaḥ

04,001.023b*0027_014 samīpe nagare tasya

04,001.023b*0028_001 madhye nivāsaṃ bhīmasya duṣkaraṃ tasya bhūpateḥ

04,001.023c vṛkodara virāṭe tvaṃ raṃsyase kena karmaṇā

04,001.023d*0029_001 śrutvā sa devo naradevakarma

04,001.023d*0029_002 prapūjya vākyaṃ tam uvāca dhīmān

04,001.023d*0029_003 svakarmayuktaṃ ca hitaṃ ca kāle

04,001.023d*0029_004 vimṛśyavāgmī pravihāya cintām

04,002.001 bhīma uvāca

04,002.001a paurogavo bruvāṇo 'haṃ ballavo nāma nāmataḥ

04,002.001c upasthāsyāmi rājānaṃ virāṭam iti me matiḥ

04,002.001d*0030_001 rasān nānāvidhāṃś cāpi svāduvan madhurāṃs tathā

04,002.002a sūpān asya kariṣyāmi kuśalo 'smi mahānase

04,002.002c kṛtapūrvāṇi yair asya vyañjanāni suśikṣitaiḥ

04,002.002e tān apy abhibhaviṣyāmi prītiṃ saṃjanayann aham

04,002.002f*0031_001 pūrvam aprāśitāṃs tena kartāsmi saguṇānvitān

04,002.002f*0031_002 svādu vyañjanam āsvādya manye prīto bhaviṣyati

04,002.002f*0032_001 kṛtakṛtyā hi ye tasya bhaviṣyanti suśikṣitāḥ

04,002.003a āhariṣyāmi dārūṇāṃ nicayān mahato 'pi ca

04,002.003c tat prekṣya vipulaṃ karma rājā prīto bhaviṣyati

04,002.003d*0033_001 amānuṣāṇi kurvāṇaṃ tāni karmāṇi bhārata

04,002.003d*0033_002 rājñas tasya paripreṣyā maṃsyante māṃ yathā nṛpam

04,002.003d*0033_003 bhakṣyānnarasapānānāṃ bhaviṣyāmi tatheśvaraḥ

04,002.003d*0034_001 dvipān siṃhān haniṣyāmi krīḍārthaṃ tasya pārthiva

04,002.003d*0034_002 yodhān anyān haniṣyāmi prītiṃ tasya vivardhayan

04,002.004a dvipā vā balino rājan vṛṣabhā vā mahābalāḥ

04,002.004c vinigrāhyā yadi mayā nigrahīṣyāmi tān api

04,002.004d*0035_001 vṛṣo vā mahiṣo vāpi nāgo vā ṣāṣṭihāyanaḥ

04,002.004d*0035_002 siṃho vyāghro yadā cāsya grahītavyo bhaviṣyati

04,002.004d*0035_003 tān sarvān durgrahān anyair āśīviṣaviṣopamān

04,002.004d*0035_004 balād ahaṃ grahīṣyāmi matsyarājasya paśyataḥ

04,002.005a ye ca ke cin niyotsyanti samājeṣu niyodhakāḥ

04,002.005b*0036_001 ye ca tasya mahāmallāḥ samareṣv aparājitāḥ

04,002.005b*0036_002 kṛtapratāpā bahuśo rājñaḥ prātyayikā bale

04,002.005b*0036_003 raṅgopajīvinaḥ sārāḥ pareṣāṃ ca bhayāvahāḥ

04,002.005c tān ahaṃ nihaniṣyāmi prītiṃ tasya vivardhayan

04,002.006a na tv etān yudhyamānān vai haniṣyāmi kathaṃ cana

04,002.006b*0037_001 tathaitān yudhyamāno 'haṃ nihaniṣyāmi sarvaśaḥ

04,002.006c tathaitān pātayiṣyāmi yathā yāsyanti na kṣayam

04,002.006d*0038_001 ārālikā vā sūdā vā ye 'sya yuktā mahānase

04,002.006d*0038_002 tān ahaṃ prīṇayiṣyāmi manuṣyān svena karmaṇā

04,002.007a ārāliko govikartā sūpakartā niyodhakaḥ

04,002.007c āsaṃ yudhiṣṭhirasyāham iti vakṣyāmi pṛcchataḥ

04,002.008a ātmānam ātmanā rakṣaṃś cariṣyāmi viśāṃ pate

04,002.008b*0039_001 virāṭanagare channo matsyarājasamīpataḥ

04,002.008c ity etat pratijānāmi vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,002.009 yudhiṣṭhira uvāca

04,002.009a yam agnir brāhmaṇo bhūtvā samāgacchan nṛṇāṃ varam

04,002.009c didhakṣuḥ khāṇḍavaṃ dāvaṃ dāśārhasahitaṃ purā

04,002.010a mahābalaṃ mahābāhum ajitaṃ kurunandanam

04,002.010c so 'yaṃ kiṃ karma kaunteyaḥ kariṣyati dhanaṃjayaḥ

04,002.011a yo 'yam āsādya taṃ dāvaṃ tarpayām āsa pāvakam

04,002.011c vijityaikarathenendraṃ hatvā pannagarākṣasān

04,002.011d*0040_001 vāsukeḥ sarparājasya svasāraṃ hṛtavāṃś ca yaḥ

04,002.011e śreṣṭhaḥ pratiyudhāṃ nāma so 'rjunaḥ kiṃ kariṣyati

04,002.011f*0041_001 parvatānāṃ ca himavān kurukṣetraṃ ca tīrthataḥ

04,002.011f*0041_002 grahāṇām api śītāṃśur garuḍaḥ pakṣiṇām api

04,002.011f*0041_003 vāyur balavatāṃ śreṣṭhas tāpaso bhṛgusattamaḥ

04,002.012a sūryaḥ pratapatāṃ śreṣṭho dvipadāṃ brāhmaṇo varaḥ

04,002.012c āśīviṣaś ca sarpāṇām agnis tejasvināṃ varaḥ

04,002.013a āyudhānāṃ varo varjaḥ kakudmī ca gavāṃ varaḥ

04,002.013c hradānām udadhiḥ śreṣṭhaḥ parjanyo varṣatāṃ varaḥ

04,002.014a dhṛtarāṣṭraś ca nāgānāṃ hastiṣv airāvato varaḥ

04,002.014c putraḥ priyāṇām adhiko bhāryā ca suhṛdāṃ varā

04,002.014d*0042_001 mātā gurūṇāṃ pravarā varṣatāṃ jalado varaḥ

04,002.015a yathaitāni viśiṣṭāni jātyāṃ jātyāṃ vṛkodara

04,002.015c evaṃ yuvā guḍākeśaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām

04,002.016a so 'yam indrād anavaro vāsudevāc ca bhārata

04,002.016c gāṇḍīvadhanvā śvetāśvo bībhatsuḥ kiṃ kariṣyati

04,002.017a uṣitvā pañca varṣāṇi sahasrākṣasya veśmani

04,002.017b*0043_001 brahmacaryavrate yuktaḥ sarvāstreṣūdyato 'bhavat

04,002.017b*0044_001 astrayogaṃ samājñāya svavīryān mānuṣādbhutam

04,002.017c divyāny astrāṇy avāptāni devarūpeṇa bhāsvatā

04,002.018a yaṃ manye dvādaśaṃ rudram ādityānāṃ trayodaśam

04,002.018b*0045_001 vasūnāṃ navamaṃ manye grahāṇāṃ daśamaṃ tathā

04,002.018c yasya bāhū samau dīrghau jyāghātakaṭhinatvacau

04,002.018e dakṣiṇe caiva savye ca gavām iva vahaḥ kṛtaḥ

04,002.019a himavān iva śailānāṃ samudraḥ saritām iva

04,002.019c tridaśānāṃ yathā śakro vasūnām iva havyavāṭ

04,002.019d*0046_001 grahāṇām iva vai sūryo nakṣatrāṇāṃ niśākaraḥ

04,002.019d*0046_002 meruḥ sarvagirīṇāṃ ca sarpāṇām iva vāsukiḥ

04,002.020a mṛgāṇām iva śārdūlo garuḍaḥ patatām iva

04,002.020c varaḥ saṃnahyamānānām arjunaḥ kiṃ kariṣyati

04,002.020d*0047_000 yudhiṣṭhiraḥ

04,002.020d*0047_001 (9ab) agnir brāhmaṇarūpeṇa pracchanno 'nnam ayācata

04,002.020d*0047_002 (9c) mahāśanaṃ brāhmaṇaṃ māṃ pramuñcārjuna khāṇḍave

04,002.020d*0047_003 saṃśuśruve ca dharmātmā yas tam arthaṃ cakāra ha

04,002.020d*0047_004 tasmai brāhmaṇarūpāya hutāśāya mahāyaśāḥ

04,002.020d*0047_005 yas tu devān manuṣyāṃś ca sarvāś caikaratho 'jayat

04,002.020d*0047_006 (16cd) sa bhīmadhanvā śvetāśvaḥ pāṇḍavaḥ kiṃ kariṣyati

04,002.020d*0047_007 āśīviṣasamasparśo nāgānām iva vāsukiḥ

04,002.020d*0047_008 (12cd) dṛṣṭīviṣa ivāhīnām agnis tejasvinām iva

04,002.020d*0047_009 (19ab) samudra iva sindhūnāṃ śailānāṃ himavān iva

04,002.020d*0047_010 (19c) mahendra iva devānāṃ dānavānāṃ balir yathā

04,002.020d*0047_011 supratīko gajānāṃ ca yugyānāṃ turago yathā

04,002.020d*0047_012 (20a) kubera iva yakṣāṇāṃ mṛgāṇāṃ kesarī yathā

04,002.020d*0047_013 rākṣasānāṃ daśagrīvo daityānām iva śambaraḥ

04,002.020d*0047_014 rudrāṇām iva kāpālī viṣṇur balavatām iva

04,002.020d*0047_015 roṣāmarṣasamāyukto bhujaṃgānāṃ ca takṣakaḥ

04,002.020d*0047_016 (20b) vāyuvegabaloddhūto garuḍaḥ patatām iva

04,002.020d*0047_017 (12ab) tapatām iva cādityaḥ prajānāṃ brāhmaṇo yathā

04,002.020d*0047_018 (13cd) hradānām iva pātālaṃ parjanyo dadatām iva

04,002.020d*0047_019 (13ab) āyudhānāṃ varo vajraḥ kakudmāṃś ca gavāṃ varaḥ

04,002.020d*0047_020 (14ab) dhṛtarāṣṭraś ca nāgānāṃ hastiṣv airāvato varaḥ

04,002.020d*0047_021 (14cd) putraḥ priyāṇām adhiko bhāryā ca suhṛdāṃ varā

04,002.020d*0047_022 girīṇāṃ pravaro merur devānāṃ madhusūdanaḥ

04,002.020d*0047_023 grahāṇāṃ pravaraś candraḥ sarasāṃ mānaso varaḥ

04,002.020d*0047_024 (15ab) yathaitāni viśiṣṭāni svasyāṃ jātyāṃ vṛkodara

04,002.020d*0047_025 (15cd) evaṃ yuvā guḍākeśaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām

04,002.020d*0047_026 (16ab) so 'yam indrād anavamo vāsudevāc ca bhārata

04,002.020d*0047_027 (17ab) uṣitvā pañca varṣāṇi sahasrākṣasya veśmani

04,002.020d*0047_028 brahmacārī vrate yuktaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,002.020d*0047_029 (17cd) avāpa cāstram asrajñaḥ sarvaṃ sarvajñasaṃmataḥ

04,002.020d*0047_030 kṣipraṃ cāṇuṃ ca citraṃ ca dhruvaṃ ca vadatāṃ varaḥ

04,002.020d*0047_031 anujñātaḥ surendreṇa punaḥ pratyāgato mahīm

04,002.020d*0047_032 dhārtarāṣṭravināśāya pāṇḍavānāṃ jayāya ca

04,002.020d*0047_033 (18ab) yaṃ manye dvādaśaṃ rudram ādityānāṃ trayodaśam

04,002.020d*0047_034 (18cd) yasya dīrghau samau bāhū jyāghātena kiṇīkṛtau

04,002.020d*0047_035 (18ef) dakṣiṇaṃ caiva savyaṃ ca vāhāv anaḍuho yathā

04,002.020d*0047_036 talāṅgulitrābhyucitau nāgarājakaropamau

04,002.020d*0047_037 śyāmo yuvā guḍākeśo darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ

04,002.020d*0047_038 (16cd) gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kirīṭī vānaradhvajaḥ

04,002.020d*0047_039 kiṃrūpadhārī kiṃkarmā kiṃceṣṭaḥ kiṃparākramaḥ

04,002.020d*0047_040 (20cd) bībhatsur bhīmadhanvā ca kiṃ kariṣyati cārjunaḥ

04,002.020d*0047_041 kuntīputro virāṭasya raṃsyate kena karmaṇā

04,002.020d*0048_001 gandharvāṇāṃ citrarathaḥ siddhānāṃ kapilo yathā

04,002.020d*0049_001 janau parighasaṃkāśau sadā mṛdutarau śubhau

04,002.020d*0050_001 vāsudevasamau loke yaśasā vikrameṇa ca

04,002.020d*0051_001 so 'yaṃ rājño virāṭasya bhavane bharatarṣabha

04,002.020d*0052_001 arjuna tvaṃ kathaṃ karma tasya rāṣṭre cariṣyasi

04,002.021 arjuna uvāca

04,002.021a pratijñāṃ ṣaṇḍhako 'smīti kariṣyāmi mahīpate

04,002.021c jyāghātau hi mahāntau me saṃvartuṃ nṛpa duṣkarau

04,002.021d*0053_001 śapto 'ham āsaṃ pūrvaṃ vai urvaśyā kāraṇāntare

04,002.021d*0054_001 tac chāpaṃ prerayan rājan vihariṣyāmi bhārata

04,002.021d*0055_001 imau kiṇīkṛtau bāhū jyāghātatalapīḍanāt

04,002.021d*0055_002 nityaṃ kañcukasaṃchannau nānyathā goptum utsahe

04,002.021d*0056_001 kiṃ tu kāryavaśād etad ācariṣyāmi kutsitam

04,002.021d*0057_001 bāhū me bharataśreṣṭha mahāvyañjanalakṣitau

04,002.021d*0058_001 valayaiś chādayiṣyāmi bāhū kiṇakṛtāvimau

04,002.021d*0059_001 pinaddhakambuḥ pāṇibhyāṃ tṛtīyāṃ prakṛtiṃ gataḥ

04,002.021d*0060_001 so 'haṃ klaibyena veṣeṇa ṣaṇḍhako 'ham iti bruvan

04,002.022a karṇayoḥ pratimucyāhaṃ kuṇḍale jvalanopame

04,002.022c veṇīkṛtaśirā rājan nāmnā caiva bṛhannaḍā

04,002.023a paṭhann ākhyāyikāṃ nāma strībhāvena punaḥ punaḥ

04,002.023c ramayiṣye mahīpālam anyāṃś cāntaḥpure janān

04,002.024a gītaṃ nṛttaṃ vicitraṃ ca vāditraṃ vividhaṃ tathā

04,002.024c śikṣayiṣyāmy ahaṃ rājan virāṭabhavane striyaḥ

04,002.024d*0061_001 strībhāvasamudācāro nṛttagītakathāśrayaiḥ

04,002.025a prajānāṃ samudācāraṃ bahu karmakṛtaṃ vadan

04,002.025c chādayiṣyāmi kaunteya māyayātmānam ātmanā

04,002.026a yudhiṣṭhirasya gehe 'smi draupadyāḥ paricārikā

04,002.026c uṣitāsmīti vakṣyāmi pṛṣṭo rājñā ca bhārata

04,002.026d*0062_001 urvaśyā api śāpena prāpto 'smi nṛpa ṣaṇḍatām

04,002.026d*0062_002 śakraprasādān mukto 'haṃ varṣāṇāṃ tu trayodaśam

04,002.027a etena vidhinā channaḥ kṛtakena yathā nalaḥ

04,002.027c vihariṣyāmi rājendra virāṭabhavane sukham

04,002.027d*0063_001 ity evam uktvā puruṣapravīras

04,002.027d*0063_002 tadārjuno dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ

04,002.027d*0063_003 vākyaṃ tadāsau virarāma bhūyo

04,002.027d*0063_004 nṛpo 'paraṃ bhrātaram ābabhāṣe

04,003.001 yudhiṣṭhira uvāca

04,003.001a kiṃ tvaṃ nakula kurvāṇas tatra tāta cariṣyasi

04,003.001b*0064_001 karma tattvaṃ samācakṣva rāṣṭre tasya mahīpateḥ

04,003.001b*0065_001 tvatsamo rūpasaṃpanno na paśyāmi mahītale

04,003.001b*0066_001 īdṛśīm āpadaṃ prāpya kathaṃ tatra nivatsyasi

04,003.001b*0067_001 aduḥkhārhaś ca bālaś ca lālitaś cāpi nityaśaḥ

04,003.001b*0068_001 so 'yam ārtaś ca śāntaś ca kiṃ nu rocayitā tv iha

04,003.001b*0069_001 sa tvaṃ mṛduś ca śūraś ca kiṃ nu te rocate tv iha

04,003.001c sukumāraś ca śūraś ca darśanīyaḥ sukhocitaḥ

04,003.002 nakula uvāca

04,003.002a aśvabandho bhaviṣyāmi virāṭanṛpater aham

04,003.002b*0070_001 sarvathā jñānasaṃpannaḥ kuśalaḥ parirakṣaṇe

04,003.002c granthiko nāma nāmnāhaṃ karmaitat supriyaṃ mama

04,003.002d*0071_001 dāmagranthīti vikhyātaḥ kuśalo dāmakarmaṇi

04,003.002d*0071_002 na mā paribhaviṣyanti janā jātu hi karhi cit

04,003.003a kuśalo 'smy aśvaśikṣāyāṃ tathaivāśvacikitsite

04,003.003c priyāś ca satataṃ me 'śvāḥ kururāja yathā tava

04,003.003d*0072_001 naduṣṭāś ca bhaviṣyanti kiśorā vaḍavā api

04,003.003d*0072_002 naduṣṭāś ca bhaviṣyanti pṛṣṭheṣu ca ratheṣu ca

04,003.003d*0074_001 na māṃ paribhaviṣyanti kiśorā vaḍavās tathā

04,003.003d*0074_002 naduṣṭāś ca bhaviṣyanti pṛṣṭhe dhuri ca madgatāḥ

04,003.004a ye mām āmantrayiṣyanti virāṭanagare janāḥ

04,003.004c tebhya evaṃ pravakṣyāmi vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,003.004d*0073_001 purā yudhiṣṭhirasyāhaṃ hayaṅgo bharatarṣabha

04,003.004d*0075_001 pāṇḍavānāṃ narendrāṇām aśvapālo 'tiśobhanaḥ

04,003.004d*0076_001 pāṇḍavena purā tāta aśveṣv adhikṛtaḥ purā

04,003.004d*0077_001 yudhiṣṭhirasyāśvabandho veda māṃ teṣu teṣv aham

04,003.004d*0077_002 paribhramann ihāyātas tava matsyapate puram

04,003.004d*0078_001 virāṭanagare channaś cariṣyāmi mahīpate

04,003.005 yudhiṣṭhira uvāca

04,003.005*0084_001 bṛhaspatisamo buddhyā naye cośanasā samaḥ

04,003.005*0084_002 mantrair nānāvidhair nītaḥ pathyaiḥ supariniṣṭhitaiḥ

04,003.005*0084_003 supraṇītaiḥ sumārgastho rājatantram apālayat

04,003.005*0084_004 na cāsya calitaṃ kiṃ cid dadṛśus tadvido janāḥ

04,003.005*0084_005 sunītanāyī śūraś ca sarvamantraviśāradaḥ

04,003.005*0084_006 adhikaṃ mātur asmākaṃ kuntyāḥ priyataraḥ sadā

04,003.005a sahadeva kathaṃ tasya samīpe vihariṣyasi

04,003.005b*0085_001 mādrīputra virāṭasya raṃsyase kena karmaṇā

04,003.005c kiṃ vā tvaṃ tāta kurvāṇaḥ pracchanno vicariṣyasi

04,003.005d*0086_001 varṣaṃ virāṭanagare bahuvyālasamāvṛte

04,003.006 sahadeva uvāca

04,003.006a gosaṃkhyātā bhaviṣyāmi virāṭasya mahīpateḥ

04,003.006c pratiṣeddhā ca dogdhā ca saṃkhyāne kuśalo gavām

04,003.007a tantipāla iti khyāto nāmnā viditam astu te

04,003.007b*0087_001 abhimānāt tu māṃ rājan pravadiṣyanti pāṇḍavāḥ

04,003.007b*0088_001 arogā bahulā puṣṭāḥ kṣīravatyo bahuprajāḥ

04,003.007b*0088_002 niṣpannasattvāḥ subhṛtā vyapetajvarakilbiṣāḥ

04,003.007b*0088_003 naṣṭacorabhayā nityaṃ vyādhivyāghravivarjitāḥ

04,003.007b*0088_004 gāvaḥ susukhitā rājan nirudvignā nirāmayāḥ

04,003.007b*0088_005 bhaviṣyanti mayā guptā virāṭapaśavo nṛpa

04,003.007c nipuṇaṃ ca cariṣyāmi vyetu te mānaso jvaraḥ

04,003.007d*0079_001 na ca māṃ vetsyate kaś cit toṣayiṣye ca taṃ nṛpam

04,003.007d*0080_001 vairāṭe bhūpa saṃchanno vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,003.007d*0081_001 ahaṃ paricariṣyāmi virāṭaṃ rājasattamam

04,003.007d*0082_001 ity etan matpratijñātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,003.007d*0083_001 nakulenaivam uktas tu dharmarājo 'bravīd vacaḥ

04,003.008a ahaṃ hi bhavatā goṣu satataṃ prakṛtaḥ purā

04,003.008c tatra me kauśalaṃ karma avabuddhaṃ viśāṃ pate

04,003.009a lakṣaṇaṃ caritaṃ cāpi gavāṃ yac cāpi maṅgalam

04,003.009c tat sarvaṃ me suviditam anyac cāpi mahīpate

04,003.010a vṛṣabhān api jānāmi rājan pūjitalakṣaṇān

04,003.010c yeṣāṃ mūtram upāghrāya api vandhyā prasūyate

04,003.011a so 'ham evaṃ cariṣyāmi prītir atra hi me sadā

04,003.011b*0089_001 virāṭanagare gūḍho raṃsye 'haṃ tena karmaṇā

04,003.011b*0089_002 toṣayiṣye 'pi rājānaṃ mā bhūc cintā tavānagha

04,003.011c na ca māṃ vetsyati paras tat te rocatu pārthiva

04,003.011d*0090_001 ity etad vaḥ pratijñātaṃ vicariṣyāmy ahaṃ yathā

04,003.012 yudhiṣṭhira uvāca

04,003.012a iyaṃ tu naḥ priyā bhāryā prāṇebhyo 'pi garīyasī

04,003.012b*0091_001 kiṃ kariṣyati pāñcālī rājasūyābhiṣecitā

04,003.012c māteva paripālyā ca pūjyā jyeṣṭheva ca svasā

04,003.013a kena sma karmaṇā kṛṣṇā draupadī vicariṣyati

04,003.013c na hi kiṃ cid vijānāti karma kartuṃ yathā striyaḥ

04,003.014a sukumārī ca bālā ca rājaputrī yaśasvinī

04,003.014c pativratā mahābhāgā kathaṃ nu vicariṣyati

04,003.014d*0092_000 vaiśaṃ.

04,003.014d*0092_001 ity evam uktvā bhrātṝṇāṃ pāñcālīṃ draupadīṃ prati

04,003.014d*0093_001 athovāca tadā kṛṣṇā yudhiṣṭhiram idaṃ vacaḥ

04,003.015a mālyagandhān alaṃkārān vastrāṇi vividhāni ca

04,003.015c etāny evābhijānāti yato jātā hi bhāminī

04,003.016 draupady uvāca

04,003.016a sairandhryo 'rakṣitā loke bhujiṣyāḥ santi bhārata

04,003.016c naivam anyāḥ striyo yānti iti lokasya niścayaḥ

04,003.016d*0094_001 ahaṃ vatsyāmi rājendra nirvṛto bhava pārthiva

04,003.016d*0094_002 yathā te matkṛte śoko na bhaven nṛpa tac chṛṇu

04,003.016d*0094_003 yathā tu māṃ na jānanti tat kariṣyāmy ahaṃ vibho

04,003.016d*0094_004 channā vatsyāmy ahaṃ yan māṃ na vijñāsyanti ke cana

04,003.016d*0094_005 vṛttaṃ tac ca samākhyāsye śam āpnuhi viśāṃ pate

04,003.016d*0094_006 sairandhrī jātisaṃpannā nāmnāhaṃ vratacāriṇī

04,003.016d*0094_007 bhaviṣyāmi mahārāja virāṭasyeti me matiḥ

04,003.016d*0095_001 ekapatnīvratāś caitā iti lokasya niścayaḥ

04,003.017a sāhaṃ bruvāṇā sairandhrī kuśalā keśakarmaṇi

04,003.017b*0096_001 yudhiṣṭhirasya gehe 'smi draupadyāḥ paricārikā

04,003.017b*0096_002 uṣitāsmīti vakṣyāmi pṛṣṭā rājñā ca bhārata

04,003.017b*0097_001 pramadāhārikā loke puruṣāṇāṃ pravāsinām

04,003.017b*0097_002 nāhaṃ tatra bhaviṣyāmi durbharā rājaveśmani

04,003.017b*0097_003 kṛtā caiva sadā rakṣā vratenaiva narādhipa

04,003.017c ātmaguptā cariṣyāmi yan māṃ tvam anupṛcchasi

04,003.018a sudeṣṇāṃ pratyupasthāsye rājabhāryāṃ yaśasvinīm

04,003.018c sā rakṣiṣyati māṃ prāptāṃ mā te bhūd duḥkham īdṛśam

04,003.018d*0098_001 ity evaṃ matpratijñātaṃ vihariṣyāmy ahaṃ yathā

04,003.019 yudhiṣṭhira uvāca

04,003.019a kalyāṇaṃ bhāṣase kṛṣṇe kule jātā yathā vadet

04,003.019c na pāpam abhijānāsi sādhu sādhvīvrate sthitā

04,003.019d*0099_001 yathā na durhṛdaḥ pāpā bhavanti sukhinaḥ punaḥ

04,003.019d*0099_002 kuryās tathā tva kalyāṇi lakṣayeyur na te yathā

04,003.019d*0100_001 iti nigaditavṛttāṃ dharmasūnur niśamya

04,003.019d*0100_002 prathitaguṇagaṇaughālaṃkṛtāṃ rājaputrīm

04,003.019d*0100_003 vyasanaśatanimagnā vikriyante na sādhvyo

04,003.019d*0100_004 muditahṛdayavṛttir vākyam etaj jagāda

04,004.001 yudhiṣṭhira uvāca

04,004.001a karmāṇy uktāni yuṣmābhir yāni tāni kariṣyatha

04,004.001c mama cāpi yathābuddhi rucitāni viniścayāt

04,004.002a purohito 'yam asmākam agnihotrāṇi rakṣatu

04,004.002c sūdapaurogavaiḥ sārdhaṃ drupadasya niveśane

04,004.003a indrasenamukhāś ceme rathān ādāya kevalān

04,004.003c yāntu dvāravatīṃ śīghram iti me vartate matiḥ

04,004.004a imāś ca nāryo draupadyāḥ sarvaśaḥ paricārikāḥ

04,004.004c pāñcālān eva gacchantu sūdapaurogavaiḥ saha

04,004.004d*0101_001 gatvā dvāravatīṃ caiva kāmpilyaṃ ca purottamam

04,004.005a sarvair api ca vaktavyaṃ na prajñāyanta pāṇḍavāḥ

04,004.005b*0102_001 ardharātre mahātmāno bhikṣādān brāhmaṇān api

04,004.005c gatā hy asmān apākīrya sarve dvaitavanād iti

04,004.005d*0103_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,004.005d*0103_001 evaṃ te 'nyonyam āmantrya karmāṇy uktvā pṛthak pṛthak

04,004.005d*0103_002 dhaumyam āmantrayāmāsuḥ sa ca tān mantram abravīt

04,004.005d*0104_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,004.005d*0104_001 tān anvaśāt sa dharmātmā sarvadharmaviśeṣavit

04,004.005d*0104_002 dhaumyaḥ purohito rājan pāṇḍavān puruṣarṣabhān

04,004.006 dhaumya uvāca

04,004.006*0105_001 vihitaṃ pāṇḍavāḥ sarvaṃ brāhmaṇeṣu suhṛtsu ca

04,004.006*0105_002 yāne praharaṇe caiva tathaivāgniṣu bhārata

04,004.006*0105_003 tvayā rakṣā vidhātavyā kṛṣṇāyāḥ phālgunena ca

04,004.006*0106_001 viditaṃ vo yathā sarvaṃ lokavṛttam idaṃ nṛpa

04,004.006a vidite cāpi vaktavyaṃ suhṛdbhir anurāgataḥ

04,004.006b*0107_001 eṣa dharmaś ca kāmaś ca arthaś caiva sanātanaḥ

04,004.006c ato 'ham api vakṣyāmi hetumātraṃ nibodhata

04,004.007a hantemāṃ rājavasatiṃ rājaputrā bravīmi vaḥ

04,004.007c yathā rājakulaṃ prāpya caran preṣyo na riṣyati

04,004.008a durvasaṃ tv eva kauravyā jānatā rājaveśmani

04,004.008c amānitaiḥ sumānārhā ajñātaiḥ parivatsaram

04,004.008d*0108_001 tataś caturdaśe varṣe cariṣyatha yathāsukham

04,004.008d*0109_001 pāṇḍavāgnir ayaṃ loke sarvaśastramayo mahān

04,004.008d*0109_002 bhartā goptā ca bhūtānāṃ rājā puruṣavigrahaḥ

04,004.008d*0110_001 sarvātmanā vartamānaṃ yathā doṣo na saṃspṛśet

04,004.008d*0110_002 rājānam upajīvantaṃ tasya vṛttaṃ nibodhata

04,004.008d*0111_001 kṣatriyaṃ caiva sarpaṃ ca brāhmaṇaṃ ca bahuśrutam

04,004.008d*0111_002 nāvamanyeta medhāvī kṛśān api kadā cana

04,004.008d*0111_003 etat trayaṃ ca puruṣaṃ nirdahed avamānitam

04,004.008d*0111_004 rājā tasmād budhair nityaṃ pūjanīyaḥ prayatnataḥ

04,004.008d*0112_001 nātivarteta maryādāṃ puruṣo rājasaṃmataḥ

04,004.008d*0112_002 vyavahāraṃ punar loke maryādāṃ paṇḍitā viduḥ

04,004.008d*0113_001 gacchann api parāṃ bhūmim apṛṣṭo hy aniyojitaḥ

04,004.008d*0113_002 jātyandha iva manyeta maryādām anucintayan

04,004.008d*0113_003 na hi putraṃ na naptāraṃ na bhrātaram ariṃdamāḥ

04,004.008d*0113_004 samatikrāntamaryādaṃ pūjayanti narādhipāḥ

04,004.009a diṣṭadvāro labhed dvāraṃ na ca rājasu viśvaset

04,004.009c tad evāsanam anvicched yatra nābhiṣajet paraḥ

04,004.010a nāsya yānaṃ na paryaṅkaṃ na pīṭhaṃ na gajaṃ ratham

04,004.010c ārohet saṃmato 'smīti sa rājavasatiṃ vaset

04,004.011a atha yatrainam āsīnaṃ śaṅkeran duṣṭacāriṇaḥ

04,004.011c na tatropaviśej jātu sa rājavasatiṃ vaset

04,004.012a na cānuśiṣyed rājānam apṛcchantaṃ kadā cana

04,004.012c tūṣṇīṃ tv enam upāsīta kāle samabhipūjayan

04,004.013a asūyanti hi rājāno janān anṛtavādinaḥ

04,004.013c tathaiva cāvamanyante mantriṇaṃ vādinaṃ mṛṣā

04,004.014a naiṣāṃ dāreṣu kurvīta maitrīṃ prājñaḥ kathaṃ cana

04,004.014c antaḥpuracarā ye ca dveṣṭi yānahitāś ca ye

04,004.015a vidite cāsya kurvīta kāryāṇi sulaghūny api

04,004.015b*0114_001 na cāpi caraṇau prājñau dhunoj jātu bhujau kva cit

04,004.015c evaṃ vicarato rājño na kṣatir jāyate kva cit

04,004.016a yatnāc copacared enam agnivad devavac ca ha

04,004.016c anṛtenopacīrṇo hi hiṃsyād enam asaṃśayam

04,004.017a yac ca bhartānuyuñjīta tad evābhyanuvartayet

04,004.017c pramādam avahelāṃ ca kopaṃ ca parivarjayet

04,004.018a samarthanāsu sarvāsu hitaṃ ca priyam eva ca

04,004.018c saṃvarṇayet tad evāsya priyād api hitaṃ vadet

04,004.019a anukūlo bhavec cāsya sarvārtheṣu kathāsu ca

04,004.019c apriyaṃ cāhitaṃ yat syāt tad asmai nānuvarṇayet

04,004.020a nāham asya priyo 'smīti matvā seveta paṇḍitaḥ

04,004.020c apramattaś ca yattaś ca hitaṃ kuryāt priyaṃ ca yat

04,004.021a nāsyāniṣṭāni seveta nāhitaiḥ saha saṃvaset

04,004.021c svasthānān na vikampeta sa rājavasatiṃ vaset

04,004.022a dakṣiṇaṃ vātha vāmaṃ vā pārśvam āsīta paṇḍitaḥ

04,004.022c rakṣiṇāṃ hy āttaśastrāṇāṃ sthānaṃ paścād vidhīyate

04,004.022e nityaṃ vipratiṣiddhaṃ tu purastād āsanaṃ mahat

04,004.022f*0115_001 apramattaḥ sadā tiṣṭhed evaṃ rājñaḥ priyo bhavet

04,004.023a na ca saṃdarśane kiṃ cit pravṛddham api saṃjapet

04,004.023c api hy etad daridrāṇāṃ vyalīkasthānam uttamam

04,004.024a na mṛṣābhihitaṃ rājño manuṣyeṣu prakāśayet

04,004.024c yaṃ cāsūyanti rājānaḥ puruṣaṃ na vadec ca tam

04,004.024d*0116_001 tathaiva cāvamanyante narān paṇḍitamāninaḥ

04,004.025a śūro 'smīti na dṛptaḥ syād buddhimān iti vā punaḥ

04,004.025c priyam evācaran rājñaḥ priyo bhavati bhogavān

04,004.026a aiśvaryaṃ prāpya duṣprāpaṃ priyaṃ prāpya ca rājataḥ

04,004.026c apramatto bhaved rājñaḥ priyeṣu ca hiteṣu ca

04,004.027a yasya kopo mahābādhaḥ prasādaś ca mahāphalaḥ

04,004.027c kas tasya manasāpīcched anarthaṃ prājñasaṃmataḥ

04,004.028a na coṣṭhau nirbhujej jātu na ca vākyaṃ samākṣipet

04,004.028c sadā kṣutaṃ ca vātaṃ ca ṣṭhīvanaṃ cācarec chanaiḥ

04,004.029a hāsyavastuṣu cāpy asya vartamāneṣu keṣu cit

04,004.029c nātigāḍhaṃ prahṛṣyeta na cāpy unmattavad dhaset

04,004.030a na cātidhairyeṇa cared gurutāṃ hi vrajet tathā

04,004.030c smitaṃ tu mṛdupūrveṇa darśayeta prasādajam

04,004.031a lābhe na harṣayed yas tu na vyathed yo 'vamānitaḥ

04,004.031c asaṃmūḍhaś ca yo nityaṃ sa rājavasatiṃ vaset

04,004.032a rājānaṃ rājaputraṃ vā saṃvartayati yaḥ sadā

04,004.032c amātyaḥ paṇḍito bhūtvā sa ciraṃ tiṣṭhati śriyam

04,004.033a pragṛhītaś ca yo 'mātyo nigṛhītaś ca kāraṇaiḥ

04,004.033c na nirbadhnāti rājānaṃ labhate pragrahaṃ punaḥ

04,004.034a pratyakṣaṃ ca parokṣaṃ ca guṇavādī vicakṣaṇaḥ

04,004.034c upajīvī bhaved rājño viṣaye cāpi yo vaset

04,004.035a amātyo hi balād bhoktuṃ rājānaṃ prārthayet tu yaḥ

04,004.035c na sa tiṣṭhec ciraṃ sthānaṃ gacchec ca prāṇasaṃśayam

04,004.036a śreyaḥ sadātmano dṛṣṭvā paraṃ rājñā na saṃvadet

04,004.036c viśeṣayen na rājānaṃ yogyābhūmiṣu sarvadā

04,004.037a amlāno balavāñ śūraś chāyevānapagaḥ sadā

04,004.037c satyavādī mṛdur dāntaḥ sa rājavasatiṃ vaset

04,004.038a anyasmin preṣyamāṇe tu purastād yaḥ samutpatet

04,004.038c ahaṃ kiṃ karavāṇīti sa rājavasatiṃ vaset

04,004.039a uṣṇe vā yadi vā śīte rātrau vā yadi vā divā

04,004.039b*0117_001 abhāve caiva bhāve ca rājñā yaś caiva sarvadā

04,004.039c ādiṣṭo na vikalpeta sa rājavasatiṃ vaset

04,004.040a yo vai gṛhebhyaḥ pravasan priyāṇāṃ nānusaṃsmaret

04,004.040c duḥkhena sukham anvicchet sa rājavasatiṃ vaset

04,004.040d*0118_001 samaṃ yānaṃ samaṃ bhojyaṃ nātyuccair bahudhā haset

04,004.041a samaveṣaṃ na kurvīta nātyuccaiḥ saṃnidhau haset

04,004.041c mantraṃ na bahudhā kuryād evaṃ rājñaḥ priyo bhavet

04,004.042a na karmaṇi niyuktaḥ san dhanaṃ kiṃ cid upaspṛśet

04,004.042c prāpnoti hi haran dravyaṃ bandhanaṃ yadi vā vadham

04,004.043a yānaṃ vastram alaṃkāraṃ yac cānyat saṃprayacchati

04,004.043c tad eva dhārayen nityam evaṃ priyataro bhavet

04,004.043d*0119_001 evaṃ saṃyamya cittāni yatnataḥ pāṇḍunandanāḥ

04,004.043d*0120_001 yatropaviṣṭaḥ saṃkalpaṃ nopahanyād balīyasaḥ

04,004.043d*0120_002 tadāsanaṃ rājakule īpseta manujo vasan

04,004.043d*0120_003 (11ab) yathainam atra cāsīnaṃ śaṅkeran duṣṭacāriṇaḥ

04,004.043d*0120_004 (11cd) na tatropaviśej jātu yo rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_005 svabhūmau kāmam āsīta tiṣṭhed vā rājasaṃnidhau

04,004.043d*0120_006 na tv evāsanam anyasya prārthayeta kadā cana

04,004.043d*0120_007 parāsanagataṃ hy enaṃ parasya paricārakāḥ

04,004.043d*0120_008 pariṣady apakarṣeyuḥ parihāsyeta śatrubhiḥ

04,004.043d*0120_009 (22ef) nityaṃ vipratiṣiddhaṃ tu purastād āsanaṃ matam

04,004.043d*0120_010 arthārthaṃ hi yadā bhṛtyo rājānam upatiṣṭhati

04,004.043d*0120_011 (22ab) dakṣiṇaṃ vātha vāmaṃ vā bāhum āśritya paṇḍitaḥ

04,004.043d*0120_012 tiṣṭhed vinītavad rājan na purastān na pṛṣṭhataḥ

04,004.043d*0120_013 (22cd) rakṣiṇām āttaśastrāṇāṃ paścāt sthānaṃ vidhīyate

04,004.043d*0120_014 mātṛgotre svagotre vā nāmnā śīlena vā punaḥ

04,004.043d*0120_015 saṃgrahārthaṃ manuṣyāṇāṃ nityam ābhāṣitā bhavet

04,004.043d*0120_016 pūjyamāno 'pi yo rājñā naro na pratipūjayet

04,004.043d*0120_017 nainam ārādhayiṣyanti śāstā śiṣyān ivālasān

04,004.043d*0120_018 (10ab) nāsya yugyaṃ na paryaṅkaṃ nāsanaṃ na rathaṃ tathā

04,004.043d*0120_019 (10cd) ārohet sāntvito 'smīti yo rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_020 (40ab) yo vai gṛhebhyaḥ pravasan kriyamāṇam anusmaret

04,004.043d*0120_021 utthāne nityasaṃkalpo nistandrī saṃyatātmavān

04,004.043d*0120_022 parītaḥ kṣutpipāsābhyāṃ vihāya paridevanam

04,004.043d*0120_023 (40cd) duḥkhena sukham anvicched yo rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_024 (38ab) anyeṣu preṣyamāṇeṣu purastād dhīra utpatet

04,004.043d*0120_025 (38cd) kariṣyāmy aham ity eva yaḥ sa rājasu sidhyati

04,004.043d*0120_026 (39ab) uṣṇe vā yadi vā śīte rātrau vā yadi vā divā

04,004.043d*0120_027 (39cd) ādiṣṭo na vikalpeta yaḥ sa rājasu sidhyati

04,004.043d*0120_028 naivaṃ prāpto 'vamanyeta sadā martyo viśāradaḥ

04,004.043d*0120_029 (37cd) ṛjur mṛduḥ satyavādī yaḥ sa rājasu sidhyati

04,004.043d*0120_030 (31ab) naiva lābhād dharṣam iyān na vyathec ca vimānitaḥ

04,004.043d*0120_031 (31cd) samaḥ pūrṇatuleva syād yo rājavasatīṃ vaset

04,004.043d*0120_032 (37ab) alpeccho matimāñ śrīmāñ chāyevānapagaḥ sadā

04,004.043d*0120_033 dakṣaḥ pradakṣiṇo dhīraḥ sa rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_034 itihāsapurāṇajñaḥ kuśalaḥ satkathāsu ca

04,004.043d*0120_035 vadānyaḥ satyavāk cāpi sa rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_036 (24ab) na mitho bhāṣitaṃ rājño manuṣyeṣu prakāśayet

04,004.043d*0120_037 (24cd) yaṃ cāsūyanti rājānaḥ puruṣaṃ na vadec ca tam

04,004.043d*0120_038 (42ab) naiṣāṃ karmasu saṃyukto dhanaṃ kiṃ cid api spṛśet

04,004.043d*0120_039 (42cd) prāpnuyād ādadāno hi bandhaṃ vā vadham eva vā

04,004.043d*0120_040 tulyopasthitayoḥ paśyan mama cānyasya cobhayoḥ

04,004.043d*0120_041 anyaṃ puṣṇāti maddhīnam iti dhīro na muhyati

04,004.043d*0120_042 śreyāṃsaṃ hi parityajya vaidyaṃ karmaṇi karmaṇi

04,004.043d*0120_043 pāpīyāṃsaṃ prakurvīrañ śīlam eṣāṃ tathāvidham

04,004.043d*0120_044 (14ab) naiṣāṃ dāreṣu kurvīta prājño maitrīṃ kathaṃ cana

04,004.043d*0120_045 rakṣiṇaś ca na seveta yo rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_046 yadā hy abhisamīkṣeta preṣyastrībhiḥ samāgatam

04,004.043d*0120_047 buddhiṃ paribhavet tasya rājā śaṅketa vā punaḥ

04,004.043d*0120_048 śaṅkitasya punaḥ strīṣu kasya bhṛtyasya bhūmipaḥ

04,004.043d*0120_049 jīvitaṃ sādhu manyeta prakṛtistho balātkṛtaḥ

04,004.043d*0120_050 (29ab) harṣavastuṣu cāpy atra vartamāneṣu keṣu cit

04,004.043d*0120_051 (29cd) nātigāḍhaṃ prahṛṣṭaḥ syāt tāny evāsyānupūjayet

04,004.043d*0120_052 harṣād dhi mandaḥ puruṣaḥ svairaṃ kurvīta vaikṛtam

04,004.043d*0120_053 tad asyāntaḥpure vṛttam īkṣāṃ kurvīta bhūmipaḥ

04,004.043d*0120_054 antaḥpuragataṃ hy enaṃ striyaḥ klībāś ca sarvaśaḥ

04,004.043d*0120_055 vartamānaṃ yathāvac ca kutsayeyur asaṃśayam

04,004.043d*0120_056 tasmād gambhīram ātmānaṃ kṛtvā harṣaṃ niyamya ca

04,004.043d*0120_057 nityam antaḥpure rājño na vṛttiṃ kīrtayed bahiḥ

04,004.043d*0120_058 yathā hi sumahān mantro bhidyamāno haret sukham

04,004.043d*0120_059 evam antaḥpure vṛttaṃ śrūyamāṇaṃ bahir bhavet

04,004.043d*0120_060 yā tu vṛttir abāhyānāṃ bāhyānām api kevalam

04,004.043d*0120_061 ubhayeṣāṃ samastānāṃ śṛṇu rājopajīvinām

04,004.043d*0120_062 na striyo jātu manyeta bāhyo vābhyantaro 'pi vā

04,004.043d*0120_063 anujīvināṃ narendras tu sṛjed dhi sumahad bhayam

04,004.043d*0120_064 matvāsya priyam ātmānaṃ rājaratnāni rājavat

04,004.043d*0120_065 arājā rājayogyāni nopayuñjīta paṇḍitaḥ

04,004.043d*0120_066 arājānaṃ hi ratnāni rājakāntāni rājavat

04,004.043d*0120_067 bhuñjānaṃ na naraṃ rājā titikṣetānujīvinam

04,004.043d*0120_068 tasmād avyaktabhogena bhoktavyaṃ bhūtim icchatā

04,004.043d*0120_069 tulyabhogaṃ hi rājā tu bhṛtyaṃ kopena yojayet

04,004.043d*0120_070 na cāpatyena saṃprītiṃ rājñaḥ kurvīta kena cit

04,004.043d*0120_071 adhikṣiptam anarthaṃ ca dveṣyaṃ ca parivarjayet

04,004.043d*0120_072 etāṃ hi sevamānasya narasīmāṃ caturvidhām

04,004.043d*0120_073 dvidhā vicchidyate mūlaṃ rājamūlopajīvinaḥ

04,004.043d*0120_074 etais tu viparītāyā narasīmā narādhamaiḥ

04,004.043d*0120_075 tayā kurvīta saṃsargaṃ na virodhaṃ kathaṃ cana

04,004.043d*0120_076 bandhubhiś ca narendrasya balavadbhiś ca mānavaiḥ

04,004.043d*0120_077 sādhu manyeta saṃsargaṃ na virodhaṃ kathaṃ cana

04,004.043d*0120_078 tābhyāṃ tu narasīmābhyāṃ viruddhasyālpatejasaḥ

04,004.043d*0120_079 prathamaṃ chidyate nidrā dvitīyaṃ jāyate bhayam

04,004.043d*0120_080 uddhṛtānāṃ ca yo veṣaḥ kuhakānāṃ ca yo bhavet

04,004.043d*0120_081 rājaveṣaṃ ca vispaṣṭaṃ tān sarvān parivarjayet

04,004.043d*0120_082 itarābhyāṃ tu veṣābhyāṃ parihāsyeta bāndhavaiḥ

04,004.043d*0120_083 apuṃbhiś caiva puṃbhiś ca strībhiḥ strīdarśibhir naraiḥ

04,004.043d*0120_084 śakye sati na saṃbhāṣāṃ jātu kurvīta karhi cit

04,004.043d*0120_085 pratisaṃbhāṣamāṇo hi tribhir etair acetanaḥ

04,004.043d*0120_086 śyenaḥ peśīm ivādatte puruṣo bhūtim ātmanaḥ

04,004.043d*0120_087 ye ca rājñā ca satkāraṃ labheran kāraṇād iva

04,004.043d*0120_088 taiś ca sāmantadūtaiś ca pūjyamāno munir bhavet

04,004.043d*0120_089 na cāpy acaritāṃ bhūmim asaṃdiṣṭo mahīpateḥ

04,004.043d*0120_090 upaseveta medhāvī yo rājavasatiṃ vaset

04,004.043d*0120_091 (23ab) na ca saṃdarśane rājñaḥ prabandham api saṃjapet

04,004.043d*0120_092 (23cd) api caitad daridrāṇāṃ vyalīkasthānam uttamam

04,004.043d*0120_093 arthakāmā ca yā nārī rājānaṃ syād upasthitā

04,004.043d*0120_094 anujīvī tathāyuktāṃ nidhyāyan dūyate ca saḥ

04,004.043d*0120_095 tasmān nārīṃ na nidhyāyet tathāyuktāṃ vicakṣaṇaḥ

04,004.043d*0120_096 (28cd) tathā kṣutaṃ ca vātaṃ ca niṣṭhīvaṃ cācarec chanaiḥ

04,004.043d*0120_097 na narmasu hasej jātu mūḍhavṛttir hi sā smṛtā

04,004.043d*0120_098 (30cd) smitaṃ tu mṛdupūrveṇa darśayeta prasādajam

04,004.043d*0120_099 (28ab) na cākṣau na bhujau jātu na ca vākyaṃ samākṣipet

04,004.043d*0120_100 na ca tiryag avekṣeta cakṣurbhyāṃ samyag ācaret

04,004.043d*0120_101 bhrukuṭīṃ na ca kurvīta na cāṅguṣṭhair likhen mahīm

04,004.043d*0120_102 na ca gāḍhaṃ vijṛmbheta jātu rājñaḥ samīpataḥ

04,004.043d*0120_103 na praśaṃsen na cāsūyet priyeṣu ca hiteṣu ca

04,004.043d*0120_104 śrūyamāṇeṣu vā tatra dūṣyamāṇeṣu vā punaḥ

04,004.043d*0120_105 atha saṃdṛśyamāneṣu priyeṣu ca hiteṣu ca

04,004.043d*0120_106 śrūyamāṇeṣu vākyeṣu varṇayed amṛtaṃ yathā

04,004.043d*0120_107 na rājñaḥ pratikūlāni sevamānaḥ sukhī bhavet

04,004.043d*0120_108 putro vā yadi vā bhrātā yady apy ātmasamo bhavet

04,004.043d*0120_109 apramatto hi rājānaṃ rañjayec chīlasaṃpadā

04,004.043d*0120_110 utthānena tu medhāvī śaucena vividhena ca

04,004.043d*0120_111 snānaṃ hi vastraśuddhiś ca śārīraṃ śaucam ucyate

04,004.043d*0120_112 asaktiḥ prakṛtārtheṣu dvitīyaṃ śaucam ucyate

04,004.043d*0120_113 rājā bhojo virāṭ samrāṭ kṣatriyo bhūpatir nṛpaḥ

04,004.043d*0120_114 ya etaiḥ stūyate śabdaiḥ kas taṃ nārcitum arhati

04,004.043d*0120_115 tasmād bhakto hi yuktaḥ san satyavādī jitendriyaḥ

04,004.043d*0120_116 medhāvī dhṛtimān prājñaḥ saṃśrayeta mahīpatim

04,004.043d*0120_117 kṛtajñaṃ prājñam akṣudraṃ dṛḍhabhaktiṃ jitendriyam

04,004.043d*0120_118 vardhamānaṃ sthitaṃ sthāne saṃśrayeta mahīpatim

04,004.043d*0120_119 eṣa vaḥ samudācāraḥ samuddiṣṭo yathāvidhi

04,004.043d*0120_120 yathārthān saṃprapatsyante pārtha rājopajīvinaḥ

04,004.043d*0121_001 arthāḥ sidhyanti kauravya na cārthāḥ pratiyānti ca

04,004.043d*0122_001 rājaveṣaṃ hi vispaṣṭaṃ sevyamāno na vadhyate

04,004.044a saṃvatsaram imaṃ tāta tathāśīlā bubhūṣavaḥ

04,004.044c atha svaviṣayaṃ prāpya yathākāmaṃ cariṣyatha

04,004.044d*0123_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,004.044d*0123_001 taṃ tathety abruvan pārthāḥ pitṛkalpaṃ yaśasvinam

04,004.044d*0123_002 prahṛṣṭāś cābhivādyainam upātiṣṭhan paraṃtapāḥ

04,004.044d*0123_003 teṣāṃ pratiṣṭhamānānāṃ mantrāṃś ca brāhmaṇo 'japat

04,004.044d*0123_004 bhavāya rāṣṭralābhāya parāya vijayāya ca

04,004.044d*0124_001 tato 'bravīd asau vipro vācam āśīḥ prayujya ca

04,004.044d*0124_002 svadravyapratilābhāya śatrūṇāṃ mardanāya ca

04,004.044d*0124_003 svasti vo 'stu śivaḥ panthā drakṣyāmi punar āgatān

04,004.044d*0124_004 ity uktā hṛṣṭamanaso guruṇā tena dhīmatā

04,004.044d*0124_005 yudhiṣṭhiramukhāḥ sarve gantuṃ samupacakramuḥ

04,004.045 yudhiṣṭhira uvāca

04,004.045a anuśiṣṭāḥ sma bhadraṃ te naitad vaktāsti kaś cana

04,004.045c kuntīm ṛte mātaraṃ no viduraṃ ca mahāmatim

04,004.046a yad evānantaraṃ kāryaṃ tad bhavān kartum arhati

04,004.046c tāraṇāyāsya duḥkhasya prasthānāya jayāya ca

04,004.047 vaiśaṃpāyana uvāca

04,004.047a evam uktas tato rājñā dhaumyo 'tha dvijasattamaḥ

04,004.047c akarod vidhivat sarvaṃ prasthāne yad vidhīyate

04,004.048a teṣāṃ samidhya tān agnīn mantravac ca juhāva saḥ

04,004.048c samṛddhivṛddhilābhāya pṛthivīvijayāya ca

04,004.048d*0125_001 teṣāṃ pratiṣṭhamānānāṃ dhaumyo mantrāṃs tathājapat

04,004.048d*0125_002 sarvavighnapraśamanān arthasiddhikarāṃs tathā

04,004.048d*0125_003 tataḥ pāvakam ujjvālya mantrahavyapuraskṛtam

04,004.049a agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā brāhmaṇāṃś ca tapodhanān

04,004.049b*0126_001 abhivādya tataḥ sarve prādravan saha kṛṣṇayā

04,004.049c yājñasenīṃ puraskṛtya ṣaḍ evātha pravavrajuḥ

04,004.049d*0127_001 gateṣu teṣu vīreṣu dhaumyo 'pi japatāṃ varaḥ

04,004.049d*0127_002 agnihotrāṇy upādāya pāñcālān abhyagacchata

04,004.049d*0127_003 indrasenādayaś caiva yathoktāḥ prāpya yādavān

04,004.049d*0127_004 rathān aśvāṃś ca rakṣantaḥ sukham ūṣuḥ susaṃvṛtāḥ

04,004.049d*0128_001 tena vyapur yadudare muditāḥ parivāritāḥ

04,004.049d*0128_002 iti yudhiṣṭhiraśāsanam akṣyate

04,004.049d*0128_003 natiparā rathasūtasasādinaḥ

04,004.049d*0128_004 drutataraṃ samupetya tadā suta

04,004.049d*0128_005 pratidinaṃ vyadadhur hṛdi maṅgalam

04,004.049d*0129_001 prādravan saha dhaumyena baddhaśastrā vanād vanam

04,005.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.001a te vīrā baddhanistriṃśās tatāyudhakalāpinaḥ

04,005.001c baddhagodhāṅgulitrāṇāḥ kālindīm abhito yayuḥ

04,005.002a tatas te dakṣiṇaṃ tīram anvagacchan padātayaḥ

04,005.002b*0130_001 siṃhān vyāghrān varāhāṃś ca mārayanti ca sarvaśaḥ

04,005.002b*0131_001 nivṛttavanavāsā vai svarāṣṭraṃ prepsavas tadā

04,005.002b*0132_001 tataḥ pratyak prayātās te saṃkrāmanto vanād vanam

04,005.002c vasanto giridurgeṣu vanadurgeṣu dhanvinaḥ

04,005.002d*0133_001 palvaleṣu ca ramyeṣu nadīnāṃ saṃgameṣu ca

04,005.002d*0133_002 drumān nānāvidhākārān nānāvidhalatākulān

04,005.002d*0133_003 kusumāḍhyān manaḥkāntāñ śubhagandhamanoramān

04,005.002d*0134_001 campakān bakulāṃś caiva puṃnāgān ketakīs tathā

04,005.002d*0134_002 pāribhadrān karañjāṃś ca anyāṃś ca vividhān drumān

04,005.002d*0135_001 pārthā nirīkṣamāṇāś ca tān drumān puṣpamālinaḥ

04,005.002d*0135_002 jighrantaḥ puṣpagandhāṃś ca susugandhān manoramān

04,005.003a vidhyanto mṛgajātāni maheṣvāsā mahābalāḥ

04,005.003c uttareṇa daśārṇāṃs te pāñcālān dakṣiṇena tu

04,005.003d*0136_001 uṣitvā dvādaśa samā vane parapuraṃjayāḥ

04,005.004a antareṇa yakṛllomāñ śūrasenāṃś ca pāṇḍavāḥ

04,005.004c lubdhā bruvāṇā matsyasya viṣayaṃ prāviśan vanāt

04,005.004d*0137_001 dhanvino baddhanistriṃśā vivarṇāḥ śmaśrudhāriṇaḥ

04,005.004d*0138_001 gavāḍhyam arthasaṃpannaṃ hṛṣṭapuṣṭajanāvṛtam

04,005.004d*0139_001 tatra dhaumyaṃ mahātmānaṃ pāṇḍaveyā vyasarjayan

04,005.004d*0139_002 agnihotraṃ paricaran so 'buddho 'vasad āśrame

04,005.004d*0140_001 tatas teṣu prayāteṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu

04,005.004d*0140_002 indrasenamukhāś caiva yathoktaṃ prāpya nirvṛtāḥ

04,005.004d*0140_003 rathān aśvāṃś ca rakṣantaḥ sukham ūṣuḥ susaṃvṛtāḥ

04,005.005a tato janapadaṃ prāpya kṛṣṇā rājānam abravīt

04,005.005c paśyaikapadyo dṛśyante kṣetrāṇi vividhāni ca

04,005.005d*0141_001 vṛkṣāṃś copavanopetān grāmāṇāṃ nagarasya ca

04,005.006a vyaktaṃ dūre virāṭasya rājadhānī bhaviṣyati

04,005.006c vasāmeha parāṃ rātriṃ balavān me pariśramaḥ

04,005.006d*0142_001 tac chrutvā vacanaṃ tasyāḥ prāha rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,005.006d*0143_000 yudhiṣṭhiraḥ

04,005.006d*0143_001 imāṃ kamalapatrākṣīṃ draupadīṃ mādrinandana

04,005.006d*0143_002 bāhubhyāṃ parigṛhyaināṃ muhūrtaṃ nakula vraja

04,005.006d*0143_003 neto dūre virāṭasya nagaraṃ bharatarṣabha

04,005.006d*0143_004 rājadhānyāṃ nivatsyāmaḥ sumuktam iva no vanam

04,005.006d*0143_004 nakulaḥ

04,005.006d*0143_005 pūrvāhṇe mṛgayāṃ gatvā vane viddhā mahāmṛgāḥ

04,005.006d*0143_006 aṭavī ca mayā dūraṃ sṛtā mṛgavadhepsunā

04,005.006d*0143_007 viṣamā hy atidurgā ca vegavat paridhāvatā

04,005.006d*0143_008 so 'haṃ gharmābhitapto vai nainām ādātum utsahe

04,005.006d*0143_008 yudhiṣṭhiraḥ

04,005.006d*0143_009 sahadeva tvam ādāya muhūrtaṃ draupadīṃ naya

04,005.006d*0143_010 sahadevaḥ

04,005.006d*0143_010 rājadhānyāṃ nivatsyāmaḥ sumuktam iva no vanam

04,005.006d*0143_011 aham apy asmi tṛṣitaḥ kṣudhayābhiprapīḍitaḥ

04,005.006d*0143_012 śrānto gharmābhitapto vai nainām ādātum utsahe

04,005.007 yudhiṣṭhira uvāca

04,005.007a dhanaṃjaya samudyamya pāñcālīṃ vaha bhārata

04,005.007b*0144_001 ehi vīra viśālākṣa vīrasiṃha ivārjuna

04,005.007b*0144_002 imāṃ kamalapatrākṣīṃ draupadīṃ drupadātmajām

04,005.007b*0144_003 parigṛhya muhūrtaṃ tvaṃ bāhubhyāṃ kuśalaṃ vraja

04,005.007c rājadhānyāṃ nivatsyāmo vimuktāś ca vanāditaḥ

04,005.008 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.008*0145_001 guror vacanam ājñāya saṃprahṛṣṭo dhanaṃjayaḥ

04,005.008a tām ādāyārjunas tūrṇaṃ draupadīṃ gajarāḍ iva

04,005.008b*0146_001 pravavrāja mahābāhur arjunaḥ priyadarśanaḥ

04,005.008b*0146_002 jaṭilo valkaladharaḥ śaratūṇadhanurdharaḥ

04,005.008b*0146_003 skandhe kṛtvā varārohāṃ bālām āyatalocanām

04,005.008c saṃprāpya nagarābhyāśam avatārayad arjunaḥ

04,005.009a sa rājadhānīṃ saṃprāpya kaunteyo 'rjunam abravīt

04,005.009c kvāyudhāni samāsajya pravekṣyāmaḥ puraṃ vayam

04,005.009d*0147_001 imāni puruṣavyāghra āyudhāni paraṃtapa

04,005.009d*0147_002 kasmin nyāsayitavyāni guptiś caiṣāṃ kathaṃ bhavet

04,005.010a sāyudhāś ca vayaṃ tāta pravekṣyāmaḥ puraṃ yadi

04,005.010c samudvegaṃ janasyāsya kariṣyāmo na saṃśayaḥ

04,005.010d*0148_001 gāṇḍīvaṃ ca mahad gāḍhaṃ loke ca viditaṃ nṛṇām

04,005.010d*0148_002 tac ced āyudham ādāya gacchāmo nagaraṃ vayam

04,005.010d*0148_003 kṣipram asmān vijānīyur manuṣyā nātra saṃśayaḥ

04,005.010d*0149_001 kathaṃ nāviṣkṛtāḥ syāmo dhārtarāṣṭrasya māriṣa

04,005.010d*0150_001 āśaṃkāṃ ca kariṣyāmo janasyāsya na saṃśayaḥ

04,005.011a tato dvādaśa varṣāṇi praveṣṭavyaṃ vanaṃ punaḥ

04,005.011c ekasminn api vijñāte pratijñātaṃ hi nas tathā

04,005.011d*0151_001 tasmāc chastrāṇi sarvāṇi pracchādyānyatra yatra vā

04,005.011d*0151_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,005.011d*0151_002 praviśema puraṃ śreṣṭhaṃ tathā samyak kṛtaṃ bhavet

04,005.011d*0151_003 ajātaśatror vacanaṃ śrutvā caiva mahāyaśāḥ

04,005.011d*0151_004 uvāca dharmaputraṃ tam arjunaḥ paravīrahā

04,005.012 arjuna uvāca

04,005.012a iyaṃ kūṭe manuṣyendra gahanā mahatī śamī

04,005.012c bhīmaśākhā durārohā śmaśānasya samīpataḥ

04,005.013a na cāpi vidyate kaś cin manuṣya iha pārthiva

04,005.013b*0152_001 yo 'smān nidadhato draṣṭā bhavec chastrāṇi pārthiva

04,005.013b*0153_001 dhanurbhiḥ puruṣaṃ kṛtvā carmakeśāsthisaṃvṛtam

04,005.013b*0153_002 udbandhanam iva kṛtvā ca dhanur jyāpāśasaṃvṛtam

04,005.013b*0154_001 evaṃ parihariṣyanti manuṣyā vanacāriṇaḥ

04,005.013b*0155_001 atraivaṃ nāvabudhyante manuṣyāḥ ke cid āyudham

04,005.013c utpathe hi vane jātā mṛgavyālaniṣevite

04,005.013d*0156_001 vipulākīrṇaśākhā ca vāyasair upasevitā

04,005.013d*0156_002 snehānubaddhāṃ paśyāmi durārohām imāṃ śamīm

04,005.013d*0157_001 samīpe ca śmaśānasya gahanasya viśeṣataḥ

04,005.014a samāsajyāyudhāny asyāṃ gacchāmo nagaraṃ prati

04,005.014c evam atra yathājoṣaṃ vihariṣyāma bhārata

04,005.014d@002_0001 eṣā śamī pāpaharā sadaiva

04,005.014d@002_0002 yātrotsavānāṃ vijayāya hetuḥ

04,005.014d@002_0003 atrāyudhānāṃ kṛtasaṃniveśe

04,005.014d@002_0004 kṛtārthakāmā jayamaṅgalaṃ ca

04,005.014d@002_0005 pradakṣiṇīkṛtya śamīlatāṃ te

04,005.014d@002_0006 praṇamya cānarcur atha pravīrāḥ

04,005.014d@002_0007 mṛtpiṇḍam ādāya nijāñcalena

04,005.014d@002_0008 sūtiṃ cakāra prathamaṃ kirīṭī

04,005.014d@002_0009 śamī śamayate pāpaṃ śamī śamayate ripūn

04,005.014d@002_0010 śamī śamayate rogāñ chamī sarvārthasādhanā

04,005.014d@002_0011 rāmaḥ sītāṃ samādāya tvatprasādāc chamītale

04,005.014d@002_0012 kṛtakṛtyaḥ pure prāptaḥ prasādāt te tathāstu me

04,005.015 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.015a evam uktvā sa rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram

04,005.015c pracakrame nidhānāya śastrāṇāṃ bharatarṣabha

04,005.015d*0158_001 tāni sarvāṇi saṃnahya pañca pañcācalopamāḥ

04,005.015d*0158_002 āyudhāni kalāpāṃś ca nistriṃśāṃś cātulaprabhān

04,005.015d*0159_001 tato yudhiṣṭhiro rājā sahadevam uvāca ha

04,005.015d*0159_002 āruhyemāṃ śamīṃ vīra nidhatsvehāyudhāni naḥ

04,005.015d*0159_003 iti saṃdiśya taṃ pārthaḥ punar eva dhanaṃjayam

04,005.015d*0159_004 abravīd āyudhānīha nidhātuṃ bharatarṣabha

04,005.016a yena devān manuṣyāṃś ca sarpāṃś caikaratho 'jayat

04,005.016a*0160_001 **** **** piśācoragarākṣasān

04,005.016a*0160_002 nivātakavacāṃś cāpi paulomāṃś ca paraṃtapaḥ

04,005.016a*0160_003 kālakeyāṃś ca durdharṣān

04,005.016c sphītāñjanapadāṃś cānyān ajayat kurunandanaḥ

04,005.017a tad udāraṃ mahāghoṣaṃ sapatnagaṇasūdanam

04,005.017c apajyam akarot pārtho gāṇḍīvam abhayaṃkaram

04,005.018a yena vīraḥ kurukṣetram abhyarakṣat paraṃtapaḥ

04,005.018b*0161_001 jṛmbhite ca dhanuṣyastraṃ nyāsārthaṃ nṛpasattamaḥ

04,005.018b*0161_002 dharmaputro mahātejāḥ sarvalokavaśīkaram

04,005.018b*0161_003 bhujaṃgabhogasadṛśaṃ maṇikāñcanabhūṣitam

04,005.018b*0161_004 vitrāsanaṃ dānavānāṃ rākṣasānāṃ ca nityaśaḥ

04,005.018c amuñcad dhanuṣas tasya jyām akṣayyāṃ yudhiṣṭhiraḥ

04,005.019a pāñcālān yena saṃgrāme bhīmaseno 'jayat prabhuḥ

04,005.019c pratyaṣedhad bahūn ekaḥ sapatnāṃś caiva digjaye

04,005.020a niśamya yasya visphāraṃ vyadravanta raṇe pare

04,005.020c parvatasyeva dīrṇasya visphoṭam aśaner iva

04,005.021a saindhavaṃ yena rājānaṃ parāmṛṣata cānagha

04,005.021b*0162_001 yena krodhavaśāñ jaghne parvate gandhamādane

04,005.021b*0162_002 divyaṃ saugandhikaṃ puṣpaṃ yenājaiṣīt sa pāṇḍavaḥ

04,005.021b*0162_003 trigartān yena saṃgrāme jitvā traigartam ānayat

04,005.021b*0162_004 indrāyudhasamasparśaṃ vajrahāṭakabhūṣitam

04,005.021c jyāpāśaṃ dhanuṣas tasya bhīmaseno 'vatārayat

04,005.021d*0163_001 nakulaṃ punar āhūya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

04,005.021d*0163_002 uvāca yena saṃgrāme sarvaśatrūñ jighāṃsasi

04,005.021d*0163_003 surāṣṭrāñ jitavān yena śārṅgagāṇḍīvasaṃnibham

04,005.021d*0163_004 suvarṇavikṛtaṃ sāram indrāyudhanibhaṃ varam

04,005.021d*0163_005 tavānurūpaṃ sudṛḍhaṃ cāpam etad alaṃkṛtam

04,005.021d*0163_006 tat sraṃsayitvā jyāpāśaṃ nidhātuṃ dhanur āhara

04,005.021d*0163_007 sahadevaṃ ca saṃprekṣya punar dharmasuto 'bravīt

04,005.021d*0163_008 kaliṅgān dākṣiṇātyāṃś ca māgadhāṃś cārimardana

04,005.021d*0163_009 yenaiva śatrūn samare adhākṣīr arimardana

04,005.021d*0163_010 tat sraṃsayitvā jyāpāśaṃ nidhātuṃ dhanur āhara

04,005.021d*0164_001 ajayad dakṣiṇām āśāṃ dhanuṣā yena pāṇḍavaḥ

04,005.021d*0165_001 tad asajyaṃ dhanuś cakre nakulo dhanur ātmanaḥ

04,005.021d*0165_002 kaliṅgān dākṣiṇātyāṃś ca yenājayad ariṃdamaḥ

04,005.022a ajayat paścimām āśāṃ dhanuṣā yena pāṇḍavaḥ

04,005.022b*0166_001 mādrīputro mahābāhus tāmrāsyo mitabhāṣitā

04,005.022c tasya maurvīm apākarṣac chūraḥ saṃkrandano yudhi

04,005.022d*0167_001 kule nāsti samo rūpe yasyeti nakulaḥ smṛtaḥ

04,005.022d*0168_001 tena tasyābhavan nāma nakuleti dhanaṃjaya

04,005.023a dakṣiṇāṃ dakṣiṇācāro diśaṃ yenājayat prabhuḥ

04,005.023b*0169_001 yasmāl laghutaro nāsti kiṃ cid yoddhāsi carmaṇi

04,005.023c apajyam akarod vīraḥ sahadevas tadāyudham

04,005.024a khaḍgāṃś ca pītān dīrghāṃś ca kalāpāṃś ca mahādhanān

04,005.024c vipāṭhān kṣuradhārāṃś ca dhanurbhir nidadhuḥ saha

04,005.024d*0170_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.024d*0170_001 athānvaśāt sa nakulaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,005.024d*0170_002 āruhyemāṃ śamīṃ vīra dhanūṃṣy etāni nikṣipa

04,005.024d@003_0001 āyudhāni kalāpāṃś ca gadāś ca vipulās tathā

04,005.024d@003_0002 tāni sarvāṇi saṃnahya vāsobhiḥ pariveṣṭya ca

04,005.024d@003_0003 āruhya yāvad etāni nidhātuṃ vihagair vṛtām

04,005.024d@003_0004 vaiśaṃpāyanaḥ

04,005.024d@003_0004 śamīm āruhya mahatīṃ nikṣipāmy āyudhāni naḥ

04,005.024d@003_0005 sa hi dharmeṇa dharmātmā tadā ghoratare vane

04,005.024d@003_0006 araṇīparvaṇaḥ kāle varadattaḥ paraṃtapaḥ

04,005.024d@003_0007 tāny āyudhāny upādāya kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,005.024d@003_0008 sa vacaḥ puruṣavyāghraḥ provāca madhurākṣaram

04,005.024d@003_0009 yudhiṣṭhiraḥ

04,005.024d@003_0009 yudhiṣṭhiraḥ śucir bhūtvā manasābhipraṇamya ca

04,005.024d@003_0010 brahmāṇam indraṃ varadaṃ kuberaṃ varuṇānilau

04,005.024d@003_0011 rudraṃ yamaṃ ca viṣṇuṃ ca somārkau dharmam eva ca

04,005.024d@003_0012 pṛthivīm antarikṣaṃ ca diśaś copadiśas tathā

04,005.024d@003_0013 vasūṃś ca marutaś caiva jvalanaṃ cātitejasam

04,005.024d@003_0014 divācarā rātricarāṇi cāpi

04,005.024d@003_0015 yānīha bhūtāny anukīrtitāni

04,005.024d@003_0016 tebhyo namaskṛtya ca suvratebhyaḥ

04,005.024d@003_0017 praṇamya teṣāṃ śaraṇaṃ gato 'ham

04,005.024d@003_0018 sarvāyudhānīha mahābalāni

04,005.024d@003_0019 nyāsaṃ mahādevasamīpato vai

04,005.024d@003_0020 nyasyāmy ahaṃ vāyusamīpataś ca

04,005.024d@003_0021 vanaspatīnāṃ ca saparvatānām

04,005.024d@003_0022 eṣa nyāso mayā dattaḥ sūryasomānilāntike

04,005.024d@003_0023 mahyaṃ pārthāya vā deyaṃ pūrṇe varṣe trayodaśe

04,005.024d@003_0024 nedaṃ bhīme pradātavyam ayaṃ kruddho vṛkodaraḥ

04,005.024d@003_0025 amarṣān nityasaṃrabdho dhṛtarāṣṭrasutān prati

04,005.024d@003_0026 apūrṇakāle praharet krodhasaṃjātamatsaraḥ

04,005.024d@003_0027 punaḥ praveśo naḥ syāt tu vanavāsāya sarvathā

04,005.024d@003_0028 samaye paripūrṇe tu dhārtarāṣṭrān nihanmahe

04,005.024d@003_0029 eṣa cārthaś ca dharmaś ca kāmaḥ kīrtiḥ kulaṃ yaśaḥ

04,005.024d@003_0030 vaiśaṃpāyanaḥ

04,005.024d@003_0030 mamāyattam idaṃ sarvaṃ jīvitaṃ ca na saṃśayaḥ

04,005.024d@003_0031 so 'vatīrya mahāprājñaḥ pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ

04,005.024d@003_0032 bhīmaṃ kaṇṭhe pariṣvajya cānunīya narādhipaḥ

04,005.024d@003_0033 daivatebhyo namaskṛtvā śamīṃ kṛtvā pradakṣiṇam

04,005.024d@003_0034 nagaraṃ gantum āyātāḥ sarve te bhrātaraḥ saha

04,005.025a tām upāruhya nakulo dhanūṃṣi nidadhat svayam

04,005.025b*0171_001 gāṇḍīvaṃ cāparaṃ tatra caturbhir nidadhe saha

04,005.025c yāni tasyāvakāśāni dṛḍharūpāṇy amanyata

04,005.026a yatra cāpaśyata sa vai tiro varṣāṇi varṣati

04,005.026c tatra tāni dṛḍhaiḥ pāśaiḥ sugāḍhaṃ paryabandhata

04,005.027a śarīraṃ ca mṛtasyaikaṃ samabadhnanta pāṇḍavāḥ

04,005.027c vivarjayiṣyanti narā dūrād eva śamīm imām

04,005.027e ābaddhaṃ śavam atreti gandham āghrāya pūtikam

04,005.028a aśītiśatavarṣeyaṃ mātā na iti vādinaḥ

04,005.028b*0172_001 yayā jātā sma vṛddhā sma iti vai vyāharanti te

04,005.028c kuladharmo 'yam asmākaṃ pūrvair ācarito 'pi ca

04,005.028e samāsajānā vṛkṣe 'sminn iti vai vyāharanti te

04,005.028f*0173_001 tasmād vṛkṣād apākramya vyāharantas tatas tataḥ

04,005.029a ā gopālāvipālebhya ācakṣāṇāḥ paraṃtapāḥ

04,005.029c ājagmur nagarābhyāśaṃ pārthāḥ śatrunibarhaṇāḥ

04,005.029d@004A_0001 tatra te vai mahātmāno durgāṃ bhaktipuraskṛtāḥ

04,005.029d@004A_0002 smarantaḥ pūjayāṃ cakrur devīṃ durgavināśinīm

04,005.029d@004A_0003 sā pūjitā tadā sarvaiḥ pāṇḍavaiś ca samāhitaiḥ

04,005.029d@004A_0004 prasannā vāg uvācātha smayantī viyati sthitā

04,005.029d@004A_0005 na bhetavyaṃ mahābhāgā durgam etat tariṣyatha

04,005.029d@004A_0006 kṛtīṣṇā * * * * * āyudhāny upalapsyatha

04,005.029d@004A_0007 tīrṇapratijñāḥ sudhiyaḥ śatrūn api vijeṣyatha

04,005.029d@004A_0008 ity uktvāntarhitā sadyaḥ pāṇḍavā vismayaṃ yayuḥ

04,005.029d@004B_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.029d@004B_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ praviśann eva bhūpate

04,005.029d@004B_0002 stunoti manasā devīṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,005.029d@004B_0003 bhrātṛbhiḥ sahito rājaṃs tavaiva prapitāmahaḥ

04,005.029d@004B_0004 duḥkhaśokena saṃtapto draupadyā saha bhārata

04,005.029d@004B_0005 kṛtāñjalipuṭo bhūtvā vanavāsād vinirgataḥ

04,005.029d@004B_0006 bhaktyā paramayā yukto durgāṃ durgatināśinīm

04,005.029d@004B_0007 mahiṣāsuradarpaghnīṃ sarvalokanamaskṛtām

04,005.029d@004B_0008 śailarājasutāṃ gaurīṃ varadām abhayapradām

04,005.030a jayo jayanto vijayo jayatseno jayadbalaḥ

04,005.030c iti guhyāni nāmāni cakre teṣāṃ yudhiṣṭhiraḥ

04,005.030d@004C_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ

04,005.030d@004C_0002 tuṣṭāva manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.030d@004C_0003 yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ devasya bhaginīṃ priyām

04,005.030d@004C_0004 nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhinīm

04,005.030d@004C_0005 kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm

04,005.030d@004C_0006 śilātalasamutkṣiptām ākāśāntaragāminīm

04,005.030d@004C_0007 vāsudevaṃ smarantīṃ ca divyāṃ māyākarīṃ varām

04,005.030d@004C_0008 bhārāvataraṇe puṇye ye smaranti sadā śivām

04,005.030d@004C_0009 tān vai tārayate pāpāt paṅke gām iva durbalām

04,005.030d@004C_0010 oṃ namo 'stu varade devi kumāri priyadarśane

04,005.030d@004C_0011 bālabhāvāsurendrāṇi ghaṇṭālī vikaṭotkaṭe

04,005.030d@004C_0012 caturbhuje caturvaktre caturdaṃṣṭre mahāsuri

04,005.030d@004C_0013 mahādevi maheṣvāse jayanti vijayaprade

04,005.030d@004C_0014 bhūtarātri mahāraudre cāṣṭamīnavamīpriye

04,005.030d@004C_0015 kapile piṅgale jvāle hiraṇyakanakaprade

04,005.030d@004C_0016 śaśisūryamahābhāge vidyujjvalitakuṇḍale

04,005.030d@004C_0017 meruvindhyāntaragate apsarogaṇasevite

04,005.030d@004C_0018 kāli kāli mahākāli khaḍgakhaṭvāṅgadhāriṇi

04,005.030d@004C_0019 triśūlavarade devi trinetre bhuvaneśvari

04,005.030d@004C_0020 devi devāś ca pūjanti pūrṇamāsīṃ caturdaśīm

04,005.030d@004C_0021 so 'haṃ rājyaparibhraṣṭas tv aśaktaś ca viśeṣataḥ

04,005.030d@004C_0022 ahaṃ śaraṇam āpannas tava devi sureśvari

04,005.030d@004C_0023 śrīdevī uvāca

04,005.030d@004C_0023 trāhi māṃ padmapatrākṣi satyena svāminī bhava

04,005.030d@004C_0024 śṛṇu vatsa mahābāho saṃgrāme vijayas tava

04,005.030d@004C_0025 matprasādād vinirmukto hatvā kauravavāhinīm

04,005.030d@004C_0026 niṣkaṇṭakaṃ kṛtaṃ rājyaṃ bhokṣyase bhrātṛbhiḥ saha

04,005.030d@004C_0027 iti guhyatamaṃ stotraṃ pavitraṃ pāpanāśanam

04,005.030d@004C_0028 kīrtayiṣyanti ye lokā na teṣāṃ vidyate bhayam

04,005.030d@004C_0029 saṃgrāme śatrusaṃbādhe vivāde caurasaṃkaṭe

04,005.030d@004C_0030 prasthāne vā praveśe vā yaḥ kaś cin māṃ smariṣyati

04,005.030d@004C_0031 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.030d@004C_0031 tasyāhaṃ sarvakāryāṇi sādhayiṣyāmi pāṇḍava

04,005.030d@004C_0032 ity uktvā pāṇḍavaṃ devī tatraivāntaradhīyata

04,005.031a tato yathāpratijñābhiḥ prāviśan nagaraṃ mahat

04,005.031c ajñātacaryāṃ vatsyanto rāṣṭre varṣaṃ trayodaśam

04,005.031d@004D_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004D_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d@004D_0002 astuvan manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.031d@004D_0003 yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇavarapriyām

04,005.031d@004D_0004 nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhinīm

04,005.031d@004D_0005 kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm

04,005.031d@004D_0006 śilātaṭavinikṣiptām ākāśaṃ prati gāminīm

04,005.031d@004D_0007 vāsudevasya bhaginīṃ divyamālyavibhūṣitām

04,005.031d@004D_0008 divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm

04,005.031d@004D_0009 stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ

04,005.031d@004D_0010 āmantrya darśanākāṅkṣī rājā devīṃ sahānujaḥ

04,005.031d@004D_0011 namo 'stu varade kṛṣṇe kumāri brahmacāriṇi

04,005.031d@004D_0012 bālārkasadṛśākāre pūrṇacandranibhānane

04,005.031d@004D_0013 caturbhuje caturvaktre pīnaśroṇipayodhare

04,005.031d@004D_0014 mayūrapicchavalaye keyūrāṅgadadhāriṇi

04,005.031d@004D_0015 bhāsi devi yathā padmā nārāyaṇaparigrahaḥ

04,005.031d@004D_0016 svarūpaṃ brahmacaryaṃ ca viśadaṃ tava khecari

04,005.031d@004D_0017 kṛṣṇacchavisamā kṛṣṇā saṃkarṣaṇasamānanā

04,005.031d@004D_0018 bibhratī vipulau bāhū śakradhvajasamucchrayau

04,005.031d@004D_0019 pātrī ca paṅkajī ghaṇṭī strīviśuddhā ca yā bhuvi

04,005.031d@004D_0020 pāśaṃ dhanur mahācakraṃ vividhāny āyudhāni ca

04,005.031d@004D_0021 kuṇḍalābhyāṃ supūrṇābhyāṃ karṇābhyāṃ ca vibhūṣitā

04,005.031d@004D_0022 candravispardhinā devi mukhena tvaṃ virājase

04,005.031d@004D_0023 mukuṭena vicitreṇa keśabandhena śobhinā

04,005.031d@004D_0024 bhujaṃgābhogavāsena śroṇisūtreṇa rājatā

04,005.031d@004D_0025 vibhrājase cābaddhena bhogeneveha mandaraḥ

04,005.031d@004D_0026 dhvajena śikhipicchānām ucchritena virājase

04,005.031d@004D_0027 kaumāraṃ vratam āsthāya tridivaṃ pāvitaṃ tvayā

04,005.031d@004D_0028 tena tvaṃ stūyase devi tridaśaiḥ pūjyase 'pi ca

04,005.031d@004D_0029 trailokyarakṣaṇārthāya mahiṣāsuranāśini

04,005.031d@004D_0030 prasannā me suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava

04,005.031d@004D_0031 jayā tvaṃ vijayā caiva saṃgrāme ca jayapradā

04,005.031d@004D_0032 mamāpi vijayaṃ dehi varadā tvaṃ ca sāṃpratam

04,005.031d@004D_0033 vindhye caiva nagaśreṣṭhe tava sthānaṃ hi śāśvatam

04,005.031d@004D_0034 kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsapaśupriye

04,005.031d@004D_0035 kṛtānuyātrā bhūtais tvaṃ varadā kāmacāriṇi

04,005.031d@004D_0036 bhārāvatāre ye ca tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ

04,005.031d@004D_0037 praṇamanti ca ye tvāṃ hi prabhāte tu narā bhuvi

04,005.031d@004D_0038 na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi vā

04,005.031d@004D_0039 durgāt tārayase durge tat tvaṃ durgā smṛtā janaiḥ

04,005.031d@004D_0040 kāntāreṣv avasannānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave

04,005.031d@004D_0041 dasyubhir vā niruddhānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā nṛṇām

04,005.031d@004D_0042 jalaprataraṇe caiva kāntāreṣv aṭavīṣu ca

04,005.031d@004D_0043 ye smaranti mahādevi na ca sīdanti te narāḥ

04,005.031d@004D_0044 tvaṃ kīrtiḥ śrīr dhṛtiḥ siddhir hrīr vidyā saṃtatir matiḥ

04,005.031d@004D_0045 saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kāntiḥ kṣamā dayā

04,005.031d@004D_0046 nṛṇāṃ ca bandhanaṃ mohaṃ putranāśaṃ dhanakṣayam

04,005.031d@004D_0047 vyādhiṃ mṛtyuṃ bhayaṃ caiva pūjitā nāśayiṣyasi

04,005.031d@004D_0048 so 'haṃ rājyāt paribhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvāṃ prapannavān

04,005.031d@004D_0049 praṇataś ca yathā mūrdhnā tava devi sureśvari

04,005.031d@004D_0050 trāhi māṃ padmapatrākṣi satye satyā bhavasva naḥ

04,005.031d@004D_0051 śaraṇaṃ bhava me durge śaraṇye bhaktavatsale

04,005.031d@004D_0052 evaṃ stutā hi sā devī darśayām āsa pāṇḍavam

04,005.031d@004D_0053 devy uvāca

04,005.031d@004D_0053 upagamya tu rājānam idaṃ vacanam abravīt

04,005.031d@004D_0054 śṛṇu rājan mahābāho madīyaṃ vacanaṃ prabho

04,005.031d@004D_0055 bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava

04,005.031d@004D_0056 mama prasādān nirjitya hatvā kauravavāhinīm

04,005.031d@004D_0057 rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase medinīṃ punaḥ

04,005.031d@004D_0058 bhrātṛbhiḥ sahito rājan prītiṃ prāpsyasi puṣkalām

04,005.031d@004D_0059 matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati

04,005.031d@004D_0060 ye ca saṃkīrtayiṣyanti loke vigatakalmaṣāḥ

04,005.031d@004D_0061 teṣāṃ tuṣṭā pradāsyāmi rājyam āyur vapuḥ sutam

04,005.031d@004D_0062 pravāse nagare cāpi saṃgrāme śatrusaṃkaṭe

04,005.031d@004D_0063 aṭavyāṃ durgakāntāre sāgare gahane girau

04,005.031d@004D_0064 ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā

04,005.031d@004D_0065 na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati

04,005.031d@004D_0066 idaṃ stotravaraṃ bhaktyā śṛṇuyād vā paṭheta vā

04,005.031d@004D_0067 tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍavāḥ

04,005.031d@004D_0068 matprasādāc ca vaḥ sarvān virāṭanagare sthitān

04,005.031d@004D_0069 na prajñāsyanti kuravo narā vā tannivāsinaḥ

04,005.031d@004D_0069 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004D_0070 ity uktvā varadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam

04,005.031d@004D_0071 rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata

04,005.031d@004E_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004E_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d@004E_0002 stūyamānas tadā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.031d@004E_0003 yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇabalipriyām

04,005.031d@004E_0004 nandagopakule jātāṃ māṅgalyāṃ kulavardhanīm

04,005.031d@004E_0005 kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ nibarhaṇīm

04,005.031d@004E_0006 śilātale samākṣiptām ākāśāntaragāminīm

04,005.031d@004E_0007 vāsudevaṃ ca smaratīṃ divyāṃ māyādharāṃ varām

04,005.031d@004E_0008 bhārāvataraṇe puṇye ye smaranti sadā śivām

04,005.031d@004E_0009 tān vai tārayate pāpāt paṅke gām iva durbalām

04,005.031d@004E_0010 stotraṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ

04,005.031d@004E_0011 āmantrya darśanākāṅkṣī devīṃ rājā sahānujaḥ

04,005.031d@004E_0012 namo 'stu varade devi kumāri priyadarśane

04,005.031d@004E_0013 bālabālā surendrāṇāṃ ghaṇṭāli vighaṭotkaṭe

04,005.031d@004E_0014 caturbhuje caturvaktre caturdaṃṣṭre mahāsuri

04,005.031d@004E_0015 mahādevi maheṣvāse jayaśrīvijayaprade

04,005.031d@004E_0016 bhūtarātri mahāraudre aṣṭamīnavamīpriye

04,005.031d@004E_0017 kapile piṅgale jvāle hiraṇyakanakaprade

04,005.031d@004E_0018 śaśisūryasamābhāse vidyujjvalitakuṇḍale

04,005.031d@004E_0019 meruvindhyāntaragate apsarogaṇasevite

04,005.031d@004E_0020 kāli kāli mahākāli khaḍgakheṭakadhāriṇi

04,005.031d@004E_0021 triśūlavarade devi trinetre bhuvaneśvari

04,005.031d@004E_0022 devi tvaṃ pūjyase devi pūrṇamāsīṃ caturdaśīm

04,005.031d@004E_0023 so 'haṃ rājyaparibhraṣṭas tvadbhaktaś ca viśeṣataḥ

04,005.031d@004E_0024 ahaṃ śaraṇam āpannas tava devi sureśvari

04,005.031d@004E_0025 śrīdevy uvāca

04,005.031d@004E_0025 trāhi māṃ padmapatrākṣi satyena svāminī bhava

04,005.031d@004E_0026 śṛṇu vatsa mahābāho saṃgrāme vijayas tava

04,005.031d@004E_0027 matprasādād vinirmukto jitvā kauravavāhinīm

04,005.031d@004E_0028 niṣkaṇṭakaṃ kṛtaṃ rājyaṃ bhokṣyase bhrātṛbhiḥ saha

04,005.031d@004E_0029 idaṃ ca me guhyatamaṃ pavitraṃ pāpanāśanam

04,005.031d@004E_0030 kīrtayiṣyanti ye bhaktyā na teṣāṃ vidyate bhayam

04,005.031d@004E_0031 prasthāne vā praveśe vā yaḥ kaś cin māṃ kariṣyati

04,005.031d@004E_0032 tasyāhaṃ sarvakāryāṇi sādhayiṣyāmi pāṇḍava

04,005.031d@004E_0033 ity uktvā pāṇḍavaṃ devī tatraivāntaradhīyata

04,005.031d@004F_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004F_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d@004F_0002 tuṣṭāva sa tadā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.031d@004F_0003 śilātaṭavinikṣiptām ākāśatalagāminīm

04,005.031d@004F_0004 vāsudevasya bhaginīṃ divyamālāvibhūṣitām

04,005.031d@004F_0005 yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ devasya bhaginīṃ priyām

04,005.031d@004F_0006 nandagopakule jātāṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.031d@004F_0007 kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ kṣayaṃkarīm

04,005.031d@004F_0008 divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm

04,005.031d@004F_0009 stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ

04,005.031d@004F_0010 āmantrya darśanākāṅkṣī devīṃ rājā sahānujaḥ

04,005.031d@004F_0011 namo 'stu varade kṛṣṇe kaumāravratacāriṇi

04,005.031d@004F_0012 bālārkasadṛśacchāye pūrṇacandranibhānane

04,005.031d@004F_0013 caturbhuje tanumadhye pīnaśroṇipayodhare

04,005.031d@004F_0014 mayūrapicchacchatre ca cakrāsigadadhāriṇi

04,005.031d@004F_0015 bhāsi devi yathā padmā nārāyaṇaparigrahaḥ

04,005.031d@004F_0016 surūpaṃ brahmacaryaṃ te aviruddhaṃ ca ceṣṭitam

04,005.031d@004F_0017 bhārāvatāriṇīṃ puṇyāṃ ye smaranti sadā śivām

04,005.031d@004F_0018 tān vai tārayase pāpāt paṅke gām iva durbalām

04,005.031d@004F_0019 kṛṣṇavismayavicchāyā saṃkarṣaṇanibhānanā

04,005.031d@004F_0020 bibhratī vipulau bāhū śakradhvajam ivocchritau

04,005.031d@004F_0021 triśākhaṃ śūlam udyamya dānavān vinikṛntasi

04,005.031d@004F_0022 pādau nūpurakeyūrair ghaṇṭābharaṇabhūṣitau

04,005.031d@004F_0023 vasāmedānvitaṃ vastraṃ pītenorasi vāsasā

04,005.031d@004F_0024 śaśiraśmiprakāśena hāreṇorasi lambinā

04,005.031d@004F_0025 taptakāñcanavarṇābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ virājatā

04,005.031d@004F_0026 candrabimbasamena tvaṃ mukheneha virājase

04,005.031d@004F_0027 mukuṭena vicitreṇa keśabandhena śobhase

04,005.031d@004F_0028 bhujagābhogakalpena śroṇisūtreṇa rājatā

04,005.031d@004F_0029 bhrājase cāvabaddhena nāgeneva hi mandaraḥ

04,005.031d@004F_0030 kaumāravratam āsthāya tridivaṃ pālitaṃ tvayā

04,005.031d@004F_0031 tena tvaṃ pūjyase devi ṛṣibhiḥ pūjyase sadā

04,005.031d@004F_0032 sureśvari mahādevi mahiṣāsuranāśini

04,005.031d@004F_0033 prapanno 'haṃ suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava

04,005.031d@004F_0034 jayā tvaṃ vijayā caiva saṃgrāme vijayapradā

04,005.031d@004F_0035 bhaviṣyasi ca suprītā vartasva mama sāṃpratam

04,005.031d@004F_0036 vindhye caiva nagaśreṣṭhe tatra sthānaṃ hi śāśvatam

04,005.031d@004F_0037 kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsavasāpriye

04,005.031d@004F_0038 vadāsthitā tvaṃ bhūtānāṃ bhaktānāṃ kāmadāyini

04,005.031d@004F_0039 bhayatrastā * ye ca tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ

04,005.031d@004F_0040 praṇamanti ca ye nityaṃ teṣāṃ ca varadā bhava

04,005.031d@004F_0041 na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi ca

04,005.031d@004F_0042 durgāt tārayase nityaṃ tena durgā smṛtā varā

04,005.031d@004F_0043 kāntāreṣv api magnānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave

04,005.031d@004F_0044 dasyubhiḥ saṃnidhānānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā bhava

04,005.031d@004F_0045 jalaprataraṇe caiva kāntāreṣv aṭavīṣu ca

04,005.031d@004F_0046 saṃsmariṣyanti ye devīṃ nāvasīdanti te narāḥ

04,005.031d@004F_0047 saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kṣāntiḥ kṣamā dayā

04,005.031d@004F_0048 yeṣāṃ bandhavadhakleśaṃ putradāradhanakṣayam

04,005.031d@004F_0049 vyādhimṛtyubhayaṃ caiva pūjitā nāśayiṣyasi

04,005.031d@004F_0050 so 'haṃ rājyāt paribhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvām upāgataḥ

04,005.031d@004F_0051 praṇataś ca tathā mūrdhnā tava devi sureśvari

04,005.031d@004F_0052 trāhi padmapalāśākṣi satye satyā bhavasva naḥ

04,005.031d@004F_0053 śaraṇaṃ me duḥkhadurge śaraṇāgatavatsale

04,005.031d@004F_0054 paraṃ stutā hi sā devī darśayām āsa pāṇḍavam

04,005.031d@004F_0055 śrīdevy uvāca

04,005.031d@004F_0055 upagamya ca rājānaṃ vacanaṃ cedam abravīt

04,005.031d@004F_0056 śṛṇu rājan mahābāho śraddadhasva ca me vacaḥ

04,005.031d@004F_0057 bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava

04,005.031d@004F_0058 kṣobhayiṣyasi saṃprāptāṃ sametāṃ kuruvāhinīm

04,005.031d@004F_0059 rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase medinīṃ punaḥ

04,005.031d@004F_0060 bhrātṛbhiḥ sahito rājan dhṛtiṃ prāpsyasi puṣkalām

04,005.031d@004F_0061 matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati

04,005.031d@004F_0062 ye ca māṃ kīrtayiṣyanti loke vigatamatsarāḥ

04,005.031d@004F_0063 teṣāṃ tuṣṭiṃ pradāsyāmi rājyam āyur balaṃ sutān

04,005.031d@004F_0064 grāme vā nagare vātha saṃgrāme śatrusaṃkaṭe

04,005.031d@004F_0065 aṭavyāṃ durgakāntāre samudre girigahvare

04,005.031d@004F_0066 ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā

04,005.031d@004F_0067 teṣāṃ na durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati

04,005.031d@004F_0068 idaṃ stotravaraṃ puṇyaṃ śṛṇuyād vā paṭheta vā

04,005.031d@004F_0069 tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍava

04,005.031d@004F_0070 matprasādāc ca te sarve virāṭavasatiṃ sthitāḥ

04,005.031d@004F_0071 na prajñāsyanti kuravo narā vā tatra vāsinaḥ

04,005.031d@004F_0071 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004F_0072 ity uktvā sā tadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam

04,005.031d@004F_0073 rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata

04,005.031d@004G_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004G_0001 virāṭanagaraṃ ramyaṃ gacchamāno yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d@004G_0002 astuvan manasā devīṃ durgāṃ tribhuvaneśvarīm

04,005.031d@004G_0003 yaśodāgarbhasaṃbhūtāṃ nārāyaṇavarapriyām

04,005.031d@004G_0004 nandagopakule jātāṃ maṅgalyāṃ kulavardhanīm

04,005.031d@004G_0005 kaṃsavidrāvaṇakarīm asurāṇāṃ bhayaṃkarīm

04,005.031d@004G_0006 śilātaṭavinikṣiptām ākāśāntaragāminīm

04,005.031d@004G_0007 vāsudevasya bhaginīṃ divyamālyavibhūṣitām

04,005.031d@004G_0008 divyāmbaradharāṃ devīṃ khaḍgakheṭakadhāriṇīm

04,005.031d@004G_0009 stotuṃ pracakrame bhūyo vividhaiḥ stotrasaṃbhavaiḥ

04,005.031d@004G_0010 āmantrya darśanākāṅkṣī rājā devīṃ sahānujaḥ

04,005.031d@004G_0011 namo 'stu varade kṛṣṇe kaumāravratacāriṇi

04,005.031d@004G_0012 bālārkasadṛśacchāye pūrṇacandranibhānane

04,005.031d@004G_0013 caturbhuje caturvaktre pīnaśroṇipayodhare

04,005.031d@004G_0014 mayūrapicchavalaye gadācakrāsidhāriṇi

04,005.031d@004G_0015 namaste 'mbujapatrākṣi namaste tridaśārcite

04,005.031d@004G_0016 surāriṇi namas tubhyaṃ namaḥ paśupatipriye

04,005.031d@004G_0017 daityadānavadarpaghnī daityadānavapūjite

04,005.031d@004G_0018 śailarājasute devi namas te vindhyavāsini

04,005.031d@004G_0019 sarvapraharaṇopete sarvajñe sarvage dhruve

04,005.031d@004G_0020 ajite vijaye bhadre bhadrakāli raṇapriye

04,005.031d@004G_0021 kṛṣṇe devi namas tubhyaṃ namaḥ kaiṭabhamardini

04,005.031d@004G_0022 namo gāyatri sāvitri namas te jātavedasi

04,005.031d@004G_0023 vāgīśvari namas tubhyaṃ menakāyāḥ sute namaḥ

04,005.031d@004G_0024 śaṃkarārdhaśarīrasthe namas te viṣṇupūjite

04,005.031d@004G_0025 namo brahmāṇi rudrāṇi namo nārāyaṇapriye

04,005.031d@004G_0026 namas trailokyavikhyāte namas te 'marapūjite

04,005.031d@004G_0027 padmakiñjalkavarṇābhe cārupadmanibhānane

04,005.031d@004G_0028 mahāsiṃharathārūḍhe mahāśārdūlavāhini

04,005.031d@004G_0029 mahendrāṇi namas tubhyaṃ namas te bhaktavatsale

04,005.031d@004G_0030 mahiṣāsuradarpaghni kaṃsāsurabhayaṃkari

04,005.031d@004G_0031 kālarātri mahārātri yaśaskari śubhānane

04,005.031d@004G_0032 kaumāraṃ vratam āsthāya tridivaṃ pālitaṃ tvayā

04,005.031d@004G_0033 tena tvaṃ stūyase devi tridaśaiḥ pūjyase 'pi ca

04,005.031d@004G_0034 sureśvari mahādevi mahiṣāsuraghātini

04,005.031d@004G_0035 prasannā māṃ suraśreṣṭhe dayāṃ kuru śivā bhava

04,005.031d@004G_0036 jayā tvaṃ vijayā tvaṃ ca saṃgrāme vijayapradā

04,005.031d@004G_0037 bhaviṣyasi susaṃprītā varadā bhava sāṃpratam

04,005.031d@004G_0038 vindhyācale nagaśreṣṭhe tava sthānaṃ hi śāśvatam

04,005.031d@004G_0039 kāli kāli mahākāli sīdhumāṃsavasāpriye

04,005.031d@004G_0040 trailokyamātar janani mameha varadā bhava

04,005.031d@004G_0041 bhārāvataraṇe ye tvāṃ saṃsmariṣyanti mānavāḥ

04,005.031d@004G_0042 praṇamanti ca ye nityaṃ prabhāte ca narā bhuvi

04,005.031d@004G_0043 na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cit putrato dhanato 'pi ca

04,005.031d@004G_0044 durgāt tārayase nityaṃ tena durgā smṛtā purā

04,005.031d@004G_0045 kāntāreṣv avasannānāṃ magnānāṃ ca mahārṇave

04,005.031d@004G_0046 dasyubhiḥ saṃniruddhānāṃ tvaṃ gatiḥ paramā nṛṇām

04,005.031d@004G_0047 jalaprataraṇe devi kāntāreṣv aṭavīṣu ca

04,005.031d@004G_0048 ye smaranti mahādevīṃ naiva sīdanti te narāḥ

04,005.031d@004G_0049 tvaṃ kīrtiḥ śrīr dhṛtiḥ siddhir hrīr vidyā saṃtatir matiḥ

04,005.031d@004G_0050 saṃdhyā rātriḥ prabhā nidrā jyotsnā kāntiḥ kṣamā dayā

04,005.031d@004G_0051 nṛṇāṃ bandhavadhakleśaṃ putradāradhanakṣayam

04,005.031d@004G_0052 vyādhimṛtyubhayaṃ ghoraṃ pūjitā nāśayiṣyasi

04,005.031d@004G_0053 so 'haṃ rājyaparibhraṣṭaḥ śaraṇaṃ tvām upāgataḥ

04,005.031d@004G_0054 praṇataś ca tathā mūrdhnā caraṇau te sureśvari

04,005.031d@004G_0055 trāhi māṃ padmapatrākṣi satye satyā bhavasva naḥ

04,005.031d@004G_0056 śaraṇaṃ bhava me durge śaraṇye bhaktavatsale

04,005.031d@004G_0057 āpanmahārṇave ghore asmin viṣamadurgame

04,005.031d@004G_0058 dustare trāhi māṃ bhadre parakīyaniveśane

04,005.031d@004G_0059 yathā na jānāti naro 'tra kaś cid

04,005.031d@004G_0060 yudhiṣṭhiro 'trāvasatīti durge

04,005.031d@004G_0061 tathā kuru svargasadāṃ variṣṭhe

04,005.031d@004G_0062 tvaccārupādābjapuraḥ sthito 'ham

04,005.031d@004G_0063 duḥkhānvito 'haṃ pralapāmi durge

04,005.031d@004G_0064 unmattavad dīnamanā nirāśaḥ

04,005.031d@004G_0065 prasīda durge mama sānujasya

04,005.031d@004G_0066 samīhitaṃ tat kurute namo 'stu

04,005.031d@004G_0067 evaṃ stutā tadā devī darśayām āsa pāṇḍavam

04,005.031d@004G_0068 devy uvāca

04,005.031d@004G_0068 upasaṃgamya rājānaṃ vacanaṃ cedam abravīt

04,005.031d@004G_0069 **** **** **** ****

04,005.031d@004G_0070 śṛṇu rājan mahābāho madīyaṃ vacanaṃ prabho

04,005.031d@004G_0071 bhaviṣyaty acirād eva saṃgrāme vijayas tava

04,005.031d@004G_0072 kṣobhayiṣyasi saṃprāptāṃ samastāṃ kuruvāhinīm

04,005.031d@004G_0073 rājyaṃ niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā bhokṣyase pṛthivīṃ punaḥ

04,005.031d@004G_0074 bhrātṛbhiḥ sahito vīra vṛddhiṃ prāpsyasi puṣkalām

04,005.031d@004G_0075 matprasādāc ca te saukhyam ārogyaṃ ca bhaviṣyati

04,005.031d@004G_0076 ye ca māṃ kīrtayiṣyanti loke vigatamatsarāḥ

04,005.031d@004G_0077 teṣāṃ tuṣṭiṃ pradāsyāmi rājyam āyur balaṃ sutān

04,005.031d@004G_0078 pravāse nagare vāpi saṃgrāme śatrusaṃkaṭe

04,005.031d@004G_0079 aṭavyāṃ durgakāntāre sāgare girigahvare

04,005.031d@004G_0080 ye smariṣyanti māṃ rājan yathāhaṃ bhavatā smṛtā

04,005.031d@004G_0081 na teṣāṃ durlabhaṃ kiṃ cid asmiṃl loke bhaviṣyati

04,005.031d@004G_0082 idaṃ stotravaraṃ bhaktyā śṛṇuyād vā paṭheta vā

04,005.031d@004G_0083 tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ yāsyanti pāṇḍava

04,005.031d@004G_0084 matprasādāc ca vaḥ sarvān virāṭanagare sthitān

04,005.031d@004G_0085 vaiśaṃpāyana uvāca

04,005.031d@004G_0085 naiva jñāsyanti kuravo narā vā tannivāsinaḥ

04,005.031d@004G_0086 ity uktvā sā tadā devī yudhiṣṭhiram ariṃdamam

04,005.031d@004G_0087 rakṣāṃ kṛtvā ca pāṇḍūnāṃ tatraivāntaradhīyata

04,005.031d*0174_001 rāmābhirāmasurapādapatulyagandhaiḥ

04,005.031d*0174_002 puṣpair alaṃkṛtadharaṃ suniviṣṭavapram

04,005.031d*0174_003 prākāratoraṇagṛhair iva mandarādri

04,005.031d*0174_004 * * * kūṭam atha te dadṛśuḥ puraṃ[hi] tat

04,005.031d*0175_001 (29) { āgopālāvipālebhyaḥ karṣakebhyaḥ paraṃtapāḥ

04,005.031d*0175_002 { ājagmur nagarābhyāśaṃ śrāvayantaḥ punaḥ punaḥ

04,005.031d*0175_003 (28ab) aśītiśatavarṣeyaṃ mātāsmākam iheti ca

04,005.031d*0175_004 bahukālaparīṇāmān mṛtyos tu vaśam eyuṣī

04,005.031d*0175_005 (28c) na cāgnisaṃskāram iyaṃ prāpitā kuladharmataḥ

04,005.031d*0175_006 yaḥ samāsādyate kaś cit tasmin deśe yadṛcchayā

04,005.031d*0175_007 (28c) tam evam ūcur dharmajñāḥ kuladharmo na īdṛśaḥ

04,005.031d*0175_008 athābravīd dharmarājaḥ sahadevaṃ paraṃtapaḥ

04,005.031d*0175_009 idaṃ gomṛgam abhyāśe gatasattvam acetanam

04,005.031d*0175_010 etad utkṛtya vai vīra dhanūṃṣi pariveṣṭaya

04,005.031d*0175_011 evam ukto mahābāhuḥ sahadevo yathoktavat

04,005.031d*0175_012 (25ab) śamīm āruhya tvarito dhanūṃṣi pariveṣṭayat

04,005.031d*0175_013 śītavātātapabhayād varṣatrāṇāya durjayaḥ

04,005.031d*0175_014 tāni vīro yadājānān nirābādhāni sarvaśaḥ

04,005.031d*0175_015 punaḥ punaḥ susaṃveṣṭya kṛtvā sukṛtakāriṇaḥ

04,005.031d*0175_016 athāparam adūrastham uñchavṛttikalevaram

04,005.031d*0175_017 prāyopaveśanāc chuṣkaṃ snāyucarmāsthisaṃvṛtam

04,005.031d*0175_018 tac cānīya dhanur madhye vinibadhya ca pāṇḍavāḥ

04,005.031d*0175_019 upāyakuśalāḥ sarve prahasantaḥ samabruvan

04,005.031d*0175_020 (27f) asya gandhasya daurgandhyān manuṣyā vanacāriṇaḥ

04,005.031d*0175_021 (27cde) dūrāt parihariṣyanti saśaveyaṃ śamī iti

04,005.031d*0175_022 athābravīn mahārājo dharmātmā sa yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d*0175_023 rajjubhiḥ sudṛḍhaṃ prājña vinibadhnīhi pāṇḍava

04,005.031d*0175_024 (25cd) yāni cātra viśālāni rūḍhamūlāni manyase

04,005.031d*0175_025 teṣām upari badhnīhi idaṃ viprakalevaram

04,005.031d*0175_026 viśrāvayantas te hṛṣṭā diśaḥ sarvā vyanādayan

04,005.031d*0175_027 svargateyam ihāsmākaṃ jananī śokavihvalā

04,005.031d*0175_028 vane vicaramāṇānāṃ lubdhānāṃ vanacāriṇām

04,005.031d*0175_029 (28cd) kuladharmo 'yam asmākaṃ pūrvair ācaritaḥ purā

04,005.031d*0175_030 evaṃ te sukṛtaṃ kṛtvā samantād avaghuṣya ca

04,005.031d*0175_031 bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrāv ubhāv api

04,005.031d*0175_032 yudhiṣṭhiraś ca kṛṣṇā ca rājaputrī sumadhyamā

04,005.031d*0175_033 (31ab) tato yathāsamājñaptaṃ nagaraṃ prāviśaṃs tadā

04,005.031d*0175_034 matsyarājño virāṭasya samīpe vastum añjasā

04,005.031d*0175_035 (31cd) ajñātacaryāṃ carituṃ varṣaṃ rāṣṭre trayodaśam

04,005.031d*0175_036 (30cd) atha channāni nāmāni cakāraiṣāṃ yudhiṣṭhiraḥ

04,005.031d*0175_037 (30ab) jayo jayeśo vijayo jayatseno jayadbalaḥ

04,005.031d*0175_038 āpatsu nāmabhis tv etaiḥ samāhvāmaḥ parasparam

04,005.031d*0176_001 tathā tat sarvam akarot sahadevo yathoktavān

04,006.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,006.001a tato virāṭaṃ prathamaṃ yudhiṣṭhiro; rājā sabhāyām upaviṣṭam āvrajat

04,006.001c vaiḍūryarūpān pratimucya kāñcanān; akṣān sa kakṣe parigṛhya vāsasā

04,006.001d@005_0001 tatas tu te puṇyatamāṃ śivāṃ śubhāṃ

04,006.001d@005_0002 maharṣigandharvaniṣevitodakām

04,006.001d@005_0003 trilokakāntām avatīrya jāhnavīm

04,006.001d@005_0004 ṛṣīṃś ca devāṃś ca pitṝn atarpayan

04,006.001d@005_0005 varapradānaṃ hy anucintya pārthivo

04,006.001d@005_0006 hutāgnihotraḥ kṛtajapyamaṅgalaḥ

04,006.001d@005_0007 diśaṃ tathaindrīm abhitaḥ prapedivān

04,006.001d@005_0008 yudhiṣṭhiraḥ

04,006.001d@005_0008 kṛtāñjalir dharmam upāhvayac chanaiḥ

04,006.001d@005_0009 varapradānaṃ mama dattavān pitā

04,006.001d@005_0010 prasannacetā varadaḥ prajāpatiḥ

04,006.001d@005_0011 jalārthino me tṛṣitasya sodarā

04,006.001d@005_0012 mayā prayuktā viviśur jalāśayam

04,006.001d@005_0013 nipātitā yakṣavareṇa te vane

04,006.001d@005_0014 mahāhave vajrabhṛteva dānavāḥ

04,006.001d@005_0015 mayā ca gatvā varado 'bhitoṣito

04,006.001d@005_0016 vivakṣatā praśnasamuccayaṃ guruḥ

04,006.001d@005_0017 sa me prasanno bhagavān varaṃ dadau

04,006.001d@005_0018 pariṣvajaṃś cāha tathaiva sauhṛdāt

04,006.001d@005_0019 vṛṇīṣva yad vāñchasi pāṇḍunandana

04,006.001d@005_0020 sthito 'ntarikṣe varado 'smi paśya mām

04,006.001d@005_0021 sa vai mayokto varadaḥ pitā prabhuḥ

04,006.001d@005_0022 sadaiva me dharmaratā matir bhavet

04,006.001d@005_0023 ime ca jīvantu mamānujāḥ prabho

04,006.001d@005_0024 vayaś ca rūpaṃ ca balaṃ tathāpnuyuḥ

04,006.001d@005_0025 kṣamā ca kīrtiś ca yatheṣṭato bhaved

04,006.001d@005_0026 vrataṃ ca satyaṃ ca samāptir eva ca

04,006.001d@005_0027 varo mamaiṣo 'stu yathānukīrtito

04,006.001d@005_0028 na tan mṛṣā devavaro yad abravīt

04,006.001d@005_0028 vaiśaṃpāyanaḥ

04,006.001d@005_0029 sa vai dvijātis taruṇas tridaṇḍabhṛt

04,006.001d@005_0030 kamaṇḍalūṣṇīṣadharo 'nvajāyata

04,006.001d@005_0031 suraktamāñjiṣṭhavarāmbaraḥ śikhī

04,006.001d@005_0032 pavitrapāṇir dadṛśe tad adbhutam

04,006.001d@005_0033 tathaiva teṣām api dharmacāriṇāṃ

04,006.001d@005_0034 yathepsitā hy ābharaṇāmbarasrajaḥ

04,006.001d@005_0035 kṣaṇena rājann abhavan mahātmanāṃ

04,006.001d@005_0036 praśastadharmāgryaphalābhikāṅkṣiṇām

04,006.001d@005_0037 navena rūpeṇa viśāṃ patir vṛtaḥ

04,006.001d@005_0038 svadharmarūpeṇa tathā pratāpavān

04,006.002a narādhipo rāṣṭrapatiṃ yaśasvinaṃ; mahāyaśāḥ kauravavaṃśavardhanaḥ

04,006.002c mahānubhāvo nararājasatkṛto; durāsadas tīkṣṇaviṣo yathoragaḥ

04,006.003a bālena rūpeṇa nararṣabho mahān; athārcirūpeṇa yathāmaras tathā

04,006.003c mahābhrajālair iva saṃvṛto ravir; yathānalo bhasmavṛtaś ca vīryavān

04,006.004a tam āpatantaṃ prasamīkṣya pāṇḍavaṃ; virāṭarāḍ indum ivābhrasaṃvṛtam

04,006.004b*0177_001 samāgataṃ pūrṇaśaśiprabhānanaṃ

04,006.004b*0177_002 mahānubhāvaṃ nacireṇa dṛṣṭavān

04,006.004c mantridvijān sūtamukhān viśas tathā; ye cāpi ke cit pariṣatsamāsate

04,006.004e papraccha ko 'yaṃ prathamaṃ sameyivān; anena yo 'yaṃ prasamīkṣate sabhām

04,006.005a na tu dvijo 'yaṃ bhavitā narottamaḥ; patiḥ pṛthivyā iti me manogatam

04,006.005c na cāsya dāso na ratho na kuṇḍale; samīpato bhrājati cāyam indravat

04,006.006a śarīraliṅgair upasūcito hy ayaṃ; mūrdhābhiṣikto 'yam itīva mānasam

04,006.006c samīpam āyāti ca me gatavyatho; yathā gajas tāmarasīṃ madotkaṭaḥ

04,006.007a vitarkayantaṃ tu nararṣabhas tadā; yudhiṣṭhiro 'bhyetya virāṭam abravīt

04,006.007c samrāḍ vijānātv iha jīvitārthinaṃ; vinaṣṭasarvasvam upāgataṃ dvijam

04,006.007d*0178_001 viddhi prabho matsyapate kulottamaṃ

04,006.007d*0178_002 sevārthinaṃ sevakamānavardhanam

04,006.008a ihāham icchāmi tavānaghāntike; vastuṃ yathā kāmacaras tathā vibho

04,006.008c tam abravīt svāgatam ity anantaraṃ; rājā prahṛṣṭaḥ pratisaṃgṛhāṇa ca

04,006.008d*0179_001 taṃ rājasiṃhaṃ pratigṛhya rājā

04,006.008d*0179_002 prītātmanā caivam idaṃ babhāṣe

04,006.009a kāmena tātābhivadāmy ahaṃ tvāṃ; kasyāsi rājño viṣayād ihāgataḥ

04,006.009c gotraṃ ca nāmāpi ca śaṃsa tattvataḥ; kiṃ cāpi śilpaṃ tava vidyate kṛtam

04,006.010 yudhiṣṭhira uvāca

04,006.010a yudhiṣṭhirasyāsam ahaṃ purā sakhā; vaiyāghrapadyaḥ punar asmi brāhmaṇaḥ

04,006.010c akṣān pravaptuṃ kuśalo 'smi devitā; kaṅketi nāmnāsmi virāṭa viśrutaḥ

04,006.011 virāṭa uvāca

04,006.011a dadāmi te hanta varaṃ yam icchasi; praśādhi matsyān vaśago hy ahaṃ tava

04,006.011c priyā hi dhūrtā mama devinaḥ sadā; bhavāṃś ca devopama rājyam arhati

04,006.012 yudhiṣṭhira uvāca

04,006.012a āpto vivādaḥ paramo viśāṃ pate; na vidyate kiṃ cana matsya hīnataḥ

04,006.012c na me jitaḥ kaś cana dhārayed dhanaṃ; varo mamaiṣo 'stu tava prasādataḥ

04,006.013 virāṭa uvāca

04,006.013a hanyām avadhyaṃ yadi te 'priyaṃ caret; pravrājayeyaṃ viṣayād dvijāṃs tathā

04,006.013c śṛṇvantu me jānapadāḥ samāgatāḥ; kaṅko yathāhaṃ viṣaye prabhus tathā

04,006.014a samānayāno bhavitāsi me sakhā; prabhūtavastro bahupānabhojanaḥ

04,006.014c paśyes tvam antaś ca bahiś ca sarvadā; kṛtaṃ ca te dvāram apāvṛtaṃ mayā

04,006.015a ye tvānuvādeyur avṛttikarśitā; brūyāś ca teṣāṃ vacanena me sadā

04,006.015c dāsyāmi sarvaṃ tad ahaṃ na saṃśayo; na te bhayaṃ vidyati saṃnidhau mama

04,006.015d*0180_001 anantatejojvalitaṃ yathānalaṃ

04,006.015d*0180_002 (2d) durāsadaṃ tīkṣṇaviṣaṃ yathoragam

04,006.015d*0180_003 sabhāgataṃ prāñjalibhir janair vṛtaṃ

04,006.015d*0180_004 vicitranānāyudhaśastrapāṇibhiḥ

04,006.015d*0180_005 upāyanaughaiḥ praviśadbhir ācitaṃ

04,006.015d*0180_006 dvijaiś ca śīkṣākṣaramantradhāribhiḥ

04,006.015d*0180_007 gajair udīrṇaṃ turagaiś ca saṃkulaṃ

04,006.015d*0180_008 mṛgadvijaiḥ kubjagaṇaiś ca saṃvṛtam

04,006.015d*0180_009 sitoc chritoṣṇīṣaniruddhamūrdhajaṃ

04,006.015d*0180_010 vicitravaiḍūryavikārakuṇḍalam

04,006.015d*0180_011 virāṭam ārāc ca yudhiṣṭhiras tadā

04,006.015d*0180_012 bṛhaspatiḥ śakram iva triviṣṭape

04,006.015d*0180_013 (4a) tam āvrajantaṃ prasamīkṣya pāṇḍavaṃ

04,006.015d*0180_014 (4b) virāṭarājo muditena cakṣuṣā

04,006.015d*0180_015 (4e) papraccha cainaṃ sa narādhipo muhur

04,006.015d*0180_016 (4c) dvijāṃś ca ye cāsya sabhāsadas tadā

04,006.015d*0180_017 (4e) ko vā vijānāti purāsya darśanaṃ

04,006.015d*0180_018 (4f) yuvā sabhāṃ yo 'yam upaiti māmikām

04,006.015d*0180_019 (3a) rūpeṇa sāreṇa vidārayan mahīṃ

04,006.015d*0180_020 (3b) śriyā hy ayaṃ vaiśravaṇo dvijo yathā

04,006.015d*0180_021 mṛgendrarāḍ vāraṇayūthapopamaḥ

04,006.015d*0180_022 prabhāty ayaṃ kāñcanaparvato yathā

04,006.015d*0180_023 virocate pāvakasūryasaṃnibhaḥ

04,006.015d*0180_024 sacandranakṣatra ivāṃśumān grahaḥ

04,006.015d*0180_025 (5c) na dṛśyate 'syānucaro na kuñjaro

04,006.015d*0180_026 na coṣṇaraśmy āvaraṇaṃ samucchritam

04,006.015d*0180_027 (5e) na kuṇḍale nāṅgadamasya na srajo

04,006.015d*0180_028 vicitritāṅgaś ca rathaś caturyujaḥ

04,006.015d*0180_029 (5ab) kṣātraṃ ca rūpaṃ hi bibharty ayaṃ bhṛśaṃ

04,006.015d*0180_030 gajendraśārdūlamaharṣabhopamaḥ

04,006.015d*0180_031 abhyāgato 'smān analaṃkṛto 'pi san

04,006.015d*0180_032 virocate bhānur ivāciroditaḥ

04,006.015d*0180_033 vibhāty ayaṃ kṣatriya eva sarvathā

04,006.015d*0180_034 virāṭa ity evam uvāca taṃ prati

04,006.015d*0180_035 sasāgarāntām ayam adya medinīṃ

04,006.015d*0180_036 praśāsituṃ cārhati vāsavopamaḥ

04,006.015d*0180_037 nākṣatriyo nūnam ayaṃ bhaviṣyati

04,006.015d*0180_038 (6b) mūrdhābhiṣiktaḥ pratibhāti māṃ prati

04,006.015d*0180_039 tulyaṃ hi rūpaṃ pratidṛśyate 'sya

04,006.015d*0180_040 vyāghrasya siṃhasya maharṣabhasya

04,006.015d*0180_041 yad eṣa kāmaṃ parimārgate dvijas

04,006.015d*0180_042 tad asya sarvaṃ kriyatām asaṃśayam

04,006.015d*0180_043 priyaṃ ca me darśanam īdṛśe jane

04,006.015d*0180_044 dvijeṣu mukhyeṣu tathātithiṣv api

04,006.015d*0180_045 dhaneṣu ratneṣv atha goṣu veśmasu

04,006.015d*0180_046 prakāmato me vicaratv avāritaḥ

04,006.015d*0180_047 evaṃ bruvāṇas tam anantatejasaṃ

04,006.015d*0180_048 virājamānaṃ sahasotthito nṛpaḥ

04,006.015d*0180_049 anena rūpeṇa samīpam āgataṃ

04,006.015d*0180_050 tridaṇḍakuṇḍyaṅkuśaśikyadhāriṇam

04,006.015d*0180_051 samutthitā sā ca sabhā sapārthivā

04,006.015d*0180_052 saviprarājanyaviśā saśūdrakā

04,006.015d*0180_053 sabhāgataṃ prekṣya tapantam arciṣā

04,006.015d*0180_054 viniḥsṛta rāhumukhād yathā ravim

04,006.015d*0180_055 sa tena pūrvaṃ jayatāṃ bhavān iti

04,006.015d*0180_056 dvijātinokto 'bhimukhaḥ kṛtāñjaliḥ

04,006.015d*0180_057 jayaṃ jayārheṇa sametya vardhito

04,006.015d*0180_058 virāṭarājo hy abhivādayac ca tam

04,006.015d*0180_059 (8c) tam abravīt prāñjalir eva pārthivo

04,006.015d*0180_060 (8d) virāṭarājo madhurākṣaraṃ vacaḥ

04,006.015d*0180_061 prāptaḥ kutas tvaṃ bhagavan kim icchasi

04,006.015d*0180_062 kva yāsyase kiṃ karavāṇi te dvija

04,006.015d*0180_063 śrutaṃ ca śīlaṃ ca kulaṃ ca śaṃsa me

04,006.015d*0180_064 (9c) gotraṃ tathā nāma ca deśam eva ca

04,006.015d*0180_065 satyapratijñā hi bhavanti sādhavo

04,006.015d*0180_066 viśeṣataḥ pravrajitā dvijātayaḥ

04,006.015d*0180_067 tavānurūpaṃ pracarāmi te hy ahaṃ

04,006.015d*0180_068 na cāvamantā na śrutābhibhāṣitā

04,006.015d*0180_069 apūjitā hy agnisamā dvijātayaḥ

04,006.015d*0180_070 kulaṃ daheyuḥ saviṣā ivoragāḥ

04,006.015d*0180_071 sarvāṃ ca bhūmiṃ tava dātum utsahe

04,006.015d*0180_072 sadaṇḍakośaṃ visṛjāmi te puram

04,006.015d*0180_073 (9b) kasyāsi rājño viṣayād ihāgataḥ

04,006.015d*0180_074 (9d) kiṃ karma cātrācarasi dvijottama

04,006.015d*0180_075 evaṃ bruvāṇaṃ tam uvāca pārthivo

04,006.015d*0180_076 yudhiṣṭhiro dharmam avekṣya cāsakṛt

04,006.015d*0180_077 satyaṃ vacaḥ ko nv iha vaktum utsahed

04,006.015d*0180_078 yathāpratijñaṃ tu śṛṇuṣva pārthiva

04,006.015d*0180_079 śrutaṃ ca śīlaṃ ca kulaṃ ca karma ca

04,006.015d*0180_080 śṛṇuṣva me janma ca deśam eva ca

04,006.015d*0180_081 gurūpadeśān niyamāc ca me vrataṃ

04,006.015d*0180_082 kulakṣamārthaṃ pitṝbhir niyojitam

04,006.015d*0180_083 dvijo vratenāsmi na ca dvijaḥ prabho

04,006.015d*0180_084 samuṇḍitaḥ pravrajitas tridaṇḍabhṛt

04,006.015d*0180_085 idaṃ śarīraṃ mama paśya mānuṣaṃ

04,006.015d*0180_086 samāvṛtaṃ pañcabhir eva dhātubhiḥ

04,006.015d*0180_087 mameha pañcendriyagātradarśino

04,006.015d*0180_088 vadanti pañcaiva pitṝn yathāśruti

04,006.015d*0180_089 manuṣyajātitvam acintayann ahaṃ

04,006.015d*0180_090 na cāsmi tulyaḥ pitṛbhiḥ svabhāvataḥ

04,006.015d*0180_091 (10d) kaṅko hi nāmnā viṣayaṃ tavāgato

04,006.015d*0180_092 vratī dvijātiḥ svakṛtena karmaṇā

04,006.015d*0180_093 dyūtaprasaṅgād adhano 'smi rājan

04,006.015d*0180_094 satyapratijñā vratinaś carāmahe

04,006.015d*0180_095 (10a) yudhiṣṭhirasyāsmi sakhābhavaṃ purā

04,006.015d*0180_096 gṛhapraveśī ca śaraṇyam eva ca

04,006.015d*0180_097 gṛhe ca tasyoṣitavāhanaṃ sukhaṃ

04,006.015d*0180_098 rājāsmi tasya svapure 'bhavaṃ purā

04,006.015d*0180_099 mamājñayā tatra vicerur aṅganā

04,006.015d*0180_100 mama priyārthaṃ damayanti vājinaḥ

04,006.015d*0180_101 mayā kṛtaṃ tasya pure tu yat purā

04,006.015d*0180_102 na tat kadācit kṛtavāñ jano 'nyathā

04,006.015d*0180_103 so 'haṃ purā tasya vayaḥsamaḥ sakhā

04,006.015d*0180_104 carāmi sarvāṃ vasudhāṃ suduḥkhitaḥ

04,006.015d*0180_105 na me praśāntiṃ kva cid āśrayāmi vai

04,006.015d*0180_106 vratopadeśān niyamena hāritaḥ

04,006.015d*0180_107 (10b) vaiyāghrapadyo 'smi narendra gotratas

04,006.015d*0180_108 tad eva saukhyaṃ mṛgayāmahe vayam

04,006.015d*0180_109 kṛtajñabhāvena mayānukīrtitaṃ

04,006.015d*0180_110 yudhiṣṭhirasyātmasamasya ceṣṭitam

04,006.015d*0180_111 imaṃ hi mokṣāśramam āśritasya me

04,006.015d*0180_112 yudhiṣṭhiras tulyaguṇo bhavān api

04,006.015d*0180_113 na me 'dya mātā na pitā na bāndhavā

04,006.015d*0180_114 na me svarūpaṃ na ratir na saṃtatiḥ

04,006.015d*0180_115 sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca hi tulyam adya me

04,006.015d*0180_116 priyāpriye tulyagatir gatāgate

04,006.015d*0180_117 mukto 'smi kāmāc ca dhanāc ca sāṃprataṃ

04,006.015d*0180_118 tvad āśrayo vastum ihābhyupāgataḥ

04,006.015d*0180_119 saṃvatsareṇeha samāpyate tv idaṃ

04,006.015d*0180_120 mama vrataṃ duṣkṛtakarmakāriṇaḥ

04,006.015d*0180_121 tato bhavantaṃ paritoṣya karmabhiḥ

04,006.015d*0180_122 punar vrajiṣyāmi kutūhalaṃ yataḥ

04,006.015d*0180_123 (10e) akṣān nivaptuṃ kuśalo hy ahaṃ sadā

04,006.015d*0180_124 parājitaḥ śakunirutāni cintayan

04,006.015d*0180_125 mṛgadvijānāṃ ca rutāni cintayan

04,006.015d*0180_126 nirāśrayaḥ pravrajito 'smi bhikṣukaḥ

04,006.015d*0180_127 tam evam ukte vacane narādhipaḥ

04,006.015d*0180_128 kṛtāñjaliḥ pravrajitaṃ vilokya ca

04,006.015d*0180_129 athābravīd dhṛṣṭamanāḥ śubhākṣaraṃ

04,006.015d*0180_130 manonugaṃ sarvasabhāgataṃ vacaḥ

04,006.015d*0180_131 (11a) dadāmi te hanta varaṃ yad īpsitaṃ

04,006.015d*0180_132 (11b) praśādhi matsyān yadi manyate bhavān

04,006.015d*0180_133 (11c) priyā hi dhūrtā mama cākṣakovidās

04,006.015d*0180_134 (11d) tvaṃ cāpi devo mama rājyam arhasi

04,006.015d*0180_135 (14ab) samānayānāsanavastrabhojanaṃ

04,006.015d*0180_136 prabhūtamālyābharaṇānulepanam

04,006.015d*0180_137 sa sārvabhaumopama sarvadārhasi

04,006.015d*0180_138 priyaṃ hi manye tava nityadarśanam

04,006.015d*0180_139 (15a) ye tvābhidhāveyur anarthapīḍitā

04,006.015d*0180_140 dvijātimukhyā yadi vetare janāḥ

04,006.015d*0180_141 (15b) sarvāṇi kāryāṇy aham arthitas tvayā

04,006.015d*0180_142 (15cd) teṣāṃ kariṣyāmi na me 'tra saṃśayaḥ

04,006.015d*0180_143 (13a) mamāntike yaś ca tavāpriyaṃ caret

04,006.015d*0180_144 (13b) pravāsaye taṃ pravicintya mānavam

04,006.015d*0180_145 yac cāpi kiṃ cid vasu vidyate mama

04,006.015d*0180_146 yudhiṣṭhiraḥ

04,006.015d*0180_146 prabhur bhavāṃs tasya vaśī vaseha ca

04,006.015d*0180_147 (12ab) ato 'bhilāṣaḥ paramo na vidyate

04,006.015d*0180_148 (12c) na me jitaṃ kiṃ cana dhāraye dhanam

04,006.015d*0180_149 na bhojanaṃ kiṃ cana saṃspṛśe tv iha

04,006.015d*0180_150 haviṣyabhojī niśi ca kṣitīśayaḥ

04,006.015d*0180_151 vratopadeśāt samayo hi naiṣṭhiko

04,006.015d*0180_152 na krodhitavyaṃ naradeva kasya cit

04,006.015d*0180_153 evaṃpratijñasya mameha bhūpate

04,006.015d*0180_154 nivāsabuddhir bhavitā tu nānyathā

04,006.015d*0180_155 (12d) evaṃ varaṃ mātsya vṛṇe pravāritaḥ

04,006.015d*0180_156 vaiśaṃpāyanaḥ

04,006.015d*0180_156 kṛtī bhaviṣyāmi vareṇa te 'nagha

04,006.015d*0180_157 evaṃ tu rājñaḥ prathamaḥ samāgamo

04,006.015d*0180_158 babhūva mātsyasya yudhiṣṭhirasya ca

04,006.015d*0180_159 virāṭarājasya hi tena saṃgamo

04,006.015d*0180_160 babhūva viṣṇor iva vajrapāṇinā

04,006.015d*0180_161 tam āsanasthaṃ priyarūpadarśanaṃ

04,006.015d*0180_162 nirīkṣamāṇo na tatarpa bhūmipaḥ

04,006.015d*0180_163 sabhāṃ ca tāṃ prājvalayad yudhiṣṭhiraḥ

04,006.015d*0180_164 śriyā yathā śakra iva triviṣṭapam

04,006.016 vaiśaṃpāyana uvāca

04,006.016a evaṃ sa labdhvā tu varaṃ samāgamaṃ; virāṭarājena nararṣabhas tadā

04,006.016c uvāsa vīraḥ paramārcitaḥ sukhī; na cāpi kaś cic caritaṃ bubodha tat

04,007.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,007.001a athāparo bhīmabalaḥ śriyā jvalann; upāyayau siṃhavilāsavikramaḥ

04,007.001b*0181_001 asiṃ praveke pratimucya śāṇake

04,007.001c khajaṃ ca darvīṃ ca kareṇa dhārayann; asiṃ ca kālāṅgam akośam avraṇam

04,007.001c*0182_001 tvacaṃ ca gocarmamayīṃ sumarditāṃ

04,007.001c*0182_002 samukṣitāṃ pānakarāgaṣāḍavaiḥ

04,007.001c*0182_003 kīlāsamālambya kareṇa cāyasaṃ

04,007.001c*0182_004 saśṛṅgiberārdrakabhūstṛṇāṅkuram

04,007.002a sa sūdarūpaḥ parameṇa varcasā; ravir yathā lokam imaṃ prabhāsayan

04,007.002c sukṛṣṇavāsā girirājasāravān; sa matsyarājaṃ samupetya tasthivān

04,007.002d*0183_001 sabhāṃ hi tāṃ vāraṇayūthapopamas

04,007.002d*0183_002 tamisrahā rātrim ivāvabhāsayan

04,007.002d*0183_003 sahasranetrāvarajāntakopamas

04,007.002d*0183_004 trilokapālādhipatir yathā hariḥ

04,007.002d*0183_005 tam āvrajantaṃ gajayūthapopamaṃ

04,007.002d*0183_006 nirīkṣamāṇo navasūryavarcasam

04,007.002d*0183_007 bhayāt samudvignaviṣaṇṇacetano

04,007.002d*0183_008 diśaś ca sarvāḥ prasamīkṣya cāsakṛt

04,007.002d*0183_009 tam ekavastraṃ parasainyavāraṇaṃ

04,007.002d*0183_010 sabhāvidūrān nṛpatir nṛpātmajam

04,007.002d*0183_011 samīkṣya vaiklavyam upeyivāñ śanair

04,007.002d*0183_012 janāś ca bhītāḥ parisarpire bhṛśam

04,007.003a taṃ prekṣya rājā varayann upāgataṃ; tato 'bravīj jānapadān samāgatān

04,007.003c siṃhonnatāṃso 'yam atīva rūpavān; pradṛśyate ko nu nararṣabho yuvā

04,007.003d*0184_001 athābravīn matsyapatiḥ sabhāgatān

04,007.003d*0184_002 bhṛśāturoṣṇaṃ pariniḥśvasann iva

04,007.003d*0184_003 yo 'yaṃ yuvā vāraṇarājasaṃnibhaḥ

04,007.003d*0184_004 sabhām abhipraiti hi māmikām imām

04,007.003d*0185_001 ko vā vijānāti purāsya darśanaṃ

04,007.003d*0185_002 mṛgendraśārdūlagater hi māmakaḥ

04,007.003d*0185_003 vyūḍhāntarāṃso mṛgarāḍ ivotkaṭo

04,007.003d*0185_004 ya eṣa divyaḥ puruṣaḥ prakāśate

04,007.003d*0185_005 rājaśriyā hy eṣa vibhāti rājavad

04,007.003d*0185_006 virocate rukmagiriprabhopamaḥ

04,007.003d*0185_007 nākṣatriyo nūnam ayaṃ bhaviṣyati

04,007.003d*0185_008 sahasranetrapratimas tathā hy asau

04,007.003d*0185_009 rūpeṇa yaś cāpratimo hy ayaṃ mahān

04,007.003d*0185_010 mahīm imāṃ śakra ivābhipālayet

04,007.003d*0185_011 nābhūmipo 'yaṃ hi matir mameti ca

04,007.003d*0185_012 vaiśaṃpāyanaḥ

04,007.003d*0185_012 cyutaḥ samṛddhyā nabhasīva nāhuṣaḥ

04,007.003d*0185_013 vitarkamāṇasya ca tasya pāṇḍavaḥ

04,007.003d*0185_014 sabhām atikramya vṛkodaro 'bravīt

04,007.003d*0185_015 jayeti rājānam abhipramodayan

04,007.003d*0185_016 sukhena sabhyaṃ ca samāgataṃ janam

04,007.004a adṛṣṭapūrvaḥ puruṣo ravir yathā; vitarkayan nāsya labhāmi saṃpadam

04,007.004c tathāsya cittaṃ hy api saṃvitarkayan; nararṣabhasyādya na yāmi tattvataḥ

04,007.004d*0186_001 dṛṣṭvaiva cainaṃ tu vicārayāmy ahaṃ

04,007.004d*0186_002 gandharvarājaṃ yadi vā puraṃdaram

04,007.004d*0186_003 jānīta ko 'yaṃ mama darśane sthito

04,007.004d*0186_004 yadīpsitaṃ tal labhatāṃ ca māciram

04,007.004d*0186_005 virāṭavākyena tu tena coditā

04,007.004d*0186_006 narā virāṭasya suśīghragāminaḥ

04,007.004d*0186_007 upetya kaunteyam athābruvaṃs tadā

04,007.004d*0186_008 yathā sa rājāvadatācyutānujam

04,007.005a tato virāṭaṃ samupetya pāṇḍavaḥ; sudīnarūpo vacanaṃ mahāmanāḥ

04,007.005c uvāca sūdo 'smi narendra ballavo; bhajasva māṃ vyañjanakāram uttamam

04,007.005d*0187_001 tvāṃ jīvituṃ śatrudamāgato 'smy ahaṃ

04,007.005d*0187_002 tvam eva loke paramo hi saṃśrayaḥ

04,007.006 virāṭa uvāca

04,007.006a na sūdatāṃ mānada śraddadhāmi te; sahasranetrapratimo hi dṛśyase

04,007.006c śriyā ca rūpeṇa ca vikrameṇa ca; prabhāsi tātānavaro nareṣv iha

04,007.007 bhīma uvāca

04,007.007a narendra sūdaḥ paricārako 'smi te; jānāmi sūpān prathamena kevalān

04,007.007a*0188_001 narendra śūdro 'smi caturthavarṇabhāg

04,007.007a*0188_002 gurūpadeśāt paricārakarmakṛt

04,007.007b*0189_001 jānāmi sūpāṃś ca rasāṃś ca saṃskṛtān

04,007.007b*0189_002 māṃsāny apūpāṃś ca pacāmi śobhanān

04,007.007b*0190_001 rāgaprakārāṃś ca bahūn phalāśrayān

04,007.007b*0190_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,007.007b*0190_002 mahānase me na samo 'sti sūpakṛt

04,007.007b*0190_003 tam abravīn matsyapatiḥ prahṛṣṭavat

04,007.007b*0190_004 priyaṃ pragalbhaṃ madhuraṃ vinītavat

04,007.007b*0191_001 hutāśanāśīviṣatulyatejaso

04,007.007b*0191_002 na karma te yogyam idaṃ mahānase

04,007.007b*0191_003 na sūpakārī bhavituṃ tvam arhasi

04,007.007b*0191_004 suparṇagandharvamahoragopamaḥ

04,007.007b*0191_005 anīkakarṇāgradharo dhvajī rathī

04,007.007b*0191_006 bhavādya me vāraṇavāhinīpatiḥ

04,007.007b*0191_007 na nīcakarmā bhavituṃ tvam arhasi

04,007.007b*0191_008 praśāsituṃ bhūmim imāṃ tvam arhasi

04,007.007b*0191_008 bhīmaḥ

04,007.007b*0191_009 caturthavarṇo 'smy aham ity uvāca taṃ

04,007.007b*0191_010 na vai vṛṇe tvām aham īdṛśaṃ padam

04,007.007b*0191_011 jātyāsmi śūdro valaleti nāmnā

04,007.007b*0191_012 jijīviṣus tvadviṣayaṃ samāgataḥ

04,007.007b*0191_013 yudhiṣṭhirasyāsmi mahānase purā

04,007.007b*0191_014 babhūva sarvaprabhur annapānadaḥ

04,007.007b*0191_015 athāpi mām utsṛjase mahīpate

04,007.007b*0191_016 vrajāmy ahaṃ yāvad ito yathāgatam

04,007.007b*0191_017 tvam annasaṃskāravidhau praśādhi māṃ

04,007.007b*0191_018 bhavāmi te 'haṃ naradeva sūpakṛt

04,007.007c āsvāditā ye nṛpate purābhavan; yudhiṣṭhireṇāpi nṛpeṇa sarvaśaḥ

04,007.008a balena tulyaś ca na vidyate mayā; niyuddhaśīlaś ca sadaiva pārthiva

04,007.008c gajaiś ca siṃhaiś ca sameyivān ahaṃ; sadā kariṣyāmi tavānagha priyam

04,007.008d*0192_001 na nīcakarmā tava mādṛśaḥ prabho

04,007.008d*0192_002 balasya netā tv abalo bhaved iti

04,007.008d*0192_003 svakarmatuṣṭāś ca vayaṃ narādhipa

04,007.008d*0192_004 praśādhi māṃ sūdapate yad īcchasi

04,007.008d*0192_005 ye santi mallā balavīryasaṃmatās

04,007.008d*0192_006 vaiśaṃpāyanaḥ

04,007.008d*0192_006 tān eva yotsyāmi tavābhiharṣayan

04,007.008d*0192_007 tam evam ukte vacane narādhipaḥ

04,007.008d*0192_008 pratyabravīn matsyapatiḥ prahṛṣṭavat

04,007.009 virāṭa uvāca

04,007.009a dadāmi te hanta varaṃ mahānase; tathā ca kuryāḥ kuśalaṃ hi bhāṣase

04,007.009c na caiva manye tava karma tat samaṃ; samudranemiṃ pṛthivīṃ tvam arhasi

04,007.009d*0193_001 trilokapālo hi yathā virocate

04,007.009d*0193_002 tathādya me viṣṇur ivābhirocase

04,007.010a yathā hi kāmas tava tat tathā kṛtaṃ; mahānase tvaṃ bhava me puraskṛtaḥ

04,007.010c narāś ca ye tatra mamocitāḥ purā; bhavasva teṣām adhipo mayā kṛtaḥ

04,007.011 vaiśaṃpāyana uvāca

04,007.011a tathā sa bhīmo vihito mahānase; virāṭarājño dayito 'bhavad dṛḍham

04,007.011c uvāsa rājan na ca taṃ pṛthagjano; bubodha tatrānucaraś ca kaś cana

04,008.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,008.001*0194_001 tataḥ kṛṣṇā sukeśī sā darśanīyā śucismitā

04,008.001a tataḥ keśān samutkṣipya vellitāgrān aninditān

04,008.001b*0195_001 kṛṣṇān sūkṣmān mṛdūn dīrghān samudgrathya śucismitā

04,008.001c jugūha dakṣiṇe pārśve mṛdūn asitalocanā

04,008.002a vāsaś ca paridhāyaikaṃ kṛṣṇaṃ sumalinaṃ mahat

04,008.002b*0196_001 naranāryaś ca saṃprekṣya vismayaṃ paramaṃ gatāḥ

04,008.002c kṛtvā veṣaṃ ca sairandhryāḥ kṛṣṇā vyacarad ārtavat

04,008.002d*0197_001 praviṣṭā nagaraṃ bhīruḥ sairandhrīveṣasaṃyutā

04,008.003a tāṃ narāḥ paridhāvantīṃ striyaś ca samupādravan

04,008.003c apṛcchaṃś caiva tāṃ dṛṣṭvā kā tvaṃ kiṃ ca cikīrṣasi

04,008.003d*0198_001 atha sā chinnapaṭṭābhyāṃ valkalājinasaṃvṛtām

04,008.004a sā tān uvāca rājendra sairandhry aham upāgatā

04,008.004c karma cecchāmi vai kartuṃ tasya yo māṃ pupukṣati

04,008.005a tasyā rūpeṇa veṣeṇa ślakṣṇayā ca tathā girā

04,008.005c nāśraddadhata tāṃ dāsīm annahetor upasthitām

04,008.006a virāṭasya tu kaikeyī bhāryā paramasaṃmatā

04,008.006c avalokayantī dadṛśe prāsādād drupadātmajām

04,008.007a sā samīkṣya tathārūpām anāthām ekavāsasam

04,008.007b@006_0001 strībhiś ca puruṣaiś cāpi sarvataḥ parivāritām

04,008.007b@006_0002 virāṭabhāryā tāṃ devīṃ kāruṇyāj jātasaṃbhramā

04,008.007b@006_0003 apreṣayat samīpasthāḥ striyo vṛddhāś ca tatparāḥ

04,008.007b@006_0004 apanīya tataḥ sarvā ānayadhvam ihaiva tām

04,008.007b@006_0005 yadā dṛṣṭā mayā sādhvī kampate me manas tadā

04,008.007b@006_0006 tasmāc chīghram ihānāyya darśayadhvaṃ yadīcchatha

04,008.007b@006_0007 tās tathoktā upāgamya draupadīṃ parisaṃgatām

04,008.007b@006_0008 ānīya sarvathā tv enām abruvan madhurāṃ giram

04,008.007b@006_0009 bhadre tvāṃ draṣṭum icchantī sudeṣṇā harmyabhūtale

04,008.007b@006_0010 sthitā tadarthaṃ hi vayaṃ tvatsamīpam ihāgatāḥ

04,008.007b@006_0011 atha sā chinnapaṭṭābhyāṃ valkalājinasaṃvṛtā

04,008.007b@006_0012 rājaveśma upāgamya yatrāgramahiṣī sthitā

04,008.007b@006_0013 sudeṣṇām agamat kṛṣṇā rājabhāryāṃ yaśasvinīm

04,008.007b@006_0014 kṛṣṇān keśān mṛdūn dīrghān samudgrathyāyatekṣaṇā

04,008.007b@006_0015 kuñcitāgrān susūkṣmāṃs tān darśanīyān nibadhya ca

04,008.007b@006_0016 jugūha dakṣiṇe pārśve mṛdūn asitalocanā

04,008.007b@006_0017 sā praviśya virāṭasya draupady antaḥpurāṃ śubhā

04,008.007b@006_0018 hrīniṣedhānvitā bālā kampamānā lateva sā

04,008.007b@006_0019 abhigamya ca suśroṇī sarvalakṣaṇasaṃyutā

04,008.007b@006_0020 dadarśāvasthitāṃ haime pīṭhe ratnaparicchade

04,008.007b@006_0021 raktasūkṣmāṃśukadharāṃ meghe saudāminīm iva

04,008.007b@006_0022 nānāvarṇavicitrāṃ ca sarvābharaṇabhūṣitām

04,008.007b@006_0023 subhrūṃ sukeśīṃ suśroṇīṃ kubjavāmanamadhyagām

04,008.007b@006_0024 bahupuṣpopakīrṇāyāṃ bhūmyāṃ vedim ivādhvare

04,008.007b@006_0025 sudeṣṇāṃ rājamahiṣīṃ sarvālaṃkārabhūṣitām

04,008.007b@006_0026 śrīmatīṃ rājaputrīṇāṃ śatena parivāritām

04,008.007b@006_0027 tāḥ sarvā draupadīṃ dṛṣṭvā saṃtaptāḥ paramāṅganāḥ

04,008.007b@006_0028 tvaritāś copatasthus tāḥ sahasotthāya cāsanāt

04,008.007b@006_0029 nirīkṣamāṇās tāḥ sarvāḥ śacīṃ devīm ivāgatām

04,008.007b@006_0030 gūḍhagulphāṃ varārohāṃ kṛṣṇāṃ tāmrāyatekṣaṇām

04,008.007b@006_0031 atisarvānavadyāṅgīṃ natagātrīṃ sumadhyamām

04,008.007b@006_0032 nahrasvāṃ nātimahatīṃ jātāṃ bahutṛṇe vane

04,008.007b@006_0033 ṛśyarohīm ivānindyāṃ sukeśīṃ mṛgalocanām

04,008.007b@006_0034 tāṃ mṛgīm iva vitrastāṃ yūthabhraṣṭām iva dvipām

04,008.007b@006_0035 lakṣmīm iva viśālākṣīṃ vidyām iva yaśasvinīm

04,008.007b@006_0036 rohiṇīm iva tārāṇāṃ dīptām agniśikhām iva

04,008.007b@006_0037 pārvatīm iva rudrāṇīṃ velām iva mahodadheḥ

04,008.007b@006_0038 sulabhām iva nāgīnāṃ mṛgīṇām iva kiṃnarīm

04,008.007b@006_0039 gaṅgām iva viśuddhāṅgīṃ śāradīm iva śarvarīm

04,008.007b@006_0040 tām acintyatamāṃ loke ilām iva yaśasvinīm

04,008.007b@006_0041 sāvitrīm iva durdharṣāṃ brāhmyā lakṣmyā samanvitām

04,008.007b@006_0042 sudeṣṇā paryapṛcchat tāṃ vismayotphullalocanā

04,008.007b@006_0043 kā tvaṃ sarvānavadyāṅgī kuto 'si tvam ihāgatā

04,008.007b@006_0044 kasya vā tvaṃ viśālākṣi kiṃ vā te karavāṇy aham

04,008.007c samāhūyābravīd bhadre kā tvaṃ kiṃ ca cikīrṣasi

04,008.008a sā tām uvāca rājendra sairandhry aham upāgatā

04,008.008c karma cecchāmy ahaṃ kartuṃ tasya yo māṃ pupukṣati

04,008.009 sudeṣṇovāca

04,008.009a naivaṃrūpā bhavanty evaṃ yathā vadasi bhāmini

04,008.009c preṣayanti ca vai dāsīr dāsāṃś caivaṃvidhān bahūn

04,008.010a gūḍhagulphā saṃhatorus trigambhīrā ṣaḍunnatā

04,008.010c raktā pañcasu rakteṣu haṃsagadgadabhāṣiṇī

04,008.011a sukeśī sustanī śyāmā pīnaśroṇipayodharā

04,008.011c tena tenaiva saṃpannā kāśmīrīva turaṃgamā

04,008.011d*0199_001 sārvabhaumasya mahiṣī raktaiḥ pañcabhir aṅganā

04,008.012a svarālapakṣmanayanā bimboṣṭhī tanumadhyamā

04,008.012c kambugrīvā gūḍhasirā pūrṇacandranibhānanā

04,008.012d*0200_001 śāradotpalapatrākṣyā śāradotpalagandhayā

04,008.012d*0200_002 śāradotpalasevinyā rūpeṇa sadṛśī śriyā

04,008.012d*0201_001 sarvalakṣaṇayuktā ca bhāryā tvaṃ pṛthivīpateḥ

04,008.013a kā tvaṃ brūhi yathā bhadre nāsi dāsī kathaṃ cana

04,008.013c yakṣī vā yadi vā devī gandharvī yadi vāpsarāḥ

04,008.013d*0202_001 devakanyā bhujaṅgī vā nagarasyātha devatā

04,008.013d*0202_002 vidyādharī kiṃnarī vā yadi vā rohiṇī svayam

04,008.013d*0203_001 apsarā vāpi nāgī vā tārā vā tvaṃ vilāsini

04,008.014a alambusā miśrakeśī puṇḍarīkātha mālinī

04,008.014b*0204_001 menakā vā ahalyā vā rambhā vāpi tilottamā

04,008.014c indrāṇī vāruṇī vā tvaṃ tvaṣṭur dhātuḥ prajāpateḥ

04,008.014e devyo deveṣu vikhyātās tāsāṃ tvaṃ katamā śubhe

04,008.014f*0205_001 tava hy anupamaṃ rūpaṃ bhūṣaṇair api varjitam

04,008.014f*0205_002 tvāṃ sṛṣṭvoparataṃ manye lokakartāram īśvaram

04,008.014f*0205_003 na tṛpyanti striyo dṛṣṭvā kā nu puṃsāṃ ratir bhavet

04,008.014f*0206_001 pravālapuṣpastabakair ācitā vanadevatā

04,008.014f*0206_002 tvām eva hi nirīkṣante vismitā rūpasaṃpadā

04,008.014f*0206_003 antaḥpuragatā nāryo mṛgapakṣigaṇāś ca ye

04,008.014f*0206_004 sarve tvām eva kalyāṇi nirīkṣante suvismitāḥ

04,008.014f*0206_005 na tvādṛśī kā cana me triṣu lokeṣu sundarī

04,008.014f*0206_006 dṛṣṭapūrvā śrutā vāpi vapuṣā vidyate śubhe

04,008.014f*0207_001 evam uktā sudeṣṇāṃ tāṃ kṛtāñjalipuṭā sthitā

04,008.014f*0207_002 abravīd vismayāviṣṭā draupadī yoṣitāṃ varā

04,008.015 draupady uvāca

04,008.015a nāsmi devī na gandharvī nāsurī na ca rākṣasī

04,008.015c sairandhrī tu bhujiṣyāsmi satyam etad bravīmi te

04,008.015d*0208_001 patīnāṃ prekṣamāṇānāṃ kasmiṃś cit kāraṇāntare

04,008.015d*0208_002 keśapakṣe parāmṛṣṭā sāhaṃ trastā vanaṃ gatā

04,008.015d*0208_003 tatra dvādaśa varṣāṇi vanyamūlaphalāśanā

04,008.015d*0208_004 carāmy anilayā subhru sā tavāntikam āgatā

04,008.016a keśāñ jānāmy ahaṃ kartuṃ piṃṣe sādhu vilepanam

04,008.016b*0209_001 mallikotpalapadmānāṃ campakānāṃ tathā śubhe

04,008.016b*0210_001 sinduvārakajātīnāṃ racayāmy avataṃsakān

04,008.016b*0210_002 patraṃ mṛṇālam agaruṃ piṅkṣye ca haricandanam

04,008.016c grathayiṣye vicitrāś ca srajaḥ paramaśobhanāḥ

04,008.017a ārādhayaṃ satyabhāmāṃ kṛṣṇasya mahiṣīṃ priyām

04,008.017c kṛṣṇāṃ ca bhāryāṃ pāṇḍūnāṃ kurūṇām ekasundarīm

04,008.017d*0211_001 tayāsmi subhṛtā cāham iṣṭalābhena toṣitā

04,008.018a tatra tatra carāmy evaṃ labhamānā suśobhanam

04,008.018c vāsāṃsi yāvac ca labhe tāvat tāvad rame tathā

04,008.019a mālinīty eva me nāma svayaṃ devī cakāra sā

04,008.019b@007_0001 kṛṣṇā kamalapatrākṣī sā me prāṇasamā sakhī

04,008.019b@007_0002 na cāhaṃ ciram icchāmi kva cid vastuṃ śubhānane

04,008.019b@007_0003 vrataṃ kilaitad asmākaṃ kuladharmo 'yam īdṛśaḥ

04,008.019b@007_0004 yo hy asmākaṃ hared dravyaṃ deśaṃ vasanam eva vā

04,008.019b@007_0005 na kroddhavyaṃ kilāsmābhir asmad gurur aroṣaṇaḥ

04,008.019b@007_0006 sāhaṃ vanāni durgāṇi tīrthāni ca sarāṃsi ca

04,008.019b@007_0007 śailāṃś ca vividhān ramyān saritaś ca samudragāḥ

04,008.019b@007_0008 bhartṛśokaparītāṅgī bhartṛsabrahmacāriṇī

04,008.019b@007_0009 vicarāmi mahīṃ durgāṃ yatra sāyaṃniveśanā

04,008.019b@007_0010 vīrapatnī yadā devī caramāṇeṣu bhartṛṣu

04,008.019b@007_0011 sāhaṃ vivatsā vidhinā gandhamādanaparvatāt

04,008.019b@007_0012 śṛṇomi tava sauśīlyaṃ bhartur madhurabhāṣiṇi

04,008.019b@007_0013 māhātmyaṃ ca tataḥ śrutvā brāhmaṇānāṃ samīpataḥ

04,008.019b@007_0014 tvām upasthātum icchāmi tataś cāham ihāgatā

04,008.019b@007_0015 guravo mama dharmaś ca vāyuḥ śakras tathāśvinau

04,008.019b@007_0016 teṣāṃ prasādāc ca na māṃ kaś cid dharṣayate pumān

04,008.019c sāham abhyāgatā devi sudeṣṇe tvanniveśanam

04,008.020 sudeṣṇovāca

04,008.020a mūrdhni tvāṃ vāsayeyaṃ vai saṃśayo me na vidyate

04,008.020c no ced iha tu rājā tvāṃ gacchet sarveṇa cetasā

04,008.020d*0212_001 sāhaṃ tvāṃ na kṣamāṃ manye vasantīm iha veśmani

04,008.020d*0212_002 eṣa doṣo 'tra suśroṇi kathaṃ vā bhīru manyase

04,008.021a striyo rājakule paśya yāś cemā mama veśmani

04,008.021c prasaktās tvāṃ nirīkṣante pumāṃsaṃ kaṃ na mohayeḥ

04,008.021d*0213_001 tvām evaitā nirīkṣante vismayād varavarṇini

04,008.022a vṛkṣāṃś cāvasthitān paśya ya ime mama veśmani

04,008.022c te 'pi tvāṃ saṃnamantīva pumāṃsaṃ kaṃ na mohayeḥ

04,008.022d*0214_001 bibharṣi paramaṃ rūpam atimānuṣam adbhutam

04,008.022d*0214_002 tiryagyonigatāś cāpi nirīkṣante savismayāḥ

04,008.022d*0214_003 tava rūpam anindyāṅgi kiṃ punar mānavā bhuvi

04,008.023a rājā virāṭaḥ suśroṇi dṛṣṭvā vapur amānuṣam

04,008.023c vihāya māṃ varārohe tvāṃ gacchet sarvacetasā

04,008.024a yaṃ hi tvam anavadyāṅgi naram āyatalocane

04,008.024c prasaktam abhivīkṣethāḥ sa kāmavaśago bhavet

04,008.024d*0215_001 susnātālaṃkṛtā ca tvaṃ yam īkṣethā hi mānavam

04,008.024d*0215_002 glānir na tasya duḥkhaṃ vā na tandrī na parājayaḥ

04,008.024d*0215_003 na śocen na ca saṃtapyen na krudhyen nānṛtaṃ vadet

04,008.024d*0215_004 yaṃ tvaṃ sarvānavadyāṅgi bhajethāḥ samalaṃkṛtā

04,008.024d*0215_005 na vyādhir na jarā tasya na tṛṣṇā na kṣudhā bhavet

04,008.024d*0215_006 yasya tvaṃ vaśagā subhru bhaver aṅkagatā satī

04,008.024d*0215_007 pañcatvam api saṃprāptaṃ yadi tvaṃ pariṣasvajeḥ

04,008.024d*0215_008 bāhubhyām anurūpābhyāṃ sa jīved iti me matiḥ

04,008.024d*0215_009 yasya hi tvaṃ bhaver bhāryā yaṃ ca hṛṣṭā pariṣvajeḥ

04,008.024d*0215_010 atijīvet sa sarveṣu deveṣv iva puraṃdaraḥ

04,008.024d*0216_001 adhyārohed yathā vṛkṣān vadhāyaivātmano naraḥ

04,008.024d*0216_002 rājaveśmani te subhru gṛhe tu syāt tathā mama

04,008.025a yaś ca tvāṃ satataṃ paśyet puruṣaś cāruhāsini

04,008.025c evaṃ sarvānavadyāṅgi sa cānaṅgavaśo bhavet

04,008.026a yathā karkaṭakī garbham ādhatte mṛtyum ātmanaḥ

04,008.026c tathāvidham ahaṃ manye vāsaṃ tava śucismite

04,008.026d*0217_001 anumānaye tvāṃ sairandhri nāvamanye kathaṃ cana

04,008.026d*0217_002 bhartṛśīlabhayād bhadre tava vāsaṃ na rocaye

04,008.027 draupady uvāca

04,008.027a nāsmi labhyā virāṭena na cānyena kathaṃ cana

04,008.027b*0218_001 devagandharvayakṣaiś ca draṣṭuṃ duṣṭena cetasā

04,008.027c gandharvāḥ patayo mahyaṃ yuvānaḥ pañca bhāmini

04,008.028a putrā gandharvarājasya mahāsattvasya kasya cit

04,008.028c rakṣanti te ca māṃ nityaṃ duḥkhācārā tathā nv aham

04,008.028d*0219_001 yaś ca duḥśīlavān martyo māṃ spṛśed duṣṭacetasā

04,008.028d*0219_002 sa tām eva niśāṃ śīghraṃ śayīta musalair hataḥ

04,008.028d*0219_003 yasyāpi hi śataṃ pūrṇaṃ bāndhavānāṃ bhaved iha

04,008.028d*0219_004 sahasraṃ vā viśālākṣi koṭir vāpi sahasrikā

04,008.028d*0219_005 duṣṭacittaś ca māṃ brūyān na sa jīvet tavāgrataḥ

04,008.028d*0219_006 na tasya tridaśā devā nāsurā na ca pannagāḥ

04,008.028d*0219_007 tebhyo gandharvarājebhyas trāṇaṃ kuryur asaṃśayam

04,008.028d*0219_008 sudeṣṇe viśvasa tvaṃ me svajane bāndhaveṣu vā

04,008.028d*0219_009 nāhaṃ śakyā naraiḥ spraṣṭuṃ na ca me vṛttam īdṛśam

04,008.029a yo me na dadyād ucchiṣṭaṃ na ca pādau pradhāvayet

04,008.029c prīyeyus tena vāsena gandharvāḥ patayo mama

04,008.030a yo hi māṃ puruṣo gṛdhyed yathānyāḥ prākṛtastriyaḥ

04,008.030c tām eva sa tato rātriṃ praviśed aparāṃ tanum

04,008.031a na cāpy ahaṃ cālayituṃ śakyā kena cid aṅgane

04,008.031c duḥkhaśīlā hi gandharvās te ca me balavattarāḥ

04,008.031d*0220_001 pracchannāś cāpi rakṣanti te māṃ nityaṃ śucismite

04,008.031d*0221_001 vaiśaṃpāyanaḥ

04,008.031d*0221_001 evaṃ nivasamānāyāṃ mayi mā te bhayaṃ hy abhūt

04,008.031d*0221_002 evam uktā tu sairandhryā sudeṣṇā vākyam abravīt

04,008.032 sudeṣṇovāca

04,008.032a evaṃ tvāṃ vāsayiṣyāmi yathā tvaṃ nandinīcchasi

04,008.032c na ca pādau na cocchiṣṭaṃ sprakṣyasi tvaṃ kathaṃ cana

04,008.032d*0222_001 vaseha mayi kalyāṇi yadi te vṛttam īdṛśam

04,008.032d*0222_002 kaś ca te dātum ucchiṣṭaṃ pumān arhati śobhane

04,008.032d*0222_003 pradhāvayec ca kaḥ pādau lakṣmīṃ dṛṣṭvaiva buddhimān

04,008.032d*0223_001 evam ācārasaṃpannā evaṃ daivaparāyaṇā

04,008.032d*0223_002 rakṣyā tvam asi bhūtānāṃ sāvitrīva dvijanmanām

04,008.032d*0223_003 devatā iva kalyāṇi pūjitā varavarṇini

04,008.032d*0223_004 vasa bhadre mayi prītā prītir hi mama vartate

04,008.032d*0223_005 sarvakāmaiḥ samuditā nirudvignamanāḥ sukham

04,008.033 vaiśaṃpāyana uvāca

04,008.033a evaṃ kṛṣṇā virāṭasya bhāryayā parisāntvitā

04,008.033b*0224_001 uvāsa nagare tasmin patidharmavatī satī

04,008.033b*0225_001 nirviśaṅkā virāṭasya viveśāntaḥpuraṃ tadā

04,008.033b*0225_002 yājñasenī sudeṣṇāṃ tu śuśrūṣantī viśāṃ pate

04,008.033c na caināṃ veda tatrānyas tattvena janamejaya

04,008.033d*0226_001 evaṃ virāṭe nyavasanta pāṇḍavāḥ

04,008.033d*0226_002 kṛṣṇā tathāntaḥpuram etya śobhanā

04,008.033d*0226_003 ajñātacaryāṃ pratiruddhamānasā

04,008.033d*0226_004 yathāgnayo bhasmanigūḍhatejasaḥ

04,009.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,009.001a sahadevo 'pi gopānāṃ kṛtvā veṣam anuttamam

04,009.001c bhāṣāṃ caiṣāṃ samāsthāya virāṭam upayād atha

04,009.001d*0227_001 goṣṭham āsādya tiṣṭhantaṃ bhavanasya samīpataḥ

04,009.001d*0227_002 rājātha dṛṣṭvā puruṣān prāhiṇoj jātavismayaḥ

04,009.002a tam āyāntam abhiprekṣya bhrājamānaṃ nararṣabham

04,009.002c samupasthāya vai rājā papraccha kurunandanam

04,009.003a kasya vā tvaṃ kuto vā tvaṃ kiṃ vā tāta cikīrṣasi

04,009.003c na hi me dṛṣṭapūrvas tvaṃ tattvaṃ brūhi nararṣabha

04,009.004a sa prāpya rājānam amitratāpanas; tato 'bravīn meghamahaughaniḥsvanaḥ

04,009.004b@008_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,009.004b@008_0001 athāparo 'dṛśyata vai śaśī yathā

04,009.004b@008_0002 huto havirbhir hi yathādhvare śikhī

04,009.004b@008_0003 tathā samālakṣyata cārudarśanaḥ

04,009.004b@008_0004 prakāśavān sūrya ivāciroditaḥ

04,009.004b@008_0005 tam āvrajantaṃ sahadevam agraṇīr

04,009.004b@008_0006 nṛpo virāṭo nacirāt samaikṣata

04,009.004b@008_0007 praikṣanta taṃ tatra pṛthak samāgatāḥ

04,009.004b@008_0008 sabhāsadaḥ sarvamanoharaprabham

04,009.004b@008_0009 yuvānam āyāntam amitrakarśanaṃ

04,009.004b@008_0010 pramuktam abhrād iva candramaṇḍalam

04,009.004b@008_0011 yaṣṭyā pramāṇānvitayā sudarśanaṃ

04,009.004b@008_0012 dāmāni pāśaṃ ca nibaddhya pṛṣṭhataḥ

04,009.004b@008_0013 mauñjīṃ ca tantrīṃ mahatīṃ susaṃhitāṃ

04,009.004b@008_0014 bālaiś ca dāmair bahubhiḥ samāvṛtām

04,009.004b@008_0015 sa cāpi rājānam uvāca vīryavān

04,009.004b@008_0016 kuruṣva māṃ pārthiva goṣv avasthitam

04,009.004b@008_0017 mayā hi guptāḥ paśavo bhavantu te

04,009.004b@008_0018 pranaṣṭanidrāḥ prabhavo 'smi ballavaḥ

04,009.004b@008_0019 na śvāpadebhyo na ca rogato bhayaṃ

04,009.004b@008_0020 na cāpi tāsām uta taskarād bhayam

04,009.004b@008_0021 payaḥprabhūtā bahulā nirāmayā

04,009.004b@008_0022 bhavanti gāvaḥ subhṛtā narādhipa

04,009.004b@008_0023 niśamya rājā sahadevabhāṣitaṃ

04,009.004b@008_0024 nirīkṣya mādrīsutam abhyanandata

04,009.004b@008_0025 uvāca tuṣṭo muditena cetasā

04,009.004b@008_0026 na ballavatvaṃ tvayi vīra lakṣaye

04,009.004b@008_0027 dhairyād vapuḥ kṣātram iveha te dṛḍhaṃ

04,009.004b@008_0028 prakāśate kauravavaṃśajasya vā

04,009.004b@008_0029 nāpaṇḍiteyaṃ tava dṛśyate tanur

04,009.004b@008_0030 bhaveha rājye mama mantradharmabhṛt

04,009.004b@008_0031 praśādhi matsyān saharājakān imān

04,009.004b@008_0032 bṛhaspatiḥ śakrayutān ivāmarān

04,009.004b@008_0033 balaṃ ca me rakṣa suveṣa sarvaśo

04,009.004b@008_0034 gṛhāṇa khaḍgaṃ pratirūpam ātmanaḥ

04,009.004b@008_0035 anīkakarṇāgradharo balasya me

04,009.004b@008_0036 prabhur bhavān astu gṛhāṇa kārmukam

04,009.004b@008_0037 virāṭarājñābhihitaḥ kurūttamaḥ

04,009.004b@008_0038 praśasya rājānam abhipraṇamya ca

04,009.004b@008_0039 uvāca matsyapravaraṃ mahāmatiḥ

04,009.004b@008_0040 śṛṇuṣva rājan mama vākyam uttamam

04,009.004b@008_0041 bālo hy ahaṃ jātiviśeṣadūṣitaḥ

04,009.004b@008_0042 kuto 'dya me nītiṣu yuktamantritā

04,009.004b@008_0043 svakarmatuṣṭāś ca vayaṃ narādhipa

04,009.004b@008_0044 praśādhi māṃ gāḥ parirakṣaṇe 'nagha

04,009.004c vaiśyo 'smi nāmnāham ariṣṭanemir; gosaṃkhya āsaṃ kurupuṃgavānām

04,009.005a vastuṃ tvayīcchāmi viśāṃ variṣṭha; tān rājasiṃhān na hi vedmi pārthān

04,009.005c na śakyate jīvitum anyakarmaṇā; na ca tvad anyo mama rocate nṛpaḥ

04,009.006 virāṭa uvāca

04,009.006a tvaṃ brāhmaṇo yadi vā kṣatriyo 'si; samudranemīśvararūpavān asi

04,009.006c ācakṣva me tattvam amitrakarśana; na vaiśyakarma tvayi vidyate samam

04,009.007a kasyāsi rājño viṣayād ihāgataḥ; kiṃ cāpi śilpaṃ tava vidyate kṛtam

04,009.007c kathaṃ tvam asmāsu nivatsyase sadā; vadasva kiṃ cāpi taveha vetanam

04,009.008 sahadeva uvāca

04,009.008a pañcānāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jyeṣṭho rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,009.008c tasyāṣṭaśatasāhasrā gavāṃ vargāḥ śataṃ śatāḥ

04,009.009a apare daśasāhasrā dvis tāvantas tathāpare

04,009.009c teṣāṃ gosaṃkhya āsaṃ vai tantipāleti māṃ viduḥ

04,009.010a bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca yac ca saṃkhyāgataṃ kva cit

04,009.010c na me 'sty aviditaṃ kiṃ cit samantād daśayojanam

04,009.011a guṇāḥ suviditā hy āsan mama tasya mahātmanaḥ

04,009.011c āsīc ca sa mayā tuṣṭaḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ

04,009.011d*0228_001 anekaguṇitā gāvo durvijñeyā mahattarāḥ

04,009.011d*0228_002 bahukṣīratarā gāvo bahvyaḥ sadyaḥ saputrakāḥ

04,009.012a kṣipraṃ hi gāvo bahulā bhavanti; na tāsu rogo bhavatīha kaś cit

04,009.012c tais tair upāyair viditaṃ mayaitad; etāni śilpāni mayi sthitāni

04,009.013a vṛṣabhāṃś cāpi jānāmi rājan pūjitalakṣaṇān

04,009.013c yeṣāṃ mūtram upāghrāya api vandhyā prasūyate

04,009.013d*0229_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,009.013d*0229_001 matsyādhipo harṣakalena cetasā

04,009.013d*0229_002 mādrīsutaṃ pāṇḍavam abhyabhāṣata

04,009.013d*0229_003 naivānumanye tava karma kutsitaṃ

04,009.013d*0229_004 mahīṃ samagrām abhipātum arhasi

04,009.013d*0229_005 atha tv idānīṃ tava rocitaṃ vibho

04,009.013d*0229_006 yatheṣṭato gavyam avekṣa māmakam

04,009.013d*0229_007 tvadarpaṇā me paśavo bhavantu vai

04,009.013d*0229_008 nṛpo virāṭas tam uvāca sattamam

04,009.014 virāṭa uvāca

04,009.014a śataṃ sahasrāṇi samāhitāni; varṇasya varṇasya viniścitā guṇaiḥ

04,009.014c paśūn sapālān bhavate dadāmy ahaṃ; tvadāśrayā me paśavo bhavantv iha

04,009.015 vaiśaṃpāyana uvāca

04,009.015a tathā sa rājño 'vidito viśāṃ pate; uvāsa tatraiva sukhaṃ nareśvaraḥ

04,009.015c na cainam anye 'pi viduḥ kathaṃ cana; prādāc ca tasmai bharaṇaṃ yathepsitam

04,009.015d*0230_001 evaṃ virāṭena sametya pāṇḍavo

04,009.015d*0230_002 labdhvā ca govallavatāṃ yatheṣṭataḥ

04,009.015d*0230_003 ajñātacaryām avasan mahātmā

04,009.015d*0230_004 yathā raviś cāstagiriṃ niviṣṭaḥ

04,010.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,010.001a athāparo 'dṛśyata rūpasaṃpadā; strīṇām alaṃkāradharo bṛhat pumān

04,010.001c prākāravapre pratimucya kuṇḍale; dīrghe ca kambū parihāṭake śubhe

04,010.001d*0231_001 kṛṣṇe ca dīrghe ca nibadhya vāsasī

04,010.001d*0231_002 śarīravāñ śakrabṛhaspatiprabhaḥ

04,010.002a bahūṃś ca dīrghāṃś ca vikīrya mūrdhajān; mahābhujo vāraṇamattavikramaḥ

04,010.002b*0232_001 klaibyena veṣeṇa na bhāti bhāti ca

04,010.002b*0232_002 grahābhipanno nabhasīva candramāḥ

04,010.002c gatena bhūmim abhikampayaṃs tadā; virāṭam āsādya sabhāsamīpataḥ

04,010.003a taṃ prekṣya rājopagataṃ sabhātale; satrapraticchannam aripramāthinam

04,010.003c virājamānaṃ parameṇa varcasā; sutaṃ mahendrasya gajendravikramam

04,010.004a sarvān apṛcchac ca samīpacāriṇaḥ; kuto 'yam āyāti na me purā śrutaḥ

04,010.004c na cainam ūcur viditaṃ tadā narāḥ; savismitaṃ vākyam idaṃ nṛpo 'bravīt

04,010.004d@009_0000 virāṭaḥ

04,010.004d@009_0001 gajendralīlo mṛgarājagāmī

04,010.004d@009_0002 vṛṣekṣaṇo devasutogratejāḥ

04,010.004d@009_0003 pīnāṃsabāhuḥ kanakāvadātaḥ

04,010.004d@009_0004 ko 'yaṃ naro me nagaraṃ praviṣṭaḥ

04,010.004d@009_0005 kim eṣa devendrasutaḥ kim eṣa

04,010.004d@009_0006 brahmātmajo vā kim ayaṃ svayaṃbhūḥ

04,010.004d@009_0007 umāsuto vaiśravaṇātmajo vā

04,010.004d@009_0008 prekṣyainam āsīd iti me pratarkaḥ

04,010.004d@009_0008 vaiśaṃpāyanaḥ

04,010.004d@009_0009 sabhām atikramya ca vāsavopamo

04,010.004d@009_0010 nirīkṣyamāṇo bahubhiḥ samāgataiḥ

04,010.004d@009_0011 sa tatra rājānam amitrahābravīd

04,010.004d@009_0012 bṛhannalāhaṃ naradeva nartanā

04,010.004d@009_0013 veṇīṃ prakuryāṃ rucire ca kuṇḍale

04,010.004d@009_0014 grathe srajaḥ prāvaraṇāni saṃhare

04,010.004d@009_0015 snānaṃ raceyaṃ vimṛje ca darpaṇaṃ

04,010.004d@009_0016 viśeṣakeṣv eva ca kauśalaṃ mama

04,010.004d@009_0017 klībeṣu bāleṣu jaleṣu nartane

04,010.004d@009_0018 śikṣāpradāneṣu ca yogyatā mama

04,010.004d@009_0019 karomi veṇīṣu ca puṣpapūrakān

04,010.004d@009_0020 na me striyaḥ karmaṇi kauśalādhikāḥ

04,010.004d@009_0021 tam abravīt prāṃśum udīkṣya vismito

04,010.004d@009_0022 virāṭarājopasṛtaṃ mahāyaśāḥ

04,010.005a sarvopapannaḥ puruṣo manoramaḥ; śyāmo yuvā vāraṇayūthapopamaḥ

04,010.005b*0233_001 jānīta ko 'yaṃ mama darśane sthito

04,010.005b*0233_002 yat kāṅkṣate tal labhatāṃ mamāciram

04,010.005b*0233_003 evaṃ vitarkantam amitraghātinaṃ

04,010.005b*0233_004 saṃprāpya rājānam amitrahābravīt

04,010.005b*0233_005 bṛhannaḍāhaṃ naradeva nartakī

04,010.005b*0233_006 tvāṃ sevituṃ śatrudamopayāmi

04,010.005b*0233_007 tvaṃ māṃ bhajasvādya yathā tvadāgatāṃ

04,010.005b*0233_008 bhavāmi te pārthiva nartakī hy aham

04,010.005c vimucya kambū parihāṭake śubhe; vimucya veṇīm apinahya kuṇḍale

04,010.006a śikhī sukeśaḥ paridhāya cānyathā; bhavasva dhanvī kavacī śarī tathā

04,010.006c āruhya yānaṃ paridhāvatāṃ bhavān; sutaiḥ samo me bhava vā mayā samaḥ

04,010.007a vṛddho hy ahaṃ vai parihārakāmaḥ; sarvān matsyāṃs tarasā pālayasva

04,010.007c naivaṃvidhāḥ klībarūpā bhavanti; kathaṃ caneti pratibhāti me manaḥ

04,010.007d*0234_001 nārhas tu veṣo 'yam anūrjitas te

04,010.007d*0234_002 nāpuṃs tvam arho naradevasiṃha

04,010.007d*0234_003 tavaiṣa veṣaḥ śubhaveṣabhūṣaṇair

04,010.007d*0234_004 vibhūṣito bhūtapater iva prabho

04,010.007d*0234_005 vibhāti bhānor iva raśmimālino

04,010.007d*0234_006 ghanāvaruddhe gagane raver iva

04,010.007d*0234_007 dhanur hi manye tava śobhayed bhujau

04,010.007d*0234_008 tathā hi pīnāvatimātram āyatau

04,010.007d*0234_009 pragṛhya cāpaṃ pratirūpam ātmano

04,010.007d*0234_010 rakṣasva deśaṃ puram adya susthitaḥ

04,010.007d*0234_011 putreṇa tulyo bhava me bṛhannale

04,010.007d*0234_012 vṛddho 'smi vittaṃ pratipādayāmi te

04,010.007d*0234_013 tvaṃ rakṣa me sarvam idaṃ puraṃ prabho

04,010.007d*0234_014 na ṣaṇḍatāṃ kāṃcana lakṣayāmi te

04,010.007d*0234_015 praśādhi matsyāṃs tarasābhivardhayan

04,010.007d*0234_016 vaiśaṃpāyanaḥ

04,010.007d*0234_016 dadāmi rājyaṃ tava satyavāg aham

04,010.007d*0234_017 tasyāgrataḥ svāni dhanūṃṣi pārthivo

04,010.007d*0234_018 bahūni dīrghāṇi ca varṇavanti ca

04,010.007d*0234_019 dadhau sa sajyāni balānvitāni

04,010.007d*0234_020 jijñāsamānaḥ kim ayaṃ kariṣyati

04,010.007d*0234_021 tato 'rjunaḥ klībataraṃ vaco 'bravīn

04,010.007d*0234_022 na me dhanur dhāritam īdṛśaṃ prabho

04,010.007d*0234_023 na cāpi dṛṣṭaṃ dhanur īdṛśaṃ kva cin

04,010.007d*0234_024 na mādṛśāḥ santi dhanurdharā bhuvi

04,010.008 arjuna uvāca

04,010.008a gāyāmi nṛtyāmy atha vādayāmi; bhadro 'smi nṛtte kuśalo 'smi gīte

04,010.008c tvam uttarāyāḥ paridatsva māṃ svayaṃ; bhavāmi devyā naradeva nartakaḥ

04,010.009a idaṃ tu rūpaṃ mama yena kiṃ nu tat; prakīrtayitvā bhṛśaśokavardhanam

04,010.009c bṛhannaḍāṃ vai naradeva viddhi māṃ; sutaṃ sutāṃ vā pitṛmātṛvarjitām

04,010.010 virāṭa uvāca

04,010.010a dadāmi te hanta varaṃ bṛhannaḍe; sutāṃ ca me nartaya yāś ca tādṛśīḥ

04,010.010b*0235_001 na madgṛhe cāsti bhavānyakiṃ canaḥ (?)

04,010.010b*0235_002 pratīpakartā puruṣaḥ striyo 'pi vā

04,010.010c idaṃ tu te karma samaṃ na me mataṃ; samudranemiṃ pṛthivīṃ tvam arhasi

04,010.010d*0236_001 tato virāṭaḥ svayam āhvayat sutāṃ

04,010.010d*0236_002 nṛpādhipas tāṃ ca sumadhyasundarīm

04,010.010d*0236_003 uvāca caināṃ muditena cetasā

04,010.010d*0236_004 bṛhannaḷā nāma sakhī bhavatv iyam

04,010.010d*0236_005 sugātri saṃprītisubaddhasauhṛdā

04,010.010d*0236_006 tavāṅgane prāṇasamā ca nityadā

04,010.010d*0236_007 prakāmabhakṣābharaṇāmbarā śubhā

04,010.010d*0236_008 caratv iyaṃ sarvajaneṣv avāritā

04,010.010d*0236_009 na duṣkulīnā tv iyam ākṛtir bhaven

04,010.010d*0236_010 na vṛttabhedī bhavatīdṛśo janaḥ

04,010.010d*0237_001 itīdam uktvā puruṣair yathākramaṃ

04,010.010d*0237_002 parīkṣya rājā pramadābhir āgatām

04,010.010d*0237_003 sutāṃ ca tāṃ nartayituṃ śaśāsa vai

04,010.010d*0237_004 bṛhannalāṃ klībam avekṣya veśmani

04,010.010d*0238_001 tathā samādiśya sutāṃ narādhipaḥ

04,010.010d*0238_002 praveśyatāṃ sādhu gṛhaṃ taveti ca

04,010.011 vaiśaṃpāyana uvāca

04,010.011a bṛhannaḍāṃ tām abhivīkṣya matsyarāṭ; kalāsu nṛtte ca tathaiva vādite

04,010.011b*0239_001 saṃmantrya rājā vividhaiḥ svamantribhiḥ

04,010.011b*0239_002 parīkṣya cainaṃ pramadābhir āśu vai

04,010.011c apuṃstvam apy asya niśamya ca sthiraṃ; tataḥ kumārīpuram utsasarja tam

04,010.012a sa śikṣayām āsa ca gītavāditaṃ; sutāṃ virāṭasya dhanaṃjayaḥ prabhuḥ

04,010.012c sakhīś ca tasyāḥ paricārikās tathā; priyaś ca tāsāṃ sa babhūva pāṇḍavaḥ

04,010.013a tathā sa satreṇa dhanaṃjayo 'vasat; priyāṇi kurvan saha tābhir ātmavān

04,010.013c tathāgataṃ tatra na jajñire janā; bahiścarā vāpy athavāntarecarāḥ

04,011.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,011.001a athāparo 'dṛśyata pāṇḍavaḥ prabhur; virāṭarājñas turagān samīkṣataḥ

04,011.001c tam āpatantaṃ dadṛśe pṛthagjano; vimuktam abhrād iva sūryamaṇḍalam

04,011.002a sa vai hayān aikṣata tāṃs tatas tataḥ; samīkṣamāṇaṃ ca dadarśa matsyarāṭ

04,011.002c tato 'bravīt tān anugān amitrahā; kuto 'yam āyāti naro 'maraprabhaḥ

04,011.002d*0240_001 dṛṣṭvā tathainaṃ sa kurūttamaṃ tataḥ

04,011.002d*0240_002 papraccha tān sarvasabhāsadas tadā

04,011.002d*0240_003 ko vā vijānāti purāsya darśanaṃ

04,011.002d*0240_004 yo 'yaṃ yuvābhyeti hi māmikāṃ sabhām

04,011.002d*0240_005 priyo hi me darśanato 'pi saṃmato

04,011.002d*0240_006 bravītu kaś cid yadi dṛṣṭavān imam

04,011.003a ayaṃ hayān vīkṣati māmakān dṛḍhaṃ; dhruvaṃ hayajño bhavitā vicakṣaṇaḥ

04,011.003c praveśyatām eṣa samīpam āśu me; vibhāti vīro hi yathāmaras tathā

04,011.004a abhyetya rājānam amitrahābravīj; jayo 'stu te pārthiva bhadram astu ca

04,011.004c hayeṣu yukto nṛpa saṃmataḥ sadā; tavāśvasūto nipuṇo bhavāmy aham

04,011.004d*0241_001 vitarkaty eva hi matsyarājani

04,011.004d*0241_002 tvaran kurūṇām ṛṣabhaḥ samāgamat

04,011.004d*0241_003 tataḥ praṇamyopanataḥ kurūttamo

04,011.004d*0241_004 virāṭarājānam uvāca pārthivam

04,011.004d*0241_005 tavāgato 'haṃ puram adya bhūpate

04,011.004d*0241_006 jijīviṣur vetanabhojanārthikaḥ

04,011.004d*0241_007 tavāśvabandhaḥ subhṛto bhavāmy ahaṃ

04,011.004d*0241_008 kuruṣva mām aśvapatiṃ yadīcchasi

04,011.005 virāṭa uvāca

04,011.005a dadāmi yānāni dhanaṃ niveśanaṃ; mamāśvasūto bhavituṃ tvam arhasi

04,011.005c kuto 'si kasyāsi kathaṃ tvam āgataḥ; prabrūhi śilpaṃ tava vidyate ca yat

04,011.006 nakula uvāca

04,011.006a pañcānāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jyeṣṭho rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,011.006c tenāham aśveṣu purā prakṛtaḥ śatrukarśana

04,011.007a aśvānāṃ prakṛtiṃ vedmi vinayaṃ cāpi sarvaśaḥ

04,011.007c duṣṭānāṃ pratipattiṃ ca kṛtsnaṃ caiva cikitsitam

04,011.008a na kātaraṃ syān mama jātu vāhanaṃ; na me 'sti duṣṭā vaḍavā kuto hayāḥ

04,011.008c janas tu mām āha sa cāpi pāṇḍavo; yudhiṣṭhiro granthikam eva nāmataḥ

04,011.008d*0242_001 mātalir iva devapater daśarathanṛpateḥ sumantra iva yantā

04,011.008d*0242_002 sahasāho jāmadagnes tathaiva tava śikṣayāmy aśvān

04,011.008d*0242_003 yudhiṣṭhirasya rājendra nararājasya śāsanāt

04,011.008d*0242_004 śatasāhasrakoṭīnām aśvānām asmi rakṣitā

04,011.009 virāṭa uvāca

04,011.009a yad asti kiṃ cin mama vājivāhanaṃ; tad astu sarvaṃ tvadadhīnam adya vai

04,011.009c ye cāpi ke cin mama vājiyojakās; tvadāśrayāḥ sārathayaś ca santu me

04,011.010a idaṃ taveṣṭaṃ yadi vai suropama; bravīhi yat te prasamīkṣitaṃ vasu

04,011.010c na te 'nurūpaṃ hayakarma vidyate; prabhāsi rājeva hi saṃmato mama

04,011.011a yudhiṣṭhirasyeva hi darśanena me; samaṃ tavedaṃ priyadarśa darśanam

04,011.011c kathaṃ tu bhṛtyaiḥ sa vinākṛto vane; vasaty anindyo ramate ca pāṇḍavaḥ

04,011.012 vaiśaṃpāyana uvāca

04,011.012a tathā sa gandharvavaropamo yuvā; virāṭarājñā muditena pūjitaḥ

04,011.012c na cainam anye 'pi viduḥ kathaṃ cana; priyābhirāmaṃ vicarantam antarā

04,011.013a evaṃ hi matsye nyavasanta pāṇḍavā; yathāpratijñābhir amoghadarśanāḥ

04,011.013c ajñātacaryāṃ vyacaran samāhitāḥ; samudranemīpatayo 'tiduḥkhitāḥ

04,012.001 janamejaya uvāca

04,012.001a evaṃ matsyasya nagare vasantas tatra pāṇḍavāḥ

04,012.001c ata ūrdhvaṃ mahāvīryāḥ kim akurvanta vai dvija

04,012.002 vaiśaṃpāyana uvāca

04,012.002a evaṃ te nyavasaṃs tatra pracchannāḥ kurunandanāḥ

04,012.002c ārādhayanto rājānaṃ yad akurvanta tac chṛṇu

04,012.002d*0243_001 tṛṇabinduprasādāc ca dharmasya ca mahātmanaḥ

04,012.002d*0243_002 ajñātavāsam evaṃ tu virāṭanagare 'vasan

04,012.003a yudhiṣṭhiraḥ sabhāstāraḥ sabhyānām abhavat priyaḥ

04,012.003c tathaiva ca virāṭasya saputrasya viśāṃ pate

04,012.004a sa hy akṣahṛdayajñas tān krīḍayām āsa pāṇḍavaḥ

04,012.004c akṣavatyāṃ yathākāmaṃ sūtrabaddhān iva dvijān

04,012.005a ajñātaṃ ca virāṭasya vijitya vasu dharmarāṭ

04,012.005c bhrātṛbhyaḥ puruṣavyāghro yathārhaṃ sma prayacchati

04,012.006a bhīmaseno 'pi māṃsāni bhakṣyāṇi vividhāni ca

04,012.006c atisṛṣṭāni matsyena vikrīṇāti yudhiṣṭhire

04,012.007a vāsāṃsi parijīrṇāni labdhāny antaḥpure 'rjunaḥ

04,012.007c vikrīṇānaś ca sarvebhyaḥ pāṇḍavebhyaḥ prayacchati

04,012.008a sahadevo 'pi gopānāṃ veṣam āsthāya pāṇḍavaḥ

04,012.008b*0244_001 adhyakṣatvāc ca yal lebhe rājñaḥ kalyāṇakāryavān

04,012.008c dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ caiva pāṇḍavebhyaḥ prayacchati

04,012.009a nakulo 'pi dhanaṃ labdhvā kṛte karmaṇi vājinām

04,012.009c tuṣṭe tasmin narapatau pāṇḍavebhyaḥ prayacchati

04,012.009d*0245_001 vinītān ṛṣabhān dṛṣṭvā sahadevena bhāvitān

04,012.009d*0245_002 sa tu hṛṣṭaś ca saṃprādāt tadā rājā dhanaṃ bahu

04,012.010a kṛṣṇāpi sarvān bhrātṝṃs tān nirīkṣantī tapasvinī

04,012.010c yathā punar avijñātā tathā carati bhāminī

04,012.011a evaṃ saṃpādayantas te tathānyonyaṃ mahārathāḥ

04,012.011b*0246_001 virāṭanagare ceruḥ punar garbhadhṛtā iva

04,012.011b*0246_002 sāśaṅkā dhārtarāṣṭrasya bhayāt pāṇḍusutās tadā

04,012.011c prekṣamāṇās tadā kṛṣṇām ūṣuś channā narādhipa

04,012.012a atha māse caturthe tu brahmaṇaḥ sumahotsavaḥ

04,012.012c āsīt samṛddho matsyeṣu puruṣāṇāṃ susaṃmataḥ

04,012.013a tatra mallāḥ samāpetur digbhyo rājan sahasraśaḥ

04,012.013b*0247_001 samāje brahmaṇo rājaṃs tathā paśupater api

04,012.013c mahākāyā mahāvīryāḥ kālakhañjā ivāsurāḥ

04,012.014a vīryonnaddhā balodagrā rājñā samabhipūjitāḥ

04,012.014c siṃhaskandhakaṭigrīvāḥ svavadātā manasvinaḥ

04,012.014e asakṛllabdhalakṣās te raṅge pārthivasaṃnidhau

04,012.015a teṣām eko mahān āsīt sarvamallān samāhvayat

04,012.015c āvalgamānaṃ taṃ raṅge nopatiṣṭhati kaś cana

04,012.015d*0248_001 kīcako 'pi tadā mallaṃ vyaśeṣayata no balāt

04,012.016a yadā sarve vimanasas te mallā hatacetasaḥ

04,012.016b@010_0001 avāṅmukhāś ca bhītāś ca mallāś cānye vicetasaḥ

04,012.016b@010_0002 vyasutvam apare caiva vāñchantīva pravihvalāḥ

04,012.016b@010_0003 gāṃ praveṣṭum ivecchanti khaṃ gantum iva cotthitāḥ

04,012.016b@010_0004 trastāḥ śāntā viṣaṇṇāṅgā niḥśabdā vihvalekṣaṇāḥ

04,012.016b@010_0005 virāṭarājamallās te bhagnacittā hataprabhāḥ

04,012.016b@010_0006 mallendranihatāḥ sarve na kiṃ cit pravadanti te

04,012.016b@010_0007 malla udvīkṣya tān mallāṃs trastān vākyam uvāca ha

04,012.016b@010_0008 āgataṃ mallarājaṃ māṃ kṛtsne pṛthivimaṇḍale

04,012.016b@010_0009 siṃhavyāghragajaiḥ sārdhaṃ krīḍantaṃ viddhi bhūpate

04,012.016b@010_0010 mallendrasya vacaḥ śrutvā baladarpasamanvitam

04,012.016b@010_0011 virāṭo vīkṣya tān mallāṃs trastān vākyam uvāca ha

04,012.016b@010_0012 anena saha mallena ko yoddhuṃ śaktimān naraḥ

04,012.016b@010_0013 tato yudhiṣṭhiro 'vādīc chrutvā matsyapater vacaḥ

04,012.016b@010_0014 asti mallo mahārāja mayā dṛṣṭo yudhiṣṭhire

04,012.016b@010_0015 anena saha mallena yoddhuṃ śaknoti bhūpate

04,012.016b@010_0016 yo 'sau mallo mayā dṛṣṭaḥ pūrvaṃ yaudhiṣṭhire pure

04,012.016b@010_0017 so 'yaṃ mallo vasaty eṣa rājaṃs tava mahānase

04,012.016b@010_0018 yudhiṣṭhiravacaḥ śrutvā vyaktam āheti pārthivaḥ

04,012.016b@010_0019 so 'py athāhūyatāṃ kṣipraṃ yoddhuṃ mallena saṃsadi

04,012.016b@010_0020 bhīmaseno virāṭena āhūtaś coditas tadā

04,012.016b@010_0021 yoddhuṃ tato 'bravīd vākyaṃ yoddhuṃ śaknomi bhūpate

04,012.016b@010_0022 narendra te prabhāvena śriyā śaktyā ca śāsanāt

04,012.016b@010_0023 anena saha mallena yoddhuṃ rājendra śaknuyām

04,012.016b@010_0024 yudhiṣṭhirakṛtaṃ jñātvā śriyā tava viśāṃ pate

04,012.016b@010_0025 mahādevasya bhaktyā ca taṃ mallaṃ pātayāmy aham

04,012.016b@010_0026 codito bhīmasenas tu mallam āhūya maṇḍale

04,012.016c atha sūdena taṃ mallaṃ yodhayām āsa matsyarāṭ

04,012.016d*0249_001 ubhābhyām eva gharṣo 'bhūd yathā śailau parasparam

04,012.016d*0250_001 kīcako 'pi tadā mallaṃ yodhayām āsa matsyarāṭ

04,012.017a codyamānas tato bhīmo duḥkhenaivākaron matim

04,012.017c na hi śaknoti vivṛte pratyākhyātuṃ narādhipam

04,012.018a tataḥ sa puruṣavyāghraḥ śārdūlaśithilaṃ caran

04,012.018c praviveśa mahāraṅgaṃ virāṭam abhiharṣayan

04,012.019a babandha kakṣyāṃ kaunteyas tatas taṃ harṣayañ janam

04,012.019c tatas taṃ vṛtrasaṃkāśaṃ bhīmo mallaṃ samāhvayat

04,012.019d*0251_001 jīmūtaṃ nāma taṃ tatra mallaṃ prakhyātavikramam

04,012.019d*0252_001 kakṣe mallaṃ gṛhītvā tu nanāda bhuvi siṃhavat

04,012.020a tāv ubhau sumahotsāhāv ubhau tīvraparākramau

04,012.020c mattāv iva mahākāyau vāraṇau ṣaṣṭihāyanau

04,012.020d*0253_001 vṛṣatulyabalau vīrau siṃhatulyaparākramau

04,012.020d*0253_002 gajāv iva madonmattau bhīmamallau nipetatuḥ

04,012.020d*0253_003 utpapātātha vegena mallaṃ kakṣe gṛhītavān

04,012.020d*0253_004 pārśvaṃ nigṛhya hastena pātayāmāsa mallakam

04,012.020d@011_0001 tatas tau naraśārdūlau bāhuyuddhe samīyatuḥ

04,012.020d@011_0002 vīrau paramasaṃhṛṣṭāv anyonyajayakāṅkṣiṇau

04,012.020d@011_0003 āsīt subhīmaḥ saṃpāto vajraparvatayor iva

04,012.020d@011_0004 ubhau paramasaṃhṛṣṭau balenātibalāv ubhau

04,012.020d@011_0005 anyonyasyāntaraṃ prepsū parasparajayaiṣiṇau

04,012.020d@011_0006 ubhau paramasaṃhṛṣṭau mattāv iva mahāgajau

04,012.020d@011_0007 kṛtapratikṛtaiś citrair bāhubhiś ca susaṃkaṭaiḥ

04,012.020d@011_0008 saṃnipātāvadhūtaiś ca pramāthonmathanais tathā

04,012.020d@011_0009 kṣepaṇair muṣṭibhiś caiva varāhoddhūtanisvanaiḥ

04,012.020d@011_0010 talair vajranipātaiś ca prasṛṣṭābhis tathaiva ca

04,012.020d@011_0011 śalākānakhapātaiś ca pādoddhūtaiś ca dāruṇaiḥ

04,012.020d@011_0012 jānubhiś cāśmanirghoṣaiḥ śirobhiś cāvaghaṭṭitaiḥ

04,012.020d@011_0013 tad yuddham abhavad ghoram aśastraṃ bāhutejasā

04,012.020d@011_0014 balaprāṇena śūrāṇāṃ samājotsavasaṃnidhau

04,012.020d@011_0015 arajyata janaḥ sarvaḥ sotkruṣṭaninadotthitaḥ

04,012.020d@011_0016 balinoḥ saṃyuge rājan vṛtravāsavayor iva

04,012.020d@011_0017 prakarṣaṇākarṣaṇayor abhyākarṣavikarṣaṇaiḥ

04,012.020d@011_0018 ākarṣatur athānyonyaṃ jānubhiś cābhijaghnatuḥ

04,012.020d@011_0019 tataḥ śabdena mahatā bhartsayantau parasparam

04,012.020d@011_0020 vyūḍhoraskau dīrghabhujau niyuddhakuśalāv ubhau

04,012.020d@011_0021 bāhubhiḥ samasajjetām āyasaiḥ parighair iva

04,012.021a cakarṣa dorbhyām utpāṭya bhīmo mallam amitrahā

04,012.021c vinadantam abhikrośañ śārdūla iva vāraṇam

04,012.022a tam udyamya mahābāhur bhrāmayām āsa vīryavān

04,012.022c tato mallāś ca matsyāś ca vismayaṃ cakrire param

04,012.022d*0254_001 ākṛṣṭakroḍīkaraṇaṃ prakarṣaṇam udāhṛtam

04,012.022d*0254_002 ākarṣaṇaṃ līlayaiva saṃmukhīkaraṇaṃ smṛtam

04,012.023a bhrāmayitvā śataguṇaṃ gatasattvam acetanam

04,012.023c pratyapiṃṣan mahābāhur mallaṃ bhuvi vṛkodaraḥ

04,012.024a tasmin vinihate malle jīmūte lokaviśrute

04,012.024c virāṭaḥ paramaṃ harṣam agacchad bāndhavaiḥ saha

04,012.025a saṃharṣāt pradadau vittaṃ bahu rājā mahāmanāḥ

04,012.025c ballavāya mahāraṅge yathā vaiśravaṇas tathā

04,012.026a evaṃ sa subahūn mallān puruṣāṃś ca mahābalān

04,012.026c vinighnan matsyarājasya prītim āvahad uttamām

04,012.027a yadāsya tulyaḥ puruṣo na kaś cit tatra vidyate

04,012.027c tato vyāghraiś ca siṃhaiś ca dviradaiś cāpy ayodhayat

04,012.027d*0255_001 virāṭena pradattāni ratnāni vividhāni ca

04,012.027d*0255_002 sthitebhyaḥ puruṣebhyaś ca dattvā dravyāṇi jagmivān

04,012.028a punar antaḥpuragataḥ strīṇāṃ madhye vṛkodaraḥ

04,012.028c yodhyate sma virāṭena siṃhair mattair mahābalaiḥ

04,012.029a bībhatsur api gītena sunṛttena ca pāṇḍavaḥ

04,012.029c virāṭaṃ toṣayām āsa sarvāś cāntaḥpurastriyaḥ

04,012.030a aśvair vinītair javanais tatra tatra samāgataiḥ

04,012.030c toṣayām āsa nakulo rājānaṃ rājasattama

04,012.031a tasmai pradeyaṃ prāyacchat prīto rājā dhanaṃ bahu

04,012.031b*0256_001 arogā bahulakṣīrā dṛṣṭvā gās tā narādhipaḥ

04,012.031b*0256_002 prītaḥ prādān mahāvittaṃ matsyarājo balī mahān

04,012.031c vinītān vṛṣabhān dṛṣṭvā sahadevasya cābhibho

04,012.031d*0257_001 dhanaṃ dadau bahuvidhaṃ virāṭaḥ puruṣarṣabha

04,012.031d*0258_001 tathaiva pradadau vittam anekaṃ matsyarāṭ svayam

04,012.031d*0259_001 dhanaṃ prādāt subahulaṃ tasya tuṣṭaḥ sa pārthivaḥ

04,012.031d*0260_001 gāvaḥ prasūtā vatsaiś ca virāṭo vismito 'bhavat

04,012.031d*0261_001 tasmin kāle dadau tasmai dhanaṃ prīto nṛpo bahu

04,012.031d*0262_001 draupadī prekṣya tān sarvān kliśyamānān mahārathān

04,012.031d*0262_002 nātiprītamanā rājan niḥśvāsaparamābhavat

04,012.032a evaṃ te nyavasaṃs tatra pracchannāḥ puruṣarṣabhāḥ

04,012.032c karmāṇi tasya kurvāṇā virāṭanṛpates tadā

04,013.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,013.001a vasamāneṣu pārtheṣu matsyasya nagare tadā

04,013.001c mahāratheṣu channeṣu māsā daśa samatyayuḥ

04,013.002a yājñasenī sudeṣṇāṃ tu śuśrūṣantī viśāṃ pate

04,013.002c avasat paricārārhā suduḥkhaṃ janamejaya

04,013.003a tathā carantīṃ pāñcālīṃ sudeṣṇāyā niveśane

04,013.003b*0263_001 tāṃ devīṃ toṣayām āsa tathā cāntaḥpurastriyaḥ

04,013.003b*0263_002 tasmin varṣe gataprāye kīcakas tu mahābalaḥ

04,013.003b*0264_001 senāpatir dvāradeśaṃ jitvā saṃgrāmam āgataḥ

04,013.003c senāpatir virāṭasya dadarśa jalajānanām

04,013.003d*0265_001 sārameyo mantrapūtaṃ vedipārśvagataṃ haviḥ

04,013.004a tāṃ dṛṣṭvā devagarbhābhāṃ carantīṃ devatām iva

04,013.004c kīcakaḥ kāmayām āsa kāmabāṇaprapīḍitaḥ

04,013.005a sa tu kāmāgnisaṃtaptaḥ sudeṣṇām abhigamya vai

04,013.005c prahasann iva senānīr idaṃ vacanam abravīt

04,013.006a neyaṃ purā jātu mayeha dṛṣṭā; rājño virāṭasya niveśane śubhā

04,013.006c rūpeṇa conmādayatīva māṃ bhṛśaṃ; gandhena jātā madireva bhāminī

04,013.007a kā devarūpā hṛdayaṃgamā śubhe; ācakṣva me kā ca kutaś ca śobhanā

04,013.007c cittaṃ hi nirmathya karoti māṃ vaśe; na cānyad atrauṣadham adya me matam

04,013.008a aho taveyaṃ paricārikā śubhā; pratyagrarūpā pratibhāti mām iyam

04,013.008c ayuktarūpaṃ hi karoti karma te; praśāstu māṃ yac ca mamāsti kiṃ cana

04,013.009a prabhūtanāgāśvarathaṃ mahādhanaṃ; samṛddhiyuktaṃ bahupānabhojanam

04,013.009c manoharaṃ kāñcanacitrabhūṣaṇaṃ; gṛhaṃ mahac chobhayatām iyaṃ mama

04,013.010a tataḥ sudeṣṇām anumantrya kīcakas; tataḥ samabhyetya narādhipātmajām

04,013.010c uvāca kṛṣṇām abhisāntvayaṃs tadā; mṛgendrakanyām iva jambuko vane

04,013.010d@012_0001 kā tvaṃ kasyāsi kalyāṇi kuto vā tvaṃ varānane

04,013.010d@012_0002 prāptā virāṭanagaraṃ tattvam ācakṣva śobhane

04,013.010d@012_0003 rūpam agryaṃ tathā kāntiḥ saukumāryam anuttamam

04,013.010d@012_0004 kāntyā vibhāti vaktraṃ te śaśāṅka iva nirmalam

04,013.010d@012_0005 netre suvipule subhru padmapatranibhe śubhe

04,013.010d@012_0006 vākyaṃ te cārusarvāṅgi parapuṣṭarutopamam

04,013.010d@012_0007 evaṃrūpā mayā nārī kā cid anyā mahītale

04,013.010d@012_0008 na dṛṣṭapūrvā suśroṇi yādṛśī tvam anindite

04,013.010d@012_0009 lakṣmīḥ padmālayā kiṃ tvam atha bhūtiḥ sumadhyame

04,013.010d@012_0010 hrīḥ śrīḥ kīrtir atho kāntir āsāṃ kā tvaṃ varānane

04,013.010d@012_0011 atīva rūpiṇī kiṃ tvam anaṅgāṅgavihāriṇī

04,013.010d@012_0012 atīva bhrājase subhru prabhevendor anuttamā

04,013.010d@012_0013 api cekṣaṇapakṣmāṇaṃ smitajyotsnopamaṃ śubham

04,013.010d@012_0014 divyāṃśuraśmibhir vṛttaṃ divyakāntimanoramam

04,013.010d@012_0015 nirīkṣya vaktracandraṃ te lakṣmyānupamayā yutam

04,013.010d@012_0016 kṛtsne jagati ko neha kāmasya vaśago bhavet

04,013.010d@012_0017 hārālaṃkārayogyau tu stanau cobhau suśobhanau

04,013.010d@012_0018 sujātau sahitau lakṣmyā pīnau vṛttau nirantarau

04,013.010d@012_0019 kuḍmalāmburuhākārau tava subhru payodharau

04,013.010d@012_0020 kāmapratodāv iva māṃ tudataś cāruhāsini

04,013.010d@012_0021 valīvibhaṅgacaturaṃ stanabhāravināmitam

04,013.010d@012_0022 karāgrasaṃmitaṃ madhyaṃ tavedaṃ tanumadhyame

04,013.010d@012_0023 dṛṣṭvaiva cāru jaghanaṃ saritpulinasaṃnibham

04,013.010d@012_0024 kāmavyādhir asādhyo mām apy ākrāmati bhāmini

04,013.010d@012_0025 jajvāla cāgnimadano dāvāgnir iva nirdayaḥ

04,013.010d@012_0026 tvatsaṃgamābhisaṃkalpavivṛddho me dahaty ayam

04,013.010d@012_0027 ātmapradānavarṣeṇa saṃgamāmbhodhareṇa ca

04,013.010d@012_0028 śamayasva varārohe jvalantaṃ manmathānalam

04,013.010d@012_0029 maccittonmādanakarā manmathasya śarotkarāḥ

04,013.010d@012_0030 tvatsaṃgamāśāniśitās tīvrāḥ śaśinibhānane

04,013.010d@012_0031 mahyaṃ vidārya hṛdayam idaṃ nirdayavegitāḥ

04,013.010d@012_0032 praviṣṭā hy asitāpāṅgi pracaṇḍāś caṇḍadāruṇāḥ

04,013.010d@012_0033 atyunmādasamārambhāḥ prītyunmādakarā mama

04,013.010d@012_0034 ātmapradānasaṃbhogair mām uddhartum ihārhasi

04,013.010d@012_0035 citramālyāmbaradharā sarvābharaṇabhūṣitā

04,013.010d@012_0036 kāmaṃ prakāmaṃ seva tvaṃ mayā saha vilāsini

04,013.010d@012_0037 nārhasīhāsukhaṃ vastuṃ sukhārhā sukhavarjitā

04,013.010d@012_0038 prāpnuhy anuttamaṃ saukhyaṃ mattas tvaṃ mattagāmini

04,013.010d@012_0039 svādūny amṛtakalpāni peyāni vividhāni ca

04,013.010d@012_0040 pibamānā manojñāni ramamāṇā yathāsukham

04,013.010d@012_0041 bhogopacārān vividhān saubhāgyaṃ cāpy anuttamam

04,013.010d@012_0042 pānaṃ piba mahābhāge bhogaiś cānuttamaiḥ śubhaiḥ

04,013.011a idaṃ ca rūpaṃ prathamaṃ ca te vayo; nirarthakaṃ kevalam adya bhāmini

04,013.011c adhāryamāṇā srag ivottamā yathā; na śobhase sundari śobhanā satī

04,013.012a tyajāmi dārān mama ye purātanā; bhavantu dāsyas tava cāruhāsini

04,013.012c ahaṃ ca te sundari dāsavat sthitaḥ; sadā bhaviṣye vaśago varānane

04,013.012d*0266_001 tvadīyasaundaryaguṇākṛtaṃ mano

04,013.012d*0266_002 nirarthakaṃ sundari janma yat tava

04,013.012d*0267_001 (6a) na tvaṃ purā jātu mayeha dṛṣṭā

04,013.012d*0267_002 (6b) rājño virāṭasya niveśane śubhe

04,013.012d*0267_003 (6c) rūpeṇa me nandayase manas tvaṃ

04,013.012d*0267_004 (7b) sugātri kasyāsi kuto 'si kā vā

04,013.012d*0267_005 (12c) dāsas tavāhaṃ pṛthutāmralocane

04,013.012d*0267_006 (12d) vaśānugo vāraṇakhelagāmini

04,013.012d*0267_007 kandarpavegābhihato 'smy anindite

04,013.012d*0267_008 khago vasanteṣv iva puṣpamūrcchitaḥ

04,013.012d*0267_009 tvam evam ācāraparītadarśanā

04,013.012d*0267_010 (8a) nānyāḥ striyaḥ saṃparicartum arhasi

04,013.012d*0267_011 kiṃ rājaveśmany asitāyatekṣaṇe

04,013.012d*0267_012 karoṣi keśān svayam eva bhāmini

04,013.012d*0267_013 anyā hi nāryas tava karma kuryuḥ

04,013.012d*0267_014 pratītarūpās tava cārunetre

04,013.012d*0267_015 (11c) adhāryamāṇeva janena mañjarī

04,013.012d*0267_016 sugātri kiṃ jīryasi cāruhāsini

04,013.012d*0267_017 (12a) tyajāmi dārān mama ye purātanān

04,013.012d*0267_018 (12cd) bhavāmi dāsaś ca vaśānugaś ca te

04,013.012d*0267_019 sugātri mahyaṃ sukṛtena te śape

04,013.012d*0267_020 yathā mama tvaṃ hṛdaye pratiṣṭhitā

04,013.012d*0267_021 mamānurūpā tvam anindyalocane

04,013.012d*0267_022 svayaṃ tathātmānam ihānucintaya

04,013.012d*0267_023 pratyakṣam etat tava cārudarśane

04,013.012d*0267_024 yathā vayas tulyavapur hi cāvayoḥ

04,013.012d*0267_025 (9a) prabhūtaratnopahitaṃ subhājanaṃ

04,013.012d*0267_026 (9d) parair hi cādyaiva mamottamaṃ gṛham

04,013.012d*0267_027 prāsādamālāgraviśālatoraṇaṃ

04,013.012d*0267_028 kuberaparjanyaniveśanopamam

04,013.012d*0267_029 yad asti tatrāvasathe mad arpaṇaṃ

04,013.012d*0267_030 vasuprabhāvopagataṃ mamāntike

04,013.012d*0267_031 dadāmi tat sarvam adhīralocane

04,013.012d*0267_032 tvam asya sarvasya sugātri bhājanam

04,013.012d*0268_001 prabhūtaśayyāsanapānabhojanaṃ

04,013.012d*0268_002 praviśya tatraiva sukhī ciraṃ vasa

04,013.012d@013_0001 devaṃ prapadye śaraṇaṃ vṛṣadhvajaṃ

04,013.012d@013_0002 trilocanaṃ dakṣamakhapraṇāśanam

04,013.012d@013_0003 haraṃ bhavaṃ sthāṇum umāpatiṃ prabhuṃ

04,013.012d@013_0004 tvayādya me subhru dadātu saṃgamam

04,013.012d@013_0005 tvayā samāgamya tu cārulocane

04,013.012d@013_0006 ṣaḍānanaṃ dvādaśadīptalocane

04,013.012d@013_0007 varaṃ varārhaṃ varadaṃ vareśvaraṃ

04,013.012d@013_0008 vareṇa tuṣṭo varagātri toṣaye

04,013.012d@013_0009 ayaṃ tu rājā parasainyavāraṇaḥ

04,013.012d@013_0010 syālapriyatvān mama cādya bhāmini

04,013.012d@013_0011 kariṣyate kāmam ayaṃ yatheṣṭato

04,013.012d@013_0012 hy anīkakarṇāgradharo 'smi tasya vai

04,013.012d@013_0013 aprāpya tu tvām aham adya śobhane

04,013.012d@013_0014 śriyaṃ samṛddhām iva pāpam ācaran

04,013.012d@013_0015 vrajeyam indrasya niveśanaṃ śubhe

04,013.012d@013_0016 tvayā visṛṣṭo hy apunarbhavāṃ gatim

04,013.012d@013_0017 priyāṃś ca dārān sasutān kulaṃ dhanaṃ

04,013.012d@013_0018 yaśaś ca kīrtir hy atha vāpi jīvitam

04,013.012d@013_0019 tyajāmi sarvaṃ sukṛtaṃ ca yat kṛtaṃ

04,013.012d@013_0020 priye tvadarthaṃ ca jijīviṣāmy aham

04,013.012d@013_0021 apārayantaṃ bata śokam udyataṃ

04,013.012d@013_0022 samudravegopamam āturaṃ bhṛśam

04,013.012d@013_0023 bhajasva mām adya śubhena cetasā

04,013.012d@013_0024 yathā na śuṣye na patāmy acetanaḥ

04,013.012d@013_0025 yathā na gaccheyam ahaṃ yamakṣayaṃ

04,013.012d@013_0026 tathā kuruṣvādya viśālalocane

04,013.012d@013_0027 ahaṃ hi kānte tvadadhīnajīvitas

04,013.012d@013_0028 vaiśaṃpāyanaḥ

04,013.012d@013_0028 tvayā viyukto na ciraṃ jijīviṣe

04,013.012d@013_0029 evam uktānavadyāṅgī kīcakena durātmanā

04,013.012d@013_0030 draupadī tam uvācedaṃ sairandhrīveṣadhāriṇī

04,013.013 draupady uvāca

04,013.013a aprārthanīyām iha māṃ sūtaputrābhimanyase

04,013.013c vihīnavarṇāṃ sairandhrīṃ bībhatsāṃ keśakārikām

04,013.013d*0269_001 etenaiva ca vittena yatnena ca manoramā

04,013.013d*0269_002 śakyā cānyā tvayā prāptuṃ svajātikulavardhinī

04,013.013d*0269_003 sveṣu dāreṣu medhāvī kurute yatnam uttamam

04,013.013d*0269_004 svadāranirato hy āśu naro bhadrāṇi paśyati

04,013.013d*0269_005 paradārarato martyo na ca bhadrāṇi paśyati

04,013.013d*0269_006 na cādharmeṇa lipyeta na cākīrtim avāpnuyāt

04,013.013d*0269_007 svadāre 'bhiratir dharmo mṛtasyāpi na saṃśayaḥ

04,013.013d*0269_008 svajātidārā martyasya iha loke paratra ca

04,013.013d*0269_009 pretakāryāṇi kurvanti nivāpais tarpayanti ca

04,013.013d*0269_010 tad akṣayaṃ ca dharmyaṃ ca svargyam āhur manīṣiṇaḥ

04,013.013d*0269_011 svajātidāre ye putrā jāyante kulapūjitāḥ

04,013.013d*0269_012 te kṣetrajāś ca putrāś ca śrūyante kulavardhanāḥ

04,013.013d*0269_013 tasmāt svadāraniratā bhavanti puruṣāḥ śubhāḥ

04,013.014a paradārāsmi bhadraṃ te na yuktaṃ tvayi sāṃpratam

04,013.014b*0270_001 spraṣṭuṃ draṣṭuṃ ca vā sūta kāmadagdhena cetasā

04,013.014b*0270_002 māṃ hi tvam abhimanvānaḥ sūtaputra naśiṣyasi

04,013.014b*0270_003 āśu cādyaiva na cirāt saputrapaśubāndhavaḥ

04,013.014c dayitāḥ prāṇināṃ dārā dharmaṃ samanucintaya

04,013.015a paradāre na te buddhir jātu kāryā kathaṃ cana

04,013.015c vivarjanaṃ hy akāryāṇām etat satpuruṣavratam

04,013.016a mithyābhigṛdhno hi naraḥ pāpātmā moham āsthitaḥ

04,013.016c ayaśaḥ prāpnuyād ghoraṃ sumahat prāpnuyād bhayam

04,013.016d*0271_001 paradārarateḥ puṃsaḥ saṃtatis tasya naśyati

04,013.016d*0271_002 patanti pitaraś caiva svayaṃ paścāt pataty adhaḥ

04,013.016d@014_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,013.016d@014_0001 evam uktas tu sairandhryā kīcakaḥ kāmamohitaḥ

04,013.016d@014_0002 jānann api sudurbuddhiḥ paradārābhimarṣaṇe

04,013.016d@014_0003 doṣān bahūn prāṇaharān sarvalokavigarhitān

04,013.016d@014_0004 provācedaṃ sudurbuddhir draupadīm ajitendriyaḥ

04,013.016d@014_0005 nārhasy evaṃ varārohe pratyākhyātuṃ varānane

04,013.016d@014_0006 māṃ manmathasamāviṣṭaṃ tvatkṛte cāruhāsini

04,013.016d@014_0007 pratyākhyāya hi māṃ bhīru vaśagaṃ priyavādinam

04,013.016d@014_0008 nūnaṃ tvam asitāpāṅgi paścāttāpaṃ kariṣyasi

04,013.016d@014_0009 ahaṃ hi subhru rājyasya kṛtsnasyāsya sumadhyame

04,013.016d@014_0010 prabhur vāsayitā caiva vīrye cāpratimaḥ kṣitau

04,013.016d@014_0011 pṛthivyāṃ matsamo nāsti kaś cid anyaḥ pumān iha

04,013.016d@014_0012 rūpayauvanasaubhāgyair bhogaiś cānuttamaiḥ śubhaiḥ

04,013.016d@014_0013 sarvakāmasamṛddheṣu bhogeṣv anupameṣv iha

04,013.016d@014_0014 bhoktavyeṣu ca kalyāṇi kasmād dāsye ratā hy asi

04,013.016d@014_0015 mayā dattam idaṃ rājyaṃ svāminy asmiñ śubhānane

04,013.016d@014_0016 bhajasva māṃ varārohe bhuṅkṣva bhogān anuttamān

04,013.016d@014_0017 evam uktā tu sā sādhvī kīcakenāśubhaṃ vacaḥ

04,013.016d@014_0018 kīcakaṃ pratyuvācedaṃ garhayanty asya tad vacaḥ

04,013.017a mā sūtaputra hṛṣyasva mādya tyakṣyasi jīvitam

04,013.017c durlabhām abhimanvāno māṃ vīrair abhirakṣitām

04,013.017d*0272_001 patiṣyasy avaśas tūrṇaṃ vṛntāt tālaphalaṃ yathā

04,013.017d*0273_001 kāmavegoddhatāṅgena spraṣṭuṃ duṣṭena cetasā

04,013.018a na cāpy ahaṃ tvayā śakyā gandharvāḥ patayo mama

04,013.018a*0274_001 **** **** spraṣṭuṃ duṣṭena cetasā

04,013.018a*0274_002 kāmavegoddhatāṅgena

04,013.018c te tvāṃ nihanyuḥ kupitāḥ sādhv alaṃ mā vyanīnaśaḥ

04,013.018d*0275_001 ko 'yaṃ kaṇṭhe śilāṃ baddhvā tartum icchati sāgaram

04,013.018d*0275_002 kena śakyaṃ viṣaṃ bhoktuṃ cāsyate puruṣādhama

04,013.018d*0276_001 sītārthaṃ hi daśagrīvaṃ yathā rāmaḥ sabāndhavam

04,013.018d*0276_002 patiṣyasi tathā mūrkha pātāle krūradarśane

04,013.018d*0277_001 rāmo hatvā tu muditas tathā tvāṃ patayo mama

04,013.019a aśakyarūpaiḥ puruṣair adhvānaṃ gantum icchasi

04,013.019c yathā niścetano bālaḥ kūlasthaḥ kūlam uttaram

04,013.019e tartum icchati mandātmā tathā tvaṃ kartum icchasi

04,013.020a antarmahīṃ vā yadi vordhvam utpateḥ; samudrapāraṃ yadi vā pradhāvasi

04,013.020c tathāpi teṣāṃ na vimokṣam arhasi; pramāthino devasutā hi me varāḥ

04,013.021a tvaṃ kālarātrīm iva kaś cid āturaḥ; kiṃ māṃ dṛḍhaṃ prārthayase 'dya kīcaka

04,013.021b*0278_001 teṣāṃ priyāṃ prārthayato na te bhuvi

04,013.021b*0278_002 gatvā divaṃ vā śaraṇaṃ bhaviṣyati

04,013.021b*0278_003 na vartate kīcaka te dṛśā śubhaṃ

04,013.021b*0278_004 yā tena saṃjīvanam arthayeta sā

04,013.021b*0279_001 pāpaṃ na vetsi na nayaṃ durātman

04,013.021b*0279_002 durvṛttabuddhe kila kīcakādhama

04,013.021c kiṃ mātur aṅke śayito yathā śiśuś; candraṃ jighṛkṣur iva manyase hi mām

04,013.021d*0280_001 yo mām ajñāya kāmārtaḥ abaddhāni prabhāṣate

04,013.021d*0280_002 aśaktas tu pumāñ śailaṃ na laṅghayitum arhati

04,013.021d*0280_003 patan hi pātālamukhe mahodadhau

04,013.021d*0280_004 (20a) kṣitiṃ praviṣṭo yadi cordhvam utpatet

04,013.021d*0280_005 diśaḥ prapanno girigahvarāṇi vā

04,013.021d*0280_006 guhāṃ praviṣṭo 'ntagato 'pi vā kṣiteḥ

04,013.021d*0280_007 juhvañ japan vā prapatan gires taṭe

04,013.021d*0280_008 hutāśanādityagatiṃ gato 'pi vā

04,013.021d*0280_009 bhāryāvamantā puruṣo mahātmanāṃ

04,013.021d*0280_010 (20c) na jātu mucyeta kathaṃ canāhataḥ

04,013.021d*0280_011 moghaṃ tavedaṃ vacanaṃ bhaviṣyati

04,013.021d*0280_012 pratolanaṃ vā tulayā mahāgireḥ

04,013.021d*0280_013 (21cd) tvaṃ tārakāṇām adhipaṃ yathā śiśur

04,013.021d*0280_014 na māṃ balāt prāpsyasi durlabhāṃ satīm

04,013.021d*0280_015 dārābhimarśī puruṣo mahātmanāṃ

04,013.021d*0280_016 gatvāpi devāñ śaraṇaṃ na vindati

04,013.021d*0280_017 imāṃ matiṃ kīcaka muñca kāmināṃ

04,013.021d*0280_018 mā nīnaśo jīvitam ātmanaḥ priyam

04,013.021d*0280_019 hutāśanaṃ prajvalitaṃ mahāvane

04,013.021d*0280_020 nidāghamadhyānha ivāturaḥ svayam

04,013.021d*0280_021 praveṣṭukāmo 'si vadhāya cātmanaḥ

04,013.021d*0280_022 kulasya sarvasya vināśanāya ca

04,013.021d*0280_023 na devagandharvamaharṣisaṃnidhau

04,013.021d*0280_024 na nāgaloke 'surarākṣasālaye

04,013.021d*0280_025 iha sthitāṃ mām avamatya cetasā

04,013.021d*0280_026 na jīvitārthe śaraṇaṃ tvam āpsyasi

04,013.021d*0281_001 tvaṃ kālarātrīm iva kaś cid āturaḥ

04,013.021d*0281_002 kiṃ mādṛśīṃ prārthayase 'dya kīcaka

04,013.021d*0282_001 tvaṃ kālapāśaṃ pratimucya kaṇṭhe

04,013.021d*0282_002 praveṣṭum icchasy atha duṣpraveśam

04,014.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,014.001a pratyākhyāto rājaputryā sudeṣṇāṃ kīcako 'bravīt

04,014.001b*0283_001 praviśya rājño bhavanaṃ bhaginyā agrataḥ sthitaḥ

04,014.001b*0283_002 so 'bhivīkṣya sukeśāntāṃ sudeṣṇāṃ bhaginīṃ priyām

04,014.001c amaryādena kāmena ghoreṇābhipariplutaḥ

04,014.001d*0284_001 sa tu mūrdhny añjaliṃ kṛtvā bhaginyāś caraṇāv ubhau

04,014.001d*0284_002 saṃmohābhihatas tūrṇaṃ vātoddhūta ivārṇavaḥ

04,014.001d*0284_003 provāca hi suduḥkhārto bhaginīṃ niḥśvasan muhuḥ

04,014.001d*0284_004 avyaktamṛdunā sāmnā śuṣyatā ca punaḥ punaḥ

04,014.002a yathā kaikeyi sairandhryā sameyāṃ tad vidhīyatām

04,014.002b*0285_001 yenopāyena sairandhrī bhajen māṃ gajagāminī

04,014.002c tāṃ sudeṣṇe parīpsasva māhaṃ prāṇān prahāsiṣam

04,014.002d@015_0001 yadīyam anavadyāṅgi na mām adyābhikāṅkṣate

04,014.002d@015_0002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,014.002d@015_0002 cetasābhiprapannena gato 'smi yamasādanam

04,014.002d@015_0003 tam uvāca pariṣvajya sudeṣṇā bhrātaraṃ priyam

04,014.002d@015_0004 śaraṇāgateyaṃ suśroṇī mayā dattābhayā ca sā

04,014.002d@015_0005 śubhācārā ca bhadraṃ te naināṃ vaktum ihotsahe

04,014.002d@015_0006 naiṣā śakyā hi cānyena spraṣṭuṃ pāpena cetasā

04,014.002d@015_0007 gandharvāḥ kila pañcaināṃ rakṣanti ramayanti ca

04,014.002d@015_0008 evam eṣā mamācaṣṭa tathā prathamasaṃgame

04,014.002d@015_0009 tathaiva gajanāsorūḥ satyam āha mamāntike

04,014.002d@015_0010 te hi kruddhā mahātmāno nāśayeyur hi jīvitam

04,014.002d@015_0011 rājā caiva samīkṣyaināṃ saṃmohaṃ gatavān iha

04,014.002d@015_0012 mayā ca satyavacanair anunīto mahīpatiḥ

04,014.002d@015_0013 so 'py enām aniśaṃ dṛṣṭvā manasaivābhyanandata

04,014.002d@015_0014 bhayād gandharvamukhyānāṃ jīvitasyopaghātinām

04,014.002d@015_0015 manasāpi tatas tv enāṃ na cintayati pārthivaḥ

04,014.002d@015_0016 te hi kruddhā mahātmāno garuḍānilatejasaḥ

04,014.002d@015_0017 daheyur api lokāṃs trīn yugānteṣv iva bhāskarāḥ

04,014.002d@015_0018 sairandhryā hy etad ākhyātaṃ mama teṣāṃ mahad balam

04,014.002d@015_0019 tava cāham idaṃ guhyaṃ snehād ākhyāmi bandhuvat

04,014.002d@015_0020 mā gamiṣyasi vai kṛcchrāṃ gatiṃ paramadurgamām

04,014.002d@015_0021 balinas te rujaṃ kuryuḥ kulasya ca janasya ca

04,014.002d@015_0022 tasmān nāsyāṃ manaḥ kartuṃ yadi prāṇāḥ priyās tava

04,014.002d@015_0023 mā cintayethā mā gās tvaṃ matpriyaṃ ca yadīcchasi

04,014.002d@015_0024 evam uktas tu duṣṭātmā bhaginīṃ kīcako 'bravīt

04,014.002d@015_0025 gandharvāṇāṃ śataṃ vāpi sahasram ayutāni vā

04,014.002d@015_0026 aham eko haniṣyāmi gandharvān pañca kiṃ punaḥ

04,014.002d@015_0027 na ca tvam abhijānīṣe strīṇāṃ guhyam anuttamam

04,014.002d@015_0028 putraṃ vā kila pautraṃ vā bhrātaraṃ vā manasvinī

04,014.002d@015_0029 rahasīha naraṃ dṛṣṭvā nānāgandhavibhūṣitam

04,014.002d@015_0030 yonir utsvidyate strīṇām asatīnāṃ mayā śrutam

04,014.002d@015_0031 sā tvaṃ dhruvaṃ brūhi caināṃ mama cecchasi jīvitam

04,014.002d@015_0032 evam uktā sudeṣṇā tu śokenābhiprapīḍitā

04,014.002d@015_0033 aho duḥkham aho kṛcchram aho pāpam iti sma ha

04,014.002d@015_0034 prārudad bhṛśaduḥkhārtā vipākaṃ tasya vīkṣya sā

04,014.002d@015_0035 pātāleṣu pataty eṣa vilapan vaḍavāmukhe

04,014.002d@015_0036 tvatkṛte vinaśiṣyanti bhrātaraḥ suhṛdaś ca me

04,014.002d@015_0037 kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ yat tvam evam abhiplutaḥ

04,014.002d@015_0038 na ca śreyo 'bhijānīṣe kāmam evānuvartase

04,014.002d@015_0039 dhruvaṃ gatāyus tvaṃ pāpa yad evaṃ kāmamohitaḥ

04,014.002d@015_0040 akartavye hi māṃ pāpe viyunaṅkṣi narādhama

04,014.002d@015_0041 api caitat purā proktaṃ nipuṇair manujottamaiḥ

04,014.002d@015_0042 ekas tu kurute pāpaṃ svajātis tena hanyate

04,014.002d@015_0043 gatas tvaṃ dharmarājasya viṣayaṃ nātra saṃśayaḥ

04,014.002d@015_0044 adūṣakam imaṃ sarvaṃ svajanaṃ ghātayiṣyasi

04,014.002d@015_0045 etat tu me duḥkhataraṃ yenāhaṃ bhrātṛsauhṛdāt

04,014.002d@015_0046 viditārtho kariṣyāmi tuṣṭo bhava kulakṣayāt

04,014.002d@015_0047 gaccha śīghram itas tvaṃ hi svam eva bhavanaṃ śubham

04,014.003a tasya tāṃ bahuśaḥ śrutvā vācaṃ vilapatas tadā

04,014.003c virāṭamahiṣī devī kṛpāṃ cakre manasvinī

04,014.004a svam artham abhisaṃdhāya tasyārtham anucintya ca

04,014.004c udvegaṃ caiva kṛṣṇāyāḥ sudeṣṇā sūtam abravīt

04,014.005a parviṇīṃ tvaṃ samuddiṣya surām annaṃ ca kāraya

04,014.005b*0286_001 kṛte cānne surāyāṃ ca preṣayiṣyasi me punaḥ

04,014.005c tatraināṃ preṣayiṣyāmi surāhārīṃ tavāntikam

04,014.006a tatra saṃpreṣitām enāṃ vijane niravagrahām

04,014.006c sāntvayethā yathākāmaṃ sāntvyamānā ramed yadi

04,014.006d*0287_001 sadyaḥ kṛtam idaṃ sarvaṃ śeṣam atrānucintaya

04,014.007a kīcakas tu gṛhaṃ gatvā bhaginyā vacanāt tadā

04,014.007c surām āhārayām āsa rājārhāṃ suparisrutām

04,014.007d*0288_001 sudeṣṇayaivam uktas tu kīcakaḥ kālacoditaḥ

04,014.007d*0288_002 tvaramāṇaḥ pracakrāma svagṛhaṃ rājaveśmanaḥ

04,014.007d*0288_003 āgamya ca gṛhaṃ ramyaṃ surām annaṃ cakāra ha

04,014.008a ājaurabhraṃ ca subhṛśaṃ bahūṃś coccāvacān mṛgān

04,014.008c kārayām āsa kuśalair annapānaṃ suśobhanam

04,014.009a tasmin kṛte tadā devī kīcakenopamantritā

04,014.009c sudeṣṇā preṣayām āsa sairandhrīṃ kīcakālayam

04,014.009d*0289_001 tvarāvān kālapāśena kaṇṭhe baddhaḥ paśur yathā

04,014.009d*0289_002 nāvabudhyata mūḍhātmā maraṇaṃ samupasthitam

04,014.009d*0289_003 ānītāyāṃ surāyāṃ tu kṛte cānne susaṃskṛte

04,014.009d*0289_004 kīcakaḥ

04,014.009d*0289_004 kīcakaḥ punar āgamya sudeṣṇāṃ vākyam abravīt

04,014.009d*0289_005 madhumāṃsaṃ bahuvidhaṃ bhakṣyāś ca vividhāḥ kṛtāḥ

04,014.009d*0289_006 sudeṣṇe brūhi sairandhrīṃ yathā sā me gṛhaṃ vrajet

04,014.009d*0289_007 kena cit tv adya kāryeṇa tvara śīghraṃ mama priyam

04,014.009d*0289_008 ahaṃ hi śaraṇaṃ devaṃ prapadye vṛṣabhadhvajam

04,014.009d*0289_009 samāgamaṃ me sairandhryā maraṇaṃ vā diśed iti

04,014.009d*0289_009 vaiśaṃpāyanaḥ

04,014.009d*0289_010 sā tam āha viniḥśvasya pratigaccha svakaṃ gṛham

04,014.009d*0289_011 eṣāham api sairandhrīṃ surārthaṃ tūrṇam ādiśam

04,014.009d*0289_012 evam uktas tu pāpātmā kīcakas tvaritaṃ punaḥ

04,014.009d*0289_013 svagṛhaṃ prāviśac chīghraṃ sairandhrīgatamānasaḥ

04,014.009d*0289_014 kīcakaṃ tu gataṃ jñātvā tvaramāṇā gṛhaṃ svakam

04,014.009d*0289_015 sairandhrīṃ tata āhūya sudeṣṇā vākyam abravīt

04,014.010 sudeṣṇovāca

04,014.010a uttiṣṭha gaccha sairandhri kīcakasya niveśanam

04,014.010c pānam ānaya kalyāṇi pipāsā māṃ prabādhate

04,014.010d*0290_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,014.010d*0290_001 sudeṣṇayaivam uktā sā niḥśvasantī nṛpātmajā

04,014.010d*0290_002 abravīc chokasaṃtaptā nāhaṃ tatra vrajāmi vai

04,014.010d*0290_003 sūtaputro hi māṃ bhadre kāmātmā cābhimanyate

04,014.011 draupady uvāca

04,014.011a na gaccheyam ahaṃ tasya rājaputri niveśanam

04,014.011c tvam eva rājñi jānāsi yathā sa nirapatrapaḥ

04,014.012a na cāham anavadyāṅgi tava veśmani bhāmini

04,014.012c kāmavṛttā bhaviṣyāmi patīnāṃ vyabhicāriṇī

04,014.013a tvaṃ caiva devi jānāsi yathā sa samayaḥ kṛtaḥ

04,014.013c praviśantyā mayā pūrvaṃ tava veśmani bhāmini

04,014.014a kīcakaś ca sukeśānte mūḍho madanadarpitaḥ

04,014.014c so 'vamaṃsyati māṃ dṛṣṭvā na yāsye tatra śobhane

04,014.014d*0291_001 kathaṃ nu vai tatra gatāṃ marṣayen mām abāndhavām

04,014.015a santi bahvyas tava preṣyā rājaputri vaśānugāḥ

04,014.015c anyāṃ preṣaya bhadraṃ te sa hi mām avamaṃsyate

04,014.015d*0292_001 kīcakasyālayaṃ devi na yāmi bhayakampitā

04,014.015d*0292_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,014.015d*0292_002 yady asty anyac ca te karma karomy atisuduṣkaram

04,014.015d*0292_003 evam uktā tu pāñcālyā daivayogena kaikayī

04,014.015d*0292_004 tāṃ virāṭasya mahiṣī kruddhā bhūyo 'nvaśāsata

04,014.016 sudeṣṇovāca

04,014.016a naiva tvāṃ jātu hiṃsyāt sa itaḥ saṃpreṣitāṃ mayā

04,014.016b*0293_001 kīcakaṃ tv eva gaccha tvaṃ balātkāreṇa coditā

04,014.016b*0293_002 nāsti me 'nyā tvayā tulyā sā tvaṃ śīghrataraṃ vraja

04,014.016b*0293_003 avaśyaṃ tv eva gantavyaṃ kimarthaṃ māṃ vilambasi

04,014.016b*0293_004 śīghraṃ gaccha tvarasveti matprītivaśam ācara

04,014.016b*0293_005 na hīdṛśo mama bhrātā kiṃ tvaṃ samabhiśaṅkase

04,014.017 vaiśaṃpāyana uvāca

04,014.017*0294_001 uktvā caināṃ balāc caiva viniyujya prabhutvataḥ

04,014.017a ity asyāḥ pradadau kāṃsyaṃ sapidhānaṃ hiraṇmayam

04,014.017b*0295_001 yā sujātā sugandhā ca tām ānaya surām iti

04,014.017c sā śaṅkamānā rudatī daivaṃ śaraṇam īyuṣī

04,014.017e prātiṣṭhata surāhārī kīcakasya niveśanam

04,014.018 draupady uvāca

04,014.018a yathāham anyaṃ pāṇḍubhyo nābhijānāmi kaṃ cana

04,014.018c tena satyena māṃ prāptāṃ kīcako mā vaśe kṛthāḥ

04,014.018d*0296_001 yathāhaṃ pāṇḍuputrebhyaḥ pañcabhyo nānyagāminī

04,014.018d*0296_002 tena satyena māṃ dṛṣṭvā kīcako mā vaśaṃ nayet

04,014.019 vaiśaṃpāyana uvāca

04,014.019*0297_001 akīrtayata suśroṇī dharmaṃ śakraṃ divākaram

04,014.019*0297_002 mārutaṃ cāśvinau devau kuberaṃ varuṇaṃ yamam

04,014.019*0297_003 rudram agniṃ bhagaṃ viṣṇuṃ skandaṃ pūṣaṇam eva ca

04,014.019*0297_004 sāvitrīsahitaṃ caiva brahmāṇaṃ paryakīrtayat

04,014.019*0297_005 ity evaṃ mṛgaśāvākṣī suśroṇī dharmacāriṇī

04,014.019a upātiṣṭhata sā sūryaṃ muhūrtam abalā tataḥ

04,014.019c sa tasyās tanumadhyāyāḥ sarvaṃ sūryo 'vabuddhavān

04,014.020a antarhitaṃ tatas tasyā rakṣo rakṣārtham ādiśat

04,014.020c tac caināṃ nājahāt tatra sarvāvasthāsv aninditām

04,014.020d*0298_001 sā pratasthe sukeśāntā tvaramāṇā punaḥ punaḥ

04,014.020d*0298_002 vilambamānā vivaśā kīcakasya niveśanam

04,014.021a tāṃ mṛgīm iva vitrastāṃ dṛṣṭvā kṛṣṇāṃ samīpagām

04,014.021c udatiṣṭhan mudā sūto nāvaṃ labdhveva pāragaḥ

04,014.021d*0299_001 ślakṣṇaṃ covāca vākyaṃ sa kīcakaḥ kāmamohitaḥ

04,015.001 kīcaka uvāca

04,015.001a svāgataṃ te sukeśānte suvyuṣṭā rajanī mama

04,015.001c svāminī tvam anuprāptā prakuruṣva mama priyam

04,015.001d*0300_001 kuruṣva ca mayi prītiṃ vaśaṃ copānayasva mām

04,015.001d*0300_002 pratigṛhṇīṣva me bhogān tvadartham upakalpitān

04,015.002a suvarṇamālāḥ kambūś ca kuṇḍale parihāṭake

04,015.002b*0301_001 nānāpattanaje śubhre maṇiratnaṃ ca śobhanam

04,015.002c āharantu ca vastrāṇi kauśikāny ajināni ca

04,015.002d*0302_001 pratigṛhṇīṣva bhadraṃ te viharasva yathecchasi

04,015.002d*0302_002 prītyā me kuru padmākṣi prasādaṃ priyadarśane

04,015.003a asti me śayanaṃ śubhraṃ tvadartham upakalpitam

04,015.003c ehi tatra mayā sārdhaṃ pibasva madhumādhavīm

04,015.003d*0303_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.003d*0303_001 sa mūḍhaḥ kīcakas tatra prāptāṃ rājīvalocanām

04,015.003d*0303_002 abravīd draupadīṃ dṛṣṭvā durātmā hy ātmasaṃmataḥ

04,015.003d*0303_002 kīcakaḥ

04,015.003d*0303_003 bhajasva māṃ viśālākṣi bhartā te sadṛśo hy aham

04,015.003d*0303_004 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.003d*0303_004 upasarpa varārohe merum arkaprabhā yathā

04,015.003d*0303_005 kīcakenaivam uktā tu pāñcālī varabhāṣiṇī

04,015.003d*0303_006 abravīn na mamācāram īdṛśaṃ vaktum arhasi

04,015.003d*0303_007 nāhaṃ śakyā tvayā spraṣṭuṃ śvapākeneva brāhmaṇī

04,015.003d*0303_008 mā gamiṣyasi durbuddhe gatiṃ durgāntarāntarām

04,015.003d*0303_009 yatra gacchanti bahavaḥ paradārābhimarśakāḥ

04,015.003d*0303_010 narāḥ saṃbhinnamaryādāḥ kīṭavac ca guhāśayāḥ

04,015.004 draupady uvāca

04,015.004a apraiṣīd rājaputrī māṃ surāhārīṃ tavāntikam

04,015.004b*0304_001 tasyai nayiṣye madirāṃ bhaginī tṛṣitā hi te

04,015.004c pānam ānaya me kṣipraṃ pipāsā meti cābravīt

04,015.004d*0305_001 dīyatāṃ me surā śīghraṃ sūtaputra vrajāmy aham

04,015.005 kīcaka uvāca

04,015.005a anyā bhadre nayiṣyanti rājaputryāḥ parisrutam

04,015.005b*0306_001 kiṃ tvaṃ yāsyasi suśroṇi madarthaṃ tvam ihāgatā

04,015.006 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.006a ity enāṃ dakṣiṇe pāṇau sūtaputraḥ parāmṛśat

04,015.006b*0307_000 draupady uvāca

04,015.006b*0307_001 yathaivāhaṃ nābhicare kadā cit

04,015.006b*0307_002 patīn madād vai manasāpi jātu

04,015.006b*0307_003 tenaiva satyena vaśīkṛtaṃ tvāṃ

04,015.006b*0307_004 draṣṭāsmi pāpaṃ parikṛṣyamāṇam

04,015.006b*0307_004 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.006b*0307_005 sa tām anuprekṣya viśālanetrāṃ

04,015.006b*0307_006 jighṛkṣamāṇaḥ paribhartsayantīm

04,015.006b*0307_007 jagrāha tām uttaravastradeśe

04,015.006b*0307_008 sa kīcakas tāṃ sahasākṣipantīm

04,015.006b*0307_009 pragṛhyamāṇā tu mahājavena

04,015.006b*0307_010 muhur viniḥśvasya ca rājaputrī

04,015.006b*0307_011 tayā samākṣiptatanuḥ sa pāpaḥ

04,015.006b*0307_012 papāta śākhīva nikṛttamūlaḥ

04,015.006b*0308_001 cikṣepa taṃ gāḍham amṛṣyamāṇā

04,015.006b*0308_002 pravepamānātiruṣā śubhāṅgī

04,015.006c sā gṛhītā vidhunvānā bhūmāv ākṣipya kīcakam

04,015.006e sabhāṃ śaraṇam ādhāvad yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,015.007a tāṃ kīcakaḥ pradhāvantīṃ keśapakṣe parāmṛśat

04,015.007c athaināṃ paśyato rājñaḥ pātayitvā padāvadhīt

04,015.007d*0309_001 sabhāyāṃ paśyato rājño virāṭasya mahātmanaḥ

04,015.007d*0309_002 brāhmaṇānāṃ ca vṛddhānāṃ kṣatriyāṇāṃ ca paśyatām

04,015.007d*0309_003 tasyāḥ pādābhitaptāyā mukhād rudhiram āsravat

04,015.008a tato yo 'sau tadārkeṇa rākṣasaḥ saṃniyojitaḥ

04,015.008c sa kīcakam apovāha vātavegena bhārata

04,015.009a sa papāta tato bhūmau rakṣobalasamāhataḥ

04,015.009c vighūrṇamāno niśceṣṭaś chinnamūla iva drumaḥ

04,015.009d*0310_001 tāṃ dṛṣṭvā tatra te sabhyā hāhābhūtāḥ samantataḥ

04,015.009d*0310_002 na yuktaṃ sūtaputreti kīcaketi ca mānavāḥ

04,015.009d*0310_003 kim iyaṃ vadhyate bālā kṛpaṇā vāpy abāndhavā

04,015.010a tāṃ cāsīnau dadṛśatur bhīmasenayudhiṣṭhirau

04,015.010c amṛṣyamāṇau kṛṣṇāyāḥ kīcakena padā vadham

04,015.010d*0311_001 tāṃ dṛṣṭvā bhīmasenasya krodhād asram avartata

04,015.010d*0312_001 dhūmocchvāsaḥ samabhavan netre cocchritapakṣmaṇī

04,015.010d*0312_002 sasvedā bhrukuṭī cogrā lalāṭe samavartata

04,015.011a tasya bhīmo vadhaprepsuḥ kīcakasya durātmanaḥ

04,015.011c dantair dantāṃs tadā roṣān niṣpipeṣa mahāmanāḥ

04,015.011d*0313_001 hastena mamṛde caiva lalāṭaṃ paravīrahā

04,015.011d*0314_001 bhūyaś ca tvaritaḥ kruddhaḥ sahasotthātum aicchata

04,015.011d*0315_001 niraikṣata drumaṃ dīrghaṃ rājānaṃ cānvavaikṣata

04,015.011d*0315_002 vadham ākāṅkṣamāṇaṃ taṃ kīcakasya durātmanaḥ

04,015.011d*0315_003 ākāreṇaiva bhīmaṃ sa pratyaṣedhad yudhiṣṭhiraḥ

04,015.011d*0315_004 tasya rājā śanaiḥ saṃjñāṃ kurvan kuntīsuto 'naghaḥ

04,015.011d*0315_005 cakāra bhīmasenasya roṣāviṣṭasya dhīmataḥ

04,015.011d*0315_006 kaṅkaḥ

04,015.011d*0315_006 upākhyānaṃ tadā cāha kaṅkanāmā yudhiṣṭhiraḥ

04,015.011d*0315_007 sūda mā sāhasaṃ kārṣīḥ phalito 'yaṃ vanaspatiḥ

04,015.011d*0315_008 nātra śuṣkāṇi kāṣṭhāni sādhanīyāni kāni cit

04,015.011d*0315_009 yadi te dārukṛtyaṃ syān niṣkramya nagarād bahiḥ

04,015.011d*0315_010 samūlaṃ śātayer vṛkṣaṃ śramas te na bhaviṣyati

04,015.011d*0315_011 yasya cārdrasya vṛkṣasya śītāṃ chāyāṃ samāśrayet

04,015.011d*0315_012 na tasya parṇaṃ druhyeta pūrvavṛttam anusmaran

04,015.011d*0315_013 na krodhakālasamayaḥ sūda mā cāpalaṃ kṛthāḥ

04,015.011d*0315_014 apūrṇo 'yaṃ dvipakṣo no nedaṃ balavatāṃ bahu

04,015.012a athāṅguṣṭhenāvamṛdnād aṅguṣṭhaṃ tasya dharmarāṭ

04,015.012c prabodhanabhayād rājan bhīmasya pratyaṣedhayat

04,015.012d*0316_001 triśaṃkor dvādaśāṅgasya caturviṃśatiparvaṇaḥ

04,015.012d*0316_002 yat triṣaṣṭiśatārasya ekāṃśaṃ na kṣamī katham

04,015.012d*0317_001 taṃ mattam iva mātaṅgaṃ vīkṣamāṇaṃ vanaspatim

04,015.012d*0317_002 sa tam āvārayām āsa bhīmasenaṃ yudhiṣṭhiraḥ

04,015.012d*0317_003 ālokayasi kiṃ vṛkṣaṃ sūda dārukṛtena vai

04,015.012d*0317_004 yadi te dārubhiḥ kṛtyaṃ bahir vṛkṣān nigṛhyatām

04,015.012d*0318_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.012d*0318_001 bhīmasenas tu tad vākyaṃ śrutvā parapuraṃjayaḥ

04,015.012d*0318_002 sahasotpatitaṃ krodhaṃ nyayacchad dhṛtimān balāt

04,015.012d*0318_003 iṅgitajñaḥ sa tu bhrātus tūṣṇīm āsīd vṛkodaraḥ

04,015.012d*0318_004 bhīmasya ca samārambhaṃ dṛṣṭvā rājñaś ca ceṣṭitam

04,015.012d*0318_005 draupady abhyadhikaṃ kruddhā prārudat sā punaḥ punaḥ

04,015.012d*0318_006 kīcakenānugamanāt kṛtatāmrāyatekṣaṇā

04,015.013a sā sabhādvāram āsādya rudatī matsyam abravīt

04,015.013c avekṣamāṇā suśroṇī patīṃs tān dīnacetasaḥ

04,015.014a ākāram abhirakṣantī pratijñāṃ dharmasaṃhitām

04,015.014c dahyamāneva raudreṇa cakṣuṣā drupadātmajā

04,015.014d*0319_001 idaṃ bruvantī sā devī rājānaṃ ca vaśaṃ nayet

04,015.014d@016_0000 draupadī

04,015.014d@016_0001 prajārakṣaṇaśīlānāṃ rājñāṃ hy amitatejasām

04,015.014d@016_0002 kāryānupālanān nityaṃ dharme satye ca tiṣṭhatām

04,015.014d@016_0003 svaprajāyāṃ prajāyāṃ ca viśeṣaṃ nādhigacchatām

04,015.014d@016_0004 priyeṣv api ca dveṣyeṣu samatvaṃ ye samāśritāḥ

04,015.014d@016_0005 vivādeṣu pravṛtteṣu samakāryānudarśinā

04,015.014d@016_0006 rājñā dharmāsanasthena jitau lokāv ubhāv api

04,015.014d@016_0007 rājan dharmāsanastho 'si rakṣa māṃ tvam anāgasīm

04,015.014d@016_0008 ahaṃ tv anaparādhyantī kīcakena durātmanā

04,015.014d@016_0009 paśyatas te mahārāja hatā pādena dāsivat

04,015.014d@016_0010 tvatsamakṣaṃ naraśreṣṭha niṣpiṣṭā vasudhātale

04,015.014d@016_0011 anāgasīṃ kṛpārhāṃ māṃ striyaṃ tvaṃ paripālaya

04,015.014d@016_0012 rakṣa māṃ kīcakād bhītāṃ dharmaṃ rakṣa nareśvara

04,015.014d@016_0013 matsyādhipa prajā rakṣa pitā putrān ivaurasān

04,015.014d@016_0014 yas tv adharmeṇa kāryāṇi mohād vā kurute nṛpaḥ

04,015.014d@016_0015 acirāt taṃ durātmānaṃ vaśe kurvanti śatravaḥ

04,015.014d@016_0016 matsyānāṃ kulajas tvaṃ hi teṣāṃ satyaṃ parāyaṇam

04,015.014d@016_0017 tvaṃ kilaivaṃvidho jātaḥ kule dharmaparāyaṇe

04,015.014d@016_0018 atas tvāham abhikrande śaraṇārthaṃ narādhipa

04,015.014d@016_0019 trāhi mām adya rājendra kīcakāt pāpapūruṣāt

04,015.014d@016_0020 anāthām iti māṃ jñātvā kīcakaḥ puruṣādhamaḥ

04,015.014d@016_0021 praharaty eva nīcātmā na ca dharmam avekṣate

04,015.014d@016_0022 akāryāṇām anārambhāt kāryāṇām anupālanāt

04,015.014d@016_0023 prajāsu ye suvṛttās te svargam āyānti bhūmipāḥ

04,015.014d@016_0024 kāryākāryaviśeṣajñāḥ kāmakāreṇa pārthivāḥ

04,015.014d@016_0025 prajāsu kilbiṣaṃ kṛtvā narakaṃ yānty adhomukhāḥ

04,015.014d@016_0026 naiva yajñair na vā dānair na guror upasevanāt

04,015.014d@016_0027 prāpnuvanti tathā dharmaṃ yathā kāryānupālanāt

04,015.014d@016_0028 api cedaṃ purā brahmā provācendrāya pṛcchate

04,015.014d@016_0029 dvandvaṃ kāryam akāryaṃ ca lokeṣv āsīt paraṃ yathā

04,015.014d@016_0030 dharmādharmau punar dvandvaṃ viniyuktam athāpi vā

04,015.014d@016_0031 kriyāyām akriyāyāṃ ca prāpaṇe puṇyapāpayoḥ

04,015.014d@016_0032 prajāyāṃ sṛjyamānāyāṃ purā hy etad udāhṛtam

04,015.014d@016_0033 etad vo mānuṣāḥ samyak kāryaṃ dvandvatrayaṃ bhuvi

04,015.014d@016_0034 asmin sunīte durnīte labhate karmajaṃ phalam

04,015.014d@016_0035 kalyāṇakārī kalyāṇaṃ pāpakārī tu pāpakam

04,015.014d@016_0036 tena gacchanti saṃsargaṃ svargāya narakāya vā

04,015.014d@016_0037 evam uktvā paraṃ vākyaṃ visasarja śatakratum

04,015.014d@016_0038 śakro 'py āpṛcchya brahmāṇaṃ devarājyam apālayat

04,015.014d@016_0039 yathoktaṃ devadevena brahmaṇā parameṣṭhinā

04,015.014d@016_0040 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.014d@016_0040 tathā tvam api rājendra kāryākārye sthiro bhava

04,015.014d@016_0041 evaṃ vilapamānāyāṃ pāñcālyāṃ matsyapuṃgavaḥ

04,015.014d@016_0042 aśaktaḥ kīcakaṃ tatra śāsituṃ baladarpitam

04,015.014d@016_0043 virāṭarājaḥ sūtaṃ tu sāntvenaiva nyavārayat

04,015.014d@016_0044 kīcakaṃ matsyarājena kṛtāgasam aninditā

04,015.014d@016_0045 nāparādhānurūpeṇa daṇḍena pratipāditam

04,015.014d@016_0046 pāñcālarājasya sutā dṛṣṭvā surasutopamā

04,015.014d@016_0047 dharmajñā vyavahārāṇāṃ kīcakaṃ kṛtakilbiṣam

04,015.014d@016_0048 punaḥ provāca rājānaṃ smarantī dharmam uttamam

04,015.014d@016_0049 saṃprekṣya ca varārohā sarvāṃs tatra sabhāsadaḥ

04,015.014d@016_0050 virāṭaṃ cāha pāñcālī duḥkhenāviṣṭacetanā

04,015.015 draupady uvāca

04,015.015a yeṣāṃ vairī na svapiti padā bhūmim upaspṛśan

04,015.015c teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.016a ye dadyur na ca yāceyur brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ

04,015.016c teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.017a yeṣāṃ dundubhinirghoṣo jyāghoṣaḥ śrūyate 'niśam

04,015.017b*0320_001 yeṣāṃ jyātalanirghoṣāt samakampata medinī

04,015.017c teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.018a ye te tejasvino dāntā balavanto 'bhimāninaḥ

04,015.018c teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.018d*0321_001 maheṣvāsā raṇe śūrā garvitā mānatatparāḥ

04,015.018d*0322_001 yeṣāṃ nāsti samaḥ kaś cid vīrye satye bale dame

04,015.018d*0322_002 teṣāṃ māṃ dayitāṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.018d*0322_003 yeṣāṃ na sadṛśaḥ kaś cid dhanaughair bhuvi mānavaḥ

04,015.018d*0322_004 teṣāṃ māṃ dayitāṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.018d*0322_005 tavāgrato viśeṣeṇa prajānāṃ ca hitaiṣiṇaḥ

04,015.018d*0322_006 paśyato nihatā rājaṃs teneha jagatīpate

04,015.019a sarvalokam imaṃ hanyur dharmapāśasitās tu ye

04,015.019c teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,015.020a śaraṇaṃ ye prapannānāṃ bhavanti śaraṇārthinām

04,015.020c caranti loke pracchannāḥ kva nu te 'dya mahārathāḥ

04,015.021a kathaṃ te sūtaputreṇa vadhyamānāṃ priyāṃ satīm

04,015.021b*0323_001 dharmavaitaṃsiko nūnaṃ na dharmam api pūjayet

04,015.021b*0323_002 paśyan māṃ marṣayati yo vadhyamānāṃ durātmanā

04,015.021c marṣayanti yathā klībā balavanto 'mitaujasaḥ

04,015.022a kva nu teṣām amarṣaś ca vīryaṃ tejaś ca vartate

04,015.022c na parīpsanti ye bhāryāṃ vadhyamānāṃ durātmanā

04,015.023a mayātra śakyaṃ kiṃ kartuṃ virāṭe dharmadūṣaṇam

04,015.023c yaḥ paśyan māṃ marṣayati vadhyamānām anāgasam

04,015.023d*0324_001 dharmo viddho hy adharmeṇa sabhāṃ yatropatiṣṭhati

04,015.023d*0324_002 na ced viśalyaḥ kriyate sarve viddhāḥ sabhāsadaḥ

04,015.023d*0324_003 yatra dharmo hy adharmeṇa satyaṃ yatrānṛtena ca

04,015.023d*0324_004 hanyate prekṣamāṇānāṃ hatās tatra sabhāsadaḥ

04,015.024a na rājan rājavat kiṃ cit samācarasi kīcake

04,015.024c dasyūnām iva dharmas te na hi saṃsadi śobhate

04,015.025a na kīcakaḥ svadharmastho na ca matsyaḥ kathaṃ cana

04,015.025c sabhāsado 'py adharmajñā ya imaṃ paryupāsate

04,015.025d*0325_001 na dharmaṃ kīcako vetti rājabhṛtyās tathaiva ca

04,015.025d*0325_002 na rājā vinayaṃ brūte amātyāś ca na jānate

04,015.026a nopālabhe tvāṃ nṛpate virāṭa janasaṃsadi

04,015.026b*0326_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.026b*0326_001 evaṃvidhair vacobhiḥ sā tadā kṛṣṇāśrulocanā

04,015.026b*0326_002 upālabhata rājānaṃ matsyānāṃ varavarṇinī

04,015.026c nāham etena yuktā vai hantuṃ matsya tavāntike

04,015.026e sabhāsadas tu paśyantu kīcakasya vyatikramam

04,015.026f*0327_001 yat pārthivas tu bhayakṛd viṣayasya loke

04,015.026f*0327_002 yad vai pitāpi jananī nu viṣaṃ dadāti

04,015.026f*0327_003 te te śarīravaruṇo jvalate mahāntaṃ

04,015.026f*0327_004 tat kasya yātu śaraṇaṃ bhayavat sa lokaḥ

04,015.026f*0328_001 virāṭa nṛpate paśya mām anāthām anāgasīm

04,015.026f*0329_001 na sāma phalate duṣṭe duṣṭe daṇḍaḥ prayujyate

04,015.026f*0329_002 adaṇḍyān daṇḍayan rājā daṇḍyāṃś caivāpy adaṇḍayan

04,015.026f*0329_003 sa rājā na bhavel loke rājaśabdasya bhājanam

04,015.026f*0329_004 dīnāndhakṛpaṇānāthapaṅgukubjajaḍādikān

04,015.026f*0329_005 anāthabālavṛddhāṃś ca puruṣān vā striyo 'pi vā

04,015.026f*0329_006 duṣṭacorābhibhūtāṃś ca pālayed avanīpatiḥ

04,015.026f*0329_007 anāthānāṃ ca nāthaḥ syād apitṝṇāṃ pitā nṛpaḥ

04,015.026f*0329_008 mātā bhaved amātṝṇām agurūṇāṃ gurur bhavet

04,015.026f*0329_009 agatīnāṃ gatī rājā nṛṇāṃ rājā parāyaṇam

04,015.026f*0329_010 viśeṣataḥ parair duṣṭaiḥ parāmṛṣṭāṃ narottama

04,015.026f*0329_011 striyaṃ sādhvīm anāthāṃ ca pālayet svasutām iva

04,015.026f*0329_012 tvadgṛhe vasatiṃ rājann etāvatkālaparyayam

04,015.026f*0329_013 adhikāṃ tvatsutāyāś ca paśya māṃ kīcakāhatām

04,015.027 virāṭa uvāca

04,015.027a parokṣaṃ nābhijānāmi vigrahaṃ yuvayor aham

04,015.027c arthatattvam avijñāya kiṃ nu syāt kuśalaṃ mama

04,015.028 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.028*0330_001 tasyās tat kṛpaṇaṃ śrutvā sairandhryāḥ paridevitam

04,015.028a tatas tu sabhyā vijñāya kṛṣṇāṃ bhūyo 'bhyapūjayan

04,015.028c sādhu sādhv iti cāpy āhuḥ kīcakaṃ ca vyagarhayan

04,015.028d*0331_001 ke cit kṛṣṇāṃ praśaṃsanti ke cin nindanti kīcakam

04,015.028d*0331_002 ke cin nindanti rājānaṃ ke cid devīṃ ca te narāḥ

04,015.029 sabhyā ūcuḥ

04,015.029a yasyeyaṃ cārusarvāṅgī bhāryā syād āyatekṣaṇā

04,015.029c paro lābhaś ca tasya syān na sa śocet kadā cana

04,015.029d*0332_001 na hīdṛśī manuṣyeṣu sulabhā varavarṇinī

04,015.029d*0332_002 nārī sarvānavadyāṅgī devīṃ manyāmahe vayam

04,015.029d*0333_001 yasyā gātraṃ śubhaṃ pīnaṃ mukhaṃ jayati paṅkajam

04,015.029d*0333_002 gatir haṃsaṃ smitaṃ kundaṃ saiṣā nārhati padvadham

04,015.029d*0333_003 dvātriṃśad daśanā yasyāḥ śvetā māṃsanibandhanāḥ

04,015.029d*0333_004 snigdhāś ca mṛdavaḥ keśāḥ saiṣā nārhati padvadham

04,015.029d*0333_005 padmaṃ cakraṃ dhvajaṃ śaṅkhaṃ prāsādo makaras tathā

04,015.029d*0333_006 yasyāḥ pāṇitale santi saiṣā nārhati padvadham

04,015.029d*0333_007 āvartāḥ khalu catvāraḥ sarve caiva pradakṣiṇāḥ

04,015.029d*0333_008 samaṃ gātraṃ śubhaṃ snigdhaṃ yasyā nārhati padvadham

04,015.029d*0333_009 acchidrahastapādā ca acchidradaśanā ca yā

04,015.029d*0333_010 kanyā kamalapatrākṣī katham arhati padvadham

04,015.029d*0333_011 seyaṃ lakṣaṇasaṃpannā pūrṇacandranibhānanā

04,015.029d*0333_012 surūpiṇī suvadanā neyaṃ yogyā padā vadham

04,015.029d*0333_013 devadevīva subhagā śakradevīva śobhanā

04,015.029d*0333_014 apsarā iva saurūpyān neyaṃ yogyā padā vadham

04,015.030 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.030a evaṃ saṃpūjayaṃs tatra kṛṣṇāṃ prekṣya sabhāsadaḥ

04,015.030c yudhiṣṭhirasya kopāt tu lalāṭe sveda āsajat

04,015.031a athābravīd rājaputrīṃ kauravyo mahiṣīṃ priyām

04,015.031b*0334_001 kṛṣṇāṃ tatra nṛpābhyāśe parivrājakarūpadhṛk

04,015.031c gaccha sairandhri mātra sthāḥ sudeṣṇāyā niveśanam

04,015.031d*0335_001 rājā hy ayaṃ dharmaśīlo virāṭaḥ paralokabhīḥ

04,015.031d*0335_002 yatas tvāṃ na paritrāti satye dharmavrate sthitaḥ

04,015.032a bhartāram anurudhyantyaḥ kliśyante vīrapatnayaḥ

04,015.032c śuśrūṣayā kliśyamānāḥ patilokaṃ jayanty uta

04,015.033a manye na kālaṃ krodhasya paśyanti patayas tava

04,015.033c tena tvāṃ nābhidhāvanti gandharvāḥ sūryavarcasaḥ

04,015.033d@017_0001 śrūyatāṃ te sukeśānte mokṣadharmāśrayāḥ kathāḥ

04,015.033d@017_0002 yathā dharmaḥ kulastrīṇāṃ dṛṣṭo dharmānurodhanāt

04,015.033d@017_0003 nāsti yajñaḥ striyaḥ kaś cin na śrāddhaṃ nāpy upoṣaṇam

04,015.033d@017_0004 yā tu bhartari śuśrūṣā sā svargāyābhijāyate

04,015.033d@017_0005 pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane

04,015.033d@017_0006 putras tu sthavirībhāve na strī svātantryam arhati

04,015.033d@017_0007 anurudhyamānā bhartāraṃ dṛśyante vīrapatnayaḥ

04,015.033d@017_0008 śuśrūṣayā kliśyamānāḥ patilokaṃ jayanty uta

04,015.033d@017_0009 bhartṝn prati tathā patnyo na krudhyanti kadā cana

04,015.033d@017_0010 bahubhiś ca parikleśair avijñātāś ca śatrubhiḥ

04,015.033d@017_0011 ananyabhāvaśuśrūṣāḥ patilokaṃ jayanty uta

04,015.033d@017_0012 na krodhakālaṃ niyataṃ paśyanti patayas tava

04,015.033d@017_0013 na kruddhān pratiyāyād vai patīṃs te vṛtrahā api

04,015.033d@017_0014 tena tvāṃ nābhidhāvanti gandharvāḥ kāmarūpiṇaḥ

04,015.033d@017_0015 yadi te samayaḥ kaś cit kṛto hy āyatalocane

04,015.033d@017_0016 taṃ smarasva kṣamāśīle kṣamā dharmo hy anuttamaḥ

04,015.033d@017_0017 kṣamā dharmaḥ kṣamā satyaṃ kṣamā dānaṃ kṣamā tapaḥ

04,015.033d@017_0018 dvyaṃśino dvādaśāṅgasya caturviṃśatiparvaṇaḥ

04,015.033d@017_0019 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.033d@017_0019 kas triṣaṣṭiśatārasya māsonasyākṣamī bhavet

04,015.033d@017_0020 ity evam ukte tiṣṭhantīṃ punar evāha dharmarāṭ

04,015.034a akālajñāsi sairandhri śailūṣīva vidhāvasi

04,015.034b*0336_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.034b*0336_001 evam uktā tu sā bhadrā samudvīkṣyābravīd idam

04,015.034c vighnaṃ karoṣi matsyānāṃ dīvyatāṃ rājasaṃsadi

04,015.034e gaccha sairandhri gandharvāḥ kariṣyanti tava priyam

04,015.034f*0337_001 vyapaneṣyanti te duḥkhaṃ yena te vipriyaṃ kṛtam

04,015.035 draupady uvāca

04,015.035a atīva teṣāṃ ghṛṇinām arthe 'haṃ dharmacāriṇī

04,015.035c tasya tasyeha te vadhyā yeṣāṃ jyeṣṭho 'kṣadevitā

04,015.036 vaiśaṃpāyana uvāca

04,015.036a ity uktvā prādravat kṛṣṇā sudeṣṇāyā niveśanam

04,015.036c keśān muktvā tu suśroṇī saṃrambhāl lohitekṣaṇā

04,015.037a śuśubhe vadanaṃ tasyā rudantyā virataṃ tadā

04,015.037c meghalekhāvinirmuktaṃ divīva śaśimaṇḍalam

04,015.037d*0338_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.037d*0338_001 evam uktvā varārohā parimṛjyānanaṃ śubham

04,015.037d*0338_002 keśān pramuktān saṃyamya rudhireṇa samukṣitān

04,015.037d*0338_003 pāṃsukuṇṭhitasarvāṅgī gajarājavadhūr iva

04,015.037d*0338_004 pratasthe nāganāsorūr bhartur ājñāya śāsanam

04,015.037d*0338_005 vimuktā mṛgaśāvākṣī nirantarapayodharā

04,015.037d*0338_006 prabhā nakṣatrarājasya kālameghair ivāvṛtā

04,015.037d*0338_007 yasyā hy arthe pāṇḍaveyās tyajeyur api jīvitam

04,015.037d*0338_008 tāṃ te dṛṣṭvā tathā kṛṣṇāṃ kṣamiṇo dharmacāriṇaḥ

04,015.037d*0338_009 samayaṃ nātivartante velām iva mahodadhiḥ

04,015.037d*0338_010 sā praviśya pravepantī sudeṣṇāyā niveśanam

04,015.037d*0338_011 rudantī cārusarvāṅgī tasyās tasthāv athāgrataḥ

04,015.037d*0338_012 tām uvāca virāṭasya mahiṣī śāṭhyam āsthitā

04,015.038 sudeṣṇovāca

04,015.038*0339_001 kim idaṃ padmasaṃkāśaṃ sudantoṣṭhākṣināsikam

04,015.038*0339_002 rudantyā avasṛṣṭāsraṃ pūrṇendusamavarcasam

04,015.038*0339_003 bāṣpoṣṇaṃ kṛṣṇatārābhyām atyarthaṃ ruciraprabham

04,015.038*0339_004 nayanābhyām ajihmābhyāṃ mukhaṃ te muñcate jalam

04,015.038a kas tvāvadhīd varārohe kasmād rodiṣi śobhane

04,015.038b*0340_001 ko viprayujyate dāraiḥ saputrapaśubāndhavaiḥ

04,015.038c kasyādya na sukhaṃ bhadre kena te vipriyaṃ kṛtam

04,015.038d*0341_001 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.038d*0341_001 brūhi kiṃ te priyaṃ kurmi kaṃ tyaje ghātayāmi vā

04,015.038d*0341_002 tāṃ niḥśvasyābravīt kṛṣṇā jānantī nāma pṛcchasi

04,015.038d*0341_003 bhrātre tvaṃ mām anupreṣya kim evaṃ tvaṃ vikatthase

04,015.039 draupady uvāca

04,015.039a kīcako māvadhīt tatra surāhārīṃ gatāṃ tava

04,015.039c sabhāyāṃ paśyato rājño yathaiva vijane tathā

04,015.040 sudeṣṇovāca

04,015.040a ghātayāmi sukeśānte kīcakaṃ yadi manyase

04,015.040b*0342_001 bhrātā yady eṣa me vyaktaṃ yonito dharmacāriṇīm

04,015.040c yo 'sau tvāṃ kāmasaṃmatto durlabhām abhimanyate

04,015.041 draupady uvāca

04,015.041a anye vai taṃ vadhiṣyanti yeṣām āgaḥ karoti saḥ

04,015.041c manye cādyaiva suvyaktaṃ paralokaṃ gamiṣyati

04,015.041d@019_0000 janamejayaḥ

04,015.041d@019_0001 aho duḥkhataraṃ prāptā kīcakena samāhatā

04,015.041d@019_0002 pativratā mahābhāgā draupadī yoṣitāṃ varā

04,015.041d@019_0003 duḥśalāṃ mānayantī yā bhartṝṇāṃ bhaginīṃ śubhām

04,015.041d@019_0004 nāśapat sindhurājaṃ sā balātkāreṇa vāhitā

04,015.041d@019_0005 kimartham iha saṃprāptā kīcakena durātmanā

04,015.041d@019_0006 nāśapat taṃ mahābhāgā kṛṣṇā pādena tāḍitā

04,015.041d@019_0007 tejorāśir iyaṃ devī dharmajñā satyavādinī

04,015.041d@019_0008 keśapakṣe parāmṛṣṭā marṣayiṣyaty aśaktavat

04,015.041d@019_0009 naitat kāraṇam alpaṃ hi śrotukāmo 'smi sattama

04,015.041d@019_0010 kṛṣṇāyās tu parikleśān mano me dūyate bhṛśam

04,015.041d@019_0011 kasya vaṃśe samudbhūtaḥ sa ca durlalito mune

04,015.041d@019_0012 balonmattaḥ kathaṃ cāsīt syālo mātsyasya kīcakaḥ

04,015.041d@019_0013 dṛṣṭvāpi tāṃ priyāṃ bhāryāṃ sūtaputreṇa tāḍitām

04,015.041d@019_0014 vaiśaṃpāyanaḥ

04,015.041d@019_0014 naiva cukṣubhire vīrāḥ kim akurvanta taṃ prati

04,015.041d@019_0015 tvadukto 'yam anupraśnaḥ kurūṇāṃ kīrtivardhana

04,015.041d@019_0016 etat sarvaṃ yathā vakṣye vistareṇeha pārthiva

04,015.041d@019_0017 brāhmaṇyāṃ kṣatriyāj jātaḥ sūto bhavati pārthiva

04,015.041d@019_0018 prātilomyena jātānāṃ sa hy eko dvija eva tu

04,015.041d@019_0019 rathakāram itīmaṃ hi kriyāyuktaṃ dvijanmanām

04,015.041d@019_0020 kṣatriyād avaro vaiśyād viśiṣṭam iti cakṣate

04,015.041d@019_0021 saha sūtena saṃbandhaḥ kṛtaḥ pūrvaṃ narādhipaiḥ

04,015.041d@019_0022 tena tu prātilomyena rājaśabdo na labhyate

04,015.041d@019_0023 teṣāṃ tu sūtaviṣayaḥ sūtānāṃ nāmataḥ kṛtaḥ

04,015.041d@019_0024 upajīvyaṃ ca yat kṣatraṃ labdhaṃ sūtena yat purā

04,015.041d@019_0025 sūtānām adhipo rājā kekayo nāma viśrutaḥ

04,015.041d@019_0026 rājakanyāsamudbhūtaḥ sārathye 'nupamo 'bhavat

04,015.041d@019_0027 putrās tasya kuruśreṣṭha mālavyāṃ jajñire tadā

04,015.041d@019_0028 kīcakā iti vikhyātā śataṃ ṣaṭ caiva bhārata

04,015.041d@019_0029 teṣām āsīd balaśreṣṭhaḥ kīcakaḥ sarvajit prabho

04,015.041d@019_0030 agrajo balasaṃmattas tenāsīt sūtaṣaṭśatam

04,015.041d@019_0031 mālavyā eva kauravya tatra hy avarajābhavat

04,015.041d@019_0032 tasyāṃ kekayarājñas tu sudeṣṇā duhitābhavat

04,015.041d@019_0033 tāṃ virāṭasya mātsyasya kekayaḥ pradadau mudā

04,015.041d@019_0034 surathāyāṃ mṛtāyāṃ tu kausalyāṃ śvetamātari

04,015.041d@019_0035 śvete vinaṣṭe śaṅkhe ca gate mātulaveśmani

04,015.041d@019_0036 sudeṣṇāṃ mahiṣīṃ labdhvā rājā duḥkham apānudat

04,015.041d@019_0037 uttarāṃ cottarāṃ caiva virāṭāt pṛthivīpate

04,015.041d@019_0038 sudeṣṇā suṣuve devī kaikeyī kulavṛddhaye

04,015.041d@019_0039 mātṛṣvasṛsutāṃ rājan kīcakas tām aninditām

04,015.041d@019_0040 sadā paricaran prītyā virāṭe nyavasat sukhī

04,015.041d@019_0041 bhrātaraś cāsya vikrāntāḥ sarve ca tam anuvratāḥ

04,015.041d@019_0042 virāṭasyaiva saṃhṛṣṭā balaṃ kośaṃ ca vardhayan

04,015.041d@019_0043 kāleyā nāma daiteyāḥ prāyaśo bhuvi viśrutāḥ

04,015.041d@019_0044 jajñire kīcakā rājan bāṇo jyeṣṭhas tato 'bhavat

04,015.041d@019_0045 sa hi sarvāstrasaṃpanno balavān bhīmavikramaḥ

04,015.041d@019_0046 kīcako naṣṭamaryādo babhūva bhayado nṛṇām

04,015.041d@019_0047 taṃ prāpya balasaṃmattaṃ virāṭaḥ pṛthivīpatiḥ

04,015.041d@019_0048 jigāya sarvāṃś ca ripūn yathendro dānavān purā

04,015.041d@019_0049 mekhalāṃś ca trigartāṃś ca daśārṇāṃś ca kaśerukān

04,015.041d@019_0050 mālavān yavanāṃś caiva pulindān kāśikosalān

04,015.041d@019_0051 aṅgān vaṅgān kaliṅgāṃś ca taṅgaṇān parataṅgaṇān

04,015.041d@019_0052 karadāṃś ca niṣiddhāṃś ca śivān macchillikāṃs tathā

04,015.041d@019_0053 anye ca bahavaḥ śūrā nānājanapadeśvarāḥ

04,015.041d@019_0054 kīcakena raṇe bhagnā vyadravanta diśo daśa

04,015.041d@019_0055 tam evaṃ vīryasaṃpannaṃ nānāyutasamaṃ bale

04,015.041d@019_0056 virāṭas tatra senāyāś cakāra patim ātmanaḥ

04,015.041d@019_0057 virāṭabhrātaraś caiva daśa dāśarathopamāḥ

04,015.041d@019_0058 te cainān anvavartanta kīcakān balavattarān

04,015.041d@019_0059 evaṃvidhabalo bhīmaḥ kīcakās te ca tadvidhāḥ

04,015.041d@019_0060 rājñaḥ syālā mahātmāno virāṭasya hitaiṣiṇaḥ

04,015.041d@019_0061 etat te kathitaṃ sarvaṃ kīcakasya parākramam

04,015.041d@019_0062 draupadī na śaśāpainaṃ yasmāt tad gadataḥ śṛṇu

04,015.041d@019_0063 vikṣaranti tapaḥ krodhād ṛṣayo na śapanti ca

04,015.041d@019_0064 jānantī tad yathātattvaṃ draupadī na śaśāpa tam

04,015.041d@019_0065 kṣamā dharmaḥ kṣamā dānaṃ kṣamā yajñaḥ kṣamā yaśaḥ

04,015.041d@019_0066 kṣamā satyaṃ kṣamā śīlaṃ kṣamā kīrtiḥ kṣamā param

04,015.041d@019_0067 kṣamā puṇyaṃ kṣamā tīrthaṃ kṣamā sarvam iti śrutiḥ

04,015.041d@019_0068 kṣamāvatām ayaṃ lokaḥ paraś caiva kṣamāvatām

04,015.041d@019_0069 etat sarvaṃ vijānantī sā kṣamām anvapadyata

04,015.041d@019_0070 bhartṝṇāṃ matam ājñāya kṣamiṇāṃ dharmacāriṇām

04,015.041d@019_0071 nāśapat taṃ viśālākṣī satī śaktāpi bhārata

04,015.041d@019_0072 pāṇḍavāś cāpi te sarve draupadīṃ prekṣya duḥkhitām

04,015.041d@019_0073 krodhāgninā vyadahyanta tadā lajjāvyapekṣayā

04,015.041d@019_0074 atha bhīmo mahābāhuḥ sūdayiṣyaṃs tu kīcakam

04,015.041d@019_0075 vārito dharmaputreṇa velayeva mahodadhiḥ

04,015.041d@019_0076 saṃdhārya manasā roṣaṃ divārātraṃ viniḥśvasan

04,015.041d@019_0077 mahānase tadā kṛcchrāt suṣvāpa rajanīṃ ca tām

04,015.041d@018_0001 bhrātuḥ prayaccha tvaritā jīvaśrāddhaṃ tam adya vai

04,015.041d@018_0002 sudṛṣṭaṃ kuru caivenaṃ nāsūn manye dhariṣyati

04,015.041d@018_0003 teṣāṃ hi mama bhartṝṇāṃ pañcānāṃ dharmacāriṇām

04,015.041d@018_0004 eko durmarṣaṇo 'tyarthaṃ bale cāpratimo bhuvi

04,015.041d@018_0005 nirmanuṣyam imaṃ lokaṃ kuryāt kruddho niśām imām

04,015.041d@018_0006 na ca saṃkrudhyate tāvad gandharvaḥ kāmarūpadhṛk

04,015.041d@018_0007 nūnaṃ jñāsyati yāvad vai mamaitat pādaghātanam

04,015.041d@018_0008 tatkṣaṇāt kīcakaḥ pāpaḥ saputrabhrātṛbāndhavaḥ

04,015.041d@018_0009 vinaśiṣyati duṣṭātmā yathā duṣkṛtakarmakṛt

04,015.041d@018_0010 api caitat purā proktaṃ nipuṇair manujottamaiḥ

04,015.041d@018_0011 ekas tu kurute pāpaṃ kālapāśavaśaṃ gataḥ

04,015.041d@018_0012 nīco hy ātmāparādhena kulaṃ yena vinaśyati

04,015.041d@018_0013 sudeṣṇām evam uktvā tu sairandhrī duḥkhamohitā

04,015.041d@018_0014 kīcakasya vadhārthāya vratadīkṣām upāgamat

04,015.041d@018_0015 abhyarthitā ca nārībhir mānitā ca sudeṣṇayā

04,015.041d@018_0016 na ca snāti na cāśnāti pāṃsūn na parimārjati

04,015.041d@018_0017 rudhiraklinnavasanā babhūva mṛditekṣaṇā

04,015.041d@018_0018 tāṃ tathā śokasaṃtaptāṃ dṛṣṭvā praruruduḥ striyaḥ

04,015.041d@018_0019 kīcakasya vadhaṃ sarvā manobhiś cāśaśaṃsire

04,016.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,016.001a sā hatā sūtaputreṇa rājaputrī samajvalat

04,016.001c vadhaṃ kṛṣṇā parīpsantī senāvāhasya bhāminī

04,016.001e jagāmāvāsam evātha tadā sā drupadātmajā

04,016.002a kṛtvā śaucaṃ yathānyāyaṃ kṛṣṇā vai tanumadhyamā

04,016.002c gātrāṇi vāsasī caiva prakṣālya salilena sā

04,016.003a cintayām āsa rudatī tasya duḥkhasya nirṇayam

04,016.003c kiṃ karomi kva gacchāmi kathaṃ kāryaṃ bhaven mama

04,016.004a ity evaṃ cintayitvā sā bhīmaṃ vai manasāgamat

04,016.004c nānyaḥ kartā ṛte bhīmān mamādya manasaḥ priyam

04,016.005a tata utthāya rātrau sā vihāya śayanaṃ svakam

04,016.005c prādravan nātham icchantī kṛṣṇā nāthavatī satī

04,016.005d*0343_001 bhavanaṃ bhīmasenasya kṣipram āyatalocanā

04,016.005e duḥkhena mahatā yuktā mānasena manasvinī

04,016.006a sā vai mahānase prāpya bhīmasenaṃ śucismitā

04,016.006c sarvaśveteva māheyī vane jātā trihāyanī

04,016.006d*0344_001 upātiṣṭhata pāñcālī bhīmaṃ kauravyam acyutam

04,016.006d*0344_002 mṛgarṣabhaṃ yathā dṛptaṃ gandhinī vananirjhare

04,016.006e upātiṣṭhata pāñcālī vāśiteva mahāgajam

04,016.007a sā lateva mahāśālaṃ phullaṃ gomatitīrajam

04,016.007b*0345_001 pariṣvajata pāñcālī madhyamaṃ pāṇḍunandanam

04,016.007c bāhubhyāṃ parirabhyainaṃ prābodhayad aninditā

04,016.007e siṃhaṃ suptaṃ vane durge mṛgarājavadhūr iva

04,016.007f*0346_001 bhīmasenam upāśliṣyad dhastinīva mahāgajam

04,016.007f*0347_001 parispṛśya ca pāṇibhyāṃ patiṃ suptam abodhayat

04,016.007f*0347_002 śrīr ivānyā mahotsāhaṃ suptaṃ viṣṇum ivārṇave

04,016.007f*0347_003 kṣaumāvadāte śayane śayānam ṛṣabhekṣaṇam

04,016.007f*0347_004 yathā śacī devarājaṃ rudrāṇī śaṃkaraṃ yathā

04,016.007f*0347_005 brahmāṇam iva sāvitrī yathā ṣaṣṭhī guhaṃ yathā

04,016.007f*0347_006 diśāgajasamākāraṃ gajaṃ gajavadhūr iva

04,016.007f*0347_007 bhīmaṃ prābodhayat kāntā lakṣmīr dāmodaraṃ yathā

04,016.007f*0348_001 devagarbhasamābhāsaṃ priyaṃ priyamudā priyā

04,016.008a vīṇeva madhurābhāṣā gāndhāraṃ sādhu mūrcchitā

04,016.008c abhyabhāṣata pāñcālī bhīmasenam aninditā

04,016.009a uttiṣṭhottiṣṭha kiṃ śeṣe bhīmasena yathā mṛtaḥ

04,016.009c nāmṛtasya hi pāpīyān bhāryām ālabhya jīvati

04,016.010a tasmiñ jīvati pāpiṣṭhe senāvāhe mama dviṣi

04,016.010c tat karma kṛtavaty adya kathaṃ nidrāṃ niṣevase

04,016.010d*0349_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,016.010d*0349_001 evam uktvātha tāṃ śālāṃ praviveśa manasvinī

04,016.010d*0349_002 yasyāṃ bhīmas tadā śete mṛgarāja iva śvasan

04,016.010d*0349_003 tasyā rūpeṇa sā śālā bhīmasya ca mahātmanaḥ

04,016.010d*0349_004 saṃmūrchiteva kauravya prajajvāla ca tejasā

04,016.010d*0350_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,016.010d*0350_001 sukhasuptaś ca taṃ śabdaṃ niśamya sa vṛkodaraḥ

04,016.010d*0350_002 saṃveditaḥ kuruśreṣṭhas totrair iva mahāgajaḥ

04,016.011a sa saṃprahāya śayanaṃ rājaputryā prabodhitaḥ

04,016.011c upātiṣṭhata meghābhaḥ paryaṅke sopasaṃgrahe

04,016.011d*0351_001 upaviśya ca durdharṣaḥ pāñcālakulavardhinīm

04,016.012a athābravīd rājaputrīṃ kauravyo mahiṣīṃ priyām

04,016.012c kenāsy arthena saṃprāptā tvariteva mamāntikam

04,016.013a na te prakṛtimān varṇaḥ kṛśā pāṇḍuś ca lakṣyase

04,016.013b*0352_001 prakāśaṃ yadi vā guhyaṃ sarvam ākhyātum arhasi

04,016.013c ācakṣva pariśeṣeṇa sarvaṃ vidyām ahaṃ yathā

04,016.014a sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ dveṣyaṃ vā yadi vā priyam

04,016.014c yathāvat sarvam ācakṣva śrutvā jñāsyāmi yat param

04,016.015a aham eva hi te kṛṣṇe viśvāsyaḥ sarvakarmasu

04,016.015c aham āpatsu cāpi tvāṃ mokṣayāmi punaḥ punaḥ

04,016.016a śīghram uktvā yathākāmaṃ yat te kāryaṃ vivakṣitam

04,016.016c gaccha vai śayanāyaiva purā nānyo 'vabudhyate

04,016.016d*0353_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,016.016d*0353_001 sā lajjamānā bhītā ca adhomukhamukhī tataḥ

04,016.016d*0353_002 novāca kiṃ cid vacanaṃ bāṣpadūṣitalocanā

04,016.016d*0353_003 athābravīd bhīmaparākramo balī

04,016.016d*0353_004 vṛkodaraḥ pāṇḍavamukhyasaṃmataḥ

04,016.016d*0353_005 prabrūhi kiṃ te karavāṇi sundari

04,016.016d*0353_006 priyaṃ priye vāraṇakhelagāmini

04,017.001 draupady uvāca

04,017.001a aśocyaṃ nu kutas tasyā yasyā bhartā yudhiṣṭhiraḥ

04,017.001c jānan sarvāṇi duḥkhāni kiṃ māṃ tvaṃ paripṛcchasi

04,017.002a yan māṃ dāsīpravādena prātikāmī tadānayat

04,017.002c sabhāyāṃ pārṣado madhye tan māṃ dahati bhārata

04,017.002d*0354_001 vikṛṣṭā hāstinapure sabhāyāṃ rājasaṃsadi

04,017.002d*0354_002 duḥśāsanena keśānte parāmṛṣṭā rajasvalā

04,017.002d*0354_003 kṣatriyais tatra karṇādyair dṛṣṭā duryodhanena ca

04,017.002d*0354_004 śvaśurābhyāṃ ca bhīṣmeṇa vidureṇa ca dhīmatā

04,017.002d*0354_005 droṇena ca mahābāho kṛpeṇa ca paraṃtapa

04,017.002d*0354_006 sāhaṃ śvaśurayor madhye bhartṛmadhye ca pāṇḍava

04,017.002d*0354_007 keśe gṛhītvaiva sabhāṃ nītā jīvati vai tvayi

04,017.002d*0355_001 vipramuktā tataś cāhaṃ nave rājyād vanaṃ gatā

04,017.002d*0355_002 sāhaṃ vane durvasatiṃ vasantī cādhvakarśitā

04,017.002d*0355_003 jaṭāsuraparikleśāt prāptāpi sumahad bhayam

04,017.003a pārthivasya sutā nāma kā nu jīveta mādṛśī

04,017.003c anubhūya bhṛśaṃ duḥkham anyatra draupadīṃ prabho

04,017.004a vanavāsagatāyāś ca saindhavena durātmanā

04,017.004c parāmarśaṃ dvitīyaṃ ca soḍhum utsahate nu kā

04,017.004d*0356_001 padbhyāṃ paryacaraṃ cāhaṃ deśān viṣamasaṃsthitān

04,017.004d*0356_002 durgāñ śvāpadasaṃkīrṇāṃs tvayi jīvati pāṇḍava

04,017.004d*0356_003 tato 'haṃ dvādaśe varṣe vanyamūlaphalāśanā

04,017.004d*0356_004 idaṃ puram anuprāptā sudeṣṇāparicārikā

04,017.004d*0356_005 parastriyam upātiṣṭhe satyadharmapathe sthitā

04,017.004d*0356_006 gośīrṣakaṃ padmakaṃ ca hariśyāmaṃ ca candanam

04,017.004d*0356_007 nityaṃ piṃṣe virāṭasya tvayi jīvati pāṇḍava

04,017.004d*0356_008 sāhaṃ bahūni duḥkhāni gaṇayāmi na te kṛte

04,017.005a matsyarājñaḥ samakṣaṃ ca tasya dhūrtasya paśyataḥ

04,017.005c kīcakena padā spṛṣṭā kā nu jīveta mādṛśī

04,017.006a evaṃ bahuvidhaiḥ kleśaiḥ kliśyamānāṃ ca bhārata

04,017.006c na māṃ jānāsi kaunteya kiṃ phalaṃ jīvitena me

04,017.006d*0357_001 drupadasya sutā cāhaṃ dhṛṣṭadyumnasya cānujā

04,017.006d*0357_002 agnikuṇḍāt samudbhūtā norvyāṃ jātu carāmi bhoḥ

04,017.006d*0357_003 kīcakaṃ cen na hanyās tvaṃ śilāṃ baddhvā jale mriye

04,017.006d*0357_004 viṣam āloḍya pāsyāmi pravekṣyāmy athavānalam

04,017.006d*0357_005 ātmānaṃ nāśayiṣyāmi vṛkṣam āruhya vā pate

04,017.006d*0357_006 śastreṇāṅgaṃ ca bhetsyāmi kiṃ phalaṃ jīvitena me

04,017.007a yo 'yaṃ rājño virāṭasya kīcako nāma bhārata

04,017.007c senānīḥ puruṣavyāghra syālaḥ paramadurmatiḥ

04,017.008a sa māṃ sairandhriveṣeṇa vasantīṃ rājaveśmani

04,017.008c nityam evāha duṣṭātmā bhāryā mama bhaveti vai

04,017.009a tenopamantryamāṇāyā vadhārheṇa sapatnahan

04,017.009c kāleneva phalaṃ pakvaṃ hṛdayaṃ me vidīryate

04,017.009d*0358_001 śaraṇaṃ bhava kaunteya mā saṃgaccha yudhiṣṭhiram

04,017.009d*0358_002 nirudyogaṃ nirāmarṣaṃ nirvīryam arimardana

04,017.009d*0358_003 mā sma sīmantinī kā cij janayet putram īdṛśam

04,017.009d*0358_004 vijānāmi tavāmarṣaṃ balaṃ vīryaṃ ca pāṇḍava

04,017.009d*0358_005 tato 'haṃ paridevāmi cāgratas te mahābala

04,017.009d*0358_006 yathā yūthapatir mattaḥ kuñjaraḥ ṣāṣṭihāyanaḥ

04,017.009d*0358_007 bhūmau nipatitaṃ bilvaṃ padbhyām ākramya pīḍayet

04,017.009d*0358_008 tathaiva ca śiras tasya nipātya dharaṇītale

04,017.009d*0358_009 vāmena puruṣavyāghra marda pādena pāṇḍava

04,017.009d*0358_010 sa ced udyantam ādityaṃ prātar utthāya paśyati

04,017.009d*0358_011 kīcakaḥ śarvarīṃ vyuṣṭāṃ nāhaṃ jīvitum utsahe

04,017.009d*0358_012 śāpito 'si mama prāṇaiḥ sukṛtenārjunena ca

04,017.009d*0358_013 yudhiṣṭhirasya pādābhyāṃ yamayor jīvitena ca

04,017.009d*0358_014 yat kīcakavadhaṃ nādya pratijñāsyasi bhārata

04,017.010a bhrātaraṃ ca vigarhasva jyeṣṭhaṃ durdyūtadevinam

04,017.010c yasyāsmi karmaṇā prāptā duḥkham etad anantakam

04,017.010d*0359_001 eṣāṃ mukhyatamo jyeṣṭho bhavet tu kulapāṃsanaḥ

04,017.010d*0359_002 bhrātaraṃ tvaram anvīyus te 'pi śālīnabuddhayaḥ

04,017.011a ko hi rājyaṃ parityajya sarvasvaṃ cātmanā saha

04,017.011c pravrajyāyaiva dīvyeta vinā durdyūtadevinam

04,017.012a yadi niṣkasahasreṇa yac cānyat sāravad dhanam

04,017.012c sāyaṃprātar adeviṣyad api saṃvatsarān bahūn

04,017.013a rukmaṃ hiraṇyaṃ vāsāṃsi yānaṃ yugyam ajāvikam

04,017.013c aśvāśvatarasaṃghāṃś ca na jātu kṣayam āvahet

04,017.014a so 'yaṃ dyūtapravādena śriyā pratyavaropitaḥ

04,017.014c tūṣṇīm āste yathā mūḍhaḥ svāni karmāṇi cintayan

04,017.015a daśa nāgasahasrāṇi padmināṃ hemamālinām

04,017.015c yaṃ yāntam anuyāntīha so 'yaṃ dyūtena jīvati

04,017.016a tathā śatasahasrāṇi nṛṇām amitatejasām

04,017.016c upāsate mahārājam indraprasthe yudhiṣṭhiram

04,017.017a śataṃ dāsīsahasrāṇi yasya nityaṃ mahānase

04,017.017c pātrīhastaṃ divārātram atithīn bhojayanty uta

04,017.018a eṣa niṣkasahasrāṇi pradāya dadatāṃ varaḥ

04,017.018c dyūtajena hy anarthena mahatā samupāvṛtaḥ

04,017.019a enaṃ hi svarasaṃpannā bahavaḥ sūtamāgadhāḥ

04,017.019c sāyaṃprātar upātiṣṭhan sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ

04,017.019d@020_0001 sahasraṃ vālakhilyānāṃ sahasram udavāsinām

04,017.019d@020_0002 sahasram aśmakuṭṭānāṃ sahasraṃ vāyubhojinām

04,017.019d@020_0003 sahasraṃ bhuvi patnīnāṃ sahasraṃ brahmacāriṇām

04,017.019d@020_0004 sahasraṃ vānaprasthānāṃ sahasraṃ gṛhamedhinām

04,017.019d@020_0005 haṃsāḥ paramahaṃsāś ca yoginaś ca dvijātayaḥ

04,017.019d@020_0006 kuṭīcakāḥ parivrājo ye cānye vanacāriṇaḥ

04,017.019d@020_0007 nityaṃ bhaktātmakāś caiva bahavaś cordhvaretasaḥ

04,017.019d@020_0008 caturvedavido viprāḥ śikṣāmīmāṃsayoḥ sthirāḥ

04,017.019d@020_0009 padakramaparā viprāḥ sāmādhyayanikāś ca ye

04,017.020a sahasram ṛṣayo yasya nityam āsan sabhāsadaḥ

04,017.020c tapaḥśrutopasaṃpannāḥ sarvakāmair upasthitāḥ

04,017.020d*0360_001 aṣṭāśītisahasrāṇi snātakā gṛhamedhinaḥ

04,017.020d*0360_002 triṃśadd āsīka ekaiko yān bibharti yudhiṣṭhiraḥ

04,017.020d*0360_003 apratigrāhiṇāṃ caiva yatīnām ūrdhvaretasām

04,017.020d*0360_004 daśa cāpi sahasrāṇi so 'yam āste nareśvaraḥ

04,017.020d*0360_005 ānṛśaṃsyam anukrośaṃ saṃvibhāgas tathaiva ca

04,017.020d*0360_006 yasminn etāni sarvāṇi so 'yam āste nareśvaraḥ

04,017.021a andhān vṛddhāṃs tathānāthān sarvān rāṣṭreṣu durgatān

04,017.021c bibharty avimanā nityam ānṛśaṃsyād yudhiṣṭhiraḥ

04,017.021d*0361_001 dhṛtimān satyavikramaḥ

04,017.021d*0361_002 saṃvibhāgamanā nityaṃ

04,017.022a sa eṣa nirayaṃ prāpto matsyasya paricārakaḥ

04,017.022c sabhāyāṃ devitā rājñaḥ kaṅko brūte yudhiṣṭhiraḥ

04,017.023a indraprasthe nivasataḥ samaye yasya pārthivāḥ

04,017.023c āsan balibhṛtaḥ sarve so 'dyānyair bhṛtim icchati

04,017.024a pārthivāḥ pṛthivīpālā yasyāsan vaśavartinaḥ

04,017.024c sa vaśe vivaśo rājā pareṣām adya vartate

04,017.025a pratāpya pṛthivīṃ sarvāṃ raśmivān iva tejasā

04,017.025c so 'yaṃ rājño virāṭasya sabhāstāro yudhiṣṭhiraḥ

04,017.026a yam upāsanta rājānaḥ sabhāyām ṛṣibhiḥ saha

04,017.026c tam upāsīnam adyānyaṃ paśya pāṇḍava pāṇḍavam

04,017.026d*0362_001 sadasyaṃ samupāsīnaṃ parasya priyavādinam

04,017.026d*0362_002 dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraṃ śoko na viśet kam asaṃśayam

04,017.027a atadarhaṃ mahāprājñaṃ jīvitārthe 'bhisaṃśritam

04,017.027c dṛṣṭvā kasya na duḥkhaṃ syād dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram

04,017.028a upāste sma sabhāyāṃ yaṃ kṛtsnā vīra vasuṃdharā

04,017.028c tam upāsīnam adyānyaṃ paśya bhārata bhāratam

04,017.029a evaṃ bahuvidhair duḥkhaiḥ pīḍyamānām anāthavat

04,017.029c śokasāgaramadhyasthāṃ kiṃ māṃ bhīma na paśyasi

04,018.001 draupady uvāca

04,018.001a idaṃ tu me mahad duḥkhaṃ yat pravakṣyāmi bhārata

04,018.001c na me 'bhyasūyā kartavyā duḥkhād etad bravīmy aham

04,018.001d*0363_001 sūdakarmaṇi bhīma tvam asame bharatarṣabha

04,018.001d*0363_002 bruvan ballavajātīyaḥ kasya śokaṃ na vardhayeḥ

04,018.001d*0363_003 sūpakāraṃ virāṭasya ballavaṃ tvāṃ vidur janāḥ

04,018.001d*0363_004 preṣyatvaṃ samanuprāptaṃ tato duḥkhataraṃ nu kim

04,018.001d*0363_005 yadā mahānase siddhe virāṭam upatiṣṭhasi

04,018.001d*0363_006 bruvāṇo ballavaḥ sūdas tadā sīdati me manaḥ

04,018.001d*0363_007 yadā prahṛṣṭaḥ samrāṭ tvāṃ saṃyodhayati kuñjaraiḥ

04,018.001d*0363_008 hasanty antaḥpure nāryo mama tūdvijate manaḥ

04,018.001d*0363a_001 sarveṣāṃ balināṃ śreṣṭhas tvaṃ ca bhīma mahābalaḥ

04,018.002a śārdūlair mahiṣaiḥ siṃhair āgāre yudhyase yadā

04,018.002c kaikeyyāḥ prekṣamāṇāyās tadā me kaśmalo bhavet

04,018.002d*0364_001 tata utthāya kaikeyī sarvās tāḥ pratyabhāṣata

04,018.003a prekṣāsamutthitā cāpi kaikeyī tāḥ striyo vadet

04,018.003c prekṣya mām anavadyāṅgī kaśmalopahatām iva

04,018.004a snehāt saṃvāsajān manye sūdam eṣā śucismitā

04,018.004b*0365_001 ekāntārpitabhāvena ballavaṃ cāruhāsinī

04,018.004b*0366_001 tasmāc chocati bhāvena duṣkaraṃ cāruhāsinī

04,018.004b*0366_002 yudhyamānaṃ mṛgair vyāghrair nūnaṃ ca samabudhya tam

04,018.004b*0366_003 sauhārdād agatatrāsād yasmāt samanuśocati

04,018.004c yodhyamānaṃ mahāvīryair imaṃ samanuśocati

04,018.005a kalyāṇarūpā sairandhrī ballavaś cātisundaraḥ

04,018.005c strīṇāṃ ca cittaṃ durjñeyaṃ yuktarūpau ca me matau

04,018.006a sairandhrī priyasaṃvāsān nityaṃ karuṇavedinī

04,018.006c asmin rājakule cemau tulyakālanivāsinau

04,018.007a iti bruvāṇā vākyāni sā māṃ nityam avedayat

04,018.007c krudhyantīṃ māṃ ca saṃprekṣya samaśaṅkata māṃ tvayi

04,018.008a tasyāṃ tathā bruvatyāṃ tu duḥkhaṃ māṃ mahad āviśat

04,018.008b*0367_001 tvayy evaṃ nirayaṃ prāpte bhīme bhīmaparākrame

04,018.008b*0368_001 novāca kiṃ cid vacanaṃ saṃrambhād raktalocanaḥ

04,018.008b*0368_002 jñātvā tu ruṣitaṃ bhīmaṃ draupadī punar abravīt

04,018.008c śoke yaudhiṣṭhire magnā nāhaṃ jīvitum utsahe

04,018.009a yaḥ sadevān manuṣyāṃś ca sarpāṃś caikaratho 'jayat

04,018.009c so 'yaṃ rājño virāṭasya kanyānāṃ nartako yuvā

04,018.009d*0369_001 yasya jyātalanirghoṣāt samakampata medinī

04,018.009d*0369_002 so 'dya pārtho virāṭasya kanyānāṃ nartako yuvā

04,018.010a yo 'tarpayad ameyātmā khāṇḍave jātavedasam

04,018.010c so 'ntaḥpuragataḥ pārthaḥ kūpe 'gnir iva saṃvṛtaḥ

04,018.011a yasmād bhayam amitrāṇāṃ sadaiva puruṣarṣabhāt

04,018.011c sa lokaparibhūtena veṣeṇāste dhanaṃjayaḥ

04,018.011d*0370_001 yasya jyākṣepakaṭhinau bāhū parighasaṃnibhau

04,018.011d*0370_002 sa śaṅkhaparipūrṇābhyāṃ śocann āste dhanaṃjayaḥ

04,018.012a yasya jyātalanirghoṣāt samakampanta śatravaḥ

04,018.012b*0371_001 ṣaṇḍarūpaṃ vahantaṃ taṃ gītaṃ nṛttaṃ ca lambanam

04,018.012b*0371_002 kurvantam arjunaṃ dṛṣṭvā na me svāsthyaṃ mano vrajet

04,018.012c striyo gītasvanaṃ tasya muditāḥ paryupāsate

04,018.013a kirīṭaṃ sūryasaṃkāśaṃ yasya mūrdhani śobhate

04,018.013c veṇīvikṛtakeśāntaḥ so 'yam adya dhanaṃjayaḥ

04,018.014a yasminn astrāṇi divyāni samastāni mahātmani

04,018.014c ādhāraḥ sarvavidyānāṃ sa dhārayati kuṇḍale

04,018.015a yaṃ sma rājasahasrāṇi tejasāpratimāni vai

04,018.015c samare nātivartante velām iva mahārṇavaḥ

04,018.016a so 'yaṃ rājño virāṭasya kanyānāṃ nartako yuvā

04,018.016c āste veṣapraticchannaḥ kanyānāṃ paricārakaḥ

04,018.017a yasya sma rathaghoṣeṇa samakampata medinī

04,018.017b*0372_001 āpatantaṃ raṇe dṛṣṭvā śātravā yānti saṃbhramam

04,018.017b*0373_001 evaṃvidham imaṃ śrutvā kuntyāḥ śoko bhaviṣyati

04,018.017c saparvatavanā bhīma sahasthāvarajaṅgamā

04,018.018a yasmiñ jāte mahābhāge kuntyāḥ śoko vyanaśyata

04,018.018c sa śocayati mām adya bhīmasena tavānujaḥ

04,018.019a bhūṣitaṃ tam alaṃkāraiḥ kuṇḍalaiḥ parihāṭakaiḥ

04,018.019c kambupāṇinam āyāntaṃ dṛṣṭvā sīdati me manaḥ

04,018.020a taṃ veṇīkṛtakeśāntaṃ bhīmadhanvānam arjunam

04,018.020c kanyāparivṛtaṃ dṛṣṭvā bhīma sīdati me manaḥ

04,018.020d*0374_001 yasya nāsti samo vīrye kaś cid urvyāṃ dhanurdharaḥ

04,018.020d*0374_002 so 'dya kanyāparivṛto gāyann āste dhanaṃjayaḥ

04,018.020d*0374_003 dharme śaurye ca satye ca jīvalokasya saṃmatam

04,018.020d*0374_004 strīveṣavikṛtaṃ pārthaṃ dṛṣṭvā sīdati me manaḥ

04,018.020d*0375_001 yaḥ svarāṣṭraṃ samāsādya sāditogrārir astravit

04,018.020d*0375_002 bibhrac chauryaṃ paraṃ tiṣṭhet svasenām abhiharṣayan

04,018.021a yadā hy enaṃ parivṛtaṃ kanyābhir devarūpiṇam

04,018.021c prabhinnam iva mātaṅgaṃ parikīrṇaṃ kareṇubhiḥ

04,018.022a matsyam arthapatiṃ pārthaṃ virāṭaṃ samupasthitam

04,018.022b*0376_001 saṃdṛśyemaṃ manas tv āsīd duḥkhe paramake tadā

04,018.022c paśyāmi tūryamadhyasthaṃ diśo naśyanti me tadā

04,018.023a nūnam āryā na jānāti kṛcchraṃ prāptaṃ dhanaṃjayam

04,018.023b*0377_001 anarhaveṣapracchannaṃ bhasmacchannam ivānalam

04,018.023c ajātaśatruṃ kauravyaṃ magnaṃ durdyūtadevinam

04,018.023d*0378_001 aindravāruṇavāyavyabrāhmāgneyaiś ca vaiṣṇavaiḥ

04,018.023d*0378_002 agnīn saṃtarpayan pārthaḥ sarvāṃś caikaratho 'jayat

04,018.023d*0378_003 divyair astrair acintyātmā sarvaśatrunibarhaṇaḥ

04,018.023d*0378_004 divyaṃ gāndharvam astraṃ ca vāyavyam atha vaiṣṇavam

04,018.023d*0378_005 brāhmaṃ pāśupataṃ caiva sthāṇukarṇaṃ ca darśayan

04,018.023d*0378_006 paulomān kālakeyāṃś ca indraśatrūn mahāsurān

04,018.023d*0378_007 nivātakavacaiḥ sārdhaṃ ghorān ekaratho 'jayat

04,018.023d*0378_008 so 'ntaḥpuragataḥ pārthaḥ kūpe 'gnir iva saṃvṛtaḥ

04,018.023d*0378_009 kanyāpuragataṃ dṛṣṭvā goṣṭheṣv iva maharṣabham

04,018.023d*0378_010 strīveṣavikṛtaṃ pārthaṃ kuntīṃ gacchati me manaḥ

04,018.024a tathā dṛṣṭvā yavīyāṃsaṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim

04,018.024c goṣu goveṣam āyāntaṃ pāṇḍubhūtāsmi bhārata

04,018.025a sahadevasya vṛttāni cintayantī punaḥ punaḥ

04,018.025b*0379_001 na nidrām abhigacchāmi bhīmasena kuto ratim

04,018.025b*0380_001 yuvānam ṛṣabhaṃ rājñāṃ sarvaśāstraviśāradam

04,018.025b*0380_002 dṛṣṭvā gopālaveṣaṃ taṃ bhṛśaṃ muhyati me manaḥ

04,018.025c na vindāmi mahābāho sahadevasya duṣkṛtam

04,018.025e yasminn evaṃvidhaṃ duḥkhaṃ prāpnuyāt satyavikramaḥ

04,018.026a dūyāmi bharataśreṣṭha dṛṣṭvā te bhrātaraṃ priyam

04,018.026c goṣu govṛṣasaṃkāśaṃ matsyenābhiniveśitam

04,018.027a saṃrabdhaṃ raktanepathyaṃ gopālānāṃ purogamam

04,018.027c virāṭam abhinandantam atha me bhavati jvaraḥ

04,018.028a sahadevaṃ hi me vīraṃ nityam āryā praśaṃsati

04,018.028b*0381_001 tvayā sadaiva rakṣyo 'yaṃ kṛṣṇe madvākyagauravāt

04,018.028b*0381_002 kathaṃ mayā vihīno hi vane duḥkhaṃ nivatsyati

04,018.028c mahābhijanasaṃpanno vṛttavāñ śīlavān iti

04,018.029a hrīniṣedho madhuravāg dhārmikaś ca priyaś ca me

04,018.029c sa te 'raṇyeṣu boddhavyo yājñaseni kṣapāsv api

04,018.029d*0382_001 sukumāraś ca śūraś ca rājānaṃ cāpy anuvrataḥ

04,018.029d*0382_002 jyeṣṭhāpacāyinam imaṃ svayaṃ pāñcāli bhojayeḥ

04,018.029d*0382_003 ity uvāca hi māṃ kuntī rudatī putragṛddhinī

04,018.029d*0382_004 pravrajantaṃ mahāraṇyaṃ taṃ pariṣvajya tiṣṭhatī

04,018.030a taṃ dṛṣṭvā vyāpṛtaṃ goṣu vatsacarmakṣapāśayam

04,018.030b*0383_001 taṃ dṛṣṭvā goṣu gopālaveṣam āsthāya viṣṭhitam

04,018.030c sahadevaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ kiṃ nu jīvāmi pāṇḍava

04,018.031a yas tribhir nityasaṃpanno rūpeṇāstreṇa medhayā

04,018.031c so 'śvabandho virāṭasya paśya kālasya paryayam

04,018.031d*0384_001 rājakanyāś ca veśyāś ca viśāṃ duhitaraś ca yāḥ

04,018.031d*0384_002 sarvāḥ sārayutā nāryo dāmagranthivaśaṃ gatāḥ

04,018.032a abhyakīryanta vṛndāni dāmagranthim udīkṣatām

04,018.032c vinayantaṃ javenāśvān mahārājasya paśyataḥ

04,018.033a apaśyam enaṃ śrīmantaṃ matsyaṃ bhrājiṣṇum uttamam

04,018.033c virāṭam upatiṣṭhantaṃ darśayantaṃ ca vājinaḥ

04,018.034a kiṃ nu māṃ manyase pārtha sukhiteti paraṃtapa

04,018.034c evaṃ duḥkhaśatāviṣṭā yudhiṣṭhiranimittataḥ

04,018.034d*0385_001 apaśyam eva śrīmantaṃ virāṭasya puraḥsaram

04,018.035a ataḥ prativiśiṣṭāni duḥkhāny anyāni bhārata

04,018.035c vartante mayi kaunteya vakṣyāmi śṛṇu tāny api

04,018.036a yuṣmāsu dhriyamāṇeṣu duḥkhāni vividhāny uta

04,018.036c śoṣayanti śarīraṃ me kiṃ nu duḥkham ataḥ param

04,018.036d*0386_001 ekabhartā tu yā nārī sā duḥkhenaiva vartate

04,018.036d*0386_002 pañca me patayaḥ santi mama duḥkham anantakam

04,019.001 draupady uvāca

04,019.001a ahaṃ sairandhriveṣeṇa carantī rājaveśmani

04,019.001c śaucadāsmi sudeṣṇāyā akṣadhūrtasya kāraṇāt

04,019.002a vikriyāṃ paśya me tīvrāṃ rājaputryāḥ paraṃtapa

04,019.002c āse kālam upāsīnā sarvaṃ duḥkhaṃ kilārtavat

04,019.003a anityā kila martyānām arthasiddhir jayājayau

04,019.003c iti kṛtvā pratīkṣāmi bhartṝṇām udayaṃ punaḥ

04,019.003d*0387_001 cakravat kila martyānām arthāś ca vyasanāni ca

04,019.004a ya eva hetur bhavati puruṣasya jayāvahaḥ

04,019.004c parājaye ca hetuḥ sa iti ca pratipālaye

04,019.004d*0388_001 kiṃ māṃ na pratijānīṣe bhīmasena mṛtām iva

04,019.004d*0389_001 parābhavanimittāni tathaivācarate naraḥ

04,019.005a dattvā yācanti puruṣā hatvā vadhyanti cāpare

04,019.005c pātayitvā ca pātyante parair iti ca me śrutam

04,019.006a na daivasyātibhāro 'sti na daivasyātivartanam

04,019.006c iti cāpy āgamaṃ bhūyo daivasya pratipālaye

04,019.007a sthitaṃ pūrvaṃ jalaṃ yatra punas tatraiva tiṣṭhati

04,019.007c iti paryāyam icchantī pratīkṣāmy udayaṃ punaḥ

04,019.008a daivena kila yasyārthaḥ sunīto 'pi vipadyate

04,019.008c daivasya cāgame yatnas tena kāryo vijānatā

04,019.009a yat tu me vacanasyāsya kathitasya prayojanam

04,019.009c pṛccha māṃ duḥkhitāṃ tat tvam apṛṣṭā vā bravīmi te

04,019.010a mahiṣī pāṇḍuputrāṇāṃ duhitā drupadasya ca

04,019.010c imām avasthāṃ saṃprāptā kā mad anyā jijīviṣet

04,019.011a kurūn paribhavan sarvān pāñcālān api bhārata

04,019.011c pāṇḍaveyāṃś ca saṃprāpto mama kleśo hy ariṃdama

04,019.012a bhrātṛbhiḥ śvaśuraiḥ putrair bahubhiḥ paravīrahan

04,019.012c evaṃ samuditā nārī kā nv anyā duḥkhitā bhavet

04,019.013a nūnaṃ hi bālayā dhātur mayā vai vipriyaṃ kṛtam

04,019.013c yasya prasādād durnītaṃ prāptāsmi bharatarṣabha

04,019.014a varṇāvakāśam api me paśya pāṇḍava yādṛśam

04,019.014c yādṛśo me na tatrāsīd duḥkhe paramake tadā

04,019.015a tvam eva bhīma jānīṣe yan me pārtha sukhaṃ purā

04,019.015c sāhaṃ dāsatvam āpannā na śāntim avaśā labhe

04,019.015d*0390_001 kā prītir jīvitenādya mamānena vṛkodara

04,019.016a nādaivikam idaṃ manye yatra pārtho dhanaṃjayaḥ

04,019.016c bhīmadhanvā mahābāhur āste śānta ivānalaḥ

04,019.017a aśakyā vedituṃ pārtha prāṇināṃ vai gatir naraiḥ

04,019.017c vinipātam imaṃ manye yuṣmākam avicintitam

04,019.018a yasyā mama mukhaprekṣā yūyam indrasamāḥ sadā

04,019.018c sā prekṣe mukham anyāsām avarāṇāṃ varā satī

04,019.019a paśya pāṇḍava me 'vasthāṃ yathā nārhāmi vai tathā

04,019.019c yuṣmāsu dhriyamāṇeṣu paśya kālasya paryayam

04,019.020a yasyāḥ sāgaraparyantā pṛthivī vaśavartinī

04,019.020c āsīt sādya sudeṣṇāyā bhītāhaṃ vaśavartinī

04,019.021a yasyāḥ puraḥsarā āsan pṛṣṭhataś cānugāminaḥ

04,019.021c sāham adya sudeṣṇāyāḥ puraḥ paścāc ca gāminī

04,019.021e idaṃ tu duḥkhaṃ kaunteya mamāsahyaṃ nibodha tat

04,019.022a yā na jātu svayaṃ piṃṣe gātrodvartanam ātmanaḥ

04,019.022c anyatra kuntyā bhadraṃ te sādya piṃṣāmi candanam

04,019.022e paśya kaunteya pāṇī me naivaṃ yau bhavataḥ purā

04,019.023 vaiśaṃpāyana uvāca

04,019.023a ity asya darśayām āsa kiṇabaddhau karāv ubhau

04,019.024 draupady uvāca

04,019.024a bibhemi kuntyā yā nāhaṃ yuṣmākaṃ vā kadā cana

04,019.024c sādyāgrato virāṭasya bhītā tiṣṭhāmi kiṃkarī

04,019.024d*0391_001 tadāgrato virāṭasya kiṃkarīva sthitā hy aham

04,019.025a kiṃ nu vakṣyati samrāṇ māṃ varṇakaḥ sukṛto na vā

04,019.025c nānyapiṣṭaṃ hi matsyasya candanaṃ kila rocate

04,019.026 vaiśaṃpāyana uvāca

04,019.026a sā kīrtayantī duḥkhāni bhīmasenasya bhāminī

04,019.026c ruroda śanakaiḥ kṛṣṇā bhīmasenam udīkṣatī

04,019.027a sā bāṣpakalayā vācā niḥśvasantī punaḥ punaḥ

04,019.027c hṛdayaṃ bhīmasenasya ghaṭṭayantīdam abravīt

04,019.027d*0392_001 idaṃ tu samupālambhaṃ tvatto rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,019.027d*0392_002 śṛṇuyād yadi kalyāṇi kṛtsnaṃ jahyāt sa jīvitam

04,019.027d*0392_003 dhanaṃjayo 'pi suśroṇi yamau cāpi śucismite

04,019.027d*0392_004 ruroda śanakaiḥ kṛṣṇā punar vākyam abhāṣata

04,019.028a nālpaṃ kṛtaṃ mayā bhīma devānāṃ kilbiṣaṃ purā

04,019.028c abhāgyā yat tu jīvāmi martavye sati pāṇḍava

04,019.028d*0393_001 kīcakaṃ cen na hanyās tvaṃ svātmānaṃ nāśayāmy aham

04,019.028d*0393_002 viṣam āloḍya pāsyāmi pravekṣyāmy athavānalam

04,019.028d*0393_003 abhāgyāham apuṇyāhaṃ nityaduḥkhā ca viklavā

04,019.028d*0393_004 pāpena pātitāyāś ca kiṃ phalaṃ jīvitena me

04,019.029a tatas tasyāḥ karau śūnau kiṇabaddhau vṛkodaraḥ

04,019.029c mukham ānīya vepantyā ruroda paravīrahā

04,019.030a tau gṛhītvā ca kaunteyo bāṣpam utsṛjya vīryavān

04,019.030c tataḥ paramaduḥkhārta idaṃ vacanam abravīt

04,020.001 bhīmasena uvāca

04,020.001*0394_001 śṛṇu bhadre varārohe krodhāt tatra tu cintitam

04,020.001*0394_002 tvāṃ vai sabhāgatāṃ dṛṣṭvā mātsyānāṃ kadanaṃ mahat

04,020.001*0394_003 kartukāmena bhadraṃ te vṛkṣaś cāvekṣito mayā

04,020.001*0394_004 tatra māṃ dharmarājas tu kaṭākṣeṇa nyavārayat

04,020.001*0394_005 tad dhyātvāvāṅmukhas tūṣṇīm āsthito 'smi mahānasam

04,020.001*0394_006 śṛṇuṣvānyat pratijñātaṃ yad vadāmīha bhāmini

04,020.001*0394_006 vaiśaṃpāyanaḥ

04,020.001*0394_007 āśvāsayan hi pāñcālīṃ bhīmasena uvāca ha

04,020.001a dhig astu me bāhubalaṃ gāṇḍīvaṃ phalgunasya ca

04,020.001c yat te raktau purā bhūtvā pāṇī kṛtakiṇāv ubhau

04,020.001d*0395_001 tad adya mānutapati yatkṛtaṃ na mayā purā

04,020.001d*0396_001 dyūte na nidhanaṃ bhīru kurūṇāṃ pāpakāriṇām

04,020.002a sabhāyāṃ sma virāṭasya karomi kadanaṃ mahat

04,020.002b*0397_001 tatra me kāraṇaṃ bhāti kaunteyo yat pratīkṣate

04,020.002b*0397_002 athavā kīcakasyāhaṃ pothayāmi padā śiraḥ

04,020.002b*0397_003 aiśvaryamadamattasya krīḍann iva mahādvipaḥ

04,020.002b*0397_004 apaśyaṃ tvāṃ yadā kṛṣṇe kīcakena padā hatām

04,020.002b*0397_005 tadaivāhaṃ cikīrṣāmi matsyānāṃ kadanaṃ mahat

04,020.002c tatra māṃ dharmarājas tu kaṭākṣeṇa nyavārayat

04,020.002e tad ahaṃ tasya vijñāya sthita evāsmi bhāmini

04,020.003a yac ca rāṣṭrāt pracyavanaṃ kurūṇām avadhaś ca yaḥ

04,020.003c suyodhanasya karṇasya śakuneḥ saubalasya ca

04,020.004a duḥśāsanasya pāpasya yan mayā na hṛtaṃ śiraḥ

04,020.004c tan me dahati kalyāṇi hṛdi śalyam ivārpitam

04,020.004d*0398_001 api cānyad varārohe smariṣyasi vaco mama

04,020.004d*0398_002 puṇye tīre sarasvatyā yat pratiṣṭhāma saṃgatāḥ

04,020.004d*0398_003 tatrāham abruvaṃ kṛṣṇe pūrvakleśān anusmaran

04,020.004d*0398_004 na cāham anugaccheyaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram

04,020.004d*0398_005 dhanaṃjayaṃ ca pāñcāli mādrīputrau ca bhrātarau

04,020.004d*0398_006 kṛtvaitāṃ ca matiṃ kṛṣṇe yudhiṣṭhiram agarhayam

04,020.004d*0398_007 paruṣaṃ vacanaṃ śrutvā mama dharmātmajas tadā

04,020.004d*0398_008 hrīmān vākyam ahīnārthaṃ bruvan rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,020.004d*0398_009 sarvān anvanayad bhrātṝn muner dhaumyasya paśyataḥ

04,020.004d*0398_010 mā rodī rājñi lokānāṃ sarvāgamaguṇānvite

04,020.004d*0398_011 rakṣitavyaṃ sadāsmābhiḥ satyam apratimaṃ bhuvi

04,020.004d*0398_012 anunīteṣu cāsmāsu anunītā tvam apy uta

04,020.004e mā dharmaṃ jahi suśroṇi krodhaṃ jahi mahāmate

04,020.005a imaṃ ca samupālambhaṃ tvatto rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,020.005c śṛṇuyād yadi kalyāṇi kṛtsnaṃ jahyāt sa jīvitam

04,020.006a dhanaṃjayo vā suśroṇi yamau vā tanumadhyame

04,020.006c lokāntaragateṣv eṣu nāhaṃ śakṣyāmi jīvitum

04,020.006d*0399_001 dharmaṃ śṛṇuṣva pāñcāli yat te vakṣyāmi bhāmini

04,020.007a sukanyā nāma śāryātī bhārgavaṃ cyavanaṃ vane

04,020.007c valmīkabhūtaṃ śāmyantam anvapadyata bhāminī

04,020.008a nāḍāyanī cendrasenā rūpeṇa yadi te śrutā

04,020.008c patim anvacarad vṛddhaṃ purā varṣasahasriṇam

04,020.009a duhitā janakasyāpi vaidehī yadi te śrutā

04,020.009c patim anvacarat sītā mahāraṇyanivāsinam

04,020.010a rakṣasā nigrahaṃ prāpya rāmasya mahiṣī priyā

04,020.010b*0400_001 rāvaṇena hṛtā sītā rākṣasībhiś ca tarjitā

04,020.010c kliśyamānāpi suśroṇī rāmam evānvapadyata

04,020.011a lopāmudrā tathā bhīru vayorūpasamanvitā

04,020.011c agastyam anvayād dhitvā kāmān sarvān amānuṣān

04,020.011d*0401_001 dyumatsenasutaṃ vīraṃ satyavantam aninditā

04,020.011d*0401_002 sāvitry anucacāraikā yamalokaṃ manasvinī

04,020.012a yathaitāḥ kīrtitā nāryo rūpavatyaḥ pativratāḥ

04,020.012b*0402_001 nalaṃ rājānam evātha damayantī vanāntare

04,020.012b*0402_002 anvagacchat purā kṛṣṇe tathā bhartṝṃs tvam anvagāḥ

04,020.012c tathā tvam api kalyāṇi sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

04,020.013a mādīrghaṃ kṣama kālaṃ tvaṃ māsam adhyardhasaṃmitam

04,020.013c pūrṇe trayodaśe varṣe rājño rājñī bhaviṣyasi

04,020.013d*0403_001 satyena te śape cāhaṃ bhavitā nānyatheti ha

04,020.013d*0403_002 sarvāsāṃ paramastrīṇāṃ prāmāṇyaṃ kartum arhasi

04,020.013d*0403_003 sarveṣāṃ ca narendrāṇāṃ mūrdhni sthāsyasi bhāmini

04,020.013d*0403_004 bhartṛbhaktyā ca vṛttena bhogān prāpsyasi durlabhān

04,020.013d*0403_005 pūrṇāyāṃ tu pratijñāyāṃ mahāntaṃ bhogam āpnuyāḥ

04,020.013d*0403_006 kuru bhartṛgataṃ jñātvā rājñāṃ mūrdhni sthitā bhaveḥ

04,020.014 draupady uvāca

04,020.014a ārtayaitan mayā bhīma kṛtaṃ bāṣpavimokṣaṇam

04,020.014c apārayantyā duḥkhāni na rājānam upālabhe

04,020.014d*0404_001 vyatītaṃ kathayitvā kiṃ bhīmasena mahābala

04,020.014d*0404_002 idaṃ tu duḥkhaṃ kaunteya mamāsahyaṃ nibodha tat

04,020.014d*0404_003 yo 'yaṃ rājño virāṭasya sūtaputras tu kīcakaḥ

04,020.014d*0404_004 syālo nāma pravādena bhojas traigartadeśajaḥ

04,020.014d*0404_005 tyaktadharmo nṛśaṃsaś ca sarvārtheṣu ca vallabhaḥ

04,020.014d*0404_006 nityam evāha duṣṭātmā bhāryā me bhava śobhane

04,020.014d*0404_007 avinītaḥ suduṣṭātmā mām anātheti cintya saḥ

04,020.015a vimuktena vyatītena bhīmasena mahābala

04,020.015c pratyupasthitakālasya kāryasyānantaro bhava

04,020.016a mameha bhīma kaikeyī rūpābhibhavaśaṅkayā

04,020.016c nityam udvijate rājā kathaṃ neyād imām iti

04,020.017a tasyā viditvā taṃ bhāvaṃ svayaṃ cānṛtadarśanaḥ

04,020.017c kīcako 'yaṃ suduṣṭātmā sadā prārthayate hi mām

04,020.018a tam ahaṃ kupitā bhīma punaḥ kopaṃ niyamya ca

04,020.018c abruvaṃ kāmasaṃmūḍham ātmānaṃ rakṣa kīcaka

04,020.019a gandharvāṇām ahaṃ bhāryā pañcānāṃ mahiṣī priyā

04,020.019c te tvāṃ nihanyur durdharṣāḥ śūrāḥ sāhasakāriṇaḥ

04,020.020a evam uktaḥ sa duṣṭātmā kīcakaḥ pratyuvāca ha

04,020.020c nāhaṃ bibhemi sairandhri gandharvāṇāṃ śucismite

04,020.021a śataṃ sahasram api vā gandharvāṇām ahaṃ raṇe

04,020.021c samāgataṃ haniṣyāmi tvaṃ bhīru kuru me kṣaṇam

04,020.022a ity ukte cābruvaṃ sūtaṃ kāmāturam ahaṃ punaḥ

04,020.022c na tvaṃ pratibalas teṣāṃ gandharvāṇāṃ yaśasvinām

04,020.023a dharme sthitāsmi satataṃ kulaśīlasamanvitā

04,020.023c necchāmi kaṃ cid vadhyantaṃ tena jīvasi kīcaka

04,020.024a evam uktaḥ sa duṣṭātmā prahasya svanavat tadā

04,020.024b@021_0001 atha māṃ tatra kaikeyī preṣayat preṣaṇena tu

04,020.024b@021_0002 tenaiva coditā pūrvaṃ bhrātṛpriyacikīrṣayā

04,020.024b@021_0003 surām ānaya sairandhri kīcakasya niveśanāt

04,020.024b@021_0004 sūtaputras tu māṃ dṛṣṭvā mahat sāntvam avartayat

04,020.024b@021_0005 sāntve pratihate kruddhaḥ parāmarśamanābhavat

04,020.024b@021_0006 viditvā tasya saṃkalpaṃ kīcakasya durātmanaḥ

04,020.024b@021_0007 tathāhaṃ rājaśaraṇaṃ javenaiva pradhāvitā

04,020.024b@021_0008 saṃdarśane tu māṃ rājñaḥ sūtaputraḥ parāmṛśat

04,020.024b@021_0009 pātayitvā tu duṣṭātmā padāhaṃ tena tāḍitā

04,020.024b@021_0010 prekṣate sma virāṭas tu kaṅkaś ca bahavo janāḥ

04,020.024b@021_0011 rathinaḥ pīṭhamardāś ca hastyārohāś ca naigamāḥ

04,020.024b@021_0012 upālabdho mayā rājā kaṅkaś cāpi punaḥ punaḥ

04,020.024b@021_0013 tato na vārito rājñā na tasyāvinayaḥ kṛtaḥ

04,020.024b@021_0014 yo 'yaṃ rājño virāṭasya kīcako nāma sārathiḥ

04,020.024b@021_0015 tyaktadharmā nṛśaṃsaś ca tarasvī saṃmataḥ priyaḥ

04,020.024b@021_0016 śūro 'bhimānī pāpātmā sarvārtheṣu ca mugdhavān

04,020.024b@021_0017 dārāmarśī mahābhāga labhate 'rthān bahūn api

04,020.024b@021_0018 hared api ca vittāni pareṣāṃ krośatām api

04,020.024c na tiṣṭhati sma sanmārge na ca dharmaṃ bubhūṣati

04,020.025a pāpātmā pāpabhāvaś ca kāmarāgavaśānugaḥ

04,020.025c avinītaś ca duṣṭātmā pratyākhyātaḥ punaḥ punaḥ

04,020.025e darśane darśane hanyāt tathā jahyāṃ ca jīvitam

04,020.026a tad dharme yatamānānāṃ mahān dharmo naśiṣyati

04,020.026c samayaṃ rakṣamāṇānāṃ bhāryā vo na bhaviṣyati

04,020.027a bhāryāyāṃ rakṣyamāṇāyāṃ prajā bhavati rakṣitā

04,020.027c prajāyāṃ rakṣyamāṇāyām ātmā bhavati rakṣitaḥ

04,020.027d*0405_001 ātmā hi jāyate tasyāṃ tena jāyāṃ vidur budhāḥ

04,020.027d*0405_002 bhartā tu bhāryayā rakṣyaḥ kathaṃ jāyān mamodare

04,020.028a vadatāṃ varṇadharmāṃś ca brāhmaṇānāṃ hi me śrutam

04,020.028c kṣatriyasya sadā dharmo nānyaḥ śatrunibarhaṇāt

04,020.029a paśyato dharmarājasya kīcako māṃ padāvadhīt

04,020.029b*0406_001 yeṣāṃ matir na svapiti ṣaṣṭhe 'pi viṣaye vasan

04,020.029b*0406_002 teṣāṃ māṃ māninīṃ bhāryāṃ sūtaputraḥ padāvadhīt

04,020.029c tava caiva samakṣaṃ vai bhīmasena mahābala

04,020.030a tvayā hy ahaṃ paritrātā tasmād ghorāj jaṭāsurāt

04,020.030c jayadrathaṃ tathaiva tvam ajaiṣīr bhrātṛbhiḥ saha

04,020.031a jahīmam api pāpaṃ tvaṃ yo 'yaṃ mām avamanyate

04,020.031c kīcako rājavāllabhyāc chokakṛn mama bhārata

04,020.032a tam evaṃ kāmasaṃmattaṃ bhindhi kumbham ivāśmani

04,020.032c yo nimittam anarthānāṃ bahūnāṃ mama bhārata

04,020.033a taṃ cej jīvantam ādityaḥ prātar abhyudayiṣyati

04,020.033c viṣam āloḍya pāsyāmi mā kīcakavaśaṃ gamam

04,020.033e śreyo hi maraṇaṃ mahyaṃ bhīmasena tavāgrataḥ

04,020.034 vaiśaṃpāyana uvāca

04,020.034a ity uktvā prārudat kṛṣṇā bhīmasyoraḥ samāśritā

04,020.034c bhīmaś ca tāṃ pariṣvajya mahat sāntvaṃ prayujya ca

04,020.034d*0407_001 āśvāsayitvā bahuśo bhṛśam ārtāṃ sumadhyamām

04,020.034d*0407_002 hetutattvārthasaṃyuktair vacobhir drupadātmajām

04,020.034d*0407_003 pramṛjya vadanaṃ tasyāḥ pāṇināśrusamākulam

04,020.034d*0408_001 uvāca caināṃ duḥkhārtāṃ bhīmaḥ krodhavaśaṃ gataḥ

04,020.034e kīcakaṃ manasāgacchat sṛkkiṇī parisaṃlihan

04,021.001 bhīmasena uvāca

04,021.001a tathā bhadre kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru bhāṣase

04,021.001c adya taṃ sūdayiṣyāmi kīcakaṃ sahabāndhavam

04,021.002a asyāḥ pradoṣe śarvaryāḥ kuruṣvānena saṃgamam

04,021.002c duḥkhaṃ śokaṃ ca nirdhūya yājñaseni śucismite

04,021.003a yaiṣā nartanaśālā vai matsyarājena kāritā

04,021.003c divātra kanyā nṛtyanti rātrau yānti yathāgṛham

04,021.004a tatrāsti śayanaṃ bhīru dṛḍhāṅgaṃ supratiṣṭhitam

04,021.004c tatrāsya darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān

04,021.004d*0409_001 tvaddarśanasamutthena kāmarāgeṇa mohitam

04,021.004d*0409_002 saṃketaṃ sūtaputrasya kārayasva śubhānane

04,021.005a yathā ca tvāṃ na paśyeyuḥ kurvāṇāṃ tena saṃvidam

04,021.005c kuryās tathā tvaṃ kalyāṇi yathā saṃnihito bhavet

04,021.005d*0410_001 āvayoḥ saṃgamaṃ bhīru yathā martyo na budhyati

04,021.005d*0410_002 kīcakasya vināśasya tathā kuru nṛpātmaje

04,021.006 vaiśaṃpāyana uvāca

04,021.006*0411_001 evaṃ sā bhīru tanvaṅgī āmantryainaṃ mahānase

04,021.006*0411_002 vadhaṃ tasya parīpsantī ājagāma svaveśmani

04,021.006a tathā tau kathayitvā tu bāṣpam utsṛjya duḥkhitau

04,021.006b*0412_001 bhīmena ca pratijñāte kīcakasya vadhe tadā

04,021.006b*0412_002 draupadī ca sudeṣṇāyāḥ praviveśa punar gṛham

04,021.006c rātriśeṣaṃ tad atyugraṃ dhārayām āsatur hṛdā

04,021.006d@022_0001 atha jñātvā virāṭo 'pi kṛṣṇāsakhyaṃ tu kīcakam

04,021.006d@022_0002 abravīt sa pratīhāraṃ dvāḥstha ānaya kīcakam

04,021.006d@022_0003 prahitaḥ sa virāṭena dvāḥsthaḥ kīcakamandiram

04,021.006d@022_0004 gatvā tam abravīt sūtaṃ matsyas tvāṃ draṣṭum icchati

04,021.006d@022_0005 kīcako 'pi nṛpādeśān matsyasya bhavanaṃ yayau

04,021.006d@022_0006 uvāca matsyarājasya praṇipatya praviśya ca

04,021.006d@022_0007 āgato 'haṃ mahārāja virāṭa vacanāt tava

04,021.006d@022_0008 virāṭa uvāca

04,021.006d@022_0008 vadasva yadi vaktavyaṃ śrutvā yāsyāmi vai gṛham

04,021.006d@022_0009 kalatre vātha vā mitre bhṛtye rājñi yathāpi vā

04,021.006d@022_0010 nivedite sukhe duḥkhe sukhaṃ bhavati kīcaka

04,021.006d@022_0011 tvam eva śaraṇaṃ mahyaṃ rājyaṃ ca tvatprasādataḥ

04,021.006d@022_0012 sakhā vāpi mamaiva tvaṃ tena tvāṃ pratipedire

04,021.006d@022_0013 paśyāmy aharniśaṃ duḥkhaṃ viparītaṃ tu maṇḍalam

04,021.006d@022_0014 sadhūmaṃ jvalanaṃ manye vaimanasyaṃ ca vājinām

04,021.006d@022_0015 śṛṇomi ca śivāṃ ghorām aśivāṃ pratibhāṣiṇīm

04,021.006d@022_0016 rātrau balibhujaḥ saṃghāñ channaṃ sūryasya maṇḍalam

04,021.006d@022_0017 anyac ca saṃprabhāṣante daivajñā mama kīcaka

04,021.006d@022_0018 mama dvādaśagaḥ saurir janmarkṣe tava kīcaka

04,021.006d@022_0019 paśyāmi harmyapatanaṃ kīcaka prāvṛṣaṃ vinā

04,021.006d@022_0020 jānāmy etair mahotpātair yugāntapratimair alam

04,021.006d@022_0021 mṛtyus te bhavitā tathyam atha vā mama kīcaka

04,021.006d@022_0022 śṛṇomi vīra sairandhryāḥ śūrāḥ sāhasakāriṇaḥ

04,021.006d@022_0023 gandharvāḥ patayaḥ pañca santi devendravallabhāḥ

04,021.006d@022_0024 muninā kena cic chaptāś carantīmāṃ vasuṃdharām

04,021.006d@022_0025 rakṣamāṇāś ca sairandhrīṃ bhāryāṃ svīyāṃ pativratām

04,021.006d@022_0026 teṣāṃ nu bhāryā tvaṃ vatsa sairandhrīṃ kartum icchasi

04,021.006d@022_0027 na ca śaktā tvayā bhoktum eṣā gandharvarakṣitā

04,021.006d@022_0028 tvaṃ vātīva kāmārtaḥ kāryam etan na budhyase

04,021.006d@022_0029 vidyutpātair imaiḥ saumya martavyaṃ bhavatā dhruvam

04,021.006d@022_0030 kānyā caivaṃvidhā nārī cared vai kṣitimaṇḍale

04,021.006d@022_0031 vinā sairandhrīṃ bhadraṃ te svayaṃ gandharvarakṣitām

04,021.006d@022_0032 vṛddho vā yadi vā svāmī yadi vā bhaginīpatiḥ

04,021.006d@022_0033 rājā pūjyaḥ sadā mānyaḥ kartavyaṃ vacanaṃ mama

04,021.006d@022_0034 kaikeyaputra tanmātrāṃ tyaja sairandhrijāṃ kathām

04,021.006d@022_0035 kṛtyaiṣā mahatī bhāti rūpeṇātīva kīcaka

04,021.006d@022_0036 tyaktvā kāmaṃ sairandhryāṃ tvaṃ madīyāṃ dhvajinīṃ bhavān

04,021.006d@022_0037 kīcaka uvāca

04,021.006d@022_0037 saṃpālayasva viśrabdho madvākyāt kaikayātmaja

04,021.006d@022_0038 sarvathā bhavadīyaṃ me kartavyaṃ vacanaṃ tathā

04,021.006d@022_0039 tathāpy eṣā mayāvaśyaṃ bhoktavyā tanumadhyamā

04,021.006d@022_0040 sairandhrī yadi me pārśve śliṣṭā snehena bhāminī

04,021.006d@022_0041 śete na śayane matsya tadā manye mṛtaṃ svayam

04,021.006d@022_0042 bādhate māṃ bhṛśaṃ kāmaḥ sairandhryarthaṃ narādhipa

04,021.006d@022_0043 jīvitaṃ tṛṇavat tyaktvā bhoktavyā hi mayā śubhā

04,021.006d@022_0044 vaiśaṃpāyanaḥ

04,021.006d@022_0044 na stokam api gandharvā mayi śaktā viśāṃ pate

04,021.006d@022_0045 sa manmathārto nṛpatiṃ gatas tu

04,021.006d@022_0046 tyaktvā tu vākyaṃ nṛpater narendra

04,021.006d@022_0047 saṃyogam icchan drupadātmajāyāḥ

04,021.006d@022_0048 saṃdhāyamāno viditaṃ sa mṛtyum

04,021.007a tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ prātar utthāya kīcakaḥ

04,021.007c gatvā rājakulāyaiva draupadīm idam abravīt

04,021.008a sabhāyāṃ paśyato rājñaḥ pātayitvā padāhanam

04,021.008c na caivālabhathās trāṇam abhipannā balīyasā

04,021.009a pravādena hi matsyānāṃ rājā nāmnāyam ucyate

04,021.009c aham eva hi matsyānāṃ rājā vai vāhinīpatiḥ

04,021.010a sā sukhaṃ pratipadyasva dāso bhīru bhavāmi te

04,021.010b*0413_001 na hy ahaṃ tvām ṛte bhīru ciraṃ jīvitum utsahe

04,021.010c ahnāya tava suśroṇi śataṃ niṣkān dadāmy aham

04,021.011a dāsīśataṃ ca te dadyāṃ dāsānām api cāparam

04,021.011c rathaṃ cāśvatarīyuktam astu nau bhīru saṃgamaḥ

04,021.011d*0414_001 tubhyaṃ dāsyāmi sarvāṇi rājārhāṇy aparāṇi ca

04,021.012 draupady uvāca

04,021.012a ekaṃ me samayaṃ tv adya pratipadyasva kīcaka

04,021.012b*0415_001 yadi tvaṃ khalu saṃyogam icchasy adya mayā saha

04,021.012c na tvāṃ sakhā vā bhrātā vā jānīyāt saṃgataṃ mayā

04,021.012d*0416_001 anubodhād anarthaḥ syād ayaśaś ca mahad bhavet

04,021.013a avabodhād dhi bhītāsmi gandharvāṇāṃ yaśasvinām

04,021.013c evaṃ me pratijānīhi tato 'haṃ vaśagā tava

04,021.014 kīcaka uvāca

04,021.014a evam etat kariṣyāmi yathā suśroṇi bhāṣase

04,021.014c eko bhadre gamiṣyāmi śūnyam āvasathaṃ tava

04,021.015a samāgamārthaṃ rambhoru tvayā madanamohitaḥ

04,021.015c yathā tvāṃ nāvabhotsyanti gandharvāḥ sūryavarcasaḥ

04,021.016 draupady uvāca

04,021.016a yad idaṃ nartanāgāraṃ matsyarājena kāritam

04,021.016c divātra kanyā nṛtyanti rātrau yānti yathāgṛham

04,021.017a tamisre tatra gacchethā gandharvās tan na jānate

04,021.017c tatra doṣaḥ parihṛto bhaviṣyati na saṃśayaḥ

04,021.017d*0417_001 ekaḥ san nartanāgāraṃ rātrau saṃketam āvraja

04,021.017d*0417_002 kīcakaḥ

04,021.017d*0417_002 tatrāhaṃ vaśagā tubhyaṃ bhavitā nātra saṃśayaḥ

04,021.017d*0417_003 tathā bhadre kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru manyase

04,021.017d*0417_004 ekaḥ san nartanāgāram āgamiṣyāmi śobhane

04,021.017d*0417_005 samāgamārthaṃ suśroṇi śape ca sukṛtena me

04,021.017d*0417_006 yathā tvāṃ nāvabudhyante gandharvā varavarṇini

04,021.017d*0417_007 satyaṃ te pratijānāmi gandharvebhyo na te bhayam

04,021.017d*0417_008 alaṃkariṣyāmy adyāhaṃ tvatsamāgamanāya vai

04,021.017d*0418_001 vāsāṃsi ca vicitrāṇi manojñāni tavāpi ca

04,021.017d*0418_002 draupadī

04,021.017d*0418_002 yathāhaṃ na tyajethās tvaṃ tathā raṃsye tvayā saha

04,021.017d*0418_003 tathā ced apy ahaṃ sūta darśayiṣyāmi te sukham

04,021.017d*0418_004 yan nānubhūtaṃ bhavatā janmaprabhṛti kīcaka

04,021.018 vaiśaṃpāyana uvāca

04,021.018a tam arthaṃ pratijalpantyāḥ kṛṣṇāyāḥ kīcakena ha

04,021.018c divasārdhaṃ samabhavan māsenaiva samaṃ nṛpa

04,021.018d*0419_001 tatra sā bhīmasenasya tam arthaṃ samavedayat

04,021.019a kīcako 'tha gṛhaṃ gatvā bhṛśaṃ harṣapariplutaḥ

04,021.019c sairandhrīrūpiṇaṃ mūḍho mṛtyuṃ taṃ nāvabuddhavān

04,021.020a gandhābharaṇamālyeṣu vyāsaktaḥ sa viśeṣataḥ

04,021.020c alaṃcakāra so ''tmānaṃ satvaraḥ kāmamohitaḥ

04,021.021a tasya tat kurvataḥ karma kālo dīrgha ivābhavat

04,021.021c anucintayataś cāpi tām evāyatalocanām

04,021.022a āsīd abhyadhikā cāsya śrīḥ śriyaṃ pramumukṣataḥ

04,021.022c nirvāṇakāle dīpasya vartīm iva didhakṣataḥ

04,021.023a kṛtasaṃpratyayas tatra kīcakaḥ kāmamohitaḥ

04,021.023c nājānād divasaṃ yāntaṃ cintayānaḥ samāgamam

04,021.024a tatas tu draupadī gatvā tadā bhīmaṃ mahānase

04,021.024c upātiṣṭhata kalyāṇī kauravyaṃ patim antikāt

04,021.025a tam uvāca sukeśāntā kīcakasya mayā kṛtaḥ

04,021.025c saṃgamo nartanāgāre yathāvocaḥ paraṃtapa

04,021.025d*0420_001 kālena niyataṃ baddhaḥ kāmena ca balātkṛtaḥ

04,021.026a śūnyaṃ sa nartanāgāram āgamiṣyati kīcakaḥ

04,021.026c eko niśi mahābāho kīcakaṃ taṃ niṣūdaya

04,021.027a taṃ sūtaputraṃ kaunteya kīcakaṃ madadarpitam

04,021.027c gatvā tvaṃ nartanāgāraṃ nirjīvaṃ kuru pāṇḍava

04,021.028a darpāc ca sūtaputro 'sau gandharvān avamanyate

04,021.028c taṃ tvaṃ praharatāṃ śreṣṭha naḍaṃ nāga ivoddhara

04,021.029a aśru duḥkhābhibhūtāyā mama mārjasva bhārata

04,021.029b*0421_001 bāhuvīryānurūpaṃ ca darśayādya parākramam

04,021.029c ātmanaś caiva bhadraṃ te kuru mānaṃ kulasya ca

04,021.030 bhīmasena uvāca

04,021.030a svāgataṃ te varārohe yan mā vedayase priyam

04,021.030c na hy asya kaṃ cid icchāmi sahāyaṃ varavarṇini

04,021.031a yā me prītis tvayākhyātā kīcakasya samāgame

04,021.031c hatvā hiḍimbaṃ sā prītir mamāsīd varavarṇini

04,021.032a satyaṃ bhrātṝṃś ca dharmaṃ ca puraskṛtya bravīmi te

04,021.032c kīcakaṃ nihaniṣyāmi vṛtraṃ devapatir yathā

04,021.032d*0422_001 prasahya sūdayiṣyāmi keśavaḥ keśinaṃ yathā

04,021.033a taṃ gahvare prakāśe vā pothayiṣyāmi kīcakam

04,021.033b*0423_001 ahaṃ bhadre haniṣyāmi kīcakaṃ madanānvitam

04,021.033b*0423_002 yas tvāṃ kāmābhibhūtātmā durlabhām abhimanyate

04,021.033c atha ced avabhotsyanti haṃsye matsyān api dhruvam

04,021.033d*0424_001 atha ced anubudhyanti sūtaputraṃ mayā hatam

04,021.033d*0424_002 nirmanuṣyaṃ kariṣyāmi matsyānām imam ālayam

04,021.034a tato duryodhanaṃ hatvā pratipatsye vasuṃdharām

04,021.034b*0425_001 mayā hatāṃś cen mātsyāṃs tu dhārtarāṣṭro 'nubudhyati

04,021.034b*0425_002 duryodhanaṃ tato hatvā sānubandhaṃ sabāndhavam

04,021.034b*0425_003 kurūṇām akhilaṃ rājyaṃ pratipatsyāmi bhāmini

04,021.034b*0426_001 nāhaṃ śakṣye 'nunayituṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

04,021.034c kāmaṃ matsyam upāstāṃ hi kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,021.034d*0427_001 kāmam anye hy upāsantu vinītā dharmacāriṇaḥ

04,021.034d*0427_002 tvāṃ tu duḥkham idaṃ prāptāṃ nāhaṃ śaknomy upekṣitum

04,021.034d*0427_003 nirvṛtā bhava pāñcāli kīcakasya vadhāt punaḥ

04,021.035 draupady uvāca

04,021.035*0428_001 kīcakasya vadhaṃ bhīma yadi jānanti nāgarāḥ

04,021.035*0428_002 tvayā kṛtaṃ mahābāho yadi jīvitum atsahe

04,021.035a yathā na saṃtyajethās tvaṃ satyaṃ vai matkṛte vibho

04,021.035c nigūḍhas tvaṃ tathā vīra kīcakaṃ vinipātaya

04,021.035d*0429_001 anubuddhed dhi kaunteyo dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

04,021.035d*0429_002 punar vanaṃ vrajed dhīmān anujaiḥ parivāritaḥ

04,021.035d*0429_003 kaś ca dharmaparaṃ śreṣṭham ativarteta bhārata

04,021.035d*0429_004 bhīma bhītāsmi saṃbodhāt sādhu mā cāpalaṃ kṛthāḥ

04,021.035d*0430_001 yathā na kaś cij jānīte sūtaputraṃ tvayā hatam

04,021.035d*0430_002 tathā kuruṣva kauravya balavann arimardana

04,021.035d*0430_003 adṛśyamānas tvaṃ tasya bhindhi prāṇān ariṃdama

04,021.036 bhīmasena uvāca

04,021.036a evam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ bhīru bhāṣase

04,021.036b*0431_001 adya taṃ sūdayiṣyāmi kīcakaṃ sahabāndhavam

04,021.036c adṛśyamānas tasyādya tamasvinyām anindite

04,021.037a nāgo bilvam ivākramya pothayiṣyāmy ahaṃ śiraḥ

04,021.037c alabhyām icchatas tasya kīcakasya durātmanaḥ

04,021.037d*0432_001 mayā yad uktaṃ pāñcāli dharmarājasutaṃ prati

04,021.037d*0432_002 kopād ṛte kim anyat tu nānuvarteta ko nṛpam

04,021.038 vaiśaṃpāyana uvāca

04,021.038*0433_001 dharmaprasādāt pavanātmajas tu

04,021.038*0433_002 cakāra rūpaṃ parivartya ballavam

04,021.038*0433_003 bhīmo mahogro balakāladurmadaḥ

04,021.038*0433_004 sthito yathā hastivadhāya kesarī

04,021.038*0434_001 evam uktvā mahābāhus tatra pāṇḍavanandanaḥ

04,021.038*0435_001 ardharātre tadotthāya sattvavān bhīmavikramaḥ

04,021.038*0436_001 avadātena mṛdunā paṭenācchāditas tadā

04,021.038*0436_002 draupadīṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā yatrāsīn nartanālayaḥ

04,021.038a bhīmo 'tha prathamaṃ gatvā rātrau channa upāviśat

04,021.038c mṛgaṃ harir ivādṛśyaḥ pratyākāṅkṣat sa kīcakam

04,021.038d*0437_001 kāṅkṣamāṇo vadhaṃ tasya kīcakasya durātmanaḥ

04,021.038d*0437_002 etasminn antare sūtas tadā cāstaṃ gate ravau

04,021.039a kīcakaś cāpy alaṃkṛtya yathākāmam upāvrajat

04,021.039b*0438_001 saṃketam agamat tūrṇaṃ śūnyāgāram apāvṛtam

04,021.039c tāṃ velāṃ nartanāgāre pāñcālīsaṃgamāśayā

04,021.040a manyamānaḥ sa saṃketam āgāraṃ prāviśac ca tam

04,021.040c praviśya ca sa tad veśma tamasā saṃvṛtaṃ mahat

04,021.041a pūrvāgataṃ tatas tatra bhīmam apratimaujasam

04,021.041c ekāntam āsthitaṃ cainam āsasāda sudurmatiḥ

04,021.041d*0439_001 bhīmaṃ samupasaṃgamya abhyabhāṣata durmatiḥ

04,021.042a śayānaṃ śayane tatra mṛtyuṃ sūtaḥ parāmṛśat

04,021.042b*0440_001 pataṃgaṃ pāvakaṃ dīptaṃ siṃhaṃ kṣudrapaśur yathā

04,021.042c jājvalyamānaṃ kopena kṛṣṇādharṣaṇajena ha

04,021.043a upasaṃgamya caivainaṃ kīcakaḥ kāmamohitaḥ

04,021.043c harṣonmathitacittātmā smayamāno 'bhyabhāṣata

04,021.044a prāpitaṃ te mayā vittaṃ bahurūpam anantakam

04,021.044b*0441_001 yatkṛtaṃ dhanaratnāḍhyaṃ dāsīśataparicchadam

04,021.044b*0441_002 rūpalāvaṇyayuktābhir yuvatībhir alaṃkṛtam

04,021.044b*0441_003 gṛhaṃ cāntaḥpuraṃ subhru krīḍārativirājitam

04,021.044c tat sarvaṃ tvāṃ samuddiśya sahasā samupāgataḥ

04,021.045a nākasmān māṃ praśaṃsanti sadā gṛhagatāḥ striyaḥ

04,021.045c suvāsā darśanīyaś ca nānyo 'sti tvādṛśaḥ pumān

04,021.045d*0442_001 ahaṃ rūpeṇa saṃpannaḥ snānāgaruvibhūṣitaḥ

04,021.045d*0442_002 nityam eva priyaḥ strīṇāṃ saubhāgyāt priyadarśanaḥ

04,021.045d*0442_003 rūpasya tanmayā prāptaṃ phalaṃ kamalalocane

04,021.046 bhīmasena uvāca

04,021.046a diṣṭyā tvaṃ darśanīyo 'si diṣṭyātmānaṃ praśaṃsasi

04,021.046b*0443_001 tvayāpīdṛgguṇāṃ nārīṃ rūpaśīlaguṇānvitām

04,021.046b*0443_002 adṛṣṭapūrvāṃ paśyasva yato jāto 'si sūtaja

04,021.046b*0443_003 drakṣyasi tvaṃ muhūrtena yatheyaṃ strī guṇānvitā

04,021.046b*0443_004 uparaṃsyasi kāmāc ca śīghraṃ tvaṃ draṣṭum arhasi

04,021.046c īdṛśas tu tvayā sparśaḥ spṛṣṭapūrvo na karhi cit

04,021.046d*0444_001 sparśaṃ vetsi vidagdhas tvaṃ kāmadharmavicakṣaṇaḥ

04,021.046d*0444_002 strīṇāṃ prītikaro nānyas tvatsamaḥ puruṣas tv iha

04,021.047 vaiśaṃpāyana uvāca

04,021.047a ity uktvā taṃ mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ

04,021.047c samutpatya ca kaunteyaḥ prahasya ca narādhamam

04,021.047d*0445_001 adya tvāṃ bhaginī pāpaṃ kṛṣyamāṇaṃ mayā bhuvi

04,021.047d*0445_002 drakṣyaty adripratīkāśaṃ siṃheneva mahādvipam

04,021.047d*0445_003 nirābādhā tvayi hate sairandhrī vicariṣyati

04,021.047d*0445_004 sukham eva cariṣyanti sairandhryāḥ patayas tadā

04,021.047d*0446_001 tac chrutvā vacanaṃ tasya bhīmasya sa mahābalaḥ

04,021.047d*0446_002 svarātrakrodhaṃ taṃ tadā idaṃ vacanam abravīn

04,021.047d*0446_003 * * * tvāṃ mahāvīra gandharvo 'si na saṃśayaḥ

04,021.047d*0446_004 adya tvāṃ nihaniṣyāmi sahāyaiḥ saha bāndhavaiḥ

04,021.047d*0446_005 evam uktas tathā tena kīcakena durātmanā

04,021.047d*0446_006 tau dvāv api mahāvīryau sahasābhinipetatuḥ

04,021.047e bhīmo jagrāha keśeṣu mālyavatsu sugandhiṣu

04,021.048a sa keśeṣu parāmṛṣṭo balena balināṃ varaḥ

04,021.048c ākṣipya keśān vegena bāhvor jagrāha pāṇḍavam

04,021.049a bāhuyuddhaṃ tayor āsīt kruddhayor narasiṃhayoḥ

04,021.049c vasante vāśitāhetor balavadgajayor iva

04,021.049d*0447_001 śārdūlāv iva garjantau tārkṣyanāgāv ivoddhatau

04,021.049d*0447_002 samayatnau samakrodhau patitau bhīmakīcakau

04,021.049d*0447_003 gajāv iva madonmattau garjantau patitau kṣitau

04,021.049d*0447_004 vṛṣabhāv iva valmīkaṃ mṛdnantau samavikramau

04,021.049d@023_0001 kīcakānāṃ tu mukhyasya narāṇām uttamasya ca

04,021.049d@023_0002 anyonyam abhisaṃrabdhau parasparavadhaiṣiṇau

04,021.049d@023_0003 vālisugrīvayor bhrātroḥ pureva kapisiṃhayoḥ

04,021.049d@023_0004 tataḥ samudyamya bhujau pañcaśīrṣāv ivoragau

04,021.049d@023_0005 nakhadaṃṣṭrābhir anyonyaṃ ghnataḥ krodhaviṣoddhatau

04,021.049d@023_0006 vegenābhihato bhīmaḥ kīcakena balīyasā

04,021.049d@023_0007 sthirapratijñaḥ sa raṇe padān na calitaḥ padam

04,021.049d@023_0008 tāv anyonyaṃ samāśliṣya prakarṣantau parasparam

04,021.049d@023_0009 ubhāv api prakāśete pravṛddhau vṛṣabhāv iva

04,021.049d@023_0010 tayor hy āsīt sutumulaḥ saṃprahāraḥ sudāruṇaḥ

04,021.049d@023_0011 nakhadantāyudhavator vyāghrayor iva dṛptayoḥ

04,021.049d@023_0012 abhipatyātha bāhubhyāṃ pratyagṛhṇād amarṣitaḥ

04,021.049d@023_0013 mātaṅga iva mātaṅgaṃ prabhinnakaraṭāmukham

04,021.049d@023_0014 sa cāpy enaṃ tadā bhīmaḥ pratijagrāha vīryavān

04,021.049d@023_0015 tam ākṣipat kīcako 'tha balena balināṃ varaḥ

04,021.049d@023_0016 tayor bhujaviniṣpeṣād ubhayor balinos tadā

04,021.049d@023_0017 śabdaḥ samabhavad ghoro veṇusphoṭasamo yudhi

04,021.049d@023_0018 athainam ākṣipya balād gṛhamadhye vṛkodaraḥ

04,021.049d@023_0019 dhūnayām āsa vegena vāyuś caṇḍa iva drumam

04,021.049d@023_0020 bhīmena ca parāmṛṣṭo durbalo balinā raṇe

04,021.049d@023_0021 vyaspandata yathāprāṇaṃ vicakarṣa ca pāṇḍavam

04,021.050a īṣad āgalitaṃ cāpi krodhāc calapadaṃ sthitam

04,021.050c kīcako balavān bhīmaṃ jānubhyām ākṣipad bhuvi

04,021.051a pātito bhuvi bhīmas tu kīcakena balīyasā

04,021.051c utpapātātha vegena daṇḍāhata ivoragaḥ

04,021.052a spardhayā ca balonmattau tāv ubhau sūtapāṇḍavau

04,021.052c niśīthe paryakarṣetāṃ balinau niśi nirjane

04,021.053a tatas tad bhavanaśreṣṭhaṃ prākampata muhur muhuḥ

04,021.053c balavac cāpi saṃkruddhāv anyonyaṃ tāv agarjatām

04,021.054a talābhyāṃ tu sa bhīmena vakṣasy abhihato balī

04,021.054c kīcako roṣasaṃtaptaḥ padān na calitaḥ padam

04,021.055a muhūrtaṃ tu sa taṃ vegaṃ sahitvā bhuvi duḥsaham

04,021.055c balād ahīyata tadā sūto bhīmabalārditaḥ

04,021.056a taṃ hīyamānaṃ vijñāya bhīmaseno mahābalaḥ

04,021.056c vakṣasy ānīya vegena mamanthainaṃ vicetasam

04,021.057a krodhāviṣṭo viniḥśvasya punaś cainaṃ vṛkodaraḥ

04,021.057c jagrāha jayatāṃ śreṣṭhaḥ keśeṣv eva tadā bhṛśam

04,021.058a gṛhītvā kīcakaṃ bhīmo virurāva mahābalaḥ

04,021.058c śārdūlaḥ piśitākāṅkṣī gṛhītveva mahāmṛgam

04,021.058d*0448_001 punaś cātibalas tatra kīcako baladarpitaḥ

04,021.058d*0448_002 vyāyacchann eva durdharṣaḥ pāṇḍavena tarasvinā

04,021.058d*0448_003 muṣṭinā bhīmasenena śirasy abhihato bhṛśam

04,021.058d*0448_004 kīcako vṛttaraktākṣo gatāsur apatad bhuvi

04,021.058d@024_0001 tata enaṃ pariśrāntam upalabhya vṛkodaraḥ

04,021.058d@024_0002 yoktrayām āsa bāhubhyāṃ paśuṃ raśanayā yathā

04,021.058d@024_0003 nadantaṃ ca mahānādaṃ bhinnabherīsamasvanam

04,021.058d@024_0004 bhrāmayām āsa suciraṃ visphurantam acetasam

04,021.058d@024_0005 pragṛhya tarasā dorbhyāṃ kaṇṭhaṃ tasya vṛkodaraḥ

04,021.058d@024_0006 apīḍayata kṛṣṇāyās tadā kopopaśāntaye

04,021.058d@024_0007 atha taṃ bhagnasarvāṅgaṃ vyāviddhanayanāmbaram

04,021.058d@024_0008 ākramya ca kaṭīdeśe jānunā kīcakādhamam

04,021.058d@024_0009 apīḍayata bāhubhyāṃ paśumāram amārayat

04,021.058d@024_0010 taṃ viṣīdantam ājñāya kīcakaṃ pāṇḍunandanaḥ

04,021.058d@024_0011 bhūtale bhrāmayām āsa vākyaṃ cedam uvāca ha

04,021.058d@024_0012 adyāham anṛṇo bhūtvā bhrātur bhāryāpahāriṇam

04,021.058d@024_0013 śāntiṃ labdhāsmi paramāṃ hatvā sairandhrikaṇṭakam

04,021.058d@024_0014 ity evam uktvā puruṣapravīras

04,021.058d@024_0015 taṃ kīcakaṃ krodhasarāganetraḥ

04,021.058d@024_0016 āsrastavastrābharaṇaṃ sphurantam

04,021.058d@024_0017 udbhrāntacittaṃ vyasum utsasarja

04,021.058d@024_0018 niṣpiṣya pāṇinā pāṇiṃ saṃdaṣṭauṣṭhapuṭo balī

04,021.058d@024_0019 samākramya ca saṃkruddho balena balināṃ varaḥ

04,021.058d@025_0001 mahatotplutya vegena kīcakorasi vīryavān

04,021.058d@025_0002 jānubhyāṃ tāḍayām āsa so 'pi pādau pragṛhya ca

04,021.058d@025_0003 bhrāmayām āsa vegena tāḍayām āsa ca kṣitau

04,021.058d@025_0004 bhīmo 'pi lāghavāt pādau mocayitvoruvikramaḥ

04,021.058d@025_0005 utplutya sordhvam apatat kīcakasya śiropari

04,021.058d@025_0006 keśe gṛhītvā cākṛṣya vicakarṣa sa sarvataḥ

04,021.058d@025_0007 hastau gṛhītvā bhīmasya kīcako balagarvitaḥ

04,021.058d@025_0008 mocayitvā keśapakṣaṃ gale jagrāha pāṇḍavam

04,021.058d@025_0009 gṛhītakaṇṭhāv anyonyaṃ pātayām āsatū raṇe

04,021.058d@025_0010 huṃkāraphūtkṛtocchvāsau mārjārāv iva kopitau

04,021.058d@025_0011 kīcakopari kaunteyaḥ kaunteyopari kīcakaḥ

04,021.058d@025_0012 anyonyaṃ pātayitvaivaṃ muhūrtaṃ sūtapāṇḍavau

04,021.058d@025_0013 punar utthāya tau vīrāv anyonyaṃ bāhuśālinau

04,021.058d@025_0014 bāhuyuddham ayudhyetām upatāpaprakopitau

04,021.058d@025_0015 pādābhyāṃ caiva jānubhyāṃ muṣṭibhyāṃ ca parasparam

04,021.058d@025_0016 evaṃ tayoḥ praharator bhīmakīcakayos tadā

04,021.058d@025_0017 svanaḥ samabhavad rātrau visphūrjitam ivāśaneḥ

04,021.058d@025_0018 labdhvāntaram atho bhīmaḥ pāṇibhyāṃ kīcakaṃ balī

04,021.058d@025_0019 hīyamānaṃ samudvīkṣya babhañjāliṅgya madhyataḥ

04,021.058d@025_0020 uttānaṃ pātayitvainaṃ pādābhyām urasi sthitaḥ

04,021.058d@025_0021 saṃmṛjya pāṇinā pāṃsuṃ dakṣiṇena dṛḍhākṛtiḥ

04,021.058d@025_0022 muṣṭiṃ gṛhītvā vegena śirasy abhijaghāna ha

04,021.058d@025_0023 muṣṭighātena tenāsau niryajjihvākṣitārakaḥ

04,021.058d@025_0024 visṛjan malamūtre ca krośan mahiṣavat kharam

04,021.059a tasya pādau ca pāṇī ca śiro grīvāṃ ca sarvaśaḥ

04,021.059c kāye praveśayām āsa paśor iva pinākadhṛk

04,021.060a taṃ saṃmathitasarvāṅgaṃ māṃsapiṇḍopamaṃ kṛtam

04,021.060b*0449_001 tatrāgniṃ svayam ujjvālya darśayām āsa kīcakam

04,021.060c kṛṣṇāyai darśayām āsa bhīmaseno mahābalaḥ

04,021.061a uvāca ca mahātejā draupadīṃ pāṇḍunandanaḥ

04,021.061c paśyainam ehi pāñcāli kāmuko 'yaṃ yathā kṛtaḥ

04,021.061d*0450_001 evam uktvā mahārāja bhīmo bhīmaparākramaḥ

04,021.061d*0450_002 pādena pīḍayām āsa tasya kāyaṃ durātmanaḥ

04,021.061d*0450_003 tato 'gniṃ tatra prajvālya darśayitvā tu kīcakam

04,021.061d*0450_004 pāñcālīṃ sa tadā vīra idaṃ provāca tāṃ punaḥ

04,021.061d*0450_005 prārthayanti sukeśānte ye tvāṃ śīlaguṇānvitām

04,021.061d*0450_006 evaṃ te bhīru vadhyante kīcakaḥ śobhate yathā

04,021.061d*0450_007 tat kṛtvā duṣkaraṃ karma kṛṣṇāyāḥ priyam uttamam

04,021.061d*0451_001 yas tvām abhyahanad bhadre padā bhūmau nipātya ca

04,021.061d*0451_002 evam uktvā mahābāhur gandharveṇa hataṃ tadā

04,021.061d*0451_003 vijñāpanārtham anyeṣāṃ virarāma mahāhavāt

04,021.062a tathā sa kīcakaṃ hatvā gatvā roṣasya vai śamam

04,021.062c āmantrya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kṣipram āyān mahānasam

04,021.062d*0452_001 snātvānulepanaṃ kṛtvā hy āpūrya ca manoratham

04,021.062d*0452_002 sukhopaviṣṭaḥ śayane bhīmo bhīmaparākramaḥ

04,021.062d*0452_003 tataḥ kṛṣṇā yadā mene gataṃ bhīmaṃ mahānasam

04,021.063a kīcakaṃ ghātayitvā tu draupadī yoṣitāṃ varā

04,021.063c prahṛṣṭā gatasaṃtāpā sabhāpālān uvāca ha

04,021.064a kīcako 'yaṃ hataḥ śete gandharvaiḥ patibhir mama

04,021.064c parastrīkāmasaṃmattaḥ samāgacchata paśyata

04,021.065a tac chrutvā bhāṣitaṃ tasyā nartanāgārarakṣiṇaḥ

04,021.065c sahasaiva samājagmur ādāyolkāḥ sahasraśaḥ

04,021.065d*0453_001 tasyās taṃ ninadaṃ śrutvā kīcakasya sahodarāḥ

04,021.066a tato gatvātha tad veśma kīcakaṃ vinipātitam

04,021.066c gatāsuṃ dadṛśur bhūmau rudhireṇa samukṣitam

04,021.066d*0454_001 nāsya grīvā na caraṇau na pāṇī na śiras tathā

04,021.066d*0455_001 pāṇipādavihīnaṃ tu dṛṣṭvā te vyathitābhavan

04,021.066d*0455_002 nirīkṣanti tataḥ sarve paraṃ vismayam āgatāḥ

04,021.066d*0455_003 amānuṣaṃ kṛtaṃ karma taṃ dṛṣṭvā vinipātitam

04,021.066d*0456_001 tato bhayaṃ yayuḥ śīghraṃ sāyudhā bharatarṣabha

04,021.066d*0456_002 athainaṃ hṛṣṭaromāṇo vismitāḥ prekṣya kīcakam

04,021.067a kvāsya grīvā kva caraṇau kva pāṇī kva śiras tathā

04,021.067c iti sma taṃ parīkṣante gandharveṇa hataṃ tadā

04,021.067d*0457-04 taṃ menire dattam uṣādhidevyāḥ

04,021.067d*0457_001 hataṃ hi dṛṣṭvā niśi sainyanāthaṃ

04,021.067d*0457_002 rājño virāṭasya balābhimukhyāḥ

04,021.067d*0457_003 kīlālamiśraṃ piśitasya piṇḍaṃ

04,022.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,022.001a tasmin kāle samāgamya sarve tatrāsya bāndhavāḥ

04,022.001c ruruduḥ kīcakaṃ dṛṣṭvā parivārya samantataḥ

04,022.002a sarve saṃhṛṣṭaromāṇaḥ saṃtrastāḥ prekṣya kīcakam

04,022.002c tathā sarvāṅgasaṃbhugnaṃ kūrmaṃ sthala ivoddhṛtam

04,022.003a pothitaṃ bhīmasenena tam indreṇeva dānavam

04,022.003b*0458_001 kīcakaṃ balasaṃmattaṃ durdharṣaṃ yena kena cit

04,022.003b*0458_002 gandharveṇa hataṃ śrutvā kīcakaṃ puruṣarṣabham

04,022.003c saṃskārayitum icchanto bahir netuṃ pracakramuḥ

04,022.004a dadṛśus te tataḥ kṛṣṇāṃ sūtaputrāḥ samāgatāḥ

04,022.004c adūrād anavadyāṅgīṃ stambham āliṅgya tiṣṭhatīm

04,022.005a samaveteṣu sūteṣu tān uvācopakīcakaḥ

04,022.005b*0459_001 hasann iva tadāmarṣān nirdahann iva cakṣuṣā

04,022.005c hanyatāṃ śīghram asatī yatkṛte kīcako hataḥ

04,022.006a atha vā neha hantavyā dahyatāṃ kāminā saha

04,022.006c mṛtasyāpi priyaṃ kāryaṃ sūtaputrasya sarvathā

04,022.006d*0460_001 iyaṃ hi duṣṭacāritrā mama bhrātur amitriṇī

04,022.006d*0460_002 yatkṛte maraṇaṃ prāpto neyaṃ jīvitum arhati

04,022.006d*0460_003 saheyaṃ dahyatāṃ sūtā āpṛcchya ca janādhipam

04,022.006d*0460_004 hatasyāpi hi gandharvaiḥ kīcakasya priyaṃ bhavet

04,022.007a tato virāṭam ūcus te kīcako 'syāḥ kṛte hataḥ

04,022.007c sahādyānena dahyeta tadanujñātum arhasi

04,022.007d*0461_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,022.007d*0461_001 sūtāḥ

04,022.007d*0461_001 tato virāṭam āgamya sūtāḥ prāñjalayo 'bruvan

04,022.007d*0461_002 kīcako 'yaṃ hataḥ śete gandharvaiḥ kāmarūpibhiḥ

04,022.007d*0461_003 sairandhryā ghātito rātrau taṃ dahema sahānayā

04,022.007d*0461_004 mānitā hi tvayā rājaṃs tad anujñātum arhasi

04,022.008a parākramaṃ tu sūtānāṃ matvā rājānvamodata

04,022.008c sairandhryāḥ sūtaputreṇa saha dāhaṃ viśāṃ pate

04,022.009a tāṃ samāsādya vitrastāṃ kṛṣṇāṃ kamalalocanām

04,022.009c momuhyamānāṃ te tatra jagṛhuḥ kīcakā bhṛśam

04,022.010a tatas tu tāṃ samāropya nibadhya ca sumadhyamām

04,022.010c jagmur udyamya te sarve śmaśānam abhitas tadā

04,022.010d*0462_001 tatas te samanujñātāḥ sarve tatrāsya bāndhavāḥ

04,022.010d*0462_002 ruruduḥ kīcakaṃ dṛṣṭvā paricāryābhitaḥ sthitāḥ

04,022.010d*0462_003 āropya kṛṣṇām atha kīcakena

04,022.010d*0462_004 nibadhya keśeṣu ca pādayoś ca

04,022.010d*0462_005 te cāpi sūtā vacanair avocann

04,022.010d*0462_006 uddiśya kṛṣṇām abhivīkṣya cainām

04,022.010d*0462_007 yasyāḥ kṛte 'yaṃ nihato mahātmā

04,022.010d*0462_008 tasmād dhi sā kīcakamārgagās tu

04,022.010d*0462_009 anāryasattvena ca kīcakena

04,022.010d*0462_010 vaiśaṃpāyanaḥ

04,022.010d*0462_010 gatāsunā sundarī svargalokam

04,022.010d*0462_011 sāśeta kṛṣṇā śayane nibaddhā

04,022.010d*0462_012 manasvinī caiva yaśasvinī ca

04,022.010d*0462_013 vilambamānā vivaśā hi duṣṭais

04,022.010d*0462_014 tatraiva paryaṅkavare śubhāṅgī

04,022.011a hriyamāṇā tu sā rājan sūtaputrair aninditā

04,022.011c prākrośan nātham icchantī kṛṣṇā nāthavatī satī

04,022.011d*0463_001 mṛtena saha baddhāṅgī nirāśā jīvite tadā

04,022.011d*0463_002 śmaśānābhimukhaṃ nītā kareṇur iva rauti sā

04,022.012 draupady uvāca

04,022.012a jayo jayanto vijayo jayatseno jayadbalaḥ

04,022.012c te me vācaṃ vijānantu sūtaputrā nayanti mām

04,022.012d*0464_001 yeṣāṃ dundubhinirghoṣo jyāghoṣaḥ śrūyate mahān

04,022.013a yeṣāṃ jyātalanirghoṣo visphūrjitam ivāśaneḥ

04,022.013c vyaśrūyata mahāyuddhe bhīmaghoṣas tarasvinām

04,022.014a rathaghoṣaś ca balavān gandharvāṇāṃ yaśasvinām

04,022.014c te me vācaṃ vijānantu sūtaputrā nayanti mām

04,022.014d*0465_001 yeṣāṃ vīryam atulyaṃ tu śakrasyeva balaṃ yaśaḥ

04,022.014d*0465_002 rājasiṃhā ivāgryās te māṃ jānantu suduḥkhitām

04,022.015 vaiśaṃpāyana uvāca

04,022.015a tasyās tāḥ kṛpaṇā vācaḥ kṛṣṇāyāḥ paridevitāḥ

04,022.015c śrutvaivābhyapatad bhīmaḥ śayanād avicārayan

04,022.016 bhīmasena uvāca

04,022.016a ahaṃ śṛṇomi te vācaṃ tvayā sairandhri bhāṣitām

04,022.016c tasmāt te sūtaputrebhyo na bhayaṃ bhīru vidyate

04,022.017 vaiśaṃpāyana uvāca

04,022.017a ity uktvā sa mahābāhur vijajṛmbhe jighāṃsayā

04,022.017c tataḥ sa vyāyataṃ kṛtvā veṣaṃ viparivartya ca

04,022.017e advāreṇābhyavaskandya nirjagāma bahis tadā

04,022.018a sa bhīmasenaḥ prākārād ārujya tarasā drumam

04,022.018c śmaśānābhimukhaḥ prāyād yatra te kīcakā gatāḥ

04,022.018d*0466_001 sa laṅghayitvā prākāraṃ niḥsṛtya ca purottamāt

04,022.018d*0466_002 javenotpatito bhīmaḥ sūtānām agratas tadā

04,022.018d*0466_003 citāsamīpe gatvā sa tatrāpaśyad vanaspatim

04,022.018d*0466_004 tālamātraṃ mahāskandham ūrdhvaśuṣkaṃ viśāṃ pate

04,022.018d*0466_005 taṃ nāgavad upakramya bāhubhyāṃ parirabhya ca

04,022.018d*0466_006 skandham āropayām āsa daśavyāmaṃ paraṃtapaḥ

04,022.019a sa taṃ vṛkṣaṃ daśavyāmaṃ saskandhaviṭapaṃ balī

04,022.019b*0467_001 taṃ mahākāyam udyamya bhrāmayitvā ca vegitaḥ

04,022.019c pragṛhyābhyadravat sūtān daṇḍapāṇir ivāntakaḥ

04,022.020a ūruvegena tasyātha nyagrodhāśvatthakiṃśukāḥ

04,022.020c bhūmau nipatitā vṛkṣāḥ saṃghaśas tatra śerate

04,022.021a taṃ siṃham iva saṃkruddhaṃ dṛṣṭvā gandharvam āgatam

04,022.021c vitresuḥ sarvataḥ sūtā viṣādabhayakampitāḥ

04,022.022a tam antakam ivāyāntaṃ gandharvaṃ prekṣya te tadā

04,022.022c didhakṣantas tadā jyeṣṭhaṃ bhrātaraṃ hy upakīcakāḥ

04,022.022e parasparam athocus te viṣādabhayakampitāḥ

04,022.023a gandharvo balavān eti kruddha udyamya pādapam

04,022.023b*0468_001 prabuddhāḥ sumahābhāgā gandharvāḥ sūryavarcasaḥ

04,022.023c sairandhrī mucyatāṃ śīghraṃ mahan no bhayam āgatam

04,022.024a te tu dṛṣṭvā tam āviddhaṃ bhīmasenena pādapam

04,022.024c vimucya draupadīṃ tatra prādravan nagaraṃ prati

04,022.024d*0469_001 atha bhīmaḥ samutpatya dravatāṃ purato 'patat

04,022.024d*0469_002 te taṃ dṛṣṭvā bhayodvignā niśceṣṭāḥ samavasthitāḥ

04,022.024d*0469_003 dṛṣṭvā tāñ śatasaṃkhyānān sa vajrī dānavān iva

04,022.024d*0469_004 ekenaiva prahāreṇa daśa sapta ca viṃśatiḥ

04,022.024d*0469_005 triṃśac catvāripañcāśāñ jaghāna sa vṛkodaraḥ

04,022.025a dravatas tāṃs tu saṃprekṣya sa vajrī dānavān iva

04,022.025c śataṃ pañcādhikaṃ bhīmaḥ prāhiṇod yamasādanam

04,022.025d*0470_001 vṛkṣeṇaitena rājendra prabhañjanasuto balī

04,022.025d*0471_001 vāyuvegasamaḥ śrīmān sarvān sūtān aśeṣataḥ

04,022.025d*0471_002 tān nihatya mahābāhur bhīmaseno mahābalaḥ

04,022.026a tata āśvāsayat kṛṣṇāṃ pravimucya viśāṃ pate

04,022.026c uvāca ca mahābāhuḥ pāñcālīṃ tatra draupadīm

04,022.026e aśrupūrṇamukhīṃ dīnāṃ durdharṣaḥ sa vṛkodaraḥ

04,022.026f@026_0001 mā khidas tvaṃ yājñaseni pātivratyavrate sthitā

04,022.026f@026_0002 pātivratyasthitā nārī vrataṃ rakṣet sadātmanaḥ

04,022.026f@026_0003 purā strī devarātasya patiprītā śiromaṇiḥ

04,022.026f@026_0004 kadā cid bhartṛrūpeṇa rakṣasāpahṛtā satī

04,022.026f@026_0005 kasya cit sarasas tīre tāṃ niveśya sa rākṣasaḥ

04,022.026f@026_0006 tadbhartṛrūpaṃ saṃtyajya rakṣo bhūtvā sudāruṇam

04,022.026f@026_0007 sāmnā dānena bhedena sā yadā nānvamanyata

04,022.026f@026_0008 tadā tāṃ pātayitvā sa maithunāyopacakrame

04,022.026f@026_0009 tataḥ sā dhairyam āsthāya vivaraṃ na dadau tadā

04,022.026f@026_0010 tataḥ sa khaḍgam utkṛṣya bhīṣayām āsa tāṃ satīm

04,022.026f@026_0011 sābhityaktabhayā sādhvī prāṇatyāge suniścitā

04,022.026f@026_0012 pratijñām akarot kṛṣṇe pativrataparāyaṇā

04,022.026f@026_0013 ārādhito yadi mayā bhartā me daivataṃ mahat

04,022.026f@026_0014 karmaṇā manasā vācā guravas toṣitā mayā

04,022.026f@026_0015 tena satyena yonir me bhavatv adya śilā dṛḍhā

04,022.026f@026_0016 evaṃ tayā pratijñāte tadyoniḥ sā śilābhavat

04,022.026f@026_0017 antarā nābhijānvor yat tat sarvaṃ ca śilābhavat

04,022.026f@026_0018 tataḥ sa khaḍgam utkṛṣya vegenāsyāḥ śiro 'harat

04,022.026f@026_0019 jayā nāma sakhī sābhūt pārvatyā nakhamāṃsavat

04,022.026f@026_0020 tasmāt pativratāyāś ca duḥkham alpaṃ sukhaṃ bahu

04,022.027a evaṃ te bhīru vadhyante ye tvāṃ kliśyanty anāgasam

04,022.027c praihi tvaṃ nagaraṃ kṛṣṇe na bhayaṃ vidyate tava

04,022.027d*0472_001 anyena tvaṃ pathā śīghraṃ sudeṣṇāyā niveśanam

04,022.027d*0473_001 ity uktā bhīmasenena adṛśyā sā ca tatkṣaṇāt

04,022.027d*0473_002 apasarpata mā kaś cit paśyed ity abhiśaṅkayā

04,022.027d*0474_001 vaiśaṃpāyanaḥ

04,022.027d*0474_001 yathā nau nāvabudhyeran rātrāv evaṃ vyavasthitau

04,022.027d*0474_002 sāgacchan nagaraṃ kṛṣṇā bhīmasenāśvāsitā satī

04,022.027d*0474_003 kṛtakṛtyā sudeṣṇāyā bhavanaṃ śubhalakṣaṇā

04,022.027d*0474_004 śacīva nahuṣe śapte praviveśa triviṣṭapam

04,022.027d*0474_005 bhīmo 'py amitavīryas tu balavān arimardanaḥ

04,022.027d*0474_006 sarvāṃs tān kīcakān hatvā tatra dharmātmajānujaḥ

04,022.027d*0474_007 niḥśeṣān kīcakān hatvā rāmo rātriṃcarān iva

04,022.027d*0474_008 jitaśatrur adīnātmā praviveśa puraṃ tataḥ

04,022.027e anyenāhaṃ gamiṣyāmi virāṭasya mahānasam

04,022.028a pañcādhikaṃ śataṃ tac ca nihataṃ tatra bhārata

04,022.028c mahāvanam iva chinnaṃ śiśye vigalitadrumam

04,022.029a evaṃ te nihatā rājañ śataṃ pañca ca kīcakāḥ

04,022.029c sa ca senāpatiḥ pūrvam ity etat sūtaṣaṭśatam

04,022.029d*0475_001 na gandharvabhayāc chekur vaktuṃ kīcakabāndhavāḥ

04,022.029d*0475_002 aśaknuvantas tāṃ tatra bhayād apy abhivīkṣitum

04,022.029d*0476_001 virāṭanagare cāpi sarve mātsyāḥ samāgatāḥ

04,022.029d*0476_002 kālyaṃ pañcaśataṃ caitān apaśyan sārathīn hatān

04,022.030a tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ narā nāryaś ca saṃgatāḥ

04,022.030b*0477_001 nāgarāś ca tathā rājan vismayaṃ paramaṃ gatāḥ

04,022.030c vismayaṃ paramaṃ gatvā nocuḥ kiṃ cana bhārata

04,023.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,023.001*0478_001 tato rajanyāṃ vyuṣṭāyām utthāya sagaṇo nṛpaḥ

04,023.001*0478_002 kalye śataṃ ṣaḍadhikaṃ hatāñ śuśrāva kīcakān

04,023.001a te dṛṣṭvā nihatān sūtān rājñe gatvā nyavedayan

04,023.001a*0479_001 **** **** bhīmasenena bhārata

04,023.001a*0479_002 paurāś ca sahitāḥ sarve

04,023.001c gandharvair nihatā rājan sūtaputrāḥ paraḥśatāḥ

04,023.002a yathā vajreṇa vai dīrṇaṃ parvatasya mahac chiraḥ

04,023.002c vinikīrṇaṃ pradṛśyeta tathā sūtā mahītale

04,023.003a sairandhrī ca vimuktāsau punar āyāti te gṛham

04,023.003c sarvaṃ saṃśayitaṃ rājan nagaraṃ te bhaviṣyati

04,023.004a tathārūpā hi sairandhrī gandharvāś ca mahābalāḥ

04,023.004c puṃsām iṣṭaś ca viṣayo maithunāya na saṃśayaḥ

04,023.005a yathā sairandhriveṣeṇa na te rājann idaṃ puram

04,023.005c vināśam eti vai kṣipraṃ tathā nītir vidhīyatām

04,023.005d*0480_001 sarvāṅgasauṣṭhavayutāṃ rūpalāvaṇyaśālinīm

04,023.005d*0480_002 paśyatām animeṣeṇa cakṣuṣā vanitāṃ śubhām

04,023.005d*0480_003 manasaś cakṣuṣaś caiva pratibandho na vidyate

04,023.005d*0480_004 tasmāt tāṃ yaḥ pumān dṛṣṭvā rūpeṇāpratimāṃ bhuvi

04,023.005d*0480_005 gacchet kāmavaśaṃ mūḍhaḥ gandharvaiḥ sa nihanyate

04,023.005d*0480_006 niṣkāsayaināṃ bhavanāt purāc caiva viśeṣataḥ

04,023.005d*0480_007 kāmaḥ praviśya sairandhrīṃ puraṃ nāśayate dhruvam

04,023.006a teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā virāṭo vāhinīpatiḥ

04,023.006c abravīt kriyatām eṣāṃ sūtānāṃ paramakriyā

04,023.007a ekasminn eva te sarve susamiddhe hutāśane

04,023.007c dahyantāṃ kīcakāḥ śīghraṃ ratnair gandhaiś ca sarvaśaḥ

04,023.007d*0481_001 ekasminn eva tān sarve susamiddhe hutāśane

04,023.007d*0481_002 adahan kīcakān sarvān saṃskāraiś caiva sarvaśaḥ

04,023.008a sudeṣṇāṃ cābravīd rājā mahiṣīṃ jātasādhvasaḥ

04,023.008c sairandhrīm āgatāṃ brūyā mamaiva vacanād idam

04,023.009a gaccha sairandhri bhadraṃ te yathākāmaṃ carābale

04,023.009c bibheti rājā suśroṇi gandharvebhyaḥ parābhavāt

04,023.010a na hi tām utsahe vaktuṃ svayaṃ gandharvarakṣitām

04,023.010c striyas tv adoṣās tāṃ vaktum atas tvāṃ prabravīmy aham

04,023.011a atha muktā bhayāt kṛṣṇā sūtaputrān nirasya ca

04,023.011c mokṣitā bhīmasenena jagāma nagaraṃ prati

04,023.012a trāsiteva mṛgī bālā śārdūlena manasvinī

04,023.012c gātrāṇi vāsasī caiva prakṣālya salilena sā

04,023.013a tāṃ dṛṣṭvā puruṣā rājan prādravanta diśo daśa

04,023.013c gandharvāṇāṃ bhayatrastāḥ ke cid dṛṣṭīr nyamīlayan

04,023.013d*0482_001 pradudruvuś cāpy apare tathā janā

04,023.013d*0482_002 hastaiś ca cakṣūṃṣi pidhāya mohitāḥ

04,023.013d*0482_003 mā paśyata smeti ca tāṃ bruvantas

04,023.013d*0482_004 tathā janāś cakruśur ārtarūpāḥ

04,023.013d*0482_005 tām adya yaḥ paśyati rūpaśālinīṃ

04,023.013d*0482_006 śayīta bhagno 'tra yathaiva kīcakāḥ

04,023.013d*0482_007 iti bruvanto bhayavegacetanā

04,023.013d*0482_008 bhayena gandharvagatena mohitāḥ

04,023.014a tato mahānasadvāri bhīmasenam avasthitam

04,023.014c dadarśa rājan pāñcālī yathā mattaṃ mahādvipam

04,023.015a taṃ vismayantī śanakaiḥ saṃjñābhir idam abravīt

04,023.015c gandharvarājāya namo yenāsmi parimocitā

04,023.015d*0483_001 kīcakebhyo vinirdoṣām anāthāṃ vasatīṃ gṛhe

04,023.015d*0483_002 yo māṃ rakṣati saṃtrastāṃ gandharvāya namo 'stu te

04,023.016 bhīmasena uvāca

04,023.016a ye yasyā vicarantīha puruṣā vaśavartinaḥ

04,023.016b*0484_001 teṣāṃ vaśagatā nityaṃ vicara tvaṃ yatheṣṭataḥ

04,023.016c tasyās te vacanaṃ śrutvā anṛṇā vicaranty uta

04,023.017 vaiśaṃpāyana uvāca

04,023.017*0485_001 tayos tad vacanaṃ śrutvā jajñire netare janāḥ

04,023.017*0485_002 tataḥ pāñcālarājasya sutā cāpi jagāma ha

04,023.017a tataḥ sā nartanāgāre dhanaṃjayam apaśyata

04,023.017c rājñaḥ kanyā virāṭasya nartayānaṃ mahābhujam

04,023.018a tatas tā nartanāgārād viniṣkramya sahārjunāḥ

04,023.018c kanyā dadṛśur āyāntīṃ kṛṣṇāṃ kliṣṭām anāgasam

04,023.019 kanyā ūcuḥ

04,023.019a diṣṭyā sairandhri muktāsi diṣṭyāsi punarāgatā

04,023.019c diṣṭyā vinihatāḥ sūtā ye tvāṃ kliśyanty anāgasam

04,023.020 bṛhannaḍovāca

04,023.020a kathaṃ sairandhri muktāsi kathaṃ pāpāś ca te hatāḥ

04,023.020c icchāmi vai tava śrotuṃ sarvam eva yathātatham

04,023.021 sairandhry uvāca

04,023.021a bṛhannaḍe kiṃ nu tava sairandhryā kāryam adya vai

04,023.021c yā tvaṃ vasasi kalyāṇi sadā kanyāpure sukham

04,023.022a na hi duḥkhaṃ samāpnoṣi sairandhrī yad upāśnute

04,023.022b*0486_001 sukhena vartase yeha na tad duḥkham avāpyate

04,023.022c tena māṃ duḥkhitām evaṃ pṛcchase prahasann iva

04,023.023 bṛhannaḍovāca

04,023.023a bṛhannaḍāpi kalyāṇi duḥkham āpnoty anuttamam

04,023.023c tiryagyonigatā bāle na cainām avabudhyase

04,023.023d*0487_001 tvayā sahoṣitā cāsmi tvaṃ ca sarvaiḥ sahoṣitā

04,023.023d*0487_002 kliśyantyāṃ tvayi suśroṇi ko nu duḥkhaṃ na cintayet

04,023.023d*0487_003 na tu kena cid atyantaṃ kasya cid dhṛdayaṃ kva cit

04,023.023d*0487_004 vedituṃ śakyate nūnaṃ tena māṃ nāvabudhyase

04,023.023d*0488_001 tvattaḥ kṛcchrataraṃ vāsaṃ vaseyam aham aṅgane

04,023.023d*0489_001 kasya vai hṛdayaṃ kena vedituṃ pariśakyate

04,023.024 vaiśaṃpāyana uvāca

04,023.024a tataḥ sahaiva kanyābhir draupadī rājaveśma tat

04,023.024c praviveśa sudeṣṇāyāḥ samīpam apalāyinī

04,023.025a tām abravīd rājaputrī virāṭavacanād idam

04,023.025c sairandhri gamyatāṃ śīghraṃ yatra kāmayase gatim

04,023.026a rājā bibheti bhadraṃ te gandharvebhyaḥ parābhavāt

04,023.026c tvaṃ cāpi taruṇī subhru rūpeṇāpratimā bhuvi

04,023.026d*0490_001 puṃsām iṣṭaś ca viṣayo gandharvāś cātikopanāḥ

04,023.026d*0491_001 cittāni ca nṛṇāṃ śubhre raktāni sparśaje sukhe

04,023.026d*0491_002 tasmāt tvatto bhayaṃ mahyaṃ rāṣṭrasya nagarasya ca

04,023.026d*0491_003 gacchādyaiva yatheṣṭaṃ tvaṃ nagarād yatra raṃsyase

04,023.026d*0491_004 tvannimittaṃ śubhe mahyaṃ sarve bandhujanā hatāḥ

04,023.026d*0491_005 nṛśaṃsā khalu te buddhir bhrātṝṇāṃ me kṛto vadhaḥ

04,023.026d*0491_006 tasmād gandharvarājebhyo bhayam adya pravartate

04,023.026d*0491_007 yatheṣṭaṃ gaccha sairandhri iha svasti yathā bhavet

04,023.026d*0491_007 vaiśaṃpāyanaḥ

04,023.026d*0491_008 sudeṣṇāvacanaṃ śrutvā sairandhrī cedam abravīt

04,023.027 sairandhry uvāca

04,023.027a trayodaśāhamātraṃ me rājā kṣamatu bhāmini

04,023.027c kṛtakṛtyā bhaviṣyanti gandharvās te na saṃśayaḥ

04,023.028a tato māṃ te 'paneṣyanti kariṣyanti ca te priyam

04,023.028c dhruvaṃ ca śreyasā rājā yokṣyate saha bāndhavaiḥ

04,023.028d*0492_001 evam uktātha kaikeyī nṛpāyoktvā parāmṛśat

04,023.028d*0492_002 pūrṇakāmā kṛtā kṛṣṇā vāyuputreṇa cāvasat

04,023.028d*0493_001 rājñā kṛtopakārāś ca kṛtajñāś ca sadā śubhe

04,023.028d*0493_002 sādhavaś ca balotsiktāḥ kṛtapratikṛtepsavaḥ

04,023.028d*0493_003 arthinī prabravīmy eṣā yadvā tadveti cintaya

04,023.028d*0493_004 vaiśaṃpāyanaḥ

04,023.028d*0493_004 bharasva tad aharmātraṃ tat te śreyo bhaviṣyati

04,023.028d*0493_005 tasyās tad vacanaṃ śrutvā kaikeyī duḥkhamohitā

04,023.028d*0493_006 uvāca draupadīm ārtā bhrātṛvyasanakarśitā

04,023.028d*0493_007 vasa bhadre yatheṣṭaṃ tvaṃ tvām ahaṃ śaraṇaṃ gatā

04,023.028d*0493_008 trāyasva mama bhartāraṃ putrāṃś caiva viśeṣataḥ

04,024.000*0494_001 iti pāṇḍavanigūḍhavāsasaṃvatsaracaritam abhidhāya pārāśaryaḥ

04,024.000*0494_002 kīcakavadhāntaṃ yatra trayodaśāham ajñā(na)taśeṣavāsanivṛttaye

04,024.000*0494_003 kurupatikāryānusaṃdhānāya dūrānveṣitaphalāvāptaye hi suyodhanādīnāṃ

04,024.000*0494_004 cārapratyācāram abhidhātum āha

04,024.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,024.001*0495_001 kīcake tu hate rājā virāṭaḥ paravīrahā

04,024.001*0495_002 śokam āhārayat tīvraṃ sāmātyaḥ sapurohitaḥ

04,024.001a kīcakasya tu ghātena sānujasya viśāṃ pate

04,024.001c atyāhitaṃ cintayitvā vyasmayanta pṛthagjanāḥ

04,024.002a tasmin pure janapade saṃjalpo 'bhūc ca sarvaśaḥ

04,024.002c śauryād dhi vallabho rājño mahāsattvaś ca kīcakaḥ

04,024.002d*0496_001 sāṃparāye parikruṣṭo balavān durjayo raṇe

04,024.003a āsīt prahartā ca nṛṇāṃ dārāmarśī ca durmatiḥ

04,024.003c sa hataḥ khalu pāpātmā gandharvair duṣṭapūruṣaḥ

04,024.004a ity ajalpan mahārāja parānīkaviśātanam

04,024.004c deśe deśe manuṣyāś ca kīcakaṃ duṣpradharṣaṇam

04,024.005a atha vai dhārtarāṣṭreṇa prayuktā ye bahiścarāḥ

04,024.005c mṛgayitvā bahūn grāmān rāṣṭrāṇi nagarāṇi ca

04,024.006a saṃvidhāya yathādiṣṭaṃ yathādeśapradarśanam

04,024.006c kṛtacintā nyavartanta te ca nāgapuraṃ prati

04,024.006d*0497_001 āgamya hāstinapuraṃ dhārtarāṣṭram ariṃdamam

04,024.007a tatra dṛṣṭvā tu rājānaṃ kauravyaṃ dhṛtarāṣṭrajam

04,024.007b*0498_001 praṇamya śirasā bhūmau vardhayitvā jayāśiṣā

04,024.007b*0498_002 āsīnaṃ sūryasaṃkāśe kāñcane paramāsane

04,024.007b*0498_003 upāsyamānaṃ sacivair marudbhir iva vāsavam

04,024.007c droṇakarṇakṛpaiḥ sārdhaṃ bhīṣmeṇa ca mahātmanā

04,024.007d*0499_001 vidvadbhir gāyakaiḥ sārdhaṃ kavibhiḥ stutipāṭhakaiḥ

04,024.007d*0499_002 anekair api rājanyaiḥ sevitaṃ saparicchadaiḥ

04,024.008a saṃgataṃ bhrātṛbhiś cāpi trigartaiś ca mahārathaiḥ

04,024.008c duryodhanaṃ sabhāmadhye āsīnam idam abruvan

04,024.009a kṛto 'smābhiḥ paro yatnas teṣām anveṣaṇe sadā

04,024.009c pāṇḍavānāṃ manuṣyendra tasmin mahati kānane

04,024.010a nirjane mṛgasaṃkīrṇe nānādrumalatāvṛte

04,024.010c latāpratānabahule nānāgulmasamāvṛte

04,024.011a na ca vidmo gatā yena pārthāḥ syur dṛḍhavikramāḥ

04,024.011c mārgamāṇāḥ padanyāsaṃ teṣu teṣu tathā tathā

04,024.012a girikūṭeṣu tuṅgeṣu nānājanapadeṣu ca

04,024.012c janākīrṇeṣu deśeṣu kharvaṭeṣu pureṣu ca

04,024.013a narendra bahuśo 'nviṣṭā naiva vidmaś ca pāṇḍavān

04,024.013c atyantabhāvaṃ naṣṭās te bhadraṃ tubhyaṃ nararṣabha

04,024.013d*0500_001 girīṇāṃ kūṭakuñjeṣu kandarāntarasānuṣu

04,024.013d*0500_002 nadīprasravaṇeṣv eva hradeṣu ca saraḥsu ca

04,024.013d*0500_003 gahvareṣu ca durgeṣu grāmeṣūpavaneṣu ca

04,024.013d*0500_004 durvijñeyā gatis teṣāṃ mṛgyante 'smābhir eva hi

04,024.013d*0500_005 gajavyālasamīpeṣu siṃhānte śarabhāntare

04,024.014a vartmāny anviṣyamāṇās tu rathānāṃ rathasattama

04,024.014b*0501_001 na hi vidmo gatiṃ teṣāṃ vāsaṃ hi narasattama

04,024.014c kaṃ cit kālaṃ manuṣyendra sūtānām anugā vayam

04,024.015a mṛgayitvā yathānyāyaṃ viditārthāḥ sma tattvataḥ

04,024.015c prāptā dvāravatīṃ sūtā ṛte pārthaiḥ paraṃtapa

04,024.015d*0502_001 santītare janapadā ye pārthān veṣibhir nṛpa

04,024.015d*0502_002 pravicitās te hy asmābhiḥ pṛthivīmaṇḍale 'khile

04,024.016a na tatra pāṇḍavā rājan nāpi kṛṣṇā pativratā

04,024.016b*0503_001 naradeva yathoddiṣṭaṃ naiva vidma ca pāṇḍavān

04,024.016b*0503_002 nirvṛto bhava naṣṭās te svastho bhava paraṃtapa

04,024.016c sarvathā vipranaṣṭās te namas te bharatarṣabha

04,024.017a na hi vidmo gatiṃ teṣāṃ vāsaṃ vāpi mahātmanām

04,024.017c pāṇḍavānāṃ pravṛttiṃ vā vidmaḥ karmāpi vā kṛtam

04,024.017d*0504_001 sarvā ca pṛthivī kṛtsnā saśailavanakānanā

04,024.017d*0504_002 sarāṣṭranagaragrāmā pattanaiś ca samanvitā

04,024.017d*0504_003 anveṣitā ca tatsarvaṃ na ca paśyāma pāṇḍavān

04,024.017e sa naḥ śādhi manuṣyendra ata ūrdhvaṃ viśāṃ pate

04,024.018a anveṣaṇe pāṇḍavānāṃ bhūyaḥ kiṃ karavāmahe

04,024.018c imāṃ ca naḥ priyām īkṣa vācaṃ bhadravatīṃ śubhām

04,024.019a yena trigartā nikṛtā balena mahatā nṛpa

04,024.019c sūtena rājño matsyasya kīcakena mahātmanā

04,024.020a sa hataḥ patitaḥ śete gandharvair niśi bhārata

04,024.020b*0505_001 syālo rājño virāṭasya senāpatir udāradhīḥ

04,024.020b*0505_002 sudeṣṇāyā mahāñ jyeṣṭhaḥ śūro vīro gatavyathaḥ

04,024.020b*0505_003 utsāhavān mahāvīryo nītimān balavān api

04,024.020b*0505_004 yuddhajño ripuvīraghnaḥ siṃhatulyaparākramaḥ

04,024.020b*0505_005 prajārakṣaṇadakṣaś ca śatrugrahaṇaśaktimān

04,024.020b*0505_006 vijitārir mahāyuddhe pracaṇḍo mānatatparaḥ

04,024.020b*0505_007 naranārīmanohlādī dhīro vāgmī raṇapriyaḥ

04,024.020b*0505_008 puṇyadharmārthakāmānāṃ bhājanaṃ manujottamaḥ

04,024.020b*0506_001 sa hato niśi gandharvaiḥ strīnimittaṃ narādhipa

04,024.020b*0507_001 gandharvāṇāṃ ca mahiṣī kā cid asti nitambinī

04,024.020b*0507_002 sairandhrī nāma tāṃ dṛpto duṣṭātmākāmayad balī

04,024.020c adṛśyamānair duṣṭātmā saha bhrātṛbhir acyuta

04,024.020d*0508_001 suhṛdāś cātra nihatā yodhāś ca pravarā hatāḥ

04,024.020d*0509_001 ity evaṃ śrutam asmābhir gandharvair nihato niśi

04,024.020d*0509_002 bāndhavair bahubhiḥ sārdhaṃ kīcako nihato 'bhavat

04,024.020d*0509_003 adya prabhṛti rājendra pāṇḍavānveṣaṇaṃ prati

04,024.020d*0509_004 cārāṃs tān sarvataś cartuṃ preṣayeti matir hi naḥ

04,024.020d*0509_005 nihato niśi gandharvair duṣṭātmā bhrātṛbhiḥ saha

04,024.021a priyam etad upaśrutya śatrūṇāṃ tu parābhavam

04,024.021b*0510_001 etāvac chrutam asmābhir bhadraṃ te 'stu narādhipa

04,024.021c kṛtakṛtyaś ca kauravya vidhatsva yad anantaram

04,025.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,025.001a tato duryodhano rājā śrutvā teṣāṃ vacas tadā

04,025.001c ciram antarmanā bhūtvā pratyuvāca sabhāsadaḥ

04,025.001d*0511_001 jānann api mahārāja saśalyenāntarātmanā

04,025.001d*0511_002 kīcakasya vadhaṃ śrutvā na cākāram adarśayat

04,025.001d*0511_003 kevalaṃ śauryam ālambya gatasattva iva śvasan

04,025.001d*0511_004 bhūyaḥ pratyāgataprāṇo dhṛtarāṣṭrātmajo balī

04,025.001d*0512_001 śrutvā teṣāṃ vacas tāvac cintayām āsa kauravaḥ

04,025.002a suduḥkhā khalu kāryāṇāṃ gatir vijñātum antataḥ

04,025.002c tasmāt sarve udīkṣadhvaṃ kva nu syuḥ pāṇḍavā gatāḥ

04,025.003a alpāvaśiṣṭaṃ kālasya gatabhūyiṣṭham antataḥ

04,025.003c teṣām ajñātacaryāyām asmin varṣe trayodaśe

04,025.004a asya varṣasya śeṣaṃ ced vyatīyur iha pāṇḍavāḥ

04,025.004c nivṛttasamayās te hi satyavrataparāyaṇāḥ

04,025.005a kṣaranta iva nāgendrāḥ sarva āśīviṣopamāḥ

04,025.005c duḥkhā bhaveyuḥ saṃrabdhāḥ kauravān prati te dhruvam

04,025.005d*0513_001 vijñātavyā manuṣyendrās tarkayā supraṇītayā

04,025.005d*0513_002 nipuṇaiś cārapuruṣaiḥ prājñair dakṣaiḥ susaṃvṛtaiḥ

04,025.006a arvāk kālasya vijñātāḥ kṛcchrarūpadharāḥ punaḥ

04,025.006c praviśeyur jitakrodhās tāvad eva punar vanam

04,025.007a tasmāt kṣipraṃ bubhutsadhvaṃ yathā no 'tyantam avyayam

04,025.007c rājyaṃ nirdvandvam avyagraṃ niḥsapatnaṃ ciraṃ bhavet

04,025.008a athābravīt tataḥ karṇaḥ kṣipraṃ gacchantu bhārata

04,025.008a*0515_001 satyadharmārthasaṃyutam

04,025.008a*0515_002 karṇaḥ

04,025.008a*0515_003 ete punar na gacchantu

04,025.008c anye dhūrtatarā dakṣā nibhṛtāḥ sādhukāriṇaḥ

04,025.008d*0514_001 duryodhanenaivam ukte vacane 'tīva duḥkhinā

04,025.009a carantu deśān saṃvītāḥ sphītāñ janapadākulān

04,025.009c tatra goṣṭhīṣv athānyāsu siddhapravrajiteṣu ca

04,025.009d*0516_001 paricāreṣu tīrtheṣu grāmeṣu nagareṣu ca

04,025.010a paricāreṣu tīrtheṣu vividheṣv ākareṣu ca

04,025.010c vijñātavyā manuṣyais tais tarkayā suvinītayā

04,025.011a vividhais tatparaiḥ samyak tajjñair nipuṇasaṃvṛtaiḥ

04,025.011c anveṣṭavyāś ca nipuṇaṃ pāṇḍavāś channavāsinaḥ

04,025.012a nadīkuñjeṣu tīrtheṣu grāmeṣu nagareṣu ca

04,025.012c āśrameṣu ca ramyeṣu parvateṣu guhāsu ca

04,025.013a athāgrajānantarajaḥ pāpabhāvānurāgiṇam

04,025.013c jyeṣṭhaṃ duḥśāsanas tatra bhrātā bhrātaram abravīt

04,025.013d*0517_001 yeṣu naḥ pratyayo rājaṃś cāreṣu manujādhipa

04,025.013d*0518_001 te yāntu dattadeyā vai bhūyas tān parimārgitum

04,025.013d*0519_001 tān ahaṃ preṣayiṣyāmi yatanto dṛḍhabhaktayaḥ

04,025.013d*0520_001 etan mataṃ mahārāja madīyaṃ priyadarśana

04,025.013d*0521_001 apare tatra gacchantu carāḥ pracchannacāriṇaḥ

04,025.014a etac ca karṇo yat prāha sarvam īkṣāmahe tathā

04,025.014b*0522_001 ghrāṇaiḥ paśyanti paśavo vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ

04,025.014b*0522_002 cāraiḥ paśyanti rājānaś cakṣurbhyām itare janāḥ

04,025.014c yathoddiṣṭaṃ carāḥ sarve mṛgayantu tatas tataḥ

04,025.014e ete cānye ca bhūyāṃso deśād deśaṃ yathāvidhi

04,025.015a na tu teṣāṃ gatir vāsaḥ pravṛttiś copalabhyate

04,025.015c atyāhitaṃ vā gūḍhās te pāraṃ vormimato gatāḥ

04,025.015d*0523_001 pratyāhartuṃ ca mūḍhās te pathi nāśam ato gatāḥ

04,025.016a vyālair vāpi mahāraṇye bhakṣitāḥ śūramāninaḥ

04,025.016b*0524_001 dvīpaṃ vā paramaṃ prāptā giridurgaṃ vanāni vā

04,025.016b*0524_002 hīnadarpā nirāśās te bhakṣitā vāpi rākṣasaiḥ

04,025.016c atha vā viṣamaṃ prāpya vinaṣṭāḥ śāśvatīḥ samāḥ

04,025.017a tasmān mānasam avyagraṃ kṛtvā tvaṃ kurunandana

04,025.017c kuru kāryaṃ yathotsāhaṃ manyase yan narādhipa

04,026.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,026.001a athābravīn mahāvīryo droṇas tattvārthadarśivān

04,026.001c na tādṛśā vinaśyanti nāpi yānti parābhavam

04,026.002a śūrāś ca kṛtavidyāś ca buddhimanto jitendriyāḥ

04,026.002c dharmajñāś ca kṛtajñāś ca dharmarājam anuvratāḥ

04,026.003a nītidharmārthatattvajñaṃ pitṛvac ca samāhitam

04,026.003c dharme sthitaṃ satyadhṛtiṃ jyeṣṭhaṃ jyeṣṭhāpacāyinam

04,026.004a anuvratā mahātmānaṃ bhrātaraṃ bhrātaro nṛpa

04,026.004c ajātaśatruṃ hrīmantaṃ taṃ ca bhrātṝn anuvratam

04,026.005a teṣāṃ tathā vidheyānāṃ nibhṛtānāṃ mahātmanām

04,026.005c kimarthaṃ nītimān pārthaḥ śreyo naiṣāṃ kariṣyati

04,026.006a tasmād yatnāt pratīkṣante kālasyodayam āgatam

04,026.006c na hi te nāśam ṛccheyur iti paśyāmy ahaṃ dhiyā

04,026.007a sāṃprataṃ caiva yat kāryaṃ tac ca kṣipram akālikam

04,026.007c kriyatāṃ sādhu saṃcintya vāsaś caiṣāṃ pracintyatām

04,026.007d*0525_001 tathābhivādinaṃ matsyaṃ kauraveyāḥ pṛthak pṛthak

04,026.007d*0525_002 ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve yudhiṣṭhirapurogamāḥ

04,026.007d*0525_003 pratinandāma te vākyaṃ sarva eva viśāṃ pate

04,026.008a yathāvat pāṇḍuputrāṇāṃ sarvārtheṣu dhṛtātmanām

04,026.008b*0526_001 pravṛttir upalabhyeta tathā nītir vidhīyatām

04,026.008b*0526_002 sarvopāyair yatasva tvaṃ yathā paśyasi pāṇḍavān

04,026.008c durjñeyāḥ khalu śūrās te apāpās tapasā vṛtāḥ

04,026.009a śuddhātmā guṇavān pārthaḥ satyavān nītimāñ śuciḥ

04,026.009c tejorāśir asaṃkhyeyo gṛhṇīyād api cakṣuṣī

04,026.010a vijñāya kriyatāṃ tasmād bhūyaś ca mṛgayāmahe

04,026.010c brāhmaṇaiś cārakaiḥ siddhair ye cānye tadvido janāḥ

04,027.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,027.001a tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo bharatānāṃ pitāmahaḥ

04,027.001c śrutavān deśakālajñas tattvajñaḥ sarvadharmavit

04,027.002a ācāryavākyoparame tad vākyam abhisaṃdadhat

04,027.002c hitārthaṃ sa uvācemāṃ bhāratīṃ bhāratān prati

04,027.003a yudhiṣṭhire samāsaktāṃ dharmajñe dharmasaṃśritām

04,027.003b*0527_001 pāṇḍave nityam avyagrāṃ giraṃ bhīṣmaḥ samādade

04,027.003c asatsu durlabhāṃ nityaṃ satāṃ cābhimatāṃ sadā

04,027.003e bhīṣmaḥ samavadat tatra giraṃ sādhubhir arcitām

04,027.004a yathaiṣa brāhmaṇaḥ prāha droṇaḥ sarvārthatattvavit

04,027.004b*0528_001 tad vākyam abhinandāmi na me 'sty atra vicāraṇā

04,027.004b*0529_001 niḥsaṃśayaṃ tathaivaitad bhūyaś caināṃ vibodhata

04,027.004c sarvalakṣaṇasaṃpannā nāśaṃ nārhanti pāṇḍavāḥ

04,027.005a śrutavṛttopasaṃpannāḥ sādhuvratasamanvitāḥ

04,027.005c vṛddhānuśāsane magnāḥ satyavrataparāyaṇāḥ

04,027.006a samayaṃ samayajñās te pālayantaḥ śucivratāḥ

04,027.006c nāvasīditum arhanti udvahantaḥ satāṃ dhuram

04,027.006d*0530_001 kṣatradharmaratā nityaṃ keśavānugatāḥ sadā

04,027.006d*0530_002 pravīrapuruṣās te vai mahātmāno mahābalāḥ

04,027.007a dharmataś caiva guptās te svavīryeṇa ca pāṇḍavāḥ

04,027.007c na nāśam adhigaccheyur iti me dhīyate matiḥ

04,027.008a tatra buddhiṃ praṇeṣyāmi pāṇḍavān prati bhārata

04,027.008c na tu nītiḥ sunītasya śakyate 'nveṣituṃ paraiḥ

04,027.009a yat tu śakyam ihāsmābhis tān vai saṃcintya pāṇḍavān

04,027.009c buddhyā pravaktuṃ na drohāt pravakṣyāmi nibodha tat

04,027.009d*0531_001 na tv iyaṃ mādṛśair nītis tasya vācyā kathaṃ cana

04,027.010a sā tv iyaṃ sādhu vaktavyā na tv anītiḥ kathaṃ cana

04,027.010c vṛddhānuśāsane tāta tiṣṭhataḥ satyaśīlinaḥ

04,027.010d*0532_001 ayuktaṃ tu mayā vaktuṃ tulyā me kurupāṇḍavāḥ

04,027.010d*0532_002 nivāsaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ saṃcintya ca vadāmy aham

04,027.010d*0532_003 bahunā kiṃ pralāpena yato dharmas tato jayaḥ

04,027.011a avaśyaṃ tv iha dhīreṇa satāṃ madhye vivakṣatā

04,027.011c yathāmati vivaktavyaṃ sarvaśo dharmalipsayā

04,027.012a tatra nāhaṃ tathā manye yathāyam itaro janaḥ

04,027.012b*0533_001 nivāsaṃ dharmarājasya varṣe 'smin vai trayodaśe

04,027.012b*0533_002 tatra tāta na teṣāṃ hi rājñāṃ bhāvyam asāṃpratam

04,027.012b*0534_001 nivāsaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ śṛṇuṣva manujādhipa

04,027.012b*0535_001 bhrātṛbhiḥ sahito vīraiḥ kṛṣṇayā ca mahāyaśāḥ

04,027.012b*0535_002 kimarthaṃ sa mahārājo nātmaśreyo bhaviṣyati

04,027.012b*0535_003 pāṇḍavo nikṛtaḥ pūrvaṃ yathāvad viditaṃ tava

04,027.012b*0535_004 kleśitaś ca pure nityaṃ rājyakāmaiś ca sāṃpratam

04,027.012b*0535_005 channaś carati tasmāt sa prakṛtyā nītimān nṛpaḥ

04,027.012b*0535_006 varṣam ekaṃ susaṃchannam uṣya vāsam anuttamam

04,027.012b*0535_007 āyāti codaye kāle kṣipraṃ drakṣyasi pāṇḍavam

04,027.012b*0535_008 sodaraiḥ sahitaṃ vīraṃ draupadyā ca paraṃtapa

04,027.012b*0535_009 saṃvidhatsva mahābāho yathā na syāt sukhodayaḥ

04,027.012b*0535_010 yasmin sa rājā vasatiś channaḥ sattvabhṛtāṃ varaḥ

04,027.012b*0535_011 bhaviṣyanti narās tatra rāgamohavivarjitāḥ

04,027.012b*0535_012 nādhayo hi mahārāja na vyādhiḥ kṣatriyarṣabha

04,027.012c pure janapade vāpi yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.012d*0536_001 dānaśīlo vadānyaś ca nibhṛto hrīniṣedhakaḥ

04,027.012d*0536_002 jano janapade bhāvyo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.012d*0536_003 priyavādī sadā dānto bhavyaḥ satyaparo janaḥ

04,027.012d*0536_004 hṛṣṭaḥ puṣṭaḥ śucir dakṣo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.013a nāsūyako na cāpīrṣur nātivādī na matsarī

04,027.013c bhaviṣyati janas tatra svaṃ svaṃ dharmam anuvrataḥ

04,027.014a brahmaghoṣāś ca bhūyāṃsaḥ pūrṇāhutyas tathaiva ca

04,027.014c kratavaś ca bhaviṣyanti bhūyāṃso bhūridakṣiṇāḥ

04,027.015a sadā ca tatra parjanyaḥ samyag varṣī na saṃśayaḥ

04,027.015c saṃpannasasyā ca mahī nirītīkā bhaviṣyati

04,027.016a rasavanti ca dhānyāni guṇavanti phalāni ca

04,027.016c gandhavanti ca mālyāni śubhaśabdā ca bhāratī

04,027.017a vāyuś ca sukhasaṃsparśo niṣpratīpaṃ ca darśanam

04,027.017b*0537_001 na rogās tatra vidyante vadhabandhā na santi ca

04,027.017b*0537_002 na corā na hi dambhāś ca na ca bādhā bhavanti ca

04,027.017b*0537_003 nāśaktā na ca duṣṭāś ca yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.017c bhayaṃ nābhyāviśet tatra yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.018a gāvaś ca bahulās tatra na kṛśā na ca durduhāḥ

04,027.018c payāṃsi dadhisarpīṃṣi rasavanti hitāni ca

04,027.018d*0538_001 salilāni prasannāni sarve bhāvāś ca śobhanāḥ

04,027.019a guṇavanti ca pānāni bhojyāni rasavanti ca

04,027.019c tatra deśe bhaviṣyanti yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.020a rasāḥ sparśāś ca gandhāś ca śabdāś cāpi guṇānvitāḥ

04,027.020c dṛśyāni ca prasannāni yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.020d*0539_001 dharmāś ca tatra dṛśyante sevitāś ca dvijātibhiḥ

04,027.021a svaiḥ svair guṇaiḥ susaṃyuktās tasmin varṣe trayodaśe

04,027.021c deśe tasmin bhaviṣyanti tāta pāṇḍavasaṃyute

04,027.022a saṃprītimāñ janas tatra saṃtuṣṭaḥ śucir avyayaḥ

04,027.022c devatātithipūjāsu sarvabhūtānurāgavān

04,027.023a iṣṭadāno mahotsāhaḥ śaśvad dharmaparāyaṇaḥ

04,027.023c aśubhadviṭ śubhaprepsur nityayajñaḥ śubhavrataḥ

04,027.023e bhaviṣyati janas tatra yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.023f*0540_001 nityotsavapramudito nityahṛṣṭaḥ śriyā vṛtaḥ

04,027.023f*0540_002 bhaviṣyati nivāso 'yaṃ yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.024a tyaktavākyānṛtas tāta śubhakalyāṇamaṅgalaḥ

04,027.024c śubhārthepsuḥ śubhamatir yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ

04,027.024d*0541_001 sarvabhūtadayāyuktaḥ sadā nirmalamānasaḥ

04,027.024d*0542_001 anirdiśyaḥ sa dharmātmā dvijair api hi bhārata

04,027.024e bhaviṣyati janas tatra nityaṃ ceṣṭapriyavrataḥ

04,027.025a dharmātmā sa tadādṛśyaḥ so 'pi tāta dvijātibhiḥ

04,027.025c kiṃ punaḥ prākṛtaiḥ pārthaḥ śakyo vijñātum antataḥ

04,027.026a yasmin satyaṃ dhṛtir dānaṃ parā śāntir dhruvā kṣamā

04,027.026c hrīḥ śrīḥ kīrtiḥ paraṃ teja ānṛśaṃsyam athārjavam

04,027.027a tasmāt tatra nivāsaṃ tu channaṃ satreṇa dhīmataḥ

04,027.027c gatiṃ vā paramāṃ tasya notsahe vaktum anyathā

04,027.028a evam etat tu saṃcintya yatkṛtaṃ manyase hitam

04,027.028c tat kṣipraṃ kuru kauravya yady evaṃ śraddadhāsi me

04,027.028d*0543_001 kulasya hi kṣamaṃ tāta yad ahaṃ tad bravīmi te

04,028.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,028.001a tataḥ śāradvato vākyam ity uvāca kṛpas tadā

04,028.001c yuktaṃ prāptaṃ ca vṛddhena pāṇḍavān prati bhāṣitam

04,028.002a dharmārthasahitaṃ ślakṣṇaṃ tattvataś ca sahetumat

04,028.002c tatrānurūpaṃ bhīṣmeṇa mamāpy atra giraṃ śṛṇu

04,028.003a teṣāṃ caiva gatis tīrthair vāsaś caiṣāṃ pracintyatām

04,028.003c nītir vidhīyatāṃ cāpi sāṃprataṃ yā hitā bhavet

04,028.004a nāvajñeyo ripus tāta prākṛto 'pi bubhūṣatā

04,028.004c kiṃ punaḥ pāṇḍavās tāta sarvāstrakuśalā raṇe

04,028.005a tasmāt satraṃ praviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu

04,028.005c gūḍhabhāveṣu channeṣu kāle codayam āgate

04,028.006a svarāṣṭrapararāṣṭreṣu jñātavyaṃ balam ātmanaḥ

04,028.006c udaye pāṇḍavānāṃ ca prāpte kāle na saṃśayaḥ

04,028.006d*0544_001 nivāsaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ darśane mṛgayāmahe

04,028.007a nivṛttasamayāḥ pārthā mahātmāno mahābalāḥ

04,028.007c mahotsāhā bhaviṣyanti pāṇḍavā hy atitejasaḥ

04,028.008a tasmād balaṃ ca kośaṃ ca nītiś cāpi vidhīyatām

04,028.008c yathā kālodaye prāpte samyak taiḥ saṃdadhāmahe

04,028.009a tāta manyāmi tat sarvaṃ budhyasva balam ātmanaḥ

04,028.009c niyataṃ sarvamitreṣu balavatsv abaleṣu ca

04,028.010a uccāvacaṃ balaṃ jñātvā madhyasthaṃ cāpi bhārata

04,028.010c prahṛṣṭam aprahṛṣṭaṃ ca saṃdadhāma tathā paraiḥ

04,028.011a sāmnā bhedena dānena daṇḍena balikarmaṇā

04,028.011c nyāyenānamya ca parān balāc cānamya durbalān

04,028.012a sāntvayitvā ca mitrāṇi balaṃ cābhāṣyatāṃ sukham

04,028.012c sakośabalasaṃvṛddhaḥ samyak siddhim avāpsyasi

04,028.013a yotsyase cāpi balibhir aribhiḥ pratyupasthitaiḥ

04,028.013c anyais tvaṃ pāṇḍavair vāpi hīnasvabalavāhanaiḥ

04,028.014a evaṃ sarvaṃ viniścitya vyavasāyaṃ svadharmataḥ

04,028.014c yathākālaṃ manuṣyendra ciraṃ sukham avāpsyasi

04,028.014d@027_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,028.014d@027_0001 tato duryodhano vākyaṃ śrutvā teṣāṃ mahātmanām

04,028.014d@027_0002 muhūrtam iva saṃcintya sacivān idam abravīt

04,028.014d@027_0003 śrutaṃ hy etan mayā pūrvaṃ kathāsu janasaṃsadi

04,028.014d@027_0004 dhīrāṇāṃ śāstraviduṣāṃ prājñānāṃ matiniścaye

04,028.014d@027_0005 kṛtīnāṃ sāraphalgutve jānāmi nayacakṣuṣā

04,028.014d@027_0006 sattve bāhubale dhairye prāṇe śārīrasaṃbhave

04,028.014d@027_0007 sāṃprataṃ mānuṣe loke sadaityanararākṣase

04,028.014d@027_0008 catvāras tu naravyāghrā bale śakropamā bhuvi

04,028.014d@027_0009 uttamāḥ prāṇināṃ teṣāṃ nāsti kaś cid bale samaḥ

04,028.014d@027_0010 samaprāṇabalā nityaṃ saṃpūrṇabalapauruṣāḥ

04,028.014d@027_0011 baladevaś ca bhīmaś ca madrarājaś ca vīryavān

04,028.014d@027_0012 caturthaḥ kīcakas teṣāṃ pañcamaṃ nānuśuśrumaḥ

04,028.014d@027_0013 anyonyānantarabalāḥ parasparajayaiṣiṇaḥ

04,028.014d@027_0014 bāhuyuddham abhīpsanto nityaṃ saṃrabdhamānasāḥ

04,028.014d@027_0015 tenāham avagacchāmi pratyayena vṛkodaram

04,028.014d@027_0016 manasy abhiniviṣṭaṃ me vyaktaṃ jīvanti pāṇḍavāḥ

04,028.014d@027_0017 tatrāhaṃ kīcakaṃ manye bhīmasenena māritam

04,028.014d@027_0018 sairandhrīṃ draupadīṃ manye nātra kāryā vicāraṇā

04,028.014d@027_0019 śaṅke kṛṣṇānimittaṃ tu bhīmasenena kīcakaḥ

04,028.014d@027_0020 gandharvavyapadeśena hato niśi mahābalaḥ

04,028.014d@027_0021 ko hi śakto 'paro bhīmāt kīcakaṃ hantum ojasā

04,028.014d@027_0022 śastraṃ vinā bāhuvīryāt tathā sarvāṅgacūrṇitam

04,028.014d@027_0023 mardituṃ vā tathā śīghraṃ carmamāṃsāsthicūrṇitam

04,028.014d@027_0024 rūpam anyat samāsthāya bhīmasyaitad viceṣṭitam

04,028.014d@027_0025 dhruvaṃ kṛṣṇānimittaṃ tu bhīmasenena sūtajaḥ

04,028.014d@027_0026 gandharvavyapadeśena hato niśi na saṃśayaḥ

04,028.014d@027_0027 pitāmahena ye coktā deśasya ca janasya ca

04,028.014d@027_0028 guṇās te matsyarāṣṭreṣu bahuśo 'pi mayā śrutāḥ

04,028.014d@027_0029 virāṭanagare manye pāṇḍavāś channacāriṇaḥ

04,028.014d@027_0030 nivasanti pure ramye tatra yātrā vidhīyatām

04,028.014d@027_0031 matsyarāṣṭraṃ gamiṣyāmo grahīṣyāmaś ca godhanam

04,028.014d@027_0032 gṛhīte godhane nūnaṃ te 'pi yotsyanti pāṇḍavāḥ

04,028.014d@027_0033 apūrṇe samaye cāpi yadi paśyāma pāṇḍavān

04,028.014d@027_0034 dvādaśānyāni varṣāṇi pravekṣyanti punar vanam

04,028.014d@027_0035 tasmād anyatareṇāpi lābho 'smākaṃ bhaviṣyati

04,028.014d@027_0036 kośavṛddhir ihāsmākaṃ śatrūṇāṃ nidhanaṃ bhavet

04,028.014d@027_0037 kathaṃ suyodhanaṃ gacched yudhiṣṭhirabhṛtaḥ purā

04,028.014d@027_0038 etac cāpi vadaty eṣa mātsyaḥ paribhavān mayi

04,028.014d@027_0039 tasmāt kartavyam etad vai tasmin yātrā vidhīyatām

04,028.014d@027_0040 etat sunītaṃ manye 'haṃ sarveṣāṃ yadi rocate

04,029.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,029.001a atha rājā trigartānāṃ suśarmā rathayūthapaḥ

04,029.001b*0545_001 pūrvam ābhāṣya karṇena tathā duḥśāsanena ca

04,029.001c prāptakālam idaṃ vākyam uvāca tvarito bhṛśam

04,029.002a asakṛn nikṛtaḥ pūrvaṃ matsyaiḥ sālveyakaiḥ saha

04,029.002c sūtena caiva matsyasya kīcakena punaḥ punaḥ

04,029.003a bādhito bandhubhiḥ sārdhaṃ balād balavatā vibho

04,029.003c sa karṇam abhyudīkṣyātha duryodhanam abhāṣata

04,029.004a asakṛn matsyarājñā me rāṣṭraṃ bādhitam ojasā

04,029.004c praṇetā kīcakaś cāsya balavān abhavat purā

04,029.005a krūro 'marṣī sa duṣṭātmā bhuvi prakhyātavikramaḥ

04,029.005c nihatas tatra gandharvaiḥ pāpakarmā nṛśaṃsavān

04,029.006a tasmiṃś ca nihate rājan hīnadarpo nirāśrayaḥ

04,029.006c bhaviṣyati nirutsāho virāṭa iti me matiḥ

04,029.007a tatra yātrā mama matā yadi te rocate 'nagha

04,029.007c kauravāṇāṃ ca sarveṣāṃ karṇasya ca mahātmanaḥ

04,029.008a etat prāptam ahaṃ manye kāryam ātyayikaṃ hitam

04,029.008c rāṣṭraṃ tasyābhiyātv āśu bahudhānyasamākulam

04,029.009a ādadāmo 'sya ratnāni vividhāni vasūni ca

04,029.009c grāmān rāṣṭrāṇi vā tasya hariṣyāmo vibhāgaśaḥ

04,029.010a atha vā gosahasrāṇi bahūni ca śubhāni ca

04,029.010b*0546_001 vidhamitvā hariṣyāmaḥ praviśya ca purād balam

04,029.010c vividhāni hariṣyāmaḥ pratipīḍya puraṃ balāt

04,029.011a kauravaiḥ saha saṃgamya trigartaiś ca viśāṃ pate

04,029.011c gās tasyāpaharāmāśu saha sarvaiḥ susaṃhatāḥ

04,029.012a saṃdhiṃ vā tena kṛtvā tu nibadhnīmo 'sya pauruṣam

04,029.012c hatvā cāsya camūṃ kṛtsnāṃ vaśam anvānayāmahe

04,029.013a taṃ vaśe nyāyataḥ kṛtvā sukhaṃ vatsyāmahe vayam

04,029.013c bhavato balavṛddhiś ca bhaviṣyati na saṃśayaḥ

04,029.014a tac chrutvā vacanaṃ tasya karṇo rājānam abravīt

04,029.014c sūktaṃ suśarmaṇā vākyaṃ prāptakālaṃ hitaṃ ca naḥ

04,029.015a tasmāt kṣipraṃ viniryāmo yojayitvā varūthinīm

04,029.015b*0547_001 yady etat te 'bhirucitaṃ mama caitad dhi rocate

04,029.015c vibhajya cāpy anīkāni yathā vā manyase 'nagha

04,029.016a prajñāvān kuruvṛddho 'yaṃ sarveṣāṃ naḥ pitāmahaḥ

04,029.016c ācāryaś ca tathā droṇaḥ kṛpaḥ śāradvatas tathā

04,029.017a manyante te yathā sarve tathā yātrā vidhīyatām

04,029.017c saṃmantrya cāśu gacchāmaḥ sādhanārthaṃ mahīpateḥ

04,029.018a kiṃ ca naḥ pāṇḍavaiḥ kāryaṃ hīnārthabalapauruṣaiḥ

04,029.018c atyarthaṃ vā pranaṣṭās te prāptā vāpi yamakṣayam

04,029.018d*0548_001 tad bhavāṃś caturaṅgeṇa balena mahatā vṛtaḥ

04,029.019a yāmo rājann anudvignā virāṭaviṣayaṃ vayam

04,029.019c ādāsyāmo hi gās tasya vividhāni vasūni ca

04,029.019d@028_0000 duryodhana uvāca

04,029.019d@028_0001 uktam etad vidheyaṃ vā vākyam uktaṃ tvayānagha

04,029.019d@028_0002 yadaiva cāraiḥ prahitair ihāgamya niveditam

04,029.019d@028_0003 nidhanaṃ sūtaputrasya kīcakasya balīyasaḥ

04,029.019d@028_0004 tadaiva hi mahācintā hṛdi pāṇḍusutān prati

04,029.019d@028_0005 kīcakaṃ balasaṃpannaṃ nānyo hantā vṛkodarāt

04,029.019d@028_0006 nityam eva hi pārthānāṃ virāṭaḥ priyam icchati

04,029.019d@028_0007 tasmiṃs te cāpi viśvastā nivāsāya sthitā dhruvam

04,029.019d@028_0008 pitāmahena yac coktaṃ cihnaṃ pārthābhivedane

04,029.019d@028_0009 tad dhi rājño virāṭasya śrūyate viṣaye kila

04,029.019d@028_0010 tat tatra gatvā karṇāśu virāṭaṃ godhanaṃ vayam

04,029.019d@028_0011 gṛhṇīmas tasya rāṣṭraṃ ca pramathya svabalair yutāḥ

04,029.019d@028_0012 anuyāsyanti te cāsmān virāṭasya hitaiṣiṇaḥ

04,029.019d@028_0013 tatra vetsyāmahe tān vai buddhvā caiṣāṃ yathāgatim

04,029.019d@028_0014 apūrṇasamayān bhūyo vanāya gamayāmahe

04,029.019d@028_0015 hatvāpi caitāṃs tatraiva sukhaṃ bhokṣyāma medinīm

04,029.019d@028_0016 alpāvaśiṣṭaḥ kālo 'yaṃ samayaś ca vibhāti me

04,029.019d@028_0017 udyojayāma sainyāni śvobhūte gamanaṃ prati

04,029.019d@028_0017 karṇa uvāca

04,029.019d@028_0018 yadi tatra sma te pārthā bhaveyū rājasattama

04,029.019d@028_0019 siddhiṃ cobhayakīṃ tat syāt tathāpi khalu yāsyatha

04,029.019d@028_0020 nigrahād yā virāṭasya pāṇḍavānāṃ prabodhanam

04,029.019d@028_0021 dīnās te kośahīnāś ca vanavāsena karśitāḥ

04,029.019d@028_0022 sukhena hantum arhanti atha pravrājanāya vai

04,029.020a tato duryodhano rājā vākyam ādāya tasya tat

04,029.020c vaikartanasya karṇasya kṣipram ājñāpayat svayam

04,029.021a śāsane nityasaṃyuktaṃ duḥśāsanam anantaram

04,029.021c saha vṛddhais tu saṃmantrya kṣipraṃ yojaya vāhinīm

04,029.022a yathoddeśaṃ ca gacchāmaḥ sahitāḥ sarvakauravaiḥ

04,029.022c suśarmā tu yathoddiṣṭaṃ deśaṃ yātu mahārathaḥ

04,029.023a trigartaiḥ sahito rājā samagrabalavāhanaḥ

04,029.023c prāg eva hi susaṃvīto matsyasya viṣayaṃ prati

04,029.024a jaghanyato vayaṃ tatra yāsyāmo divasāntaram

04,029.024c viṣayaṃ matsyarājasya susamṛddhaṃ susaṃhatāḥ

04,029.024d*0549_001 suśarmaṇā gṛhīte tu matsyarājasya godhane

04,029.024d*0549_002 virāṭaḥ sainyam ādāya trigartaiḥ saha yotsyate

04,029.024d*0549_003 aparaṃ divasaṃ gās tu tatra gṛhṇantu kauravāḥ

04,029.024d*0549_004 gavārthe pāṇḍavās tatra yotsyanti kurubhiḥ saha

04,029.025a te yātvā sahasā tatra virāṭanagaraṃ prati

04,029.025c kṣipraṃ gopān samāsādya gṛhṇantu vipulaṃ dhanam

04,029.026a gavāṃ śatasahasrāṇi śrīmanti guṇavanti ca

04,029.026c vayam api nigṛhṇīmo dvidhā kṛtvā varūthinīm

04,029.027*0550_001 asatāṃ saṅgadoṣeṇa sādhavo yānti vikriyām

04,029.027*0550_002 duryodhanaprasaṅgena bhīṣmo gograhaṇe gataḥ

04,029.027*0551_001 saṃnaddhā rathinaḥ sarve sapadātibalotkaṭāḥ

04,029.027*0551_002 prativairaṃ cikīrṣanto goṣu saṃnyapatan pare

04,029.027a sa sma gatvā yathoddiṣṭāṃ diśaṃ vahner mahīpatiḥ

04,029.027c ādatta gāḥ suśarmātha gharmapakṣasya saptamīm

04,029.028a aparaṃ divasaṃ sarve rājan saṃbhūya kauravāḥ

04,029.028c aṣṭamyāṃ tāny agṛhṇanta gokulāni sahasraśaḥ

04,029.028d*0552_001 kauravās tu mahāvīryā matsyānāṃ viṣayāntare

04,030.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,030.001a tatas teṣāṃ mahārāja tatraivāmitatejasām

04,030.001c chadmaliṅgapraviṣṭānāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

04,030.002a vyatītaḥ samayaḥ samyag vasatāṃ vai purottame

04,030.002c kurvatāṃ tasya karmāṇi virāṭasya mahīpateḥ

04,030.002d*0553_001 kīcake tu hate rājā virāṭaḥ paravīrahā

04,030.002d*0553_002 āsāṃ cakre sahāmātyaḥ kuntīputraś ca vīryavān

04,030.003a tatas trayodaśasyānte tasya varṣasya bhārata

04,030.003c suśarmaṇā gṛhītaṃ tu godhanaṃ tarasā bahu

04,030.003d@029_0001 tataḥ śabdo mahān āsīd reṇuś ca divam aspṛśat

04,030.003d@029_0002 śaṅkhadundubhinirghoṣo bherīṇāṃ ca mahāsvanaḥ

04,030.003d@029_0003 gavāśvarathanāgānāṃ narāṇāṃ ca padātinām

04,030.003d@029_0004 evaṃ tais tv abhiniryāya matsyarājasya godhane

04,030.003d@029_0005 trigartair gṛhyamāṇe tu gopālāḥ pratyaṣedhayan

04,030.003d@029_0006 atha trigartā bahavaḥ parigṛhya dhanaṃ bahu

04,030.003d@029_0007 parikṣipya hayaiḥ śīghrai rathavrātaiś ca bhārata

04,030.003d@029_0008 gopālān pratyayudhyanta raṇe kṛtvā jaye dhṛtim

04,030.003d@029_0009 te hanyamānā bahubhiḥ prāsatomarapāṇibhiḥ

04,030.003d@029_0010 gopālā gokule bhaktā vārayām āsur ojasā

04,030.003d@029_0011 paraśvadhaiś ca musalair bhiṇḍipālaiś ca mudgaraiḥ

04,030.003d@029_0012 gopālāḥ karpaṇaiś citrair jaghnur aśvān samantataḥ

04,030.003d@029_0013 te hanyamānāḥ saṃkruddhās trigartā rathayodhinaḥ

04,030.003d@029_0014 visṛjya śaravarṣāṇi gopān vyadrāvayan raṇe

04,030.003d@029_0015 tato yuvānaḥ saṃbhītāḥ śvasanto reṇuguṇṭhitāḥ

04,030.004a tato javena mahatā gopāḥ puram athāvrajat

04,030.004c apaśyan matsyarājaṃ ca rathāt praskandya kuṇḍalī

04,030.004d*0554_001 virāṭanagaraṃ prāpya narā rājānam abruvan

04,030.005a śūraiḥ parivṛtaṃ yodhaiḥ kuṇḍalāṅgadadhāribhiḥ

04,030.005c sadbhiś ca mantribhiḥ sārdhaṃ pāṇḍavaiś ca nararṣabhaiḥ

04,030.006a taṃ sabhāyāṃ mahārājam āsīnaṃ rāṣṭravardhanam

04,030.006c so 'bravīd upasaṃgamya virāṭaṃ praṇatas tadā

04,030.007a asmān yudhi vinirjitya paribhūya sabāndhavān

04,030.007c gavāṃ śatasahasrāṇi trigartāḥ kālayanti te

04,030.007e tān parīpsa manuṣyendra mā neśuḥ paśavas tava

04,030.007f*0555_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,030.007f*0555_001 śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ gopālānām ariṃdamaḥ

04,030.008a tac chrutvā nṛpatiḥ senāṃ matsyānāṃ samayojayat

04,030.008c rathanāgāśvakalilāṃ pattidhvajasamākulām

04,030.008d*0556_001 samādiśya tadā rājā matsyānāṃ paravīrahā

04,030.009a rājāno rājaputrāś ca tanutrāṇy atra bhejire

04,030.009c bhānumanti vicitrāṇi sūpasevyāni bhāgaśaḥ

04,030.009d*0557_001 pṛthak kāñcanasaṃnāhān ratheṣv aśvān ayojayan

04,030.009d*0557_002 utkṛṣya pāśān maurvīṇāṃ vīrāś cāpeṣv ayojayan

04,030.010a savajrāyasagarbhaṃ tu kavacaṃ taptakāñcanam

04,030.010c virāṭasya priyo bhrātā śatānīko 'bhyahārayat

04,030.011a sarvapārasavaṃ varma kalyāṇapaṭalaṃ dṛḍham

04,030.011c śatānīkād avarajo madirāśvo 'bhyahārayat

04,030.012a śatasūryaṃ śatāvartaṃ śatabindu śatākṣimat

04,030.012c abhedyakalpaṃ matsyānāṃ rājā kavacam āharat

04,030.013a utsedhe yasya padmāni śataṃ saugandhikāni ca

04,030.013c suvarṇapṛṣṭhaṃ sūryābhaṃ sūryadatto 'bhyahārayat

04,030.014a dṛḍham āyasagarbhaṃ tu śvetaṃ varma śatākṣimat

04,030.014c virāṭasya suto jyeṣṭho vīraḥ śaṅkho 'bhyahārayat

04,030.015a śataśaś ca tanutrāṇi yathāsvāni mahārathāḥ

04,030.015c yotsyamānābhyanahyanta devarūpāḥ prahāriṇaḥ

04,030.016a sūpaskareṣu śubhreṣu mahatsu ca mahārathāḥ

04,030.016c pṛthak kāñcanasaṃnāhān ratheṣv aśvān ayojayan

04,030.017a sūryacandrapratīkāśo rathe divye hiraṇmayaḥ

04,030.017c mahānubhāvo matsyasya dhvaja ucchiśriye tadā

04,030.018a athānyān vividhākārān dhvajān hemavibhūṣitān

04,030.018b*0558_001 vājino vividhāṃś caiva taptakāñcanabhūṣaṇān

04,030.018c yathāsvaṃ kṣatriyāḥ śūrā ratheṣu samayojayan

04,030.018d*0559_001 ratheṣu yujyamāneṣu kaṅko rājānam abravīt

04,030.018d*0559_002 mayāpy astraṃ caturmārgam avāptam ṛṣisattamāt

04,030.018d*0559_003 daṃśito ratham āsthāya padaṃ niryāmy ahaṃ gavām

04,030.018d*0559_004 ayaṃ ca balavāñ chūro valalo dṛśyate 'nagha

04,030.018d*0559_005 gosaṃkhyam aśvabandhaṃ ca ratheṣu samayojaya

04,030.018d*0559_006 naite na jātu yudhyeyur gavārtham iti me matiḥ

04,030.019a atha matsyo 'bravīd rājā śatānīkaṃ jaghanyajam

04,030.019c kaṅkaballavagopālā dāmagranthiś ca vīryavān

04,030.019d*0560_001 tantipālaś ca gosaṃkhyo ya etat puruṣarṣabhāḥ

04,030.019e yudhyeyur iti me buddhir vartate nātra saṃśayaḥ

04,030.020a eteṣām api dīyantāṃ rathā dhvajapatākinaḥ

04,030.020c kavacāni vicitrāṇi dṛḍhāni ca mṛdūni ca

04,030.020e pratimuñcantu gātreṣu dīyantām āyudhāni ca

04,030.021a vīrāṅgarūpāḥ puruṣā nāgarājakaropamāḥ

04,030.021c neme jātu na yudhyerann iti me dhīyate matiḥ

04,030.022a etac chrutvā tu nṛpater vākyaṃ tvaritamānasaḥ

04,030.022c śatānīkas tu pārthebhyo rathān rājan samādiśat

04,030.022e sahadevāya rājñe ca bhīmāya nakulāya ca

04,030.023a tān prahṛṣṭās tataḥ sūtā rājabhaktipuraskṛtāḥ

04,030.023c nirdiṣṭān naradevena rathāñ śīghram ayojayan

04,030.024a kavacāni vicitrāṇi dṛḍhāni ca mṛdūni ca

04,030.024c virāṭaḥ prādiśad yāni teṣām akliṣṭakarmaṇām

04,030.024d*0561_001 tāni te pratigṛhyāśu samanahyanta pāṇḍavāḥ

04,030.024d*0561_002 vīrāś ca siṃhavikrāntā balavanto manasvinaḥ

04,030.024e tāny āmucya śarīreṣu daṃśitās te paraṃtapāḥ

04,030.024f*0562_001 rathān hayaiḥ susaṃpannān āsthāya ca narottamāḥ

04,030.024f*0562_002 niryuyur muditāḥ pārthāḥ śatrusaṃghāvamardinaḥ

04,030.025a tarasvinaś channarūpāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

04,030.025b*0563_001 rathān hemaparicchinnān āsthāya ca mahārathāḥ

04,030.025b*0564_001 pāṇḍavā niryayur hṛṣṭā daṃśitā rājasattamāḥ

04,030.025c virāṭam anvayuḥ paścāt sahitāḥ kurupuṃgavāḥ

04,030.025e catvāro bhrātaraḥ śūrāḥ pāṇḍavāḥ satyavikramāḥ

04,030.025f*0565_001 dīrghāṇāṃ ca dṛḍhānāṃ ca dhanuṣāṃ te yathābalam

04,030.025f*0565_002 utkṛṣya pāśān maurvīṇāṃ vīrāś cāpeṣv ayojayan

04,030.025f*0565_003 tataḥ suvāsasaḥ sarve te vīrāś candanokṣitāḥ

04,030.025f*0565_004 coditā naradevena kṣipram aśvān acodayan

04,030.025f*0565_005 te hayā hemasaṃchannā bṛhantaḥ sādhuvāhinaḥ

04,030.025f*0565_006 coditāḥ pratyadṛśyanta pakṣiṇām iva paṅktayaḥ

04,030.026a bhīmāś ca mattamātaṅgāḥ prabhinnakaraṭāmukhāḥ

04,030.026c kṣaranta iva jīmūtāḥ sudantāḥ ṣaṣṭihāyanāḥ

04,030.027a svārūḍhā yuddhakuśalaiḥ śikṣitair hastisādibhiḥ

04,030.027c rājānam anvayuḥ paścāc calanta iva parvatāḥ

04,030.028a viśāradānāṃ vaśyānāṃ hṛṣṭānāṃ cānuyāyinām

04,030.028b*0566_001 viṃśatis tu sahasrāṇi narāṇām anuyāyinām

04,030.028c aṣṭau rathasahasrāṇi daśa nāgaśatāni ca

04,030.028e ṣaṣṭiś cāśvasahasrāṇi matsyānām abhiniryayuḥ

04,030.028f*0567_001 pūrṇe śatasahasre dve padātīnāṃ ca bhārata

04,030.028f*0568_001 etad balam aparyantaṃ matsyānām abhiniryayau

04,030.029a tad anīkaṃ virāṭasya śuśubhe bharatarṣabha

04,030.029b*0569_001 vasante bahupuṣpāḍhyaṃ kānanaṃ citritaṃ yathā

04,030.029c saṃprayātaṃ mahārāja ninīṣantaṃ gavāṃ padam

04,030.030a tad balāgryaṃ virāṭasya saṃprasthitam aśobhata

04,030.030c dṛḍhāyudhajanākīrṇaṃ gajāśvarathasaṃkulam

04,031.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,031.001a niryāya nagarāc chūrā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

04,031.001c trigartān aspṛśan matsyāḥ sūrye pariṇate sati

04,031.001d*0569a_001 trigartā aspṛśan mātsyān pūrvam eva mahārathāḥ

04,031.002a te trigartāś ca matsyāś ca saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ

04,031.002c anyonyam abhigarjanto goṣu gṛddhā mahābalāḥ

04,031.003a bhīmāś ca mattamātaṅgās tomarāṅkuśacoditāḥ

04,031.003c grāmaṇīyaiḥ samārūḍhāḥ kuśalair hastisādibhiḥ

04,031.004a teṣāṃ samāgamo ghoras tumulo lomaharṣaṇaḥ

04,031.004b*0570_001 ghnatāṃ parasparaṃ ghoro yamarāṣṭravivardhanaḥ

04,031.004c devāsurasamo rājann āsīt sūrye vilambati

04,031.004d*0571_001 padātirathanāgendrahayārohabalaughavān

04,031.004d*0571_002 anyonyam abhyāpatatāṃ nighnatāṃ cetaretaram

04,031.005a udatiṣṭhad rajo bhaumaṃ na prajñāyata kiṃ cana

04,031.005c pakṣiṇaś cāpatan bhūmau sainyena rajasāvṛtāḥ

04,031.006a iṣubhir vyatisaṃyadbhir ādityo 'ntaradhīyata

04,031.006c khadyotair iva saṃyuktam antarikṣaṃ vyarājata

04,031.006d*0572_001 rukmapuṅkhaiḥ sutīkṣṇāgrair vajrāgnisadṛśaprabhaiḥ

04,031.007a rukmapṛṣṭhāni cāpāni vyatiṣaktāni dhanvinām

04,031.007c patatāṃ lokavīrāṇāṃ savyadakṣiṇam asyatām

04,031.008a rathā rathaiḥ samājagmuḥ pādātaiś ca padātayaḥ

04,031.008c sādibhiḥ sādinaś caiva gajaiś cāpi mahāgajāḥ

04,031.008d*0573_001 rathinaḥ sādinaś cātra saṃprahāram akurvata

04,031.009a asibhiḥ paṭṭiśaiḥ prāsaiḥ śaktibhis tomarair api

04,031.009c saṃrabdhāḥ samare rājan nijaghnur itaretaram

04,031.009d*0574_001 antarikṣe gatir yeṣāṃ dadṛśuś cāpi vadhyatām

04,031.010a nighnantaḥ samare 'nyonyaṃ śūrāḥ parighabāhavaḥ

04,031.010c na śekur abhisaṃrabdhāḥ śūrān kartuṃ parāṅmukhān

04,031.011a kḷptottaroṣṭhaṃ sunasaṃ kḷptakeśam alaṃkṛtam

04,031.011c adṛśyata śiraś chinnaṃ rajodhvastaṃ sakuṇḍalam

04,031.012a adṛśyaṃs tatra gātrāṇi śaraiś chinnāni bhāgaśaḥ

04,031.012c śālaskandhanikāśāni kṣatriyāṇāṃ mahāmṛdhe

04,031.013a nāgabhoganikāśaiś ca bāhubhiś candanokṣitaiḥ

04,031.013c ākīrṇā vasudhā tatra śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ

04,031.013d*0575_001 rathināṃ rathibhiś cātra saṃprahāro 'bhyavartata

04,031.013d*0575_002 sādibhiḥ sādināṃ cātra pādātānāṃ padātibhiḥ

04,031.013d*0576_001 yathā vā vāsasī ślakṣṇe mahārajatarañjite

04,031.013d*0576_002 bibhratī yuvatī śyāmā bhāti tadvad vasuṃdharā

04,031.014a upaśāmyad rajo bhaumaṃ rudhireṇa prasarpatā

04,031.014c kaśmalaṃ prāviśad ghoraṃ nirmaryādam avartata

04,031.014d*0577_001 upākrośaṃs tadānyonyaṃ śarair gāḍhaṃ pravejitāḥ

04,031.014d*0577_002 antarikṣe gatir yeṣāṃ darśanaṃ cāpy arudhyata

04,031.014d*0578_001 upānighnaṃta subhṛśaṃ goṣu govṛṣabhā iva

04,031.014d*0579_001 yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā bhrātṛbhiḥ sahitas tadā

04,031.014d*0579_002 vyūhaṃ kṛtvā virāṭasya anvayudhyata pāṇḍavaḥ

04,031.014d*0579_003 ātmānaṃ śyenavat kṛtvā tuṇḍam āsīd yudhiṣṭhiraḥ

04,031.014d*0579_004 pakṣau yamau ca bhavataḥ puccham āsīd vṛkodaraḥ

04,031.014d*0579_005 sahasraṃ nyahanat tatra kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,031.014d*0579_006 bhīmasenaḥ susaṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,031.014d*0579_007 dvisāhasraṃ rathān vīraḥ paralokaṃ praveśayat

04,031.014d*0579_008 nakulas triśataṃ jaghne sahadevaś catuḥśatam

04,031.015a śatānīkaḥ śataṃ hatvā viśālākṣaś catuḥśatam

04,031.015c praviṣṭau mahatīṃ senāṃ trigartānāṃ mahārathau

04,031.015d*0580_001 tau praviśya mahāsenāṃ balavantau yaśasvinau

04,031.015e ārcchetāṃ bahusaṃrabdhau keśākeśi nakhānakhi

04,031.016a lakṣayitvā trigartānāṃ tau praviṣṭau rathavrajam

04,031.016c jagmatuḥ sūryadattaś ca madirāśvaś ca pṛṣṭhataḥ

04,031.016d*0581_001 śaṅkho virāṭaputras tu maheṣvāso mahābalaḥ

04,031.016d*0581_002 vinighnan samare śatrūn praviveśa mahācamūm

04,031.017a virāṭas tatra saṃgrāme hatvā pañcaśatān rathān

04,031.017c hayānāṃ ca śatāny atra hatvā pañca mahārathān

04,031.018a caran sa vividhān mārgān ratheṣu rathayūthapaḥ

04,031.018c trigartānāṃ suśarmāṇam ārcchad rukmarathaṃ raṇe

04,031.019a tau vyāvaharatāṃ tatra mahātmānau mahābalau

04,031.019c anyonyam abhigarjantau goṣṭhe govṛṣabhāv iva

04,031.019d*0582_001 tato rājā trigartānāṃ suśarmā yuddhadurmadaḥ

04,031.019d*0582_002 matsyaṃ samīyād yattāśvaṃ dvairathena nararṣabhaḥ

04,031.019d*0583_001 trigartānāṃ ca mukhyo 'sau matsyānāṃ ca mahābalaḥ

04,031.019d*0583_002 abhīyatur athānyonyaṃ dvairathena nararṣabha

04,031.019d*0584_001 rājasiṃhau susaṃrabdhau virejatur amarṣaṇau

04,031.019d@030_0001 ayudhyanta raṇe vīrāḥ śūrāḥ parighabāhavaḥ

04,031.019d@030_0002 kabandhāḥ samare hantuṃ mahāyodhāḥ pracakramuḥ

04,031.019d@030_0003 hanyatāṃ hanyatām eva śirāṃsi patitāny api

04,031.019d@030_0004 kabandhān prerayām āsur huṃkāroccāraṇādibhiḥ

04,031.019d@030_0005 virāṭaś ca mahāścaryaṃ dṛṣṭvā kautukam āgatam

04,031.019d@030_0006 harṣaṃ lebhe paraṃ rājā mamāpy evaṃvidhā narāḥ

04,031.019d@030_0007 kabandhena śataṃ yodhāḥ pātitā raṇamūrdhani

04,031.019d@030_0008 tataḥ kabandhaḥ patitaḥ puṣpavarṣaiḥ sahaiva tu

04,031.019d@030_0009 vimānaṃ preritaṃ devair apsarobhiḥ samāvṛtam

04,031.019d@030_0010 samakṣaṃ sarvayodhānāṃ tatrārūḍho divaṃ yayau

04,031.019d@030_0011 na śekur iti saṃkruddhāḥ śūrāḥ kartuṃ parāṅmukhān

04,031.020a tato rathābhyāṃ rathinau vyatiyāya samantataḥ

04,031.020c śarān vyasṛjatāṃ śīghraṃ toyadhārā ghanāv iva

04,031.021a anyonyaṃ cātisaṃrabdhau viceratur amarṣaṇau

04,031.021c kṛtāstrau niśitair bāṇair asiśaktigadābhṛtau

04,031.022a tato rājā suśarmāṇaṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

04,031.022c pañcabhiḥ pañcabhiś cāsya vivyādha caturo hayān

04,031.022d*0585_001 dvābhyāṃ sūtaṃ tu vivyādha ketuṃ ca tribhir āśugaiḥ

04,031.023a tathaiva matsyarājānaṃ suśarmā yuddhadurmadaḥ

04,031.023c pañcāśatā śitair bāṇair vivyādha paramāstravit

04,031.024a tataḥ sainyaṃ samāvṛtya matsyarājasuśarmaṇoḥ

04,031.024c nābhyajānaṃs tadānyonyaṃ pradoṣe rajasāvṛte

04,032.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,032.001a tamasābhiplute loke rajasā caiva bhārata

04,032.001c vyatiṣṭhan vai muhūrtaṃ tu vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

04,032.002a tato 'ndhakāraṃ praṇudann udatiṣṭhata candramāḥ

04,032.002c kurvāṇo vimalāṃ rātriṃ nandayan kṣatriyān yudhi

04,032.003a tataḥ prakāśam āsādya punar yuddham avartata

04,032.003c ghorarūpaṃ tatas te sma nāvekṣanta parasparam

04,032.004a tataḥ suśarmā traigartaḥ saha bhrātrā yavīyasā

04,032.004c abhyadravan matsyarājaṃ rathavrātena sarvaśaḥ

04,032.005a tato rathābhyāṃ praskandya bhrātarau kṣatriyarṣabhau

04,032.005c gadāpāṇī susaṃrabdhau samabhyadravatāṃ hayān

04,032.006a tathaiva teṣāṃ tu balāni tāni; kruddhāny athānyonyam abhidravanti

04,032.006c gadāsikhaḍgaiś ca paraśvadhaiś ca; prāsaiś ca tīkṣṇāgrasupītadhāraiḥ

04,032.007a balaṃ tu matsyasya balena rājā; sarvaṃ trigartādhipatiḥ suśarmā

04,032.007c pramathya jitvā ca prasahya matsyaṃ; virāṭam ojasvinam abhyadhāvat

04,032.007d*0586_001 mattāv iva vṛṣāv etau gajāv iva madoddhatau

04,032.007d*0586_002 siṃhāv iva gajagrāhau śakravṛtrāv ivotthitau

04,032.007d*0586_003 ubhau tulyabalotsāhāv ubhau tulyaparākramau

04,032.007d*0586_004 ubhau tulyāstravikṣepāv ubhau yuddhaviśāradau

04,032.008a tau nihatya pṛthag dhuryāv ubhau ca pārṣṇisārathī

04,032.008b*0587_001 āstāṃ tulyadhanurgrāhau viṣṇukaṃsāv ivoddhatau

04,032.008b*0587_002 suśarmā paravīraghno balavān vīryavān gadī

04,032.008c virathaṃ matsyarājānaṃ jīvagrāham agṛhṇatām

04,032.009a tam unmathya suśarmā tu rudatīṃ vadhukām iva

04,032.009c syandanaṃ svaṃ samāropya prayayau śīghravāhanaḥ

04,032.010a tasmin gṛhīte virathe virāṭe balavattare

04,032.010b*0588_001 balaṃ sarvaṃ vibhagnaṃ tan nirutsāhaṃ nirāśakam

04,032.010c prādravanta bhayān matsyās trigartair arditā bhṛśam

04,032.010d*0589_001 vidikṣu dikṣu sarvāsu palāyanti ca yānti ca

04,032.011a teṣu saṃtrāsyamāneṣu kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,032.011c abhyabhāṣan mahābāhuṃ bhīmasenam ariṃdamam

04,032.012a matsyarājaḥ parāmṛṣṭas trigartena suśarmaṇā

04,032.012c taṃ mokṣaya mahābāho na gacched dviṣatāṃ vaśam

04,032.013a uṣitāḥ smaḥ sukhaṃ sarve sarvakāmaiḥ supūjitāḥ

04,032.013b*0590_001 bhīmasena mahābāho gṛhītaṃ taṃ suśarmaṇā

04,032.013b*0590_002 trāyasva mokṣaya kṣipram asmatprītikaraṃ nṛpam

04,032.013c bhīmasena tvayā kāryā tasya vāsasya niṣkṛtiḥ

04,032.013d*0591_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,032.013d*0591_001 taṃ tathāvādinaṃ tatra bhīmaseno mahābalaḥ

04,032.013d*0591_002 abhyabhāṣata durdharṣo raṇamadhye yudhiṣṭhiram

04,032.014 bhīmasena uvāca

04,032.014a aham enaṃ paritrāsye śāsanāt tava pārthiva

04,032.014c paśya me sumahat karma yudhyataḥ saha śatrubhiḥ

04,032.015a svabāhubalam āśritya tiṣṭha tvaṃ bhrātṛbhiḥ saha

04,032.015c ekāntam āśrito rājan paśya me 'dya parākramam

04,032.016a suskandho 'yaṃ mahāvṛkṣo gadārūpa iva sthitaḥ

04,032.016c enam eva samārujya drāvayiṣyāmi śātravān

04,032.017 vaiśaṃpāyana uvāca

04,032.017a taṃ mattam iva mātaṅgaṃ vīkṣamāṇaṃ vanaspatim

04,032.017c abravīd bhrātaraṃ vīraṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

04,032.018a mā bhīma sāhasaṃ kārṣīs tiṣṭhatv eṣa vanaspatiḥ

04,032.018c mā tvā vṛkṣeṇa karmāṇi kurvāṇam atimānuṣam

04,032.018e janāḥ samavabudhyeran bhīmo 'yam iti bhārata

04,032.018f*0592_001 mā grahīs tvam imaṃ vṛkṣaṃ siṃhanādaṃ ca mā nada

04,032.018f*0592_002 imaṃ vṛkṣaṃ gṛhītvā tvaṃ nemāṃ senām abhidrava

04,032.018f*0592_003 vṛkṣaṃ cet tvaṃ nayer vīra vijñāsyati jano dhruvam

04,032.019a anyad evāyudhaṃ kiṃ cit pratipadyasva mānuṣam

04,032.019c cāpaṃ vā yadi vā śaktiṃ nistriṃśaṃ vā paraśvadham

04,032.020a yad eva mānuṣaṃ bhīma bhaved anyair alakṣitam

04,032.020c tad evāyudham ādāya mokṣayāśu mahīpatim

04,032.021a yamau ca cakrarakṣau te bhavitārau mahābalau

04,032.021c vyūhataḥ samare tāta matsyarājaṃ parīpsataḥ

04,032.021d*0593_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,032.021d*0593_001 bhrātur vacanam ājñāya bhīmo vṛkṣaṃ visṛjya ca

04,032.021d*0593_002 cāpam ādāya saṃprāpto ratham āruhya pāṇḍavaḥ

04,032.021d*0594_001 ity uktvā bhīmasenaṃ taṃ svayam eva yudhiṣṭhiraḥ

04,032.021d*0594_002 anvayāj javanair aśvaiḥ parīpsan mātsyasattamam

04,032.021d@031_0000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,032.021d@031_0001 evam uktas tu vegena bhīmaseno mahābalaḥ

04,032.021d@031_0002 gṛhītvā tu dhanuḥśreṣṭhaṃ javena sumahājavaḥ

04,032.021d@031_0003 vimuñcac charavarṣāṇi satoya iva toyadaḥ

04,032.021d@031_0004 taṃ bhīmo bhīmakarmāṇaṃ suśarmāṇam athādravat

04,032.021d@031_0005 virāṭaṃ samavīkṣyainaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cāvadat

04,032.021d@031_0006 suśarmā cintayām āsa kālāntakayamopamam

04,032.021d@031_0007 tiṣṭha tiṣṭheti bhāṣantaṃ pṛṣṭhato rathapuṃgavaḥ

04,032.021d@031_0008 paśyatāṃ sumahat karma mahad yuddham upasthitam

04,032.021d@031_0009 parāvṛtto dhanur gṛhya suśarmā bhrātṛbhiḥ saha

04,032.021d@031_0010 nimeṣāntaramātreṇa bhīmasenena te rathāḥ

04,032.021d@031_0011 pātitā bhīmasenena virāṭasya samīpataḥ

04,032.021d@031_0012 rathānāṃ ca gajānāṃ ca vājināṃ ca sasādinām

04,032.021d@031_0013 sahasraśatasaṃghātāḥ śūrāṇām ugradhanvinām

04,032.021d@031_0014 pattayo nihatās teṣāṃ gadāṃ gṛhya mahātmanā

04,032.021d@031_0015 tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ yuddhaṃ suśarmā yuddhadurmadaḥ

04,032.021d@031_0016 cintayām āsa manasā kiṃśeṣaṃ hi balasya me

04,032.021d@031_0017 aparo dṛśyate sainye purā magno mahābale

04,032.021d@031_0018 ākarṇapūrṇena tadā dhanuṣā pratyadṛśyata

04,032.021d@031_0019 suśarmā sāyakāṃs tīkṣṇān kṣipate ca punaḥ punaḥ

04,032.022a tataḥ samastās te sarve turagān abhyacodayan

04,032.022c divyam astraṃ vikurvāṇās trigartān pratyamarṣaṇāḥ

04,032.023a tān nivṛttarathān dṛṣṭvā pāṇḍavān sā mahācamūḥ

04,032.023c vairāṭī paramakruddhā yuyudhe paramādbhutam

04,032.023d*0595_001 trigartāḥ samatikramya vyayudhyanta jayaiṣiṇaḥ

04,032.023d*0595_002 tān bhīmasenaḥ saṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,032.024a sahasraṃ nyavadhīt tatra kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,032.024c bhīmaḥ saptaśatān yodhān paralokam adarśayat

04,032.024e nakulaś cāpi saptaiva śatāni prāhiṇoc charaiḥ

04,032.025a śatāni trīṇi śūrāṇāṃ sahadevaḥ pratāpavān

04,032.025c yudhiṣṭhirasamādiṣṭo nijaghne puruṣarṣabhaḥ

04,032.025d*0596_001 tato 'bhyapatad atyugraḥ suśarmāṇam udāyudham

04,032.025e bhittvā tāṃ mahatīṃ senāṃ trigartānāṃ nararṣabha

04,032.025f*0597_001 kṣobhayan sarvasainyāni siṃhaḥ kṣudramṛgān iva

04,032.026a tato yudhiṣṭhiro rājā tvaramāṇo mahārathaḥ

04,032.026c abhidrutya suśarmāṇaṃ śarair abhyatudad bhṛśam

04,032.027a suśarmāpi susaṃkruddhas tvaramāṇo yudhiṣṭhiram

04,032.027c avidhyan navabhir bāṇaiś caturbhiś caturo hayān

04,032.028a tato rājann āśukārī kuntīputro vṛkodaraḥ

04,032.028c samāsādya suśarmāṇam aśvān asya vyapothayat

04,032.029a pṛṣṭhagopau ca tasyātha hatvā paramasāyakaiḥ

04,032.029c athāsya sārathiṃ kruddho rathopasthād apāharat

04,032.030a cakrarakṣaś ca śūraś ca śoṇāśvo nāma viśrutaḥ

04,032.030c sa bhayād dvairathaṃ dṛṣṭvā traigartaṃ prājahat tadā

04,032.031a tato virāṭaḥ praskandya rathād atha suśarmaṇaḥ

04,032.031c gadām asya parāmṛśya tam evājaghnivān balī

04,032.031e sa cacāra gadāpāṇir vṛddho 'pi taruṇo yathā

04,032.031f*0598_001 tayoḥ sa dṛṣṭvā tatkarma matsyapāṇḍavayor mṛdhe

04,032.031f*0598_002 tvaramāṇo rathaṃ tyaktvā padātiḥ prādravad raṇāt

04,032.031f*0599_001 palāyamānaṃ traigartaṃ dṛṣṭvā bhīmo 'bhyabhāṣata

04,032.031f*0599_002 anena vīryeṇa kathaṃ gās tvaṃ prārthayase balāt

04,032.031f*0599_003 rājaputra nivartasva na te yuktaṃ palāyanam

04,032.031f*0599_004 kathaṃ cānucarāṃs tyaktvā śatrumadhye viṣīdasi

04,032.031f*0599_005 ity uktaḥ sa tu pārthena suśarmā rathayūthapaḥ

04,032.031f*0599_006 tiṣṭha tiṣṭheti bhīmaṃ sa sahasābhyadravad balī

04,032.031f*0600_001 pañcabhis tvarito bhīmaṃ jaghāna samare balī

04,032.031f*0600_002 tāṃ * bāṇān triṇīkṛtya jīvitepsus tato raṇāt

04,032.031f*0601_001 prādravat tūrṇam avyagro jīvitepsuḥ suśarmaṇaḥ

04,032.032a bhīmas tu bhīmasaṃkāśo rathāt praskandya kuṇḍalī

04,032.032c trigartarājam ādatta siṃhaḥ kṣudramṛgaṃ yathā

04,032.032d*0602_001 taṃ bhīmaseno dhāvantam abhyadhāvata vīryavān

04,032.032d*0603_001 utplutyāgatya vegena tadrathe vinipatya ca

04,032.032d*0603_002 suśarmaṇaḥ śiro 'gṛhṇāt punar āśvāsya yudhyataḥ

04,032.032d*0604_001 abhidrutya suśarmāṇaṃ keśapakṣe parāmṛśat

04,032.032d*0604_002 samudyamya ca roṣāt taṃ niṣpipeṣa mahītale

04,032.032d*0604_003 padā mūrdhni mahābāhuḥ prāharad vilapiṣyataḥ

04,032.032d*0604_004 tasya jānuṃ dadau bhīmo jaghne cainam aratninā

04,032.032d*0604_005 sa moham agamad rājā prahāravarapīḍitaḥ

04,032.032d*0605_001 taṃ niṣedhayatāṃ bhīmaṃ yamau traigartam āraṇe

04,032.032d*0605_002 tadā bhīmo 'bhisaṃkruddhas tasya darpaṃ nanāśa ha

04,032.032d*0606_001 ūrdhvam utplutya mārjāra ākhor yadvac chiro ruṣā

04,032.033a tasmin gṛhīte virathe trigartānāṃ mahārathe

04,032.033c abhajyata balaṃ sarvaṃ traigartaṃ tadbhayāturam

04,032.034a nivartya gās tataḥ sarvāḥ pāṇḍuputrā mahābalāḥ

04,032.034c avajitya suśarmāṇaṃ dhanaṃ cādāya sarvaśaḥ

04,032.035a svabāhubalasaṃpannā hrīniṣedhā yatavratāḥ

04,032.035b*0607_001 mocayitvā virāṭaṃ taṃ pāṇḍavās te hatadviṣaḥ

04,032.035b@032_0001 virāṭasya mahātmānaḥ parikleśavināśanāḥ

04,032.035b@032_0002 sthitāḥ samakṣaṃ te sarve tv atha bhīmo 'bhyabhāṣata

04,032.035b@032_0003 nāyaṃ pāpasamācāro matto jīvitum arhati

04,032.035b@032_0004 kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ yad rājā satataṃ ghṛṇī

04,032.035b@032_0005 gale gṛhītvā rājānam ānīya vivaśaṃ vaśam

04,032.035b@032_0006 tata enaṃ viceṣṭantaṃ baddhvā pārtho vṛkodaraḥ

04,032.035b@032_0007 ratham āropayām āsa visaṃjñaṃ pāṃsuguṇṭhitam

04,032.035b@032_0008 abhyetya raṇamadhyastham abhyagacchad yudhiṣṭhiram

04,032.035b@032_0009 darśayām āsa bhīmas tu tām avasthāṃ suśarmaṇaḥ

04,032.035b@032_0010 provāca puruṣavyāghro bhīmam āhavaśobhinam

04,032.035b@032_0011 taṃ rājā prāhasad dṛṣṭvā mucyatāṃ vai narādhamaḥ

04,032.035b@032_0012 evam ukto 'bravīd bhīmaḥ suśarmāṇaṃ mahābalam

04,032.035b@032_0013 jīvituṃ cecchase mūḍha hetuṃ te vadataḥ śṛṇu

04,032.035b@032_0014 dāso 'smīti tvayā vācyaṃ saṃsatsu ca sabhāsu ca

04,032.035b@032_0015 evaṃ te jīvitaṃ dadyām eṣa yuddhajito vidhiḥ

04,032.035b@032_0016 tam uvāca tato jyeṣṭho bhrātā sapraṇayaṃ vacaḥ

04,032.035b@032_0017 muñcemam adhamācāraṃ pramāṇaṃ yadi te vayam

04,032.035b@032_0018 dāsabhāvaṃ gato hy eṣa virāṭasya mahīpateḥ

04,032.035b@032_0019 adāso gaccha mukto 'si maivaṃ kārṣīḥ punaḥ kva cit

04,032.035b@032_0020 evam ukte tu savrīḍaḥ suśarmāsīd adhomukhaḥ

04,032.035b@032_0021 sa mukto 'bhyetya rājānam abhivādya pratasthivān

04,032.035b@032_0022 pramucya ca suśarmāṇaṃ pāṇḍavās te hatadviṣaḥ

04,032.035b@032_0023 svabāhubalasaṃpannā hrīniṣevā yatavratāḥ

04,032.035c saṃgrāmaśiraso madhye tāṃ rātriṃ sukhino 'vasan

04,032.035d*0608_001 sa bhīmasenaḥ samare nihatya

04,032.035d*0608_002 śatrūn virāṭasya mahānubhāvaḥ

04,032.035d*0608_003 nanāda hṛṣṭo balavān amarṣī

04,032.035d*0608_004 siṃho yathā kṣudramṛgaṃ nihatya

04,032.036a tato virāṭaḥ kaunteyān atimānuṣavikramān

04,032.036c arcayām āsa vittena mānena ca mahārathān

04,032.036d*0609_001 vacasā caiva sāntvena snehena ca mudānvitaḥ

04,032.037 virāṭa uvāca

04,032.037a yathaiva mama ratnāni yuṣmākaṃ tāni vai tathā

04,032.037c kāryaṃ kuruta taiḥ sarve yathākāmaṃ yathāsukham

04,032.038a dadāny alaṃkṛtāḥ kanyā vasūni vividhāni ca

04,032.038c manasaś cāpy abhipretaṃ yad vaḥ śatrunibarhaṇāḥ

04,032.039a yuṣmākaṃ vikramād adya mukto 'haṃ svastimān iha

04,032.039c tasmād bhavanto matsyānām īśvarāḥ sarva eva hi

04,032.040 vaiśaṃpāyana uvāca

04,032.040a tathābhivādinaṃ matsyaṃ kauraveyāḥ pṛthak pṛthak

04,032.040c ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve yudhiṣṭhirapurogamāḥ

04,032.041a pratinandāma te vākyaṃ sarvaṃ caiva viśāṃ pate

04,032.041c etenaiva pratītāḥ smo yat tvaṃ mukto 'dya śatrubhiḥ

04,032.041d*0610_001 yat tvaṃ mukto 'si śatrubhya etat kāryaṃ hitaṃ hi naḥ

04,032.041d*0610_002 na kiṃ cit kāryam asmākaṃ na dhanaṃ mṛgayāmahe

04,032.042a athābravīt prītamanā matsyarājo yudhiṣṭhiram

04,032.042b*0611_001 nirbharaḥ prītipūrveṇa harṣagadgadayā girā

04,032.042c punar eva mahābāhur virāṭo rājasattamaḥ

04,032.042e ehi tvām abhiṣekṣyāmi matsyarājo 'stu no bhavān

04,032.043a manasaś cāpy abhipretaṃ yat te śatrunibarhaṇa

04,032.043c tat te 'haṃ saṃpradāsyāmi sarvam arhati no bhavān

04,032.044a ratnāni gāḥ suvarṇaṃ ca maṇimuktam athāpi vā

04,032.044c vaiyāghrapadya viprendra sarvathaiva namo 'stu te

04,032.045a tvatkṛte hy adya paśyāmi rājyam ātmānam eva ca

04,032.045b*0612_001 evam uktas tu matsyena tam abhāṣata pāṇḍavaḥ

04,032.045c yataś ca jātaḥ saṃrambhaḥ sa ca śatrur vaśaṃ gataḥ

04,032.045d*0613_001 vinayeneti rājānaṃ vadantaṃ tatra saṃsadi

04,032.045d*0613_002 dharmarājo mahārāja jagāda sadṛśīṃ giram

04,032.046a tato yudhiṣṭhiro matsyaṃ punar evābhyabhāṣata

04,032.046c pratinandāmi te vākyaṃ manojñaṃ matsya bhāṣase

04,032.047a ānṛśaṃsyaparo nityaṃ susukhaḥ satataṃ bhava

04,032.047b@033_0001 punar eva virāṭaś ca rājā kaṅkam abhāṣata

04,032.047b@033_0002 aho śūdrasya karmāṇi valalasya dvijottama

04,032.047b@033_0003 so 'haṃ śūdreṇa saṃgrāme valalenābhirakṣitaḥ

04,032.047b@033_0004 tvatkṛte sarvam evaitad upapannaṃ mamānagha

04,032.047b@033_0005 varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te brūhi kiṃ karavāṇi te

04,032.047b@033_0006 dadāni te mahāprītyā ratnāny uccāvacāny api

04,032.047b@033_0007 śayanāsanayānāni kanyāś ca samalaṃkṛtāḥ

04,032.047b@033_0008 hastyaśvarathasaṃghāś ca rāṣṭrāṇi vividhāni ca

04,032.047b@033_0009 vaiśaṃpāyanaḥ

04,032.047b@033_0009 tathaiva ca mama prītyā pratigṛhṇa mamāntike

04,032.047b@033_0010 taṃ tathā vādinaṃ tatra kauravyaḥ pratyabhāṣata

04,032.047b@033_0011 eṣaiva tu mama prītir yat tvaṃ mukto 'si śatrubhiḥ

04,032.047b@033_0012 pratītaś cet punas tuṣṭaḥ pravekṣyasi tadānagha

04,032.047b@033_0013 dāraiḥ putraiś ca saṃśliṣya sā hi prītir mamātulā

04,032.047b@033_0014 suśarmāṇaṃ tu rājendra sabhṛtyabalavāhanam

04,032.047b@033_0015 visarjaya naraśreṣṭha varam etad ahaṃ vṛṇe

04,032.047b@033_0016 evam uktas tu kaṅkena virāṭo rājasattamaḥ

04,032.047b@033_0017 pratyuvāca tataḥ kaṅkaṃ suśarmā yātu ceṣṭataḥ

04,032.047c gacchantu dūtās tvaritaṃ nagaraṃ tava pārthiva

04,032.047e suhṛdāṃ priyam ākhyātuṃ ghoṣayantu ca te jayam

04,032.048a tatas tadvacanān matsyo dūtān rājā samādiśat

04,032.048c ācakṣadhvaṃ puraṃ gatvā saṃgrāme vijayaṃ mama

04,032.049a kumārāḥ samalaṃkṛtya paryāgacchantu me purāt

04,032.049c vāditrāṇi ca sarvāṇi gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ

04,032.049d*0614_001 etad ājñāṃ tataḥ śrutvā rājñā matsyena noditāḥ

04,032.049d*0614_002 tām ājñāṃ śirasā kṛtvā prasthitā hṛṣṭamānasāḥ

04,032.049d*0615_001 pratyāyāntu ca te sarve nāgarāḥ sarva eva hi

04,032.050a te gatvā kevalāṃ rātrim atha sūryodayaṃ prati

04,032.050b*0616_001 evam uktās tathā dūtā rātrau yātvā tu kevalam

04,032.050b*0616_002 tato 'ntare vai uṣitā dūtāḥ śīghrānuyāyinaḥ

04,032.050b*0616_003 nagaraṃ prāviśaṃs te vai sūrye samyag athodite

04,032.050c virāṭasya purābhyāśe dūtā jayam aghoṣayan

04,032.050d*0617_001 patākocchrayamālāḍhyaṃ puram apratimaṃ yathā

04,033.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,033.001a yāte trigartaṃ matsye tu paśūṃs tān svān parīpsati

04,033.001c duryodhanaḥ sahāmātyo virāṭam upayād atha

04,033.002a bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca kṛpaś ca paramāstravit

04,033.002c drauṇiś ca saubalaś caiva tathā duḥśāsanaḥ prabhuḥ

04,033.003a viviṃśatir vikarṇaś ca citrasenaś ca vīryavān

04,033.003c durmukho duḥsahaś caiva ye caivānye mahārathāḥ

04,033.004a ete matsyān upāgamya virāṭasya mahīpateḥ

04,033.004c ghoṣān vidrāvya tarasā godhanaṃ jahrur ojasā

04,033.005a ṣaṣṭiṃ gavāṃ sahasrāṇi kuravaḥ kālayanti te

04,033.005c mahatā rathavaṃśena parivārya samantataḥ

04,033.006a gopālānāṃ tu ghoṣeṣu hanyatāṃ tair mahārathaiḥ

04,033.006c ārāvaḥ sumahān āsīt saṃprahāre bhayaṃkare

04,033.007a gavādhyakṣas tu saṃtrasto ratham āsthāya satvaraḥ

04,033.007c jagāma nagarāyaiva parikrośaṃs tadārtavat

04,033.008a sa praviśya puraṃ rājño nṛpaveśmābhyayāt tataḥ

04,033.008c avatīrya rathāt tūrṇam ākhyātuṃ praviveśa ha

04,033.009a dṛṣṭvā bhūmiṃjayaṃ nāma putraṃ matsyasya māninam

04,033.009c tasmai tat sarvam ācaṣṭa rāṣṭrasya paśukarṣaṇam

04,033.010a ṣaṣṭiṃ gavāṃ sahasrāṇi kuravaḥ kālayanti te

04,033.010c tad vijetuṃ samuttiṣṭha godhanaṃ rāṣṭravardhanam

04,033.011a rājaputra hitaprepsuḥ kṣipraṃ niryāhi vai svayam

04,033.011c tvāṃ hi matsyo mahīpālaḥ śūnyapālam ihākarot

04,033.012a tvayā pariṣado madhye ślāghate sa narādhipaḥ

04,033.012c putro mamānurūpaś ca śūraś ceti kulodvahaḥ

04,033.013a iṣvastre nipuṇo yodhaḥ sadā vīraś ca me sutaḥ

04,033.013b*0618_001 samarthaḥ samare yoddhuṃ kauravaiḥ saha tādṛśaiḥ

04,033.013c tasya tat satyam evāstu manuṣyendrasya bhāṣitam

04,033.013d*0619_001 jayaś ca niyato yuddhe kauravāś ca dhruvaṃ hatāḥ

04,033.014a āvartaya kurūñ jitvā paśūn paśumatāṃ vara

04,033.014c nirdahaiṣām anīkāni bhīmena śaratejasā

04,033.015a dhanuścyutai rukmapuṅkhaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,033.015c dviṣatāṃ bhindhy anīkāni gajānām iva yūthapaḥ

04,033.016a pāśopadhānāṃ jyātantrīṃ cāpadaṇḍāṃ mahāsvanām

04,033.016c śaravarṇāṃ dhanurvīṇāṃ śatrumadhye pravādaya

04,033.016d*0620_001 niryāhi nagarāc chīghraṃ rājaputra kim āsyate

04,033.017a śvetā rajatasaṃkāśā rathe yujyantu te hayāḥ

04,033.017c dhvajaṃ ca siṃhaṃ sauvarṇam ucchrayantu tavābhibhoḥ

04,033.018a rukmapuṅkhāḥ prasannāgrā muktā hastavatā tvayā

04,033.018c chādayantu śarāḥ sūryaṃ rājñām āyur nirodhinaḥ

04,033.019a raṇe jitvā kurūn sarvān vajrapāṇir ivāsurān

04,033.019c yaśo mahad avāpya tvaṃ praviśedaṃ puraṃ punaḥ

04,033.020a tvaṃ hi rāṣṭrasya paramā gatir matsyapateḥ sutaḥ

04,033.020b*0621_001 yathā hi pāṇḍuputrāṇām arjuno jayatāṃ varaḥ

04,033.020b*0621_002 evam eva gatir nūnaṃ bhavān viṣayavāsinām

04,033.020c gatimanto bhavantv adya sarve viṣayavāsinaḥ

04,033.020d*0622_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,033.020d*0622_001 mahājanasamakṣaṃ tu strīmadhye tu viśeṣataḥ

04,033.020d*0622_002 gavādhyakṣeṇa saṃproktaṃ vākyaṃ tejaḥpravardhanam

04,033.021a strīmadhya uktas tenāsau tad vākyam abhayaṃkaram

04,033.021c antaḥpure ślāghamāna idaṃ vacanam abravīt

04,034.001 uttara uvāca

04,034.001a adyāham anugaccheyaṃ dṛḍhadhanvā gavāṃ padam

04,034.001c yadi me sārathiḥ kaś cid bhaved aśveṣu kovidaḥ

04,034.002a tam eva nādhigacchāmi yo me yantā bhaven naraḥ

04,034.002c paśyadhvaṃ sārathiṃ kṣipraṃ mama yuktaṃ prayāsyataḥ

04,034.003a aṣṭāviṃśatirātraṃ vā māsaṃ vā nūnam antataḥ

04,034.003c yat tad āsīn mahad yuddhaṃ tatra me sārathir hataḥ

04,034.004a sa labheyaṃ yadi tv anyaṃ hayayānavidaṃ naram

04,034.004c tvarāvān adya yātvāhaṃ samucchritamahādhvajam

04,034.005a vigāhya tatparānīkaṃ gajavājirathākulam

04,034.005c śastrapratāpanirvīryān kurūñ jitvānaye paśūn

04,034.006a duryodhanaṃ śāṃtanavaṃ karṇaṃ vaikartanaṃ kṛpam

04,034.006c droṇaṃ ca saha putreṇa maheṣvāsān samāgatān

04,034.007a vitrāsayitvā saṃgrāme dānavān iva vajrabhṛt

04,034.007c anenaiva muhūrtena punaḥ pratyānaye paśūn

04,034.008a śūnyam āsādya kuravaḥ prayānty ādāya godhanam

04,034.008c kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ yad ahaṃ tatra nābhavam

04,034.009a paśyeyur adya me vīryaṃ kuravas te samāgatāḥ

04,034.009c kiṃ nu pārtho 'rjunaḥ sākṣād ayam asmān prabādhate

04,034.010 vaiśaṃpāyana uvāca

04,034.010a tasya tad vacanaṃ strīṣu bhāṣataḥ sma punaḥ punaḥ

04,034.010c nāmarṣayata pāñcālī bībhatsoḥ parikīrtanam

04,034.011a athainam upasaṃgamya strīmadhyāt sā tapasvinī

04,034.011c vrīḍamāneva śanakair idaṃ vacanam abravīt

04,034.011d*0623_001 śrutvā tad arjuno vākyam uttareṇa prabhāṣitam

04,034.011d*0623_002 pāñcālīm arjuno vākyam upāṃśu tad anusmaran

04,034.011d*0623_003 atītasamaye kāle priyāṃ bhāryām abhāṣata

04,034.011d*0623_004 drupadasya sutāṃ rājñaḥ pāñcālīṃ rūpasaṃmatām

04,034.011d*0623_005 satyārjavaguṇopetāṃ bhartuḥ priyahitaiṣiṇīm

04,034.011d*0623_006 uttarāṃ brūhi pāñcāli gatvā kṣipraṃ śucismite

04,034.011d*0623_007 ayaṃ kila purā yuddhe khāṇḍave savyasācinaḥ

04,034.011d*0623_008 sārathiḥ pāṇḍuputrasya pārthasya tu bṛhannalā

04,034.011d*0623_009 vaiśaṃpāyanaḥ

04,034.011d*0623_009 mahāñ jayo bhaved yuddhe sā ced yantā bṛhannalā

04,034.011d*0623_010 sā coditā tadā tena arjunena śucismitā

04,034.011d*0623_011 pāñcālī ca tadāgamya uttarāyā niveśanam

04,034.011d*0623_012 jñātvā tu samayān muktaṃ candraṃ rāhumukhād iva

04,034.011d*0623_013 yudhiṣṭhiraṃ dharmaparaṃ satyārjavapathe sthitam

04,034.011d*0623_014 amarṣayantī tad duḥkhaṃ kṛṣṇā kamalalocanā

04,034.011d*0623_015 uttarām āha vacanaṃ sakhimadhye vilāsinī

04,034.012a yo 'sau bṛhadvāraṇābho yuvā supriyadarśanaḥ

04,034.012b*0624_000 draupadī

04,034.012b*0624_001 yo 'yaṃ yuvā vāraṇayūthapopamo

04,034.012b*0624_002 bṛhannalāsmīti jane 'bhyabhāṣata

04,034.012b*0624_003 purā hi pārthasya sa sārathis tadā

04,034.012b*0624_004 dhanurdharāṇāṃ pravarasya manye

04,034.012c bṛhannaḍeti vikhyātaḥ pārthasyāsīt sa sārathiḥ

04,034.012d@034_0001 etena vai sārathinā tadārjunaḥ

04,034.012d@034_0002 sa devagandharvamahoragāsurān

04,034.012d@034_0003 sarvāṇi bhūtāny ajayat sa vīryavān

04,034.012d@034_0004 atarpayac cāpi hiraṇyaretasam

04,034.012d@034_0005 yad asya saṃsthām api tasya saṃyuge

04,034.012d@034_0006 jānāmi vīryaṃ paravīryamadhyagaḥ

04,034.012d@034_0007 saṃgṛhya raśmīn api vārya vīryavān

04,034.012d@034_0008 ādāya cāpaṃ prayayau rathe sthitaḥ

04,034.012d@034_0009 na sarvabhūtāni na devadānavāḥ

04,034.012d@034_0010 na cāpi sarve kuravaḥ samāgatāḥ

04,034.012d@034_0011 dhanaṃ hareyus tava jātu dhanvino

04,034.012d@034_0012 bṛhannalā tūttarasārathir yadi

04,034.013a dhanuṣy anavaraś cāsīt tasya śiṣyo mahātmanaḥ

04,034.013c dṛṣṭapūrvo mayā vīra carantyā pāṇḍavān prati

04,034.014a yadā tat pāvako dāvam adahat khāṇḍavaṃ mahat

04,034.014c arjunasya tadānena saṃgṛhītā hayottamāḥ

04,034.015a tena sārathinā pārthaḥ sarvabhūtāni sarvaśaḥ

04,034.015c ajayat khāṇḍavaprasthe na hi yantāsti tādṛśaḥ

04,034.015d*0625_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,034.015d*0625_001 tataḥ sairandhrisahitā uttarā bhrātur abravīt

04,034.015d*0625_002 abhyarthayemāṃ sārathye vīra śīghraṃ bṛhannalām

04,034.015d*0625_003 śikṣitaiṣāṃ hi sārathye nartane gītavādite

04,034.015d*0625_004 sairandhry āha mahāprājña stuvantī vai bṛhannalām

04,034.015d*0626_001 śrutvottarottarāvākyaṃ sairandhryā samudīritam

04,034.015d*0626_002 saṃdhārya manasā samyak sairandhrīṃ punar abravīt

04,034.015d*0627_000 uttaraḥ

04,034.015d*0627_001 sairandhri jānāsi mama vrataṃ hi

04,034.015d*0627_002 klībo na eṣa puruṣaḥ svayaṃ hi

04,034.015d*0627_003 nāhaṃ pravakṣyāmi bṛhannalāṃ śubhe

04,034.015d*0627_004 vaktuṃ svayaṃ yaccha hayān mameti

04,034.015d*0628_000 sairandhrī

04,034.015d*0628_001 bhayakāle tu saṃprāpte na vrataṃ nāvrataṃ punaḥ

04,034.015d*0628_002 yathā duḥkhaṃ pratarati kartuṃ yuktaṃ cared budhaḥ

04,034.015d*0628_003 iti dharmavidaḥ prāhus tasmād vācyā bṛhannalā

04,034.016a yeyaṃ kumārī suśroṇī bhaginī te yavīyasī

04,034.016c asyāḥ sa vacanaṃ vīra kariṣyati na saṃśayaḥ

04,034.017a yadi vai sārathiḥ sa syāt kurūn sarvān asaṃśayam

04,034.017c jitvā gāś ca samādāya dhruvam āgamanaṃ bhavet

04,034.018a evam uktaḥ sa sairandhryā bhaginīṃ pratyabhāṣata

04,034.018c gaccha tvam anavadyāṅgi tām ānaya bṛhannaḍām

04,034.019a sā bhrātrā preṣitā śīghram agacchan nartanāgṛham

04,034.019c yatrāste sa mahābāhuś channaḥ satreṇa pāṇḍavaḥ

04,035.000*0629_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,035.000*0629_001 sā prādravat kāñcanamālyadhāriṇī

04,035.000*0629_002 jyeṣṭhena bhrātrā prahitā yaśasvinī

04,035.000*0629_003 sudakṣiṇā vedivilagnamadhyā

04,035.000*0629_004 sā padmapatrābhanibhā śikhaṇḍinī

04,035.000*0629_005 tanvī śubhāṅgī maṇicitramekhalā

04,035.000*0629_006 matsyasya rājño duhitā śriyā vṛtā

04,035.000*0629_007 tan nartanāgāram arālapakṣmā

04,035.000*0629_008 śatahradā megham ivānvapadyata

04,035.000*0629_009 sā hastihastopamasaṃhatorūḥ

04,035.000*0629_010 svaninditā cārudatī sumadhyamā

04,035.000*0629_011 āsādya taṃ vai varamālyadhāriṇī

04,035.000*0629_012 pārthaṃ śubhā nāgavadhūr iva dvipam

04,035.000*0629_013 sā ratnabhūtā manasaḥ priyārcitā

04,035.000*0629_014 sutā virāṭasya yathendralakṣmīḥ

04,035.000*0629_015 sudarśanīyā pramukhe yaśasvinī

04,035.000*0629_016 prītyābravīd arjunam āyatekṣaṇā

04,035.000*0629_017 susaṃhatoruṃ kanakojjvalatvacaṃ

04,035.000*0629_018 pārthaḥ kumārīṃ sa tadābhyabhāṣata

04,035.000*0629_019 kim āgamaḥ kāñcanamālyadhāriṇi

04,035.000*0629_020 mṛgākṣi kiṃ tvaṃ tvariteva bhāmini

04,035.000*0629_021 kiṃ te mukhaṃ sundari na prasannam

04,035.000*0629_022 ācakṣva tattvaṃ mama śīghram aṅgane

04,035.000*0630_001 bhrātur niyogaṃ tu niśamya subhrūḥ

04,035.000*0630_002 śubhānanā hāṭakaratnabhūṣaṇā

04,035.000*0630_003 savajramuktāmaṇihemakuṇḍalā

04,035.000*0630_004 mṛdukramā bhrātṛniyogacoditā

04,035.000*0630_005 pradakṣiṇāvartatanuḥ śikhaṇḍinī

04,035.000*0630_006 padmānanā padmadalāyatākṣī

04,035.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,035.001a sa tāṃ dṛṣṭvā viśālākṣīṃ rājaputrīṃ sakhīṃ sakhā

04,035.001c prahasann abravīd rājan kutrāgamanam ity uta

04,035.002a tam abravīd rājaputrī samupetya nararṣabham

04,035.002c praṇayaṃ bhāvayantī sma sakhīmadhya idaṃ vacaḥ

04,035.002d*0631_001 uvāca tvarayā yuktā cottarā madhurākṣaram

04,035.003a gāvo rāṣṭrasya kurubhiḥ kālyante no bṛhannaḍe

04,035.003c tān vijetuṃ mama bhrātā prayāsyati dhanurdharaḥ

04,035.004a naciraṃ ca hatas tasya saṃgrāme rathasārathiḥ

04,035.004c tena nāsti samaḥ sūto yo 'sya sārathyam ācaret

04,035.005a tasmai prayatamānāya sārathyarthaṃ bṛhannaḍe

04,035.005c ācacakṣe hayajñāne sairandhrī kauśalaṃ tava

04,035.005d*0632_001 arjunasya kilāsīs tvaṃ sārathir dayitaḥ purā

04,035.005d*0632_002 tvayājayat sahāyena pṛthivīṃ pāṇḍavarṣabhaḥ

04,035.006a sā sārathyaṃ mama bhrātuḥ kuru sādhu bṛhannaḍe

04,035.006c purā dūrataraṃ gāvo hriyante kurubhir hi naḥ

04,035.007a athaitad vacanaṃ me 'dya niyuktā na kariṣyasi

04,035.007c praṇayād ucyamānā tvaṃ parityakṣyāmi jīvitam

04,035.008a evam uktas tu suśroṇyā tayā sakhyā paraṃtapaḥ

04,035.008c jagāma rājaputrasya sakāśam amitaujasaḥ

04,035.008d*0633_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,035.008d*0633_001 sā vajravaiḍūryavikārakuṇḍalā

04,035.008d*0633_002 vinidrapadmotpalapatragandhinī

04,035.008d*0633_003 prasannatārādhipasaṃnibhānanā

04,035.008d*0633_004 pārthaṃ kumārī vacanaṃ babhāṣe

04,035.008d*0633_005 haranti vittaṃ kuravaḥ pitur me

04,035.008d*0633_006 śataṃ sahasrāṇi gavāṃ bṛhannale

04,035.008d*0633_007 sā bhrātur aśvān mama saṃyamasva

04,035.008d*0633_008 purā pare dūrataraṃ haranti gāḥ

04,035.008d*0633_009 sairandhrir ākhyāti bṛhannale tvāṃ

04,035.008d*0633_010 suśikṣitāṃ saṃgrahaṇe rathāśvayoḥ

04,035.008d*0633_011 ahaṃ mariṣyāmi na me 'tra saṃśayo

04,035.008d*0633_012 mayā vṛtā tatra na ced gamiṣyasi

04,035.008d*0633_013 tathā niyukto naradevakanyayā

04,035.008d*0633_014 narottamaḥ prītamanā dhanaṃjayaḥ

04,035.008d*0633_015 uvāca pārthaḥ śubhamandayā girā

04,035.008d*0633_016 śubhānanāṃ śukladatīṃ śucismitām

04,035.008d*0633_017 gacchāmi yatrecchasi cāruhāsini

04,035.008d*0633_018 hutāśanaṃ prajvalitaṃ vrajāmi vā

04,035.008d*0633_019 icchāmi te 'haṃ varagātri jīvitaṃ

04,035.008d*0633_020 karomi kiṃ te priyam adya sundari

04,035.008d*0633_021 na matkṛte drakṣyasi tat puraṃ priye

04,035.008d*0633_022 vaivasvataṃ pretapater mahābhayam

04,035.008d*0633_023 sa evam uktvā kuruvīrapuṃgavo

04,035.008d*0633_024 vilāsinīṃ śukladatīṃ śucismitām

04,035.008d*0633_025 bṛhannalārūpavibhūṣitānano

04,035.008d*0633_026 virāṭaputrasya samīpam āvrajat

04,035.008d*0634_001 tam āvrajantaṃ varabhūṣaṇair vṛtaṃ

04,035.008d*0634_002 mahāprabhaṃ vāraṇayūthapopamam

04,035.008d*0634_003 gajendrabāhuṃ kamalāyatekṣaṇaṃ

04,035.008d*0634_004 kavāṭavakṣaḥsthalam unnatāṃsam

04,035.008d*0634_005 tam āgataṃ pārtham amitrakarśanaṃ

04,035.008d*0634_006 mahābalaṃ nāgam iva pramāthinam

04,035.008d*0634_007 vairāṭir āmantrya tato bṛhannalāṃ

04,035.008d*0634_008 gavāṃ ninīṣan padam uttaro 'bravīt

04,035.009a taṃ sā vrajantaṃ tvaritaṃ prabhinnam iva kuñjaram

04,035.009c anvagacchad viśālākṣī śiśur gajavadhūr iva

04,035.010a dūrād eva tu taṃ prekṣya rājaputro 'bhyabhāṣata

04,035.010c tvayā sārathinā pārthaḥ khāṇḍave 'gnim atarpayat

04,035.011a pṛthivīm ajayat kṛtsnāṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

04,035.011c sairandhrī tvāṃ samācaṣṭa sā hi jānāti pāṇḍavān

04,035.012a saṃyaccha māmakān aśvāṃs tathaiva tvaṃ bṛhannaḍe

04,035.012c kurubhir yotsyamānasya godhanāni parīpsataḥ

04,035.013a arjunasya kilāsīs tvaṃ sārathir dayitaḥ purā

04,035.013c tvayājayat sahāyena pṛthivīṃ pāṇḍavarṣabhaḥ

04,035.013d*0635_001 devendrasārathir vīro mātaliḥ khyātavikramaḥ

04,035.013d*0635_002 suhotro jāmadagnyasya viṣṇor yantā ca dārukaḥ

04,035.013d*0635_003 aruṇaḥ sūryayantā ca sumantro daśarathasya ca

04,035.013d*0635_004 sarve sārathayaḥ khyātā na bṛhannalayā samāḥ

04,035.013d*0635_005 ity ukto 'haṃ ca sairandhryā tena tvām āhvayāmi vai

04,035.013d*0635_006 āhūtā tvaṃ mayā sārdhaṃ yoddhuṃ yāhi bṛhannale

04,035.013d*0635_007 dūrād dūrataraṃ gāvo bhavanti kurubhir hṛtāḥ

04,035.014a evam uktā pratyuvāca rājaputraṃ bṛhannaḍā

04,035.014c kā śaktir mama sārathyaṃ kartuṃ saṃgrāmamūrdhani

04,035.015a gītaṃ vā yadi vā nṛttaṃ vāditraṃ vā pṛthagvidham

04,035.015c tat kariṣyāmi bhadraṃ te sārathyaṃ tu kuto mayi

04,035.016 uttara uvāca

04,035.016a bṛhannaḍe gāyano vā nartano vā punar bhava

04,035.016c kṣipraṃ me ratham āsthāya nigṛhṇīṣva hayottamān

04,035.016d*0636_001 tvaṃ nartako vā yadi vāpi gāyakaḥ

04,035.016d*0636_002 kṣipraṃ tanutraṃ paridhatsva bhānumat

04,035.016d*0637_001 abhīkṣṇam āhus tava karma pauruṣaṃ

04,035.016d*0637_002 striyaḥ praśaṃsanti mamādya cāntike

04,035.016d*0637_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,035.016d*0637_003 ity evam uktvā nṛpasūnusattamas

04,035.016d*0637_004 tadā smayitvārjunam abhyanandayat

04,035.016d*0637_005 athottaraḥ pāraśavaṃ śatākṣimat

04,035.016d*0637_006 suvarṇacitraṃ parigṛhya bhānumat

04,035.016d*0637_007 bṛhannalāyai pradadau svayaṃ tadā

04,035.016d*0637_008 virāṭaputraḥ paravīraghātine

04,035.016d*0637_009 tadājñayā mātsyasutasya vīryavān

04,035.016d*0637_010 akartukāmeva samādade tadā

04,035.016d*0637_010 bṛhannalā

04,035.016d*0637_011 yady asti ca raṇe śauryaṃ śaktiḥ syād dviṣatāṃ vadhe

04,035.016d*0637_012 ahaṃ tvām abhigacchāmi yatra tvaṃ yāsi tatra bhoḥ

04,035.017 vaiśaṃpāyana uvāca

04,035.017a sa tatra narmasaṃyuktam akarot pāṇḍavo bahu

04,035.017c uttarāyāḥ pramukhataḥ sarvaṃ jānann ariṃdama

04,035.018a ūrdhvam utkṣipya kavacaṃ śarīre pratyamuñcata

04,035.018c kumāryas tatra taṃ dṛṣṭvā prāhasan pṛthulocanāḥ

04,035.018d*0638_001 tam ādadānaṃ pramadā jahāsire

04,035.018d*0638_002 hy adhomukhaṃ vīravaro 'bhyahārayat

04,035.018d*0638_003 tatas tiraścīnakṛtaṃ sapatnahā

04,035.018d*0638_004 hy adhomukhaṃ kavacam athābhyakarṣayat

04,035.018d*0638_005 samyak prajānann api satyavikramo

04,035.018d*0638_006 hy ajñātavat sarvakurupravīraḥ

04,035.018d*0638_007 ūrdhvaṃ kṣipan vīravaro 'bhyahārayat

04,035.018d*0638_008 punaś ca yatnāt kavacaṃ dhanaṃjayaḥ

04,035.018d*0638_009 evaṃprakārāṇi bahūni kurvati

04,035.018d*0638_010 tasmin kumāryaḥ pramadā jahāsire

04,035.019a sa tu dṛṣṭvā vimuhyantaṃ svayam evottaras tataḥ

04,035.019c kavacena mahārheṇa samanahyad bṛhannaḍām

04,035.019d*0639_001 tathā vikurvantam amitrakarśanaṃ

04,035.019d*0639_002 naivottaraḥ paryabhavad dhanaṃjayam

04,035.019d*0639_003 taṃ rājaputraḥ samanāhayat svayaṃ

04,035.019d*0639_004 jāmbūnadāntena śubhena varmaṇā

04,035.019d*0639_005 kṛśānutaptapratimena bhāsvatā

04,035.019d*0639_006 jājvalyamānena sahasraraśminā

04,035.020a sa bibhrat kavacaṃ cāgryaṃ svayam apy aṃśumatprabham

04,035.020c dhvajaṃ ca siṃham ucchritya sārathye samakalpayat

04,035.020d*0640_001 athāsya śīghraṃ prasamīkṣya yojayad

04,035.020d*0640_002 rathe hayān kāñcanajālasaṃvṛtān

04,035.020d*0640_003 suvarṇajālāntarayoktṛbhūṣaṇān

04,035.020d*0640_004 siṃhaṃ ca sauvarṇam upāśrayad rathe

04,035.021a dhanūṃṣi ca mahārhāṇi bāṇāṃś ca rucirān bahūn

04,035.021b*0641_001 āyudhāni ca vai tatra rathopasthe ca saṃnyasat

04,035.021c ādāya prayayau vīraḥ sa bṛhannaḍasārathiḥ

04,035.022a athottarā ca kanyāś ca sakhyas tām abruvaṃs tadā

04,035.022c bṛhannaḍe ānayethā vāsāṃsi rucirāṇi naḥ

04,035.023a pāñcālikārthaṃ sūkṣmāṇi citrāṇi vividhāni ca

04,035.023c vijitya saṃgrāmagatān bhīṣmadroṇamukhān kurūn

04,035.024a atha tā bruvatīḥ kanyāḥ sahitāḥ pāṇḍunandanaḥ

04,035.024c pratyuvāca hasan pārtho meghadundubhiniḥsvanaḥ

04,035.025a yady uttaro 'yaṃ saṃgrāme vijeṣyati mahārathān

04,035.025c athāhariṣye vāsāṃsi divyāni rucirāṇi ca

04,035.026a evam uktvā tu bībhatsus tataḥ prācodayad dhayān

04,035.026c kurūn abhimukhāñ śūro nānādhvajapatākinaḥ

04,035.026d*0642_001 athottaro varma mahāprabhāvaṃ

04,035.026d*0642_002 suvarṇavaiḍūryapariṣkṛtaṃ dṛḍham

04,035.026d*0642_003 āmucya vīraḥ prayayau rathottamaṃ

04,035.026d*0642_004 dhanaṃjayaṃ sārathinaṃ pragṛhya

04,035.026d*0643_001 tam uttaraṃ vīkṣya rathottame sthitaṃ

04,035.026d*0643_002 bṛhannaḍāyāḥ sahitaṃ mahābhujam

04,035.026d*0643_003 striyaś ca kanyāś ca dvijāś ca suvratāḥ

04,035.026d*0643_004 pradakṣiṇaṃ cakrur athocuraṅganāḥ

04,035.026d*0643_005 yad arjunasyarṣabhatulyagāminaḥ

04,035.026d*0643_006 purābhavat khāṇḍavadāhamaṅgalam

04,035.026d*0643_007 kurūn samāsādya raṇe bṛhannaḍe

04,035.026d*0643_008 sahottareṇāstu tad adya maṅgalam

04,036.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,036.001a sa rājadhānyā niryāya vairāṭiḥ pṛthivīṃjayaḥ

04,036.001c prayāhīty abravīt sūtaṃ yatra te kuravo gatāḥ

04,036.002a samavetān kurūn yāvaj jigīṣūn avajitya vai

04,036.002c gāś caiṣāṃ kṣipram ādāya punar āyāmi svaṃ puram

04,036.003a tatas tāṃś codayām āsa sadaśvān pāṇḍunandanaḥ

04,036.003c te hayā narasiṃhena coditā vātaraṃhasaḥ

04,036.003e ālikhanta ivākāśam ūhuḥ kāñcanamālinaḥ

04,036.004a nātidūram atho yātvā matsyaputradhanaṃjayau

04,036.004c avekṣetām amitraghnau kurūṇāṃ balināṃ balam

04,036.004e śmaśānam abhito gatvā āsasāda kurūn atha

04,036.004f*0644_001 tāṃ śamīm anvavīkṣetāṃ vyūḍhānīkāṃś ca sarvaśaḥ

04,036.005a tad anīkaṃ mahat teṣāṃ vibabhau sāgarasvanam

04,036.005c sarpamāṇam ivākāśe vanaṃ bahulapādapam

04,036.006a dadṛśe pārthivo reṇur janitas tena sarpatā

04,036.006c dṛṣṭipraṇāśo bhūtānāṃ divaspṛṅ narasattama

04,036.007a tad anīkaṃ mahad dṛṣṭvā gajāśvarathasaṃkulam

04,036.007c karṇaduryodhanakṛpair guptaṃ śāṃtanavena ca

04,036.008a droṇena ca saputreṇa maheṣvāsena dhīmatā

04,036.008b*0645_001 teṣāṃ tat sainyam atulaṃ dṛṣṭvā bhayavivardhanam

04,036.008c hṛṣṭaromā bhayodvignaḥ pārthaṃ vairāṭir abravīt

04,036.009a notsahe kurubhir yoddhuṃ romaharṣaṃ hi paśya me

04,036.009c bahupravīram atyugraṃ devair api durāsadam

04,036.009e pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi kurusainyam anantakam

04,036.010a nāśaṃse bhāratīṃ senāṃ praveṣṭuṃ bhīmakārmukām

04,036.010b*0646_001 devair api sahendreṇa na śakyaṃ kiṃ punar naraiḥ

04,036.010c rathanāgāśvakalilāṃ pattidhvajasamākulām

04,036.010e dṛṣṭvaiva hi parān ājāv ātmā pravyathatīva me

04,036.011a yatra droṇaś ca bhīṣmaś ca kṛpaḥ karṇo viviṃśatiḥ

04,036.011c aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha bāhlikaḥ

04,036.012a duryodhanas tathā vīro rājā ca rathināṃ varaḥ

04,036.012c dyutimanto maheṣvāsāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

04,036.012d*0647_001 mattā iva mahānāgā yuktadhvajapatākinaḥ

04,036.012d*0647_002 nītimanto maheṣvāsāḥ sarvāstrakṛtaniścayāḥ

04,036.012d*0647_003 durjayāḥ sarvasainyānāṃ devair api savāsavaiḥ

04,036.012d*0647_004 patākinaś ca mātaṅgāḥ sadhvajāś ca mahārathāḥ

04,036.012d*0647_005 viprakīrṇāḥ kṛtodyogā vājinaś citrabhūṣitāḥ

04,036.012d*0647_006 tāñ jetuṃ samare śūrān durbuddhir aham āgataḥ

04,036.013a dṛṣṭvaiva hi kurūn etān vyūḍhānīkān prahāriṇaḥ

04,036.013c hṛṣitāni ca romāṇi kaśmalaṃ cāgataṃ mama

04,036.014 vaiśaṃpāyana uvāca

04,036.014a aviyāto viyātasya maurkhyād dhūrtasya paśyataḥ

04,036.014b*0648_001 dṛṣṭvā tu mahatīṃ senāṃ kurūṇāṃ dṛḍhadhanvinām

04,036.014c paridevayate mandaḥ sakāśe savyasācinaḥ

04,036.015a trigartān me pitā yātaḥ śūnye saṃpraṇidhāya mām

04,036.015c sarvāṃ senām upādāya na me santīha sainikāḥ

04,036.016a so 'ham eko bahūn bālaḥ kṛtāstrān akṛtaśramaḥ

04,036.016c pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi nivartasva bṛhannaḍe

04,036.016d*0649_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,036.016d*0649_001 taṃ tathāvādinaṃ tatra bībhatsuḥ pratyabhāṣata

04,036.016d*0649_002 saṃprahasya punas taṃ vai sarvalokamahārathaḥ

04,036.017 arjuna uvāca

04,036.017a bhayena dīnarūpo 'si dviṣatāṃ harṣavardhanaḥ

04,036.017c na ca tāvat kṛtaṃ kiṃ cit paraiḥ karma raṇājire

04,036.018a svayam eva ca mām āttha vaha māṃ kauravān prati

04,036.018c so 'haṃ tvāṃ tatra neṣyāmi yatraite bahulā dhvajāḥ

04,036.019a madhyam āmiṣagṛdhrāṇāṃ kurūṇām ātatāyinām

04,036.019c neṣyāmi tvāṃ mahābāho pṛthivyām api yudhyatām

04,036.019d*0650_001 samudram iva gambhīraṃ kurusainyam ariṃdama

04,036.019d*0650_002 strīsakāśe pratijñāya puruṣāṇāṃ hi śṛṇvatām

04,036.019d*0650_003 vikatthamāno niryātvā brūhi kiṃ nātra budhyase

04,036.020a tathā strīṣu pratiśrutya pauruṣaṃ puruṣeṣu ca

04,036.020c katthamāno 'bhiniryāya kimarthaṃ na yuyutsase

04,036.021a na ced vijitya gās tās tvaṃ gṛhān vai pratiyāsyasi

04,036.021c prahasiṣyanti vīra tvāṃ narā nāryaś ca saṃgatāḥ

04,036.022a aham apy atra sairandhryā stutaḥ sārathyakarmaṇi

04,036.022c na hi śakṣyāmy anirjitya gāḥ prayātuṃ puraṃ prati

04,036.023a stotreṇa caiva sairandhryās tava vākyena tena ca

04,036.023c kathaṃ na yudhyeyam ahaṃ kurūn sarvān sthiro bhava

04,036.024 uttara uvāca

04,036.024a kāmaṃ harantu matsyānāṃ bhūyāṃsaṃ kuravo dhanam

04,036.024b*0651_001 agnido garadaś caiva śastrapāṇir dhanāpahaḥ

04,036.024b*0651_002 kṣetradāraharaś caiva ṣaḍete hy ātatāyinaḥ

04,036.024b*0651_003 ātatāyinam āyāntam api vedāṅgapāragam

04,036.024b*0651_004 jighāṃsantaṃ jighāṃsīyān na naro brahmahā bhavet

04,036.024b*0652_001 saṃgrāmeṇa na me kāryaṃ gāvo gacchantu cāpi me

04,036.024b*0652_002 śūnyaṃ me nagaraṃ cāpi pituś caiva bibhemy aham

04,036.024b*0653_001 kṣīraṃ vā dadhi vājyaṃ vā takraṃ vā na pibāmy aham

04,036.024b*0653_002 āranālaṃ hi pāsyāmi na me gobhiḥ prayojanam

04,036.024b*0654_001 nagaraṃ ca pravekṣyāmi paśyatas te bṛhannale

04,036.024b*0655_001 nivartaya rathaṃ tūrṇaṃ hṛdayaṃ me vidīryate

04,036.024b*0656_001 varaṃ kālena jīvakṣabhun na me gobhiḥ prayojanam

04,036.024b*0656_002 yady ahaṃ jīvamānas tu gacchāmi nagaraṃ prati ]

04,036.024c prahasantu ca māṃ nāryo narā vāpi bṛhannaḍe

04,036.024d*0657_001 bhojanaṃ gorasair hīnaṃ kāñjikenāpy ataḥ param

04,036.024d*0657_002 bhokṣye 'haṃ bahubhir vāpi yāsye bālo mṛter bhayāt

04,036.025 vaiśaṃpāyana uvāca

04,036.025a ity uktvā prādravad bhīto rathāt praskandya kuṇḍalī

04,036.025c tyaktvā mānaṃ sa mandātmā visṛjya saśaraṃ dhanuḥ

04,036.026 bṛhannaḍovāca

04,036.026a naiṣa pūrvaiḥ smṛto dharmaḥ kṣatriyasya palāyanam

04,036.026c śreyas te maraṇaṃ yuddhe na bhītasya palāyanam

04,036.027 vaiśaṃpāyana uvāca

04,036.027a evam uktvā tu kaunteyaḥ so 'vaplutya rathottamāt

04,036.027c tam anvadhāvad dhāvantaṃ rājaputraṃ dhanaṃjayaḥ

04,036.027e dīrghāṃ veṇīṃ vidhunvānaḥ sādhu rakte ca vāsasī

04,036.027f*0658_001 vikramantaṃ padanyāsair namayann iva bhūtalam

04,036.028a vidhūya veṇīṃ dhāvantam ajānanto 'rjunaṃ tadā

04,036.028c sainikāḥ prāhasan ke cit tathārūpam avekṣya tam

04,036.029a taṃ śīghram abhidhāvantaṃ saṃprekṣya kuravo 'bruvan

04,036.029b*0659_000 sainikāḥ

04,036.029b*0659_001 ko 'yaṃ dhāvaty asaṃgena pūrvaṃ muktvā rathottamam

04,036.029c ka eṣa veṣapracchanno bhasmaneva hutāśanaḥ

04,036.030a kiṃ cid asya yathā puṃsaḥ kiṃ cid asya yathā striyaḥ

04,036.030b*0660_001 ity evaṃ sainikāḥ prāhur droṇas tān idam abravīt

04,036.030b*0660_002 ācāryaḥ kurupāṇḍūnāṃ matau śukrāṅgiropamaḥ

04,036.030b*0660_003 kiṃ vicāreṇa vaḥ kāryam etenānusṛtena vai

04,036.030b*0660_004 dhāvantam anudhāvaṃś ca nirbhayo bhayaviplutam

04,036.030b*0660_005 veṇīkalāpaṃ nirdhūya pravibhāti nararṣabhaḥ

04,036.030c sārūpyam arjunasyeva klībarūpaṃ bibharti ca

04,036.030d*0661_001 rūpeṇa pārthasadṛśaḥ strīveṣasamalaṃkṛtaḥ

04,036.031a tad evaitac chirogrīvaṃ tau bāhū parighopamau

04,036.031c tadvad evāsya vikrāntaṃ nāyam anyo dhanaṃjayāt

04,036.032a amareṣv iva devendro mānuṣeṣu dhanaṃjayaḥ

04,036.032c ekaḥ ko 'smān upāyāyād anyo loke dhanaṃjayāt

04,036.032d*0662_001 droṇena caivam ukte tu karṇaḥ provāca buddhimān

04,036.033a ekaḥ putro virāṭasya śūnye saṃnihitaḥ pure

04,036.033c sa eṣa kila niryāto bālabhāvān na pauruṣāt

04,036.033d*0663_001 klībaṃ vai sārathiṃ kṛtvā niryāto nagarād bahiḥ

04,036.034a satreṇa nūnaṃ channaṃ hi carantaṃ pārtham arjunam

04,036.034b*0664_001 te hi naḥ pratisaṃyātuṃ saṃgrāme na hi śaknuyuḥ

04,036.034b*0664_002 katham ekataras teṣāṃ samastān yodhayet kurūn

04,036.034c uttaraḥ sārathiṃ kṛtvā niryāto nagarād bahiḥ

04,036.035a sa no manye dhvajān dṛṣṭvā bhīta eṣa palāyati

04,036.035c taṃ nūnam eṣa dhāvantaṃ jighṛkṣati dhanaṃjayaḥ

04,036.035d*0665_001 eko 'smān anuyāty eṣa nānyo loke dhanaṃjayāt

04,036.035d*0665_002 sārathiṃ hy uttaraṃ kṛtvā svayaṃ yoddhum ihecchati

04,036.036a iti sma kuravaḥ sarve vimṛśantaḥ pṛthak pṛthak

04,036.036c na ca vyavasituṃ kiṃ cid uttaraṃ śaknuvanti te

04,036.036d*0666_001 duryodhana uvācedaṃ sainikān rathasattamān

04,036.036d*0666_002 arjuno vāsudevo vā rāmaḥ pradyumna eva vā

04,036.036d*0666_003 te hi naḥ pratisaṃyoddhuṃ saṃgrāme na hi śaknuyuḥ

04,036.036d*0666_004 katham ekataras teṣāṃ samastān yodhayet kurūn

04,036.036d*0666_005 anyo vai klībaveṣeṇa yady āgacched gavāṃ padam

04,036.036d*0666_006 śarais tīkṣṇair arpayitvā pātayiṣyāmi bhūtale

04,036.036e channaṃ tathā taṃ satreṇa pāṇḍavaṃ prekṣya bhārata

04,036.036f*0667_001 arjunaṃ neti cety enaṃ na vyavasyanti te punaḥ

04,036.036f*0667_002 iti sma kuravaḥ sarve mantrayanti mahārathāḥ

04,036.036f*0667_003 dṛḍhavedhī mahāsattvaḥ śakratulyaparākramaḥ

04,036.036f*0667_004 abhyāgacchati ced yoddhuṃ sarvaṃ saṃśayitaṃ balam

04,036.036f*0667_005 na cāpy anyataraṃ tatra vyavasyanti dhanaṃjayāt

04,036.037a uttaraṃ tu pradhāvantam anudrutya dhanaṃjayaḥ

04,036.037c gatvā padaśataṃ tūrṇaṃ keśapakṣe parāmṛśat

04,036.037d*0668_001 mā mā gṛhāṇa bhadraṃ te dāso 'haṃ te bṛhannale

04,036.037d*0668_002 iti vādinam evāśu dhāvantaṃ tarasāgrahīt

04,036.037d*0669_001 virāṭaputraṃ bībhatsur balavān arimardanaḥ

04,036.038a so 'rjunena parāmṛṣṭaḥ paryadevayad ārtavat

04,036.038b*0670_001 mā mā māraya bhadraṃ te muñca mām emi me gṛham

04,036.038b*0670_002 muñca māṃ muñca muñceti tatpādāv agrahīd bruvan

04,036.038b*0670_003 darśayitvā tataḥ sarvān adaśat so 'ṅguliṃ nṛpa

04,036.038b*0670_004 mā bhais tvam iti pārthena prārthitaḥ paryadevayat

04,036.038c bahulaṃ kṛpaṇaṃ caiva virāṭasya sutas tadā

04,036.038d*0671_000 uttara uvāca

04,036.038d*0671_001 śṛṇuyās tvaṃ hi kalyāṇi bṛhannaḍe sumadhyame

04,036.038d*0671_002 nivartaya rathaṃ śīghraṃ jīvan bhadrāṇi paśyati

04,036.038d*0672_001 grāmāś caturdaśa tathā pūrṇāś ca dhanagokulaiḥ

04,036.038d*0672_002 dadāmy etad dhanaṃ tubhyaṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe

04,036.038d*0672_003 aśvānāṃ tu sahasre dve śubhrāṇāṃ hemamālinām

04,036.038d*0672_004 sarvalakṣaṇayuktānāṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe

04,036.038d*0673_000 uttaraḥ

04,036.038d*0673_001 suvarṇamaṇimuktānāṃ yad yad icchasi dadmi te

04,036.038d*0673_002 hastino 'śvān rathān gāvaḥ striyaś ca samalaṃkṛtāḥ

04,036.039a śātakumbhasya śuddhasya śataṃ niṣkān dadāmi te

04,036.039a*0674_001 **** **** śreṣṭhasya rajatasya ca

04,036.039a*0674_002 dadāmi śataniṣkaṃ te muñca māṃ tvaṃ bṛhannale

04,036.039c maṇīn aṣṭau ca vaiḍūryān hemabaddhān mahāprabhān

04,036.040a hemadaṇḍapraticchannaṃ rathaṃ yuktaṃ ca suvrajaiḥ

04,036.040c mattāṃś ca daśa mātaṅgān muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe

04,036.040d*0675_001 ṣaṣṭiṃ svalaṃkṛtāḥ kanyā grāmam ekaṃ dadāmi te

04,036.040d*0675_002 muñca māṃ tvaṃ bhṛśaṃ dīnaṃ vihvalaṃ bhayakampitam

04,036.040d*0675_003 gamiṣyāmi puraṃ ṣaṇḍha draṣṭuṃ mātaram arditām

04,036.040d*0676_001 mātsyasya putro bālo 'haṃ tena cāsmi sukhoṣitaḥ

04,036.040d*0676_002 mātṛpārśvaśayāno 'ham aspṛṣṭātapavāyumān

04,036.040d*0676_003 adṛṣṭabalayuddho 'haṃ kutas te kuravaḥ kutaḥ

04,036.040d*0676_004 mātṛpārśvaṃ gamiṣyāmi muñca māṃ tvaṃ bṛhannale

04,036.040d*0676_005 pralayārṇavasaṃkāśaṃ dṛśyate kauravaṃ balam

04,036.040d*0676_006 strīṇāṃ madhye 'ham ajñānād vīryaśauryāṅkitāṃ giram

04,036.040d*0676_007 uktavān madagarveṇa ko jetuṃ śaknuyāt kurūn

04,036.040d*0676_008 amuktvā vā yadi nayer mariṣyāmi tavāgrataḥ

04,036.040d@035_0001 pragṛhyaitad dhanaṃ sarvaṃ muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe

04,036.040d@035_0002 āranālena jīviṣye na me gobhiḥ prayojanam

04,036.040d@035_0003 arjuna uvāca

04,036.040d@035_0003 jīvan prāpsyāmi gā hy anyā nivartasva bṛhannaḍe

04,036.040d@035_0004 yaśo hi kalpāntaśataikasākṣi

04,036.040d@035_0005 na jīvitaṃ kuñjarakarṇalolam

04,036.040d@035_0006 kṣitipālasūno bhava raṅgamadhye

04,036.040d@035_0007 uttara uvāca

04,036.040d@035_0007 lajjāmahe saṃgararaṅgabhaṅgāt

04,036.040d@035_0008 yā kīrtir utsarpati dehanāśe

04,036.040d@035_0009 dhig duḥkhadāṃ mūlavināśinīṃ tām

04,036.040d@035_0010 vikrīya dehaṃ draviṇena ko nu

04,036.040d@035_0011 yātrākṛtaṃ devakule karoti

04,036.041 vaiśaṃpāyana uvāca

04,036.041a evamādīni vākyāni vilapantam acetasam

04,036.041c prahasya puruṣavyāghro rathasyāntikam ānayat

04,036.042a athainam abravīt pārtho bhayārtaṃ naṣṭacetasam

04,036.042b*0677_000 arjunaḥ

04,036.042b*0677_001 ahaṃ yotsyāmi kauravyair hayān saṃyaccha cottara

04,036.042b*0677_002 ādadānaḥ kimarthaṃ tvaṃ palāyanaparobhavaḥ

04,036.042b*0677_003 yudhyasva kauravaiḥ sārdhaṃ vijayas te bhaviṣyati

04,036.042b*0677_004 yasya yantāsmy ahaṃ yuddhe saṃyacchāmi hayottamān

04,036.042b*0677_005 rājño vā rājaputrasya tasya nityaṃ jayo dhruvaḥ

04,036.042b*0677_006 sarvathottara yudhyasva yantrā sākaṃ mayā kurūn

04,036.042b*0677_007 jitvā mahīṃ yaśaḥ prāpya bhokṣyase sakalām imām

04,036.042b*0677_008 hato 'pi prāpsyase svargaṃ na śreyas te palāyanam

04,036.042b*0677_009 adya sarvān kurūñ jitvā yathā jayam avāpsyasi

04,036.042b*0677_010 tathāhaṃ prayatiṣye 'tra sahāyo 'tra mato hy aham

04,036.042b*0678_001 saṃyacchāmi hayān yasya na sa bhītaḥ palāyati

04,036.042c yadi notsahase yoddhuṃ śatrubhiḥ śatrukarśana

04,036.042e ehi me tvaṃ hayān yaccha yudhyamānasya śatrubhiḥ

04,036.043a prayāhy etad rathānīkaṃ madbāhubalarakṣitaḥ

04,036.043c apradhṛṣyatamaṃ ghoraṃ guptaṃ vīrair mahārathaiḥ

04,036.044a mā bhais tvaṃ rājaputrāgrya kṣatriyo 'si paraṃtapa

04,036.044b*0679_001 kathaṃ puruṣaśārdūla śatrumadhye viṣīdasi

04,036.044c ahaṃ vai kurubhir yotsyāmy avajeṣyāmi te paśūn

04,036.045a praviśyaitad rathānīkam apradhṛṣyaṃ durāsadam

04,036.045c yantā bhūs tvaṃ naraśreṣṭha yotsye 'haṃ kurubhiḥ saha

04,036.045d*0680_001 śūrān samaracaṇḍāṃś ca nayiṣye yamasādanam

04,036.046a evaṃ bruvāṇo bībhatsur vairāṭim aparājitaḥ

04,036.046c samāśvāsya muhūrtaṃ tam uttaraṃ bharatarṣabha

04,036.047a tata enaṃ viceṣṭantam akāmaṃ bhayapīḍitam

04,036.047c ratham āropayām āsa pārthaḥ praharatāṃ varaḥ

04,036.047d*0681_001 kurūn abhimukhaṃ pārthaḥ prayayau śīghravāhanaḥ

04,036.047d*0681_002 yathendro dānavān hantuṃ prayāti ca samātaliḥ

04,036.047d*0682_001 tam āropya rathopasthe vilapantaṃ dhanaṃjayaḥ

04,036.047d*0682_002 gāṇḍīvaṃ dhanur ādātum upāyāt tāṃ śamīṃ prati

04,036.047d*0682_003 uttaraṃ sa samāśvāsya kṛtvā yantāram arjunaḥ

04,037.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,037.001a taṃ dṛṣṭvā klībaveṣeṇa rathasthaṃ narapuṃgavam

04,037.001c śamīm abhimukhaṃ yāntaṃ ratham āropya cottaram

04,037.002a bhīṣmadroṇamukhās tatra kurūṇāṃ rathasattamāḥ

04,037.002c vitrastamanasaḥ sarve dhanaṃjayakṛtād bhayāt

04,037.003a tān avekṣya hatotsāhān utpātān api cādbhutān

04,037.003c guruḥ śastrabhṛtāṃ śreṣṭho bhāradvājo 'bhyabhāṣata

04,037.004a calāś ca vātāḥ saṃvānti rūkṣāḥ paruṣaniḥsvanāḥ

04,037.004c bhasmavarṇaprakāśena tamasā saṃvṛtaṃ nabhaḥ

04,037.005a rūkṣavarṇāś ca jaladā dṛśyante 'dbhutadarśanāḥ

04,037.005c niḥsaranti ca kośebhyaḥ śastrāṇi vividhāni ca

04,037.006a śivāś ca vinadanty etā dīptāyāṃ diśi dāruṇāḥ

04,037.006c hayāś cāśrūṇi muñcanti dhvajāḥ kampanty akampitāḥ

04,037.007a yādṛśāny atra rūpāṇi saṃdṛśyante bahūny api

04,037.007c yattā bhavantas tiṣṭhantu syād yuddhaṃ samupasthitam

04,037.008a rakṣadhvam api cātmānaṃ vyūhadhvaṃ vāhinīm api

04,037.008c vaiśasaṃ ca pratīkṣadhvaṃ rakṣadhvaṃ cāpi godhanam

04,037.008d*0683_001 etāvad uktvā vacanaṃ bhīṣmam ālokya cābravīt

04,037.008d*0683_002 nadīja laṅkeśavanāriketur

04,037.008d*0683_003 nagāhvayo nāma nagārisūnuḥ

04,037.008d*0683_004 gatyā sureśaḥ kva cid aṅganeva

04,037.008d*0683_005 gurur babhāṣe vacanaṃ tad eva

04,037.008d*0683_006 ity uktvā saṃjñayā droṇas tūṣṇīm āsīd viśāṃ pate

04,037.008d*0683_007 bhāradvājavacaḥ śrutvā gāṅgeyaḥ saṃjñayābravīt

04,037.008d*0683_008 atītaṃ cakram asmākaṃ viṣayāntaram āgatāḥ

04,037.008d*0683_009 atītaḥ samayaś cokto hy asmābhir yaḥ sabhātale

04,037.008d*0683_010 na bhayaṃ śatrutaḥ kāryaṃ śaṅkāṃ tyaja nararṣabha

04,037.008d*0683_011 duryodhanam athālokya saṃjñayā droṇa abravīt

04,037.008d*0684_001 devavratenaivam ukte vacane hitakāriṇā

04,037.009a eṣa vīro maheṣvāsaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,037.009b*0685_001 gavām arthe hi vikrāntaḥ savyasācī paraṃtapaḥ

04,037.009b*0686_001 nadīja laṅkeśavanāriketur

04,037.009b*0686_002 nagāhvayo nāma nagārisūnuḥ

04,037.009b*0686_003 eṣo 'ṅganāveṣadharaḥ kirīṭī

04,037.009b*0686_004 jitvāva yaṃ neṣyati cādya gā vaḥ

04,037.009c āgataḥ klībaveṣeṇa pārtho nāsty atra saṃśayaḥ

04,037.010a sa eṣa pārtho vikrāntaḥ savyasācī paraṃtapaḥ

04,037.010c nāyuddhena nivarteta sarvair api marudgaṇaiḥ

04,037.010d@036_0001 ye jetāro mahīpānām amunā bahavo hatāḥ

04,037.010d@036_0002 yasmiṃs tejo mahat kṛtsnaṃ nirbharocchvasitaṃ bhavet

04,037.010d@036_0003 yena me dakṣiṇā dattā baddhvā drupadam ojasā

04,037.010d@036_0004 viddhvā viyadgataṃ lakṣyaṃ vinirjitya ca pārthivān

04,037.010d@036_0005 nirjitānena pāñcālī purānena svayaṃvare

04,037.010d@036_0006 khāṇḍave yena saṃtṛpto vahnir jitvā surāsurān

04,037.010d@036_0007 pariṇītā subhadrā ca yena nirjitya yādavān

04,037.010d@036_0008 nirjito yena yuddhena tripurāriḥ smarārdanaḥ

04,037.010d@036_0009 gatvā triviṣṭapaṃ yena jitendrā dānavā yudhi

04,037.010d@036_0010 nivātakavacā rājan dānavānāṃ trikoṭayaḥ

04,037.010d@036_0011 nirjitāḥ kālakeyāś ca hiraṇyapuravāsinaḥ

04,037.010d@036_0012 yena tvaṃ mocito baddhaś citrasenena tadvane

04,037.010d@036_0013 yena gatvottaraṃ meror ānināya mahad dhanam

04,037.010d@036_0014 yājito dharmasūnuś ca nṛpān sarvān vijitya ca

04,037.010d@036_0015 yasmiñ śauryaṃ ca vīryaṃ ca tejo dhairyaṃ parākramaḥ

04,037.010d@036_0016 audāryaṃ caiva gāmbhīryaṃ hrīḥ śrīr dharmo dayārjavam

04,037.010d@036_0017 evamādiguṇopetaḥ so 'yaṃ pārtho na saṃśayaḥ

04,037.011a kleśitaś ca vane śūro vāsavena ca śikṣitaḥ

04,037.011c amarṣavaśam āpanno yotsyate nātra saṃśayaḥ

04,037.012a nehāsya pratiyoddhāram ahaṃ paśyāmi kauravāḥ

04,037.012c mahādevo 'pi pārthena śrūyate yudhi toṣitaḥ

04,037.012d*0687_001 kirātaveṣapracchanno girau himavati prabhuḥ

04,037.012d*0688_001 ity evaṃ vādinaṃ droṇaṃ karṇaḥ kruddho 'bravīd vacaḥ

04,037.013 karṇa uvāca

04,037.013a sadā bhavān phalgunasya guṇair asmān vikatthase

04,037.013c na cārjunaḥ kalā pūrṇā mama duryodhanasya vā

04,037.014 duryodhana uvāca

04,037.014a yady eṣa pārtho rādheya kṛtaṃ kāryaṃ bhaven mama

04,037.014c jñātāḥ punaś cariṣyanti dvādaśānyān hi vatsarān

04,037.015a athaiṣa kaś cid evānyaḥ klībaveṣeṇa mānavaḥ

04,037.015c śarair enaṃ suniśitaiḥ pātayiṣyāmi bhūtale

04,037.016 vaiśaṃpāyana uvāca

04,037.016a tasmin bruvati tad vākyaṃ dhārtarāṣṭre paraṃtape

04,037.016c bhīṣmo droṇaḥ kṛpo drauṇiḥ pauruṣaṃ tad apūjayan

04,038.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,038.001a tāṃ śamīm upasaṃgamya pārtho vairāṭim abravīt

04,038.001c sukumāraṃ samājñātaṃ saṃgrāme nātikovidam

04,038.001d*0689_001 ehi bhūmiṃjayāruhya vairāṭe mahatīṃ śamīm

04,038.002a samādiṣṭo mayā kṣipraṃ dhanūṃṣy avaharottara

04,038.002c nemāni hi tvadīyāni soḍhuṃ śakṣyanti me balam

04,038.003a bhāraṃ vāpi guruṃ hartuṃ kuñjaraṃ vā pramarditum

04,038.003c mama vā bāhuvikṣepaṃ śatrūn iha vijeṣyataḥ

04,038.003d*0690_001 naibhiḥ kāmam ahaṃ kartuṃ karma vaijayikaṃ tv iha

04,038.003d*0690_002 atisūkṣmāṇi hrasvāni sarvāṇi ca mṛdūni ca

04,038.003d*0690_003 āyudhāni mahābāho tavaitāni paraṃtapa

04,038.004a tasmād bhūmiṃjayāroha śamīm etāṃ palāśinīm

04,038.004c asyāṃ hi pāṇḍuputrāṇāṃ dhanūṃṣi nihitāny uta

04,038.005a yudhiṣṭhirasya bhīmasya bībhatsor yamayos tathā

04,038.005c dhvajāḥ śarāś ca śūrāṇāṃ divyāni kavacāni ca

04,038.006a atra caitan mahāvīryaṃ dhanuḥ pārthasya gāṇḍivam

04,038.006c ekaṃ śatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam

04,038.007a vyāyāmasaham atyarthaṃ tṛṇarājasamaṃ mahat

04,038.007c sarvāyudhamahāmātraṃ śatrusaṃbādhakārakam

04,038.008a suvarṇavikṛtaṃ divyaṃ ślakṣṇam āyatam avraṇam

04,038.008c alaṃ bhāraṃ guruṃ voḍhuṃ dāruṇaṃ cārudarśanam

04,038.008e tādṛśāny eva sarvāṇi balavanti dṛḍhāni ca

04,038.008f*0691_001 pradhānāni viśiṣṭāni durdarśāni bhavanty uta

04,038.008f*0692_001 arjunenaivam uktas tu vairāṭiḥ pratyabhāṣata

04,038.009 uttara uvāca

04,038.009a asmin vṛkṣe kilodbaddhaṃ śarīram iti naḥ śrutam

04,038.009c tad ahaṃ rājaputraḥ san spṛśeyaṃ pāṇinā katham

04,038.010a naivaṃvidhaṃ mayā yuktam ālabdhuṃ kṣatrayoninā

04,038.010c mahatā rājaputreṇa mantrayajñavidā satā

04,038.010d*0693_001 spṛśāmīha śarīraṃ ced apy asyāṃ śokavarjitaḥ

04,038.011a spṛṣṭavantaṃ śarīraṃ māṃ śavavāham ivāśucim

04,038.011c kathaṃ vā vyavahāryaṃ vai kurvīthās tvaṃ bṛhannaḍe

04,038.011d*0694_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,038.011d*0694_001 tam uvāca tataḥ śūraḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ

04,038.011d*0694_002 dāyādaṃ sarvamatsyānāṃ kule jātaṃ viśāradam

04,038.011d*0694_003 jānāmi tvāṃ mahāprājña śubhaṃ jātyā kulena ca

04,038.011d*0694_004 kathaṃ nu pāpakaṃ karma brūyāṃ tvāhaṃ paraṃtapa

04,038.012 bṛhannaḍovāca

04,038.012a vyavahāryaś ca rājendra śuciś caiva bhaviṣyasi

04,038.012c dhanūṃṣy etāni mā bhais tvaṃ śarīraṃ nātra vidyate

04,038.013a dāyādaṃ matsyarājasya kule jātaṃ manasvinam

04,038.013c kathaṃ tvā ninditaṃ karma kārayeyaṃ nṛpātmaja

04,038.014 vaiśaṃpāyana uvāca

04,038.014a evam uktaḥ sa pārthena rathāt praskandya kuṇḍalī

04,038.014c āruroha śamīvṛkṣaṃ vairāṭir avaśas tadā

04,038.015a tam anvaśāsac chatrughno rathe tiṣṭhan dhanaṃjayaḥ

04,038.015b*0695_001 avāropaya vṛkṣāgrād dhanūṃṣy etāni mā bibhaḥ

04,038.015c pariveṣṭanam eteṣāṃ kṣipraṃ caiva vyapānuda

04,038.015d*0696_001 so 'pahṛtya mahārhāṇi dhanūṃṣi pṛthuvakṣasām

04,038.015d*0696_002 pariveṣṭanapatrāṇi vimucya samupānayat

04,038.016a tathā saṃnahanāny eṣāṃ parimucya samantataḥ

04,038.016c apaśyad gāṇḍivaṃ tatra caturbhir aparaiḥ saha

04,038.017a teṣāṃ vimucyamānānāṃ dhanuṣām arkavarcasām

04,038.017c viniśceruḥ prabhā divyā grahāṇām udayeṣv iva

04,038.018a sa teṣāṃ rūpam ālokya bhoginām iva jṛmbhatām

04,038.018c hṛṣṭaromā bhayodvignaḥ kṣaṇena samapadyata

04,038.018c*0697_001 **** **** pravepitatanus tadā

04,038.018c*0697_002 arjunena samāśvastaḥ

04,038.018c*0698_001 **** **** kiṃ cid dhṛṣṭo nṛpātmajaḥ

04,038.018c*0698_002 teṣāṃ saṃdarśanābhyāsaṃ sparśābhyāsaṃ punaḥ punaḥ

04,038.018c*0698_003 āmīlya punar unmīlya spṛṣṭvā spṛṣṭvā cakāra saḥ

04,038.018c*0698_004 samyag dṛṣṭvā tadāśvastaḥ

04,038.018d*0699_001 tad upaśrutya śatrughnaḥ sa tadārjunam abravīt

04,038.018d*0699_002 sārathe kim idaṃ śete nāgendro vāpi vā dhanuḥ

04,038.019a saṃspṛśya tāni cāpāni bhānumanti bṛhanti ca

04,038.019c vairāṭir arjunaṃ rājann idaṃ vacanam abravīt

04,038.020 uttara uvāca

04,038.020*0700_001 na dṛṣṭaṃ na śrutaṃ citraṃ dhanuṣo rūpam īdṛśam

04,038.020a bindavo jātarūpasya śataṃ yasmin nipātitāḥ

04,038.020c sahasrakoṭi sauvarṇāḥ kasyaitad dhanur uttamam

04,038.021a vāraṇā yasya sauvarṇāḥ pṛṣṭhe bhāsanti daṃśitāḥ

04,038.021c supārśvaṃ sugrahaṃ caiva kasyaitad dhanuruttamam

04,038.022a tapanīyasya śuddhasya ṣaṣṭir yasyendragopakāḥ

04,038.022c pṛṣṭhe vibhaktāḥ śobhante kasyaitad dhanur uttamam

04,038.023a sūryā yatra ca sauvarṇās trayo bhāsanti daṃśitāḥ

04,038.023c tejasā prajvalanto hi kasyaitad dhanur uttamam

04,038.024a śālabhā yatra sauvarṇās tapanīyavicitritāḥ

04,038.024c suvarṇamaṇicitraṃ ca kasyaitad dhanur uttamam

04,038.025a ime ca kasya nārācāḥ sahasrā lomavāhinaḥ

04,038.025c samantāt kaladhautāgrā upāsaṅge hiraṇmaye

04,038.026a vipāṭhāḥ pṛthavaḥ kasya gārdhrapatrāḥ śilāśitāḥ

04,038.026c hāridravarṇāḥ sunasāḥ pītāḥ sarvāyasāḥ śarāḥ

04,038.027a kasyāyam asitāvāpaḥ pañcaśārdūlalakṣaṇaḥ

04,038.027c varāhakarṇavyāmiśraḥ śarān dhārayate daśa

04,038.028a kasyeme pṛthavo dīrghāḥ sarvapāraśavāḥ śarāḥ

04,038.028c śatāni sapta tiṣṭhanti nārācā rudhirāśanāḥ

04,038.029a kasyeme śukapatrābhaiḥ pūrvair ardhaiḥ suvāsasaḥ

04,038.029c uttarair āyasaiḥ pītair hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ

04,038.029d*0701_001 gurubhārasaho divyaḥ śātravāṇāṃ bhayaṃkaraḥ

04,038.029d*0702_001 hemapuṅkho gārdhapatraḥ śātravāṇāṃ bhayaṃkaraḥ

04,038.030a kasyāyaṃ sāyako dīrghaḥ śilīpṛṣṭhaḥ śilīmukhaḥ

04,038.030c vaiyāghrakośe nihito hemacitratsarur mahān

04,038.031a suphalaś citrakośaś ca kiṅkiṇīsāyako mahān

04,038.031c kasya hematsarur divyaḥ khaḍgaḥ paramanirvraṇaḥ

04,038.032a kasyāyaṃ vimalaḥ khaḍgo gavye kośe samarpitaḥ

04,038.032c hematsarur anādhṛṣyo naiṣadhyo bhārasādhanaḥ

04,038.033a kasya pāñcanakhe kośe sāyako hemavigrahaḥ

04,038.033c pramāṇarūpasaṃpannaḥ pīta ākāśasaṃnibhaḥ

04,038.034a kasya hemamaye kośe sutapte pāvakaprabhe

04,038.034c nistriṃśo 'yaṃ guruḥ pītaḥ saikyaḥ paramanirvraṇaḥ

04,038.034d*0703_001 kasyāyam asitaḥ khaḍgo hemabindubhir āvṛtaḥ

04,038.034d*0703_002 āśīviṣasamasparśaḥ parakāyaprabhedanaḥ

04,038.034d*0703_003 gurubhārasaho divyaḥ sapatnānāṃ bhayapradaḥ

04,038.034d*0704_000 uttaraḥ

04,038.034d*0704_001 sārathe kim idaṃ divyaṃ nāgo vā yadi vā dhanuḥ

04,038.034d*0704_002 sauvarṇāny atra padmāni śatapatrāṇi bhāgaśaḥ

04,038.034d*0704_003 kuśāgnipratitaptāni bhānumanti bṛhanti ca

04,038.034d*0704_004 (20a) bindavaś cātra sauvarṇā maṇiprotāḥ samantataḥ

04,038.034d*0704_005 śaśisūryaprabhāḥ pṛṣṭhe bhānti rukmapariṣkṛtāḥ

04,038.034d*0704_006 pughpāṇy atra suvarṇāni śatapatrāṇi bhāgaśaḥ

04,038.034d*0704_007 vismāpanīyarūpaṃ ca bhīmaṃ bhīmapradarśanam

04,038.034d*0704_008 nīlotpalanibhaṃ kasya śātakumbhapariṣkṛtam

04,038.034d*0704_009 (21ab) ṛṣabhā yasya sauvarṇāḥ pṛṣṭhe tiṣṭhanti śṛṅgiṇaḥ

04,038.034d*0704_010 tālapramāṇaṃ kasyedaṃ maṇirukmavibhūṣitam

04,038.034d*0704_011 hāṭakasya suvarṇasya yasmiñ śākhāmṛgā daśa

04,038.034d*0704_012 durānamaṃ mahad dīrghaṃ surūpaṃ duṣpradharṣaṇam

04,038.034d*0704_013 kasyedam īdṛśaṃ citraṃ dhanuḥ sarve ca daṃsitāḥ

04,038.034d*0704_014 candrārkavimalā bhāsaḥ surūpāḥ supradarśanāḥ

04,038.034d*0704_015 haṃsāḥ pṛṣṭhe śritā yasya kuśāgnipratimārciṣaḥ

04,038.034d*0704_016 śārṅgagāṇḍīvasadṛśaṃ kasyedaṃ sārathe dhanuḥ

04,038.034d*0704_017 caturthaṃ kāñcanavapur bhāti vidyudgaṇopamam

04,038.034d*0704_018 nīlotpalitam acchidraṃ jātarūpaprabhaṃ dhanuḥ

04,038.034d*0704_019 matsyā yasya hiraṇyasya pṛṣṭhe tiṣṭhanti saṃcitāḥ

04,038.034d*0704_020 śakracāpopamaṃ divyaṃ kasyedaṃ sārathe dhanuḥ

04,038.034d*0704_021 ucchritaṃ phaṇivad dīrghaṃ sāravattvād durānamam

04,038.034d*0704_022 (20c) sahasragodhāḥ sauvarṇā dvīpinaś ca caturdaśa

04,038.034d*0704_023 barhiṇaś cātra sauvarṇāḥ śatacandrārkabhūṣaṇāḥ

04,038.034d*0704_024 jāmbūnadavicitrāṅgaṃ kasyedaṃ pañcamaṃ dhanuḥ

04,038.034d*0704_025 (25ab) kasyeme kṣuranārācāḥ sahasraṃ lomavāpinaḥ

04,038.034d*0704_026 pakṣiṇas tīkṣṇatuṇḍāgrāḥ kasyeme niśitāḥ śarāḥ

04,038.034d*0704_027 (26ab) vipāṭāḥ pṛthavaḥ kasya gṛdhrapatrārdhavājitāḥ

04,038.034d*0704_028 (27c,28ab) varāhakarṇās tīkṣṇāgrāḥ kasyeme rucirāḥ śarāḥ

04,038.034d*0704_029 vajrāśanisamasparśā vaiśvānarasamārciṣaḥ

04,038.034d*0704_030 suvarṇapuṅkhās tīkṣṇāgrāḥ kasya saptaśataṃ śarāḥ

04,038.034d*0704_031 (30a) kasyāyaṃ sāyako dīrgho gavye kośe ca daṃsitaḥ

04,038.034d*0704_032 kasya daṇḍo dṛḍhaḥ ślakṣṇo ruciro 'yaṃ prakāśate

04,038.034d*0704_033 (30c) vaiyāghrakośaḥ kasyāyaṃ divyaḥ khaḍgo mahāprabhaḥ

04,038.034d*0704_034 (27ab) kasyāyam asir āvāpe pañcaśārdūlalakṣaṇaḥ

04,038.034d*0704_035 (32ab) kasyāyaṃ nirmalaḥ khaḍgo dvīpicarmādhivāsitaḥ

04,038.034d*0704_036 nīlotpalasavarṇo 'yaṃ kasya khaḍgaḥ pṛthur mahān

04,038.034d*0704_037 mṛgendracarmāvasitas tīkṣṇadhāraḥ sunirmalaḥ

04,038.034d*0704_038 ṛṣabhājinakośas tu kasya khaḍgo mahān ayam

04,038.034d*0704_039 yasyāpidhāne dṛśyante sūryāḥ pañca pariṣkṛtāḥ

04,038.034d*0704_040 (32a) kasyāyaṃ vipulaḥ khaḍgaḥ śṛṅgatsarumanoharaḥ

04,038.034d*0704_041 nihitaḥ pārṣate kośe tailadhautaḥ samāhitaḥ

04,038.034d*0704_042 (33c) pramāṇavarṇayuktaś ca kasya khaḍgo mahān ayam

04,038.034d*0704_043 naitena pratividdhaḥ sañ jīvet kaś cana kuñjaraḥ

04,038.034d*0705_001 viprakṣiptās tīkṣṇadaṃṣṭrā upāsaṅge hiraṇmaye

04,038.034d*0706_001 hāridravarṇāḥ kasyeme śitāḥ pañcaśataṃ śarāḥ

04,038.034d*0706_002 āśīviṣasamasparśā gatau cājihmagā dṛḍhāḥ

04,038.034d*0707_001 yasyāpidhāne dṛśyante śārdūlāḥ kāñcanāḥ śubhāḥ

04,038.035a nirdiśasva yathātattvaṃ mayā pṛṣṭā bṛhannaḍe

04,038.035c vismayo me paro jāto dṛṣṭvā sarvam idaṃ mahat

04,038.036 bṛhannaḍovāca

04,038.036*0708_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,038.036*0708_001 uttareṇaivam uktas tu pārtho vairāṭim abravīt

04,038.036*0708_002 mṛdvyā pratyāyayan vācā bhītaṃ śaṅkāvaśaṃ gatam

04,038.036a yan māṃ pūrvam ihāpṛcchaḥ śatrusenānibarhaṇam

04,038.036c gāṇḍīvam etat pārthasya lokeṣu viditaṃ dhanuḥ

04,038.036d*0709_001 abhedyam ajaraṃ śrīmad divyam acchedyam avraṇam

04,038.037a sarvāyudhamahāmātraṃ śātakumbhapariṣkṛtam

04,038.037c etat tad arjunasyāsīd gāṇḍīvaṃ paramāyudham

04,038.038a yat tac chatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam

04,038.038c yena devān manuṣyāṃś ca pārtho viṣahate mṛdhe

04,038.038d*0710_001 citram uccāvacair varṇaiḥ ślakṣṇam āyatam avraṇam

04,038.039a devadānavagandharvaiḥ pūjitaṃ śāśvatīḥ samāḥ

04,038.039c etad varṣasahasraṃ tu brahmā pūrvam adhārayat

04,038.040a tato 'nantaram evātha prajāpatir adhārayat

04,038.040c trīṇi pañcaśataṃ caiva śakro 'śīti ca pañca ca

04,038.041a somaḥ pañcaśataṃ rājā tathaiva varuṇaḥ śatam

04,038.041b*0711_001 tasmāc ca varuṇād agniḥ premṇā prāhṛtya tac chubham

04,038.041b*0711_002 agninā pratibhāvyena dattaṃ pārthāya gāṇḍivam

04,038.041c pārthaḥ pañca ca ṣaṣṭiṃ ca varṣāṇi śvetavāhanaḥ

04,038.042a mahāvīryaṃ mahad divyam etat tad dhanur uttamam

04,038.042b*0712_001 etan mām anusaṃprāptaṃ varuṇāc cārudarśanam

04,038.042b*0713_001 nīlotpalanibhaṃ rājñaḥ kauravyasya mahātmanaḥ

04,038.042b*0713_002 bindavaś cāsya sauvarṇāḥ pṛṣṭhe sādhu niyojitāḥ

04,038.042c pūjitaṃ suramartyeṣu bibharti paramaṃ vapuḥ

04,038.042d*0714_001 tālapramāṇaṃ bhīmasya maṇirukmavibhūṣitam

04,038.042d*0714_002 durānamaṃ mahad dīrghaṃ surūpaṃ duṣpradharṣaṇam

04,038.043a supārśvaṃ bhīmasenasya jātarūpagrahaṃ dhanuḥ

04,038.043b*0715_001 sahasragodhā hairaṇyā dvīpinaś ca caturdaśa

04,038.043b*0715_002 ṛṣabhāś cāpi sauvarṇāḥ pṛṣṭhe tiṣṭhanti śṛṅgiṇaḥ

04,038.043c yena pārtho 'jayat kṛtsnāṃ diśaṃ prācīṃ paraṃtapaḥ

04,038.043d*0716_001 pṛṣṭhe vibhaktāḥ śobhante kuśāgnipratibhāvitāḥ

04,038.044a indragopakacitraṃ ca yad etac cāruvigraham

04,038.044c rājño yudhiṣṭhirasyaitad vairāṭe dhanur uttamam

04,038.045a sūryā yasmiṃs tu sauvarṇāḥ prabhāsante prabhāsinaḥ

04,038.045c tejasā prajvalanto vai nakulasyaitad āyudham

04,038.046a śalabhā yatra sauvarṇās tapanīyavicitritāḥ

04,038.046c etan mādrīsutasyāpi sahadevasya kārmukam

04,038.046d*0717_001 tapanīyavicitraṃ ca vairāṭe nākulaṃ dhanuḥ

04,038.047a ye tv ime kṣurasaṃkāśāḥ sahasrā lomavāhinaḥ

04,038.047c ete 'rjunasya vairāṭe śarāḥ sarpaviṣopamāḥ

04,038.048a ete jvalantaḥ saṃgrāme tejasā śīghragāminaḥ

04,038.048c bhavanti vīrasyākṣayyā vyūhataḥ samare ripūn

04,038.048d*0718_001 ghorāgrā dīrgharūpāś ca girīṇām api dāraṇāḥ

04,038.049a ye ceme pṛthavo dīrghāś candrabimbārdhadarśanāḥ

04,038.049c ete bhīmasya niśitā ripukṣayakarāḥ śarāḥ

04,038.050a hāridravarṇā ye tv ete hemapuṅkhāḥ śilāśitāḥ

04,038.050c nakulasya kalāpo 'yaṃ pañcaśārdūlalakṣaṇaḥ

04,038.051a yenāsau vyajayat kṛtsnāṃ pratīcīṃ diśam āhave

04,038.051c kalāpo hy eṣa tasyāsīn mādrīputrasya dhīmataḥ

04,038.052a ye tv ime bhāskarākārāḥ sarvapāraśavāḥ śarāḥ

04,038.052c ete citrāḥ kriyopetāḥ sahadevasya dhīmataḥ

04,038.053a ye tv ime niśitāḥ pītāḥ pṛthavo dīrghavāsasaḥ

04,038.053c hemapuṅkhās triparvāṇo rājña ete mahāśarāḥ

04,038.054a yas tv ayaṃ sāyako dīrghaḥ śilīpṛṣṭhaḥ śilīmukhaḥ

04,038.054c arjunasyaiṣa saṃgrāme gurubhārasaho dṛḍhaḥ

04,038.055a vaiyāghrakośas tu mahān bhīmasenasya sāyakaḥ

04,038.055c gurubhārasaho divyaḥ śātravāṇāṃ bhayaṃkaraḥ

04,038.056a suphalaś citrakośaś ca hematsarur anuttamaḥ

04,038.056c nistriṃśaḥ kauravasyaiṣa dharmarājasya dhīmataḥ

04,038.057a yas tu pāñcanakhe kośe nihitaś citrasevane

04,038.057c nakulasyaiṣa nistriṃśo gurubhārasaho dṛḍhaḥ

04,038.058a yas tv ayaṃ vimalaḥ khaḍgo gavye kośe samarpitaḥ

04,038.058c sahadevasya viddhy enaṃ sarvabhārasahaṃ dṛḍham

04,038.058d*0719_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,038.058d*0719_001 evam ākhyātavāṃs tatra svāyudhāni paraṃtapaḥ

04,038.058d*0719_002 virāṭaputrāya tadā pārthaḥ satyaparākramaḥ

04,038.058d*0720_001 (45a) barhiṇaś cātra sauvarṇāḥ śatacandrārkabhūṣaṇāḥ

04,038.058d*0720_002 nakulasya dhanus tv etan mādrīputrasya dhīmataḥ

04,038.058d*0720_003 etena sadṛśaṃ citraṃ dhanuś caitad yavīyasaḥ

04,038.058d*0720_004 (50a) hāridravarṇaṃ rājñaś ca kauravyasya mahātmanaḥ

04,038.058d*0720_005 vipāṭā bhīmasenasya girīṇām api dāraṇāḥ

04,038.058d*0720_006 suprabhāḥ sumahākāyās tīkṣṇāgrāḥ sukṛtā dṛḍhāḥ

04,038.058d*0720_007 bhīmena prahitā hy ete vāraṇānāṃ nivāraṇāḥ

04,038.058d*0720_008 suvarṇavarṇā rucirāḥ kāladaṇḍopamāḥ śubhāḥ

04,038.058d*0720_009 (50c) nakulasya śarā hy ete vajrāśanisamaprabhāḥ

04,038.058d*0720_010 yāṃś ca tvaṃ pṛcchase dīrghān samadhārān samāhitān

04,038.058d*0720_011 (52d) varāhakarṇās tīkṣṇāgrāḥ sahadevasya te śarāḥ

04,038.058d*0720_012 (54a) yas tv ayaṃ sāyako divyo gavye kośe ca daṃsitaḥ

04,038.058d*0720_013 (54d) pārthasyāstram idaṃ ghoraṃ sarvabhārasahaṃ mahat

04,038.058d*0720_014 yas tv ayaṃ nirmalaḥ khaḍgo dvīpicarmaṇi daṃsitaḥ

04,038.058d*0720_015 rājño yudhiṣṭhirasyāyaṃ kuntīputrasya dhīmataḥ

04,038.058d*0720_016 (55a,50d) vaiyāghrakośo bhīmasya pañcaśārdūlalakṣaṇaḥ

04,038.058d*0720_017 vāraṇānāṃ sudṛptānāṃ śikṣitaḥ skandhaśātane

04,038.058d*0720_018 nīlotpalasavarṇābhaḥ khaḍgaḥ pārthasya dhīmataḥ

04,038.058d*0720_019 mṛgendracarmapihitas tīkṣṇadhāraḥ samāhitaḥ

04,038.058d*0720_020 darśanīyaḥ sutīkṣṇāgraḥ kuntīputrasya dhīmataḥ

04,038.058d*0720_021 (54c) arjunasyaiṣa nistriṃśaḥ parasainyāgradūṣaṇaḥ

04,038.058d*0720_022 (57a) yas tv ayaṃ pārṣate kośe prakṣipto ruciratsaruḥ

04,038.058d*0720_023 (57c) nakulasyaiṣa nistriṃśo vaiśvānarasamaprabhaḥ

04,038.058d*0720_024 (58a) yas tv ayaṃ piṅgalaḥ khaḍgaś citro maṇimayatsaruḥ

04,038.058d*0720_025 (58cd) sahadevasya khaḍgo 'yaṃ bhārasāho 'tidaṃsitaḥ

04,038.058d*0720_026 vaiśaṃpāyanaḥ

04,038.058d*0720_026 bhīmasyāyaṃ mahādaṇḍaḥ sarvāmitravināśanaḥ

04,038.058d*0720_027 bhedato hy arjunas tūrṇaṃ kathayām āsa tattvataḥ

04,038.058d*0720_028 āyudhāni kalāpāṃś ca nistriṃśāṃś cātulaprabhān

04,038.058d*0721_001 anyat tu sahadevasya dhanuḥ śreṣṭhaṃ mahaujasaḥ

04,038.058d*0722_001 kvāsau pracchannavāsānāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

04,038.058d*0722_002 nyastāny atra mahārhāṇi vratasiddhim upeyuṣām

04,038.058d*0722_003 ity uttaraṃ tu tat sarvam arjunas tattvato 'bravīt

04,039.001 uttara uvāca

04,039.001a suvarṇavikṛtānīmāny āyudhāni mahātmanām

04,039.001c rucirāṇi prakāśante pārthānām āśukāriṇām

04,039.001d*0723_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,039.001d*0723_001 etasminn antare pārthaṃ mūḍhātmā na vyajānata

04,039.001d*0723_002 virāṭaputraḥ pramukhe papraccha punar eva tu

04,039.002a kva nu svid arjunaḥ pārthaḥ kauravyo vā yudhiṣṭhiraḥ

04,039.002c nakulaḥ sahadevaś ca bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

04,039.002d*0724_001 kva nu te pāṇḍavāḥ śūrāḥ saṃgrāmeṣv aparājitāḥ

04,039.002d*0724_002 eṣām imāni divyāni śriyā dīvyanti bhānti ca

04,039.002d*0724_003 kasmin vasanti te deśe dharmajñā bandhuvatsalāḥ

04,039.002d*0724_004 kva dharmarājaḥ kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

04,039.002d*0724_005 bhīmasenārjunau cāpi sarve te mātulā mama

04,039.002d*0724_006 nakulaḥ sahadevo vā sarvāstrakuśalo raṇe

04,039.002d*0725_001 dharmaśīlaś ca dharmātmā dharmavān dharmavit sudhīḥ

04,039.002d*0725_002 dharmādhyakṣo dharmavrato dharmajño dharmamūrtimān

04,039.002d*0725_003 dharmaniṣṭho dharmakartā dharmagoptā sudharmakṛt

04,039.002d*0725_004 satyārjavakṣamādhāro ghṛṇī dharmaparāyaṇaḥ

04,039.003a sarva eva mahātmānaḥ sarvāmitravināśanāḥ

04,039.003c rājyam akṣaiḥ parākīrya na śrūyante kadā cana

04,039.004a draupadī kva ca pāñcālī strīratnam iti viśrutā

04,039.004c jitān akṣais tadā kṛṣṇā tān evānvagamad vanam

04,039.004d*0726_001 utsṛjya dharmarājyaṃ te na śrūyante vanaṃ gatāḥ

04,039.004d*0726_002 pāṇḍavān yadi jānīṣe kva nu te dharmacāriṇaḥ

04,039.004d*0726_003 kva cādya nivasantīti satyaṃ brūhi bṛhannale

04,039.004d*0726_003 vaiśaṃpāyanaḥ

04,039.004d*0726_004 tataḥ prahasya bībhatsuḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ

04,039.004d*0726_005 uvāca rājaputraṃ tam uttaraṃ śṛṇu me vacaḥ

04,039.004d*0727_001 kimartham āgatāny atra śastrāstrāṇi mahātmanām

04,039.004d*0727_002 kathaṃ jñātāni bhavatā tathā me brūhi śobhane

04,039.004d*0728_001 tataḥ prahasya kaunteyo rājaputram uvāca ha

04,039.004d*0729_001 mā bhais tvaṃ rājaśārdūla sarvaṃ te varṇayāmy aham

04,039.004d*0729_002 nātra bhetavyam adyāpi rājaputra yathā tathā

04,039.004d*0729_003 vayaṃ te pāṇḍavā nāma vanavāsasya pāragāḥ

04,039.004d*0729_004 atīte dvādaśe varṣe channavāsam ihoṣitāḥ

04,039.004d*0729_005 tasmād aśaṅkitamanāḥ śṛṇuṣva mahitottara

04,039.005 arjuna uvāca

04,039.005a aham asmy arjunaḥ pārthaḥ sabhāstāro yudhiṣṭhiraḥ

04,039.005c ballavo bhīmasenas tu pitus te rasapācakaḥ

04,039.006a aśvabandho 'tha nakulaḥ sahadevas tu gokule

04,039.006c sairandhrīṃ draupadīṃ viddhi yatkṛte kīcakā hatāḥ

04,039.006d*0730_001 bhīmasenena durvṛttaḥ saha bhrātṛbhir āhave

04,039.006d*0731_001 śrutvaitad vacanaṃ jiṣṇor vismayasphāritekṣaṇaḥ

04,039.006d*0731_002 paśyann animiṣaḥ pārthaṃ śanair vācam uvāca ha

04,039.007 uttara uvāca

04,039.007a daśa pārthasya nāmāni yāni pūrvaṃ śrutāni me

04,039.007c prabrūyās tāni yadi me śraddadhyāṃ sarvam eva te

04,039.008 arjuna uvāca

04,039.008a hanta te 'haṃ samācakṣe daśa nāmāni yāni me

04,039.008b*0732_001 vairāṭe śṛṇu tāni tvaṃ yāni pūrvaṃ śrutāni te

04,039.008b*0733_001 ekāgramānaso bhūtvā śṛṇu sarvaṃ samāhitaḥ

04,039.008b*0734_001 īśāno vidadhe devas tridivasyeśvaro divi

04,039.008b*0735_001 tāni loke pravṛttāni vairāṭe śṛṇu tattvataḥ

04,039.008c arjunaḥ phalguno jiṣṇuḥ kirīṭī śvetavāhanaḥ

04,039.008e bībhatsur vijayaḥ kṛṣṇaḥ savyasācī dhanaṃjayaḥ

04,039.008f*0736_001 etāni mama nāmāni sthāpitāni surottamaiḥ

04,039.009 uttara uvāca

04,039.009*0737_001 guṇato daśa nāmāni samavetāni pāṇḍave

04,039.009*0737_002 caranti loke khyātāni viditāni mamānagha

04,039.009a kenāsi vijayo nāma kenāsi śvetavāhanaḥ

04,039.009c kirīṭī nāma kenāsi savyasācī kathaṃ bhavān

04,039.010a arjunaḥ phalguno jiṣṇuḥ kṛṣṇo bībhatsur eva ca

04,039.010c dhanaṃjayaś ca kenāsi prabrūhi mama tattvataḥ

04,039.010e śrutā me tasya vīrasya kevalā nāmahetavaḥ

04,039.010f*0738_001 tatsarvaṃ yadi me brūyāḥ śraddadhyāṃ sarvam eva te

04,039.010f*0739_001 itas tataś calaty etan mano me cañcalaṃ tvayi

04,039.010f*0739_002 arjuno vā bhavān neti vada śīghraṃ bṛhannale

04,039.011 arjuna uvāca

04,039.011a sarvāñ janapadāñ jitvā vittam ācchidya kevalam

04,039.011c madhye dhanasya tiṣṭhāmi tenāhur māṃ dhanaṃjayam

04,039.012a abhiprayāmi saṃgrāme yad ahaṃ yuddhadurmadān

04,039.012c nājitvā vinivartāmi tena māṃ vijayaṃ viduḥ

04,039.013a śvetāḥ kāñcanasaṃnāhā rathe yujyanti me hayāḥ

04,039.013c saṃgrāme yudhyamānasya tenāhaṃ śvetavāhanaḥ

04,039.013d*0740_001 kirīṭaṃ sūryasaṃkāśaṃ bhrājate me śirogatam

04,039.013d*0740_002 raṇamadhye rathasthasya sūryapāvakasaṃnibham

04,039.014a uttarābhyāṃ ca pūrvābhyāṃ phalgunībhyām ahaṃ divā

04,039.014c jāto himavataḥ pṛṣṭhe tena māṃ phalgunaṃ viduḥ

04,039.014d*0741_001 yo mamāṅge vraṇaṃ kuryān mama jyeṣṭhasya paśyataḥ

04,039.014d*0741_002 yudhiṣṭhirasya rudhiraṃ darśayed vā kadā cana

04,039.014d*0741_003 parābhavam ahaṃ tasya kule kuryāṃ na saṃśayaḥ

04,039.015a purā śakreṇa me dattaṃ yudhyato dānavarṣabhaiḥ

04,039.015c kirīṭaṃ mūrdhni sūryābhaṃ tena māhuḥ kirīṭinam

04,039.015d*0742_001 acchedyaṃ ruciraṃ citraṃ jāmbūnadapariṣkṛtam

04,039.015d*0742_002 indradattam anāhāryaṃ

04,039.016a na kuryāṃ karma bībhatsaṃ yudhyamānaḥ kathaṃ cana

04,039.016c tena devamanuṣyeṣu bībhatsur iti māṃ viduḥ

04,039.017a ubhau me dakṣiṇau pāṇī gāṇḍīvasya vikarṣaṇe

04,039.017b*0743_001 dhanuṣāhaṃ samāyuktaḥ śaravarṣaṃ sṛjāmi ca

04,039.017b*0744_001 bhujau me bhavataḥ saṃkhye parasainyavināśane

04,039.017c tena devamanuṣyeṣu savyasācīti māṃ viduḥ

04,039.018a pṛthivyāṃ caturantāyāṃ varṇo me durlabhaḥ samaḥ

04,039.018c karomi karma śuklaṃ ca tena mām arjunaṃ viduḥ

04,039.019a ahaṃ durāpo durdharṣo damanaḥ pākaśāsaniḥ

04,039.019c tena devamanuṣyeṣu jiṣṇunāmāsmi viśrutaḥ

04,039.019d@037_0001 mātā mama pṛthā nāma tena māṃ pārtham abruvan

04,039.019d@037_0002 devadānavagandharvān piśācoragarākṣasān

04,039.019d@037_0003 ahaṃ purā raṇe jitvā khāṇḍave 'gnim atarpayam

04,039.019d@037_0004 hutāśanaṃ tarpayitvā sahitaḥ śārṅgadhanvanā

04,039.019d@037_0005 triviṣṭapagatau dṛṣṭvā pitāmahamaheśvarau

04,039.019d@037_0006 mūrcchayā patitaṃ bhūmāv āgatau devasattamau

04,039.019d@037_0007 dṛṣṭvā tau varadau devau saṃjñāṃ labdhvotthitaṃ purā

04,039.019d@037_0008 mūrdhnābhipraṇataṃ bhūmau tau tadā varadau varau

04,039.019d@037_0009 kṛṣṇety ekādaśaṃ nāma prītyā me tatra cakratuḥ

04,039.019d@037_0010 tuṣṭau ca mama vīryeṇa karmaṇā cābhirādhitau

04,039.019d@037_0011 sarvadevaiḥ parivṛtau bhūyo māṃ svayam ūcatuḥ

04,039.019d@037_0012 varaṃ tāta vṛṇīṣveti yat prārthayasi pāṇḍava

04,039.019d@037_0013 tato 'ham astrāṇy alabhaṃ divyāni ca dṛḍhāni ca

04,039.019d@037_0014 brāhmaṃ pāśupataṃ caiva sthūṇākarṇaṃ ca durjayam

04,039.019d@037_0015 aindraṃ vāruṇam āgneyaṃ vāyavyam atha vaiṣṇavam

04,039.019d@037_0016 tato 'ham ajayaṃ bhūyo rathenaindreṇa durjayān

04,039.019d@037_0017 mātaliṃ sārathiṃ kṛtvā nivātakavacān raṇe

04,039.019d@037_0018 avadhyakavacān devair varadattān mahāsurān

04,039.019d@037_0019 tisraḥ koṭīr dānavānāṃ saṃyugeṣv anivartinām

04,039.019d@037_0020 eko nirjitya saṃgrāme bhūyo devān atoṣayam

04,039.019d@037_0021 tato me bhagavān indraḥ kirīṭam adadāt svayam

04,039.019d@037_0022 devāś ca śaṅkham adaduḥ śatrusainyanivāraṇam

04,039.019d@037_0023 ahaṃ pāre samudrasya hiraṇyapuravāsinām

04,039.019d@037_0024 hatvā ṣaṣṭisahasrāṇi jayaṃ saṃprāptavān aham

04,039.019d@037_0025 asaṃbhrānto rathe tiṣṭhan sahasreṣu śateṣu ca

04,039.019d@037_0026 śatrumadhye durādharṣo na muhyanti ca me diśaḥ

04,039.019d@037_0027 ahaṃ gandharvarājena hriyamāṇaṃ suyodhanam

04,039.019d@037_0028 bhrātṛbhiḥ sahitaṃ tāta gandharvaiḥ samare jitam

04,039.019d@037_0029 caturdaśa sahasrāṇi hatvā cainam amocayam

04,039.019d@037_0030 mā bhair vigatasaṃtrāsaḥ kurūn etān samāgatān

04,039.019d@037_0031 suyodhanasya miṣataḥ karṇasya ca kṛpasya ca

04,039.019d@037_0032 pitāmahasya bhīṣmasya drauṇer droṇasya ca svayam

04,039.019d@037_0033 sarvān eva kurūñ jitvā pratyāneṣyāmi te paśūn

04,039.020a kṛṣṇa ity eva daśamaṃ nāma cakre pitā mama

04,039.020c kṛṣṇāvadātasya sataḥ priyatvād bālakasya vai

04,039.020d*0745_001 sthito 'smi yattaḥ saṃgrāme vairāṭe vyetu te bhayam

04,039.020d*0745_002 etac chrutvā prahṛṣṭātmā vismayotphullalocanaḥ

04,039.021 vaiśaṃpāyana uvāca

04,039.021a tataḥ pārthaṃ sa vairāṭir abhyavādayad antikāt

04,039.021b*0746_001 tasya tad vacanaṃ śrutvā vairāṭiḥ pārṣatottama

04,039.021b*0746_002 prahṛṣṭaromā hṛṣṭo 'bhūd vismayotphullalocanaḥ

04,039.021b*0746_003 taṃ prekṣya vai mahātmānam arjunaṃ matsyanandanaḥ

04,039.021b*0746_004 prāñjaliś cābhivādyātha idaṃ vacanam abravīt

04,039.021c ahaṃ bhūmiṃjayo nāma nāmnāham api cottaraḥ

04,039.022a diṣṭyā tvāṃ pārtha paśyāmi svāgataṃ te dhanaṃjaya

04,039.022c lohitākṣa mahābāho nāgarājakaropama

04,039.022e yad ajñānād avocaṃ tvāṃ kṣantum arhasi tan mama

04,039.022e*0747_001 **** **** pramādena narottama

04,039.022e*0747_002 akṛtvā hṛdaye sarvaṃ

04,039.023a yatas tvayā kṛtaṃ pūrvaṃ vicitraṃ karma duṣkaram

04,039.023c ato bhayaṃ vyatītaṃ me prītiś ca paramā tvayi

04,039.023d*0748_001 dāso 'haṃ te bhaviṣyāmi paśya mām anukampayā

04,039.023d*0748_002 yā pratijñā kṛtā pūrvaṃ tava sārathyakāraṇāt

04,039.023d*0748_003 manaḥsvāsthyaṃ ca me jātaṃ jātaṃ bhāgyaṃ ca me mahat

04,039.023d*0749_001 yad ajñānād avocaṃ tvāṃ vismartavyaṃ dhanaṃjaya

04,039.023d*0749_002 yāvad arvāg ahaṃ vidyāṃ tvāṃ na tattvena bhārata

04,039.023d*0749_003 tāvan me 'bhūd bhayaṃ tāta kurubhyo nātra saṃśayaḥ

04,039.023d*0749_004 yadā tv ajñāsiṣam ahaṃ channaṃ tattvena bhārata

04,039.023d*0749_005 vismito 'smi mahāsattva sarvaśatrūn vināśaya

04,039.023d*0749_006 tvadvākyajalasaṃsiktam utpalaṃ hṛdayaṃ mama

04,039.023d*0749_007 gharmābhitaptaṃ vijale mlānapadmam iva hrade

04,039.023d*0750_001 neyaṃ pratijñā pūrṇā me harṣaś cārjuna jāyate

04,039.023d*0750_002 devendratanayasyeha sārathiḥ syāṃ mahāmṛdhe

04,039.023d*0750_003 iti pūrvaṃ kṛtāsmābhiḥ pratijñā yuddhadurmada

04,039.023d*0750_004 pratijñā mama saṃpūrṇā tava sārathyakāraṇāt

04,039.023d@038_0001 na smartavyaṃ tvayā vīra lokapālasamo hy asi

04,039.023d@038_0002 prasādaye mahābāho pūrvaṃ yat skhalitaṃ mama

04,039.023d@038_0003 tāvan me 'bhūd bhayaṃ pārtha yāvat tvāṃ nāvalokaye

04,039.023d@038_0004 vibhayo darśanāt tubhyaṃ kas tvāṃ yotsyej jijīviṣuḥ

04,039.023d@038_0005 evaṃ prahṛṣṭaromāsau brūte matsyasuto 'rjunam

04,039.023d@038_0006 prāñjaliḥ samupātiṣṭhad vāsavo druhiṇaṃ yathā

04,039.023d@038_0007 tato 'rjunaḥ samāśvāsya matsyaṃ vairāṭim abravīt

04,039.023d@038_0008 uvāca muditaḥ kāle tamo hatvā yathā raviḥ

04,039.023d@038_0009 āśvāsya putraṃ matsyasya dhanur visphārya gāṇḍivam

04,039.023d@038_0010 prekṣaṇīyatamo bhūtvā tasthau dīpto ravir yathā

04,040.001 uttara uvāca

04,040.001a āsthāya vipulaṃ vīra rathaṃ sārathinā mayā

04,040.001c katamaṃ yāsyase 'nīkam ukto yāsyāmy ahaṃ tvayā

04,040.002 arjuna uvāca

04,040.002a prīto 'smi puruṣavyāghra na bhayaṃ vidyate tava

04,040.002c sarvān nudāmi te śatrūn raṇe raṇaviśārada

04,040.003a svastho bhava mahābuddhe paśya māṃ śatrubhiḥ saha

04,040.003c yudhyamānaṃ vimarde 'smin kurvāṇaṃ bhairavaṃ mahat

04,040.003d*0751_001 gāṇḍīvaṃ devadattaṃ ca śarān kanakabhūṣitān

04,040.004a etān sarvān upāsaṅgān kṣipraṃ badhnīhi me rathe

04,040.004c etaṃ cāhara nistriṃśaṃ jātarūpapariṣkṛtam

04,040.004d*0752_001 gāñjīvaṃ devadattaṃ ca tathākṣayyau maheṣudhī

04,040.004d*0752_002 ratham āropayaitan me pratyāneṣyāmi te paśūn

04,040.004d*0753_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,040.004d*0753_001 arjunasya vacaḥ śrutvā tvarāvān uttaras tadā

04,040.004d*0753_002 arjunasyāyudhān gṛhya śīghreṇāvātarat tataḥ

04,040.004d*0753_002 arjuna uvāca

04,040.004e ahaṃ vai kurubhir yotsyāmy avajeṣyāmi te paśūn

04,040.004f*0754_001 toṣayiṣyāmi rājānaṃ pravekṣyāmi puraṃ punaḥ

04,040.005a saṃkalpapakṣavikṣepaṃ bāhuprākāratoraṇam

04,040.005c tridaṇḍatūṇasaṃbādham anekadhvajasaṃkulam

04,040.006a jyākṣepaṇaṃ krodhakṛtaṃ nemīninadadundubhi

04,040.006b*0755_001 śarajālavitānāḍhyam ākṣveḷitamahāsvanam

04,040.006c nagaraṃ te mayā guptaṃ rathopasthaṃ bhaviṣyati

04,040.007a adhiṣṭhito mayā saṃkhye ratho gāṇḍīvadhanvanā

04,040.007c ajeyaḥ śatrusainyānāṃ vairāṭe vyetu te bhayam

04,040.008 uttara uvāca

04,040.008a bibhemi nāham eteṣāṃ jānāmi tvāṃ sthiraṃ yudhi

04,040.008c keśavenāpi saṃgrāme sākṣād indreṇa vā samam

04,040.008d*0756_001 bahunā kiṃ pralāpena śṛṇu me caramaṃ vacaḥ

04,040.008d*0756_002 nāhaṃ bibhemi kaunteya sākṣād api śatakratoḥ

04,040.008d*0756_003 yamapāśikuberebhyo droṇabhīṣmaśatād api

04,040.009a idaṃ tu cintayann eva parimuhyāmi kevalam

04,040.009c niścayaṃ cāpi durmedhā na gacchāmi kathaṃ cana

04,040.010a evaṃ vīrāṅgarūpasya lakṣaṇair ucitasya ca

04,040.010c kena karmavipākena klībatvam idam āgatam

04,040.011a manye tvāṃ klībaveṣeṇa carantaṃ śūlapāṇinam

04,040.011c gandharvarājapratimaṃ devaṃ vāpi śatakratum

04,040.012 arjuna uvāca

04,040.012a bhrātur niyogāj jyeṣṭhasya saṃvatsaram idaṃ vratam

04,040.012c carāmi brahmacaryaṃ vai satyam etad bravīmi te

04,040.013a nāsmi klībo mahābāho paravān dharmasaṃyutaḥ

04,040.013b*0757_001 purāham ājñayā bhrātur jyeṣṭhasyāhaṃ surālayam

04,040.013b*0757_002 prāptavān urvaśīṃ dṛṣṭvā sudharmāyām ahaṃ tadā

04,040.013b*0757_003 nṛtyantīṃ paramaṃ rūpaṃ bibhratīṃ vajrisaṃnidhau

04,040.013b*0757_004 apaśyaṃ tām animiṣaṃ kūṭasthām anvayasya me

04,040.013b*0757_005 rātrau samāgatā mahyaṃ śayanaṃ rantum icchayā

04,040.013b*0757_006 ahaṃ tām abhivādyaiva mātṛsatkāram ācaram

04,040.013b*0757_007 sā ca mām aśapat kruddhā śikhaṇḍī tvaṃ bhaver iti

04,040.013b*0757_008 śrutvā tam indro mām āha mā bhais tvaṃ pārtha ṣaṇḍataḥ

04,040.013b*0757_009 upakāro bhavet tubhyam ajñātavasatau purā

04,040.013b*0757_010 itīndro mām anugrāhya tataḥ preṣitavān vṛṣā

04,040.013b*0757_011 tad idaṃ samanuprāptaṃ vrataṃ cīrṇaṃ mayānagha

04,040.013b*0758_001 urvaśīśāpasaṃbhūtaṃ klaibyaṃ māṃ samupasthitam

04,040.013c samāptavratam uttīrṇaṃ viddhi māṃ tvaṃ nṛpātmaja

04,040.014 uttara uvāca

04,040.014a paramo 'nugraho me 'dya yat pratarko na me vṛthā

04,040.014c na hīdṛśāḥ klībarūpā bhavantīha narottamāḥ

04,040.015a sahāyavān asmi raṇe yudhyeyam amarair api

04,040.015c sādhvasaṃ tat pranaṣṭaṃ me kiṃ karomi bravīhi me

04,040.016a ahaṃ te saṃgrahīṣyāmi hayāñ śatrurathārujaḥ

04,040.016c śikṣito hy asmi sārathye tīrthataḥ puruṣarṣabha

04,040.017a dāruko vāsudevasya yathā śakrasya mātaliḥ

04,040.017c tathā māṃ viddhi sārathye śikṣitaṃ narapuṃgava

04,040.017d*0759_001 etāsu pañcasv aśvānāṃ rathacaryāsu pāṇḍava

04,040.017d*0759_002 śatravo vidraviṣyanti gacchamānam itas tataḥ

04,040.017d*0760_001 aśvā hy ete mahābāho tavaivāhavadurjayāḥ

04,040.017d*0760_002 yogyā rathavare yuktāḥ prāṇavanto jitaśramāḥ

04,040.018a yasya yāte na paśyanti bhūmau prāptaṃ padaṃ padam

04,040.018c dakṣiṇaṃ yo dhuraṃ yuktaḥ sugrīvasadṛśo hayaḥ

04,040.019a yo 'yaṃ dhuraṃ dhuryavaro vāmaṃ vahati śobhanaḥ

04,040.019c taṃ manye meghapuṣpasya javena sadṛśaṃ hayam

04,040.020a yo 'yaṃ kāñcanasaṃnāhaḥ pārṣṇiṃ vahati śobhanaḥ

04,040.020c vāmaṃ sainyasya manye taṃ javena balavattaram

04,040.021a yo 'yaṃ vahati te pārṣṇiṃ dakṣiṇām añcitodyataḥ

04,040.021c balāhakād api mataḥ sa jave vīryavattaraḥ

04,040.022a tvām evāyaṃ ratho voḍhuṃ saṃgrāme 'rhati dhanvinam

04,040.022c tvaṃ cemaṃ ratham āsthāya yoddhum arho mato mama

04,040.022d*0761_001 sarvaśatrubhir āyātair devarāja ivāsuraiḥ

04,040.023 vaiśaṃpāyana uvāca

04,040.023*0762_001 tato rathād avaskandya vīryavān arimardanaḥ

04,040.023*0762_002 praṇamya devān gāṇḍīvam ādāya ruruce śriyā

04,040.023a tato nirmucya bāhubhyāṃ valayāni sa vīryavān

04,040.023c citre dundubhisaṃnāde pratyamuñcat tale śubhe

04,040.023d*0763_001 indradatte ca te divye uddhṛtyāmucya kuṇḍale

04,040.024a kṛṣṇān bhaṅgīmataḥ keśāñ śvetenodgrathya vāsasā

04,040.024b*0764_001 athāso prāṅmukho bhūtvā śuciḥ prayatamānasaḥ

04,040.024b*0764_002 abhidadhyau mahābāhuḥ sarvāstrāṇi rathottame

04,040.024b*0764_003 ūcuś ca pārthaṃ sarvāṇi prāñjalīni nṛpātmajam

04,040.024b*0764_004 ime sma paramodārāḥ kiṃkarāḥ pāṇḍunandana

04,040.024b*0764_005 praṇipatya tataḥ pārthaḥ samālabhya ca pāṇinā

04,040.024b*0764_006 sarvāṇi mānasānīha bhavatety abhyabhāṣata

04,040.024b*0764_007 pratigṛhya tato 'strāṇi prahṛṣṭavadano 'bhavat

04,040.024b*0765_001 sasmāra divyāny astrāṇi yathāvad bharatarṣabhaḥ

04,040.024b*0766_001 abhyupeyur mahābhāgaṃ mahāstrāṇi tadārjunam

04,040.024c adhijyaṃ tarasā kṛtvā gāṇḍīvaṃ vyākṣipad dhanuḥ

04,040.025a tasya vikṣipyamāṇasya dhanuṣo 'bhūn mahāsvanaḥ

04,040.025c yathā śailasya mahataḥ śailenaivābhijaghnuṣaḥ

04,040.026a sanirghātābhavad bhūmir dikṣu vāyur vavau bhṛśam

04,040.026b*0767_001 papāta mahatī colkā diśo na pracakāśire

04,040.026c bhrāntadvijaṃ khaṃ tadāsīt prakampitamahādrumam

04,040.027a taṃ śabdaṃ kuravo 'jānan visphoṭam aśaner iva

04,040.027b*0768_001 tārkṣyaṃ śabdam iva śrutvā vitresur dīnamānasāḥ

04,040.027b*0768_002 yathendro vyākṣipad bhīmaṃ visphoṭam aśaner vibhuḥ

04,040.027b*0769_001 mahāśanimahāśabdaḥ sadṛśo jyāsvano mahān

04,040.027b*0769_002 śatrūn vīrāṃś ca saṃtyajya nigrahastho rathe sthitaḥ

04,040.027c yad arjuno dhanuḥśreṣṭhaṃ bāhubhyām ākṣipad rathe

04,040.027d@039_0000 uttara uvāca

04,040.027d@039_0001 ekas tvaṃ pāṇḍavaśreṣṭha bahūn etān mahārathān

04,040.027d@039_0002 kathaṃ jeṣyasi saṃgrāme sarvaśastrāstrapāragān

04,040.027d@039_0003 asahāyo 'si kaunteya sasahāyāś ca kauravāḥ

04,040.027d@039_0004 vaiśaṃpāyana uvāca

04,040.027d@039_0004 ata eva mahābāho bhītas tiṣṭhāmi te 'grataḥ

04,040.027d@039_0005 uvāca pārtho mā bhaiṣīḥ prahasya svanavat tadā

04,040.027d@039_0006 yudhyamānasya me vīra gandharvaiḥ sumahābalaiḥ

04,040.027d@039_0007 sahāyo ghoṣayātrāyāṃ kas tadāsīt sakhā mama

04,040.027d@039_0008 tathā pratibhaye tasmin devadānavasaṃkule

04,040.027d@039_0009 khāṇḍave yudhyamānasya kas tadāsīt sakhā mama

04,040.027d@039_0010 nivātakavacaiḥ sārdhaṃ paulomaiś ca mahābalaiḥ

04,040.027d@039_0011 yudhyato devarājārthe kaḥ sahāyas tadābhavat

04,040.027d@039_0012 svayaṃvare tu pāñcālyā rājabhiḥ saha saṃyuge

04,040.027d@039_0013 yudhyato bahubhis tāta kaḥ sahāyas tadābhavat

04,040.027d@039_0014 upajīvya guruṃ droṇaṃ śakraṃ vaiśravaṇaṃ yamam

04,040.027d@039_0015 varuṇaṃ pāvakaṃ caiva kṛpaṃ kṛṣṇaṃ ca mādhavam

04,040.027d@039_0016 pinākapāṇinaṃ caiva katham etān na yodhaye

04,040.027d@039_0017 rathaṃ vāhaya me śīghraṃ vyetu te mānaso jvaraḥ

04,041.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,041.001a uttaraṃ sārathiṃ kṛtvā śamīṃ kṛtvā pradakṣiṇam

04,041.001c āyudhaṃ sarvam ādāya tataḥ prāyād dhanaṃjayaḥ

04,041.002a dhvajaṃ siṃhaṃ rathāt tasmād apanīya mahārathaḥ

04,041.002c praṇidhāya śamīmūle prāyād uttarasārathiḥ

04,041.003a daivīṃ māyāṃ rathe yuktvā vihitāṃ viśvakarmaṇā

04,041.003c kāñcanaṃ siṃhalāṅgūlaṃ dhvajaṃ vānaralakṣaṇam

04,041.004a manasā cintayām āsa prasādaṃ pāvakasya ca

04,041.004c sa ca tac cintitaṃ jñātvā dhvaje bhūtāny acodayat

04,041.004d*0770_001 dhvaje vānaram ucchritya gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ

04,041.004d*0771_001 uttasthau cottaras tāta smṛtvā punar ihāgataḥ

04,041.004d*0771_002 taṃ samāśvāsya bībhatsur abhiyātuṃ pratatvare

04,041.005a sapatākaṃ vicitrāṅgaṃ sopāsaṅgaṃ mahārathaḥ

04,041.005b*0772_001 khāt papāta rathe tūrṇaṃ divyarūpaṃ manoramam

04,041.005b*0772_002 rathaṃ tam āgataṃ dṛṣṭvā dakṣiṇaṃ prākarot tadā

04,041.005c ratham āsthāya bībhatsuḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ

04,041.006a baddhāsiḥ satanutrāṇaḥ pragṛhītaśarāsanaḥ

04,041.006c tataḥ prāyād udīcīṃ sa kapipravaraketanaḥ

04,041.006d*0773_001 sainyābhyāśam anuprāpya gṛhītvā bhīmam uttamam

04,041.007a svanavantaṃ mahāśaṅkhaṃ balavān arimardanaḥ

04,041.007c prādhamad balam āsthāya dviṣatāṃ lomaharṣaṇam

04,041.007d*0774_001 śaśāṅkakundadhavalaṃ mukhe nikṣipya vāsaviḥ

04,041.007d*0774_002 ucchvasad gaṇḍayugulaṃ sirāḷyācitaphālakam

04,041.007d*0774_003 āyattanimnanayanaṃ hrasvasthūlaśirodharam

04,041.007d*0774_004 atiśliṣṭodaroraskaṃ tiryag ānanaśobhitam

04,041.007d*0774_005 yāvat svaśaktisāmagryaṃ trailokyaṃ kṣobhayann iva

04,041.007d*0774_006 marudbhir daśabhiś caiva prādhmāpayad ariṃdamaḥ

04,041.007d*0775_001 śaṅkhaśabdo 'sya so 'tyarthaṃ śrūyate kālameghavat

04,041.007d*0775_002 tasya śaṅkhasya śabdena dhanuṣo nisvanena ca

04,041.007d*0775_003 vānarasya ca nādena rathanemisvanena ca

04,041.007d*0775_004 jaṅgamasya bhayaṃ ghoram akarot pākaśāsaniḥ

04,041.008a tatas te javanā dhuryā jānubhyām agaman mahīm

04,041.008c uttaraś cāpi saṃtrasto rathopastha upāviśat

04,041.009a saṃsthāpya cāśvān kaunteyaḥ samudyamya ca raśmibhiḥ

04,041.009b*0776_001 vyabhrājata rathopasthe bhānur merāv ivottare

04,041.009b*0776_002 śaṅkhaśabdena vitrastaṃ jyāghātena ca mūrchitam

04,041.009c uttaraṃ ca pariṣvajya samāśvāsayad arjunaḥ

04,041.010a mā bhais tvaṃ rājaputrāgrya kṣatriyo 'si paraṃtapa

04,041.010c kathaṃ puruṣaśārdūla śatrumadhye viṣīdasi

04,041.011a śrutās te śaṅkhaśabdāś ca bherīśabdāś ca puṣkalāḥ

04,041.011c kuñjarāṇāṃ ca nadatāṃ vyūḍhānīkeṣu tiṣṭhatām

04,041.012a sa tvaṃ katham ihānena śaṅkhaśabdena bhīṣitaḥ

04,041.012c viṣaṇṇarūpo vitrastaḥ puruṣaḥ prākṛto yathā

04,041.013 uttara uvāca

04,041.013a śrutā me śaṅkhaśabdāś ca bherīśabdāś ca puṣkalāḥ

04,041.013c kuñjarāṇāṃ ca ninadā vyūḍhānīkeṣu tiṣṭhatām

04,041.014a naivaṃvidhaḥ śaṅkhaśabdaḥ purā jātu mayā śrutaḥ

04,041.014c dhvajasya cāpi rūpaṃ me dṛṣṭapūrvaṃ na hīdṛśam

04,041.014e dhanuṣaś caiva nirghoṣaḥ śrutapūrvo na me kva cit

04,041.015a asya śaṅkhasya śabdena dhanuṣo nisvanena ca

04,041.015b*0777_001 amānuṣāṇāṃ śabdena bhūtānāṃ dhvajavāsinām

04,041.015c rathasya ca ninādena mano muhyati me bhṛśam

04,041.016a vyākulāś ca diśaḥ sarvā hṛdayaṃ vyathatīva me

04,041.016c dhvajena pihitāḥ sarvā diśo na pratibhānti me

04,041.016e gāṇḍīvasya ca śabdena karṇau me badhirīkṛtau

04,041.016f*0778_001 tān * * paribhāṣantam uttaraṃ yuddhadurmadaḥ

04,041.016f*0779_001 sa muhūrtaṃ prayātaṃ tu pārtho vairāṭim abravīt

04,041.016f*0780_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,041.016f*0780_001 punar dhvajaṃ punaḥ śaṅkhaṃ dhanuś caiva punaḥ punaḥ

04,041.016f*0780_002 saṃmūḍhacetā vairāṭir arjunaṃ samudaikṣata

04,041.016f*0780_002 arjunaḥ

04,041.016f*0780_003 sthiro bhava mahābāho saṃjñāṃ cātmānam ānaya

04,041.017 arjuna uvāca

04,041.017a ekānte ratham āsthāya padbhyāṃ tvam avapīḍaya

04,041.017c dṛḍhaṃ ca raśmīn saṃyaccha śaṅkhaṃ dhmāsyāmy ahaṃ punaḥ

04,041.017d*0781_001 na bhayaṃ vidyate cānyan mayi tiṣṭhati saṃyuge

04,041.017d*0781_002 paśya bāhubalaṃ vīra yudhyataḥ śatrubhiḥ saha

04,041.017d*0782_001 sthirīkuruṣva hṛdayaṃ yathā śabdo mahān bhavet

04,041.017d*0783_001 evam uktvā mahābāhuḥ savyasācī paraṃtapaḥ

04,041.017d*0783_002 pradadhmau ca mahāśaṅkhaṃ devadattam anuttamam

04,041.017d*0783_003 jyāghoṣaṃ talaghoṣaṃ ca kṛtvā bhūtāny amohayat

04,041.018 vaiśaṃpāyana uvāca

04,041.018*0784_001 tataḥ sa punar evātha taṃ śaṅkhaṃ prādhamad balī

04,041.018*0784_002 dviṣatāṃ duḥkhajananaṃ suhṛdāṃ prītivardhanam

04,041.018*0785_001 tataḥ śaṅkham upādhmāsīd dārayann iva parvatān

04,041.018*0785_002 guhā girīṇāṃ ca tadā diśaḥ śailāṃs tathaiva ca

04,041.018*0785_003 uttaraś cāpi saṃlīno rathopastha upāviśat

04,041.018*0786_001 tato 'rjunaḥ śaṅkhaśabdaṃ cakārātīva duḥsaham

04,041.018a tasya śaṅkhasya śabdena rathanemisvanena ca

04,041.018c gāṇḍīvasya ca ghoṣeṇa pṛthivī samakampata

04,041.018d*0787_001 śrutvā śabdaṃ tadā droṇo gāṅgeyaṃ vākyam abravīt

04,041.018d*0788_001 uttaraṃ tu rathe dṛṣṭvā śaṅkhaśabdena mohitam

04,041.018d*0789_001 sa rathaḥ saṃsmṛtas tena upāyād vānaradhvajaḥ

04,041.018d*0790_001 taṃ samāśvāsayām āsa punar eva dhanaṃjayaḥ

04,041.018d*0791_001 tato droṇo mahābuddhiḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,041.018d*0791_002 uvāca ha kuror madhye sarvaṃ saṃbodhayann iva

04,041.018d*0792_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,041.018d*0792_001 śaṅkhaśabdaṃ ca taṃ śrutvā meghasya ninadaṃ yathā

04,041.018d*0792_002 gāṇḍīvajyāsvanenaiva vismayotphullalocanaḥ

04,041.018d*0793_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,041.018d*0793_001 bhāradvājas tato droṇaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,041.018d*0793_002 rājānaṃ cāha saṃprekṣya duryodhanam ariṃdamam

04,041.019 droṇa uvāca

04,041.019*0794_001 nadīja laṅkeśavanāriketur

04,041.019*0794_002 nagāhvayo nāma nagārisūnuḥ

04,041.019*0794_003 eṣo 'ṅganāveṣadharas tarasvī

04,041.019*0794_004 vijeṣyate sarvakurupravīrān

04,041.019*0795_001 eṣā na yoṣā yadi yoṣid eṣā

04,041.019*0795_002 tat saiva yā śumbhaniśumbhahantrī

04,041.019*0795_003 māyāmayastrīvapur ātanoti

04,041.019*0795_004 līlāyitaṃ vā puruṣaḥ purāṇaḥ

04,041.019*0796_001 yathendrajit kṣatriyāṇy aṅganeyaṃ

04,041.019*0796_002 gurur babhāṣe vacanaṃ kilaitat

04,041.019a yathā rathasya nirghoṣo yathā śaṅkha udīryate

04,041.019c kampate ca yathā bhūmir naiṣo 'nyaḥ savyasācinaḥ

04,041.019d*0797_001 autpātikam idaṃ rājan nimittaṃ bhavatīha naḥ

04,041.019d*0797_002 na hi paśyāmi vijayaṃ sainye 'smākaṃ paraṃtapa

04,041.020a śastrāṇi na prakāśante na prahṛṣyanti vājinaḥ

04,041.020c agnayaś ca na bhāsante samiddhās tan na śobhanam

04,041.021a praty ādityaṃ ca naḥ sarve mṛgā ghorapravādinaḥ

04,041.021c dhvajeṣu ca nilīyante vāyasās tan na śobhanam

04,041.021e śakunāś cāpasavyā no vedayanti mahad bhayam

04,041.022a gomāyur eṣa senāyā ruvan madhye 'nudhāvati

04,041.022c anāhataś ca niṣkrānto mahad vedayate bhayam

04,041.022e bhavatāṃ romakūpāṇi prahṛṣṭāny upalakṣaye

04,041.022f*0798_001 dhruvaṃ vināśo yuddhena kṣatriyāṇāṃ pradṛśyate

04,041.022f*0798_002 jyotīṃṣi na prakāśante dāruṇā mṛgapakṣiṇaḥ

04,041.022f*0798_003 utpātā vividhā ghorā dṛśyante kṣatranāśanāḥ

04,041.022f*0798_004 viśeṣata ihāsmākaṃ nimittāni vināśane

04,041.022f*0798_005 ulkābhiś ca pradīptābhir bādhyate pṛtanā tava

04,041.022f*0798_006 vāhanāny aprahṛṣṭāni rudantīva viśāṃ pate

04,041.022f*0798_007 upāsate ca sainyāni gṛdhrās tava samantataḥ

04,041.022f*0798_008 tapsyase vāhinīṃ dṛṣṭvā pārthabāṇaprapīḍitām

04,041.022f*0799_001 anuṣṇāṅgāś ca saṃsvinnā jṛmbhante cāpy abhīkṣṇaśaḥ

04,041.022f*0799_002 viṣṭambhantīha mātaṅgā muñcanty aśrūṇi vājinaḥ

04,041.022f*0799_003 sadā mūtraṃ purīṣaṃ ca utsṛjante punaḥ punaḥ

04,041.022f*0799_004 lohitārdrā ca pṛthivī diśaḥ sarvāḥ pradhūpitāḥ

04,041.022f*0799_005 na ca sūryaḥ pratapati mahad vedayate bhayam

04,041.022f*0799_006 hastinaś cāpi vitrastā yodhāś cāpi vitatrasuḥ

04,041.023a parābhūtā ca vaḥ senā na kaś cid yoddhum icchati

04,041.023c vivarṇamukhabhūyiṣṭhāḥ sarve yodhā vicetasaḥ

04,041.023d*0800_001 diśaṃ te dakṣiṇāṃ sarve viprekṣante punaḥ punaḥ

04,041.023d*0800_002 mṛgāś ca pakṣiṇaś caiva savyam eva patanti naḥ

04,041.023d*0800_003 vāditroddhuṣṭaghoṣāś ca na gāḍhaṃ prasvananti naḥ

04,041.023d*0800_004 yathā meghasya ninado gambhīras tūrṇam āyataḥ

04,041.023d*0800_005 śrūyate rathanirghoṣo nāyam anyo dhanaṃjayāt

04,041.023d*0800_006 aśvānāṃ svanatāṃ śabdo vahatāṃ pākaśāsanim

04,041.023d*0800_007 vānaraś ca dhvajo nityo niḥsaṅgaṃ dhūyate mahān

04,041.023d*0800_008 śaṅkhaśabdena pārthasya karṇau me badhirīkṛtau

04,041.023d*0800_009 sarvasainyaṃ ca vitrastaṃ nāyam anyo dhanaṃjayāt

04,041.023d*0800_010 rājānam agrataḥ kṛtvā duryodhanam ariṃdamam

04,041.023e gāḥ saṃprasthāpya tiṣṭhāmo vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

04,041.023f*0801_001 pravibhajya tridhā senāṃ samucchritya dhvajān api

04,041.023f*0801_002 dikṣu gulmā niveśyantāṃ yattā yotsyāmahe 'rjunam

04,041.023f*0802_001 śitair bāṇaiḥ pratapyemāṃ camūm eṣa dhanaṃjayaḥ

04,041.023f*0802_002 mūrdhni sarvanarendrāṇāṃ vāmapādaṃ kariṣyati

04,041.023f*0802_003 na hy eṣa śakyo bībhatsur jetuṃ devāsurair api

04,042.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,042.001a atha duryodhano rājā samare bhīṣmam abravīt

04,042.001c droṇaṃ ca rathaśārdūlaṃ kṛpaṃ ca sumahāratham

04,042.002a ukto 'yam artha ācāryo mayā karṇena cāsakṛt

04,042.002c punar eva ca vakṣyāmi na hi tṛpyāmi taṃ bruvan

04,042.003a parājitair hi vastavyaṃ taiś ca dvādaśa vatsarān

04,042.003c vane janapade 'jñātair eṣa eva paṇo hi naḥ

04,042.004a teṣāṃ na tāvan nirvṛttaṃ vartate tu trayodaśam

04,042.004c ajñātavāsaṃ bībhatsur athāsmābhiḥ samāgataḥ

04,042.005a anivṛtte tu nirvāse yadi bībhatsur āgataḥ

04,042.005c punar dvādaśa varṣāṇi vane vatsyanti pāṇḍavāḥ

04,042.006a lobhād vā te na jānīyur asmān vā moha āviśat

04,042.006c hīnātiriktam eteṣāṃ bhīṣmo veditum arhati

04,042.007a arthānāṃ tu punar dvaidhe nityaṃ bhavati saṃśayaḥ

04,042.007b*0803_001 svārthe sarve vimuhyanti ye 'pi dharmavido janāḥ

04,042.007c anyathā cintito hy arthaḥ punar bhavati cānyathā

04,042.008a uttaraṃ mārgamāṇānāṃ matsyasenāṃ yuyutsatām

04,042.008c yadi bībhatsur āyātas teṣāṃ kaḥ syāt parāṅmukhaḥ

04,042.009a trigartānāṃ vayaṃ hetor matsyān yoddhum ihāgatāḥ

04,042.009c matsyānāṃ viprakārāṃs te bahūn asmān akīrtayan

04,042.010a teṣāṃ bhayābhipannānāṃ tad asmābhiḥ pratiśrutam

04,042.010a*0804_001 **** **** trastānāṃ trāṇam icchatām

04,042.010a*0804_002 abhayaṃ yācamānānāṃ

04,042.010c prathamaṃ tair grahītavyaṃ matsyānāṃ godhanaṃ mahat

04,042.011a saptamīm aparāhṇe vai tathā nas taiḥ samāhitam

04,042.011c aṣṭamyāṃ punar asmābhir ādityasyodayaṃ prati

04,042.011d*0805_001 imā gāvo gṛhītavyā gate matsye gavāṃ padam

04,042.011d*0806_001 ity eṣa niścayo 'smākaṃ mantro 'bhūn nāgasāhvaye

04,042.011d*0806_002 pāṇḍavānāṃ parijñāne sarveṣāṃ naḥ parasparam

04,042.012a te vā gāvo na paśyanti yadi va syuḥ parājitāḥ

04,042.012c asmān vāpy atisaṃdhāya kuryur matsyena saṃgatam

04,042.013a atha vā tān upāyāto matsyo jānapadaiḥ saha

04,042.013c sarvayā senayā sārdham asmān yoddhum upāgataḥ

04,042.013c*0807_001 **** **** saṃvṛto bhīmarūpayā

04,042.013c*0807_002 āyātaḥ kevalāṃ rātrim

04,042.014a teṣām eva mahāvīryaḥ kaś cid eva puraḥsaraḥ

04,042.014c asmāñ jetum ihāyāto matsyo vāpi svayaṃ bhavet

04,042.015a yady eṣa rājā matsyānāṃ yadi bībhatsur āgataḥ

04,042.015c sarvair yoddhavyam asmābhir iti naḥ samayaḥ kṛtaḥ

04,042.015d*0808_001 śarair enaṃ suniśitaiḥ pātayiṣyāmi bhūtale

04,042.016a atha kasmāt sthitā hy ete ratheṣu rathasattamāḥ

04,042.016c bhīṣmo droṇaḥ kṛpaś caiva vikarṇo drauṇir eva ca

04,042.017a saṃbhrāntamanasaḥ sarve kāle hy asmin mahārathāḥ

04,042.017c nānyatra yuddhāc chreyo 'sti tathātmā praṇidhīyatām

04,042.017d*0809_001 sarvalokena vā yuddhaṃ devair vāstu savāsavaiḥ

04,042.018a ācchinne godhane 'smākam api devena vajriṇā

04,042.018c yamena vāpi saṃgrāme ko hāstinapuraṃ vrajet

04,042.019a śarair abhipraṇunnānāṃ bhagnānāṃ gahane vane

04,042.019c ko hi jīvet padātīnāṃ bhaved aśveṣu saṃśayaḥ

04,042.019e ācāryaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā tathā nītir vidhīyatām

04,042.019f*0810_001 duryodhanavacaḥ śrutvā rāṃdheyas tv abravīd vacaḥ

04,042.020a jānāti hi mataṃ teṣām atas trāsayatīva naḥ

04,042.020c arjunenāsya saṃprītim adhikām upalakṣaye

04,042.021a tathā hi dṛṣṭvā bībhatsum upāyāntaṃ praśaṃsati

04,042.021c yathā senā na bhajyeta tathā nītir vidhīyatām

04,042.021d*0811_001 heṣitaṃ hy upaśṛṇvāne droṇe sarvaṃ vighaṭṭitam

04,042.022a adeśikā mahāraṇye grīṣme śatruvaśaṃ gatā

04,042.022c yathā na vibhramet senā tathā nītir vidhīyatām

04,042.022d*0812_001 iṣṭā hi pāṇḍavā nityam ācāryasya viśeṣataḥ

04,042.022d*0813_001 āsayann aparārthāś ca kathyate sma svayaṃ tathā

04,042.023a aśvānāṃ heṣitaṃ śrutvā kā praśaṃsā bhavet pare

04,042.023c sthāne vāpi vrajanto vā sadā heṣanti vājinaḥ

04,042.024a sadā ca vāyavo vānti nityaṃ varṣati vāsavaḥ

04,042.024c stanayitnoś ca nirghoṣaḥ śrūyate bahuśas tathā

04,042.024d*0814_001 bhīṣayan pāṇḍaveyebhyo bhavān sarvān imāñ janān

04,042.024d*0814_002 pramukhe sarvasainyānām abaddhaṃ bahu bhāṣate

04,042.024d*0814_003 yathaivāśvān mārgamāṇās tān evābhiparīpsavaḥ

04,042.024d*0814_004 heṣitāny eva śṛṇvanti syād idaṃ bhavatas tathā

04,042.025a kim atra kāryaṃ pārthasya kathaṃ vā sa praśasyate

04,042.025c anyatra kāmād dveṣād vā roṣād vāsmāsu kevalāt

04,042.026a ācāryā vai kāruṇikāḥ prājñāś cāpāyadarśinaḥ

04,042.026c naite mahābhaye prāpte saṃpraṣṭavyāḥ kathaṃ cana

04,042.027a prāsādeṣu vicitreṣu goṣṭhīṣv āvasatheṣu ca

04,042.027c kathā vicitrāḥ kurvāṇāḥ paṇḍitās tatra śobhanāḥ

04,042.028a bahūny āścaryarūpāṇi kurvanto janasaṃsadi

04,042.028c iṣvastre cārusaṃdhāne paṇḍitās tatra śobhanāḥ

04,042.029a pareṣāṃ vivarajñāne manuṣyācariteṣu ca

04,042.029b*0815_001 hastyaśvarathacaryāsu kharoṣṭrājāvikarmaṇi

04,042.029b*0815_002 godhaneṣu pratolīṣu varadvāramukheṣu ca

04,042.029c annasaṃskāradoṣeṣu paṇḍitās tatra śobhanāḥ

04,042.030a paṇḍitān pṛṣṭhataḥ kṛtvā pareṣāṃ guṇavādinaḥ

04,042.030c vidhīyatāṃ tathā nītir yathā vadhyeta vai paraḥ

04,042.031a gāvaś caiva pratiṣṭhantāṃ senāṃ vyūhantu māciram

04,042.031c ārakṣāś ca vidhīyantāṃ yatra yotsyāmahe parān

04,042.031d*0816_001 yathāsmākaṃ jayo vīra cintanīyas tathā tvayā

04,043.001 karṇa uvāca

04,043.001a sarvān āyuṣmato bhītān saṃtrastān iva lakṣaye

04,043.001c ayuddhamanasaś caiva sarvāṃś caivānavasthitān

04,043.001d*0817_001 yady eṣa jāmadagnyo vā yadi vendraḥ puraṃdaraḥ

04,043.002a yady eṣa rājā matsyānāṃ yadi bībhatsur āgataḥ

04,043.002c aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam

04,043.003a mama cāpapramuktānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām

04,043.003c nāvṛttir gacchatām asti sarpāṇām iva sarpatām

04,043.004a rukmapuṅkhāḥ sutīkṣṇāgrā muktā hastavatā mayā

04,043.004c chādayantu śarāḥ pārthaṃ śalabhā iva pādapam

04,043.005a śarāṇāṃ puṅkhasaktānāṃ maurvyābhihatayā dṛḍham

04,043.005c śrūyatāṃ talayoḥ śabdo bheryor āhatayor iva

04,043.005d*0818_001 ekaikaṃ caturaḥ pañca kva cit ṣaṣṭiṃ kva cic chatam

04,043.005d*0818_002 mayā paśyata matsyānām iṣubhir nihatān rathān

04,043.005d*0818_003 ekaṃ dvau caturaḥ pañca kva cit ṣaṣṭiṃ kva cic chatam

04,043.005d*0818_004 hatān paśyata mātaṅgān kīrṇān ekeṣuṇā mayā

04,043.005d*0818_005 madbāhumuktair iṣubhis tailadhautaiḥ patatribhiḥ

04,043.005d*0818_006 khadyotair iva saṃvṛttam antarikṣaṃ vyarājatām

04,043.006a samāhito hi bībhatsur varṣāṇy aṣṭau ca pañca ca

04,043.006c jātasnehaś ca yuddhasya mayi saṃprahariṣyati

04,043.007a pātrībhūtaś ca kaunteyo brāhmaṇo guṇavān iva

04,043.007c śaraughān pratigṛhṇātu mayā muktān sahasraśaḥ

04,043.008a eṣa caiva maheṣvāsas triṣu lokeṣu viśrutaḥ

04,043.008c ahaṃ cāpi kuruśreṣṭhā arjunān nāvaraḥ kva cit

04,043.008d*0819_001 mama hastapramuktānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām

04,043.008d*0820_001 nivṛttir gacchatāṃ nāsti vaiśvānarasamatviṣām

04,043.009a itaś cetaś ca nirmuktaiḥ kāñcanair gārdhravājitaiḥ

04,043.009c dṛśyatām adya vai vyoma khadyotair iva saṃvṛtam

04,043.009d*0821_001 tumulaḥ śrūyatāṃ nādaḥ ṣaṭpadāṃ gāyatām iva

04,043.009d*0822_001 matkārmukavimuktānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām

04,043.009d*0822_002 kaḥ sahetāgrataḥ sthātum api sarvaiḥ surāsuraiḥ

04,043.010a adyāham ṛṇam akṣayyaṃ purā vācā pratiśrutam

04,043.010c dhārtarāṣṭrasya dāsyāmi nihatya samare 'rjunam

04,043.011a antarā chidyamānānāṃ puṅkhānāṃ vyatiśīryatām

04,043.011c śalabhānām ivākāśe pracāraḥ saṃpradṛśyatām

04,043.012a indrāśanisamasparśaṃ mahendrasamatejasam

04,043.012c ardayiṣyāmy ahaṃ pārtham ulkābhir iva kuñjaram

04,043.012d*0823_001 rathād atirathaṃ śūraṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

04,043.012d*0823_002 vivaśaṃ pārtham ādāsye garutmān iva pannagam

04,043.013a tam agnim iva durdharṣam asiśaktiśarendhanam

04,043.013c pāṇḍavāgnim ahaṃ dīptaṃ pradahantam ivāhitān

04,043.014a aśvavegapurovāto rathaughastanayitnumān

04,043.014c śaradhāro mahāmeghaḥ śamayiṣyāmi pāṇḍavam

04,043.014d*0824_001 nirdahantam anīkāni śamayiṣye 'rjunānalam

04,043.014d*0825_001 kṣudrakair vividhair bhallair nipatadbhiś ca māmakaiḥ

04,043.014d*0825_002 saṃmūḍhacetāḥ kaunteyaḥ kartavyaṃ nābhipadyate

04,043.015a matkārmukavinirmuktāḥ pārtham āśīviṣopamāḥ

04,043.015c śarāḥ samabhisarpantu valmīkam iva pannagāḥ

04,043.015d*0826_001 sutejanai rukmapuṅkhaiḥ supītair nataparvabhiḥ

04,043.015d*0826_002 ācitaṃ paśya kaunteyaṃ karṇikārair ivācalam

04,043.015d*0827_001 barhibarhiṇavājānāṃ barhiṇāṃ barhiṇām iva

04,043.015d*0827_002 patatāṃ patatāṃ ghoṣaḥ patatāṃ patatām iva

04,043.016a jāmadagnyān mayā hy astraṃ yat prāptam ṛṣisattamāt

04,043.016c tad upāśritya vīryaṃ ca yudhyeyam api vāsavam

04,043.017a dhvajāgre vānaras tiṣṭhan bhallena nihato mayā

04,043.017c adyaiva patatāṃ bhūmau vinadan bhairavān ravān

04,043.018a śatror mayābhipannānāṃ bhūtānāṃ dhvajavāsinām

04,043.018c diśaḥ pratiṣṭhamānānām astu śabdo divaṃ gataḥ

04,043.018d*0828_001 kruddhenāstraṃ mayā muktaṃ nirdahet pṛthivīm imām

04,043.018d*0828_002 sthitaṃ saṃgrāmaśirasi pārtham ekākinaṃ kimu

04,043.019a adya duryodhanasyāhaṃ śalyaṃ hṛdi cirasthitam

04,043.019c samūlam uddhariṣyāmi bībhatsuṃ pātayan rathāt

04,043.020a hatāśvaṃ virathaṃ pārthaṃ pauruṣe paryavasthitam

04,043.020c niḥśvasantaṃ yathā nāgam adya paśyantu kauravāḥ

04,043.021a kāmaṃ gacchantu kuravo dhanam ādāya kevalam

04,043.021c ratheṣu vāpi tiṣṭhanto yuddhaṃ paśyantu māmakam

04,043.021d*0829_001 paśyantu vīryam iha māmakam adya nāma

04,043.021d*0829_002 magne jane samanujāḥ surasiddhasaṃghāḥ

04,043.021d*0829_003 śakrātmajasya samare virathīkṛtasya

04,043.021d*0829_004 evaṃ punaḥ sa virarāma kṛpo babhāṣe

04,044.001 kṛpa uvāca

04,044.001*0830_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,044.001*0830_001 tasya tad vacanaṃ śrutvā nītiśāstraviśāradaḥ

04,044.001*0830_002 ācāryaḥ kuruvīrāṇāṃ kṛpaḥ śāradvato 'bravīt

04,044.001a sadaiva tava rādheya yuddhe krūratarā matiḥ

04,044.001c nārthānāṃ prakṛtiṃ vettha nānubandham avekṣase

04,044.002a nayā hi bahavaḥ santi śāstrāṇy āśritya cintitāḥ

04,044.002c teṣāṃ yuddhaṃ tu pāpiṣṭhaṃ vedayanti purāvidaḥ

04,044.003a deśakālena saṃyuktaṃ yuddhaṃ vijayadaṃ bhavet

04,044.003c hīnakālaṃ tad eveha phalavan na bhavaty uta

04,044.003e deśe kāle ca vikrāntaṃ kalyāṇāya vidhīyate

04,044.004a ānukūlyena kāryāṇām antaraṃ saṃvidhīyatām

04,044.004c bhāraṃ hi rathakārasya na vyavasyanti paṇḍitāḥ

04,044.005a paricintya tu pārthena saṃnipāto na naḥ kṣamaḥ

04,044.005b*0831_001 eko hi samare śatrūn samarthaḥ pratibādhitum

04,044.005c ekaḥ kurūn abhyarakṣad ekaś cāgnim atarpayat

04,044.006a ekaś ca pañca varṣāṇi brahmacaryam adhārayat

04,044.006c ekaḥ subhadrām āropya dvairathe kṛṣṇam āhvayat

04,044.006d*0832_001 ekaḥ kirātarūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat

04,044.006e asminn eva vane kṛṣṇo hṛtāṃ kṛṣṇām avājayat

04,044.007a ekaś ca pañca varṣāṇi śakrād astrāṇy aśikṣata

04,044.007b*0833_001 eko deveśvaraṃ jitvā astrarājam avāptavān

04,044.007c ekaḥ sāṃyaminīṃ jitvā kurūṇām akarod yaśaḥ

04,044.008a eko gandharvarājānaṃ citrasenam ariṃdamaḥ

04,044.008c vijigye tarasā saṃkhye senāṃ cāsya sudurjayām

04,044.008d*0834_001 pāñcālīṃ śrīmatīṃ prāptaḥ kṣatraṃ jitvā svayaṃvare

04,044.008d*0834_002 ādāya gatavān pārtho bhavān kva nu gatas tadā

04,044.009a tathā nivātakavacāḥ kālakhañjāś ca dānavāḥ

04,044.009c daivatair apy avadhyās te ekena yudhi pātitāḥ

04,044.010a ekena hi tvayā karṇa kiṃ nāmeha kṛtaṃ purā

04,044.010c ekaikena yathā teṣāṃ bhūmipālā vaśīkṛtāḥ

04,044.011a indro 'pi hi na pārthena saṃyuge yoddhum arhati

04,044.011c yas tenāśaṃsate yoddhuṃ kartavyaṃ tasya bheṣajam

04,044.012a āśīviṣasya kruddhasya pāṇim udyamya dakṣiṇam

04,044.012c avimṛśya pradeśinyā daṃṣṭrām ādātum icchasi

04,044.013a atha vā kuñjaraṃ mattam eka eva caran vane

04,044.013c anaṅkuśaṃ samāruhya nagaraṃ gantum icchasi

04,044.014a samiddhaṃ pāvakaṃ vāpi ghṛtamedovasāhutam

04,044.014b*0835_001 prāvṛtaḥ kuśacīreṇa patituṃ mūrkha manyase

04,044.014c ghṛtāktaś cīravāsās tvaṃ madhyenottartum icchasi

04,044.015a ātmānaṃ yaḥ samudbadhya kaṇṭhe baddhvā mahāśilām

04,044.015c samudraṃ pratared dorbhyāṃ tatra kiṃ nāma pauruṣam

04,044.016a akṛtāstraḥ kṛtāstraṃ vai balavantaṃ sudurbalaḥ

04,044.016c tādṛśaṃ karṇa yaḥ pārthaṃ yoddhum icchet sa durmatiḥ

04,044.017a asmābhir eṣa nikṛto varṣāṇīha trayodaśa

04,044.017c siṃhaḥ pāśavinirmukto na naḥ śeṣaṃ kariṣyati

04,044.018a ekānte pārtham āsīnaṃ kūpe 'gnim iva saṃvṛtam

04,044.018c ajñānād abhyavaskandya prāptāḥ smo bhayam uttamam

04,044.018d*0836_001 utsṛṣṭaṃ tūlarāśau tu eko 'gniṃ śamayet katham

04,044.019a saha yudhyāmahe pārtham āgataṃ yuddhadurmadam

04,044.019c sainyās tiṣṭhantu saṃnaddhā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ

04,044.019d*0837_001 yuddhāyāvasthitaṃ pārtham āgataṃ pākaśāsanim

04,044.020a droṇo duryodhano bhīṣmo bhavān drauṇis tathā vayam

04,044.020c sarve yudhyāmahe pārthaṃ karṇa mā sāhasaṃ kṛthāḥ

04,044.020d*0838_001 na hy asaṃhatya samare pārthaṃ jeṣyāmahe vayam

04,044.021a vayaṃ vyavasitaṃ pārthaṃ vajrapāṇim ivodyatam

04,044.021c ṣaḍrathāḥ pratiyudhyema tiṣṭhema yadi saṃhatāḥ

04,044.022a vyūḍhānīkāni sainyāni yattāḥ paramadhanvinaḥ

04,044.022c yudhyāmahe 'rjunaṃ saṃkhye dānavā vāsavaṃ yathā

04,044.022d@041_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,044.022d@041_0001 kṛpasya tu vacaḥ śrutvā karṇo rājan yudhāṃ patiḥ

04,044.022d@041_0002 punaḥ provāca saṃkruddho garhayan brāhmaṇaṃ kṛpam

04,044.022d@041_0003 lakṣayāmy aham ācāryaṃ bhayād bhaktiṃ gataṃ ripau

04,044.022d@041_0004 bhītena hi na yoddhavyam ahaṃ yotsye dhanaṃjayam

04,044.022d@041_0005 nanu vāruṇam āgneyaṃ yāmyaṃ vāyavyam eva ca

04,044.022d@041_0006 astraṃ brahmaśiraś caiva sattvahīnaś ca te vṛthā

04,044.022d@041_0007 mitrakāryaṃ kṛtam idaṃ pitāputrair mahārathaiḥ

04,044.022d@041_0008 bhartṛpiṇḍaś ca nirdiṣṭo yatheṣṭaṃ gantum arhatha

04,044.022d@041_0009 bhikṣāṃ harasva tvaṃ nityaṃ yajñān anucarasva ca

04,044.022d@041_0010 āmantraṇaṃ hi bhuṅkṣvādya māsmān yuddhena bhīṣaya

04,044.022d@041_0011 bhārgavāstraṃ mayā muktaṃ nirdahet pṛthivīm imām

04,044.022d@041_0012 kiṃ punaḥ pāṇḍuputrāṇām ekam arjunam āhave

04,044.022d@041_0013 āgamiṣyanti padavīṃ mātsyāḥ pāṇḍavam āśritāḥ

04,044.022d@041_0014 tān ahaṃ nihaniṣyāmi bhavatā gamyatāṃ gṛham

04,044.022d@041_0015 tasya tad vacanaṃ śrutvā aśvatthāmā pratāpavān

04,044.022d@041_0016 uvāca vadatāṃ śreṣṭho duryodhanam avekṣya ca

04,044.022d*0839_001 yattāḥ sarve rathaśreṣṭhaṃ parivārya samantataḥ

04,044.022d*0839_002 ṣaḍrathāḥ parikīryantāṃ vajrapāṇim ivāsurāḥ

04,045.001 aśvatthāmovāca

04,045.001a na ca tāvaj jitā gāvo na ca sīmāntaraṃ gatāḥ

04,045.001c na hāstinapuraṃ prāptās tvaṃ ca karṇa vikatthase

04,045.001d*0840_001 bahūni dharmaśāstrāṇi paṭhanti dvijasattamāḥ

04,045.001d*0840_002 teṣu kiṃ svid idaṃ dṛṣṭaṃ dyūte jīyeta yan nṛpaḥ

04,045.002a saṃgrāmān subahūñ jitvā labdhvā ca vipulaṃ dhanam

04,045.002c vijitya ca parāṃ bhūmiṃ nāhuḥ kiṃ cana pauruṣam

04,045.003a pacaty agnir avākyas tu tūṣṇīṃ bhāti divākaraḥ

04,045.003c tūṣṇīṃ dhārayate lokān vasudhā sacarācarān

04,045.004a cāturvarṇyasya karmāṇi vihitāni manīṣibhiḥ

04,045.004c dhanaṃ yair adhigantavyaṃ yac ca kurvan na duṣyati

04,045.005a adhītya brāhmaṇo vedān yājayeta yajeta ca

04,045.005c kṣatriyo dhanur āśritya yajetaiva na yājayet

04,045.005e vaiśyo 'dhigamya dravyāṇi brahmakarmāṇi kārayet

04,045.005f*0841_001 śūdraḥ śuśrūṣaṇaṃ kuryāt triṣu varṇeṣu nityaśaḥ

04,045.005f*0841_002 vandanāyogavidhibhir vaitasīṃ vṛttim āsthitaḥ

04,045.006a vartamānā yathāśāstraṃ prāpya cāpi mahīm imām

04,045.006c sat kurvanti mahābhāgā gurūn suviguṇān api

04,045.006d*0842_001 kā jātis teṣu sūteyaṃ ke 'nyamantrāḥ kriyāś ca kāḥ

04,045.006d*0842_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,045.006d*0842_002 keyaṃ varṇeṣu yā rājño vaktṛbhoktṛniyantṛṣu

04,045.006d*0842_003 duryodhanam abhiprekṣya karṇaṃ ca kurusaṃsadi

04,045.006d*0842_004 aśvatthāmā bhṛśaṃ kruddho duryodhanam atarjayat

04,045.007a prāpya dyūtena ko rājyaṃ kṣatriyas toṣṭum arhati

04,045.007c tathā nṛśaṃsarūpeṇa yathānyaḥ prākṛto janaḥ

04,045.007d*0843_001 yad vṛttaṃ prākṛtaiś cīrṇaṃ loke sadbhir vigarhitam

04,045.008a tathāvāpteṣu vitteṣu ko vikatthed vicakṣaṇaḥ

04,045.008b*0844_001 buddhimān nītimān rājā kṣatriyo yadi vetaraḥ

04,045.008c nikṛtyā vañcanāyogaiś caran vaitaṃsiko yathā

04,045.009a katamad dvairathaṃ yuddhaṃ yatrājaiṣīr dhanaṃjayam

04,045.009c nakulaṃ sahadevaṃ ca dhanaṃ yeṣāṃ tvayā hṛtam

04,045.010a yudhiṣṭhiro jitaḥ kasmin bhīmaś ca balināṃ varaḥ

04,045.010c indraprasthaṃ tvayā kasmin saṃgrāme nirjitaṃ purā

04,045.011a tathaiva katamaṃ yuddhaṃ yasmin kṛṣṇā jitā tvayā

04,045.011c ekavastrā sabhāṃ nītā duṣṭakarman rajasvalā

04,045.012a mūlam eṣāṃ mahat kṛttaṃ sārārthī candanaṃ yathā

04,045.012c karma kārayithāḥ śūra tatra kiṃ viduro 'bravīt

04,045.013a yathāśakti manuṣyāṇāṃ śamam ālakṣayāmahe

04,045.013c anyeṣāṃ caiva sattvānām api kīṭapipīlike

04,045.014a draupadyās taṃ parikleśaṃ na kṣantuṃ pāṇḍavo 'rhati

04,045.014c duḥkhāya dhārtarāṣṭrāṇāṃ prādurbhūto dhanaṃjayaḥ

04,045.015a tvaṃ punaḥ paṇḍito bhūtvā vācaṃ vaktum ihecchasi

04,045.015c vairāntakaraṇo jiṣṇur na naḥ śeṣaṃ kariṣyati

04,045.016a naiṣa devān na gandharvān nāsurān na ca rākṣasān

04,045.016c bhayād iha na yudhyeta kuntīputro dhanaṃjayaḥ

04,045.017a yaṃ yam eṣo 'bhisaṃkruddhaḥ saṃgrāme 'bhipatiṣyati

04,045.017c vṛkṣaṃ garuḍavegena vinihatya tam eṣyati

04,045.018a tvatto viśiṣṭaṃ vīryeṇa dhanuṣy amararāṭsamam

04,045.018c vāsudevasamaṃ yuddhe taṃ pārthaṃ ko na pūjayet

04,045.019a daivaṃ daivena yudhyeta mānuṣeṇa ca mānuṣam

04,045.019c astreṇāstraṃ samāhanyāt ko 'rjunena samaḥ pumān

04,045.019d*0845_001 evam ābhāṣya rādheyaṃ duryodhanam athābravīt

04,045.020a putrād anantaraḥ śiṣya iti dharmavido viduḥ

04,045.020c etenāpi nimittena priyo droṇasya pāṇḍavaḥ

04,045.021a yathā tvam akaror dyūtam indraprasthaṃ yathāharaḥ

04,045.021c yathānaiṣīḥ sabhāṃ kṛṣṇāṃ tathā yudhyasva pāṇḍavam

04,045.022a ayaṃ te mātulaḥ prājñaḥ kṣatradharmasya kovidaḥ

04,045.022c durdyūtadevī gāndhāraḥ śakunir yudhyatām iha

04,045.023a nākṣān kṣipati gāṇḍīvaṃ na kṛtaṃ dvāparaṃ na ca

04,045.023c jvalato niśitān bāṇāṃs tīkṣṇān kṣipati gāṇḍivam

04,045.024a na hi gāṇḍīvanirmuktā gārdhrapatrāḥ sutejanāḥ

04,045.024c antareṣv avatiṣṭhanti girīṇām api dāraṇāḥ

04,045.025a antakaḥ śamano mṛtyus tathāgnir vaḍavāmukhaḥ

04,045.025b*0846_001 kṣuradhārā viṣaṃ sarpo vahnir ity ekataḥ striyaḥ

04,045.025c kuryur ete kva cic cheṣaṃ na tu kruddho dhanaṃjayaḥ

04,045.025d*0847_001 yathā sabhāyāṃ dyūtaṃ tvaṃ mātulena sahākaroḥ

04,045.025d*0847_002 tathā yudhyasva saṃgrāme saubalena surakṣitaḥ

04,045.026a yudhyatāṃ kāmam ācāryo nāhaṃ yotsye dhanaṃjayam

04,045.026c matsyo hy asmābhir āyodhyo yady āgacched gavāṃ padam

04,045.026d@042_0000 karṇa uvāca

04,045.026d@042_0001 sadaiva droṇaputro 'yaṃ pāpātmā pāpapauruṣaḥ

04,045.026d@042_0002 kim atra kāryaṃ pārthena kathaṃ vā sa praśasyate

04,045.026d@042_0003 anyatra kāmān mohād vā lobhād vāsmāsu kevalāt

04,045.026d@042_0004 praśaṃsati durātmānaṃ pāṇḍavaṃ pāpapauruṣam

04,045.026d@042_0005 māṃ cāpi nindate nityaṃ dviṣatasyaiva kāmyayā

04,045.026d@042_0006 tasmād ayaṃ sudurbuddhiḥ paśyatāṃ mama pauruṣam

04,045.026d@042_0006 aśvatthāmovāca

04,045.026d@042_0007 vākchūrā brāhmaṇāḥ proktā bāhuśūrāś ca kṣatriyāḥ

04,045.026d@042_0008 karṇa uvāca

04,045.026d@042_0008 dhanuṣā cārjunaḥ śūraḥ karṇaḥ śūro manorathaiḥ

04,045.026d@042_0009 sadā bhīṣayate sarvāṃ vāhinīṃ brāhmaṇo guruḥ

04,045.026d@042_0010 prītyā ca pāṇḍuputrāṇāṃ darśayann ahitaṃ tava

04,045.026d@042_0011 sadā ca vāyavo vānti nityaṃ varṣati vāsavaḥ

04,045.026d@042_0012 arjunaṃ samare jitvā labdhvā ca vijayaṃ mahat

04,045.026d@042_0013 tataś chetsyāmi khaḍgena śiras te brāhmaṇādhama

04,045.026d@042_0013 vaiśaṃpāyana uvāca

04,045.026d@042_0014 evam ukte tu vacane karṇenāmitrasūdana

04,045.026d@042_0015 aśvatthāmā tato rājan khaḍgaṃ jagrāha carma ca

04,045.026d@042_0016 gṛhītvā vimalaṃ khaḍgaṃ carma cādāya suprabham

04,045.026d@042_0017 dudrāva yoddhuṃ taṃ karṇaṃ siṃhaḥ kṣudramṛgaṃ yathā

04,045.026d@042_0018 tasmin gṛhīte khaḍge tu karṇo 'pi rathināṃ varaḥ

04,045.026d@042_0019 uttatāra rathāt tūrṇaṃ gṛhṇan khaḍgaṃ sa vīryavān

04,045.026d@042_0020 tatas tau tu mahāvīryau dhṛtāstrau yuddhadurmadau

04,045.026d@042_0021 anyonyasya vadhaṃ prepsū siṃhāv iva madotkaṭau

04,045.026d@042_0022 tau dṛṣṭvā sumahāvīryau yuddhāya samavasthitau

04,045.026d@042_0023 duryodhanas tatas tūrṇaṃ rathād uttīrya vegavān

04,045.026d@042_0024 abhigamya guroḥ putram aśvatthāmānam abravīt

04,045.026d@042_0025 aśvatthāman guroḥ putra kṣamyatāṃ dvijasattama

04,045.026d@042_0026 karṇo vaktuṃ na jānāti brāhmaṇāś cātikopanāḥ

04,045.026d@042_0027 tvayi saṃnihito bhāro yuddhasyaiṣa viniścayaḥ

04,045.026d@042_0028 sa tathābhihito rājan rājñā caiva nivāritaḥ

04,045.026d@042_0029 svarathaṃ prāpya tūrṇaṃ vai na ca kiṃ cid uvāca ha

04,045.026d@042_0030 karṇo 'pi svaṃ rathaṃ tūrṇam āruroha nṛpājñayā

04,046.000*0848_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,046.000*0848_001 tataḥ śāṃtanavas tatra dharmārthakuśalaṃ hitam

04,046.000*0848_002 duryodhanam idaṃ vākyam abravīt kurusaṃsadi

04,046.001 bhīṣma uvāca

04,046.001a sādhu paśyati vai droṇaḥ kṛpaḥ sādhv anupaśyati

04,046.001b*0849_001 ācāryaputraḥ sahajaṃ niścitaṃ sādhu bhāṣate

04,046.001c karṇas tu kṣatradharmeṇa yathāvad yoddhum icchati

04,046.002a ācāryo nābhiṣaktavyaḥ puruṣeṇa vijānatā

04,046.002c deśakālau tu saṃprekṣya yoddhavyam iti me matiḥ

04,046.003a yasya sūryasamāḥ pañca sapatnāḥ syuḥ prahāriṇaḥ

04,046.003c katham abhyudaye teṣāṃ na pramuhyeta paṇḍitaḥ

04,046.004a svārthe sarve vimuhyanti ye 'pi dharmavido janāḥ

04,046.004b*0850_001 tasmāt tattvaṃ na jānāti yat tu kāryaṃ narādhipaḥ

04,046.004b*0850_002 dhārtarāṣṭro hi durbuddhiḥ paśyann api dhanaṃjayam

04,046.004b*0850_003 naiva paśyati nāghrāti mandaḥ krodhavaśaṃ gataḥ

04,046.004b*0850_003 vaiśaṃpāyanaḥ

04,046.004b*0850_004 evam uktvā tu rājānaṃ punar drauṇim uvāca ha

04,046.004b*0850_005 prāñjalir bharataśreṣṭhaḥ sāmnā buddhimatāṃ varaḥ

04,046.004c tasmād rājan bravīmy eṣa vākyaṃ te yadi rocate

04,046.005a karṇo yad abhyavocan nas tejaḥsaṃjananāya tat

04,046.005c ācāryaputraḥ kṣamatāṃ mahat kāryam upasthitam

04,046.006a nāyaṃ kālo virodhasya kaunteye samupasthite

04,046.006c kṣantavyaṃ bhavatā sarvam ācāryeṇa kṛpeṇa ca

04,046.006d*0851_001 balasya vyasanāny āhus tāni dhīrā manīṣiṇaḥ

04,046.006d*0851_002 mukhe bhedaṃ ca teṣāṃ tu pāpiṣṭhaṃ viduṣāṃ matam

04,046.007a bhavatāṃ hi kṛtāstratvaṃ yathāditye prabhā tathā

04,046.007c yathā candramaso lakṣma sarvathā nāpakṛṣyate

04,046.007e evaṃ bhavatsu brāhmaṇyaṃ brahmāstraṃ ca pratiṣṭhitam

04,046.008a catvāra ekato vedāḥ kṣātram ekatra dṛśyate

04,046.008c naitat samastam ubhayaṃ kasmiṃś cid anuśuśrumaḥ

04,046.009a anyatra bhāratācāryāt saputrād iti me matiḥ

04,046.009b*0852_001 vedāntāś ca purāṇāni itihāsaṃ purātanam

04,046.009b*0852_002 jāmadagnyam ṛte rājan ko droṇād adhiko bhavet

04,046.009c brahmāstraṃ caiva vedāś ca naitad anyatra dṛśyate

04,046.010a ācāryaputraḥ kṣamatāṃ nāyaṃ kālaḥ svabhedane

04,046.010c sarve saṃhatya yudhyāmaḥ pākaśāsanim āgatam

04,046.011a balasya vyasanānīha yāny uktāni manīṣibhiḥ

04,046.011c mukhyo bhedo hi teṣāṃ vai pāpiṣṭho viduṣāṃ mataḥ

04,046.012 aśvatthāmovāca

04,046.012*0853_001 naiva nyāyyam idaṃ vācyam asmākaṃ puruṣarṣabha

04,046.012*0853_002 kiṃ tu roṣaparītena guruṇā bhāṣitā guṇāḥ

04,046.012*0853_003 śatror api guṇā grāhyā doṣā vācyā guror api

04,046.012*0853_004 duryodhana uvāca

04,046.012*0853_004 sarvathā sarvayatnena putre śiṣye hitaṃ vadet

04,046.012a ācārya eva kṣamatāṃ śāntir atra vidhīyatām

04,046.012c abhiṣajyamāne hi gurau tadvṛttaṃ roṣakāritam

04,046.013 vaiśaṃpāyana uvāca

04,046.013a tato duryodhano droṇaṃ kṣamayām āsa bhārata

04,046.013c saha karṇena bhīṣmeṇa kṛpeṇa ca mahātmanā

04,046.014 droṇa uvāca

04,046.014a yad eva prathamaṃ vākyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt

04,046.014c tenaivāhaṃ prasanno vai param atra vidhīyatām

04,046.015a yathā duryodhane 'yatte nāgaḥ spṛśati sainikān

04,046.015c sāhasād yadi vā mohāt tathā nītir vidhīyatām

04,046.016a vanavāse hy anirvṛtte darśayen na dhanaṃjayaḥ

04,046.016c dhanaṃ vālabhamāno 'tra nādya naḥ kṣantum arhati

04,046.017a yathā nāyaṃ samāyujyād dhārtarāṣṭrān kathaṃ cana

04,046.017c yathā ca na parājayyāt tathā nītir vidhīyatām

04,046.018a uktaṃ duryodhanenāpi purastād vākyam īdṛśam

04,046.018c tad anusmṛtya gāṅgeya yathāvad vaktum arhasi

04,047.001 bhīṣma uvāca

04,047.001a kalāṃśās tāta yujyante muhūrtāś ca dināni ca

04,047.001c ardhamāsāś ca māsāś ca nakṣatrāṇi grahās tathā

04,047.002a ṛtavaś cāpi yujyante tathā saṃvatsarā api

04,047.002c evaṃ kālavibhāgena kālacakraṃ pravartate

04,047.003a teṣāṃ kālātirekeṇa jyotiṣāṃ ca vyatikramāt

04,047.003c pañcame pañcame varṣe dvau māsāv upajāyataḥ

04,047.004a teṣām abhyadhikā māsāḥ pañca dvādaśa ca kṣapāḥ

04,047.004c trayodaśānāṃ varṣāṇām iti me vartate matiḥ

04,047.004d*0854_001 pūrvedyur eva nirvṛtte tato bībhatsur āgataḥ

04,047.004d*0855_001 gate varṣadvaye caiva pañcapakṣe dinadvaye

04,047.004d*0855_002 divasasyāṣṭame bhāge pataty eko 'dhimāsakaḥ

04,047.005a sarvaṃ yathāvac caritaṃ yad yad ebhiḥ pariśrutam

04,047.005c evam etad dhruvaṃ jñātvā tato bībhatsur āgataḥ

04,047.006a sarve caiva mahātmānaḥ sarve dharmārthakovidāḥ

04,047.006c yeṣāṃ yudhiṣṭhiro rājā kasmād dharme 'parādhnuyuḥ

04,047.006d*0856_001 kāmāt krodhāc ca lobhāc ca kāmakrodhabhayād api

04,047.006d*0856_002 snehād vā yadi vā mohād dharmaṃ nātyeti dharmajaḥ

04,047.007a alubdhāś caiva kaunteyāḥ kṛtavantaś ca duṣkaram

04,047.007c na cāpi kevalaṃ rājyam iccheyus te 'nupāyataḥ

04,047.008a tadaiva te hi vikrāntum īṣuḥ kauravanandanāḥ

04,047.008c dharmapāśanibaddhās tu na celuḥ kṣatriyavratāt

04,047.009a yac cānṛta iti khyāyed yac ca gacchet parābhavam

04,047.009c vṛṇuyur maraṇaṃ pārthā nānṛtatvaṃ kathaṃ cana

04,047.010a prāpte tu kāle prāptavyaṃ notsṛjeyur nararṣabhāḥ

04,047.010c api vajrabhṛtā guptaṃ tathāvīryā hi pāṇḍavāḥ

04,047.011a pratiyudhyāma samare sarvaśastrabhṛtāṃ varam

04,047.011b*0857_001 āgataṃ phālgunaṃ rājan sarve tatra na saṃśayaḥ

04,047.011c tasmād yad atra kalyāṇaṃ loke sadbhir anuṣṭhitam

04,047.011e tat saṃvidhīyatāṃ kṣipraṃ mā no hy artho 'tigāt parān

04,047.012a na hi paśyāmi saṃgrāme kadā cid api kaurava

04,047.012c ekāntasiddhiṃ rājendra saṃprāptaś ca dhanaṃjayaḥ

04,047.013a saṃpravṛtte tu saṃgrāme bhāvābhāvau jayājayau

04,047.013c avaśyam ekaṃ spṛśato dṛṣṭam etad asaṃśayam

04,047.014a tasmād yuddhāvacarikaṃ karma vā dharmasaṃhitam

04,047.014c kriyatām āśu rājendra saṃprāpto hi dhanaṃjayaḥ

04,047.014d*0858_001 eko 'pi samare pārthaḥ pṛthivīṃ nirdahec charaiḥ

04,047.014d*0858_002 bhrātṛbhiḥ sahitas tāta kiṃ punaḥ kauravān raṇe

04,047.014d*0858_003 tasmāt saṃdhiṃ kuruśreṣṭha kuruṣva yadi manyase

04,047.015 duryodhana uvāca

04,047.015a nāhaṃ rājyaṃ pradāsyāmi pāṇḍavānāṃ pitāmaha

04,047.015b*0859_001 grāmaṃ senāṃ ca dāsīṃ ca svalpaṃ dravyam api prabho

04,047.015c yuddhāvacārikaṃ yat tu tac chīghraṃ saṃvidhīyatām

04,047.015d*0860_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,047.015d*0860_001 bhīṣmasyoparate vākye tathā duryodhanasya ca

04,047.015d*0860_002 prāptam arthyaṃ ca yad vākyaṃ droṇaś cāha dvijottamaḥ

04,047.016 bhīṣma uvāca

04,047.016*0861_001 yat tu yuddhāya caritaṃ bhaved vā dharmasaṃhitam

04,047.016*0861_002 kas tvayā sadṛśo loke bhūyas tvaṃ vaktum arhasi

04,047.016a atra yā māmakī buddhiḥ śrūyatāṃ yadi rocate

04,047.016b*0862_001 sarvathā hi mayā śreyo vaktavyaṃ kurunandana

04,047.016c kṣipraṃ balacaturbhāgaṃ gṛhya gaccha puraṃ prati

04,047.016e tato 'paraś caturbhāgo gāḥ samādāya gacchatu

04,047.017a vayaṃ tv ardhena sainyena pratiyotsyāma pāṇḍavam

04,047.017b*0863_001 ahaṃ droṇaś ca karṇaś ca aśvatthāmā kṛpas tathā

04,047.017b*0863_002 pratiyotsyāma bībhatsum āgataṃ kṛtaniścayam

04,047.017b*0864_001 evaṃ rājā suguptaḥ syān na klaibyam anupaśyati

04,047.017c matsyaṃ vā punar āyātam atha vāpi śatakratum

04,047.017d*0865_001 aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam

04,047.017d*0866_001 yudhyāma saha saṃhatya pākaśāsanim āgatam

04,047.017d*0867_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,047.017d*0867_001 droṇasyoparate vākye bhīṣmaḥ provāca buddhimān

04,047.017d*0868_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,047.017d*0868_001 tad vākyaṃ ruruce teṣāṃ bhīṣmeṇoktaṃ mahātmanā

04,047.017d*0868_002 tathā hi kṛtavān rājā kauravāṇām anantaram

04,047.017d*0868_003 bhīṣmaḥ prasthāpya rājānaṃ godhanaṃ tad anantaram

04,047.017d*0868_004 senāmukhyān vyavasthāpya vyūhituṃ saṃpracakrame

04,047.018a ācāryo madhyatas tiṣṭhatv aśvatthāmā tu savyataḥ

04,047.018c kṛpaḥ śāradvato dhīmān pārśvaṃ rakṣatu dakṣiṇam

04,047.018d*0869_001 vikarṇaś ca mahāvīryo durmukhaś ca paraṃtapaḥ

04,047.018d*0869_002 śakuniḥ saubalaś caiva duḥsahaś ca mahābalaḥ

04,047.018d*0869_003 droṇasya pārśvam ajitāḥ pālayantu mahārathāḥ

04,047.019a agrataḥ sūtaputras tu karṇas tiṣṭhatu daṃśitaḥ

04,047.019c ahaṃ sarvasya sainyasya paścāt sthāsyāmi pālayan

04,047.019d*0870_001 sarve mahārathāḥ śūrā maheṣvāsā mahābalāḥ

04,047.019d*0870_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,047.019d*0870_002 yudhyantu pāṇḍavaśreṣṭham āgataṃ yatnato yudhi

04,047.019d*0870_003 abhedyaṃ parasainyānāṃ vyūhaṃ vyūhya kurūttamaḥ

04,047.019d*0870_004 vajragarbhaṃ vrīhimukhaṃ padmacandrārdhamaṇḍalam

04,047.019d*0870_005 tasya vyūhasya paścārdhe bhīṣmaś cāthodyatāyudhaḥ

04,047.019d*0870_006 sauvarṇaṃ tālam ucchritya rathe tiṣṭhann aśobhata

04,048.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,048.001a tathā vyūḍheṣv anīkeṣu kauraveyair mahārathaiḥ

04,048.001c upāyād arjunas tūrṇaṃ rathaghoṣeṇa nādayan

04,048.002a dadṛśus te dhvajāgraṃ vai śuśruvuś ca rathasvanam

04,048.002c dodhūyamānasya bhṛśaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam

04,048.002d*0871_001 trikośamātraṃ gatvā tu pāṇḍavaḥ śvetavāhanaḥ

04,048.002d*0871_002 senāmukham abhiprekṣya pārtho vairāṭim abravīt

04,048.002d*0871_003 rājānaṃ nātra paśyāmi rathānīke vyavasthitam

04,048.002d*0871_004 dakṣiṇaṃ pakṣam āsthāya kuravo yānty udaṅmukhāḥ

04,048.002d*0871_005 utsṛjyaitad rathānīkaṃ maheṣvāsābhirakṣitam

04,048.002d*0871_006 gavāgram abhito yāhi yāvat paśyāmi me ripum

04,048.002d*0871_007 gavāgram abhito gatvā gāś cāśu vinivartaya

04,048.002d*0871_008 yāvad ete nivartante kuravo javam āsthitāḥ

04,048.002d*0871_009 tāvad eva paśūn sarvān nivartiṣye tavābhibho

04,048.002d*0871_010 ity uktvā samare pārtho vairāṭim aparājitaḥ

04,048.002d*0871_011 savyaṃ pakṣam anuprāpya javenāśvān acodayat

04,048.002d*0871_012 tato 'bhyavādayat pārtho bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ kṛpam

04,048.002d*0871_013 dvābhyāṃ dvābhyāṃ tathācāryaṃ droṇaṃ ca niśitaiḥ śaraiḥ

04,048.002d*0872_001 droṇaṃ kṛpaṃ ca bhīṣmaṃ ca pṛṣatkair abhyavādayat

04,048.003a tatas tat sarvam ālokya droṇo vacanam abravīt

04,048.003b*0873_000 droṇaḥ

04,048.003b*0873_001 na kaś cid yoddhum iccheta na ca guptaṃ svajīvitam

04,048.003b*0873_002 ayaṃ vīraś ca śūraś ca durdharṣaś caiva saṃyuge

04,048.003c mahāratham anuprāptaṃ dṛṣṭvā gāṇḍīvadhanvinam

04,048.004a etad dhvajāgraṃ pārthasya dūrataḥ saṃprakāśate

04,048.004c eṣa ghoṣaḥ sajalado roravīti ca vānaraḥ

04,048.004d*0874_001 avasthāya rathaṃ yāti gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ

04,048.004d*0874_002 aśvānāṃ stanatāṃ śabdo vahatāṃ pākaśāsanim

04,048.004d*0874_003 rathasyāmbudharasyeva śrūyate bhṛśadāruṇaḥ

04,048.004d*0874_004 dārayann iva tejasvī vasudhāṃ vāsavātmajaḥ

04,048.004d*0875_001 eṣa udāra āyāti rathe ca rathināṃ varaḥ

04,048.005a eṣa tiṣṭhan rathaśreṣṭho rathe rathavarapraṇut

04,048.005b*0876_001 eṣa dṛṣṭvā rathānīkam asmākam arimardanaḥ

04,048.005b*0876_002 hrīmān vadānyo dhṛtimān satkaroti ca pāṇḍavaḥ

04,048.005c utkarṣati dhanuḥśreṣṭhaṃ gāṇḍīvam aśanisvanam

04,048.006a imau hi bāṇau sahitau pādayor me vyavasthitau

04,048.006b*0877_001 bandhur āgrau nikhātau me citrapuṅkhāvajihmagau

04,048.006c aparau cāpy atikrāntau karṇau saṃspṛśya me śarau

04,048.006d*0878_001 saṃspṛśantāvatikrāntau pṛṣṭvaivānāmayaṃ bhṛśam

04,048.006d*0879_001 ciradṛṣṭo 'yam asmābhiḥ prajñāvān bāndhavapriyaḥ

04,048.006d*0879_002 atīva jvalito lakṣmyā pāṇḍuputro dhanaṃjayaḥ

04,048.007a niruṣya hi vane vāsaṃ kṛtvā karmātimānuṣam

04,048.007c abhivādayate pārthaḥ śrotre ca paripṛcchati

04,048.007d*0880_001 kuśalaṃ paripṛṣṭvā ca gatās te kaṅkavāsasaḥ

04,048.007d*0881_001 amarṣeṇābhisaṃpūrṇo duḥkhena pratibodhitaḥ

04,048.007d*0881_002 adyemāṃ bhāratīṃ senām eko nāśayate dhruvam

04,048.007d*0881_003 dvyadhikaṃ daśa uṣya vatsarāṇāṃ

04,048.007d*0881_004 svajanenāviditas trayodaśaṃ ca

04,048.007d*0881_005 jvalate ratham āsthitaḥ kirīṭī

04,048.007d*0881_006 tama iva rātrijam abhyudasya sūryaḥ

04,048.007d*0882_001 rathī śarī cārutalī niṣaṅgī

04,048.007d*0882_002 śaṅkhī patākī kavacī kirīṭī

04,048.007d*0882_003 khaḍgī ca dhanvī ca vibhāti pārthaḥ

04,048.007d*0882_004 śikhī vṛtaḥ srugbhir ivājyasiktaḥ

04,048.007d*0883_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,048.007d*0883_001 tam adūram upāyāntaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavam arjunam

04,048.007d*0883_002 nārayaḥ prekṣituṃ śekus tapasyantaṃ yathā ravim

04,048.007d*0883_003 sa taṃ dṛṣṭvā rathānīkaṃ pārthaḥ sārathim abravīt

04,048.008 arjuna uvāca

04,048.008a iṣupāte ca senāyā hayān saṃyaccha sārathe

04,048.008c yāvat samīkṣe sainye 'smin kvāsau kurukulādhamaḥ

04,048.008d*0884_001 ratnavaiḍūryavikṛtaṃ maṇipravarabhūṣitam

04,048.008d*0884_002 parijānāmy ahaṃ tasya dhvajaṃ dūrāt samucchritam

04,048.008d*0884_003 yady enam iha paśyāmi durbuddhim atimāninam

04,048.008d*0884_004 yamāya preṣayiṣyāmi sahāyo 'sya yadīśvaraḥ

04,048.009a sarvān anyān anādṛtya dṛṣṭvā tam atimāninam

04,048.009c tasya mūrdhni patiṣyāmi tata ete parājitāḥ

04,048.010a eṣa vyavasthito droṇo drauṇiś ca tadanantaram

04,048.010c bhīṣmaḥ kṛpaś ca karṇaś ca maheṣvāsā vyavasthitāḥ

04,048.011a rājānaṃ nātra paśyāmi gāḥ samādāya gacchati

04,048.011c dakṣiṇaṃ mārgam āsthāya śaṅke jīvaparāyaṇaḥ

04,048.012a utsṛjyaitad rathānīkaṃ gaccha yatra suyodhanaḥ

04,048.012c tatraiva yotsye vairāṭe nāsti yuddhaṃ nirāmiṣam

04,048.012e taṃ jitvā vinivartiṣye gāḥ samādāya vai punaḥ

04,048.012f*0885_001 (9c) siṃhaḥ kṣudramṛgasyeva patiṣye tasya mūrdhani

04,048.012f*0885_002 haniṣyāmi tam evāśu śarair gāṇḍīvaniḥsṛtaiḥ

04,048.012f*0885_003 (9d) tasmin hate bhaviṣyanti sarva eva parājitāḥ

04,048.012f*0885_004 śaraiḥ samarpayiṣyāmi dhārtarāṣṭraṃ sasaubalam

04,048.012f*0885_005 asabhyānāṃ ca vaktāraṃ kurūṇāṃ kila kilbiṣam

04,048.012f*0885_006 (11a,12d) rājānaṃ neha paśyāmi nirāmiṣam idaṃ balam

04,048.012f*0885_007 abhidrave ha rājānaṃ vyaktam ity atra nirbhayaḥ

04,048.012f*0885_008 (10ab) āsthito madhyamācāryo hy aśvatthāmā tv anantaram

04,048.012f*0885_009 (10cd) kṛpakarṇau purastāt tu maheṣvāsau vyavasthitau

04,048.012f*0885_010 bhūriśravāḥ somadatto bāhlīkaś ca jayadrathaḥ

04,048.012f*0885_011 (11c) dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā yuddhaviśāradāḥ

04,048.012f*0885_012 sālvarājo dyumatseno vṛṣasenaś ca saubalaḥ

04,048.012f*0885_013 daśārṇaś caiva kāliṅgo vāmaṃ pakṣaṃ samāśritāḥ

04,048.012f*0885_014 pṛṣṭhataḥ kurumukhyas tu bhīṣmas tiṣṭhati daṃsitaḥ

04,048.012f*0885_015 ardhasainyena balavān sarveṣāṃ naḥ pitāmahaḥ

04,048.012f*0885_016 (11ab) duryodhanaṃ na paśyāmi kva nu rājā sa gacchati

04,048.012f*0885_017 (12ab) utsṛjaitad rathānīkaṃ yāhi yatra suyodhanaḥ

04,048.012f*0885_018 (12ef) taṃ hatvā vinivartiṣye gāḥ sa ādāya gacchati

04,048.012f*0885_019 gavāgram abhito yāhi yatra rājā bhaviṣyati

04,048.012f*0886_001 ity uktvā samare pārtho vairāṭim aparājitaḥ

04,048.012f*0886_002 saṃspṛśāno dhanur divyaṃ tvaramāṇo 'gamat tadā

04,048.012f*0886_003 tato bhīṣmo 'bravīd vākyaṃ kurumadhye paraṃtapaḥ

04,048.012f*0886_004 ciradṛṣṭo 'yam asmābhir dharmajño bāndhavapriyaḥ

04,048.012f*0886_005 atīva jvalate lakṣmyā pākaśāsanir acyutaḥ

04,048.012f*0886_006 eṣa duryodhanaṃ pārtho mārgate vikṛtiṃ smaran

04,048.012f*0886_007 senām atyartham ālokya tvarate grahaṇe kṛtam

04,048.012f*0886_008 mṛgaṃ siṃha ivādātum īkṣate pākaśāsaniḥ

04,048.012f*0887_001 paścād ete pradātavyā iti me vartate matiḥ

04,048.013 vaiśaṃpāyana uvāca

04,048.013a evam uktaḥ sa vairāṭir hayān saṃyamya yatnataḥ

04,048.013c niyamya ca tato raśmīn yatra te kurupuṃgavāḥ

04,048.013e acodayat tato vāhān yato duryodhanas tataḥ

04,048.014a utsṛjya rathavaṃśaṃ tu prayāte śvetavāhane

04,048.014c abhiprāyaṃ viditvāsya droṇo vacanam abravīt

04,048.015a naiṣo 'ntareṇa rājānaṃ bībhatsuḥ sthātum icchati

04,048.015c tasya pārṣṇiṃ grahīṣyāmo javenābhiprayāsyataḥ

04,048.016a na hy enam abhisaṃkruddham eko yudhyeta saṃyuge

04,048.016c anyo devāt sahasrākṣāt kṛṣṇād vā devakīsutāt

04,048.016d*0888_001 ācāryapravarād vāpi bhāradvājān mahārathāt

04,048.017a kiṃ no gāvaḥ kariṣyanti dhanaṃ vā vipulaṃ tathā

04,048.017c duryodhanaḥ pārthajale purā naur iva majjati

04,048.017d*0889_001 ity uktvā samare bhīṣmaḥ senayā saha kauravaḥ

04,048.017d*0889_002 vaiśaṃpāyanaḥ

04,048.017d*0889_002 anvadhāvat tadā pārthaṃ dhārtarāṣṭrasya rakṣaṇe

04,048.017d*0889_003 trikośamātraṃ gatvā tu pārtho vairāṭim abravīt

04,048.017d*0889_004 iṣupātena senāyāḥ sthāpayāśvān ariṃdama

04,048.017d*0889_005 etad agraṃ gavāṃ dṛṣṭaṃ mandaṃ vāhaya sārathe

04,048.017d*0889_006 yāhy uttareṇa senāyā gāś caiva pravibhajya ca

04,048.017d*0889_007 parikṣipya gavāṃ yūtham atra yotsye suyodhanam

04,048.017d*0889_008 gacchanti satvaraṃ gāvaḥ sagopāḥ parimocaya

04,048.017d*0889_009 tatra gatvā paśūn vīra sagopān parimocaya

04,048.017d*0889_010 antareṇa ca senāyāḥ prāṅmukho gaccha cottara

04,048.017d*0889_011 ime tv atirathāḥ sarve mama vīryaparākramam

04,048.017d*0889_012 paśyantu kuravo yuddhe mahendrasyeva dānavāḥ

04,048.018a tathaiva gatvā bībhatsur nāma viśrāvya cātmanaḥ

04,048.018b*0890_001 niśitāgrāñ charāṃs tīkṣṇān mumocāntakasaṃnibhān

04,048.018c śalabhair iva tāṃ senāṃ śaraiḥ śīghram avākirat

04,048.018d*0891_001 nirāvakāśam abhavac charaiḥ kṣiptaiḥ kirīṭinā

04,048.018d*0892_001 sā cāpi bahulā senā pārthabāṇābhipīḍitā

04,048.019a kīryamāṇāḥ śaraughais tu yodhās te pārthacoditaiḥ

04,048.019c nāpaśyan nāvṛtāṃ bhūmim antarikṣaṃ ca patribhiḥ

04,048.019d*0893_001 gāś caiva hi na paśyanti pārthamuktair ajihmagaiḥ

04,048.019d*0893_002 arjunas tu tadā hṛṣṭo darśayan vīryam ātmanaḥ

04,048.019d*0893_003 pīḍayām āsa sainyāni gāṇḍīvaprasṛtaiḥ śaraiḥ

04,048.020a teṣāṃ nātmanino yuddhe nāpayāne 'bhavan matiḥ

04,048.020c śīghratvam eva pārthasya pūjayanti sma cetasā

04,048.020d*0894_001 candrāvadātaṃ sāmudraṃ kurusainyabhayaṃkaram

04,048.021a tataḥ śaṅkhaṃ pradadhmau sa dviṣatāṃ lomaharṣaṇam

04,048.021c visphārya ca dhanuḥśreṣṭhaṃ dhvaje bhūtāny acodayat

04,048.022a tasya śaṅkhasya śabdena rathanemisvanena ca

04,048.022b*0895_001 gāṇḍīvasya ca ghoṣeṇa pṛthivī samakampata

04,048.022c amānuṣāṇāṃ teṣāṃ ca bhūtānāṃ dhvajavāsinām

04,048.022d*0896_001 śabdena mahatā rājan saṃtrastaṃ godhanaṃ mahat

04,048.022d*0897_001 viyadgatānāṃ devānāṃ mānuṣāṇāṃ raveṇa ca

04,048.023a ūrdhvaṃ pucchān vidhunvānā rebhamāṇāḥ samantataḥ

04,048.023c gāvaḥ pratinyavartanta diśam āsthāya dakṣiṇām

04,048.023d@043_0001 tataḥ sa samare vīro bībhatsuḥ śatrupūgahā

04,048.023d@043_0002 gopālāṃś codayām āsa gāś caitāś codayeti ca

04,048.023d@043_0003 uttaraṃ cāha bībhatsur harṣayan pāṇḍunandanaḥ

04,048.023d@043_0004 gavām agraṃ samīkṣasva gāś caivāśu nivartaya

04,048.023d@043_0005 yāvad ete nivartante kuravo javam āsthitāḥ

04,048.023d@043_0006 yāhy uttareṇa gāś caitāḥ sainyānāṃ ca nṛpātmaja

04,048.023d@043_0007 paśyantu kuravaḥ sarve mama vīryaparākramam

04,048.023d@043_0008 te lābham iva manvānāḥ kuravo 'rjunam āhave

04,048.023d@043_0009 dṛṣṭvā yāntam adūrasthaṃ kṣipram abhyapatan rathaiḥ

04,048.023d@043_0010 hastyaśvaparivāreṇa mahatābhivirājatā

04,048.023d@043_0011 yodhaiḥ prāsāsihastaiś ca cāpabāṇodyatāyudhaiḥ

04,048.023d@043_0012 tāny anīkāny aśobhanta kurūṇām ātatāyinām

04,048.023d@043_0013 saṃsarpanta ivākāśe vidyutvanto balāhakāḥ

04,048.023d@043_0014 tāni dṛṣṭvā hy anīkāni nivartitarathāni ca

04,048.023d@043_0015 pārtho 'pi vāyuvad ghoraṃ sainyāgraṃ vyadhunoc charaiḥ

04,049.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,049.001a sa śatrusenāṃ tarasā praṇudya; gās tā vijityātha dhanurdharāgryaḥ

04,049.001c duryodhanāyābhimukhaṃ prayāto; bhūyo 'rjunaḥ priyam ājau cikīrṣan

04,049.002a goṣu prayātāsu javena matsyān; kirīṭinaṃ kṛtakāryaṃ ca matvā

04,049.002b*0898_001 paśūn samādāya tato nivṛttā

04,049.002b*0898_002 gopāgaṇāḥ svān prayayuś ca rāṣṭrān

04,049.002b*0899_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,049.002b*0899_001 tatas trīṇi sahasrāṇi rathānāṃ ca dhanuṣmatām

04,049.002b*0899_002 ghorāṇi kuruvīrāṇāṃ paryakīryanta bhārata

04,049.002b*0899_003 karṇo rathasahasreṇa pratyatiṣṭhad dhanaṃjayam

04,049.002b*0899_004 bhīṣmaḥ śāṃtanavo dhīmān sahasreṇa puraskṛtaḥ

04,049.002b*0899_005 tathā rathasahasreṇa bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ

04,049.002b*0899_006 paścād duryodhano 'tiṣṭhad dhastāvāpī śriyā jvalan

04,049.002b*0899_007 atiṣṭhann avakāśeṣu pādātāḥ saha vājibhiḥ

04,049.002b*0899_008 bhīmarūpāś ca mātaṅgās tomarāṅkuśacoditāḥ

04,049.002b*0899_009 tāni dṛṣṭvā hy anīkāni vitatāni mahātmanām

04,049.002b*0899_010 vairāṭim uttaraṃ taṃ tu pratyabhāṣata pāṇḍavaḥ

04,049.002b*0900_001 varmitā vājino 'tiṣṭhan sahārūḍhaiḥ prahāribhiḥ

04,049.002b*0901_001 tatra tatrāvakāśeṣu pādātāś ca sahasraśaḥ

04,049.002c duryodhanāyābhimukhaṃ prayāntaṃ; kurupravīrāḥ sahasābhipetuḥ

04,049.002d*0902_000 uttara uvāca

04,049.002d*0902_001 puraṃ pratinivartasva pārtha praharatāṃ vara

04,049.002d*0902_002 gāvas tvayā jitāś cemāḥ kiṃ yuddheneti vai vṛthā

04,049.002d*0902_003 saṃdigdhe 'rthe na yudhyeta puṣṭe vāpi bale sati

04,049.002d*0902_004 tvayaikena bahūnāṃ hi vigraheṇa tu kiṃ vṛthā

04,049.002d*0902_005 śrutvaitad arjuno vākyaṃ vairāṭer bhītavat tadā

04,049.002d*0902_006 prahasya prāha taṃ bhūyo mā bhaiḥ paśyeha kautukam

04,049.002d*0902_007 bahūni dṛṣṭapūrvāṇi prāg yuddhāny uttara tvayā

04,049.002d*0902_008 paśyemam evaṃ saṃgrāmaṃ bahūnām ekakena yat

04,049.002d*0902_009 tato duryodhanaṃ yāntam arjunaṃ tarasā tadā

04,049.002d*0902_010 rathāgryāḥ kauravendrasya nipetuḥ sahasākhilāḥ

04,049.003a teṣām anīkāni bahūni gāḍhaṃ; vyūḍhāni dṛṣṭvā bahuladhvajāni

04,049.003c matsyasya putraṃ dviṣatāṃ nihantā; vairāṭim āmantrya tato 'bhyuvāca

04,049.003d*0903_000 arjunaḥ

04,049.003d*0903_001 susaṃgṛhītair atha raśmibhis tvaṃ

04,049.003d*0903_002 hayān niyamya prasamīkṣya yattaḥ

04,049.003d*0903_003 saṃpreṣayāśu prativīram enaṃ

04,049.003d*0903_004 vaikartanaṃ yodhayituṃ vṛṇomi

04,049.003d*0903_005 yāṃ hastikakṣyāṃ bahudhā vicitrāṃ

04,049.003d*0903_006 stambhe rathe paśyasi darśanīyām

04,049.003d*0903_007 vivartamānaṃ jvalanaprakāśaṃ

04,049.003d*0903_008 vaikartanasyaitad anīkam agryam

04,049.004a etena tūrṇaṃ pratipādayemāñ; śvetān hayān kāñcanaraśmiyoktrān

04,049.004c javena sarveṇa kuru prayatnam; āsādayaitad rathasiṃhavṛndam

04,049.005a gajo gajeneva mayā durātmā; yo yoddhum ākāṅkṣati sūtaputraḥ

04,049.005b*0904_001 tad adya yuddhaṃ kuruvīramadhye

04,049.005b*0904_002 karomi taṃ yāhi tathāpravṛttaḥ

04,049.005c tam eva māṃ prāpaya rājaputra; duryodhanāpāśrayajātadarpam

04,049.005d*0905_001 taṃ pātayiṣyāmi rathasya madhye

04,049.005d*0905_002 sahasranetro 'śanineva vṛtram

04,049.005d*0906_001 gāṇḍīvamuktair iṣubhiḥ sitāgraiḥ

04,049.005d*0907_001 śaraiḥ sutīkṣṇair hṛdayaṃ vibhidya

04,049.006a sa tair hayair vātajavair bṛhadbhiḥ; putro virāṭasya suvarṇakakṣyaiḥ

04,049.006c vidhvaṃsayaṃs tadrathinām anīkaṃ; tato 'vahat pāṇḍavam ājimadhye

04,049.006d*0908_001 tam āpatantaṃ parameṇa tejasā

04,049.006d*0908_002 samīkṣya vaikartanam abhyarakṣan

04,049.006d*0908_003 abhyadravaṃs te rathavīravṛndā

04,049.006d*0908_004 vyāghreṇa cākrāntam ivarṣabhaṃ raṇe

04,049.006d*0908_005 citrāṅgadaś citrarathaś ca vīraḥ

04,049.006d*0908_006 saṃgrāmajid duḥsahacitrasenau

04,049.006d*0908_007 viviṃśatir durjayadurmukhau ca

04,049.006d*0908_008 vikarṇaduḥśāsanasaubalāś ca

04,049.006d*0908_009 śoṇo niṣedhaś ca tam anvayus te

04,049.006d*0908_010 vaikartanaṃ śīghrataraṃ yuvānaḥ

04,049.006d*0908_011 putrā yayus te sahasodarāś ca

04,049.006d*0908_012 vaikartanaṃ pārthagataṃ samīkṣya

04,049.006d*0908_013 pragṛhya cāpāni mahābalā raṇe

04,049.006d*0908_014 dhanaṃjayaṃ paryakirañ charaughaiḥ

04,049.006d*0908_015 teṣāṃ dṛḍhajyākṛtanaikatantrīṃ

04,049.006d*0908_016 prāsopavīṇāṃ śarasaṃghakoṇām

04,049.006d*0908_017 karāgrayantrāṃ sthiracāpadaṇḍāṃ

04,049.006d*0908_018 vīṇām upāvādayad āśu pārthaḥ

04,049.007a taṃ citraseno viśikhair vipāṭhaiḥ; saṃgrāmajic chatrusaho jayaś ca

04,049.007c pratyudyayur bhāratam āpatantaṃ; mahārathāḥ karṇam abhīpsamānāḥ

04,049.008a tataḥ sa teṣāṃ puruṣapravīraḥ; śarāsanārciḥ śaravegatāpaḥ

04,049.008c vrātān rathānām adahat sa manyur; vanaṃ yathāgniḥ kurupuṃgavānām

04,049.009a tasmiṃs tu yuddhe tumule pravṛtte; pārthaṃ vikarṇo 'tirathaṃ rathena

04,049.009c vipāṭhavarṣeṇa kurupravīro; bhīmena bhīmānujam āsasāda

04,049.010a tato vikarṇasya dhanur vikṛṣya; jāmbūnadāgryopacitaṃ dṛḍhajyam

04,049.010c apātayad dhvajam asya pramathya; chinnadhvajaḥ so 'py apayāj javena

04,049.011a taṃ śātravāṇāṃ gaṇabādhitāraṃ; karmāṇi kurvāṇam amānuṣāṇi

04,049.011c śatruṃtapaḥ kopam amṛṣyamāṇaḥ; samarpayat kūrmanakhena pārtham

04,049.012a sa tena rājñātirathena viddho; vigāhamāno dhvajinīṃ kurūṇām

04,049.012c śatruṃtapaṃ pañcabhir āśu viddhvā; tato 'sya sūtaṃ daśabhir jaghāna

04,049.013a tataḥ sa viddho bharatarṣabheṇa; bāṇena gātrāvaraṇātigena

04,049.013c gatāsur ājau nipapāta bhūmau; nago nagāgrād iva vātarugṇaḥ

04,049.014a ratharṣabhās te tu ratharṣabheṇa; vīrā raṇe vīratareṇa bhagnāḥ

04,049.014c cakampire vātavaśena kāle; prakampitānīva mahāvanāni

04,049.015a hatās tu pārthena narapravīrā; bhūmau yuvānaḥ suṣupuḥ suveṣāḥ

04,049.015c vasupradā vāsavatulyavīryāḥ; parājitā vāsavajena saṃkhye

04,049.015e suvarṇakārṣṇāyasavarmanaddhā; nāgā yathā haimavatāḥ pravṛddhāḥ

04,049.016a tathā sa śatrūn samare vinighnan; gāṇḍīvadhanvā puruṣapravīraḥ

04,049.016c cacāra saṃkhye pradiśo diśaś ca; dahann ivāgnir vanam ātapānte

04,049.017a prakīrṇaparṇāni yathā vasante; viśātayitvātyanilo nudan khe

04,049.017c tathā sapatnān vikiran kirīṭī; cacāra saṃkhye 'tiratho rathena

04,049.018a śoṇāśvavāhasya hayān nihatya; vaikartanabhrātur adīnasattvaḥ

04,049.018c ekena saṃgrāmajitaḥ śareṇa; śiro jahārātha kirīṭamālī

04,049.019a tasmin hate bhrātari sūtaputro; vaikartano vīryam athādadānaḥ

04,049.019c pragṛhya dantāv iva nāgarājo; maharṣabhaṃ vyāghra ivābhyadhāvat

04,049.020a sa pāṇḍavaṃ dvādaśabhiḥ pṛṣatkair; vaikartanaḥ śīghram upājaghāna

04,049.020c vivyādha gātreṣu hayāṃś ca sarvān; virāṭaputraṃ ca śarair nijaghne

04,049.020d@044_0001 tam āpatantaṃ sahasā kirīṭī

04,049.020d@044_0002 vaikartanaṃ vai tarasābhipatya

04,049.020d@044_0003 pragṛhya vegaṃ nyapataj javena

04,049.020d@044_0004 nāgaṃ garutmān iva citrapakṣaḥ

04,049.020d@044_0005 tāv uttamau sarvadhanurdharāṇāṃ

04,049.020d@044_0006 mahābalau sarvasapatnasāhau

04,049.020d@044_0007 karṇasya pārthasya niśamya yuddhaṃ

04,049.020d@044_0008 didṛkṣamāṇāḥ kuravo 'bhitasthuḥ

04,049.020d@044_0009 sa pāṇḍavas tūrṇam udīrṇakopaḥ

04,049.020d@044_0010 kṛtāgasaṃ karṇam udīkṣya harṣāt

04,049.020d@044_0011 kṣaṇena sāśvaṃ sarathaṃ sasārathim

04,049.020d@044_0012 antardadhe ghoraśaraughavṛṣṭyā

04,049.020d@044_0013 tataḥ suviddhāḥ sarathāḥ sanāgā

04,049.020d@044_0014 yodhā vinedur bharatarṣabhāṇām

04,049.020d@044_0015 antarhitā bhīṣmamukhāḥ sahāśvāḥ

04,049.020d@044_0016 kirīṭinā kīrṇarathāḥ pṛṣatkaiḥ

04,049.020d@044_0017 sa cāpi tān arjunabāhumuktāñ

04,049.020d@044_0018 śarāñ śaraughaiḥ pratihatya karṇaḥ

04,049.020d@044_0019 tasthau mahātmā sadhanuḥ sabāṇaḥ

04,049.020d@044_0020 savisphuliṅgo 'gnir ivāśu karṇaḥ

04,049.020d@044_0021 tatas tu jajñe talatālaśabdaḥ

04,049.020d@044_0022 saśaṅkhabherīpraṇavapraṇādaḥ

04,049.020d@044_0023 prakṣveḍitajyātalanisvanaṃ taṃ

04,049.020d@044_0024 vaikartanaṃ pūjayatāṃ kurūṇām

04,049.020d@044_0025 uddhūtalāṅgūlamahāpatākaṃ

04,049.020d@044_0026 dhvajottamaṃ sākulabhīṣayantam

04,049.020d@044_0027 gāṇḍīvanirhrādakṛtapraṇādaṃ

04,049.020d@044_0028 kirīṭinaṃ prekṣya nanāda karṇaḥ

04,049.020d@044_0029 sa cāpi vaikartanam ardayitvā

04,049.020d@044_0030 sāśvaṃ sasūtaṃ sarathaṃ pṛṣatkaiḥ

04,049.020d@044_0031 tam āvavarṣa prasabhaṃ kirīṭī

04,049.020d@044_0032 pitāmahaṃ droṇakṛpau ca dṛṣṭvā

04,049.020d@044_0033 sa cāpi pārthaṃ bahubhiḥ pṛṣatkair

04,049.020d@044_0034 vaikartano megha ivābhyavarṣat

04,049.020d@044_0035 tathaiva karṇaṃ ca kirīṭamālī

04,049.020d@044_0036 saṃchādayām āsa śitaiḥ pṛṣatkaiḥ

04,049.020d@044_0037 tayoḥ sutīkṣṇān sṛjatoḥ śaraughān

04,049.020d@044_0038 mahāśaraughāstravivardhane raṇe

04,049.020d@044_0039 rathe vilagnāv iva candrasūryau

04,049.020d@044_0040 ghanāntareṇānudadarśa lokaḥ

04,049.020d@044_0041 athāśukārī caturo hayāṃś ca

04,049.020d@044_0042 vivyādha karṇo niśitaiḥ kirīṭinaḥ

04,049.020d@044_0043 tribhiś ca yantāram amṛṣyamāṇo

04,049.020d@044_0044 vivyādha tūrṇaṃ tribhir asya ketum

04,049.020d@044_0045 tenātividdhaḥ samarāvamardī

04,049.020d@044_0046 prabodhitaḥ siṃha iva prasuptaḥ

04,049.020d@044_0047 gāṇḍīvadhanvā ṛṣabhaḥ kurūṇām

04,049.020d@044_0048 ajihmagaiḥ karṇam iyāya jiṣṇuḥ

04,049.020d@044_0049 śarāstravṛṣṭyā nihato mahātmā

04,049.020d@044_0050 prāduścakārātimanuṣyakarma

04,049.020d@044_0051 prācchādayat karṇarathaṃ pṛṣatkair

04,049.020d@044_0052 lokān imān sūrya ivāṃśujālaiḥ

04,049.021a sa hastinevābhihato gajendraḥ; pragṛhya bhallān niśitān niṣaṅgāt

04,049.021c ākarṇapūrṇaṃ ca dhanur vikṛṣya; vivyādha bāṇair atha sūtaputram

04,049.022a athāsya bāhūruśirolalāṭaṃ; grīvāṃ rathāṅgāni parāvamardī

04,049.022c sthitasya bāṇair yudhi nirbibheda; gāṇḍīvamuktair aśaniprakāśaiḥ

04,049.023a sa pārthamuktair viśikhaiḥ praṇunno; gajo gajeneva jitas tarasvī

04,049.023c vihāya saṃgrāmaśiraḥ prayāto; vaikartanaḥ pāṇḍavabāṇataptaḥ

04,050.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,050.001a apayāte tu rādheye duryodhanapurogamāḥ

04,050.001c anīkena yathāsvena śarair ārcchanta pāṇḍavam

04,050.002a bahudhā tasya sainyasya vyūḍhasyāpatataḥ śaraiḥ

04,050.002b@045_0001 tataḥ prahasya bībhatsuḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ

04,050.002b@045_0002 divyam astraṃ prakurvāṇaḥ pratyayād rathasattamān

04,050.002b@045_0003 yathā raśmibhir ādityaḥ pracchādayati medinīm

04,050.002b@045_0004 tathā gāṇḍīvanirmuktāś chādayanti śarā diśaḥ

04,050.002b@045_0005 na rathānāṃ na cāśvānāṃ na dhvajānāṃ na varmaṇām

04,050.002b@045_0006 atividdhaiḥ śitair bāṇair āsīd dvyaṅgulam antaram

04,050.002b@045_0007 daivayogād dhi pārthasya hayānām uttarasya ca

04,050.002b@045_0008 śikṣābalopapannatvād astrāṇāṃ ca parikramāt

04,050.002b@045_0009 dhvajagāṇḍīvayoś cāpi daivī māyākṛteti ca

04,050.002b@045_0010 itas tataś ca saṃyāne dūre vāpy atha vāntike

04,050.002b@045_0011 durge viṣamajāte vā sthale nimne tathā kṣitau

04,050.002b@045_0012 na ca rudhyed gatis tasya rathasya manaso yathā

04,050.002b@045_0013 samareṣu tu vidvāṃsas tasya tāṃs tān parākramān

04,050.002b@045_0014 vīryam atyadbhutaṃ dṛṣṭvā tathā pārthasya tad balam

04,050.002b@045_0015 tresur eva pare bhītāḥ parāṅmukharathā api

04,050.002b@045_0016 kālāgnim iva bībhatsuṃ nirdahantam iva prajāḥ

04,050.002b@045_0017 nārayaḥ prekṣituṃ śekur jvalantam iva pāvakam

04,050.002b@045_0018 tāni bhinnāny anīkāni rejur arjunamārgaṇaiḥ

04,050.002b@045_0019 tigmāṃśoś ca vanāgrāṇi vyāptānīva gabhastibhiḥ

04,050.002b@045_0020 aśokānāṃ vanānīva saṃcitaiḥ kusumaiḥ śubhaiḥ

04,050.002b@045_0021 pārthaḥ saṃrañjayām āsa rudhireṇākulaṃ balam

04,050.002b@045_0022 sahasraśo 'rjunaśaraiś chinnāny uccāvacāni ca

04,050.002b@045_0023 chatrāṇi ca patākāś ca khe 'bhyuvāha sadāgatiḥ

04,050.002b@045_0024 ye hy arjunabalatrastāḥ paripetur diśo daśa

04,050.002b@045_0025 rathāṅgadeśam utsṛjya pārthacchinnayugā hayāḥ

04,050.002b@045_0026 nikṛttapūrvacaraṇās te nipetuḥ śitaiḥ śaraiḥ

04,050.002b@045_0027 śirobhiḥ prathamaṃ jagmur medinīṃ jaghanair hayāḥ

04,050.002b@045_0028 cakṣur nakhaviṣāṇeṣu dantaveṣṭeṣu ca dvipān

04,050.002b@045_0029 marmasv anyeṣu cāhatya tathā nighnan gajottamān

04,050.002b@045_0030 kauravāṇāṃ gajānāṃ tu śarīrair gatacetasām

04,050.002b@045_0031 kṣaṇena saṃvṛtā bhūmir meghair iva nabhastalam

04,050.002b@045_0032 astrair divyair mahābāhur arjunaḥ pradahann iva

04,050.002b@045_0033 vaḍavāmukhasaṃbhūtaḥ kālāgnir iva sarvataḥ

04,050.002b@045_0034 yathā yugāntasamaye sarvaṃ sthāvarajaṅgamam

04,050.002b@045_0035 kālapakvam aśeṣeṇa dhakṣyed ugraśikhaḥ śikhī

04,050.002b@045_0036 tadvat pārtho 'stratejobhir dhanuṣo nisvanena ca

04,050.002b@045_0037 daivād vīryāc ca bībhatsus tasmin dauryodhane bale

04,050.002b@045_0038 raṇaśaktim amitrāṇāṃ prāyeṇāpanināya saḥ

04,050.002b@045_0039 ceṣṭāṃ prāyeṇa bhūtānāṃ rātriḥ prāṇabhṛtām iva

04,050.002b@045_0040 so 'tīyāt sahasā śatrūn sahasā cābhipedivān

04,050.002b@045_0041 śīghraṃ dūraṃ dṛḍhāmogham astram asyātimānuṣam

04,050.002b@045_0042 khagayānābhisaṃvītaiḥ khaṃviṣṭaiḥ khagamair iva

04,050.002b@045_0043 arjunena kham āvavre lohitaprāṇapaiḥ khagaiḥ

04,050.002b@045_0044 arjunāstravinirmuktāḥ śarā gāṇḍīvadhanvanaḥ

04,050.002b@045_0045 tārkṣyavegā ivākāśe na sasarjuḥ parātmasu

04,050.002b@045_0046 varmāṇi sārathīṃś caiva haimajālāni vājinām

04,050.002b@045_0047 kirīṭaṃ sūryasaṃkāśaṃ vaiyāghram atha carma ca

04,050.002b@045_0048 tasya sarvāṇi gātrāṇi rathasya dviṣatāṃ śaraiḥ

04,050.002b@045_0049 nīhāreṇeva bhūtāni channānīva cakāśire

04,050.002b@045_0050 sakṛd eva na taṃ śekū ratham abhyasituṃ pare

04,050.002b@045_0051 anabhyastaḥ punas tair hi rathaḥ so 'tipapāta tān

04,050.002b@045_0052 taccharā dviṭśarīreṣu yathaiva na sasañjire

04,050.002b@045_0053 dviḍanīkeṣu bībhatsor na sasañja rathas tathā

04,050.002b@045_0054 sa tad vikṣobhayām āsa vigāhyāribalaṃ rathī

04,050.002b@045_0055 anantavego bhujagaḥ krīḍann iva mahārṇave

04,050.002b@045_0056 asyato nityam atyarthaṃ sarvaghoṣātigas tathā

04,050.002b@045_0057 satataṃ śrūyate bhūtair dhanuṣaś ca kirīṭinaḥ

04,050.002b@045_0058 saṃchinnās tatra mātaṅgā bāṇair alpāntarāntare

04,050.002b@045_0059 saṃsyūtās tatra dṛśyante meghā iva gabhastibhiḥ

04,050.002b@045_0060 diśo 'nubhramataḥ sarvāḥ savyaṃ dakṣiṇam asyataḥ

04,050.002b@045_0061 satataṃ dṛśyate yuddhe sāyakāsanamaṇḍalam

04,050.002b@045_0062 patanty arūpeṣu yathā cakṣūṃṣi na kadā cana

04,050.002b@045_0063 nālakṣyeṣu śarāḥ petus tathā gāṇḍīvadhanvanaḥ

04,050.002b@045_0064 mārgo gajasahasrasya yugapan mardato vanam

04,050.002b@045_0065 kaunteyarathamārgas tu raṇe ghorataro 'bhavat

04,050.002b@045_0066 nūnaṃ pārthajayaiṣitvāc chakraḥ sarvāmaraiḥ saha

04,050.002b@045_0067 hanty asmān iti manyante pārthenaivārditāḥ pare

04,050.002b@045_0068 ghnantam atyartham ahitān savyasāciṃ tu menire

04,050.002b@045_0069 kālam arjunarūpeṇa grasantam iva ca prajāḥ

04,050.002b@045_0070 kurusenāśarīrāṇi pārthenānāhatāny api

04,050.002b@045_0071 petuḥ pārthahatānīva pārthakarmānudarśanāt

04,050.002b@045_0072 oṣadhīnāṃ śirāṃsīva kālapaktisamanvayāt

04,050.002b@045_0073 avanemuḥ kurūṇāṃ hi vīryād arjunajād bhayāt

04,050.002b@045_0074 bāhvor athāsphoṭayatoḥ pradhmāte śaṅkham arjune

04,050.002b@045_0075 cakāra cārjunaḥ krodhād vimukhān ruṣitān api

04,050.002b@045_0076 arjunena vibhinnāni balāgrāṇi punaḥ kva cit

04,050.002b@045_0077 cakrur lohitadhārābhir dharaṇīṃ lohitottarām

04,050.002b@045_0078 lohitenāpi saṃpṛktaiḥ pāṃsubhiḥ pavanoddhataiḥ

04,050.002b@045_0079 tenaiva ca samuddhūtaiḥ sūkṣmair lohitabindubhiḥ

04,050.002b@045_0080 lohitārdraiḥ praharaṇair nimagnā lohitokṣitāḥ

04,050.002b@045_0081 lohiteṣu nimagnās te nihatāś ca kirīṭinā

04,050.002b@045_0082 babhūvur lohitās tatra bhṛśam ādityaraśmayaḥ

04,050.002b@045_0083 sārkaṃ tat tatkṣaṇenāsīt saṃdhyābhram iva lohitam

04,050.002b@045_0084 apyastaṃ prāpya cādityo nivarteta na pāṇḍavaḥ

04,050.002b@045_0085 nivarteta na jitvārīn ity ajalpan vicakṣaṇāḥ

04,050.002b@045_0086 tān sarvān samare śūrān pauruṣe paryavasthitān

04,050.002b@045_0087 divyair astrair ameyātmā sarvān ārcchad dhanurdharān

04,050.002b@045_0088 sa tu droṇaṃ trisaptatyā kṣudrakāṇāṃ samarpayat

04,050.002b@045_0089 aśītyā śakuniṃ caiva drauṇim apy āśu saptabhiḥ

04,050.002b@045_0090 duḥṣahaṃ daśabhir bāṇair arjunaḥ samavidhyata

04,050.002b@045_0091 duḥśāsanaṃ dvādaśabhiḥ kṛpaṃ śāradvataṃ tribhiḥ

04,050.002b@045_0092 bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ ṣaṣṭyā pratyavidhyat stanāntare

04,050.002b@045_0093 sa karṇaṃ karṇināvidhyat pītena niśitena ca

04,050.002b@045_0094 vāsavir dviṣatāṃ madhye vivyādha parameṣu ca

04,050.002b@045_0095 sa karṇaṃ satanutrāṇaṃ nirbhidya niśitaiḥ śaraiḥ

04,050.002b@045_0096 agacchad dārayan bhūmiṃ codito dṛḍhadhanvanā

04,050.002b@045_0097 tato 'sya vāhān vyahanac caturbhiś ca kṣureṇa tu

04,050.002b@045_0098 sāratheś ca śiraḥ kāyād apāharad ariṃdamaḥ

04,050.002b@045_0099 ardhacandreṇa ciccheda cāpaṃ tasya kare sthitam

04,050.002b@045_0100 tasmin viddhe mahābhāge karṇe sarvāstrapārage

04,050.002b@045_0101 vaiśaṃpāyanaḥ

04,050.002b@045_0101 hatāśvasūte virathe tato 'nīkam abhajyata

04,050.002b@045_0102 tat prabhagnaṃ balaṃ sarvaṃ vipulaughabalaṃ tathā

04,050.002b@045_0103 bhīṣmam āsādya saṃtasthau velām iva mahodadhiḥ

04,050.002b@045_0104 tāni sarvāṇi gāṅgeyaḥ samāśvāsya paraṃtapaḥ

04,050.002b@045_0105 tato vyūhaṃ mahābāhuḥ samareṣv aparājitaḥ

04,050.002b@045_0106 rathanāgāśvakalilaṃ yuyudhe yuddhakovidaḥ

04,050.002b@045_0107 abhedyaṃ parasainyānāṃ śūrair atha samīkṣitam

04,050.002b@045_0108 ācāryaduryodhanasūtaputraiḥ

04,050.002b@045_0109 kṛpeṇa bhīṣmeṇa ca pālitāni

04,050.002b@045_0110 avadhyakalpāni durāsadāni

04,050.002b@045_0111 narāśvamātaṅgasamākulāni

04,050.002c abhiyānīyam ājñāya vairāṭir idam abravīt

04,050.003a āsthāya ruciraṃ jiṣṇo rathaṃ sārathinā mayā

04,050.003c katamad yāsyase 'nīkam ukto yāsyāmy ahaṃ tvayā

04,050.004 arjuna uvāca

04,050.004a lohitākṣam ariṣṭaṃ yaṃ vaiyāghram anupaśyasi

04,050.004c nīlāṃ patākām āśritya rathe tiṣṭhantam uttara

04,050.005a kṛpasyaitad rathānīkaṃ prāpayasvaitad eva mām

04,050.005c etasya darśayiṣyāmi śīghrāstraṃ dṛḍhadhanvinaḥ

04,050.006a kamaṇḍalur dhvaje yasya śātakumbhamayaḥ śubhaḥ

04,050.006c ācārya eṣa vai droṇaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,050.007a suprasannamanā vīra kuruṣvainaṃ pradakṣiṇam

04,050.007c atraiva cāvirodhena eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

04,050.008a yadi me prathamaṃ droṇaḥ śarīre prahariṣyati

04,050.008c tato 'sya prahariṣyāmi nāsya kopo bhaviṣyati

04,050.009a asyāvidūre tu dhanur dhvajāgre yasya dṛśyate

04,050.009c ācāryasyaiṣa putro vai aśvatthāmā mahārathaḥ

04,050.010a sadā mamaiṣa mānyaś ca sarvaśastrabhṛtām api

04,050.010c etasya tvaṃ rathaṃ prāpya nivartethāḥ punaḥ punaḥ

04,050.011a ya eṣa tu rathānīke suvarṇakavacāvṛtaḥ

04,050.011c senāgryeṇa tṛtīyena vyavahāryeṇa tiṣṭhati

04,050.012a yasya nāgo dhvajāgre vai hemaketanasaṃśritaḥ

04,050.012c dhṛtarāṣṭrātmajaḥ śrīmān eṣa rājā suyodhanaḥ

04,050.013a etasyābhimukhaṃ vīra rathaṃ pararathārujaḥ

04,050.013c prāpayasvaiṣa tejobhipramāthī yuddhadurmadaḥ

04,050.014a eṣa droṇasya śiṣyāṇāṃ śīghrāstraḥ prathamo mataḥ

04,050.014c etasya darśayiṣyāmi śīghrāstraṃ vipulaṃ śaraiḥ

04,050.015a nāgakakṣyā tu rucirā dhvajāgre yasya tiṣṭhati

04,050.015c eṣa vaikartanaḥ karṇo viditaḥ pūrvam eva te

04,050.016a etasya ratham āsthāya rādheyasya durātmanaḥ

04,050.016c yatto bhavethāḥ saṃgrāme spardhaty eṣa mayā sadā

04,050.017a yas tu nīlānusāreṇa pañcatāreṇa ketunā

04,050.017c hastāvāpī bṛhaddhanvā rathe tiṣṭhati vīryavān

04,050.018a yasya tārārkacitro 'sau rathe dhvajavaraḥ sthitaḥ

04,050.018c yasyaitat pāṇḍuraṃ chatraṃ vimalaṃ mūrdhni tiṣṭhati

04,050.019a mahato rathavaṃśasya nānādhvajapatākinaḥ

04,050.019c balāhakāgre sūryo vā ya eṣa pramukhe sthitaḥ

04,050.020a haimaṃ candrārkasaṃkāśaṃ kavacaṃ yasya dṛśyate

04,050.020c jātarūpaśirastrāṇas trāsayann iva me manaḥ

04,050.021a eṣa śāṃtanavo bhīṣmaḥ sarveṣāṃ naḥ pitāmahaḥ

04,050.021c rājaśriyāvabaddhas tu duryodhanavaśānugaḥ

04,050.022a paścād eṣa prayātavyo na me vighnakaro bhavet

04,050.022c etena yudhyamānasya yattaḥ saṃyaccha me hayān

04,050.022d*0909_001 evam uktas tadā tena pārthenāmitrakarśinā

04,050.022d*0910_000 arjunaḥ

04,050.022d*0910_001 jāmbūnadamayī vedī dhvajāgre yasya dṛśyate

04,050.022d*0910_002 śoṇāś cāśvā rathe yuktā droṇa eṣa prakāśate

04,050.022d*0910_003 ācāryo nipuṇo dhīmān brahmavic chūrasattamaḥ

04,050.022d*0910_004 lāghave cāpratidvandvo dūrapātī mahārathaḥ

04,050.022d*0910_005 (7ab) suprasannamanā vīraḥ kuruṣvainaṃ pradakṣiṇam

04,050.022d*0910_006 (7cd) atraiva cāvirodhena eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

04,050.022d*0910_007 (8ab) yadi me prahared droṇaḥ śarīre prahariṣyataḥ

04,050.022d*0910_008 (8cd) tato 'smin prahariṣyāmi nānyathā yuddham asti me

04,050.022d*0910_009 bhāratācāryamukhyena brāhmaṇena mahātmanā

04,050.022d*0910_010 tena me yudhyamānasya mandaṃ vāhaya sārathe

04,050.022d*0910_011 dhvajāgre siṃhalāṅgūlo dikṣu sarvāsu bhāsate

04,050.022d*0910_012 (9cd) bhāratācāryaputras tu so 'śvatthāmā virājate

04,050.022d*0910_013 dhvajāgre dṛśyate yasya bālasūryasamaprabhaḥ

04,050.022d*0910_014 durjayaḥ sarvasainyānāṃ devair api savāsavaiḥ

04,050.022d*0910_015 tena me yudhyamānasya mandaṃ vāhaya sārathe

04,050.022d*0910_016 dhvajāgre vṛṣabho yasya dikṣu sarvāsu śobhate

04,050.022d*0910_017 ācāryavaramukhyas tu kṛpa eṣa mahārathaḥ

04,050.022d*0910_018 droṇena ca samo vīrye pitur me paramaḥ sakhā

04,050.022d*0910_019 tena me yudhyamānasya mandaṃ vāhaya sārathe

04,050.022d*0910_020 (15a) yasya kāñcanakambūbhir hastikakṣyāpariṣkṛtaḥ

04,050.022d*0910_021 dhvajaḥ prakāśate dūrād rathe vidyudguṇopamaḥ

04,050.022d*0910_022 (15c) eṣa vaikartanaḥ karṇaḥ pratimānaṃ dhanuṣmatām

04,050.022d*0910_023 (16d) eṣa vai spardhate nityaṃ mayā saha sudurjayaḥ

04,050.022d*0910_024 jāmadagnyasya rāmasya śiṣyo hy eṣa mahārathaḥ

04,050.022d*0910_025 sarvāstrakuśalaḥ karṇaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,050.022d*0910_026 yuddhe 'pratimavīryaś ca dṛḍhavedhī parākramī

04,050.022d*0910_027 adyāhaṃ yuddham etena kariṣye sūtabandhunā

04,050.022d*0910_028 yuddham etat tu draṣṭāsi balivāsavayor iva

04,050.022d*0910_029 mahārathena śūreṇa sūtaputreṇa dhanvinā

04,050.022d*0910_030 tena me yudhyamānasya mandaṃ vāhaya sārathe

04,050.022d*0910_031 (12ab) yasya caiva rathopasthe nāgo maṇimayo dhvajaḥ

04,050.022d*0910_032 (12cd) eṣa duryodhanas tatra kauravo yaśasāvṛtaḥ

04,050.022d*0910_033 labdhalakṣo dṛḍhaṃ vedhī laghuhastaḥ pratāpavān

04,050.022d*0910_034 tena me yudhyamānasya mandaṃ vāhaya sārathe

04,050.022d*0910_035 (17ab) yas tu śvetāvadātena pañcatālena ketunā

04,050.022d*0910_036 vaiḍūryadaṇḍena tathā tālavṛkṣeṇa rājate

04,050.022d*0910_037 (17cd) hastāvāpī bṛhaddhanvā senāṃ tiṣṭhati harṣayan

04,050.022d*0910_038 rāmeṇa jāmadagnyena dvairathe na jitaḥ purā

04,050.022d*0910_039 śīghraś ca laghuvedhī ca laghuhastaḥ pratāpavān

04,050.022d*0910_040 (21ab) eṣa śāṃtanavo bhīṣmaḥ sarveṣāṃ naḥ pitāmahaḥ

04,050.022d*0910_041 kakudaḥ sarvayodhānāṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,050.022d*0910_042 (21cd) rājaśriyāvabaddhas tu suyodhanavaśānugaḥ

04,050.022d*0910_043 (22ab) paścād eṣa prayātavyo na me vighnakaro bhavet

04,050.022d*0910_044 (22cd) etena yudhyamānasya yatnāt saṃyaccha me hayān

04,050.022d*0910_045 ity etāṃs tvaritaḥ pārthaḥ kathayitvā tu cottare

04,050.022d*0910_046 rūpataś cihnataś caiva yuddhāya tvarate punaḥ

04,050.022d*0911_001 dṛḍhavairī sadāsmākaṃ nityaṃ kaṭukabhāṣaṇaḥ

04,050.022d*0911_002 yasyāśrayabalād eva dhārtarāṣṭraḥ sasaubalaḥ

04,050.022d*0911_003 asmān nirasya rājyāc ca punar adyāpi yotsyati

04,050.023a tato 'bhyavahad avyagro vairāṭiḥ savyasācinam

04,050.023c yatrātiṣṭhat kṛpo rājan yotsyamāno dhanaṃjayam

04,050.023d@046_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,050.023d@046_0001 aśvatthāmā tataḥ karṇaṃ tatra saṃprekṣya vīryavān

04,050.023d@046_0002 uvāca smayamāno vai sūtaputram ariṃdamam

04,050.023d@046_0003 karṇa yat tat sabhāmadhye bahvabaddhaṃ vikatthase

04,050.023d@046_0004 na me yudhi samo 'stīti tad idaṃ pratyupasthitam

04,050.023d@046_0005 eṣo 'ntaka iva kruddhaḥ sarvabhūtāvamardanaḥ

04,050.023d@046_0006 saṃgrāmaśiraso madhye jṛmbhate kesarī yathā

04,050.023d@046_0007 śūro 'si yadi saṃgrāme darśayasva sabhāṃ vinā

04,050.023d@046_0008 yady aśaktosi vīreṇa pārthenādbhutakarmaṇā

04,050.023d@046_0009 punar eva sabhāṃ gatvā dhārtarāṣṭreṇa dhīmatā

04,050.023d@046_0010 mātulaṃ pratigṛhyāśu mantrayasva yathāsukham

04,050.023d@046_0011 evam uktas tadā karṇaḥ krodhād udvṛtya locane

04,050.023d@046_0012 droṇaputram idaṃ vākyam uvāca kurusaṃnidhau

04,050.023d@046_0013 nāhaṃ bibhemi bībhatsor na kṛṣṇād devakīsutāt

04,050.023d@046_0014 pāṇḍavebhyo 'pi sarvebhyaḥ kṣatradharmam anuvrataḥ

04,050.023d@046_0015 sattvādhikānāṃ puṃsāṃ hi dhanurvedopajīvinām

04,050.023d@046_0016 garjatāṃ jāyate darpaḥ svaraś ca na viṣīdati

04,050.023d@046_0017 paśyatv ācāryaputro mām arjunena ciraṃ saha

04,050.023d@046_0018 yudhyamānaṃ susaṃyattaṃ jayo vai mayy avasthitaḥ

04,050.023d@046_0019 tataḥ prahasya bībhatsuḥ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ

04,050.023d@046_0020 divyam astraṃ vikurvāṇaḥ pratyayād rathasattamān

04,050.023d@046_0021 mahāmanā mandabuddhir niḥśvasan dhṛtarāṣṭrajaḥ

04,050.023d@046_0022 uvāca sa mahārāja rājā duryodhanas tadā

04,050.023d@046_0023 na vidma hy arjunaṃ tatra vasantaṃ mātsyaveśmani

04,050.023d@046_0024 tenedaṃ karṇa mātsyānām agrahīṣma dhanaṃ bahu

04,050.023d@046_0025 etac cet tarhi gacchāmo visṛjanto dhanaṃ bahu

04,050.023d@046_0026 ayaśo nātivarteta lokayor ubhayor api

04,050.023d@046_0027 na ca yuddhāt paraṃ nāsti kṣatriyāṇāṃ sukhāvaham

04,050.023d@046_0028 tasmāt pārthena saṃgrāmaṃ kurmahe na palāyanam

04,050.023d@046_0029 etāvad uktvā rājā vai abhiyānam iyeṣa saḥ

04,050.023d@046_0030 tāni pañca sahasrāṇi vīrāṇāṃ hi dhanuṣmatām

04,050.023d@046_0031 abhyadravaṃs tadā pārthaṃ śalabhā iva pāvakam

04,050.023d@046_0032 varmitā vājinas tatra saṃbhṛtāś ca padātibhiḥ

04,050.023d@046_0033 bhīmarūpāś ca mātaṅgās tomarāṅkuśapāṇibhiḥ

04,050.023d@046_0034 adhiṣṭhitāḥ susaṃyattair hastiśikṣāviśāradaiḥ

04,050.023d@046_0035 abhyadravanta saṃkruddhāś cāpahastodyatāyudhaiḥ

04,050.023d@046_0036 pañca cainaṃ rathodagrās tvaritāḥ paryavārayan

04,050.023d@046_0037 droṇo bhīṣmaś ca karṇaś ca kururājaś ca vīryavān

04,050.023d@046_0038 aśvatthāmā mahābāhur dhanurvedaparāyaṇaḥ

04,050.023d@046_0039 iṣūn vai samyag asyanto jīmūtā iva vārṣikāḥ

04,050.023d@046_0040 te lābham iva manvānāḥ pratyagṛhṇan dhanaṃjayam

04,050.023d@046_0041 śaraughān abhivarṣanto nādayanto diśo daśa

04,051.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,051.001a tāny anīkāny adṛśyanta kurūṇām ugradhanvinām

04,051.001c saṃsarpanto yathā meghā gharmānte mandamārutāḥ

04,051.002a abhyāśe vājinas tasthuḥ samārūḍhāḥ prahāribhiḥ

04,051.002c bhīmarūpāś ca mātaṅgās tomarāṅkuśacoditāḥ

04,051.002d*0912_001 mahāmātraiḥ samārūḍhā vicitrakavacojjvalāḥ

04,051.002d*0912a_001 ārūḍhā yuddhakuśalaiḥ śikṣitair gajasādibhiḥ

04,051.003a tataḥ śakraḥ suragaṇaiḥ samāruhya sudarśanam

04,051.003b*0913_001 sarvān devān samāropya vaiḍūryakavacāvṛtam

04,051.003c sahopāyāt tadā rājan viśvāśvimarutāṃ gaṇaiḥ

04,051.004a tad devayakṣagandharvamahoragasamākulam

04,051.004c śuśubhe 'bhravinirmuktaṃ grahair iva nabhastalam

04,051.004d*0914_001 darśanārthaṃ tadā sarve sametā vāsavādayaḥ

04,051.005a astrāṇāṃ ca balaṃ teṣāṃ mānuṣeṣu prayujyatām

04,051.005c tac ca ghoraṃ mahad yuddhaṃ bhīṣmārjunasamāgame

04,051.005d*0915_001 draṣṭum abhyāgatā devāḥ svavimānaiḥ pṛthak pṛthak

04,051.006a śataṃ śatasahasrāṇāṃ yatra sthūṇā hiraṇmayāḥ

04,051.006c maṇiratnamayāś cānyāḥ prāsādam upadhārayan

04,051.007a tatra kāmagamaṃ divyaṃ sarvaratnavibhūṣitam

04,051.007c vimānaṃ devarājasya śuśubhe khecaraṃ tadā

04,051.008a tatra devās trayastriṃśat tiṣṭhanti sahavāsavāḥ

04,051.008c gandharvā rākṣasāḥ sarpāḥ pitaraś ca maharṣibhiḥ

04,051.009a tathā rājā vasumanā balākṣaḥ supratardanaḥ

04,051.009c aṣṭakaś ca śibiś caiva yayātir nahuṣo gayaḥ

04,051.010a manuḥ kṣupo raghur bhānuḥ kṛśāśvaḥ sagaraḥ śalaḥ

04,051.010c vimāne devarājasya samadṛśyanta suprabhāḥ

04,051.011a agner īśasya somasya varuṇasya prajāpateḥ

04,051.011c tathā dhātur vidhātuś ca kuberasya yamasya ca

04,051.012a alambusograsenasya gandharvasya ca tumburoḥ

04,051.012c yathābhāgaṃ yathoddeśaṃ vimānāni cakāśire

04,051.013a sarvadevanikāyāś ca siddhāś ca paramarṣayaḥ

04,051.013c arjunasya kurūṇāṃ ca draṣṭuṃ yuddham upāgatāḥ

04,051.014a divyānāṃ tatra mālyānāṃ gandhaḥ puṇyo 'tha sarvaśaḥ

04,051.014c prasasāra vasantāgre vanānām iva puṣpitām

04,051.015a raktāraktāni devānāṃ samadṛśyanta tiṣṭhatām

04,051.015c ātapatrāṇi vāsāṃsi srajaś ca vyajanāni ca

04,051.016a upaśāmyad rajo bhaumaṃ sarvaṃ vyāptaṃ marīcibhiḥ

04,051.016c divyān gandhān upādāya vāyur yodhān asevata

04,051.017a prabhāsitam ivākāśaṃ citrarūpam alaṃkṛtam

04,051.017c saṃpatadbhiḥ sthitaiś caiva nānāratnāvabhāsitaiḥ

04,051.017e vimānair vividhaiś citrair upānītaiḥ surottamaiḥ

04,051.017f*0916_001 vajrabhṛc chuśubhe tatra vimānasthaḥ surair vṛtaḥ

04,051.017f*0916_002 bibhran mālāṃ mahātejāḥ padmotpalasamāyutām

04,051.017f*0916_003 viprekṣyamāṇo balabhin nātṛpyat sumahāhavam

04,051.017f*0917_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,051.017f*0917_001 tataḥ sudarśanaṃ nāma prāsādaṃ harivāhanaḥ

04,051.017f*0917_002 sarvān devān samāropya prayayau yatra pāṇḍavaḥ

04,051.017f*0917_003 sthūṇārājisahasraṃ tu yasya madhye pratiṣṭhitam

04,051.017f*0917_004 tatra sūryapathe 'tiṣṭhad vimalā vāsavī sabhā

04,051.017f*0917_005 ādityā vasavo rudrā aśvinau ca marudgaṇāḥ

04,051.017f*0917_006 tatra śvetāni chatrāṇi kāñcanasphāṭikāni ca

04,051.017f*0917_007 maṇiratnavicitrāṇi nānārūpāṇi bhāgaśaḥ

04,051.017f*0917_008 ākāśe samadṛśyanta bhānumanti śubhāni ca

04,051.017f*0917_009 (11ab) agner indrasya somasya yamasya varuṇasya ca

04,051.017f*0917_010 (11cd) tathā dhātur vidhātuś ca mitrasya dhanadasya ca

04,051.017f*0917_011 rudrasya viṣṇoḥ savitus tridaśānāṃ tathaiva ca

04,051.017f*0917_012 kāñcanāni ca dāmāni vividhāś cottamasrajaḥ

04,051.017f*0917_013 divyapuṣpābhisaṃvītās tatra chatrāṇi bhejire

04,051.017f*0917_014 (6cd) tasmiṃś ca rājan prāsāde divyaratnavibhūṣite

04,051.017f*0917_015 divyagandhasamāviṣṭāḥ srajo divyāś cakāśire

04,051.017f*0917_016 (14ab) divyaś ca vāyuḥ pravavau gandham ādāya sarvaśaḥ

04,051.017f*0917_017 ṛtavaḥ puṣpam ādāya samatiṣṭhanta bhārata

04,051.017f*0917_018 prajānāṃ patayaś caiva sapta caiva maharṣayaḥ

04,051.017f*0917_019 tatra devarṣayaś caiva te ca rājan divaukasaḥ

04,051.017f*0917_020 indreṇa sahitāḥ sarve tridaśāś ca vyavasthitāḥ

04,051.017f*0917_021 na paṅko na rajas tatra praviveśa kathaṃ cana

04,051.017f*0917_022 ādityaś cāpi rūkṣo 'tra nātivelam ivātapat

04,051.017f*0917_023 (16cd) divyaṃ gandhaṃ samādāya vāyus tatrābhigacchati

04,051.017f*0917_024 ākāśaṃ ca diśaḥ sarvā darśanīyam adṛśyata

04,051.017f*0917_025 tatra devāḥ samāruhya taṃ divyaṃ sarvataḥprabham

04,051.017f*0917_026 ambare vimale 'gacchan prāsādaṃ kāmagāminam

04,051.017f*0917_027 tatra rājarṣayaś caiva samārūḍhā divaukasaḥ

04,051.017f*0917_028 (9ab) śveto rājā vasumanās tathā bhadraḥ pratardanaḥ

04,051.017f*0917_029 nṛgo yayātir nahuṣo māndhātā bharataḥ kuruḥ

04,051.017f*0917_030 aṣṭakaś ca śibiḥ pūruḥ sa ca rājā purūravāḥ

04,051.017f*0917_031 ḍambhodbhavaḥ kārtavīryo hy arjunaḥ sagaras tathā

04,051.017f*0917_032 dilīpo bharataḥ pūruḥ śayyātiḥ somakas tathā

04,051.017f*0917_033 hariścandraś ca tejasvī raghur daśarathas tathā

04,051.017f*0917_034 bhagīrathaś ca rājarṣiḥ sarve ca janamejaya

04,051.017f*0917_035 pāṇḍuś caiva mahābāhuś cāmaravyajanāyutaḥ

04,051.017f*0917_036 chatreṇa dhriyamāṇena rājasūyaśriyā vṛtaḥ

04,051.017f*0917_037 ete cānye ca bahavaḥ puṇyaśīlāḥ śucivratāḥ

04,051.017f*0917_038 kīrtimanto mahāvīryās tatraivāsan divi sthitāḥ

04,051.017f*0917_039 gaṇāś cāpsarasāṃ sarve gandharvāś cāpi sarvaśaḥ

04,051.017f*0917_040 daityarākṣasayakṣāś ca suparṇāḥ pannagās tathā

04,051.017f*0917_041 vāsavapramukhāḥ sarve devāś ca sagaṇeśvarāḥ

04,051.017f*0917_042 āsaṃs tatra samārūḍhāḥ saṃgrāmaṃ taṃ didṛkṣavaḥ

04,051.017f*0917_043 ity ambare vyavasthāya prāsādasthā divaukasaḥ

04,051.017f*0917_044 (13cd) ekasya ca bahūnāṃ ca draṣṭuṃ yuddhaṃ vyavasthitāḥ

04,051.017f*0918_001 tathā citrāṇi chatrāṇi divyarūpāṇi bhārata

04,052.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,052.001@047_0001 dṛṣṭvā vyūḍhāny anīkāni kurūṇāṃ kurunandanaḥ

04,052.001@047_0002 tatra vairāṭim ābhāṣya pāṇḍavo 'thābravīd idam

04,052.001@047_0003 jāmbūnadamayī vedī dhvaje yasya prakāśate

04,052.001@047_0004 tasya dakṣiṇato yāhi kṛpaḥ śāradvato yataḥ

04,052.001@047_0005 dhanaṃjayavacaḥ śrutvā vairāṭis tvaritas tadā

04,052.001@047_0006 hayān rajatasaṃkāśān hemabhāṇḍān acodayat

04,052.001@047_0007 ānupūrvyā nudañ śūra āsthāya javam uttamam

04,052.001@047_0008 prāhiṇoc candrasaṃkāśān kupitān iva tān hayān

04,052.001@047_0009 sa gatvā kurusenāyāḥ samīpaṃ hayakovidaḥ

04,052.001@047_0010 punar āvartayām āsa tān hayān vātaraṃhasaḥ

04,052.001@047_0011 pradakṣiṇam upāvṛtya maṇḍalaṃ savyam eva ca

04,052.001@047_0012 kurūn saṃmohayām āsa matsyo yānena tattvavit

04,052.001@047_0013 kṛpasya ratham āsthāya vairāṭir akutobhayaḥ

04,052.001@047_0014 pradakṣiṇam upāvṛtya tasthau tasyāgrato balī

04,052.001@047_0015 tato 'rjunaḥ śaṅkhavaraṃ devadattaṃ mahāravam

04,052.001@047_0016 pradadhmau ratham āsthāya nāma viśrāvya cātmanaḥ

04,052.001@047_0017 tasya śabdo mahān āsīd dhamyamānasya jiṣṇunā

04,052.001@047_0018 tathā vīryavatā saṃkhye parvatasyeva dīryataḥ

04,052.001@047_0019 pūjayāṃ cakrire śaṅkhaṃ kuravas te sasainikāḥ

04,052.001@047_0020 arjunena tathā dhmātaḥ śatadhā yan na dīryate

04,052.001@047_0021 divam āvṛtya śabdas tu nivṛttaḥ śuśruve punaḥ

04,052.001@047_0022 sṛṣṭo maghavatā vajraḥ prapatann iva parvate

04,052.001a etasminn antare tatra mahāvīryaparākramaḥ

04,052.001b*0919_001 arjunaṃ prati saṃrabdhaḥ kṛpaḥ paramadurjayaḥ

04,052.001c ājagāma mahāsattvaḥ kṛpaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

04,052.001e arjunaṃ prati saṃyoddhuṃ yuddhārthī sa mahārathaḥ

04,052.001f*0920_001 mahodadhijam ādāya dadhmau vegena vīryavān

04,052.001f*0920_002 sa tu śabdena lokāṃs trīn āvṛtya rathināṃ varaḥ

04,052.001f*0920_003 dhanur ādāya sumahaj jyāśabdam akarot tadā

04,052.001f*0921_001 atha drauṇe rathaṃ tyaktvā kṛpasya ratham uttamam

04,052.001f*0921_002 ājagāmārjunas tūrṇaṃ sūryavaiśvānaraprabham

04,052.002a tau rathau sūryasaṃkāśau yotsyamānau mahābalau

04,052.002c śāradāv iva jīmūtau vyarocetāṃ vyavasthitau

04,052.002d*0922_001 tataḥ śāradvatas tūrṇaṃ pārthaṃ daśabhir āśugaiḥ

04,052.002d*0922_002 vivyādha paravīraghnaṃ niśitair marmabhedibhiḥ

04,052.003a pārtho 'pi viśrutaṃ loke gāṇḍīvaṃ paramāyudham

04,052.003c vikṛṣya cikṣepa bahūn nārācān marmabhedinaḥ

04,052.003d*0923_001 kṛpaś ca dhanur ādāya tathaivārjunam abhyayāt

04,052.004a tān aprāptāñ śitair bāṇair nārācān raktabhojanān

04,052.004c kṛpaś ciccheda pārthasya śataśo 'tha sahasraśaḥ

04,052.004d*0924_001 jīmūta iva gharmānte śaravarṣaṃ vimuñcati

04,052.004d*0924_002 nandayan suhṛdaḥ sarvān pratyayudhyata phalgunam

04,052.004d*0924_003 vikṛṣya balavac cāpaṃ pāṇḍavo bhīmavikramaḥ

04,052.005a tataḥ pārthaś ca saṃkruddhaś citrān mārgān pradarśayan

04,052.005c diśaḥ saṃchādayan bāṇaiḥ pradiśaś ca mahārathaḥ

04,052.006a ekacchāyam ivākāśaṃ prakurvan sarvataḥ prabhuḥ

04,052.006c pracchādayad ameyātmā pārthaḥ śaraśataiḥ kṛpam

04,052.006d*0925_001 udgataḥ samaye megho dhārābhir iva parvatam

04,052.007a sa śarair arpitaḥ kruddhaḥ śitair agniśikhopamaiḥ

04,052.007b*0926_001 kṛpo babhūva samare vidhūmo 'gnir iva jvalan

04,052.007c tūrṇaṃ śarasahasreṇa pārtham apratimaujasam

04,052.007e arpayitvā mahātmānaṃ nanāda samare kṛpaḥ

04,052.008a tataḥ kanakapuṅkhāgrair vīraḥ saṃnataparvabhiḥ

04,052.008b*0927_001 dhanur ādāya vivyādha pārthaṃ daśabhir āśugaiḥ

04,052.008b*0928_001 bibheda samare pārthaḥ kṛpasya dhvajam uttamam

04,052.008b*0928_002 tataḥ paścān mahātejā nārācān sūryasaṃnibhān

04,052.008b*0928_003 jagrāha samare pārtho bhūyo bahuśilīmukhān

04,052.008b*0928_004 tais tadānīṃ mahābāhuḥ kṛpasya ratharakṣiṇaḥ

04,052.008b*0928_005 jaghāna kṣatriyaśreṣṭhān yudhyamānān mahābalān

04,052.008b*0928_006 candraketuḥ suketuś ca citrāśvo maṇimāṃs tathā

04,052.008b*0928_007 muñjamaulī ca vikrānto hemavarmā bhayāvahaḥ

04,052.008b*0928_008 suratho 'tirathaś caiva suṣeṇo 'riṣṭa eva ca

04,052.008b*0928_009 nṛketuś ca sahānīkās te nipetur gatāsavaḥ

04,052.008c tvaran gāṇḍīvanirmuktair arjunas tasya vājinaḥ

04,052.008e caturbhiś caturas tīkṣṇair avidhyat parameṣubhiḥ

04,052.009a te hayā niśitair viddhā jvaladbhir iva pannagaiḥ

04,052.009c utpetuḥ sahasā sarve kṛpaḥ sthānād athācyavat

04,052.010a cyutaṃ tu gautamaṃ sthānāt samīkṣya kurunandanaḥ

04,052.010c nāvidhyat paravīraghno rakṣamāṇo 'sya gauravam

04,052.011a sa tu labdhvā punaḥ sthānaṃ gautamaḥ savyasācinam

04,052.011c vivyādha daśabhir bāṇais tvaritaḥ kaṅkapatribhiḥ

04,052.012a tataḥ pārtho dhanus tasya bhallena niśitena ca

04,052.012c cicchedaikena bhūyaś ca hastāc cāpam athāharat

04,052.013a athāsya kavacaṃ bāṇair niśitair marmabhedibhiḥ

04,052.013c vyadhaman na ca pārtho 'sya śarīram avapīḍayat

04,052.014a tasya nirmucyamānasya kavacāt kāya ābabhau

04,052.014c samaye mucyamānasya sarpasyeva tanur yathā

04,052.015a chinne dhanuṣi pārthena so 'nyad ādāya kārmukam

04,052.015c cakāra gautamaḥ sajyaṃ tad adbhutam ivābhavat

04,052.016a sa tad apy asya kaunteyaś ciccheda nataparvaṇā

04,052.016c evam anyāni cāpāni bahūni kṛtahastavat

04,052.016e śāradvatasya ciccheda pāṇḍavaḥ paravīrahā

04,052.017a sa chinnadhanur ādāya atha śaktiṃ pratāpavān

04,052.017c prāhiṇot pāṇḍuputrāya pradīptām aśanīm iva

04,052.017d*0929_001 atha śaktiṃ parāmṛśya sūryavaiśvānaraprabhām

04,052.017d*0929_002 cikṣepa sahasā kruddhaḥ pārthāyādbhutakarmaṇe

04,052.018a tām arjunas tadāyāntīṃ śaktiṃ hemavibhūṣitām

04,052.018c viyadgatāṃ maholkābhāṃ ciccheda daśabhiḥ śaraiḥ

04,052.018e sāpatad daśadhā chinnā bhūmau pārthena dhīmatā

04,052.018f*0930_001 śaktyāṃ tu vinikṛttāyāṃ virathaḥ śarapīḍitaḥ

04,052.019a yugamadhye tu bhallais tu tataḥ sa sadhanuḥ kṛpaḥ

04,052.019b*0931_001 pragṛhītvā rathas tūrṇaṃ rathād anyan mahādhanuḥ

04,052.019c tam āśu niśitaiḥ pārthaṃ bibheda daśabhiḥ śaraiḥ

04,052.020a tataḥ pārtho mahātejā viśikhān agnitejasaḥ

04,052.020c cikṣepa samare kruddhas trayodaśa śilāśitān

04,052.020d*0932_001 tān nihatya tataḥ pārtho nimeṣād iva bhārata

04,052.020d*0932_002 punar anyān samādatta trayodaśa śilīmukhān

04,052.021a athāsya yugam ekena caturbhiś caturo hayān

04,052.021c ṣaṣṭhena ca śiraḥ kāyāc chareṇa rathasāratheḥ

04,052.022a tribhis triveṇuṃ samare dvābhyām akṣau mahābalaḥ

04,052.022c dvādaśena tu bhallena cakartāsya dhvajaṃ tathā

04,052.023a tato vajranikāśena phalgunaḥ prahasann iva

04,052.023c trayodaśenendrasamaḥ kṛpaṃ vakṣasy atāḍayat

04,052.024a sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ

04,052.024c gadāpāṇir avaplutya tūrṇaṃ cikṣepa tāṃ gadām

04,052.024c*0933_001 **** **** rathāt tūrṇam amitrahā

04,052.024c*0933_002 gadāṃ cikṣepa sahasā pārthāyāmitatejase

04,052.025a sā tu muktā gadā gurvī kṛpeṇa supariṣkṛtā

04,052.025c arjunena śarair nunnā pratimārgam athāgamat

04,052.025d*0934_001 atha khaḍgaṃ samuddhṛtya śatacandraṃ ca bhānumat

04,052.025d*0934_002 iyeṣa pāṇḍavaṃ hantuṃ kṛpo 'laghuparākramaḥ

04,052.025d*0934_003 sa śaradvatsutas tūrṇaṃ mahācāryaḥ suśikṣitaḥ

04,052.025d*0934_004 khecaro vicacāraikaḥ kramāc carmāsidhṛg vibhuḥ

04,052.025d*0934_005 tataḥ kṣurāgraiḥ kaunteyo daśabhiḥ khaḍgacarmaṇī

04,052.025d*0934_006 nimeṣād iva ciccheda tad adbhutam ivābhavat

04,052.025d*0934_007 viṣaṇṇavadanas tatra yuddhād apagatodyamaḥ

04,052.025d*0934_008 aśvatthāmnas tu sa rathaṃ kṛpaḥ samabhipupluve

04,052.025d*0934_009 svasrīyasya mahātejā jagrāha ca dhanuḥ punaḥ

04,052.025d*0935_001 tadā gāṇḍīvanirmuktaiḥ khaḍgaṃ tasya nyavārayat

04,052.025d*0936_001 vināśāt khaḍgacarmaṇoḥ

04,052.025d*0936_002 dantair dantacchadān daṣṭvā cukopa hṛdi dīrghavat

04,052.025d*0936_003 bhavatv iti punaś coktvā

04,052.026a tato yodhāḥ parīpsantaḥ śāradvatam amarṣaṇam

04,052.026c sarvataḥ samare pārthaṃ śaravarṣair avākiran

04,052.027a tato virāṭasya sutaḥ savyam āvṛtya vājinaḥ

04,052.027c yamakaṃ maṇḍalaṃ kṛtvā tān yodhān pratyavārayat

04,052.028a tataḥ kṛpam upādāya virathaṃ te nararṣabhāḥ

04,052.028c apājahrur mahāvegāḥ kuntīputrād dhanaṃjayāt

04,053.000*0937_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,053.000*0937_001 kṛpe 'panīte droṇas tu pragṛhya sumahad dhanuḥ

04,053.000*0937_002 abhyadravad anādhṛṣyaḥ śoṇāśvaḥ śvetavāhanam

04,053.000*0937_003 sa tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā gurum āyāntam antikāt

04,053.000*0937_004 arjuno rathināṃ śreṣṭha uttaraṃ vākyam abravīt

04,053.001 arjuna uvāca

04,053.001a yatraiṣā kāñcanī vedī pradīptāgniśikhopamā

04,053.001c ucchritā kāñcane daṇḍe patākābhir alaṃkṛtā

04,053.001e tatra māṃ vaha bhadraṃ te droṇānīkāya māriṣa

04,053.001f*0938_001 bhāradvājena yotsye 'ham ācāryeṇa mahātmanā

04,053.001f@048_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,053.001f@048_0001 jitaṃ vaikartanaṃ dṛṣṭvā pārtho vairāṭim abravīt

04,053.001f@048_0002 sthiro bhava tvaṃ saṃgrāme jayo 'smākaṃ nṛpātmaja

04,053.001f@048_0003 yāvac chaṅkham upādhmāsye dviṣatāṃ romaharṣaṇam

04,053.001f@048_0004 aviklavam asaṃbhrāntam avyagrahṛdayekṣaṇam

04,053.001f@048_0005 yāhi śīghraṃ yato droṇo mamācāryo mahārathaḥ

04,053.001f@048_0006 tathā saṃkrīḍamānasya arjunasya raṇājire

04,053.001f@048_0007 balaṃ sattvaṃ ca tejaś ca lāghavaṃ cāpy avardhata

04,053.001f@048_0008 uttaraḥ

04,053.001f@048_0008 tac cādbhutam abhiprekṣya bhayam uttaram āviśat

04,053.001f@048_0009 astrāṇāṃ tava divyānāṃ śaraughān kṣipataś ca te

04,053.001f@048_0010 mano me muhyate 'tyarthaṃ tava dṛṣṭvā parākramam

04,053.001f@048_0011 dvaidhībhūtaṃ mano mahyaṃ bhayād bharatasattama

04,053.001f@048_0012 adṛṣṭapūrvaṃ paśyāmi tava gāṇḍīvanisvanam

04,053.001f@048_0013 tava bāhubalaṃ caiva dhanuḥ prākarṣato bahu

04,053.001f@048_0014 vaiśaṃpāyanaḥ

04,053.001f@048_0014 tava tejo durādharṣaṃ yathā viṣṇos trivikrame

04,053.001f@048_0015 tam uttaraś citram avekṣya gāṇḍivaṃ

04,053.001f@048_0016 śarāṃś ca muktān sahasā kirīṭinā

04,053.001f@048_0017 bhīto 'bravīd arjunam ājimadhye

04,053.001f@048_0018 nāhaṃ tavāśvān viṣahe niyantum

04,053.001f@048_0019 tam abravīd īṣad iva prahasya

04,053.001f@048_0020 gāṇḍīvadhanvā dviṣatāṃ nihantā

04,053.001f@048_0021 mayā sahāyena kuto 'sti te bhayaṃ

04,053.001f@048_0022 praihy uttarāśvān upamantrya vāhaya

04,053.001f@048_0023 āśvāsitas tena dhanaṃjayena

04,053.001f@048_0024 vairāṭir aśvān pratutoda śīghram

04,053.001f@048_0025 dhanaṃjayaś cāpi nikṛṣya cāpaṃ

04,053.001f@048_0026 viṣphārayām āsa mahendrakalpaḥ

04,053.001f@048_0027 uttaraṃ caiva bībhatsur abravīt punar arjunaḥ

04,053.001f@048_0028 na bhetavyaṃ mayā sārdhaṃ tāta saṃgrāmamūrdhani

04,053.001f@048_0029 rājaputro 'si bhadraṃ te kule mahati mātsyake

04,053.001f@048_0030 jātas tvaṃ kṣatriyakule na viṣīditum arhasi

04,053.001f@048_0031 dhṛtiṃ kṛtvā suvipulāṃ rājaputra rathaṃ mama

04,053.001f@048_0032 yudhyamānasya samare śatrubhiḥ saha vāhaya

04,053.001f@048_0033 uktvā tam evaṃ bībhatsur arjunaḥ punar abravīt

04,053.001f@048_0034 pāṇḍavo rathināṃ śreṣṭho bhāradvājaṃ samīkṣya tu

04,053.002a aśvāḥ śoṇāḥ prakāśante bṛhantaś cāruvāhinaḥ

04,053.002c snigdhavidrumasaṃkāśās tāmrāsyāḥ priyadarśanāḥ

04,053.002e yuktā rathavare yasya sarvaśikṣāviśāradāḥ

04,053.002f*0939_001 yatto rathavare śūraḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,053.003a dīrghabāhur mahātejā balarūpasamanvitaḥ

04,053.003c sarvalokeṣu vikhyāto bhāradvājaḥ pratāpavān

04,053.004a buddhyā tulyo hy uśanasā bṛhaspatisamo naye

04,053.004c vedās tathaiva catvāro brahmacaryaṃ tathaiva ca

04,053.005a sasaṃhārāṇi divyāni sarvāṇy astrāṇi māriṣa

04,053.005c dhanurvedaś ca kārtsnyena yasmin nityaṃ pratiṣṭhitaḥ

04,053.005d*0940_001 purāṇam itihāsaṃ ca arthavidyā ca mānavī

04,053.006a kṣamā damaś ca satyaṃ ca ānṛśaṃsyam athārjavam

04,053.006c ete cānye ca bahavo guṇā yasmin dvijottame

04,053.006d*0941_001 yasyāham iṣṭaḥ satataṃ mama ceṣṭaḥ sadā ca yaḥ

04,053.007a tenāhaṃ yoddhum icchāmi mahābhāgena saṃyuge

04,053.007c tasmāt tvaṃ prāpayācāryaṃ kṣipram uttara vāhaya

04,053.007d*0942_001 aparaṃ paśya saṃgrāmam adbhutaṃ mama tasya ca

04,053.008 vaiśaṃpāyana uvāca

04,053.008a arjunenaivam uktas tu vairāṭir hemabhūṣitān

04,053.008c codayām āsa tān aśvān bhāradvājarathaṃ prati

04,053.009a tam āpatantaṃ vegena pāṇḍavaṃ rathināṃ varam

04,053.009c droṇaḥ pratyudyayau pārthaṃ matto mattam iva dvipam

04,053.009d*0943_001 sa tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā kaunteyaṃ samabhidrutam

04,053.009d*0943_002 ācāryaṃ taṃ mahābāhuḥ prāñjalir vākyam abravīt

04,053.010a tataḥ prādhmāpayac chaṅkhaṃ bherīśatanināditam

04,053.010c pracukṣubhe balaṃ sarvam uddhūta iva sāgaraḥ

04,053.011a atha śoṇān sadaśvāṃs tān haṃsavarṇair manojavaiḥ

04,053.011c miśritān samare dṛṣṭvā vyasmayanta raṇe janāḥ

04,053.012a tau rathau vīryasaṃpannau dṛṣṭvā saṃgrāmamūrdhani

04,053.012c ācāryaśiṣyāv ajitau kṛtavidyau manasvinau

04,053.013a samāśliṣṭau tadānyonyaṃ droṇapārthau mahābalau

04,053.013c dṛṣṭvā prākampata muhur bharatānāṃ mahad balam

04,053.014a harṣayuktas tathā pārthaḥ prahasann iva vīryavān

04,053.014c rathaṃ rathena droṇasya samāsādya mahārathaḥ

04,053.015a abhivādya mahābāhuḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ

04,053.015c uvāca ślakṣṇayā vācā kaunteyaḥ paravīrahā

04,053.016a uṣitāḥ sma vane vāsaṃ pratikarma cikīrṣavaḥ

04,053.016c kopaṃ nārhasi naḥ kartuṃ sadā samaradurjaya

04,053.017a ahaṃ tu prahṛte pūrvaṃ prahariṣyāmi te 'nagha

04,053.017c iti me vartate buddhis tad bhavān kartum arhati

04,053.018a tato 'smai prāhiṇod droṇaḥ śarān adhikaviṃśatim

04,053.018c aprāptāṃś caiva tān pārthaś ciccheda kṛtahastavat

04,053.019a tataḥ śarasahasreṇa rathaṃ pārthasya vīryavān

04,053.019c avākirat tato droṇaḥ śīghram astraṃ vidarśayan

04,053.019d*0944_001 hayāṃś ca rajataprakhyān kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ

04,053.019d*0944_002 avākirad ameyātmā pārthaṃ saṃkopayann iva

04,053.020a evaṃ pravavṛte yuddhaṃ bhāradvājakirīṭinoḥ

04,053.020c samaṃ vimuñcatoḥ saṃkhye viśikhān dīptatejasaḥ

04,053.021a tāv ubhau khyātakarmāṇāv ubhau vāyusamau jave

04,053.021c ubhau divyāstraviduṣāv ubhāv uttamatejasau

04,053.021e kṣipantau śarajālāni mohayām āsatur nṛpān

04,053.021f*0945_001 arjunaṃ vā vinā droṇāt ko 'nyo yoddhuṃ raṇe 'rhati

04,053.022a vyasmayanta tato yodhāḥ sarve tatra samāgatāḥ

04,053.022c śarān visṛjatos tūrṇaṃ sādhu sādhv iti pūjayan

04,053.023a droṇaṃ hi samare ko 'nyo yoddhum arhati phalgunāt

04,053.023c raudraḥ kṣatriyadharmo 'yaṃ guruṇā yad ayudhyata

04,053.023e ity abruvañ janās tatra saṃgrāmaśirasi sthitāḥ

04,053.024a vīrau tāv api saṃrabdhau saṃnikṛṣṭau mahārathau

04,053.024c chādayetāṃ śaravrātair anyonyam aparājitau

04,053.024d*0946_001 saṃyuge saṃcakāśetāṃ kālasūryāv ivoditau

04,053.025a visphārya sumahac cāpaṃ hemapṛṣṭhaṃ durāsadam

04,053.025c saṃrabdho 'tha bharadvājaḥ phalgunaṃ pratyayudhyata

04,053.026a sa sāyakamayair jālair arjunasya rathaṃ prati

04,053.026c bhānumadbhiḥ śilādhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām

04,053.027a pārthaṃ ca sa mahābāhur mahāvegair mahārathaḥ

04,053.027c vivyādha niśitair bāṇair megho vṛṣṭyeva parvatam

04,053.027d*0947_001 kālamegha ivoṣṇānte phalgunaḥ samavākirat

04,053.027d*0947_002 tasya jāmbūnadamayaiḥ śitaiś cāpacyutaiḥ śaraiḥ

04,053.027d*0947_003 pracchādayad rathaśreṣṭhaṃ bhāradvājo 'rjunasya vai

04,053.028a tathaiva divyaṃ gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya pāṇḍavaḥ

04,053.028c śatrughnaṃ vegavad dhṛṣṭo bhārasādhanam uttamam

04,053.028d*0948_001 śobhate sma mahābāhur gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ

04,053.028e visasarja śarāṃś citrān suvarṇavikṛtān bahūn

04,053.029a nāśayañ śaravarṣāṇi bhāradvājasya vīryavān

04,053.029c tūrṇaṃ cāpavinirmuktais tad adbhutam ivābhavat

04,053.030a sa rathena caran pārthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ

04,053.030c yugapad dikṣu sarvāsu sarvaśastrāṇy adarśayat

04,053.030d*0949_001 ādadānaṃ śarān ghorān saṃdadhānaṃ ca pāṇḍavam

04,053.030d*0949_002 visṛjantaṃ ca kaunteyaṃ na sma paśyanti lāghavāt

04,053.031a ekacchāyam ivākāśaṃ bāṇaiś cakre samantataḥ

04,053.031c nādṛśyata tadā droṇo nīhāreṇeva saṃvṛtaḥ

04,053.031d*0950_001 marīcivikacasyeva rājan bhānumato vapuḥ

04,053.031d*0950_002 āsīt pārthasya sumahad vapuḥ śaraśatārciṣaḥ

04,053.031d*0950_003 kṣipataḥ śarajālāni kaunteyasya mahātmanaḥ

04,053.032a tasyābhavat tadā rūpaṃ saṃvṛtasya śarottamaiḥ

04,053.032c jājvalyamānasya yathā parvatasyeva sarvataḥ

04,053.033a dṛṣṭvā tu pārthasya raṇe śaraiḥ svaratham āvṛtam

04,053.033c sa visphārya dhanuś citraṃ meghastanitanisvanam

04,053.033d*0951_001 asakṛn muñcato bāṇān dadṛśuḥ kuravo yudhi

04,053.033d*0951_002 dikṣu sarvāsu vipulaḥ śuśruve caratas tadā

04,053.033d*0951_003 droṇasyāpi dhanur ghoṣo vidyutstanitanisvanaḥ

04,053.033d*0951_004 abhavad vismayakaraḥ sainyānāṃ bharatarṣabha

04,053.034a agnicakropamaṃ ghoraṃ vikarṣan paramāyudham

04,053.034c vyaśātayac charāṃs tāṃs tu droṇaḥ samitiśobhanaḥ

04,053.034d*0952_001 babhāse timiraṃ vyomni vidhūya savitā yathā

04,053.034e mahān abhūt tataḥ śabdo vaṃśānām iva dahyatām

04,053.035a jāmbūnadamayaiḥ puṅkhaiś citracāpavarātigaiḥ

04,053.035c prācchādayad ameyātmā diśaḥ sūryasya ca prabhām

04,053.036a tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām

04,053.036c viyaccarāṇāṃ viyati dṛśyante bahuśaḥ prajāḥ

04,053.037a droṇasya puṅkhasaktāś ca prabhavantaḥ śarāsanāt

04,053.037c eko dīrgha ivādṛśyad ākāśe saṃhataḥ śaraḥ

04,053.037d*0953_001 ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ

04,053.038a evaṃ tau svarṇavikṛtān vimuñcantau mahāśarān

04,053.038c ākāśaṃ saṃvṛtaṃ vīrāv ulkābhir iva cakratuḥ

04,053.039a śarās tayoś ca vibabhuḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ

04,053.039c paṅktyaḥ śaradi khasthānāṃ haṃsānāṃ caratām iva

04,053.040a yuddhaṃ samabhavat tatra susaṃrabdhaṃ mahātmanoḥ

04,053.040c droṇapāṇḍavayor ghoraṃ vṛtravāsavayor iva

04,053.041a tau gajāv iva cāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam

04,053.041c śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ

04,053.042a tau vyavāharatāṃ śūrau saṃrabdhau raṇaśobhinau

04,053.042c udīrayantau samare divyāny astrāṇi bhāgaśaḥ

04,053.042d*0954_001 pārthas tu samare śūro darśayan vīryam ātmanaḥ

04,053.042d*0954_002 sa mahāstrair mahātmānaṃ droṇaṃ prācchādayac charaiḥ

04,053.043a atha tv ācāryamukhyena śarān sṛṣṭāñ śilāśitān

04,053.043c nyavārayac chitair bāṇair arjuno jayatāṃ varaḥ

04,053.044a darśayann aindrir ātmānam ugram ugraparākramaḥ

04,053.044c iṣubhis tūrṇam ākāśaṃ bahubhiś ca samāvṛṇot

04,053.045a jighāṃsantaṃ naravyāghram arjunaṃ tigmatejasam

04,053.045b*0955_001 vivyādha niśitair droṇaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,053.045b*0955_002 hṛṣṭaḥ samabhavad droṇo raṇaśauṇḍaḥ pratāpavān

04,053.045c ācāryamukhyaḥ samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

04,053.045e arjunena sahākrīḍac charaiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,053.046a divyāny astrāṇi muñcantaṃ bhāradvājaṃ mahāraṇe

04,053.046c astrair astrāṇi saṃvārya phalgunaḥ samayodhayat

04,053.047a tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ

04,053.047c amarṣiṇos tadānyonyaṃ devadānavayor iva

04,053.047d*0956_001 darśayetāṃ mahāstrāṇi bhāradvājārjunau raṇe

04,053.048a aindraṃ vāyavyam āgneyam astram astreṇa pāṇḍavaḥ

04,053.048c droṇena muktaṃ muktaṃ tu grasate sma punaḥ punaḥ

04,053.049a evaṃ śūrau maheṣvāsau visṛjantau śitāñ śarān

04,053.049c ekacchāyaṃ cakratus tāv ākāśaṃ śaravṛṣṭibhiḥ

04,053.050a tato 'rjunena muktānāṃ patatāṃ ca śarīriṣu

04,053.050c parvateṣv iva vajrāṇāṃ śarāṇāṃ śrūyate svanaḥ

04,053.051a tato nāgā rathāś caiva sādinaś ca viśāṃ pate

04,053.051c śoṇitāktā vyadṛśyanta puṣpitā iva kiṃśukāḥ

04,053.051d*0957_001 aśokānāṃ vanānīva channāni kusumair navaiḥ

04,053.051d*0957_002 rejuḥ pārthaśarais tatra tadā sainyāni bhārata

04,053.052a bāhubhiś ca sakeyūrair vicitraiś ca mahārathaiḥ

04,053.052c suvarṇacitraiḥ kavacair dhvajaiś ca vinipātitaiḥ

04,053.053a yodhaiś ca nihatais tatra pārthabāṇaprapīḍitaiḥ

04,053.053c balam āsīt samudbhrāntaṃ droṇārjunasamāgame

04,053.054a vidhunvānau tu tau vīrau dhanuṣī bhārasādhane

04,053.054c ācchādayetām anyonyaṃ titakṣantau raṇeṣubhiḥ

04,053.054d*0958_001 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ tumulaṃ bharatarṣabha

04,053.054d*0958_002 droṇakaunteyayos tatra balivāsavayor iva

04,053.054d*0958_003 atha pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,053.054d*0958_004 vyadārayetām anyonyaṃ prāṇadyūte pravartite

04,053.055a athāntarikṣe nādo 'bhūd droṇaṃ tatra praśaṃsatām

04,053.055c duṣkaraṃ kṛtavān droṇo yad arjunam ayodhayat

04,053.056a pramāthinaṃ mahāvīryaṃ dṛḍhamuṣṭiṃ durāsadam

04,053.056c jetāraṃ devadaityānāṃ sarpāṇāṃ ca mahāratham

04,053.057a aviśramaṃ ca śikṣāṃ ca lāghavaṃ dūrapātitām

04,053.057c pārthasya samare dṛṣṭvā droṇasyābhūc ca vismayaḥ

04,053.057d*0959_001 tatpravṛttaṃ ciraṃ ghoraṃ tayor yuddhaṃ mahātmanoḥ

04,053.057d*0959_002 avartata mahāraudraṃ lokasaṃkṣobhakārakam

04,053.058a atha gāṇḍīvam udyamya divyaṃ dhanur amarṣaṇaḥ

04,053.058c vicakarṣa raṇe pārtho bāhubhyāṃ bharatarṣabha

04,053.059a tasya bāṇamayaṃ varṣaṃ śalabhānām ivāyatam

04,053.059b*0960_001 dṛṣṭvā te vismitāḥ sarve sādhu sādhv ity apūjayan

04,053.059c na ca bāṇāntare vāyur asya śaknoti sarpitum

04,053.060a aniśaṃ saṃdadhānasya śarān utsṛjatas tadā

04,053.060c dadṛśe nāntaraṃ kiṃ cit pārthasyādadato 'pi ca

04,053.061a tathā śīghrāstrayuddhe tu vartamāne sudāruṇe

04,053.061c śīghrāc chīghrataraṃ pārthaḥ śarān anyān udīrayat

04,053.062a tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām

04,053.062c yugapat prāpataṃs tatra droṇasya ratham antikāt

04,053.063a avakīryamāṇe droṇe tu śarair gāṇḍīvadhanvanā

04,053.063c hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha

04,053.064a pāṇḍavasya tu śīghrāstraṃ maghavān samapūjayat

04,053.064c gandharvāpsarasaś caiva ye ca tatra samāgatāḥ

04,053.064d*0961_001 droṇaṃ yuddhārṇave magnaṃ dṛṣṭvā putraḥ pratāpavān

04,053.065a tato vṛndena mahatā rathānāṃ rathayūthapaḥ

04,053.065c ācāryaputraḥ sahasā pāṇḍavaṃ pratyavārayat

04,053.066a aśvatthāmā tu tat karma hṛdayena mahātmanaḥ

04,053.066c pūjayām āsa pārthasya kopaṃ cāsyākarod bhṛśam

04,053.067a sa manyuvaśam āpannaḥ pārtham abhyadravad raṇe

04,053.067c kirañ śarasahasrāṇi parjanya iva vṛṣṭimān

04,053.068a āvṛtya tu mahābāhur yato drauṇis tato hayān

04,053.068c antaraṃ pradadau pārtho droṇasya vyapasarpitum

04,053.069a sa tu labdhvāntaraṃ tūrṇam apāyāj javanair hayaiḥ

04,053.069c chinnavarmadhvajaḥ śūro nikṛttaḥ parameṣubhiḥ

04,053.069d*0962_001 parājite raṇe droṇe droṇaputraḥ samāgataḥ

04,053.069d*0962_002 sadaṇḍa iva raktākṣaḥ kṛtāntaḥ samare sthitaḥ

04,054.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,054.001*0963_001 tato drauṇir mahāvīryaḥ prayayāv arjunaṃ prati

04,054.001a taṃ pārthaḥ pratijagrāha vāyuvegam ivoddhatam

04,054.001c śarajālena mahatā varṣamāṇam ivāmbudam

04,054.002a tayor devāsurasamaḥ saṃnipāto mahān abhūt

04,054.002c kiratoḥ śarajālāni vṛtravāsavayor iva

04,054.003a na sma sūryas tadā bhāti na ca vāti samīraṇaḥ

04,054.003c śaragāḍhe kṛte vyomni chāyābhūte samantataḥ

04,054.004a mahāṃś caṭacaṭāśabdo yodhayor hanyamānayoḥ

04,054.004c dahyatām iva veṇūnām āsīt parapuraṃjaya

04,054.005a hayān asyārjunaḥ sarvān kṛtavān alpajīvitān

04,054.005c sa rājan na prajānāti diśaṃ kāṃ cana mohitaḥ

04,054.006a tato drauṇir mahāvīryaḥ pārthasya vicariṣyataḥ

04,054.006c vivaraṃ sūkṣmam ālokya jyāṃ ciccheda kṣureṇa ha

04,054.006e tad asyāpūjayan devāḥ karma dṛṣṭvātimānuṣam

04,054.006f*0964_001 na śakto 'nyaḥ pumān sthātum ṛte pārthaṃ dhanaṃjayam

04,054.006f*0965_001 droṇo bhīṣmaś ca karṇaś ca kṛpaś caiva mahārathaḥ

04,054.006f*0966_001 sādhu sādhv iti bhāṣanto pūjayan karma tasya tat

04,054.007a tato drauṇir dhanūṃṣy aṣṭau vyapakramya nararṣabham

04,054.007c punar abhyāhanat pārthaṃ hṛdaye kaṅkapatribhiḥ

04,054.008a tataḥ pārtho mahābāhuḥ prahasya svanavat tadā

04,054.008c yojayām āsa navayā maurvyā gāṇḍīvam ojasā

04,054.008d*0967_001 taṃ dṛṣṭvā kruddham āyāntaṃ prabhinnam iva kuñjaram

04,054.008d*0967_002 kruddhaḥ samāhvayām āsa drauṇir yuddhāya bhārata

04,054.009a tato 'rdhacandram āvṛtya tena pārthaḥ samāgamat

04,054.009b*0968_001 ciccheda tasya cāpaṃ ca sūtaṃ cāśvān rathasya vai

04,054.009b*0968_002 vivyādha niśitaiś cāpi śarair āśīviṣopamaiḥ

04,054.009b*0968_003 so 'nyaṃ rathaṃ samāsthāya pratyayād rathipuṃgavaḥ

04,054.009c vāraṇeneva mattena matto vāraṇayūthapaḥ

04,054.010a tataḥ pravavṛte yuddhaṃ pṛthivyām ekavīrayoḥ

04,054.010c raṇamadhye dvayor eva sumahal lomaharṣaṇam

04,054.011a tau vīrau kuravaḥ sarve dadṛśur vismayānvitāḥ

04,054.011c yudhyamānau mahātmānau yūthapāv iva saṃgatau

04,054.012a tau samājaghnatur vīrāv anyonyaṃ puruṣarṣabhau

04,054.012c śarair āśīviṣākārair jvaladbhir iva pannagaiḥ

04,054.013a akṣayyāv iṣudhī divyau pāṇḍavasya mahātmanaḥ

04,054.013c tena pārtho raṇe śūras tasthau girir ivācalaḥ

04,054.014a aśvatthāmnaḥ punar bāṇāḥ kṣipram abhyasyato raṇe

04,054.014c jagmuḥ parikṣayaṃ śīghram abhūt tenādhiko 'rjunaḥ

04,054.015a tataḥ karṇo mahac cāpaṃ vikṛṣyābhyadhikaṃ ruṣā

04,054.015c avākṣipat tataḥ śabdo hāhākāro mahān abhūt

04,054.016a tatra cakṣur dadhe pārtho yatra visphāryate dhanuḥ

04,054.016c dadarśa tatra rādheyaṃ tasya kopo 'tyavīvṛdhat

04,054.017a sa roṣavaśam āpannaḥ karṇam eva jighāṃsayā

04,054.017c avaikṣata vivṛttābhyāṃ netrābhyāṃ kurupuṃgavaḥ

04,054.018a tathā tu vimukhe pārthe droṇaputrasya sāyakān

04,054.018c tvaritāḥ puruṣā rājann upājahruḥ sahasraśaḥ

04,054.019a utsṛjya ca mahābāhur droṇaputraṃ dhanaṃjayaḥ

04,054.019c abhidudrāva sahasā karṇam eva sapatnajit

04,054.020a tam abhidrutya kaunteyaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ

04,054.020c kāmayan dvairathe yuddham idaṃ vacanam abravīt

04,055.001 arjuna uvāca

04,055.001a karṇa yat te sabhāmadhye bahu vācā vikatthitam

04,055.001c na me yudhi samo 'stīti tad idaṃ pratyupasthitam

04,055.001d*0969_001 so 'dya karṇa mayā sārdhaṃ vyavahṛtya mahāmṛdhe

04,055.001d*0969_002 jñāsyasy avaram ātmānaṃ na cānyān avamanyase

04,055.002a avocaḥ paruṣā vāco dharmam utsṛjya kevalam

04,055.002c idaṃ tu duṣkaraṃ manye yad idaṃ te cikīrṣitam

04,055.003a yat tvayā kathitaṃ pūrvaṃ mām anāsādya kiṃ cana

04,055.003c tad adya kuru rādheya kurumadhye mayā saha

04,055.004a yat sabhāyāṃ sma pāñcālīṃ kliśyamānāṃ durātmabhiḥ

04,055.004c dṛṣṭavān asi tasyādya phalam āpnuhi kevalam

04,055.005a dharmapāśanibaddhena yan mayā marṣitaṃ purā

04,055.005c tasya rādheya kopasya vijayaṃ paśya me mṛdhe

04,055.005d*0970_001 vane dvādaśa varṣāṇi yāni soḍhāni durmate

04,055.005d*0970_002 tasyādya pratikopasya phalaṃ prāpnuhi saṃprati

04,055.006a ehi karṇa mayā sārdhaṃ pratipadyasva saṃgaram

04,055.006c prekṣakāḥ kuravaḥ sarve bhavantu sahasainikāḥ

04,055.007 karṇa uvāca

04,055.007a bravīṣi vācā yat pārtha karmaṇā tat samācara

04,055.007c atiśete hi vai vācaṃ karmeti prathitaṃ bhuvi

04,055.008a yat tvayā marṣitaṃ pūrvaṃ tad aśaktena marṣitam

04,055.008c iti gṛhṇāmi tat pārtha tava dṛṣṭvāparākramam

04,055.009a dharmapāśanibaddhena yadi te marṣitaṃ purā

04,055.009c tathaiva baddham ātmānam abaddham iva manyase

04,055.010a yadi tāvad vane vāso yathoktaś caritas tvayā

04,055.010c tat tvaṃ dharmārthavit kliṣṭaḥ samayaṃ bhettum icchasi

04,055.011a yadi śakraḥ svayaṃ pārtha yudhyate tava kāraṇāt

04,055.011c tathāpi na vyathā kā cin mama syād vikramiṣyataḥ

04,055.012a ayaṃ kaunteya kāmas te nacirāt samupasthitaḥ

04,055.012c yotsyase tvaṃ mayā sārdham adya drakṣyasi me balam

04,055.013 arjuna uvāca

04,055.013a idānīm eva tāvat tvam apayāto raṇān mama

04,055.013c tena jīvasi rādheya nihatas tv anujas tava

04,055.013d*0971_001 khadyoto dyotate tāvad yāvan nodayate śaśī

04,055.013d*0971_002 udite ca sahasrāṃśau na khadyoto na candramāḥ

04,055.013d*0971_003 prākṛtān puruṣāñ jitvā vṛthā te karṇa garjitam

04,055.014a bhrātaraṃ ghātayitvā ca tyaktvā raṇaśiraś ca kaḥ

04,055.014c tvad anyaḥ puruṣaḥ satsu brūyād evaṃ vyavasthitaḥ

04,055.015 vaiśaṃpāyana uvāca

04,055.015a iti karṇaṃ bruvann eva bībhatsur aparājitaḥ

04,055.015c abhyayād visṛjan bāṇān kāyāvaraṇabhedinaḥ

04,055.016a pratijagrāha tān karṇaḥ śarān agniśikhopamān

04,055.016c śaravarṣeṇa mahatā varṣamāṇa ivāmbudaḥ

04,055.016d*0972_001 abhiyāya hi bībhatsur gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ

04,055.016d*0972_002 jighāṃsuḥ samare karṇaṃ visasarja śarān bahūn

04,055.016d*0972_003 (cf. 16a) taṃ karṇaḥ pratijagrāha vāyuvegam ivācalaḥ

04,055.016d*0972_004 (cf. 16cd) śarajālena mahatā varṣamāṇam ivāmbudam

04,055.016d*0972_005 tayor devāsurasamaḥ saṃnipāto 'bhavan mahān

04,055.016d*0972_006 kiratoḥ śarajālāni nirākāśam anantaram

04,055.017a utpetuḥ śarajālāni ghorarūpāṇi sarvaśaḥ

04,055.017b*0973_001 vavarṣa ca rajo bhaumaṃ karṇapārthasamāgame

04,055.017b*0973_002 na sma sūryaḥ pratapati na ca vāti samīraṇaḥ

04,055.017b*0973_003 śarapracchāditaṃ vyoma chāyābhūtam ivābhavat

04,055.017b*0973_004 gāṇḍīvasya ca nirghoṣaḥ karṇasya dhanuṣas tathā

04,055.017b*0973_005 dahyatām iva veṇūnām āsīt paramadāruṇaḥ

04,055.017b*0973_006 arjunas tu hayān nāgān rathāṃś ca vinipātayan

04,055.017b*0973_007 kṣobhayām āsa tat sainyaṃ karṇaṃ vivyādha cāsakṛt

04,055.017c avidhyad aśvān bāhvoś ca hastāvāpaṃ pṛthak pṛthak

04,055.018a so 'mṛṣyamāṇaḥ karṇasya niṣaṅgasyāvalambanam

04,055.018c ciccheda niśitāgreṇa śareṇa nataparvaṇā

04,055.019a upāsaṅgād upādāya karṇo bāṇān athāparān

04,055.019c vivyādha pāṇḍavaṃ haste tasya muṣṭir aśīryata

04,055.020a tataḥ pārtho mahābāhuḥ karṇasya dhanur acchinat

04,055.020c sa śaktiṃ prāhiṇot tasmai tāṃ pārtho vyadhamac charaiḥ

04,055.020d*0974_001 chinnadhanvā tataḥ karṇaḥ śaktiṃ cikṣepa vegavān

04,055.020d*0974_002 tāṃ śaktiṃ samare pārthaś ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ

04,055.021a tato 'bhipetur bahavo rādheyasya padānugāḥ

04,055.021c tāṃś ca gāṇḍīvanirmuktaiḥ prāhiṇod yamasādanam

04,055.021d*0975_001 aśeratāvṛtya mahīṃ samagrāṃ

04,055.021d*0975_002 pārtheṣumārgeṣu mahādvipendrāḥ

04,055.021d*0975_003 hiraṇyakakṣyāḥ śarajālacitrā

04,055.021d*0975_004 yathā nagāḥ pāvakajālanaddhāḥ

04,055.021d*0975_005 taṃ śatrusenāṅganibarhaṇāni

04,055.021d*0975_006 karmāṇi kurvantam amānuṣāṇi

04,055.021d*0975_007 vaikartanaḥ pūrvam amṛṣyamāṇaḥ

04,055.021d*0975_008 samarpayal lakṣam ivāśu dūrāt

04,055.022a tato 'syāśvāñ śarais tīkṣṇair bībhatsur bhārasādhanaiḥ

04,055.022c ākarṇamuktair abhyaghnaṃs te hatāḥ prāpatan bhuvi

04,055.023a athāpareṇa bāṇena jvalitena mahābhujaḥ

04,055.023c vivyādha karṇaṃ kaunteyas tīkṣṇenorasi vīryavān

04,055.024a tasya bhittvā tanutrāṇaṃ kāyam abhyapatac charaḥ

04,055.024c tataḥ sa tamasāviṣṭo na sma kiṃ cit prajajñivān

04,055.025a sa gāḍhavedano hitvā raṇaṃ prāyād udaṅmukhaḥ

04,055.025c tato 'rjuna upākrośad uttaraś ca mahārathaḥ

04,055.025d*0976_001 dṛṣṭvā karṇaṃ tadā rājann apayāntaṃ raṇājirāt

04,056.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,056.001a tato vaikartanaṃ jitvā pārtho vairāṭim abravīt

04,056.001c etan māṃ prāpayānīkaṃ yatra tālo hiraṇmayaḥ

04,056.002a atra śāṃtanavo bhīṣmo rathe 'smākaṃ pitāmahaḥ

04,056.002c kāṅkṣamāṇo mayā yuddhaṃ tiṣṭhaty amaradarśanaḥ

04,056.002d*0977_001 tālo 'sau kāñcano yatra vajravaiḍūryabhūṣitaḥ

04,056.002d*0977_002 atīva samare bhāti mātariśvaprakampitaḥ

04,056.002d*0977_003 dāruṇaṃ prahariṣyāmi rathavṛndāni dārayan

04,056.002e ādāsyāmy aham etasya dhanurjyām api cāhave

04,056.002f@049_0001 atha sainyaṃ mahad dṛṣṭvā rathanāgahayākulam

04,056.002f@049_0002 abravīd uttaraḥ pārthaṃ pratividdhaḥ śarair bhṛśam

04,056.002f@049_0003 nāhaṃ śakṣyāmi vīreha niyantuṃ te hayottamān

04,056.002f@049_0004 viṣīdanti mama prāṇā mano vihvalatīva me

04,056.002f@049_0005 astrāṇām iha divyānāṃ prabhāvāt saṃprayujyatām

04,056.002f@049_0006 tvayā ca kurubhiś caiva bhramantīva diśo daśa

04,056.002f@049_0007 gandhena mūrcchitaś cāsmi vasārudhiramedasām

04,056.002f@049_0008 dvaidhībhūtaṃ mano me 'dya trāsaṃ caiva prapaśyataḥ

04,056.002f@049_0009 adṛṣṭapūrvaḥ śūrāṇāṃ mahāsaṃkhye samāgamaḥ

04,056.002f@049_0010 godhāghātena mahatā śaṅkhānāṃ ninadena ca

04,056.002f@049_0011 siṃhanādaiś ca śūrāṇāṃ gajānāṃ bṛṃhitais tathā

04,056.002f@049_0012 gāṇḍīvaśabdena bhṛśam aśanipratimena ca

04,056.002f@049_0013 śrutiḥ smṛtiś ca me vīra pranaṣṭā mūḍhacetasaḥ

04,056.002f@049_0014 alātacakrapratimaṃ maṇḍalaṃ satataṃ tvayā

04,056.002f@049_0015 vyākṣipyamāṇaṃ samare gāṇḍīvaṃ ca prapaśyataḥ

04,056.002f@049_0016 dṛṣṭir vicalitā vīra hṛdayaṃ dīryatīva me

04,056.002f@049_0017 vapuś cograṃ tava raṇe kruddhasyeva pinākinaḥ

04,056.002f@049_0018 vyāyacchatas tava bhujaṃ dṛṣṭvā bhīr me bhavaty api

04,056.002f@049_0019 nādadānaṃ na saṃdhānaṃ na muñcantaṃ śarottamān

04,056.002f@049_0020 tvām ahaṃ saṃprapaśyāmi paśyann api vicetanaḥ

04,056.002f@049_0021 avasīdanti me prāṇā bhūr iyaṃ calatīva me

04,056.002f@049_0022 arjuna uvāca

04,056.002f@049_0022 na ca pratodaṃ nābhīṣūn saṃyantuṃ śaktir asti me

04,056.002f@049_0023 mā bhaiṣīḥ stambhayātmānaṃ tvayāpi narapuṃgava

04,056.002f@049_0024 atyadbhutāni karmāṇi kṛtāni raṇamūrdhani

04,056.002f@049_0025 rājaputro 'si bhadraṃ te kule matsyasya viśrute

04,056.002f@049_0026 jātas tvaṃ śatrudamane na viṣīditum arhasi

04,056.002f@049_0027 dhṛtiṃ kṛtvā suvipulāṃ rājaputra rathe mama

04,056.002f@049_0028 yudhyamānasya samare hayān saṃyaccha śatruhan

04,056.002f@049_0028 vaiśaṃpāyana uvāca

04,056.002f@049_0029 evam uktvā mahābāhur vairāṭiṃ rathasattamaḥ

04,056.002f@049_0030 arjuno rathināṃ śreṣṭhaḥ punar evedam abravīt

04,056.002f@049_0031 senāgram āśu bhīṣmasya prāpayasvaitad eva mām

04,056.003a asyantaṃ divyam astraṃ māṃ citram adya niśāmaya

04,056.003c śatahradām ivāyāntīṃ stanayitnor ivāmbare

04,056.004a suvarṇapṛṣṭhaṃ gāṇḍīvaṃ drakṣyanti kuravo mama

04,056.004c dakṣiṇenātha vāmena katareṇa svid asyati

04,056.004e iti māṃ saṃgatāḥ sarve tarkayiṣyanti śatravaḥ

04,056.005a śoṇitodāṃ rathāvartāṃ nāganakrāṃ duratyayām

04,056.005c nadīṃ prasyandayiṣyāmi paralokapravāhinīm

04,056.006a pāṇipādaśiraḥpṛṣṭhabāhuśākhānirantaram

04,056.006c vanaṃ kurūṇāṃ chetsyāmi bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,056.006d*0978_001 tūṇīśayāḥ supuṅkhāgrā niśitā dundubhisvanāḥ

04,056.006d*0978_002 mayā pramuktāḥ saṃgrāme kurūn dhakṣyanti sāyakāḥ

04,056.007a jayataḥ kauravīṃ senām ekasya mama dhanvinaḥ

04,056.007c śataṃ mārgā bhaviṣyanti pāvakasyeva kānane

04,056.007e mayā cakram ivāviddhaṃ sainyaṃ drakṣyasi kevalam

04,056.007f*0979_001 iṣvastre śikṣitaṃ citram ahaṃ darśayitāsmi te

04,056.008a asaṃbhrānto rathe tiṣṭha sameṣu viṣameṣu ca

04,056.008c divam āvṛtya tiṣṭhantaṃ giriṃ bhetsyāmi dhāribhiḥ

04,056.009a aham indrasya vacanāt saṃgrāme 'bhyahanaṃ purā

04,056.009b*0980_001 mātaliṃ sārathiṃ kṛtvā nivātakavacān raṇe

04,056.009b*0980_002 hatavān sarvataḥ sarvān dhāvato yudhyatas tadā

04,056.009b*0980_003 nivātakavacān hatvā gāṇḍīvāstraiḥ sahasraśaḥ

04,056.009c paulomān kālakhañjāṃś ca sahasrāṇi śatāni ca

04,056.009d*0981_001 asurān ahanaṃ raudrān raudreṇāstreṇa sārathe

04,056.010a aham indrād dṛḍhāṃ muṣṭiṃ brahmaṇaḥ kṛtahastatām

04,056.010c pragāḍhaṃ tumulaṃ citram atividdhaṃ prajāpateḥ

04,056.011a ahaṃ pāre samudrasya hiraṇyapuram ārujam

04,056.011c jitvā ṣaṣṭisahasrāṇi rathinām ugradhanvinām

04,056.011d*0982_001 śīryamāṇāni tūlāni pravṛddheneva vāyunā

04,056.011d*0982_002 mayā kurūṇāṃ vṛndāni pātyamānāni paśya vai

04,056.012a dhvajavṛkṣaṃ pattitṛṇaṃ rathasiṃhagaṇāyutam

04,056.012b*0983_001 rathasiṃhagaṇair yuktaṃ dhanur vallīsamākulam

04,056.012c vanam ādīpayiṣyāmi kurūṇām astratejasā

04,056.013a tān ahaṃ rathanīḍebhyaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,056.013b*0984_001 yat tān sarvān atibalān yotsyamānān avasthitān

04,056.013c ekaḥ saṃkālayiṣyāmi vajrapāṇir ivāsurān

04,056.014a raudraṃ rudrād ahaṃ hy astraṃ vāruṇaṃ varuṇād api

04,056.014b*0985_001 sauryaṃ sūryād ahaṃ vedmi yāmyaṃ daṇḍadharād api

04,056.014c astram āgneyam agneś ca vāyavyaṃ mātariśvanaḥ

04,056.014d*0986_001 gāruḍaṃ garuḍāt pāśupataṃ paśupater aham

04,056.014d*0986_002 nāgāstraṃ vāsukeś cāpi sarpebhyaḥ sārpabandhanam

04,056.014d*0986_003 gandharvaguhyakebhyaś ca gāndharvaṃ gauhyakaṃ tathā

04,056.014d*0986_004 mahāmāyāṃ prasādyāhaṃ māyāstraṃ cāpy aśikṣayam

04,056.014d*0986_005 śrīsūryāc cākṣuṣīṃ vidyāṃ brahmāstraṃ brahmaṇo mukhāt

04,056.014d*0986_006 grahāstrāṇi grahebhyo 'haṃ mokṣaṃ tattadguror api

04,056.014d*0986_007 ādānasaṃdhānavikarṣaṇādi

04,056.014d*0986_008 mokṣopasaṃhāramukhās tu pañca

04,056.014d*0986_009 divyāstrayoge khalu ye prakārās

04,056.014d*0986_010 tattadguromukhataḥ śikṣitā me

04,056.014d*0986_011 prasthāpanaṃ yad divyāstraṃ tathā saṃmohanaṃ param

04,056.014d*0986_012 vaikalyakaraṇādīni divyāny astrāṇy anekaśaḥ

04,056.014d*0986_013 paśya māṃ śatrusainyeṣu prayuñjantaṃ prayogataḥ

04,056.014d*0986_014 prāpte tv avasare teṣāṃ yad yad yogeṣu yuñjatām

04,056.014d*0987_001 anyair devair ahaṃ prāptaḥ ko māṃ viṣahate pumān

04,056.014d*0987_002 adya gāṇḍīvanirmuktaiḥ śaraughai romaharṣaṇaiḥ

04,056.014d*0987_003 kurūṇāṃ pātayiṣyāmi rathavṛndāni dhanvinām

04,056.014e vajrādīni tathāstrāṇi śakrād aham avāptavān

04,056.014f*0988_001 dikpālalokapālādīn prasādyārcanasevayā

04,056.014f*0988_002 tapobhiś cograrūpaiś ca cirakālaṃ jitendriyaḥ

04,056.014f*0988_003 tan niṣṭhaś ca nirāhāraḥ sthāṇubhūto nirāśrayaḥ

04,056.014f*0988_004 varṣaśītātapasahaḥ prāptavān astrasaṃcayam

04,056.015a dhārtarāṣṭravanaṃ ghoraṃ narasiṃhābhirakṣitam

04,056.015c aham utpāṭayiṣyāmi vairāṭe vyetu te bhayam

04,056.016a evam āśvāsitas tena vairāṭiḥ savyasācinā

04,056.016c vyagāhata rathānīkaṃ bhīmaṃ bhīṣmasya dhīmataḥ

04,056.017a tam āyāntaṃ mahābāhuṃ jigīṣantaṃ raṇe parān

04,056.017c abhyavārayad avyagraḥ krūrakarmā dhanaṃjayam

04,056.017d*0989_001 tasya jiṣṇurupāvṛtya dhvajaṃ mūle nyapātayat

04,056.017d*0989_002 vikṛṣya kaladhautāgraiḥ sa viddhaḥ prāpatad rathāt

04,056.017d*0990_001 duḥśāsano 'bhyayāt tūrṇam arjunaṃ bharatarṣabha

04,056.017d*0990_002 anye 'pi citrābharaṇā yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ

04,056.018a taṃ citramālyābharaṇāḥ kṛtavidyā manasvinaḥ

04,056.018c āgacchan bhīmadhanvānaṃ maurvīṃ paryasya bāhubhiḥ

04,056.019a duḥśāsano vikarṇaś ca duḥsaho 'tha viviṃśatiḥ

04,056.019c āgatya bhīmadhanvānaṃ bībhatsuṃ paryavārayan

04,056.019d*0991_001 tasya duḥśāsanaḥ ṣaṣṭiṃ vāme pārśve samarpayat

04,056.019d*0991_002 asyataḥ pratisaṃdhāya kuntīputrasya dhīmataḥ

04,056.020a duḥśāsanas tu bhallena viddhvā vairāṭim uttaram

04,056.020c dvitīyenārjunaṃ vīraḥ pratyavidhyat stanāntare

04,056.021a tasya jiṣṇur upāvṛtya pṛthudhāreṇa kārmukam

04,056.021c cakarta gārdhrapatreṇa jātarūpapariṣkṛtam

04,056.022a athainaṃ pañcabhiḥ paścāt pratyavidhyat stanāntare

04,056.022c so 'payāto raṇaṃ hitvā pārthabāṇaprapīḍitaḥ

04,056.023a taṃ vikarṇaḥ śarais tīkṣṇair gārdhrapatrair ajihmagaiḥ

04,056.023c vivyādha paravīraghnam arjunaṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ

04,056.024a tatas tam api kaunteyaḥ śareṇānataparvaṇā

04,056.024c lalāṭe 'bhyahanat tūrṇaṃ sa viddhaḥ prāpatad rathāt

04,056.025a tataḥ pārtham abhidrutya duḥsahaḥ saviviṃśatiḥ

04,056.025c avākirac charais tīkṣṇaiḥ parīpsan bhrātaraṃ raṇe

04,056.026a tāv ubhau gārdhrapatrābhyāṃ niśitābhyāṃ dhanaṃjayaḥ

04,056.026c viddhvā yugapad avyagras tayor vāhān asūdayat

04,056.027a tau hatāśvau vividdhāṅgau dhṛtarāṣṭrātmajāv ubhau

04,056.027c abhipatya rathair anyair apanītau padānugaiḥ

04,056.027d*0992_001 tathaiva kruddhaḥ subalasya putro

04,056.027d*0992_002 bāṇaiś ca pītair niśitair dhanurdharam

04,056.027d*0992_003 tribhiś ca vivyādha nanāda śūraḥ

04,056.027d*0992_004 punaś ca vivyādha tribhiḥ pṛṣatkaiḥ

04,056.027d*0992_005 sa taṃ dṛṣṭvā samāyāntaṃ nadantaṃ raṇamūrdhani

04,056.027d*0992_006 jagrāha śūro niśitāṃs trayodaśa śilīmukhān

04,056.027d*0992_007 ekena cāpaṃ hastāc ca caturbhiś caturo hayān

04,056.027d*0992_008 dvābhyāṃ ca mukuṭaṃ tasya śiras tv ekena sārathiḥ

04,056.027d*0992_009 rathaṃ ca dvābhyāṃ tilaśaḥ kṛtavān arjuno raṇe

04,056.027d*0992_010 tathā tadainaṃ hṛdaye tribhir bāṇair ajihmagaiḥ

04,056.027d*0992_011 so 'tividdho balavatā arjunena mahātmanā

04,056.027d*0992_012 hatāśvaṃ ratham utsṛjya gato yatra suyodhanaḥ

04,056.027d*0992_013 nanāda tatra bībhatsur jitvā rājño 'nujān raṇe

04,056.027d*0993_001 vyadrāvayat sa śeṣāṃś ca dhṛtarāṣṭrātmajāṃs tadā

04,056.027d*0993_002 vidrāvya ca raṇe pārtho raṇabhūmiṃ vyarājayat

04,056.028a sarvā diśaś cābhyapatad bībhatsur aparājitaḥ

04,056.028c kirīṭamālī kaunteyo labdhalakṣo mahābalaḥ

04,056.028d*0994_001 pātayann uttamāṅgāni bāhūṃś ca parighopamān

04,056.028d*0994_002 aśobhata mahātejāḥ śataśo rukmamālinaḥ

04,056.028d*0994_003 kamaladinakarendusaṃnibhaiḥ

04,056.028d*0994_004 sitadaśanaiḥ sumukhākṣināsikaiḥ

04,056.028d*0994_005 ruciramukuṭakuṇḍalair mahī

04,056.028d*0994_006 puruṣaśirobhir avāstṛtā babhau

04,056.028d*0994_007 sunasaṃ cāru dīptākṣaṃ klṛptaśmaśru svalaṃkṛtam

04,056.028d*0994_008 adṛśyata śiraś chinnam anīkaṃ hemakuṇḍalam

04,056.028d*0994_009 evaṃ tat prahataṃ sainyaṃ samantāt pradrutaṃ bhayāt

04,056.028d*0995_001 sarvā diśaś cānudiśaḥ kaunteyasyābhito ratham

04,056.028d*0996_001 arjunasya śarās tīkṣṇā gāṇḍīvāt tasya niḥsṛtāḥ

04,056.028d*0997_001 dhāvanta iva pārthasya niramitraṃ cikīrṣavaḥ

04,056.028d*0997_002 yayuḥ puṅkhāgrapātena phalgunasya patatriṇaḥ

04,056.028d*0997_003 ādadānā rathebhyaś ca prāṇān bāhūñ śirāṃsi ca

04,056.028d*0997_004 ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ

04,056.028d*0997_005 kṣipato laghu citraṃ ca savyaṃ dakṣiṇam asyataḥ

04,056.028d*0997_006 pārthasya viśikhā jagmuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

04,056.028d*0997_007 pramathann uttamāṅgāni sotsedhāni dhanuṣmatām

04,056.028d*0997_008 prāhiṇot triśataṃ yodhān kurūṇām ātatāyinām

04,056.028d*0997_009 pravṛttān rathanīḍebhyaḥ kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ

04,056.028d*0997_010 pragāḍhadhanvā kaunteyo labdhalakṣaḥ pratāpavān

04,057.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,057.001a atha saṃgamya sarve tu kauravāṇāṃ mahārathāḥ

04,057.001c arjunaṃ sahitā yattāḥ pratyayudhyanta bhārata

04,057.001d*0998_001 etasminn antare kruddho bhīṣmo droṇam athābravīt

04,057.001d*0998_002 dṛṣṭvā kṛpaṃ phalgunena pīḍitaṃ ca jitaṃ raṇe

04,057.001d*0998_003 ekaikam asmān saṃgrāme parājayati phalgunaḥ

04,057.001d*0998_004 ahaṃ droṇaś ca karṇaś ca drauṇir gautama eva ca

04,057.001d*0998_005 anye ca bahavaḥ śūrā vayaṃ jeṣyāma vāsavim

04,057.002a sa sāyakamayair jālaiḥ sarvatas tān mahārathān

04,057.002c prācchādayad ameyātmā nīhāra iva parvatān

04,057.003a nadadbhiś ca mahānāgair heṣamāṇaiś ca vājibhiḥ

04,057.003c bherīśaṅkhaninādaiś ca sa śabdas tumulo 'bhavat

04,057.004a narāśvakāyān nirbhidya lohāni kavacāni ca

04,057.004c pārthasya śarajālāni viniṣpetuḥ sahasraśaḥ

04,057.005a tvaramāṇaḥ śarān asyan pāṇḍavaḥ sa babhau raṇe

04,057.005c madhyaṃdinagato 'rciṣmāñ śaradīva divākaraḥ

04,057.005d*0999_001 aviṣahya śarān sarve pārthacāpacyutān raṇe

04,057.006a upaplavanta vitrastā rathebhyo rathinas tadā

04,057.006c sādinaś cāśvapṛṣṭhebhyo bhūmau cāpi padātayaḥ

04,057.007a śaraiḥ saṃtāḍyamānānāṃ kavacānāṃ mahātmanām

04,057.007c tāmrarājatalohānāṃ prādurāsīn mahāsvanaḥ

04,057.008a channam āyodhanaṃ sarvaṃ śarīrair gatacetasām

04,057.008c gajāśvasādibhis tatra śitabāṇāttajīvitaiḥ

04,057.008d*1000_001 śrāntyā galitaśastrāṇāṃ patatām aśvasādinām

04,057.009a rathopasthābhipatitair āstṛtā mānavair mahī

04,057.009c pranṛtyad iva saṃgrāme cāpahasto dhanaṃjayaḥ

04,057.009d*1001_001 śirāṃsy apātayat saṃkhye kṣatriyāṇāṃ nararṣabhaḥ

04,057.010a śrutvā gāṇḍīvanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ

04,057.010c trastāni sarvabhūtāni vyagacchanta mahāhavāt

04,057.011a kuṇḍaloṣṇīṣadhārīṇi jātarūpasrajāni ca

04,057.011c patitāni sma dṛśyante śirāṃsi raṇamūrdhani

04,057.012a viśikhonmathitair gātrair bāhubhiś ca sakārmukaiḥ

04,057.012c sahastābharaṇaiś cānyaiḥ pracchannā bhāti medinī

04,057.013a śirasāṃ pātyamānānām antarā niśitaiḥ śaraiḥ

04,057.013c aśmavṛṣṭir ivākāśād abhavad bharatarṣabha

04,057.014a darśayitvā tathātmānaṃ raudraṃ rudraparākramaḥ

04,057.014b*1002_001 jaghāna samare yodhāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

04,057.014c avaruddhaś caran pārtho daśavarṣāṇi trīṇi ca

04,057.014e krodhāgnim utsṛjad ghoraṃ dhārtarāṣṭreṣu pāṇḍavaḥ

04,057.015a tasya tad dahataḥ sainyaṃ dṛṣṭvā caiva parākramam

04,057.015c sarve śāntiparā yodhā dhārtarāṣṭrasya paśyataḥ

04,057.015d*1003_001 yathā nalavanaṃ nāgaḥ prabhinnaḥ ṣaṣṭihāyanaḥ

04,057.015d*1003_002 paraṃ sarvān apāmṛdnād arjunaḥ śastratejasā

04,057.016a vitrāsayitvā tat sainyaṃ drāvayitvā mahārathān

04,057.016c arjuno jayatāṃ śreṣṭhaḥ paryavartata bhārata

04,057.016d*1004_001 tasya mārgān vicarato nighnataś ca raṇājire

04,057.017a prāvartayan nadīṃ ghorāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm

04,057.017c asthiśaivalasaṃbādhāṃ yugānte kālanirmitām

04,057.018a śaracāpaplavāṃ ghorāṃ māṃsaśoṇitakardamām

04,057.018b*1005_001 tanutroṣṇīṣasaṃbādhāṃ nāgakūrmamahādvipām

04,057.018b*1005_002 medovasāsṛk pravahāṃ mahābhayavivardhinīm

04,057.018b*1005_003 raudrarūpāṃ mahābhīmāṃ śvāpadair abhināditām

04,057.018b*1005_004 tīkṣṇaśastramahāgrāhāṃ kravyādagaṇasevitām

04,057.018b*1005_005 muktāhārormikalilāṃ citrālaṃkārabhūṣitām

04,057.018b*1005_006 śarasaṃghamahāvartāṃ nāganakrāṃ duratyayām

04,057.018b*1006_001 raudrarūpāṃ mahābhīmāṃ śaradundubhiniḥsvanām

04,057.018b*1007_001 prāvartayan nadīṃ ghorāṃ piśācagaṇasevitām

04,057.018b*1007_002 karavālāsipāṭhīnāṃ cāmaroṣṇīṣaphenilām

04,057.018b*1007_003 aśvagrīvamahāvartāṃ kabandhajalamānuṣām

04,057.018b*1007_004 kākakaṅkarutāṃ tīvrāṃ sārasakrauñcanāditām

04,057.018c mahārathamahādvīpāṃ śaṅkhadundubhinisvanām

04,057.018d*1008_001 siṃhanādamahānādāṃ śaṅkhakambukasaṃkulām

04,057.018d*1009_001 vīrottamāṅgapadmāḍhyāṃ śaracāpamahānalām

04,057.018d*1009_002 padātimatsyakalilāṃ gajaśīrṣakakacchapām

04,057.018d*1009_003 gomāyumṛgasaṃghuṣṭāṃ māṃsaśoṇitakardamām

04,057.018d*1009_004 prāvartayan nadīṃ ghorāṃ piśācagaṇasevitām

04,057.018d*1009_005 apārām anapārāṃ ca raktodāṃ sarvato vṛtām

04,057.018e cakāra mahatīṃ pārtho nadīm uttaraśoṇitām

04,057.018f*1010_001 gajavarṣmamahādvīpām aśvadehamahāśilām

04,057.018f*1010_002 padātidehasaṃghāṭāṃ rathāvalimahātarum

04,057.018f*1010_003 keśaśāḍvalasaṃcchannāṃ sutarāṃ bhītidāṃ nṛṇām

04,057.018f*1010_004 agādharaktodavahāṃ yamasāgaragāminīm

04,057.018f*1010_005 dustarāṃ bhīrumartyānāṃ śūrāṇāṃ sutarāṃ nṛpa

04,057.018f*1010_006 prāvartayan nadīm evaṃ bhīṣaṇāṃ pākaśāsaniḥ

04,057.019a ādadānasya hi śarān saṃdhāya ca vimuñcataḥ

04,057.019c vikarṣataś ca gāṇḍīvaṃ na kiṃ cid dṛśyate 'ntaram

04,058.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,058.001a atha duryodhanaḥ karṇo duḥśāsanaviviṃśatī

04,058.001c droṇaś ca saha putreṇa kṛpaś cātiratho raṇe

04,058.002a punar īyuḥ susaṃrabdhā dhanaṃjayajighāṃsayā

04,058.002c visphārayantaś cāpāni balavanti dṛḍhāni ca

04,058.003a tān prakīrṇapatākena rathenādityavarcasā

04,058.003c pratyudyayau mahārāja samastān vānaradhvajaḥ

04,058.004a tataḥ kṛpaś ca karṇaś ca droṇaś ca rathināṃ varaḥ

04,058.004c taṃ mahāstrair mahāvīryaṃ parivārya dhanaṃjayam

04,058.004d*1011_001 abhyavarṣan susaṃkruddhā mahāmeghā ivācalam

04,058.005a śaraughān samyag asyanto jīmūtā iva vārṣikāḥ

04,058.005c vavarṣuḥ śaravarṣāṇi prapatantaṃ kirīṭinam

04,058.006a iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ samare lomavāhibhiḥ

04,058.006c adūrāt paryavasthāya pūrayām āsur ādṛtāḥ

04,058.006d*1012_001 nottarasya ca gātrāṇāṃ cakrayor na ca vājinām

04,058.007a tathāvakīrṇasya hi tair divyair astraiḥ samantataḥ

04,058.007c na tasya dvyaṅgulam api vivṛtaṃ samadṛśyata

04,058.008a tataḥ prahasya bībhatsur divyam aindraṃ mahārathaḥ

04,058.008c astram ādityasaṃkāśaṃ gāṇḍīve samayojayat

04,058.008d*1013_001 mohayitvā tu tān sarvān sa tatra hy astratejasā

04,058.008d*1013_002 ardayām āsa vai bāṇair arjunaḥ samitiṃjayaḥ

04,058.008d*1013_003 duryodhanaṃ trisaptatyā śakuniṃ pañcabhiḥ śaraiḥ

04,058.008d*1013_004 droṇam ekena bāṇena kṛpaṃ dvābhyāṃ mahābalaḥ

04,058.008d*1013_005 aśītyā sūtaputraṃ tu ṣaṣṭyā drauṇiṃ tathaiva ca

04,058.008d*1013_006 duḥśāsanamukhān sarvān sa tatra hy astratejasā

04,058.008d*1013_007 ardayām āsa tair bāṇaiḥ pāṇḍavo 'strabhṛtāṃ varaḥ

04,058.008d*1014_001 nākṣāṇāṃ na ca cakrāṇāṃ na rathānāṃ na vājinām

04,058.009a sa raśmibhir ivādityaḥ pratapan samare balī

04,058.009c kirīṭamālī kaunteyaḥ sarvān prācchādayat kurūn

04,058.010a yathā balāhake vidyut pāvako vā śiloccaye

04,058.010c tathā gāṇḍīvam abhavad indrāyudham ivātatam

04,058.011a yathā varṣati parjanye vidyud vibhrājate divi

04,058.011b*1015_001 dyotayantī diśaḥ sarvāḥ pṛthivīṃ ca samantataḥ

04,058.011c tathā daśa diśaḥ sarvāḥ patad gāṇḍīvam āvṛṇot

04,058.012a trastāś ca rathinaḥ sarve babhūvus tatra sarvaśaḥ

04,058.012c sarve śāntiparā bhūtvā svacittāni na lebhire

04,058.012d*1016_001 evaṃ te sainikās tatra dhārtarāṣṭrasya paśyataḥ

04,058.012e saṃgrāmavimukhāḥ sarve yodhās te hatacetasaḥ

04,058.013a evaṃ sarvāṇi sainyāni bhagnāni bharatarṣabha

04,058.013c prādravanta diśaḥ sarvā nirāśāni svajīvite

04,059.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,059.001a tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo durādharṣaḥ pratāpavān

04,059.001c vadhyamāneṣu yodheṣu dhanaṃjayam upādravat

04,059.001d@050_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.001d@050_0001 evaṃ vidrāvya tat sainyaṃ pārtho bhīṣmam upādravat

04,059.001d@050_0002 trasteṣu sarvasainyeṣu kauravyasya mahātmanaḥ

04,059.001d@050_0003 narasiṃham upāyāntaṃ jigīṣantaṃ parān raṇe

04,059.001d@050_0004 vṛṣaseno 'bhyayāt tūrṇaṃ yoddhukāmo dhanaṃjayam

04,059.001d@050_0005 tasya pārthas tadā kṣipraṃ kṣuradhāreṇa kārmukam

04,059.001d@050_0006 nyakṛntad gṛdhrapatreṇa jāmbūnadapariṣkṛtam

04,059.001d@050_0007 athainaṃ pañcabhir bhūyaḥ pratyavidhyat stanāntare

04,059.001d@050_0008 sa pārthabāṇābhihato rathāt praskandya prādravat

04,059.001d@050_0009 duḥśāsano vikarṇaś ca śakuniś ca viviṃśatiḥ

04,059.001d@050_0010 āyāntaṃ bhīmadhanvānaṃ paryakīryanta pāṇḍavam

04,059.001d@050_0011 teṣāṃ pārtho raṇe kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

04,059.001d@050_0012 yugaṃ dhvajam atheṣāṃ ca ciccheda tarasā raṇe

04,059.001d@050_0013 te nikṛttadhvajāḥ sarve chinnakārmukaveṣṭanāḥ

04,059.001d@050_0014 raṇamadhyād apayayuḥ pārthabāṇābhipīḍitāḥ

04,059.001d@050_0015 tataḥ prahasya bībhatsur vairāṭim idam abravīt

04,059.001d@050_0016 etaṃ me prāpayedānīṃ tālaṃ sauvarṇam ucchritam

04,059.001d@050_0017 meghamadhye yathā vidyud uccarantī punaḥ punaḥ

04,059.001d@050_0018 asau śāṃtanavo bhīṣmas tatra yāhi paraṃtapa

04,059.001d@050_0019 astrāṇi tasya divyāni darśayiṣyāmi saṃyuge

04,059.001d@050_0020 ghorarūpāṇi citrāṇi laghūni ca gurūṇi ca

04,059.001d@050_0021 tasya tad vacanaṃ śrutvā vairāṭiḥ pārthasārathiḥ

04,059.001d@050_0022 vāhayac coditas tena rathaṃ bhīṣmarathaṃ prati

04,059.001d@050_0023 atha taṃ coditaṃ dṛṣṭvā phalgunasya rathottamam

04,059.001d@050_0024 vāyuneva mahāmeghaṃ sahasābhisamīritam

04,059.001d@050_0025 taṃ pratyayāc ca gāṅgeyo rathenādityavarcasā

04,059.001d@050_0026 āyāntam arjunaṃ dṛṣṭvā bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ

04,059.001d@050_0027 pratyujjagāma yuddhārthī maharṣabha ivarṣabham

04,059.002a pragṛhya kārmukaśreṣṭhaṃ jātarūpapariṣkṛtam

04,059.002c śarān ādāya tīkṣṇāgrān marmabhedapramāthinaḥ

04,059.003a pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani

04,059.003c śuśubhe sa naravyāghro giriḥ sūryodaye yathā

04,059.004a pradhmāya śaṅkhaṃ gāṅgeyo dhārtarāṣṭrān praharṣayan

04,059.004c pradakṣiṇam upāvṛtya bībhatsuṃ samavārayat

04,059.005a tam udvīkṣya tathāyāntaṃ kaunteyaḥ paravīrahā

04,059.005b*1017_001 devadattaṃ mahāśaṅkhaṃ pradadhmau yudhi vīryavān

04,059.005b*1017_002 tau śaṅkhanādāvatyarthaṃ bhīṣmapāṇḍavayos tadā

04,059.005b*1017_003 nādayām āsatur dyāṃ ca khaṃ ca bhūmiṃ ca sarvaśaḥ

04,059.005c pratyagṛhṇāt prahṛṣṭātmā dhārādharam ivācalaḥ

04,059.005d@051_0001 antarikṣe prajalpanti sarve devāḥ savāsavāḥ

04,059.005d@051_0002 yad arjunaḥ kurūn sarvān prākṛntac chastratejasā

04,059.005d@051_0003 kuruśreṣṭhāv imau vīrau raṇe bhīṣmadhanaṃjayau

04,059.005d@051_0004 sarvāstrakuśalau loke etāv atirathāv ubhau

04,059.005d@051_0005 ubhau devamanuṣyeṣu viśrutau svaparākramaiḥ

04,059.005d@051_0006 ubhau paramasaṃrabdhāv ubhau dīptadhanurdharau

04,059.005d@051_0007 samāgatau naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau

04,059.005d@051_0008 ubhau sadṛśakarmāṇau sūryasyāgneś ca bhārata

04,059.005d@051_0009 vāsudevasya sadṛśau kārtavīryasamāv ubhau

04,059.005d@051_0010 ubhau viśrutakarmāṇāv ubhau śūrau mahābalau

04,059.005d@051_0011 sarvāstraviduṣāṃ śreṣṭhau sarvaśastrabhṛtāṃ varau

04,059.005d@051_0012 agner indrasya somasya yamasya dhanadasya ca

04,059.005d@051_0013 anayoḥ sadṛśaṃ vīryaṃ mitrasya varuṇasya ca

04,059.005d@051_0014 ko vā kuntīsutaṃ yuddhe dvairathenopayāsyati

04,059.005d@051_0015 ṛte śāṃtanavād anyaḥ kṣatriyo bhuvi vidyate

04,059.005d@051_0016 iti saṃpūjayām āsur bhīṣmaṃ dṛṣṭvārjunaṃ gatam

04,059.005d@051_0017 raṇe saṃprahariṣyantaṃ dṛṣṭvā devāḥ savāsavāḥ

04,059.005d@051_0018 atha bahuvidhaśaṅkhatūryaghoṣair

04,059.005d@051_0019 vividharavaiḥ saha siṃhanādamiśraiḥ

04,059.005d@051_0020 kuruvṛṣabham apūjayat kurūṇāṃ

04,059.005d@051_0021 balam amarādhiapasainyasaprabhaṃ tat

04,059.006a tato bhīṣmaḥ śarān aṣṭau dhvaje pārthasya vīryavān

04,059.006c samaparyan mahāvegāñ śvasamānān ivoragān

04,059.007a te dhvajaṃ pāṇḍuputrasya samāsādya patatriṇaḥ

04,059.007c jvalantaḥ kapim ājaghnur dhvajāgranilayāṃś ca tān

04,059.007d*1018_001 sārathiṃ ca hayāṃś cāsya vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ

04,059.007d*1018_002 urasy atāḍayat pārthaṃ tribhir evāyasaiḥ śaraiḥ

04,059.007d*1018_003 tato 'rjunaḥ śarais tīkṣṇair viddhvā kurupitāmaham

04,059.008a tato bhallena mahatā pṛthudhāreṇa pāṇḍavaḥ

04,059.008c chatraṃ ciccheda bhīṣmasya tūrṇaṃ tad apatad bhuvi

04,059.009a dhvajaṃ caivāsya kaunteyaḥ śarair abhyahanad dṛḍham

04,059.009c śīghrakṛd rathavāhāṃś ca tathobhau pārṣṇisārathī

04,059.009d*1019_001 amṛṣyamāṇas tad bhīṣmo jānann api ca pāṇḍavam

04,059.009d*1019_002 divyenāstreṇa mahatā dhanaṃjayam avākirat

04,059.009d*1019_003 tathaiva pāṇḍavo bhīṣmaṃ divyam astram udīrayan

04,059.009d*1019_004 pratyagṛhṇād adīnātmā mahāmegham ivācalaḥ

04,059.010a tayos tad abhavad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

04,059.010c bhīṣmasya saha pārthena balivāsavayor iva

04,059.010d*1020_001 praikṣanta kuravaḥ sarve yodhāś ca sahasainikāḥ

04,059.010d*1021_001 saṃtataṃ śaramālābhir ākāśaṃ samapadyata

04,059.010d*1021_002 ambudair iva dhārābhis tayoḥ kārmukaniḥsṛtaiḥ

04,059.011a bhallair bhallāḥ samāgamya bhīṣmapāṇḍavayor yudhi

04,059.011c antarikṣe vyarājanta khadyotāḥ prāvṛṣīva hi

04,059.012a agnicakram ivāviddhaṃ savyadakṣiṇam asyataḥ

04,059.012c gāṇḍīvam abhavad rājan pārthasya sṛjataḥ śarān

04,059.013a sa taiḥ saṃchādayām āsa bhīṣmaṃ śaraśataiḥ śitaiḥ

04,059.013c parvataṃ vāridhārābhiś chādayann iva toyadaḥ

04,059.014a tāṃ sa velām ivoddhūtāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām

04,059.014c vyadhamat sāyakair bhīṣmo arjunaṃ saṃnivārayat

04,059.015a tatas tāni nikṛttāni śarajālāni bhāgaśaḥ

04,059.015c samare 'bhivyaśīryanta phalgunasya rathaṃ prati

04,059.016a tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām

04,059.016c pāṇḍavasya rathāt tūrṇaṃ śalabhānām ivāyatim

04,059.016e vyadhamat tāṃ punas tasya bhīṣmaḥ śaraśataiḥ śitaiḥ

04,059.016f*1022_001 patadbhiḥ khagavājaiś ca dyaur āsīt saṃvṛtā śaraiḥ

04,059.016f*1022_002 tataḥ prāsṛjad ugrāṇi śarajālāni pāṇḍavaḥ

04,059.016f*1022_003 tāvanti śarajālāni bhīṣmaḥ pārthāya prāhiṇot

04,059.016f*1023_001 sāśvaṃ sasūtaṃ sarathaṃ ca pārthaṃ

04,059.016f*1023_002 samācinod bhārata vatsadantaiḥ

04,059.016f*1023_003 pracchādayām āsa diśaś ca sarvā

04,059.016f*1023_004 nabhaś ca bāṇais tapanīyapuṅkhaiḥ

04,059.017a tatas te kuravaḥ sarve sādhu sādhv iti cābruvan

04,059.017c duṣkaraṃ kṛtavān bhīṣmo yad arjunam ayodhayat

04,059.018a balavāṃs taruṇo dakṣaḥ kṣiprakārī ca pāṇḍavaḥ

04,059.018c ko 'nyaḥ samarthaḥ pārthasya vegaṃ dhārayituṃ raṇe

04,059.019a ṛte śāṃtanavād bhīṣmāt kṛṣṇād vā devakīsutāt

04,059.019c ācāryapravarād vāpi bhāradvājān mahābalāt

04,059.020a astrair astrāṇi saṃvārya krīḍataḥ puruṣarṣabhau

04,059.020c cakṣūṃṣi sarvabhūtānāṃ mohayantau mahābalau

04,059.021a prājāpatyaṃ tathaivaindram āgneyaṃ ca sudāruṇam

04,059.021c kauberaṃ vāruṇaṃ caiva yāmyaṃ vāyavyam eva ca

04,059.021e prayuñjānau mahātmānau samare tau viceratuḥ

04,059.022a vismitāny atha bhūtāni tau dṛṣṭvā saṃyuge tadā

04,059.022c sādhu pārtha mahābāho sādhu bhīṣmeti cābruvan

04,059.023a nedaṃ yuktaṃ manuṣyeṣu yo 'yaṃ saṃdṛśyate mahān

04,059.023c mahāstrāṇāṃ saṃprayogaḥ samare bhīṣmapārthayoḥ

04,059.024a evaṃ sarvāstraviduṣor astrayuddham avartata

04,059.024b*1024_001 astrayuddhe tu nirvṛtte śarayuddham avartata

04,059.024c atha jiṣṇur upāvṛtya pṛthudhāreṇa kārmukam

04,059.024e cakarta bhīṣmasya tadā jātarūpapariṣkṛtam

04,059.025a nimeṣāntaramātreṇa bhīṣmo 'nyat kārmukaṃ raṇe

04,059.025c samādāya mahābāhuḥ sajyaṃ cakre mahābalaḥ

04,059.025e śarāṃś ca subahūn kruddho mumocāśu dhanaṃjaye

04,059.026a arjuno 'pi śarāṃś citrān bhīṣmāya niśitān bahūn

04,059.026c cikṣepa sumahātejās tathā bhīṣmaś ca pāṇḍave

04,059.027a tayor divyāstraviduṣor asyator aniśaṃ śarān

04,059.027c na viśeṣas tadā rājaṃl lakṣyate sma mahātmanoḥ

04,059.028a athāvṛṇod daśa diśaḥ śarair atirathas tadā

04,059.028c kirīṭamālī kaunteyaḥ śūraḥ śāṃtanavas tathā

04,059.029a atīva pāṇḍavo bhīṣmaṃ bhīṣmaś cātīva pāṇḍavam

04,059.029c babhūva tasmin saṃgrāme rājaṃl loke tad adbhutam

04,059.030a pāṇḍavena hatāḥ śūrā bhīṣmasya ratharakṣiṇaḥ

04,059.030c śerate sma tadā rājan kaunteyasyābhito ratham

04,059.031a tato gāṇḍīvanirmuktā niramitraṃ cikīrṣavaḥ

04,059.031c āgacchan puṅkhasaṃśliṣṭāḥ śvetavāhanapatriṇaḥ

04,059.032a niṣpatanto rathāt tasya dhautā hairaṇyavāsasaḥ

04,059.032c ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ

04,059.033a tasya tad divyam astraṃ hi pragāḍhaṃ citram asyataḥ

04,059.033c prekṣante smāntarikṣasthāḥ sarve devāḥ savāsavāḥ

04,059.034a tad dṛṣṭvā paramaprīto gandharvaś citram adbhutam

04,059.034c śaśaṃsa devarājāya citrasenaḥ pratāpavān

04,059.035a paśyemān arinirdārān saṃsaktān iva gacchataḥ

04,059.035c citrarūpam idaṃ jiṣṇor divyam astram udīryataḥ

04,059.036a nedaṃ manuṣyāḥ śraddadhyur na hīdaṃ teṣu vidyate

04,059.036c paurāṇānāṃ mahāstrāṇāṃ vicitro 'yaṃ samāgamaḥ

04,059.036d*1025_001 ādadānasya hi śarān saṃdhāya ca vimuñcataḥ

04,059.036d*1025_002 vikarṣataś ca gāṇḍīvaṃ nāntaraṃ samadṛśyata

04,059.037a madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantam ivāmbare

04,059.037c na śaknuvanti sainyāni pāṇḍavaṃ prativīkṣitum

04,059.037d*1026_001 tathaiva bhīṣmaṃ gāṅgeyaṃ draṣṭuṃ notsahate janaḥ

04,059.038a ubhau viśrutakarmāṇāv ubhau yuddhaviśāradau

04,059.038c ubhau sadṛśakarmāṇāv ubhau yudhi durāsadau

04,059.039a ity ukto devarājas tu pārthabhīṣmasamāgamam

04,059.039c pūjayām āsa divyena puṣpavarṣeṇa bhārata

04,059.039d*1027_001 aśvatthāmā

04,059.039d*1027_001 aśvatthāmā tato 'bhyetya drutaṃ karṇam abhāṣata

04,059.039d*1027_002 aham eko haniṣyāmi sametān sarvapāṇḍavān

04,059.039d*1027_003 iti karṇa samakṣaṃ naḥ sabhāmadhye tvayoditam

04,059.039d*1027_004 na tu tat kṛtam ekasmād bhīto dhāvasi sūtaja

04,059.039d*1027_005 vaicitravīryajāḥ sarve tvām āśritya pṛthāsutān

04,059.039d*1027_006 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.039d*1027_006 jetum icchanti saṃgrāme bhavān yudhyasva phalgunam

04,059.039d*1027_007 aśvatthāmoditaṃ vākyaṃ śrutvā duryodhanas tadā

04,059.039d*1027_008 pratyuvāca ruṣā drauṇiṃ karṇapriyacikīrṣayā

04,059.039d*1027_009 mā mānabhaṅgaṃ viprendra kuru viśrutakarmaṇaḥ

04,059.039d*1027_010 mānabhaṅgena rājñāṃ tu balahānir bhaviṣyati

04,059.039d*1027_011 śūrā vadanti saṃgrāme vācā karmāṇi kurvate

04,059.039d*1027_012 parākramanti saṃgrāme svasvavīryānusārataḥ

04,059.039d*1027_013 tasmāt taṃ nārhasi bhavān garhituṃ śūrasaṃmatam

04,059.039d*1027_014 rājñaivam uktaḥ sa drauṇir gataroṣo 'bhavat tadā

04,059.040a tato bhīṣmaḥ śāṃtanavo vāme pārśve samarpayat

04,059.040c asyataḥ pratisaṃdhāya vivṛtaṃ savyasācinaḥ

04,059.041a tataḥ prahasya bībhatsuḥ pṛthudhāreṇa kārmukam

04,059.041c nyakṛntad gārdhrapatreṇa bhīṣmasyāmitatejasaḥ

04,059.042a athainaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare

04,059.042c yatamānaṃ parākrāntaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

04,059.043a sa pīḍito mahābāhur gṛhītvā rathakūbaram

04,059.043c gāṅgeyo yudhi durdharṣas tasthau dīrgham ivāturaḥ

04,059.043d*1028_001 tataḥ pārtho 'gnisaṃkāśaṃ jvalamānam ivoragam

04,059.043d*1028_002 nicakhāna lalāṭāgre bhīṣmasya śaram uttamam

04,059.043d*1028_003 vyāmuhyata tadā bhīṣmas tasthau dīrgham ivāntaram

04,059.043d*1029_001 dīrghasvareṇa covāca bībhatsuḥ kauravān prati

04,059.043d*1029_002 vṛddhāryasya prapaśyantu sutārthe śṛṅgam adbhutam

04,059.043d*1029_003 mānaṃ yathā jñānino 'sya cāpatyaṃ pratiyudhyataḥ

04,059.043d*1030_001 pārtho 'pi kṣātradharmajño visaṃjñaḥ prāharat tataḥ

04,059.044a taṃ visaṃjñam apovāha saṃyantā rathavājinām

04,059.044c upadeśam anusmṛtya rakṣamāṇo mahāratham

04,059.044d@052_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.044d@052_0001 gās tā vijitya saṃgrāme kurūṇāṃ miṣatāṃ vane

04,059.044d@052_0002 tato yoddhumanāḥ pārthaḥ prāyāt pañca rathān prati

04,059.044d@052_0003 ādadānaś ca nārācān vyāmṛśann iṣudhī api

04,059.044d@052_0004 aśvatthāmā

04,059.044d@052_0004 saṃspṛśānaś ca gāṇḍīvaṃ bhūyaḥ karṇaṃ samabhyayāt

04,059.044d@052_0005 karṇa yat tat sabhāmadhye bahv abaddhaṃ prabhāṣase

04,059.044d@052_0006 na me yudhi samo 'stīti tad idaṃ pratyupasthitam

04,059.044d@052_0007 eṣo 'ntaka iva kruddhaḥ sarvabhūtāvamardanaḥ

04,059.044d@052_0008 karṇaḥ

04,059.044d@052_0008 adūrāt pratyupasthāya jṛmbhate kesarī yathā

04,059.044d@052_0009 nāhaṃ bibhemi bībhatsoḥ kṛṣṇād vā devakīsutāt

04,059.044d@052_0010 pāṇḍavebhyo 'pi sarvebhyaḥ kṣatradharmam anuvrataḥ

04,059.044d@052_0011 sattvādhikānāṃ puṃsāṃ tu dhanurvedopajīvinām

04,059.044d@052_0012 darśanāj jāyate darpaḥ svaraś ca na viṣīdati

04,059.044d@052_0013 paśyatv ācāryaputro mām arjunena raṇe saha

04,059.044d@052_0014 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.044d@052_0014 yudhyamānaṃ susaṃyattaṃ daivaṃ tu duratikramam

04,059.044d@052_0015 taṃ samantād rathāḥ pañca parivārya dhanaṃjayam

04,059.044d@052_0016 ta iṣūn samyag asyanto mumukṣanto 'pi jīvitam

04,059.044d@052_0017 te lābham iva manvānāḥ kṣipram ārchan dhanaṃjayam

04,059.044d@052_0018 śaraughān samyag asyanto jīmūtā iva vārṣikāḥ

04,059.044d@052_0019 bahubhir vividhair bāṇair niśitair lomavāpibhiḥ

04,059.044d@052_0020 ādravan pratyavasthāya pratyavidhyan dhanaṃjayam

04,059.044d@052_0021 tataḥ prahasya bībhatsuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,059.044d@052_0022 divyam astraṃ vikurvāṇaḥ pratyayād rathasattamān

04,059.044d@052_0023 yathā raśmibhir ādityaḥ pracchādayati medinīm

04,059.044d@052_0024 evaṃ gāṇḍīvanirmuktaiḥ śaraiḥ prācchādayad diśaḥ

04,059.044d@052_0025 na rathānāṃ na nāgānāṃ na dhvajānāṃ na vājinām

04,059.044d@052_0026 aviddhaṃ niśitair bāṇair āsīd dvyaṅgulam antaram

04,059.044d@052_0027 sarve śāntiparā yodhāḥ svacittaṃ nābhijajñire

04,059.044d@052_0028 hastino 'śvāś ca vitrastā vyavalīyanta sarvaśaḥ

04,059.044d@052_0029 yathā nalavanaṃ nāgaḥ prabhinnaḥ ṣāṣṭihāyanaḥ

04,059.044d@052_0030 evaṃ sarvān apāmṛdnād arjunaḥ śastratejasā

04,059.044d@052_0031 gāṇḍīvasya tu ghoṣeṇa pṛthivī samakampata

04,059.044d@052_0032 manāṃsi dhārtarāṣṭrāṇām abhyakṛntad dhanaṃjayaḥ

04,059.044d@052_0033 tato vigāhya sainyānāṃ madhyaṃ śastrabhṛtāṃ varaḥ

04,059.044d@052_0034 sārathiṃ samare śūram abhyabhāṣata vīryavān

04,059.044d@052_0035 saṃniyamya hayān etān mandaṃ vāhaya sārathe

04,059.044d@052_0036 ācāryaputraṃ samare yodhayiṣye 'parājitam

04,059.044d@052_0037 purā hy eṣa mayā muktaḥ sa me bhavati pṛṣṭhataḥ

04,059.044d@052_0038 evam ukto 'rjunenājāv aśvatthāmarathaṃ prati

04,059.044d@052_0039 karṇaḥ

04,059.044d@052_0039 virāṭaputro javanān bhṛśam aśvān acodayat

04,059.044d@052_0040 eṣopayāti bībhatsur vyathito gāḍhavedanaḥ

04,059.044d@052_0041 taṃ tu tatraiva yāsyāmi nāyaṃ mucyeta jīvitāt

04,059.044d@052_0041 droṇaḥ

04,059.044d@052_0042 naiṣo bhayena niryāto mahātmā pākaśāsaniḥ

04,059.044d@052_0043 evaṃ bhītā nivartante na punar gāḍhavedanāḥ

04,059.044d@052_0044 yady enam abhisaṃrabdhaṃ punar evābhiyāsyasi

04,059.044d@052_0045 bahūny astrāṇi jānīte na punar mokṣyate bhavān

04,059.044d@052_0046 diṣṭyā duryodhano mukto diṣṭyā gāvaḥ palāyitāḥ

04,059.044d@052_0047 muktamuṣṭiṣu saṃgrāme kiṃ raṇena kariṣyasi

04,059.044d@052_0048 krośamātram atikramya balam anvānayāmahe

04,059.044d@052_0049 anvāgatabalāḥ pārthaṃ punar evābhiyāsyatha

04,059.044d*1031_001 parākrame ca śaurye ca vīrye sattve mahāraṇe

04,059.044d*1031_002 śastrāstreṣu ca sarveṣu lāghave dūrapātane

04,059.044d*1031_003 yasya nāsti samo loke pitṛdattavaraś ca yaḥ

04,059.044d*1031_004 jitaśramo jitārātir nistandriḥ khedavarjitaḥ

04,059.044d*1031_005 yaḥ svecchāmaraṇo jātaḥ pitṛśuśrūṣaṇe rataḥ

04,059.044d*1031_006 duryodhanahitārthāya yuddhvā pārthena saṃgare

04,059.044d*1031_007 pṛthāsutahitārthāya parājita ivābhavat

04,059.044d@053_0000 arjunaḥ

04,059.044d@053_0001 dakṣiṇām eva tu diśaṃ hayān uttara vāhaya

04,059.044d@053_0002 purā sārthībhavaty eṣām ayaṃ śabdo 'tra tiṣṭhatām

04,059.044d@053_0003 aśvatthāmnaḥ pratirathaṃ prācīm udyāhi sārathe

04,059.044d@053_0004 acirād draṣṭum icchāmi guruputraṃ yaśasvinam

04,059.044d@053_0004 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.044d@053_0005 mohayitvā tu tān sarvān dhanurghoṣeṇa pāṇḍavaḥ

04,059.044d@053_0006 prasavyaṃ caivam āvṛtya krośārdhaṃ prādravat tataḥ

04,059.044d@053_0007 yathā susaṃskṛto bāṇaḥ suparṇaś cāpi śīghragaḥ

04,059.044d@053_0008 tathā pārtharathaḥ śīghram ākāśe paryavartata

04,059.044d@053_0009 muhūrtoparate śabde pratiyāte dhanaṃjaye

04,059.044d@053_0010 hastyaśvarathapādātaṃ puraskṛtya mahārathāḥ

04,059.044d@053_0011 droṇabhīṣmamukhāḥ sarve sainyānāṃ jaghane yayuḥ

04,059.044d@053_0012 sainikāḥ

04,059.044d@053_0012 yattāḥ pārtham apaśyantaḥ sahitāḥ śaravikṣatāḥ

04,059.044d@053_0013 diṣṭyā duryodhano muktaḥ sainyaṃ bhūyiṣṭham āgatam

04,059.044d@053_0014 krośamātram atikramya balam anvānayāmahe

04,059.044d@053_0015 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.044d@053_0015 yāma yatra vanaṃ gulmaṃ nadīm anvaśmakāṃ prati

04,059.044d@053_0016 atha duryodhano dṛṣṭvā bhagnaṃ svabalam āhave

04,059.044d@053_0017 amṛṣyamāṇaḥ kopena parimārgan dhanaṃjayam

04,059.044d@053_0018 nyavartata kuruśreṣṭhaḥ svenānīkena saṃvṛtaḥ

04,059.044d@053_0019 vāryamāṇo durādharṣair bhīṣmadroṇakṛpair bhṛśam

04,059.044d@053_0020 tato 'rjunaś citram udāravegaṃ

04,059.044d@053_0021 samīkṣya gāṇḍīvam uvāca vākyam

04,059.044d@053_0022 idaṃ tv idānīm anayaṃ kurūṇāṃ

04,059.044d@053_0023 śivaṃ dhanuḥ śatrunibarhaṇaṃ ca

04,059.044d@053_0024 atyāśugaṃ vegavad āśukartṛ

04,059.044d@053_0025 avāraṇīyaṃ mahate raṇāya

04,059.044d@053_0026 pradāraṇaṃ śatruvarūthinīnām

04,059.044d@053_0027 anīkabhit saṃyati vajrakalpam

04,059.044d@053_0028 prayāhi yatraiṣa suyodhano hi

04,059.044d@053_0029 taṃ pātayiṣyāmi śaraiḥ sutīkṣṇaiḥ

04,059.044d@053_0030 ācāryaputraṃ ca pitāmahaṃ ca

04,059.044d@053_0031 suyodhanaṃ sūtasutaṃ ca saṃkhye

04,059.044d@053_0032 droṇaṃ kṛpaṃ caiva nivārya yuddhe

04,059.044d@053_0033 śiro hariṣyāmi suyodhanasya

04,059.044d@053_0034 tam uttaraś citram udāravegaṃ

04,059.044d@053_0035 dhanuś ca dṛṣṭvā niśitāñ śarāṃś ca

04,059.044d@053_0036 bhīto 'bravīd arjunam ājimadhye

04,059.044d@053_0037 nāhaṃ tavāśvān viṣahe niyantum

04,059.044d@053_0038 tam abravīn mātsyasutaṃ prahasya

04,059.044d@053_0039 gāṇḍīvadhanvā dviṣatāṃ nihantā

04,059.044d@053_0040 mayā sahāyena kuto 'sti te bhayaṃ

04,059.044d@053_0041 praihy uttarāśvān upamantrayasva

04,059.044d@053_0042 āśvāsitas tena dhanaṃjayena

04,059.044d@053_0043 vairāṭir aśvān pratutoda śīghram

04,059.044d@053_0044 viṣphārayaṃs tad dhanur ugravegaṃ

04,059.044d@053_0045 yuyutsamānaḥ punar eva jiṣṇuḥ

04,059.044d@053_0046 gāṇḍīvaśabdena tu tatra yodhā

04,059.044d@053_0047 bhūmau nipetur bahavo 'tivelam

04,059.044d@053_0048 śaṅkhasya śabdena tu vānarasya

04,059.044d@053_0049 arjunaḥ

04,059.044d@053_0049 śabdena te yodhavarāḥ samantāt

04,059.044d@053_0050 eṣo 'timānī dhṛtarāṣṭrasūnuḥ

04,059.044d@053_0051 senāmukhe sarvasamṛddhatejāḥ

04,059.044d@053_0052 parājayaṃ nityam amṛṣyamāṇo

04,059.044d@053_0053 nivartate yuddhamanāḥ purastāt

04,059.044d@053_0054 tam eva yāhi prasamīkṣya yattaḥ

04,059.044d@053_0055 suyodhanaṃ tatra sahānujaṃ ca

04,059.044d@053_0055 vaiśaṃpāyanaḥ

04,059.044d@053_0056 tam āpatantaṃ prasamīkṣya sarve

04,059.044d@053_0057 kurupravīrāḥ sahasābhyagacchan

04,059.044d@053_0058 prahasya vīraḥ sa tu tān atītya

04,059.044d@053_0059 duryodhane dvau nicakhāna bāṇau

04,059.044d@053_0060 tenārdito nāga iva prabhinnaḥ

04,059.044d@053_0061 pārthena viddho dhṛtarāṣṭrasūnuḥ

04,059.044d@053_0062 yuyutsamāno 'tirathena saṃkhye

04,059.044d@053_0063 svayaṃ nigṛhyārjunam āsasāda

04,060.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,060.001a bhīṣme tu saṃgrāmaśiro vihāya; palāyamāne dhṛtarāṣṭraputraḥ

04,060.001c ucchritya ketuṃ vinadan mahātmā; svayaṃ vigṛhyārjunam āsasāda

04,060.002a sa bhīmadhanvānam udagravīryaṃ; dhanaṃjayaṃ śatrugaṇe carantam

04,060.002c ākarṇapūrṇāyatacoditena; bhallena vivyādha lalāṭamadhye

04,060.003a sa tena bāṇena samarpitena; jāmbūnadābhena susaṃśitena

04,060.003c rarāja rājan mahanīyakarmā; yathaikaparvā ruciraikaśṛṅgaḥ

04,060.004a athāsya bāṇena vidāritasya; prādurbabhūvāsṛg ajasram uṣṇam

04,060.004c sā tasya jāmbūnadapuṣpacitrā; māleva citrābhivirājate sma

04,060.005a sa tena bāṇābhihatas tarasvī; duryodhanenoddhatamanyuvegaḥ

04,060.005c śarān upādāya viṣāgnikalpān; vivyādha rājānam adīnasattvaḥ

04,060.006a duryodhanaś cāpi tam ugratejāḥ; pārthaś ca duryodhanam ekavīraḥ

04,060.006c anyonyam ājau puruṣapravīrau; samaṃ samājaghnatur ājamīḍhau

04,060.007a tataḥ prabhinnena mahāgajena; mahīdharābhena punar vikarṇaḥ

04,060.007c rathaiś caturbhir gajapādarakṣaiḥ; kuntīsutaṃ jiṣṇum athābhyadhāvat

04,060.008a tam āpatantaṃ tvaritaṃ gajendraṃ; dhanaṃjayaḥ kumbhavibhāgamadhye

04,060.008c ākarṇapūrṇena dṛḍhāyasena; bāṇena vivyādha mahājavena

04,060.009a pārthena sṛṣṭaḥ sa tu gārdhrapatra; ā puṅkhadeśāt praviveśa nāgam

04,060.009c vidārya śailapravaraprakāśaṃ; yathāśaniḥ parvatam indrasṛṣṭaḥ

04,060.010a śaraprataptaḥ sa tu nāgarājaḥ; pravepitāṅgo vyathitāntarātmā

04,060.010c saṃsīdamāno nipapāta mahyāṃ; vajrāhataṃ śṛṅgam ivācalasya

04,060.011a nipātite dantivare pṛthivyāṃ; trāsād vikarṇaḥ sahasāvatīrya

04,060.011c tūrṇaṃ padāny aṣṭaśatāni gatvā; viviṃśateḥ syandanam āruroha

04,060.012a nihatya nāgaṃ tu śareṇa tena; vajropamenādrivarāmbudābham

04,060.012c tathāvidhenaiva śareṇa pārtho; duryodhanaṃ vakṣasi nirbibheda

04,060.013a tato gaje rājani caiva bhinne; bhagne vikarṇe ca sapādarakṣe

04,060.013c gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ praṇunnās; te yodhamukhyāḥ sahasāpajagmuḥ

04,060.014a dṛṣṭvaiva bāṇena hataṃ tu nāgaṃ; yodhāṃś ca sarvān dravato niśamya

04,060.014c rathaṃ samāvṛtya kurupravīro; raṇāt pradudrāva yato na pārthaḥ

04,060.015a taṃ bhīmarūpaṃ tvaritaṃ dravantaṃ; duryodhanaṃ śatrusaho niṣaṅgī

04,060.015c prākṣveḍayad yoddhumanāḥ kirīṭī; bāṇena viddhaṃ rudhiraṃ vamantam

04,060.015d@054_0001 tasmin maheṣvāsavare 'tividdhe

04,060.015d@054_0002 dhanaṃjayenāpratimena yuddhe

04,060.015d@054_0003 sarvāṇi sainyāni bhayārditāni

04,060.015d@054_0004 trāsaṃ yayuḥ pārtham udīkṣya tāni

04,060.015d@054_0005 tatas tu te śāntiparāś ca sarve

04,060.015d@054_0006 dṛṣṭvārjunaṃ nāgam iva prabhinnam

04,060.015d@054_0007 uccair nadantaṃ balavantam ājau

04,060.015d@054_0008 madhye sthitaṃ siṃham ivarṣabhāṇām

04,060.015d@054_0009 gāṇḍīvaśabdena tu pāṇḍavasya

04,060.015d@054_0010 yodhā nipetuḥ sahasā rathebhyaḥ

04,060.015d@054_0011 bhayārditāḥ pārthaśarābhitaptāḥ

04,060.015d@054_0012 siṃhābhipannā iva vāraṇendrāḥ

04,060.015d@054_0013 saṃraktanetraḥ punar indrakarmā

04,060.015d@054_0014 vaikartanaṃ dvādaśabhiḥ pṛṣatkaiḥ

04,060.015d@054_0015 vidrāvya teṣāṃ dravatāṃ samīkṣya

04,060.015d@054_0016 duḥśāsanaṃ caikarathena pārthaḥ

04,060.015d@054_0017 karṇo 'bravīt pārthaśarābhitapto

04,060.015d@054_0018 duryodhanaṃ duṣprasahaṃ ca dṛṣṭvā

04,060.015d@054_0019 dṛṣṭo 'rjuno 'yaṃ pratiyāma śīghraṃ

04,060.015d@054_0020 śreyo vidhāsyāma ito gatena

04,060.015d@054_0021 manye tvayā tāta kṛtaṃ ca kāryaṃ

04,060.015d@054_0022 yad arjuno 'smābhir ihādya dṛṣṭaḥ

04,060.015d@054_0023 bhūyo vanaṃ gacchatu savyasācī

04,060.015d@054_0024 paśyāmi pūrṇaṃ samayaṃ na teṣām

04,060.015d@054_0025 śarārditās te yudhi pāṇḍavena

04,060.015d@054_0026 prasasrur anyonyam athāhvayantaḥ

04,060.015d@054_0027 karṇo 'bravīd āpataty eṣa jiṣṇur

04,060.015d@054_0028 duryodhanaṃ saṃparivārya yāmaḥ

04,060.015d@054_0029 sarvāstravid vāraṇayūthapābhaḥ

04,060.015d@054_0030 kāle prahartā yudhi śātravāṇām

04,060.015d@054_0031 ayaṃ ca pārthaḥ punarāgato no

04,060.015d@054_0032 mūlaṃ ca rakṣyaṃ bharatarṣabhāṇām

04,060.015d@054_0033 samīkṣya pārthaṃ tarasāpatantaṃ

04,060.015d@054_0034 duryodhanaḥ kālam ivāttaśastram

04,060.015d@054_0035 bhayārtarūpaḥ śaraṇaṃ prapede

04,060.015d@054_0036 droṇaṃ ca karṇaṃ ca kṛpaṃ ca bhīṣmam

04,060.015d@054_0037 taṃ bhītarūpaṃ śaraṇaṃ vrajantaṃ

04,060.015d@054_0038 duryodhanaṃ śatrusaho niṣaṅgī

04,060.015d@054_0039 ity abravīt prītamanāḥ kirīṭī

04,060.015d@054_0040 bāṇena viddhaṃ rudhiraṃ vamantam

04,060.016 arjuna uvāca

04,060.016a vihāya kīrtiṃ vipulaṃ yaśaś ca; yuddhāt parāvṛtya palāyase kim

04,060.016c na te 'dya tūryāṇi samāhatāni; yathāvad udyānti gatasya yuddhe

04,060.016d*1032_001 na bhokṣyase so 'dya mahīṃ samagrāṃ

04,060.016d*1032_002 yānāni vastrāṇy atha bhojanāni

04,060.016d*1032_003 kalyāṇagandhīni ca candanāni

04,060.016d*1032_004 yuddhāt parājitya tu bhokṣyase kim

04,060.016d*1032_005 suvarṇamālyāni ca kuṇḍalāni

04,060.016d*1032_006 hārāṃś ca vaiḍūryakṛtopadhānān

04,060.016d*1032_007 cyutasya yuddhān na tu śaṅkhaśabdās

04,060.016d*1032_008 tathā bhaviṣyanti tavādya pāpa

04,060.016d*1032_009 na bhogahetor varacandanaṃ ca

04,060.016d*1032_010 striyaś ca mukhyā madhurapralāpāḥ

04,060.016d*1032_011 yuddhāt prayātasya narendrasūnoḥ

04,060.016d*1032_012 pare ca loke phalatā na ceha

04,060.017a yudhiṣṭhirasyāsmi nideśakārī; pārthas tṛtīyo yudhi ca sthiro 'smi

04,060.017c tadartham āvṛtya mukhaṃ prayaccha; narendravṛttaṃ smara dhārtarāṣṭra

04,060.018a moghaṃ tavedaṃ bhuvi nāmadheyaṃ; duryodhanetīha kṛtaṃ purastāt

04,060.018b*1033_001 duryodhanas tvaṃ prathito 'si nāmnā

04,060.018b*1033_002 suyodhanas tvaṃ nikṛtipradhānaḥ

04,060.018c na hīha duryodhanatā tavāsti; palāyamānasya raṇaṃ vihāya

04,060.019a na te purastād atha pṛṣṭhato vā; paśyāmi duryodhana rakṣitāram

04,060.019c paraihi yuddhena kurupravīra; prāṇān priyān pāṇḍavato 'dya rakṣa

04,060.019d@055_0001 bhītaṃ vivastraṃ virathaṃ yato 'haṃ

04,060.019d@055_0002 visaṃjñam ājau vikalaṃ vivastram

04,060.019d@055_0003 vimuktakeśaṃ ca palāyamānaṃ

04,060.019d@055_0004 prāptaṃ tavāhaṃ śaraṇaṃ vadantam

04,060.019d@055_0005 tavāsmi ceti pralapantam evaṃ

04,060.019d@055_0006 rakṣeti māṃ vādinam eva vādīn

04,060.019d@055_0007 parāṅmukhān nāham aho nihanmi

04,060.019d@055_0008 yatas tato jīva suyodhana tvam

04,060.019d@055_0009 vacāṃsi cet tvaṃ smarasi svakīyāny

04,060.019d@055_0010 uktāny aho dyūtajaye sabhāyām

04,060.019d@055_0011 ūruṃ svakaṃ darśayatā samakṣam

04,060.019d@055_0012 asmān samākṣipya jagāda kṛṣṇām

04,060.019d@055_0013 mṛtā yathaite kila pāṇḍuputrā

04,060.019d@055_0014 vyāghrā yathā carmamayāś ca sarpāḥ

04,060.019d@055_0015 prabhagnadaṃṣṭrāś ca sakūrcaṣaṇḍhās

04,060.019d@055_0016 tilā yathāraṇyabhavās tathaite

04,060.019d@055_0017 jano yathā kākayavāñ jagāda

04,060.019d@055_0018 pāṇḍūṃs tathā nāmadharāṃs tu viddhi

04,060.019d@055_0019 samāviśas tv aṅkam imaṃ mameti

04,060.019d@055_0020 rājyasya me 'laṃkaraṇaṃ bhava tvam

04,060.019d@055_0021 droṇasya bhīṣmasya kṛpasya caiva

04,060.019d@055_0022 yac chṛṇvatas tvaṃ bahudhālapad bhoḥ

04,060.019d@055_0023 tad ehi bho na tv akajasva sainyaiḥ

04,060.019d@055_0024 sahāpi mām ekarathaṃ rathaiḥ svaiḥ

04,060.019d@055_0025 sarvaiḥ svayodhair bahubhiḥ samaṃ tvaṃ

04,060.019d@055_0026 yudhyasva mām ekam apīha vīram

04,060.019d@055_0027 jīvan vimokṣe na palāyamāno

04,060.019d@055_0028 manda svayuktaṃ smara tatsabhāyām

04,060.019d@055_0029 parīpsa yuddhena kurūn samakṣaṃ

04,060.019d@055_0030 prāṇān mayā bāhubalābhisṛṣṭān

04,061.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,061.001a āhūyamānas tu sa tena saṃkhye; mahāmanā dhṛtarāṣṭrasya putraḥ

04,061.001c nivartitas tasya girāṅkuśena; gajo yathā matta ivāṅkuśena

04,061.002a so 'mṛṣyamāṇo vacasābhimṛṣṭo; mahārathenātirathas tarasvī

04,061.002b*1034_001 tato duryodhanaḥ kruddho vikṣipan dhanur uttamam

04,061.002b*1034_002 duryodhanaḥ

04,061.002b*1034_002 dhṛtiṃ kṛtvā suvipulāṃ pratyuvāca dhanaṃjayam

04,061.002b*1034_003 nāham indrād api kruddhād bibhemi bharatarṣabha

04,061.002b*1034_004 bhuktvā suvipulaṃ rājyaṃ vittāni ca sukhāni ca

04,061.002b*1034_005 vaiśaṃpāyanaḥ

04,061.002b*1034_005 kimarthaṃ yuddhasamaye palāyiṣye narottama

04,061.002b*1034_006 evam uktvā mahārājaḥ pratyayudhyata phalgunam

04,061.002b*1034_007 saṃnipatya tu śīghrāśvas totrārdita iva dvipaḥ

04,061.002b*1034_008 ākrāntabhogas tejasvī dhanur vakra ivoragaḥ

04,061.002b*1034_009 rathaṃ rathena saṃgamya yodhayām āsa pāṇḍavam

04,061.002c paryāvavartātha rathena vīro; bhogī yathā pādatalābhimṛṣṭaḥ

04,061.003a taṃ prekṣya karṇaḥ parivartamānaṃ; nivartya saṃstabhya ca viddhagātraḥ

04,061.003c duryodhanaṃ dakṣiṇato 'bhyagacchat; pārthaṃ nṛvīro yudhi hemamālī

04,061.004a bhīṣmas tataḥ śāṃtanavo nivṛtya; hiraṇyakakṣyāṃs tvarayaṃs turaṃgān

04,061.004c duryodhanaṃ paścimato 'bhyarakṣat; pārthān mahābāhur adhijyadhanvā

04,061.005a droṇaḥ kṛpaś caiva viviṃśatiś ca; duḥśāsanaś caiva nivṛtya śīghram

04,061.005c sarve purastād vitateṣucāpā; duryodhanārthaṃ tvaritābhyupeyuḥ

04,061.006a sa tāny anīkāni nivartamānāny; ālokya pūrṇaughanibhāni pārthaḥ

04,061.006c haṃso yathā megham ivāpatantaṃ; dhanaṃjayaḥ pratyapatat tarasvī

04,061.007a te sarvataḥ saṃparivārya pārtham; astrāṇi divyāni samādadānāḥ

04,061.007c vavarṣur abhyetya śaraiḥ samantān; meghā yathā bhūdharam ambuvegaiḥ

04,061.008a tato 'stram astreṇa nivārya teṣāṃ; gāṇḍīvadhanvā kurupuṃgavānām

04,061.008c saṃmohanaṃ śatrusaho 'nyad astraṃ; prāduścakāraindrir apāraṇīyam

04,061.009a tato diśaś cānudiśo vivṛtya; śaraiḥ sudhārair niśitaiḥ supuṅkhaiḥ

04,061.009c gāṇḍīvaghoṣeṇa manāṃsi teṣāṃ; mahābalaḥ pravyathayāṃ cakāra

04,061.010a tataḥ punar bhīmaravaṃ pragṛhya; dorbhyāṃ mahāśaṅkham udāraghoṣam

04,061.010c vyanādayat sa pradiśo diśaḥ khaṃ; bhuvaṃ ca pārtho dviṣatāṃ nihantā

04,061.011a te śaṅkhanādena kurupravīrāḥ; saṃmohitāḥ pārthasamīritena

04,061.011c utsṛjya cāpāni durāsadāni; sarve tadā śāntiparā babhūvuḥ

04,061.012a tathā visaṃjñeṣu pareṣu pārthaḥ; smṛtvā tu vākyāni tathottarāyāḥ

04,061.012c niryāhi madhyād iti matsyaputram; uvāca yāvat kuravo visaṃjñāḥ

04,061.013a ācārya śāradvatayoḥ suśukle; karṇasya pītaṃ ruciraṃ ca vastram

04,061.013c drauṇeś ca rājñaś ca tathaiva nīle; vastre samādatsva narapravīra

04,061.014a bhīṣmasya saṃjñāṃ tu tathaiva manye; jānāti me 'strapratighātam eṣaḥ

04,061.014c etasya vāhān kuru savyatas tvam; evaṃ hi yātavyam amūḍhasaṃjñaiḥ

04,061.015a raśmīn samutsṛjya tato mahātmā; rathād avaplutya virāṭaputraḥ

04,061.015b*1035_001 nānāvidhāny adbhutavarṇakāni

04,061.015b*1035_002 mahānti cīnāṃśudukūlakāni

04,061.015b*1035_003 paṭṭāṃśukāni vividhāni manojñakāni

04,061.015b*1035_004 hārāṃś ca rājñāṃ maṇibhūṣaṇāni

04,061.015b*1035_005 suvarṇaniṣkābharaṇāni māriṣa

04,061.015b*1035_006 māṇikyabāhvaṅgadakaṅkaṇāni

04,061.015b*1035_007 anyāni rājñāṃ maṇibhūṣaṇāni

04,061.015c vastrāṇy upādāya mahārathānāṃ; tūrṇaṃ punaḥ svaṃ ratham āruroha

04,061.015d*1036_001 rājñaś ca sarvān mṛtasaṃnikāśān

04,061.015d*1036_002 saṃmohanāstreṇa visaṃjñakalpān

04,061.015d*1036_003 nāsāgravinyastakarāṅgulīkaḥ

04,061.015d*1036_004 pārtho jahāsa smayamānacetāḥ

04,061.015d@056_0001 tato 'rjuno svāpanam astram ugraṃ

04,061.015d@056_0002 kodaṇḍam āropya kurūn pratīha

04,061.015d@056_0003 bhīṣmaṃ guruṃ putrayutaṃ kṛpaṃ ca

04,061.015d@056_0004 muktvā mumocānyaśirasy amarṣī

04,061.015d@056_0005 śirāṃsi teṣām atha tat prapadya

04,061.015d@056_0006 prasvāpanāstraṃ kurupuṃgavānām

04,061.015d@056_0007 ekaikaśaḥ kūrcaśiro 'rdham ardhaṃ

04,061.015d@056_0008 pṛthak pṛthag vā lunad anyam anyam

04,061.015d@056_0009 bhāgaṃ śiraḥ kūrcabhavaṃ vimuṇḍya

04,061.015d@056_0010 pratyāyayau pārthakaraṃ tad astram

04,061.015d@056_0011 tataḥ prahṛṣṭaḥ puruṣapravīro

04,061.015d@056_0012 gurūn namaskṛtya jagāda coccaiḥ

04,061.015d@056_0013 prayāntu bho 'ntaḥpuram āśu vīrāḥ

04,061.015d@056_0014 svaṃ svaṃ priyāṇāṃ pratidarśayantu

04,061.015d@056_0015 prāṇān upādāya mayādya muktā

04,061.015d@056_0016 mokṣyāmi roṣaṃ punar apy aho svam

04,061.016a tato 'nvaśāsac caturaḥ sadaśvān; putro virāṭasya hiraṇyakakṣyān

04,061.016c te tad vyatīyur dhvajinām anīkaṃ; śvetā vahanto 'rjunam ājimadhyāt

04,061.017a tathā tu yāntaṃ puruṣapravīraṃ; bhīṣmaḥ śarair abhyahanat tarasvī

04,061.017c sa cāpi bhīṣmasya hayān nihatya; vivyādha pārśve daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ

04,061.018a tato 'rjuno bhīṣmam apāsya yuddhe; viddhvāsya yantāram ariṣṭadhanvā

04,061.018c tasthau vimukto rathavṛndamadhyād; rāhuṃ vidāryeva sahasraraśmiḥ

04,061.019a labdhvā tu saṃjñāṃ ca kurupravīraḥ; pārthaṃ samīkṣyātha mahendrakalpam

04,061.019c raṇād vimuktaṃ sthitam ekam ājau; sa dhārtarāṣṭras tvarito babhāṣe

04,061.019c*1037_001 sarvāñ jitān muṇḍitaśīrṣakūrcān

04,061.019c*1037_002 pṛthakpṛthagbhāgavirūparaudrān

04,061.020a ayaṃ kathaṃ svid bhavatāṃ vimuktas; taṃ vai prabadhnīta yathā na mucyet

04,061.020c tam abravīc chāṃtanavaḥ prahasya; kva te gatā buddhir abhūt kva vīryam

04,061.021a śāntiṃ parāśvasya yathā sthito 'bhūr; utsṛjya bāṇāṃś ca dhanuś ca citram

04,061.021c na tv eva bībhatsur alaṃ nṛśaṃsaṃ; kartuṃ na pāpe 'sya mano niviṣṭam

04,061.022a trailokyahetor na jahet svadharmaṃ; tasmān na sarve nihatā raṇe 'smin

04,061.022b*1038_001 adyāpi caitanyam aho tavātra

04,061.022b*1038_002 nāsty eva rājan gatacīrakasya

04,061.022b*1038_003 saṃbhālayātmānam amitrasāha

04,061.022b*1038_004 kva te gataṃ cīram adīnasattva

04,061.022b*1038_005 yodhāṃś ca sarvān abhivīkṣya nagnāṃs

04,061.022b*1038_006 tasmān na vācyaṃ dhṛtarāṣṭraputra

04,061.022c kṣipraṃ kurūn yāhi kurupravīra; vijitya gāś ca pratiyātu pārthaḥ

04,061.022d*1039_001 yuṣmān sametān kupito na hanyāt

04,061.022d*1039_002 tasmāt puraṃ (ja)yāma sa no 'stu lābhaḥ

04,061.022d*1040_001 mā te svako 'rtho nipateta mohāt

04,061.022d*1040_002 tat saṃvidhātavyam ariṣṭadhanvan

04,061.022d*1041_001 saṃmohanāstrapratimohitāḥ stha

04,061.022d*1041_002 yūyaṃ na jānīta dhanāpahāram

04,061.022d*1041_003 paśyātmavastrābharaṇāni rājan

04,061.022d*1041_004 virāṭaputreṇa samāhṛtāni

04,061.022d*1041_005 nṛpeṣu sarveṣu ca mohiteṣu

04,061.022d*1041_006 hantuṃ yad icchet sa haniṣyatīti

04,061.022d*1041_007 tadā tu dharmātmatayā nṛvīro

04,061.022d*1041_008 na cāhanad vo balabhit tanūjaḥ

04,061.022d*1041_009 bhāgyena yuṣmān avadhīn na pārthaḥ

04,061.022d*1041_010 saṃdhiṃ kurūṇām anumanyamānaḥ

04,061.022d*1041_011 tad yāta yūyaṃ saha sainikaiś ca

04,061.022d*1041_012 hatāvaśiṣṭair gajasāhvayaṃ puram

04,061.023a duryodhanas tasya tu tan niśamya; pitāmahasyātmahitaṃ vaco 'tha

04,061.023b*1042_001 nītāni vastrāṇi ca phālgunena

04,061.023b*1042_002 samīkṣya rājā hṛdi lajjitaś ca

04,061.023c atītakāmo yudhi so 'tyamarṣī; rājā viniḥśvasya babhūva tūṣṇīm

04,061.024a tad bhīṣmavākyaṃ hitam īkṣya sarve; dhanaṃjayāgniṃ ca vivardhamānam

04,061.024c nivartanāyaiva mano nidadhyur; duryodhanaṃ te parirakṣamāṇāḥ

04,061.025a tān prasthitān prītamanāḥ sa pārtho; dhanaṃjayaḥ prekṣya kurupravīrān

04,061.025c ābhāṣamāṇo 'nuyayau muhūrtaṃ; saṃpūjayaṃs tatra gurūn mahātmā

04,061.025c*1043_001 teṣām anīkāni nirīkṣya pārtho

04,061.025c*1043_002 viśīrṇatūryadhvajakārmukāni

04,061.025c*1043_003 gāṇḍīvadhanvā pravaraḥ kurūṇāṃ

04,061.025c*1043_004 śaṅkhaṃ pradadhmau balavān balena

04,061.025c*1043_005 te śaṅkhaśabdaṃ tumulaṃ niśamya

04,061.025c*1043_006 dhvajasya śrutvā nadato 'ntarikṣe

04,061.025c*1043_007 gāṇḍīvaśabdena muhur muhus te

04,061.025c*1043_008 bhītā yayuḥ sarvadhanaṃ vihāya

04,061.025c*1043_009 tān arjuno dūrataraṃ vibhajya

04,061.025c*1043_010 dhanaṃ ca sarvaṃ nikhilaṃ nivartya

04,061.025c*1043_011 āpṛcchya tān dūrataraṃ prayātvā

04,061.025d*1044_001 gurūṃś ca sarvān abhivādya bāṇair

04,061.025d*1044_002 nyavartatodagramanāḥ śanaiḥ saḥ

04,061.026a pitāmahaṃ śāṃtanavaṃ sa vṛddhaṃ; droṇaṃ guruṃ ca pratipūjya mūrdhnā

04,061.026c drauṇiṃ kṛpaṃ caiva gurūṃś ca sarvāñ; śarair vicitrair abhivādya caiva

04,061.027a duryodhanasyottamaratnacitraṃ; ciccheda pārtho mukuṭaṃ śareṇa

04,061.027b*1045_001 tan nāma viśrāvya tato nivṛttaḥ

04,061.027b*1046_001 dhanaṃjayaṃ siṃham ivāttavaktraṃ

04,061.027b*1046_002 gā vai vijityābhimukhaṃ prayāntam

04,061.027b*1046_003 udīkṣituṃ pārthivās te na śekur

04,061.027b*1046_004 yathaiva madhyāhnagataṃ tu sūryam

04,061.027b*1046_005 ratnāni vāsāṃsi ca tāni gṛhya

04,061.027b*1046_006 raṇotkaṭo nāga iva prabhinnaḥ

04,061.027b*1046_007 jitvā ca vairāṭim uvāca pārthaḥ

04,061.027b*1046_008 prahṛṣṭarūpo rathināṃ variṣṭhaḥ

04,061.027c āmantrya vīrāṃś ca tathaiva mānyān; gāṇḍīvaghoṣeṇa vinādya lokān

04,061.028a sa devadattaṃ sahasā vinādya; vidārya vīro dviṣatāṃ manāṃsi

04,061.028c dhvajena sarvān abhibhūya śatrūn; sa hemajālena virājamānaḥ

04,061.029a dṛṣṭvā prayātāṃs tu kurūn kirīṭī; hṛṣṭo 'bravīt tatra sa matsyaputram

04,061.029c āvartayāśvān paśavo jitās te; yātāḥ pare yāhi puraṃ prahṛṣṭaḥ

04,061.029d*1047_001 devās tu dṛṣṭvā mahad adbhutaṃ tad

04,061.029d*1047_002 yuddhaṃ kurūṇāṃ saha phālgunena

04,061.029d*1047_003 jagmur yathāsvaṃ bhavanaṃ pratītāḥ

04,061.029d*1047_004 pārthasya karmāṇi vicintayantaḥ

04,061.029d*1048_001 sa hemamālena virājamāno

04,061.029d*1048_002 rathena vīro rudhirokṣitena

04,061.029d*1049_001 uddhuṣyatāṃ te vijayo 'dya śīghraṃ

04,061.029d*1049_002 gātraṃ tu te sevatu mālyagandhān

04,061.029d*1049_003 mātā tu te nandatu bāndhavāś ca

04,061.029d*1049_004 tvām adya dṛṣṭvaivam udīrṇaharṣam

04,061.029d*1050_001 devāś ca gandharvagaṇāś ca pārthaṃ

04,061.029d*1050_002 rājarṣayaś cāpi mudaṃ pratītāḥ

04,061.029d*1050_003 saṃpūjayanto javam eva sarve

04,061.029d*1050_004 yayuḥ puraskṛtya tadā mahendram

04,062.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,062.001*1051_001 tato hṛṣṭamanāḥ pārtham uttaraḥ pratyabhāṣata

04,062.001*1051_002 kurūn parājitān dṛṣṭvā bhrājamānaṃ ca pāṇḍavam

04,062.001*1051_003 diṣṭyā jayasi durdharṣa mahābāho dhanaṃjaya

04,062.001*1051_004 prādurbhāvaṃ jayaṃ caiva dṛṣṭvā prīto 'smi pāṇḍava

04,062.001*1051_005 niśamya vacanaṃ tasya uttarasya mahātmanaḥ

04,062.001*1051_006 arjunaḥ paravīraghnaḥ pratyuvācottaraṃ tadā

04,062.001*1051_007 diṣṭyā tvam akṣatas tāta diṣṭyā gāvas tavānagha

04,062.001*1051_008 pratyāgatā yathānyāyaṃ śatravaś ca jitā raṇe

04,062.001*1051_009 āvartaya rathaṃ śīghraṃ sadaśvān saṃpraṇodaya

04,062.001*1051_010 apavartaya gāḥ sarvā yāhi caiva śamīṃ prati

04,062.001a tato vijitya saṃgrāme kurūn govṛṣabhekṣaṇaḥ

04,062.001c samānayām āsa tadā virāṭasya dhanaṃ mahat

04,062.002a gateṣu ca prabhagneṣu dhārtarāṣṭreṣu sarvaśaḥ

04,062.002c vanān niṣkramya gahanād bahavaḥ kurusainikāḥ

04,062.003a bhayāt saṃtrastamanasaḥ samājagmus tatas tataḥ

04,062.003c muktakeśā vyadṛśyanta sthitāḥ prāñjalayas tadā

04,062.004a kṣutpipāsāpariśrāntā videśasthā vicetasaḥ

04,062.004c ūcuḥ praṇamya saṃbhrāntāḥ pārtha kiṃ karavāma te

04,062.004d*1052_001 prāṇān antarmanoyātān prayāciṣyāmahe vayam

04,062.004d*1052_002 arjunaḥ

04,062.004d*1052_002 vayaṃ cārjuna te dāsā hy anurakṣyā hy anāthakāḥ

04,062.004d*1052_003 anāthān duḥkhitān dīnān kṛśān vṛddhān parājitān

04,062.004d*1052_004 nyastaśastrān nirāśāṃś ca nāhaṃ hanmi kṛtāñjalīn

04,062.004d*1052_005 bhavanto yāntu visrabdhā nirbhayā amṛtās tathā

04,062.004d*1052_006 mama pādarajorakṣyā jīvantu suciraṃ bhuvi

04,062.005 arjuna uvāca

04,062.005a svasti vrajata bhadraṃ vo na bhetavyaṃ kathaṃ cana

04,062.005c nāham ārtāñ jighāṃsāmi bhṛśam āśvāsayāmi vaḥ

04,062.006 vaiśaṃpāyana uvāca

04,062.006a tasya tām abhayāṃ vācaṃ śrutvā yodhāḥ samāgatāḥ

04,062.006c āyuḥkīrtiyaśodābhis tam āśirbhir anandayan

04,062.006d*1053_001 sa karma kṛtvā paramāryakarmā

04,062.006d*1053_002 nihatya śatrūn dviṣatāṃ nihantā

04,062.006d*1054_001 prayātāḥ sarvatas tatra namaskṛtya dhanaṃjayam

04,062.006d@057_0001 tato 'rjunaṃ nāgam iva prabhinnam

04,062.006d@057_0002 utsṛjya śatrūn vinivartamānam

04,062.006d@057_0003 virāṭarāṣṭrābhimukhaṃ prayāntaṃ

04,062.006d@057_0004 nāśaknuvaṃs taṃ kuravo 'bhiyātum

04,062.006d@057_0005 tataḥ sa taṃ megham ivāpatantaṃ

04,062.006d@057_0006 vidrāvya pārthaḥ kurumeghasainyam

04,062.006d@057_0007 taṃ matsyaputraṃ dviṣatāṃ nihantā

04,062.006d@057_0008 vaco 'bravīt saṃparigṛhya bhūyaḥ

04,062.006d@057_0009 pituḥ sakāśe tava tāta sarve

04,062.006d@057_0010 vasanti pārthā viditaṃ tavaiva

04,062.006d@057_0011 tān mā praśaṃser nagaraṃ praviśya

04,062.006d@057_0012 bhītaḥ praṇaśyeta sa matsyarājaḥ

04,062.006d@057_0013 mayā jitā sā dhvajinī kurūṇāṃ

04,062.006d@057_0014 mayā ca gāvo vijitā dviṣadbhyaḥ

04,062.006d@057_0015 evaṃ tu kāmaṃ nagaraṃ praviśya

04,062.006d@057_0016 uttara uvāca

04,062.006d@057_0016 tvam ātmanā karma kṛtaṃ bravīhi

04,062.006d@057_0017 yat te kṛtaṃ karma na pāraṇīyaṃ

04,062.006d@057_0018 tat karma kartuṃ mama nāsti śaktiḥ

04,062.006d@057_0019 na tvāṃ pravakṣyāmi pituḥ sakāśe

04,062.006d@057_0020 vaiśaṃpāyana uvāca

04,062.006d@057_0020 yāvan na māṃ vakṣyasi savyasācin

04,062.006d@057_0021 sa śatrusenām avajitya jiṣṇur

04,062.006d@057_0022 ācchidya sarvaṃ ca dhanaṃ kurubhyaḥ

04,062.006d@057_0023 śmaśānam āgamya punaḥ śamīṃ tām

04,062.006d@057_0024 abhyetya tasthau śaravikṣatāṅgaḥ

04,062.006d@057_0025 tataḥ sa vahnipratimo mahākapiḥ

04,062.006d@057_0026 sahaiva bhūtair divam utpapāta

04,062.006d@057_0027 tathaiva māyā vihitā babhūva

04,062.006d@057_0028 dhvajaṃ ca siṃhaṃ yuyuje rathe punaḥ

04,062.006d@057_0029 nidhāya tac cāyudham ājivardhanaṃ

04,062.006d@057_0030 kurūttamānām iṣudhīr dhvajāṃs tathā

04,062.006d@057_0031 prāyāt sa matsyo nagaraṃ prahṛṣṭaḥ

04,062.006d@057_0032 kirīṭinā sārathinā mahātmā

04,062.006d@057_0033 pārthaś ca kṛtvā param āryakarma

04,062.006d@057_0034 nihatya śatrūn dviṣatāṃ nihantā

04,062.006d@057_0035 vidhāya veṇīṃ ca tathaiva bhūyo

04,062.006d@057_0036 jagrāha raśmīn punar uttarasya

04,062.006d@057_0037 viveśa hṛṣṭo nagaraṃ mahātmā

04,062.006d@057_0038 bṛhannalārūpam upetya sārathiḥ

04,062.007a tato nivṛttāḥ kuravaḥ prabhagnā vaśam āsthitāḥ

04,062.007b*1055_001 hastināpuram uddiśya sarve dīnā yayus tadā

04,062.007c panthānam upasaṃgamya phalguno vākyam abravīt

04,062.008a rājaputra pratyavekṣa samānītāni sarvaśaḥ

04,062.008c gokulāni mahābāho vīra gopālakaiḥ saha

04,062.008d*1056_000 arjunaḥ

04,062.008d*1056_001 agre prayāntu nagaraṃ ghoṣayantu ca te jayam

04,062.009a tato 'parāhṇe yāsyāmo virāṭanagaraṃ prati

04,062.009c āśvāsya pāyayitvā ca pariplāvya ca vājinaḥ

04,062.010a gacchantu tvaritāś caiva gopālāḥ preṣitās tvayā

04,062.010c nagare priyam ākhyātuṃ ghoṣayantu ca te jayam

04,062.011 vaiśaṃpāyana uvāca

04,062.011a uttaras tvaramāṇo 'tha dūtān ājñāpayat tataḥ

04,062.011c vacanād arjunasyaiva ācakṣadhvaṃ jayaṃ mama

04,062.011d*1057_001 athottaras tvaramāṇaḥ sa dūtān

04,062.011d*1057_002 ājñāpayad vacanāt phālgunasya

04,062.011d*1057_003 ācakṣadhvaṃ vijayaṃ pārthivasya

04,062.011d*1057_004 bhagnāḥ pare vijitāś cāpi gāvaḥ

04,062.011d*1058_001 prahṛṣṭās te 'tha gopālāḥ praviśya nagaraṃ tataḥ

04,062.011d*1058_002 ūcur jayaṃ virāṭasya diṣṭyā godhanam āhṛtam

04,062.011d*1059_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,062.011d*1059_001 ity evaṃ tau bhāratamatsyavīrau

04,062.011d*1059_002 saṃmantrya saṃgamya tataḥ śamīṃ tām

04,062.011d*1059_003 abhyetya bhūyo vijayena tṛptāv

04,062.011d*1059_004 utsṛṣṭam āropayatāṃ svabhāṇḍam

04,062.011d*1059_005 sa śatrusenām abhibhūya sarvām

04,062.011d*1059_006 ācchidya sarvaṃ ca dhanaṃ kurubhyaḥ

04,062.011d*1059_007 vairāṭir āyān nagaraṃ pratīto

04,062.011d*1059_008 bṛhannalāsārathir ekavīraḥ

04,063.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,063.001a avajitya dhanaṃ cāpi virāṭo vāhinīpatiḥ

04,063.001c prāviśan nagaraṃ hṛṣṭaś caturbhiḥ saha pāṇḍavaiḥ

04,063.002a jitvā trigartān saṃgrāme gāś caivādāya kevalāḥ

04,063.002c aśobhata mahārājaḥ saha pārthaiḥ śriyā vṛtaḥ

04,063.003a tam āsanagataṃ vīraṃ suhṛdāṃ prītivardhanam

04,063.003b*1060_001 upāsāṃ cakrire sarve pāṇḍavāḥ saha sainikaiḥ

04,063.003c upatasthuḥ prakṛtayaḥ samastā brāhmaṇaiḥ saha

04,063.004a sabhājitaḥ sasainyas tu pratinandyātha matsyarāṭ

04,063.004c visarjayām āsa tadā dvijāṃś ca prakṛtīs tathā

04,063.005a tataḥ sa rājā matsyānāṃ virāṭo vāhinīpatiḥ

04,063.005b*1061_001 praviśyāntaḥpuraṃ ramyaṃ strīśatair upaśobhitam

04,063.005c uttaraṃ paripapraccha kva yāta iti cābravīt

04,063.006a ācakhyus tasya saṃhṛṣṭāḥ striyaḥ kanyāś ca veśmani

04,063.006c antaḥpuracarāś caiva kurubhir godhanaṃ hṛtam

04,063.007a vijetum abhisaṃrabdha eka evātisāhasāt

04,063.007c bṛhannaḍāsahāyaś ca niryātaḥ pṛthivīṃjayaḥ

04,063.008a upayātān atirathān droṇaṃ śāṃtanavaṃ kṛpam

04,063.008c karṇaṃ duryodhanaṃ caiva droṇaputraṃ ca ṣaḍrathān

04,063.009a rājā virāṭo 'tha bhṛśaṃ prataptaḥ; śrutvā sutaṃ hy ekarathena yātam

04,063.009c bṛhannaḍāsārathim ājivardhanaṃ; provāca sarvān atha mantrimukhyān

04,063.009d*1062_000 rājā

04,063.009d*1062_001 gavāṃ śatasahasrāṇi abhibhūya mamātmajam

04,063.009d*1062_002 kuravaḥ kālayanti sma sarve yuddhaviśāradāḥ

04,063.010a sarvathā kuravas te hi ye cānye vasudhādhipāḥ

04,063.010c trigartān nirjitāñ śrutvā na sthāsyanti kadā cana

04,063.011a tasmād gacchantu me yodhā balena mahatā vṛtāḥ

04,063.011c uttarasya parīpsārthaṃ ye trigartair avikṣatāḥ

04,063.012a hayāṃś ca nāgāṃś ca rathāṃś ca śīghraṃ; padātisaṃghāṃś ca tataḥ pravīrān

04,063.012c prasthāpayām āsa sutasya hetor; vicitraśastrābharaṇopapannān

04,063.013a evaṃ sa rājā matsyānāṃ virāṭo 'kṣauhiṇīpatiḥ

04,063.013c vyādideśātha tāṃ kṣipraṃ vāhinīṃ caturaṅgiṇīm

04,063.014a kumāram āśu jānīta yadi jīvati vā na vā

04,063.014c yasya yantā gataḥ ṣaṇḍho manye 'haṃ na sa jīvati

04,063.014d*1063_001 matsainyaṃ tvaritaṃ gatvā kurūn prāpya ca cottaram

04,063.014d*1063_002 dṛṣṭvā yadi jitā gāvo vijayenābhyanandata

04,063.015a tam abravīd dharmarājaḥ prahasya; virāṭam ārtaṃ kurubhiḥ prataptam

04,063.015c bṛhannaḍā sārathiś cen narendra; pare na neṣyanti tavādya gās tāḥ

04,063.016a sarvān mahīpān sahitān kurūṃś ca; tathaiva devāsurayakṣanāgān

04,063.016c alaṃ vijetuṃ samare sutas te; svanuṣṭhitaḥ sārathinā hi tena

04,063.017a athottareṇa prahitā dūtās te śīghragāminaḥ

04,063.017c virāṭanagaraṃ prāpya jayam āvedayaṃs tadā

04,063.018a rājñas tataḥ samācakhyau mantrī vijayam uttamam

04,063.018c parājayaṃ kurūṇāṃ cāpy upāyāntaṃ tathottaram

04,063.019a sarvā vinirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ

04,063.019c uttaraḥ saha sūtena kuśalī ca paraṃtapa

04,063.020 kaṅka uvāca

04,063.020a diṣṭyā te nirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ

04,063.020c diṣṭyā te jīvitaḥ putraḥ śrūyate pārthivarṣabha

04,063.021a nādbhutaṃ tv eva manye 'haṃ yat te putro 'jayat kurūn

04,063.021c dhruva eva jayas tasya yasya yantā bṛhannaḍā

04,063.021d*1064_001 devendrasārathiś caiva mātaliḥ khyātavikramaḥ

04,063.021d*1064_002 kṛṣṇasya sārathiś caiva na bṛhannalayā samau

04,063.022 vaiśaṃpāyana uvāca

04,063.022a tato virāṭo nṛpatiḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ

04,063.022c śrutvā tu vijayaṃ tasya kumārasyāmitaujasaḥ

04,063.022e ācchādayitvā dūtāṃs tān mantriṇaḥ so 'bhyacodayat

04,063.022f*1065_001 gate tv anubale tasmin dūtavākyaṃ niśamya tu

04,063.022f*1065_002 uttarasya jayāt prīto virāṭaḥ pratyabhāṣata

04,063.023a rājamārgāḥ kriyantāṃ me patākābhir alaṃkṛtāḥ

04,063.023c puṣpopahārair arcyantāṃ devatāś cāpi sarvaśaḥ

04,063.024a kumārā yodhamukhyāś ca gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ

04,063.024c vāditrāṇi ca sarvāṇi pratyudyāntu sutaṃ mama

04,063.024d*1066_001 bhavantu te labdhajaye sute me

04,063.024d*1066_002 paurāś ca nāryaś ca pure ca martyāḥ

04,063.024d*1066_003 te śuklavastrāḥ prabhavantu mārge

04,063.024d*1066_004 sugandhamālyābharaṇāś ca nāryaḥ

04,063.024d*1066_005 bhajantu sarvā gaṇikā sutaṃ me

04,063.024d*1066_006 nāryaś ca sarvāḥ sahasainikāś ca

04,063.024d*1066_007 svalaṃkṛtās tāḥ subhagāś ca veśyāḥ

04,063.024d*1066_008 putrasya panthānam anuvrajantu

04,063.025a ghaṇṭāpaṇavakaḥ śīghraṃ mattam āruhya vāraṇam

04,063.025c śṛṅgāṭakeṣu sarveṣu ākhyātu vijayaṃ mama

04,063.026a uttarā ca kumārībhir bahvībhir abhisaṃvṛtā

04,063.026c śṛṅgāraveṣābharaṇā pratyudyātu bṛhannaḍām

04,063.027a śrutvā tu tad vacanaṃ pārthivasya; sarve punaḥ svastikapāṇayaś ca

04,063.027c bheryaś ca tūryāṇi ca vārijāś ca; veṣaiḥ parārdhyaiḥ pramadāḥ śubhāś ca

04,063.028a tathaiva sūtāḥ saha māgadhaiś ca; nandīvādyāḥ paṇavās tūryavādyāḥ

04,063.028c purād virāṭasya mahābalasya; pratyudyayuḥ putram anantavīryam

04,063.028d*1067_001 śrutvā tu vacanaṃ rājñaḥ paurāḥ svastikapāṇayaḥ

04,063.028d*1067_002 sūtāś ca sarve saha māgadhāś ca

04,063.028d*1067_003 hṛṣṭā virāṭasya pure janaughāḥ

04,063.028d*1067_004 bheryaś ca tūryāṇi ca vārijāś ca

04,063.028d*1067_005 veṣaiḥ parārdhyaiḥ pramadājanāś ca

04,063.028d*1067_006 vandipravādaiḥ paṇavānakaiś ca

04,063.028d*1067_007 tathaiva vādyāni ca śaṅkhaśabdāḥ

04,063.028d*1067_008 sakāṃsyatālaṃ madhuraṃ ca gītaṃ

04,063.028d*1067_009 ādāya nāryo nagarāt tadīyāt

04,063.028d*1067_010 pratyudyayuḥ putram anantavīryaṃ

04,063.028d*1067_011 te brāhmaṇāḥ śāntiparāḥ pradhānāḥ

04,063.028d*1067_012 svādhyāyavedādhyayanakramajñāḥ

04,063.028d*1067_013 svastikriyāgītajayapradhānāḥ

04,063.028d*1068_001 sarve suprītamanasaḥ pratijagmur yathocitam

04,063.029a prasthāpya senāṃ kanyāś ca gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ

04,063.029b*1069_001 abhyabhāṣata matsyānāṃ rājā kaṅkam amitrahā

04,063.029b*1069_002 trigartāḥ kuravaḥ sarve saṃgrāme nirjitā mayā

04,063.029b*1069_003 praviśyāntaḥpuraṃ hṛṣṭau dyūtaṃ devyāmahe vayam

04,063.029c matsyarājo mahāprājñaḥ prahṛṣṭa idam abravīt

04,063.029e akṣān āhara sairandhri kaṅka dyūtaṃ pravartatām

04,063.029e*1070_001 **** **** āsanaṃ copakalpaya

04,063.029e*1070_002 ādāya vyajanaṃ tvaṃ ca pārśvato 'nantarā bhava

04,063.030a taṃ tathā vādinaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaḥ pratyabhāṣata

04,063.030c na devitavyaṃ hṛṣṭena kitaveneti naḥ śrutam

04,063.031a na tvām adya mudā yuktam ahaṃ devitum utsahe

04,063.031c priyaṃ tu te cikīrṣāmi vartatāṃ yadi manyase

04,063.031d*1071_001 dyūtaṃ kartuṃ na vāñchāmi narendra tava saṃsadi

04,063.032 virāṭa uvāca

04,063.032a striyo gāvo hiraṇyaṃ ca yac cānyad vasu kiṃ cana

04,063.032a*1072_001 **** **** dhānyaṃ yugyam ajāvikam

04,063.032a*1072_002 vividhāni ca ratnāni

04,063.032c na me kiṃ cit tvayā rakṣyam antareṇāpi devitum

04,063.033 kaṅka uvāca

04,063.033a kiṃ te dyūtena rājendra bahudoṣeṇa mānada

04,063.033c devane bahavo doṣās tasmāt tat parivarjayet

04,063.034a śrutas te yadi vā dṛṣṭaḥ pāṇḍavo vai yudhiṣṭhiraḥ

04,063.034c sa rājyaṃ sumahat sphītaṃ bhrātṝṃś ca tridaśopamān

04,063.034c*1073_001 **** **** paṇam ekam amanyata

04,063.034c*1073_002 kṛṣṇāṃ ca bhāryāṃ dayitāṃ

04,063.034c*1074_001 niḥsaṃśayaṃ ca kitavaḥ paścāt tapyati pāṇḍavaḥ

04,063.034c*1074_002 vividhānāṃ ca ratnānāṃ dhanānāṃ ca parājaye

04,063.034c*1074_003 abhakṣitavināśaś ca vākpāruṣyam anantaram

04,063.034c*1074_004 aviśvāsyaṃ budhair nityam ekāhnā dravyanāśanam

04,063.035a dyūte hāritavān sarvaṃ tasmād dyūtaṃ na rocaye

04,063.035c atha vā manyase rājan dīvyāva yadi rocate

04,063.035d*1075_001 evam ābhāṣya vākyais tu krīḍatus tau narottamau

04,063.036 vaiśaṃpāyana uvāca

04,063.036a pravartamāne dyūte tu matsyaḥ pāṇḍavam abravīt

04,063.036c paśya putreṇa me yuddhe tādṛśāḥ kuravo jitāḥ

04,063.036d*1076_001 kuravo 'tirathāḥ sarve devair api sudurjayāḥ

04,063.037a tato 'bravīn matsyarājaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

04,063.037b*1077_000 kaṅkaḥ

04,063.037b*1077_001 diṣṭyā te vijitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ

04,063.037b*1077_002 atyadbhutam ahaṃ manye uttaraś cet kurūñ jayet

04,063.037c bṛhannaḍā yasya yantā kathaṃ sa na vijeṣyati

04,063.037d*1078_001 tato virāṭaḥ kṣubhito manyunābhipariplutaḥ

04,063.037d*1078_002 uvāca vacanaṃ kruddhaḥ parivrājam anantaram

04,063.037d*1078_003 tādṛśena tu yodhena maheṣvāsena dhīmatā

04,063.037d*1078_004 kaṅkaḥ

04,063.037d*1078_004 kuravo nirjitā yuddhe tatra kiṃ brāhmaṇādbhutam

04,063.037d*1078_005 yantā tathāvidho yasya rathe tiṣṭhati vīryavān

04,063.037d*1078_006 yad etad duṣkaraṃ kuryāt tatra kiṃ nādbhutaṃ bhavet

04,063.037d*1078_006 virāṭaḥ

04,063.037d*1078_007 pumāṃso bahavo dṛṣṭāḥ sūtāś ca balino mayā

04,063.037d*1078_008 vikramya yantā yoddhā ca na me dṛṣṭaḥ kadā cana

04,063.037d*1078_009 vipriyaṃ nācared rājñām ānukūlyaṃ priyaṃ vadet

04,063.037d*1078_010 ācaran vipriyaṃ rājñāṃ na jātu sukham edhate

04,063.038a ity uktaḥ kupito rājā matsyaḥ pāṇḍavam abravīt

04,063.038c samaṃ putreṇa me ṣaṇḍhaṃ brahmabandho praśaṃsasi

04,063.039a vācyāvācyaṃ na jānīṣe nūnaṃ mām avamanyase

04,063.039c bhīṣmadroṇamukhān sarvān kasmān na sa vijeṣyati

04,063.040a vayasyatvāt tu te brahmann aparādham imaṃ kṣame

04,063.040c nedṛśaṃ te punar vācyaṃ yadi jīvitum icchasi

04,063.040d*1079_001 tato 'bravīt punaḥ kaṅkaḥ prahasya kuruvardhana

04,063.040d*1079_002 bṛhannalāyā rājendra ghuṣyatāṃ nagare jayaḥ

04,063.040d*1079_003 uttareṇa tu sārathyaṃ kṛtaṃ nūnaṃ bhaviṣyati

04,063.040d*1079_004 nimittaṃ kiṃ cid utpannaṃ tarkaś cāpi dṛḍho mama

04,063.040d*1079_005 yato jānāmi rājendra nānyathā tad bhaviṣyati

04,063.040d*1079_006 kuravo 'pi mahāvīryā devair api sudurjayāḥ

04,063.040d*1079_007 sasomavaruṇādityaiḥ sakuberahutāśanaiḥ

04,063.041 yudhiṣṭhira uvāca

04,063.041a yatra droṇas tathā bhīṣmo drauṇir vaikartanaḥ kṛpaḥ

04,063.041b*1080_001 aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto jayadrathaḥ

04,063.041b*1080_002 bhūriśravāḥ śalo bhūrir jalasaṃdhiś ca vīryavān

04,063.041b*1080_003 duryodhano duṣprasaho duḥśāsanaviviṃśatī

04,063.041b*1080_004 vṛṣaseno 'śvasenaś ca vātavegasuvarcasau

04,063.041b*1080_005 bāhlīko bhūrisenaś ca yuyutsuś ca paraṃtapaḥ

04,063.041b*1080_006 saubalaḥ śakuniś caiva dyumatsenaś ca sālvarāṭ

04,063.041b*1080_007 anye ca bahavaḥ śūrā nānājanapadeśvarāḥ

04,063.041b*1080_008 kṛpeṇācāryamukhyena sahitāḥ kuravo nṛpa

04,063.041b*1080_009 sajjakārmukanistriṃśā rathino rathayūthapāḥ

04,063.041c duryodhanaś ca rājendra tathānye ca mahārathāḥ

04,063.042a marudgaṇaiḥ parivṛtaḥ sākṣād api śatakratuḥ

04,063.042b*1081_001 tad balaṃ na jayet kruddho bhīṣmadroṇādibhir vṛtam

04,063.042c ko 'nyo bṛhannaḍāyās tān pratiyudhyeta saṃgatān

04,063.042d*1082_001 yasya bāhubale tulyo na bhūto na bhaviṣyati

04,063.042d*1082_002 atīva samaraṃ dṛṣṭvā harṣo yasyopajāyate

04,063.042d*1083_001 yo 'jayat sahitān sarvān surāsuramahoragān

04,063.042d*1083_002 tādṛśena sahāyena kasmāt sa na vijeṣyate

04,063.042d*1084_001 kim evaṃ puruṣo loke divi vā bhuvi vidyate

04,063.042d*1085_001 kiṃ punar mānuṣeṇeha vijitā tv iha vidyate

04,063.042d*1086_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,063.042d*1086_001 tena saṃkṣubhito rājā dīryamāṇena cetasā

04,063.042d*1086_002 abravīd vacanaṃ tāta ajānan vai yudhiṣṭhiram

04,063.042d*1086_003 kaṅka mā mā bravīr vākyaṃ pratikūlaṃ dvijottama

04,063.043 virāṭa uvāca

04,063.043a bahuśaḥ pratiṣiddho 'si na ca vācaṃ niyacchasi

04,063.043c niyantā cen na vidyeta na kaś cid dharmam ācaret

04,063.044 vaiśaṃpāyana uvāca

04,063.044a tataḥ prakupito rājā tam akṣeṇāhanad bhṛśam

04,063.044b*1087_001 tasya takṣakabhogābhaṃ bāhum udyamya dakṣiṇam

04,063.044b*1087_002 virāṭaḥ prāharat kruddhaḥ karṇam āśritya dakṣiṇam

04,063.044c mukhe yudhiṣṭhiraṃ kopān naivam ity eva bhartsayan

04,063.045a balavat pratividdhasya nastaḥ śoṇitam āgamat

04,063.045b*1088_001 akṣeṇābhihato rājā virāṭena mahīpatiḥ

04,063.045b*1088_002 tūṣṇīm āsīn mahābāhuḥ kṛṣṇāṃ saṃprekṣya duḥkhitaḥ

04,063.045b*1088_003 tasya raktotpalanibhaṃ śirasaḥ śoṇitaṃ tadā

04,063.045b*1088_004 prāvartata mahābāhor abhighātān mahātmanaḥ

04,063.045c tad aprāptaṃ mahīṃ pārthaḥ pāṇibhyāṃ pratyagṛhṇata

04,063.046a avaikṣata ca dharmātmā draupadīṃ pārśvataḥ sthitām

04,063.046c sā veda tam abhiprāyaṃ bhartuś cittavaśānugā

04,063.046d*1089_001 sā viṣaṇṇā ca bhītā ca kruddhā ca drupadātmajā

04,063.046d*1089_002 bāṣpaṃ niyamya duḥkhaṃ ca bhartur niḥśreyakāriṇī

04,063.046d*1089_003 uttarīyeṇa sūkṣmeṇa tūrṇaṃ jagrāha śoṇitas

04,063.046d*1089_004 nigṛhya raktaṃ vastreṇa sairandhrī duḥkhamohitā

04,063.047a pūrayitvā ca sauvarṇaṃ pātraṃ kāṃsyam aninditā

04,063.047b*1090_001 pūrayitvā ca sauvarṇaṃ pānīyasya ca bhājanam

04,063.047c tac choṇitaṃ pratyagṛhṇād yat prasusrāva pāṇḍavāt

04,063.047d*1091_001 virāṭo 'syābravīt tatra kim etat kriyatām iti

04,063.047d*1091_002 sairandhri uvāca

04,063.047d*1091_002 sairandhri brūhi tattvena mama praśnam aśeṣataḥ

04,063.047d*1091_003 yad idaṃ śoṇitaṃ rājan kaṅkasya patati kṣitau

04,063.047d*1091_004 idaṃ ca rāṣṭraṃ te kṣipraṃ vinaśyeta na saṃśayaḥ

04,063.047d*1091_005 na ca dvādaśa varṣāṇi varṣayeta puraṃdaraḥ

04,063.047d*1091_006 ītayaś ca pravartante na sasyaṃ jāyate kva cit

04,063.047d*1091_007 aśubhaṃ syāc ca rājendra nṛpasya ca purasya ca

04,063.047d@058_0000 virāṭaḥ

04,063.047d@058_0001 sairandhri kim idaṃ raktam uttarīyeṇa gṛhyate

04,063.047d@058_0002 ko 'tra hetur viśālākṣi tan mamācakṣva pṛcchataḥ

04,063.047d@058_0002 sairandhrī

04,063.047d@058_0003 raktabindūni kaṅkasya yāvanti dharaṇīm iyuḥ

04,063.047d@058_0004 tāvad varṣāṇi rāṣṭre te anāvṛṣṭir bhaviṣyati

04,063.047d@058_0005 etan nimittaṃ rājendra kaṅkasya rudhiraṃ mayā

04,063.047d@058_0006 gṛhītam uttarīyeṇa vināśo mā bhavet tava

04,063.047d@058_0006 janamejayaḥ

04,063.047d@058_0007 yuddhaṃ tv amānuṣaṃ draṣṭum āgatās tridaśāḥ punaḥ

04,063.047d@058_0008 vaiśaṃpāyanaḥ

04,063.047d@058_0008 kim akurvanta te paścāt kathayasva mamānagha

04,063.047d@058_0009 vāsavapramukhāḥ sarve devāḥ sarṣipurogamāḥ

04,063.047d@058_0010 yakṣagandharvasaṃghāś ca gaṇā hy apsarasāṃ tathā

04,063.047d@058_0011 yuddhaṃ tv amānuṣaṃ dṛṣṭvā kurūṇāṃ phalgunasya ca

04,063.047d@058_0012 ekasya ca bahūnāṃ ca raudram atyugradarśanam

04,063.047d@058_0013 astrāṇām atha divyānāṃ prayogān atha saṃgrahān

04,063.047d@058_0014 laghu suṣṭhu ca citraṃ ca kṛtīnāṃ ca prayatnataḥ

04,063.047d@058_0015 bhīṣmaṃ śāradvataṃ droṇaṃ karṇaṃ gāṇḍīvadhanvanā

04,063.047d@058_0016 jitān anyāṃś ca bhūpālān dṛṣṭvā jagmur divaukasaḥ

04,063.047d@058_0017 sarve te parituṣṭāś ca praśasya ca muhur muhuḥ

04,063.047d@058_0018 asaṅgagatinā tena vimānenāśugāminā

04,063.047d@058_0019 pratijagmur asaṅgena tridivaṃ ca divaukasaḥ

04,063.047d@058_0020 kuravo 'rjunabāṇaiś ca tāḍitāḥ śaravikṣatāḥ

04,063.047d@058_0021 kurūn abhimukhā yātāḥ samagrabalavāhanāḥ

04,063.047d@058_0022 virāṭanagarāc caiva gajāśvarathasaṃkulāḥ

04,063.047d@058_0023 yodhaiḥ kṣatriyadāyādair balavadbhir adhiṣṭhitāḥ

04,063.047d@058_0024 virāṭaprahitā senā nagarāc chīghrayāyinī

04,063.047d@058_0025 uttaraṃ saha sūtena pratyayāt tam ariṃdamam

04,063.047d@058_0026 tasmiṃs tūryaśatākīrṇe hastyaśvarathasaṃkule

04,063.047d@058_0027 arjunaḥ

04,063.047d@058_0027 praharṣaḥ strīkumārāṇāṃ tumulaḥ samapadyata

04,063.047d@058_0028 nagare tumulaḥ śabdo reṇuś cākramate nabhaḥ

04,063.047d@058_0029 kiṃ nu khalv apayātās te kuravo nagaraṃ gatāḥ

04,063.047d@058_0030 te caiva nirjitāsmābhir maheṣvāsāḥ sacetasaḥ

04,063.047d@058_0031 āmuñca kavacaṃ vīra codayasva ca vājinaḥ

04,063.047d@058_0032 javenābhiprapadyasva virāṭanagaraṃ prati

04,063.047d@058_0033 na tāvat talanirghoṣaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam

04,063.047d@058_0034 uttaraḥ

04,063.047d@058_0034 dhvajaṃ vā darśayiṣyāmi kadā cit svajano bhavet

04,063.047d@058_0035 senāgram etan mātsyānāṃ gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ

04,063.047d@058_0036 kanyā ratheṣu dṛśyante yodhā vividhavāsasaḥ

04,063.047d@058_0037 uttarām atra paśyāmi sakhībhiḥ parivāritām

04,063.047d@058_0038 anīkāni prakāśante hastino 'śvāś ca varmitāḥ

04,063.047d@058_0039 rathinaś ca padātāś ca bahavo na ca śastriṇaḥ

04,063.047d@058_0040 virāgavasanāḥ sarve saṃhṛṣṭāḥ pratibhāti me

04,063.047d@058_0041 vaiśaṃpāyanaḥ

04,063.047d@058_0041 na ca me 'tra pratīghātaś cittasya svajane yathā

04,063.047d@058_0042 tataḥ śīghraṃ samāgamya uttaraḥ svajanaṃ bahu

04,063.047d@058_0043 parasparam amitraghnaḥ sasvaje taṃ samāgatam

04,063.047d@058_0044 prītimān puruṣavyāghro harṣayuktaḥ punaḥ punaḥ

04,063.047d@058_0045 diṣṭyā jayasi bhadraṃ te diṣṭyā sūto bṛhannalā

04,063.047d@058_0046 uttaraḥ

04,063.047d@058_0046 diṣṭyā saṃgrāmam āgamya bhayaṃ tava na kiṃ cana

04,063.047d@058_0047 ajaiṣīd eṣa tāñ jiṣṇuḥ kurūn ekaratho raṇe

04,063.047d@058_0048 etasya bāhuvīryeṇa yad gāvo vijitā mayā

04,063.047d@058_0049 kuravo nirjitā yasmāt saṃgrāme 'mitatejasaḥ

04,063.047d@058_0050 akārṣīd eṣa tat karma devaputropamo yuvā

04,063.047d@058_0051 eṣa tat puruṣavyāghro vikṣobhya kurumaṇḍalam

04,063.047d@058_0052 gāvaḥ prasahya vijitā raṇe māṃ cābhyapālayat

04,063.047d@058_0052 vaiśaṃpāyanaḥ

04,063.047d@058_0053 uttarasya vacaḥ śrutvā śaṃsamānasya cārjunam

04,063.047d@058_0054 coditā rājaputreṇa jayamaṅgalavādinaḥ

04,063.047d@058_0055 tato gandhaiś ca mālyaiś ca dhūpaiś caiva susaṃbhṛtaiḥ

04,063.047d@058_0056 kanyāḥ pārtham amitraghnaṃ kirantyaḥ samapūjayan

04,063.048a athottaraḥ śubhair gandhair mālyaiś ca vividhais tathā

04,063.048c avakīryamāṇaḥ saṃhṛṣṭo nagaraṃ svairam āgamat

04,063.048d*1092_001 bheryaś ca tūryāṇi ca veṇavaś ca

04,063.048d*1092_002 vicitraveṣaḥ pramadājanaś ca

04,063.048d*1092_003 purād virāṭasya mahābalasya

04,063.048d*1092_004 niṣkramya bhūmiṃjayam abhyanandan

04,063.048d*1092_005 praśasyamānas tu jayena tatra

04,063.048d*1092_006 putro virāṭasya na hṛṣyati sma

04,063.048d*1092_007 saṃbhāṣyamāṇas tu janena tena

04,063.048d*1092_008 so 'ntarmanāḥ pāṇḍavam īkṣamāṇaḥ

04,063.048d*1092_009 putro virāṭasya tato varāṇi

04,063.048d*1092_010 vastrāṇy ādāt pāṇḍusutaḥ sakhībhyaḥ

04,063.048d*1092_011 sabhājayaṃś cāpi samāgatās tā

04,063.048d*1092_012 diṣṭyājayantac ca balaṃ kumāryaḥ

04,063.048d*1093_001 bṛhannalāsārathinaṃ praśasya

04,063.049a sabhājyamānaḥ pauraiś ca strībhir jānapadais tathā

04,063.049c āsādya bhavanadvāraṃ pitre sa pratyahārayat

04,063.050a tato dvāḥsthaḥ praviśyaiva virāṭam idam abravīt

04,063.050a*1094_001 **** **** praṇipatya kṛtāñjaliḥ

04,063.050a*1094_002 vardhayitvā jayāśīrbhir

04,063.050b*1095_000 dvāḥsthaḥ

04,063.050b*1095_001 rājan pṛthuyaśās tubhyaṃ jitvā śatrūn samāgataḥ

04,063.050c bṛhannaḍāsahāyas te putro dvāry uttaraḥ sthitaḥ

04,063.050d*1096_001 kumāro yodhamukhyaiś ca gaṇikābhiś ca saṃvṛtaḥ

04,063.050d*1096_002 paurajānapadair yuktaḥ pūjyamāno jayāśiṣā

04,063.051a tato hṛṣṭo matsyarājaḥ kṣattāram idam abravīt

04,063.051c praveśyatām ubhau tūrṇaṃ darśanepsur ahaṃ tayoḥ

04,063.052a kṣattāraṃ kururājas tu śanaiḥ karṇa upājapat

04,063.052c uttaraḥ praviśatv eko na praveśyā bṛhannaḍā

04,063.053a etasya hi mahābāho vratam etat samāhitam

04,063.053c yo mamāṅge vraṇaṃ kuryāc choṇitaṃ vāpi darśayet

04,063.053e anyatra saṃgrāmagatān na sa jīved asaṃśayam

04,063.054a na mṛṣyād bhṛśasaṃkruddho māṃ dṛṣṭvaiva saśoṇitam

04,063.054c virāṭam iha sāmātyaṃ hanyāt sabalavāhanam

04,063.054d*1097_001 uttaras tv eka evāsmāt praveśyo na bṛhannaḍā

04,063.054d*1098_001 indraṃ vāpi kuberaṃ vā yamaṃ vā varuṇaṃ tathā

04,063.054d*1098_002 mama śoṇitakartāraṃ mṛdnīyāt kiṃ punar naram

04,063.054d*1098_003 kṣaṇamātraṃ tu tatraiva dvāri tiṣṭhatu vīryavān

04,063.054d*1098_004 iti provāca dharmātmā yudhiṣṭhira udāradhīḥ

04,063.054d*1098_005 ity uktvā kṣamayā yukto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

04,063.054d*1098_006 sabhāyāṃ saha mātsyena tūṣṇīm upaviveśa ha

04,064.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,064.001a tato rājñaḥ suto jyeṣṭhaḥ prāviśat pṛthivīṃjayaḥ

04,064.001c so 'bhivādya pituḥ pādau dharmarājam apaśyata

04,064.001d*1099_001 paśyan yudhiṣṭhiraṃ dṛṣṭyā vakrayā caraṇau pituḥ

04,064.002a sa taṃ rudhirasaṃsiktam anekāgram anāgasam

04,064.002b*1100_001 hṛdaye 'dahyata tadā mṛtyugrasta ivottaraḥ

04,064.002b*1100_002 ko vā jigamiṣan mṛtyuṃ kena spṛṣṭaḥ padoragaḥ

04,064.002b*1100_003 śrotriyo brāhmaṇaśreṣṭha indrāsanaratikṣamaḥ

04,064.002b*1100_004 vaiśaṃpāyanaḥ

04,064.002b*1100_004 pūjanīyo 'bhivādyaś ca na prabādhyo 'yam īdṛśaḥ

04,064.002b*1100_005 sa putravacanaṃ śrutvā virāṭo rāṣṭravardhanaḥ

04,064.002b*1100_006 pratyuvācottaraṃ vākyaṃ sādhvasāddhvastamānasaḥ

04,064.002b*1100_006 virāṭaḥ

04,064.002b*1100_007 putra te vijayaṃ śrutvā prahṛṣṭo 'haṃ mahābhuja

04,064.002b*1100_008 akṣakrīḍanayānena kālakṣepam akāriṣam

04,064.002b*1100_009 tato 'jayat kurūn sarvān uttaro rāṣṭravardhanaḥ

04,064.002b*1100_010 ity uktaṃ hi mayā putra neti kaṅko bṛhannalā

04,064.002b*1100_011 ajayat sā kurūn sarvān iti mām abravīn muhuḥ

04,064.002b*1100_012 praśaṃsite mayā putra vijaye tava viśrute

04,064.002b*1100_013 bṛhannalāyā vijayaṃ kaṅkas tu vadate ruṣā

04,064.002c bhūmāv āsīnam ekānte sairandhryā samupasthitam

04,064.003a tataḥ papraccha pitaraṃ tvaramāṇa ivottaraḥ

04,064.003c kenāyaṃ tāḍito rājan kena pāpam idaṃ kṛtam

04,064.004 virāṭa uvāca

04,064.004a mayāyaṃ tāḍito jihmo na cāpy etāvad arhati

04,064.004c praśasyamāne yaḥ śūre tvayi ṣaṇḍhaṃ praśaṃsati

04,064.004d*1101_001 tāḍito 'yaṃ mayā putra durātmā śatrupakṣakṛt

04,064.004d*1101_002 bṛhannalāpraśaṃsābhir abhyasūyāmy ahaṃ tadā

04,064.004d*1102_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,064.004d*1102_001 śrutvā pitur bhṛśaṃ kruddhaḥ pitaraṃ vākyam abravīt

04,064.005 uttara uvāca

04,064.005a akāryaṃ te kṛtaṃ rājan kṣipram eva prasādyatām

04,064.005c mā tvā brahmaviṣaṃ ghoraṃ samūlam api nirdahet

04,064.005d*1103_001 yāvan na kṣayam āyāti kulaṃ sarvam aśeṣataḥ

04,064.005d*1103_002 sphītaṃ vṛddhaṃ ca mātsyānām ayaṃ tāvat pradhakṣyati

04,064.005d*1103_003 praṇamya pādayor asya daṇḍavat kṣitimaṇḍale

04,064.005d*1103_004 pragṛhya pādau pāṇibhyām ayaṃ tāvat prasādyatām

04,064.006 vaiśaṃpāyana uvāca

04,064.006a sa putrasya vacaḥ śrutvā virāṭo rāṣṭravardhanaḥ

04,064.006c kṣamayām āsa kaunteyaṃ bhasmacchannam ivānalam

04,064.007a kṣamayantaṃ tu rājānaṃ pāṇḍavaḥ pratyabhāṣata

04,064.007c ciraṃ kṣāntam idaṃ rājan na manyur vidyate mama

04,064.008a yadi hy etat pated bhūmau rudhiraṃ mama nastataḥ

04,064.008c sarāṣṭras tvaṃ mahārāja vinaśyethā na saṃśayaḥ

04,064.009a na dūṣayāmi te rājan yac ca hanyād adūṣakam

04,064.009c balavantaṃ mahārāja kṣipraṃ dāruṇam āpnuyāt

04,064.009d*1104_001 ity uktvā mārjayām āsa śoṇitaṃ sa narādhipaḥ

04,064.010a śoṇite tu vyatikrānte praviveśa bṛhannaḍā

04,064.010a*1105_001 **** **** putro rājānam abravīt

04,064.010a*1105_002 na yuktam iva tasyātra dvāri sthātuṃ mahātmanaḥ

04,064.010a*1105_003 anuttamabhujasyāsya ślāghyasyādbhutakarmaṇaḥ

04,064.010a*1105_004 * * * * * * * *

04,064.010c abhivādya virāṭaṃ ca kaṅkaṃ cāpy upatiṣṭhata

04,064.011a kṣamayitvā tu kauravyaṃ raṇād uttaram āgatam

04,064.011b*1106_001 pariṣvajya dṛḍhaṃ rājā praveśya bhavanottamam

04,064.011c praśaśaṃsa tato matsyaḥ śṛṇvataḥ savyasācinaḥ

04,064.012a tvayā dāyādavān asmi kaikeyīnandivardhana

04,064.012c tvayā me sadṛśaḥ putro na bhūto na bhaviṣyati

04,064.013a padaṃ padasahasreṇa yaś caran nāparādhnuyāt

04,064.013b*1107_001 śūraś ca laghuhastaś ca karṇo laghuparākramaḥ

04,064.013c tena karṇena te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.014a manuṣyaloke sakale yasya tulyo na vidyate

04,064.014c yaḥ samudra ivākṣobhyaḥ kālāgnir iva duḥsahaḥ

04,064.014e tena bhīṣmeṇa te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.014f*1108_001 yasya tad viśrutaṃ loke mahad vratam anuttamam

04,064.014f*1108_002 pituḥ kṛte kṛtaṃ ghoraṃ brahmacaryaṃ suduṣkaram

04,064.014f*1108_003 yena yuddhaṃ kṛtaṃ pūrvaṃ jāmadagnyena vai saha

04,064.014f*1108_004 bhīṣmeṇa puruṣavyāghra na ca yuddhe parājitaḥ

04,064.014f*1108_005 parākramī vai durdharṣo vidvāñ śūro jitendriyaḥ

04,064.014f*1108_006 kṣiprakārī dṛḍhaṃ vedhī viśrutaḥ sarvakarmasu

04,064.014f*1108_007 tena te saha bhīṣmeṇa kuruvṛddhena saṃyuge

04,064.014f*1108_008 yuddham āsīt kathaṃ tāta sarvam etad bravīhi me

04,064.014f*1109_001 rāmaṃ yo jitavān saṃkhye bhārgavaṃ sumahābalam

04,064.014f*1109_002 kṣatriyāntakaraṃ vīraṃ tejorāśiṃ durāsadam

04,064.014f*1109_003 akṣaśiṣyaṃ mahābāhum ajeyaṃ daivatair api

04,064.014f*1109_004 kālāgnirudrasaṃkāśaṃ katham āsīt samāgamaḥ

04,064.015a ācāryo vṛṣṇivīrāṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yo dvijaḥ

04,064.015c sarvakṣatrasya cācāryaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,064.015e tena droṇena te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.016a ācāryaputro yaḥ śūraḥ sarvaśastrabhṛtām api

04,064.016c aśvatthāmeti vikhyātaḥ kathaṃ tena samāgamaḥ

04,064.016d*1110_001 sarve caiva mahāvīryā dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ

04,064.016d*1110_002 taiś ca vīraiś ca te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.017a raṇe yaṃ prekṣya sīdanti hṛtasvā vaṇijo yathā

04,064.017c kṛpeṇa tena te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.018a parvataṃ yo 'bhividhyeta rājaputro maheṣubhiḥ

04,064.018c duryodhanena te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.018d*1111_001 avagāḍhā dviṣanto me sukho vāto 'bhivāti mām

04,064.018d*1111_002 yas tvaṃ dhanam athājaiṣīḥ kurubhir grastam āhave

04,064.018d*1111_003 teṣāṃ bhayābhibhūtānāṃ sarveṣāṃ bāhuśālinām

04,064.018d*1111_004 nūnaṃ prakālya tān sarvāṃs tvayā yuddhe nararṣabhān

04,064.018d*1111_005 ācchinnaṃ godhanaṃ sarvaṃ śārdūlānām ivāmiṣam

04,064.018d*1112_001 parigṛhya vinirmuktā labdhavān balavān punaḥ

04,064.018d*1112_002 uttara kṣatriyaśreṣṭha kenopāyena śātravān

04,064.018d*1112_003 vinirjayasi saṃgrāme * * * * * * * *

04,064.018d*1113_001 sarve caiva mahāvīryā dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ

04,064.018d*1113_002 taiś ca vīraiś ca te tāta katham āsīt samāgamaḥ

04,064.019 uttara uvāca

04,064.019a na mayā nirjitā gāvo na mayā nirjitāḥ pare

04,064.019c kṛtaṃ tu karma tat sarvaṃ devaputreṇa kena cit

04,064.020a sa hi bhītaṃ dravantaṃ māṃ devaputro nyavārayat

04,064.020a*1114_001 **** **** bhīṣmadroṇamukhān kurūn

04,064.020a*1114_002 dṛṣṭvā viṣaṇṇaṃ saṃgrāme

04,064.020c sa cātiṣṭhad rathopasthe vajrahastanibho yuvā

04,064.021a tena tā nirjitā gāvas tena te kuravo jitāḥ

04,064.021c tasya tat karma vīrasya na mayā tāta tat kṛtam

04,064.022a sa hi śāradvataṃ droṇaṃ droṇaputraṃ ca vīryavān

04,064.022c sūtaputraṃ ca bhīṣmaṃ ca cakāra vimukhāñ śaraiḥ

04,064.023a duryodhanaṃ ca samare sanāgam iva yūthapam

04,064.023c prabhagnam abravīd bhītaṃ rājaputraṃ mahābalam

04,064.024a na hāstinapure trāṇaṃ tava paśyāmi kiṃ cana

04,064.024b*1115_001 na hāstinapure bhogā bhoktuṃ śakyāḥ palāyatā

04,064.024c vyāyāmena parīpsasva jīvitaṃ kauravātmaja

04,064.025a na mokṣyase palāyaṃs tvaṃ rājan yuddhe manaḥ kuru

04,064.025c pṛthivīṃ bhokṣyase jitvā hato vā svargam āpsyasi

04,064.026a sa nivṛtto naravyāghro muñcan vajranibhāñ śarān

04,064.026c sacivaiḥ saṃvṛto rājā rathe nāga iva śvasan

04,064.027a tatra me romaharṣo 'bhūd ūrustambhaś ca māriṣa

04,064.027c yad abhraghanasaṃkāśam anīkaṃ vyadhamac charaiḥ

04,064.028a tat praṇudya rathānīkaṃ siṃhasaṃhanano yuvā

04,064.028c kurūṃs tān prahasan rājan vāsāṃsy apaharad balī

04,064.029a ekena tena vīreṇa ṣaḍrathāḥ parivāritāḥ

04,064.029c śārdūleneva mattena mṛgās tṛṇacarā vane

04,064.029d*1116_001 hayānāṃ ca gajānāṃ ca śūrāṇāṃ ca dhanuṣmatām

04,064.029d*1116_002 nihatāni sahasrāṇi bhagnā ca kuruvāhinī

04,064.029d*1116_003 sūtaputraṃ śarair viddhvā hayān hatvā mahārathaḥ

04,064.029d*1116_004 devaputrasamaḥ saṃkhye raktaṃ vastraṃ samādade

04,064.029d*1116_005 caturbhiḥ punar ānarcchad bhīṣmaṃ śāṃtavanaṃ raṇe

04,064.029d*1116_006 taṃ viddhvātha hayāṃś cāsya śuklaṃ vastraṃ samādade

04,064.029d*1116_007 duryodhanaṃ ca balavān bāṇair vivyādha saptabhiḥ

04,064.029d*1116_008 taṃ sa viddhvā hayāṃś cāsya pītaṃ vastraṃ samādade

04,064.029d*1116_009 droṇaṃ kṛpaṃ ca balavān somadattaṃ jayadratham

04,064.029d*1116_010 bhūriśravasam indrābhaṃ śakuniṃ ca mahāratham

04,064.029d*1116_011 tribhis tribhiḥ sa viddhvā tu duḥśāsanamukhān api

04,064.029d*1116_012 vividhāni ca vastrāṇi mahārhāṇy ājahāra saḥ

04,064.029d*1116_013 dvābhyāṃ śarābhyāṃ viddhvā tu tathācāryasutaṃ raṇe

04,064.029d*1116_014 cāpaṃ chitvā vikarṇasya nīle cādatta vāsasī

04,064.030 virāṭa uvāca

04,064.030a kva sa vīro mahābāhur devaputro mahāyaśāḥ

04,064.030c yo me dhanam avājaiṣīt kurubhir grastam āhave

04,064.031a icchāmi tam ahaṃ draṣṭum arcituṃ ca mahābalam

04,064.031c yena me tvaṃ ca gāvaś ca rakṣitā devasūnunā

04,064.031d*1117_001 tasmai dāsyāmi tāṃ putrīṃ grāmāṃś caiva tu hāṭakān

04,064.031d*1117_002 sphuritaṃ kaṭisūtraṃ ca strīsahasraśatāni ca

04,064.032 uttara uvāca

04,064.032a antardhānaṃ gatas tāta devaputraḥ pratāpavān

04,064.032c sa tu śvo vā paraśvo vā manye prādurbhaviṣyati

04,064.033 vaiśaṃpāyana uvāca

04,064.033a evam ākhyāyamānaṃ tu channaṃ satreṇa pāṇḍavam

04,064.033c vasantaṃ tatra nājñāsīd virāṭaḥ pārtham arjunam

04,064.034a tataḥ pārtho 'bhyanujñāto virāṭena mahātmanā

04,064.034b*1118_001 saha putreṇa mātsyasya mantrayitvā dhanaṃjayaḥ

04,064.034b*1118_002 ity evaṃ brūhi rājānaṃ virāṭasya yudhiṣṭhiram

04,064.034b*1118_003 ity uktvā sahasā pārthaḥ praviśyāntaḥpuraṃ śubham

04,064.034b*1119_001 āmantrayitvā kaunteyam uttaro vākyam abravīt

04,064.034b*1119_002 iti rājñaḥ pravakṣyāmi dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram

04,064.034c pradadau tāni vāsāṃsi virāṭaduhituḥ svayam

04,064.035a uttarā tu mahārhāṇi vividhāni tanūni ca

04,064.035c pratigṛhyābhavat prītā tāni vāsāṃsi bhāminī

04,064.035d@059_0000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,064.035d@059_0001 pradāya vastrāṇi kirīṭamālī

04,064.035d@059_0002 virāṭagehe muditaḥ sakhibhyaḥ

04,064.035d@059_0003 kṛtvā mahat karma tad ājimadhye

04,064.035d@059_0004 didṛkṣayā so 'bhijagāma pārtham

04,064.035d@059_0005 taṃ prekṣamāṇas tv atha dharmarājaṃ

04,064.035d@059_0006 papraccha pārtho 'tha sa bhīmasenam

04,064.035d@059_0007 kiṃ dharmarājo hi yathāpuraṃ māṃ

04,064.035d@059_0008 mukhaṃ praticchādya na cāha kiṃ cit

04,064.035d@059_0009 tam evam uktvā pariśaṅkamānaṃ

04,064.035d@059_0010 dṛṣṭvārjunaṃ bhīmasenaṃ ca rājā

04,064.035d@059_0011 tatrābravīt tāv abhivīkṣya vīrau

04,064.035d@059_0012 yudhiṣṭhiras tat parimṛjya raktam

04,064.035d@059_0013 durātmanā tvayy abhipūjyamāne

04,064.035d@059_0014 virāṭarājñābhihato 'smi pārtha

04,064.035d@059_0015 tasmāt prahārād rudhirasya bindūn

04,064.035d@059_0016 paśyan na ceme pṛthivīṃ spṛśeyuḥ

04,064.035d@059_0017 iti praticchādya mukhaṃ tato 'haṃ

04,064.035d@059_0018 manyuṃ niyacchann upaviṣṭa āsam

04,064.035d@059_0019 kruddhe tu vīre tvayi cāpratīte

04,064.035d@059_0020 rājā virāṭo na labheta śarma

04,064.035d@059_0021 ajānatā tena tavaiva vīryaṃ

04,064.035d@059_0022 channasya satreṇa balaṃ ca pārtha

04,064.035d@059_0023 idaṃ virāṭena mayi prayuktaṃ

04,064.035d@059_0024 tvāṃ vīkṣamāṇo na gato 'smi harṣam

04,064.035d@059_0025 tenāprameyena mahābalena

04,064.035d@059_0026 tasmiṃs tathokte śamam āśritena

04,064.035d@059_0027 taṃ bhīmaseno balavān amarṣī

04,064.035d@059_0028 dhanaṃjayaṃ kruddha uvāca vākyam

04,064.035d@059_0029 na pārtha nityaṃ kṣamakālam āha

04,064.035d@059_0030 bṛhaspatir jñānavatāṃ variṣṭhaḥ

04,064.035d@059_0031 kṣamī hi sarvaiḥ paribhūyate hi

04,064.035d@059_0032 yathā bhujaṃgo viṣavīryahīnaḥ

04,064.035d@059_0033 virāṭam adyaiva nihatya śīghraṃ

04,064.035d@059_0034 saputrapautraṃ sakulaṃ sasainyam

04,064.035d@059_0035 yokṣyāmahe dharmasutaṃ tu rājye

04,064.035d@059_0036 adyaiva śīghraṃ tv arir eṣa mātsyaḥ

04,064.035d@059_0037 anena pāñcālasutātha kṛṣṇā

04,064.035d@059_0038 upekṣitā kīcakenānuyātā

04,064.035d@059_0039 tasmād ayaṃ nārhati rājaśabdaṃ

04,064.035d@059_0040 rājā bhava tvaṃ tava pārtha vīryāt

04,064.035d@059_0041 rājā kurūṇāṃ ca yudhiṣṭhiro 'yaṃ

04,064.035d@059_0042 mātsyeṣu rājā bhavatu pratītaḥ

04,064.035d@059_0043 tasyādya dehaṃ śatadhā bhinadmi

04,064.035d@059_0044 arjunaḥ

04,064.035d@059_0044 kumbhaṃ ghaneneva yathāmbupūrṇam

04,064.035d@059_0045 bhavataḥ kṣamayā rājan sarve doṣāś ca no 'bhavan

04,064.035d@059_0046 tasmād enaṃ ca hatvā vai sabalaṃ sahabāndhavam

04,064.035d@059_0047 vaiśaṃpāyanaḥ

04,064.035d@059_0047 paścāc caiva kurūn sarvān haniṣyāmo na saṃśayaḥ

04,064.035d@059_0048 bhīmasenaś ca ye cānye tathaiveti tam abruvan

04,064.035d@059_0049 tam abravīd dharmasuto mahātmā

04,064.035d@059_0050 kṣamī vadānyaḥ kupitaṃ ca bhīmam

04,064.035d@059_0051 na pratyupasthāsyati cet sadāraḥ

04,064.035d@059_0052 prasādane samyag athāstu vadhyaḥ

04,064.035d@059_0053 na hantavyo durātmāyaṃ kuravaś cāpi te 'rjuna

04,064.035d@059_0054 śvaḥ prabhāte pravekṣyāmaḥ sabhāṃ siṃhāsaneṣv iha

04,064.035d@059_0055 rājaveṣeṇa saṃyuktān yadi tatra na maṃsyate

04,064.035d@059_0056 paścād vadhyāmahe sarvān virāṭena sabāndhavān

04,064.036a mantrayitvā tu kaunteya uttareṇa rahas tadā

04,064.036c itikartavyatāṃ sarvāṃ rājany atha yudhiṣṭhire

04,064.037a tatas tathā tad vyadadhād yathāvat puruṣarṣabha

04,064.037c saha putreṇa matsyasya prahṛṣṭo bharatarṣabhaḥ

04,064.037d*1120_001 itikartavyatāṃ sarve mantrayitvā tu pāṇḍavāḥ

04,064.037d*1120_002 nyavasaṃś caiva tāṃ rātriṃ pāṇḍavā dharmavatsalāḥ

04,064.037d*1120_003 putreṇa saha mātsyas tu saṃprahṛṣṭo narādhipaḥ

04,064.037d*1120_004 tāṃ rātrim avasad dhīmān samāśvastena cetasā

04,065.001 vaiśaṃpāyana uvāca

04,065.001a tatas tṛtīye divase bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ

04,065.001b*1121_001 svamantriteti vijñāya harṣeṇotphullalocanāḥ

04,065.001b*1121_002 virāṭasya sabhāṃ jagmus te tīrṇā vratam uttamam

04,065.001b*1121_003 jagṛhuś ca tathā sarvaṃ rājño dharmasutasya ca

04,065.001b*1121_004 samaye te tu taṃ dṛṣṭvā cārjunaś chatram ādade

04,065.001b*1121_005 cāmaraṃ bhīmasenena mādreyau ca varāyudhān

04,065.001b*1121_006 varaṃ tāmbūlasaṃpūrṇaṃ draupadī ca svabhājanam

04,065.001b*1121_007 yayau tasya sutā hṛṣṭā paracaryākṛte sthitāḥ

04,065.001c snātāḥ śuklāmbaradharāḥ samaye caritavratāḥ

04,065.002a yudhiṣṭhiraṃ puraskṛtya sarvābharaṇabhūṣitāḥ

04,065.002c abhipadmā yathā nāgā bhrājamānā mahārathāḥ

04,065.003a virāṭasya sabhāṃ gatvā bhūmipālāsaneṣv atha

04,065.003c niṣeduḥ pāvakaprakhyāḥ sarve dhiṣṇyeṣv ivāgnayaḥ

04,065.004a teṣu tatropaviṣṭeṣu virāṭaḥ pṛthivīpatiḥ

04,065.004b*1122_001 tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ prātaḥkṛtyaṃ samāpya ca

04,065.004b*1122_002 gosuvarṇādikaṃ dattvā brāhmaṇebhyo yathāvidhi

04,065.004c ājagāma sabhāṃ kartuṃ rājakāryāṇi sarvaśaḥ

04,065.004d*1123_001 acintayat katham ime sabhām āgamya bhūṣitāḥ

04,065.004d*1123_002 atiṣṭhan devasaṃkāśāḥ katham anvāviśann iha

04,065.005a śrīmataḥ pāṇḍavān dṛṣṭvā jvalataḥ pāvakān iva

04,065.005b*1124_001 rājaveṣān upādāya pārthivo vismito 'bhavat

04,065.005b*1124_002 kim idaṃ ko vidhis tv eṣa bhayārta iva pārthivaḥ

04,065.005b*1125_001 puruṣapravarān dṛṣṭvā viṣādam agaman nṛpaḥ

04,065.005b*1126_001 rājāsanagataṃ dṛṣṭvā nṛpatir vismito 'bhavat

04,065.005b*1127_001 muhūrtam iva ca dhyātvā saroṣaḥ pṛthivīpatiḥ

04,065.005c atha matsyo 'bravīt kaṅkaṃ devarūpam avasthitam

04,065.005e marudgaṇair upāsīnaṃ tridaśānām iveśvaram

04,065.006a sa kilākṣātivāpas tvaṃ sabhāstāro mayā kṛtaḥ

04,065.006c atha rājāsane kasmād upaviṣṭo 'sy alaṃkṛtaḥ

04,065.007a parihāsepsayā vākyaṃ virāṭasya niśamya tat

04,065.007c smayamāno 'rjuno rājann idaṃ vacanam abravīt

04,065.008a indrasyāpy āsanaṃ rājann ayam āroḍhum arhati

04,065.008c brahmaṇyaḥ śrutavāṃs tyāgī yajñaśīlo dṛḍhavrataḥ

04,065.008d*1128_001 eṣa vigrahavān dharma eṣa vīryavatāṃ varaḥ

04,065.008d*1128_002 eṣa buddhyādhiko loke tapasāṃ ca parāyaṇam

04,065.008d*1128_003 eṣo 'stravic ca saṃgrāme trailokye sacarācare

04,065.008d*1128_004 na caivānyaḥ pumān vetti na vetsyati kadā cana

04,065.008d*1128_005 na devā nāsurāḥ ke cin na manuṣyā na rākṣasāḥ

04,065.008d*1128_006 gandharvayakṣapravarāḥ kiṃnarāḥ samahoragāḥ

04,065.008d*1128_007 dīrghadarśī mahātejāḥ paurajānapadapriyaḥ

04,065.008d*1128_008 pāṇḍavānām atiratho yajñadharmaparo vaśī

04,065.008d*1128_009 maharṣikalpo rājarṣis triṣu lokeṣu viśrutaḥ

04,065.008d*1128_010 balavān dhṛtimān saumyaḥ satyavādī jitendriyaḥ

04,065.008d*1128_011 dhanaiś ca saṃcayaiś caiva śakravaiśravaṇopamaḥ

04,065.008d*1128_012 yathā manur mahātejā lokānāṃ parirakṣitā

04,065.008d*1128_013 evam eṣa mahātejāḥ prajānugrahakārakaḥ

04,065.009a ayaṃ kurūṇām ṛṣabhaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,065.009b*1129_001 asya prabhāvāt sarve 'pi bhrātaro 'mī vayaṃ nṛpa

04,065.009b*1129_002 mahāprabhāvasaṃyuktā mahābalaparākramāḥ

04,065.009b*1129_003 asyaiva tapasāsmākaṃ prabhāvāḥ santy anekaśaḥ

04,065.009b*1129_004 vināsya manujais tulyā vayaṃ sarve bhavāma bhoḥ

04,065.009b*1129_005 yāvad etasya cādeśaṃ tiṣṭhāmo vayam ādṛtāḥ

04,065.009b*1129_006 pālayantaḥ surais tāvad abhipūjyatamāś ca ha

04,065.009c asya kīrtiḥ sthitā loke sūryasyevodyataḥ prabhā

04,065.010a saṃsaranti diśaḥ sarvā yaśaso 'sya gabhastayaḥ

04,065.010c uditasyeva sūryasya tejaso 'nu gabhastayaḥ

04,065.011a enaṃ daśa sahasrāṇi kuñjarāṇāṃ tarasvinām

04,065.011c anvayuḥ pṛṣṭhato rājan yāvad adhyāvasat kurūn

04,065.012a triṃśad enaṃ sahasrāṇi rathāḥ kāñcanamālinaḥ

04,065.012c sadaśvair upasaṃpannāḥ pṛṣṭhato 'nuyayuḥ sadā

04,065.012d*1130_001 vājināṃ ca śataṃ rājan sahasrāṇy anvayus tadā

04,065.013a enam aṣṭaśatāḥ sūtāḥ sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ

04,065.013c astuvan māgadhaiḥ sārdhaṃ purā śakram ivarṣayaḥ

04,065.014a enaṃ nityam upāsanta kuravaḥ kiṃkarā yathā

04,065.014c sarve ca rājan rājāno dhaneśvaram ivāmarāḥ

04,065.015a eṣa sarvān mahīpālān karam āhārayat tadā

04,065.015c vaiśyān iva mahārāja vivaśān svavaśān api

04,065.016a aṣṭāśītisahasrāṇi snātakānāṃ mahātmanām

04,065.016c upajīvanti rājānam enaṃ sucaritavratam

04,065.017a eṣa vṛddhān anāthāṃś ca vyaṅgān paṅgūṃś ca mānavān

04,065.017b*1131_001 mūkamimmiṇirogyādīn dīneḍavyaddhirādikān

04,065.017c putravat pālayām āsa prajā dharmeṇa cābhibho

04,065.018a eṣa dharme dame caiva krodhe cāpi yatavrataḥ

04,065.018c mahāprasādo brahmaṇyaḥ satyavādī ca pārthivaḥ

04,065.019a śrīpratāpena caitasya tapyate sa suyodhanaḥ

04,065.019c sagaṇaḥ saha karṇena saubalenāpi vā vibhuḥ

04,065.020a na śakyante hy asya guṇāḥ prasaṃkhyātuṃ nareśvara

04,065.020c eṣa dharmaparo nityam ānṛśaṃsyaś ca pāṇḍavaḥ

04,065.021a evaṃyukto mahārājaḥ pāṇḍavaḥ pārthivarṣabhaḥ

04,065.021c kathaṃ nārhati rājārham āsanaṃ pṛthivīpatiḥ

04,065.021d*1132_001 chalena yāvad ripubhiḥ satyapāśena bandhitaḥ

04,065.021d*1132_002 abhūt tāvan manuṣyeṣu sarvasādhāraṇo hy ayam

04,065.021d*1132_003 trayodaśamavarṣasya naṣṭacaryāvrataṃ tv idam

04,065.021d*1132_004 pāritaṃ tvatsamakṣaṃ vai tan nistīrṇo 'dya pāṇḍavaḥ

04,065.021d*1132_005 yathāvad vratacīrṇo 'yaṃ meghamadhyād yathā raviḥ

04,065.021d*1132_006 bhavet pratāpāsahyas tu tadvat paśyainam apy aho

04,065.021d*1132_007 yogyas tv ayaṃ narapatir manye śakrāsanasya ca

04,065.021d*1132_008 tasmān mā vismayas te 'stu na mṛṣā prabravīmi te

04,066.001 virāṭa uvāca

04,066.001a yady eṣa rājā kauravyaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,066.001c katamo 'syārjuno bhrātā bhīmaś ca katamo balī

04,066.002a nakulaḥ sahadevo vā draupadī vā yaśasvinī

04,066.002c yadā dyūte jitāḥ pārthā na prājñāyanta te kva cit

04,066.003 arjuna uvāca

04,066.003a ya eṣa ballavo brūte sūdas tava narādhipa

04,066.003c eṣa bhīmo mahābāhur bhīmavegaparākramaḥ

04,066.004a eṣa krodhavaśān hatvā parvate gandhamādane

04,066.004c saugandhikāni divyāni kṛṣṇārthe samupāharat

04,066.005a gandharva eṣa vai hantā kīcakānāṃ durātmanām

04,066.005c vyāghrān ṛkṣān varāhāṃś ca hatavān strīpure tava

04,066.005d*1133_001 hiḍimbaṃ ca bakaṃ caiva kirmīraṃ ca jaṭāsuram

04,066.005d*1133_002 hatvā niṣkaṇṭakaṃ cakre araṇyaṃ sarvataḥ sukham

04,066.006a yaś cāsīd aśvabandhas te nakulo 'yaṃ paraṃtapaḥ

04,066.006c gosaṃkhyaḥ sahadevaś ca mādrīputrau mahārathau

04,066.007a śṛṅgāraveṣābharaṇau rūpavantau yaśasvinau

04,066.007c nānārathasahasrāṇāṃ samarthau puruṣarṣabhau

04,066.008a eṣā padmapalāśākṣī sumadhyā cāruhāsinī

04,066.008c sairandhrī draupadī rājan yatkṛte kīcakā hatāḥ

04,066.008d*1134_001 drupadasya priyā putrī dhṛṣṭadyumnasya cānujā

04,066.008d*1134_002 bhīmaḥ

04,066.008d*1134_002 agnikuṇḍāt samudbhūtā draupadīty avagamyatām

04,066.008d*1134_003 astrajño durlabhaḥ kaś cit kevalaṃ pṛthivīmanu

04,066.008d*1134_004 dhanuḥspṛśāṃ tathā śreṣṭhaḥ kaunteyo 'yaṃ dhanaṃjayaḥ

04,066.008d*1134_005 etena khāṇḍavaṃ yasya akāmasya śatakratoḥ

04,066.008d*1134_006 dagdhaṃ nāgavanaṃ caiva saha nāgair narādhipa

04,066.008d*1134_007 varṣaṃ ca śaravarṣeṇa vāritaṃ durjayena vai

04,066.008d*1134_008 karam āhāritāḥ sarve pārthivāḥ pṛthivīpate

04,066.008d*1134_009 strīveṣaṃ kṛtavān eṣa tava rājan niveśane

04,066.008d*1134_010 bṛhannaḷeti yām āhur arjunaṃ jayatāṃ varaṃ

04,066.009a arjuno 'haṃ mahārāja vyaktaṃ te śrotram āgataḥ

04,066.009c bhīmād avarajaḥ pārtho yamābhyāṃ cāpi pūrvajaḥ

04,066.010a uṣitāḥ sma mahārāja sukhaṃ tava niveśane

04,066.010c ajñātavāsam uṣitā garbhavāsa iva prajāḥ

04,066.011 vaiśaṃpāyana uvāca

04,066.011a yadārjunena te vīrāḥ kathitāḥ pañca pāṇḍavāḥ

04,066.011c tadārjunasya vairāṭiḥ kathayām āsa vikramam

04,066.011d*1135_001 mahendrakalpasya tadā saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ

04,066.011d*1136_001 uttara uvāca

04,066.011d*1136_001 punar eva tu tān pārthān darśayām āsa cottaraḥ

04,066.011d*1136_002 ya eṣa jāmbūnadaśuddhagaura-

04,066.011d*1136_003 tanur mahāsiṃha iva pravṛddhaḥ

04,066.011d*1136_004 pracaṇḍaghoṇaḥ pṛthudīrghanetras

04,066.011d*1136_005 tāmrāyatākṣaḥ kururāja eṣaḥ

04,066.011d*1136_006 ayaṃ punar mattagajendragāmī

04,066.011d*1136_007 prataptacāmīkaraśuddhagauraḥ

04,066.011d*1136_008 pṛthvāyatāṃso gurudīrghabāhur

04,066.011d*1136_009 vṛkodaraḥ paśyata paśyatainam

04,066.011d*1136_010 yas tv eṣa pārśve 'sya mahādhanuṣmāñ

04,066.011d*1136_011 śyāmo yuvā vāraṇayūthapopamaḥ

04,066.011d*1136_012 siṃhonnatāṃso gajarājagāmī

04,066.011d*1136_013 padmāyatākṣo 'rjuna eṣa vīraḥ

04,066.011d*1136_014 rājñaḥ samīpe puruṣottamau yau

04,066.011d*1136_015 yamāvimau viṣṇumahendrakalpau

04,066.011d*1136_016 manuṣyaloke sakale samo 'sti

04,066.011d*1136_017 yayor na rūpe na bale na śīle

04,066.011d*1136_018 ābhyāṃ tu pārśve kanakottamāṅgī

04,066.011d*1136_019 yaiṣā prabhā mūrtimatīva gaurī

04,066.011d*1136_020 nīlotpalābhā suradevateva

04,066.011d*1136_021 kṛṣṇā sthitā mūrtimatīva lakṣmīḥ

04,066.011d*1137_000 vaiśaṃpāyana uvāca

04,066.011d*1137_001 evaṃ nivedya tān pārthān pāṇḍavān pañca bhūpateḥ

04,066.011d*1138_001 bhūtapūrvaṃ na kasyāpi harṣeṇotphullalocanaḥ

04,066.011d*1139_001 virāṭanṛpater agre yathādṛṣṭaṃ kurūn prati

04,066.012a ayaṃ sa dviṣatāṃ madhye mṛgāṇām iva kesarī

04,066.012c acarad rathavṛndeṣu nighnaṃs teṣāṃ varān varān

04,066.013a anena viddho mātaṅgo mahān ekeṣuṇā hataḥ

04,066.013c hiraṇyakakṣyaḥ saṃgrāme dantābhyām agaman mahīm

04,066.014a anena vijitā gāvo jitāś ca kuravo yudhi

04,066.014b*1140_001 tasya tatkarma vīrasya na mayā tāta tatkṛtam

04,066.014c asya śaṅkhapraṇādena karṇau me badhirīkṛtau

04,066.014d*1141_001 jāyate romaharṣo me saṃsmṛtyāsya dhanur dhvanim

04,066.014d*1141_002 dhvajasya vānaraṃ bhūtair ākrośantaṃ sahānugaiḥ

04,066.014d*1141_003 nādadānaṃ śarān ghorān na muñcantaṃ śarotkarān

04,066.014d*1141_004 na kārmukaṃ vikarṣantam enaṃ paśyāmi saṃyuge

04,066.014d*1141_005 etaddhanuḥpramuktāś ca śarāḥ puṅkhānupuṅkhinaḥ

04,066.014d*1141_006 nālakṣyeṣu raṇe petur nārācā raktabhojanāḥ

04,066.014d*1141_007 tīkṣṇanārācasaṃkṛttaśirobāhūruvakṣasām

04,066.014d*1141_008 kalevarāṇi dṛśyante yodhānāṃ sāśvasādinām

04,066.014d*1141_009 anena taṭinī tatra śoṇitāmbupravāhinī

04,066.014d*1141_010 pravartitā bhīmarūpā yāṃ smṛtvādyāpi me manaḥ

04,066.014d*1141_011 prakampate caṇḍavāyukampitā kadalī yathā

04,066.014d*1142_001 anena tāta vīreṇa bhīṣmadroṇamukhā rathāḥ

04,066.014d*1142_002 duryodhanena sahitā nirjitā bhīmakarmaṇā

04,066.014d*1142_003 ayaṃ dravantaṃ bhītaṃ māṃ devaputro nyavārayat

04,066.014d*1142_004 asya bāhubalenāsmi jīvan pratyāgataḥ punaḥ

04,066.015a tasya tad vacanaṃ śrutvā matsyarājaḥ pratāpavān

04,066.015c uttaraṃ pratyuvācedam abhipanno yudhiṣṭhire

04,066.016a prasādanaṃ pāṇḍavasya prāptakālaṃ hi rocaye

04,066.016c uttarāṃ ca prayacchāmi pārthāya yadi te matam

04,066.017 uttara uvāca

04,066.017a arcyāḥ pūjyāś ca mānyāś ca prāptakālaṃ ca me matam

04,066.017c pūjyantāṃ pūjanārhāś ca mahābhāgāś ca pāṇḍavāḥ

04,066.018 virāṭa uvāca

04,066.018a ahaṃ khalv api saṃgrāme śatrūṇāṃ vaśam āgataḥ

04,066.018c mokṣito bhīmasenena gāvaś ca vijitās tathā

04,066.019a eteṣāṃ bāhuvīryeṇa yad asmākaṃ jayo mṛdhe

04,066.019c vayaṃ sarve sahāmātyāḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

04,066.019e prasādayāmo bhadraṃ te sānujaṃ pāṇḍavarṣabham

04,066.020a yad asmābhir ajānadbhiḥ kiṃ cid ukto narādhipaḥ

04,066.020c kṣantum arhati tat sarvaṃ dharmātmā hy eṣa pāṇḍavaḥ

04,066.021 vaiśaṃpāyana uvāca

04,066.021a tato virāṭaḥ paramābhituṣṭaḥ; sametya rājñā samayaṃ cakāra

04,066.021c rājyaṃ ca sarvaṃ visasarja tasmai; sadaṇḍakośaṃ sapuraṃ mahātmā

04,066.022a pāṇḍavāṃś ca tataḥ sarvān matsyarājaḥ pratāpavān

04,066.022c dhanaṃjayaṃ puraskṛtya diṣṭyā diṣṭyeti cābravīt

04,066.023a samupāghrāya mūrdhānaṃ saṃśliṣya ca punaḥ punaḥ

04,066.023c yudhiṣṭhiraṃ ca bhīmaṃ ca mādrīputrau ca pāṇḍavau

04,066.024a nātṛpyad darśane teṣāṃ virāṭo vāhinīpatiḥ

04,066.024c saṃprīyamāṇo rājānaṃ yudhiṣṭhiram athābravīt

04,066.025a diṣṭyā bhavantaḥ saṃprāptāḥ sarve kuśalino vanāt

04,066.025c diṣṭyā ca pāritaṃ kṛcchram ajñātaṃ vai durātmabhiḥ

04,066.025d*1143_001 pṛcche 'haṃ kāraṇaṃ kiṃ cid ucyatāṃ tad yathātatham

04,066.025d*1143_002 devānām api śaktir vo rūpaprāvartakāriṇī

04,066.025d*1143_003 manye 'py ahaṃ yathā pūrvaṃ rūpaṃ vo nādhunā tathā

04,066.025d*1143_004 yadā manuṣyasāmānyam abhūd etarhi devavat

04,066.025d*1143_005 rūpaṃ kāntiṃ balaṃ dhairyaṃ guṇāḥ sarve 'py anīdṛśāḥ

04,066.025d*1143_006 sūryāgnirudravaj jātā yūyaṃ devopamāḥ kṣaṇāt

04,066.025d*1143_006 yudhiṣṭhira uvāca

04,066.025d*1143_007 satyaśaucatapobhir no guṇaiḥ prītāḥ surā daduḥ

04,066.025d*1143_008 dharmadurgāprabhṛtayo rūpaprāvartakṛdguṇān

04,066.026a idaṃ ca rājyaṃ naḥ pārthā yac cānyad vasu kiṃ cana

04,066.026c pratigṛhṇantu tat sarvaṃ kaunteyā aviśaṅkayā

04,066.026d*1144_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,066.026d*1144_001 (15ab) tasya tad vacanaṃ śrutvā matsyarājaḥ pratāpavān

04,066.026d*1144_002 (22ca,23) dhanaṃjayaṃ pariṣvajya pāṃḍavān atha sarvaśaḥ

04,066.026d*1144_003 namaskṛtvā tu rājānaṃ rājan rājye 'bhiṣecitam

04,066.026d*1144_004 (24ab) nātṛpyad darśane teṣāṃ virāṭo vāhinīpatiḥ

04,066.026d*1144_005 (24cd) saṃprīyamāṇo rājānaṃ yudhiṣṭhiram athābravīt

04,066.026d*1144_006 (25ab) diṣṭyā bhavantaḥ saṃprāptāḥ sarve kuśalino vanāt

04,066.026d*1144_007 (25cd) diṣṭyā ca caritaṃ kṛcchram ajñātaṃ tair durātmabhiḥ

04,066.026d*1144_008 (26ab) idaṃ rājyaṃ ca vaḥ sarvaṃ yac cāsti vasu kiṃ cana

04,066.026d*1144_009 (26cd) avibhaktam etad bhavatāṃ notkaṇṭhāṃ kartum arhatha

04,066.026d*1144_009 vaiśaṃpāyanaḥ

04,066.026d*1144_010 virāṭasya vacaḥ śrutvā pārthasya ca mahātmanaḥ

04,066.026d*1144_011 (15cd) uttaraḥ pratyuvācedam abhipanno yudhiṣṭhire

04,066.026d*1144_012 (16ab) prasādanaṃ prāptakālaṃ pāṇḍavasyābhirocaye

04,066.026d*1144_013 tejasvī balavāñ śūro rājarājeśvaraḥ prabhuḥ

04,066.026d*1144_014 (16cd) { uttarāṃ ca varārohāṃ pārthasyāmitrakarśana

04,066.026d*1144_015 { praṇipatya prayacchāmas tataḥ śiṣṭā bhavāmahe

04,066.026d*1144_016 (19cd) vayaṃ ca sarve sāmātyāḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

04,066.026d*1144_017 prasādya hy upatiṣṭhāmo rājan kiṃ karavāmahe

04,066.026d*1144_018 (18a,c) rājaṃs tvam asi saṃgrāme gṛhītas tena mokṣitaḥ

04,066.026d*1144_019 (19a,18d) eteṣāṃ bāhuvīryeṇa gāvaś ca vijitās tvayā

04,066.026d*1144_020 kuravo nirjitā yasmāt saṃgrāme 'mitatejasaḥ

04,066.026d*1144_021 eṣa tat sarvam akarot kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,066.026d*1144_022 (17a) arcyāḥ pūjyāś ca mānyāś ca pratyuttheyāś ca pāṇḍavāḥ

04,066.026d*1144_023 (17b) arghyārhāś cābhivādyāś ca prāptakālaṃ ca me matam

04,066.026d*1144_024 (17cd) pūjyantāṃ pūjanīyāś ca mahābhāgāś ca pāṇḍavāḥ

04,066.026d*1144_025 na hy ete kupitāḥ śeṣaṃ kuryur āśīviṣopamāḥ

04,066.026d*1144_026 tasmāc chīghraṃ prapadyāmaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

04,066.026d*1144_027 (19e) prasādayāma bhadraṃ te saha pārthair mahātmabhiḥ

04,066.026d*1144_028 uttarām agrataḥ kṛtvā śiraḥsnātām alaṃkṛtām

04,066.026d*1144_029 jānāmy aham idaṃ sarvam eṣāṃ tu balapauruṣam

04,066.026d*1144_030 kule ca janma mahati phalgunasya ca vikramam

04,066.026d*1144_031 uttarāt pāṇḍavāñ śrutvā virāṭo duḥkhamohitaḥ

04,066.026d*1144_032 uttarāṃ cāpi saṃprekṣya prāptakālam acintayat

04,066.026d*1144_033 tato virāṭaḥ sāmātyaḥ sakalatraḥ sabāndhavaḥ

04,066.026d*1144_034 uttarām agrataḥ kṛtvā śiraḥsnātāṃ kṛtāñjaliḥ

04,066.026d*1144_035 virāṭaḥ

04,066.026d*1144_035 bhūmau nipatitas tūrṇaṃ pāṇḍavasya samīpataḥ

04,066.026d*1144_036 prasīdatu mahārājo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

04,066.026d*1144_037 pracchannarūpaveṣatvān nāgnir dṛṣṭas tṛṇair vṛtaḥ

04,066.026d*1144_038 śirasābhiprapanno 'smi saputraparicārakaḥ

04,066.026d*1144_039 (20ab) yad asmābhir ajānadbhir adhikṣipto mahīpatiḥ

04,066.026d*1144_040 avamatya kṛtaṃ sarvam ayuktaṃ prākṛto yathā

04,066.026d*1144_041 (20cd) kṣantum arhati tat sarvaṃ dharmajño bandhuvatsalaḥ

04,066.026d*1144_042 yad idaṃ māmakaṃ rāṣṭraṃ puraṃ rājyaṃ ca pārthiva

04,066.026d*1144_043 sadaṇḍakośaṃ visṛje tava bhṛtyo 'smi pārthiva

04,066.026d*1144_044 vaiśaṃpāyanaḥ

04,066.026d*1144_044 vayaṃ ca sarve sāmātyā bhavantaṃ śaraṇaṃ gatāḥ

04,066.026d*1144_045 taṃ dharmarājaḥ patitaṃ mahītale

04,066.026d*1144_046 sabandhuvargaṃ prasamīkṣya pārthivam

04,066.026d*1144_047 uvāca vākyaṃ paralokadarśanaḥ

04,066.026d*1144_048 pranaṣṭamanyur gataśokamatsaraḥ

04,066.026d*1144_048 yudhiṣṭhiraḥ

04,066.026d*1144_049 na te bhayaṃ pārthiva vidyate mayi

04,066.026d*1144_050 pratītarūpo 'smy anucintya mānasam

04,066.026d*1144_051 etat tvayā samyag ihopapāditaṃ

04,066.026d*1144_052 dvijair amātyaiḥ sadṛśaiś ca paṇḍitaiḥ

04,066.026d*1144_053 imāṃ ca kanyāṃ samalaṃkṛtāṃ bhṛśaṃ

04,066.026d*1144_054 samīkṣya tuṣṭo 'smi narendrasattama

04,066.026d*1144_055 kṣāntam etan mahābāho yan māṃ vadasi pārthiva

04,066.026d*1144_056 na caiva kiṃ cit paśyāmi vikṛtaṃ te narādhipa

04,066.026d*1144_056 vaiśaṃpāyanaḥ

04,066.026d*1144_057 (21a) tato virāṭaḥ paramābhituṣṭaḥ

04,066.026d*1144_058 (21b) sametya rājñā samayaṃ cakāra

04,066.026d*1144_059 (21c) rājyaṃ ca sarvaṃ visasarja tasmai

04,066.026d*1144_060 (21d) sadaṇḍakośaṃ sapuraṃ mahātmā

04,066.026d*1144_060 virāṭaḥ

04,066.026d*1144_061 yac ca vakṣyāmi te sarvaṃ mā śaṅkethā yudhiṣṭhira

04,066.026d*1144_062 idaṃ sanagaraṃ rāṣṭraṃ savanaṃ savadhūjanam

04,066.026d*1144_063 yuṣmabhyaṃ saṃpradāsyāmi bhokṣyāmy ucchiṣṭam eva ca

04,066.026d*1144_064 ahaṃ vṛddhaś ciraṃ rājan bhuktabhogaś ciraṃ sukham

04,066.026d*1144_065 rājyaṃ dattvā tu yuṣmabhyaṃ pravrajiṣyāmi kānanam

04,066.027a uttarāṃ pratigṛhṇātu savyasācī dhanaṃjayaḥ

04,066.027c ayaṃ hy aupayiko bhartā tasyāḥ puruṣasattamaḥ

04,066.028a evam ukto dharmarājaḥ pārtham aikṣad dhanaṃjayam

04,066.028c īkṣitaś cārjuno bhrātrā matsyaṃ vacanam abravīt

04,066.028d*1145_001 vayaṃ vanāntarāt prāptā na te rājyaṃ gṛhāmahe

04,066.028d*1145_002 kiṃ tu duryodhanādīnāṃ rājñāṃ rājyaṃ gṛhāmahe

04,066.029a pratigṛhṇāmy ahaṃ rājan snuṣāṃ duhitaraṃ tava

04,066.029c yuktaś cāvāṃ hi saṃbandho matsyabhāratasattamau

04,067.001 virāṭa uvāca

04,067.001a kimarthaṃ pāṇḍavaśreṣṭha bhāryāṃ duhitaraṃ mama

04,067.001c pratigrahītuṃ nemāṃ tvaṃ mayā dattām ihecchasi

04,067.002 arjuna uvāca

04,067.002a antaḥpure 'ham uṣitaḥ sadā paśyan sutāṃ tava

04,067.002c rahasyaṃ ca prakāśaṃ ca viśvastā pitṛvan mayi

04,067.003a priyo bahumataś cāhaṃ nartako gītakovidaḥ

04,067.003c ācāryavac ca māṃ nityaṃ manyate duhitā tava

04,067.004a vayaḥsthayā tayā rājan saha saṃvatsaroṣitaḥ

04,067.004c atiśaṅkā bhavet sthāne tava lokasya cābhibho

04,067.005a tasmān nimantraye tvāhaṃ duhituḥ pṛthivīpate

04,067.005c śuddho jitendriyo dāntas tasyāḥ śuddhiḥ kṛtā mayā

04,067.006a snuṣāyā duhitur vāpi putre cātmani vā punaḥ

04,067.006c atra śaṅkāṃ na paśyāmi tena śuddhir bhaviṣyati

04,067.007a abhiṣaṅgād ahaṃ bhīto mithyācārāt paraṃtapa

04,067.007c snuṣārtham uttarāṃ rājan pratigṛhṇāmi te sutām

04,067.008a svasrīyo vāsudevasya sākṣād devaśiśur yathā

04,067.008c dayitaś cakrahastasya bāla evāstrakovidaḥ

04,067.009a abhimanyur mahābāhuḥ putro mama viśāṃ pate

04,067.009c jāmātā tava yukto vai bhartā ca duhitus tava

04,067.010 virāṭa uvāca

04,067.010a upapannaṃ kuruśreṣṭhe kuntīputre dhanaṃjaye

04,067.010c ya evaṃ dharmanityaś ca jātajñānaś ca pāṇḍavaḥ

04,067.011a yatkṛtyaṃ manyase pārtha kriyatāṃ tadanantaram

04,067.011c sarve kāmāḥ samṛddhā me saṃbandhī yasya me 'rjunaḥ

04,067.012 vaiśaṃpāyana uvāca

04,067.012a evaṃ bruvati rājendre kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,067.012c anvajānāt sa saṃyogaṃ samaye matsyapārthayoḥ

04,067.013a tato mitreṣu sarveṣu vāsudeve ca bhārata

04,067.013c preṣayām āsa kaunteyo virāṭaś ca mahīpatiḥ

04,067.013d@060_0001 pratigṛhya snuṣārthaṃ vai darśayan vṛttam ātmanaḥ

04,067.013d@060_0002 śīlaśaucasamācāraṃ lokasyāvedya phalgunaḥ

04,067.013d@060_0003 loke vikhyāpya māhātmyaṃ yaśaś ca sa paraṃtapaḥ

04,067.013d@060_0004 yudhiṣṭhiraḥ

04,067.013d@060_0004 kṛtārthaḥ śucir avyagras tuṣṭimān abhavat tadā

04,067.013d@060_0005 rājan prīto 'smi bhadraṃ te sakhā me 'si paraṃtapa

04,067.013d@060_0006 vaiśaṃpāyanaḥ

04,067.013d@060_0006 sukham adhyuṣitāḥ sarve ajñātās tvayi pārthiva

04,067.013d@060_0007 virāṭanagare rājā dharmātmā saṃśitavrataḥ

04,067.013d@060_0008 pūjitaś cābhiṣiktaś ca ratnaiś ca śataśaś citaḥ

04,067.013d@060_0009 tathā bruvantaṃ prasamīkṣya rājā

04,067.013d@060_0010 paraṃ prahṛṣṭaḥ svajanena tena

04,067.013d@060_0011 snehāt pariṣvajya nṛpo bhujābhyāṃ

04,067.013d@060_0012 dadau tam arthaṃ kurupuṃgavānām

04,067.013d@060_0013 yuddhāt prayātāḥ kuravo hi mārge

04,067.013d@060_0014 sametya sarve hitam eva tatra

04,067.013d@060_0015 ācāryaputraḥ śakuniś ca rājā

04,067.013d@060_0016 duryodhanaḥ sūtaputraś ca karṇaḥ

04,067.013d@060_0017 saṃmantrya rājan sahitāḥ samarthāḥ

04,067.013d@060_0018 samādiśan dūtam atho samagrāḥ

04,067.013d@060_0019 yudhiṣṭhiraś cāpi susaṃprahṛṣṭo

04,067.013d@060_0020 duryodhanād dūtam apaśyad āgatam

04,067.013d@060_0021 sa cābravīd dharmarājaṃ sametya

04,067.013d@060_0022 yudhiṣṭhiraṃ pāṇḍavam ugravīryam

04,067.013d@060_0023 dhanaṃjayenāsi punar vanāya

04,067.013d@060_0024 pravrājitaḥ samaye tiṣṭha pārtha

04,067.013d@060_0025 trayodaśe hy eṣa kirīṭamālī

04,067.013d@060_0026 saṃvatsare pāṇḍaveyo 'dya dṛṣṭaḥ

04,067.013d@060_0027 tato 'bravīd dharmasutaḥ prahasya

04,067.013d@060_0028 kṣipraṃ gatvā brūhi suyodhanaṃ tam

04,067.013d@060_0029 pitāmahaḥ śāṃtanavo bravītu

04,067.013d@060_0030 yady atra pūrṇo 'dya trayodaśo naḥ

04,067.013d@060_0031 saṃvatsarānte tu dhanaṃjayena

04,067.013d@060_0032 viṣphāritaṃ gāṇḍivam ājimadhye

04,067.013d@060_0033 pūrṇo na pūrṇo na iti bravītu

04,067.013d@060_0034 yad asya satyaṃ mama tat pramāṇam

04,067.013d@060_0035 tenaivam uktaḥ sa nivṛtya dūto

04,067.013d@060_0036 duryodhanaṃ prāpya śaśaṃsa tattvam

04,067.013d@060_0037 sametya dūtena sa rājaputro

04,067.013d@060_0038 duryodhano mantrayām āsa tatra

04,067.013d@060_0039 bhīṣmeṇa karṇena kṛpeṇa caiva

04,067.013d@060_0040 droṇena bhūriśravasā ca sārdham

04,067.013d@060_0041 saṃmantrya rātrau bahubhiḥ suhṛdbhir

04,067.013d@060_0042 bhīṣmo 'bravīd dhārtarāṣṭraṃ mahātmā

04,067.013d@060_0043 tīrṇapratijñena dhanaṃjayena

04,067.013d@060_0044 viṣphāritaṃ gāṇḍivam ājimadhye

04,067.013d@060_0045 te dhārtarāṣṭrāḥ samayaṃ niśamya

04,067.013d@060_0046 tīrṇapratijñasya dhanaṃjayasya

04,067.013d@060_0047 saṃcintya sarve sahitāḥ suhṛdbhiḥ

04,067.013d@060_0048 sapārthivāḥ svāni gṛhāṇi jagmuḥ

04,067.014a tatas trayodaśe varṣe nivṛtte pañca pāṇḍavāḥ

04,067.014c upaplavye virāṭasya samapadyanta sarvaśaḥ

04,067.014d*1146_001 virāṭena saputreṇa pūjyamānāḥ samāvasan

04,067.014d*1147_001 dūtān mitreṣu sarveṣu jñātisaṃbandhikeṣv api

04,067.014d*1147_002 preṣayām āsa kaunteyo virāṭaś ca mahīpatiḥ

04,067.015a tasmin vasaṃś ca bībhatsur ānināya janārdanam

04,067.015c ānartebhyo 'pi dāśārhān abhimanyuṃ ca pāṇḍavaḥ

04,067.015d*1148_001 abhimanyuṃ samādāya rāmeṇa sahitas tadā

04,067.015d*1148_002 sarvayādavamukhyaiś ca saṃvṛtaḥ paravīrahā

04,067.015d*1148_003 śaṅkhadundubhinirghoṣair virāṭanagaraṃ yayau

04,067.016a kāśirājaś ca śaibyaś ca prīyamāṇau yudhiṣṭhire

04,067.016c akṣauhiṇībhyāṃ sahitāv āgatau pṛthivīpate

04,067.017a akṣauhiṇyā ca tejasvī yajñaseno mahābalaḥ

04,067.017b*1149_001 saha putrair mahāvīryair dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhiḥ

04,067.017b*1150_001 upaplāvyaṃ yayuḥ śīghraṃ pāṇḍavārthe mahābalāḥ

04,067.017b*1150_002 tataḥ śatasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca

04,067.017b*1150_003 samīpam abhivartante yodhā yaudhiṣṭhiraṃ balam

04,067.017b*1150_004 samudram iva gharmānte srotaḥśreṣṭhāḥ pṛthak pṛthak

04,067.017c draupadyāś ca sutā vīrāḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ

04,067.018a dhṛṣṭadyumnaś ca durdharṣaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

04,067.018c samastākṣauhiṇīpālā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ

04,067.018e sarve śastrāstrasaṃpannāḥ sarve śūrās tanutyajaḥ

04,067.019a tān āgatān abhiprekṣya matsyo dharmabhṛtāṃ varaḥ

04,067.019b*1151_001 pūjayām āsa vidhivat sabhṛtyabalavāhanān

04,067.019c prīto 'bhavad duhitaraṃ dattvā tām abhimanyave

04,067.020a tataḥ pratyupayāteṣu pārthiveṣu tatas tataḥ

04,067.020c tatrāgamad vāsudevo vanamālī halāyudhaḥ

04,067.020d*1152_001 te dūtā dvārakām etya dṛṣṭvā vṛṣṇīn mahārathān

04,067.020d*1152_002 ūcuḥ prāñjalayas tatra pāṇḍavānāṃ mataṃ tadā

04,067.020d*1153_001 tasmin kāle niśamyātha dūtavākyaṃ janārdanaḥ

04,067.020d*1153_002 dayitaṃ svastriyaṃ putraṃ subhadrāyāḥ sumānitam

04,067.020e kṛtavarmā ca hārdikyo yuyudhānaś ca sātyakiḥ

04,067.021a anādhṛṣṭis tathākrūraḥ sāmbo niśaṭha eva ca

04,067.021b*1154_001 anye 'pi bahavaḥ śūrā nṛpāḥ prītiparāyaṇāḥ

04,067.021b*1154_002 bibhyan ke 'pi samājagmuḥ pāṇḍavebhyo hitaiṣiṇaḥ

04,067.021b*1155_001 pradyumnaś ca mahābāhur ulmukaś ca mahābalaḥ

04,067.021c abhimanyum upādāya saha mātrā paraṃtapāḥ

04,067.021d*1156_001 kṛṣṇena sahitāḥ sarve pāṇḍavān draṣṭum āgatāḥ

04,067.022a indrasenādayaś caiva rathais taiḥ susamāhitaiḥ

04,067.022c āyayuḥ sahitāḥ sarve parisaṃvatsaroṣitāḥ

04,067.023a daśa nāgasahasrāṇi hayānāṃ ca śatāyutam

04,067.023c rathānām arbudaṃ pūrṇaṃ nikharvaṃ ca padātinām

04,067.024a vṛṣṇyandhakāś ca bahavo bhojāś ca paramaujasaḥ

04,067.024c anvayur vṛṣṇiśārdūlaṃ vāsudevaṃ mahādyutim

04,067.024d@061_0001 vāsudevaṃ tathāyāntaṃ dṛṣṭvā pāṇḍusutās tadā

04,067.024d@061_0002 mātsyena sahitāḥ sarve pratyudyātā janārdanam

04,067.024d@061_0003 śaṅkhadundubhinirghoṣair maṅgalyaiś ca janārdanam

04,067.024d@061_0004 vavandur muditāḥ sarve pādayos tasya pāṇḍavāḥ

04,067.024d@061_0005 pāṇḍavāḥ

04,067.024d@061_0005 mātsyena sahitāḥ sarve ānandāśrupariplutāḥ

04,067.024d@061_0006 evaṃ tava prasādād vai varṣāṇy etāni sarvaśaḥ

04,067.024d@061_0007 trayodaśāpi dāśārha yathā sa samayaḥ kṛtaḥ

04,067.024d@061_0008 uṣitāḥ smo jagannātha tvaṃ nātho no janārdana

04,067.024d@061_0009 vaiśaṃpāyanaḥ

04,067.024d@061_0009 rakṣasva devadeveśa tvām adya śaraṇaṃ gatāḥ

04,067.024d@061_0010 tān vandamānān sahasā pariṣvajya janārdanaḥ

04,067.024d@061_0011 virāṭasya sahāyāṃs tān sarvayādavasavṛtaḥ

04,067.024d@061_0012 yathārhaṃ pūjayām āsa mudā paramayā yutaḥ

04,067.024d@061_0013 vṛṣṇivīrāṃś ca tān sarvān yathārhaṃ pratipedire

04,067.024d@061_0014 kṛṣṇā ca devakīputraṃ vavande pādayos tathā

04,067.024d@061_0015 tām udyamya sukeśāntāṃ nayane parimṛjya ca

04,067.024d@061_0016 uvāca vākyaṃ deveśaḥ sarvayādavasaṃnidhau

04,067.024d@061_0017 mā śokaṃ kuru kalyāṇi dhārtarāṣṭrān samāhitān

04,067.024d@061_0018 acirād ghātayitvāhaṃ pārthena sahitaḥ kṣitim

04,067.024d@061_0019 yudhiṣṭhirāya dāsyāmi vyetu te mānaso jvaraḥ

04,067.024d@061_0020 abhimanyunā ca pārthena raukmiṇeyena te śape

04,067.024d@061_0021 satyam etad vaco mahyam avaihi tvam anindite

04,067.024d@061_0022 ity uktvā tāṃ visṛjyātha prīyamāṇo yudhiṣṭhiram

04,067.024d@061_0023 anvāsta vṛṣṇiśārdūlaḥ saha vṛṣṇyandhakais tadā

04,067.025a pāribarhaṃ dadau kṛṣṇaḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

04,067.025c striyo ratnāni vāsāṃsi pṛthak pṛthag anekaśaḥ

04,067.025d*1157_001 rājāno rājaputrāś ca nivṛtte samaye tadā

04,067.025d*1157_002 yathārhaṃ pāṇḍavaśreṣṭhe hy avartantābhipūjitāḥ

04,067.025d*1157_003 āsan prahṛṣṭamanasaḥ pāribarhaṃ dadus tadā

04,067.025d*1158_000 vaiśaṃpāyanaḥ

04,067.025d*1158_001 teṣu tatra sameteṣu rājāno vṛṣṇibhiḥ saha

04,067.025d@062_0001 anekaśaḥ samājagmur nānādigbhyo narādhipāḥ

04,067.025d@062_0002 virāṭanagaraṃ prāpya hastyaśvarathasādinaḥ

04,067.025d@062_0003 nānādeśodbhavāṃś caiva ratnāni subahūny api

04,067.025d@062_0004 vastrāṇi ca mahārhāṇi maṇīnāṃ nicayāni ca

04,067.025d@062_0005 raukmaṃ coccāvacaṃ vastraṃ ślakṣṇānīva mṛdūni ca

04,067.025d@062_0006 maṇikāñcanacitrāṇi divyāny ābharaṇāni ca

04,067.025d@062_0007 aśvāṃs tittirakalmāṣāñ śvetāśvāṃś caiva sarvaśaḥ

04,067.025d@062_0008 vivāhārtham anuprāptāḥ saubhadrasya mahātmanaḥ

04,067.025d@062_0009 maṅgalena ca saṃyuktaṃ brahmaghoṣeṇa nāditam

04,067.025d@062_0010 vedodgītaiḥ sāmabhiś ca stutibhir brahmacāriṇām

04,067.025d@062_0011 vedī viracitā tatra sarvaratnavibhūṣitā

04,067.025d@062_0012 hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇāḥ sarvaśaḥ śuklavāsasaḥ

04,067.025d@062_0013 nānādeśodbhavāś caiva gāyanās tatra cāgatāḥ

04,067.025d@062_0014 sametāḥ sarvaśas tatra brāhmaṇā vedapāragāḥ

04,067.025e tato vivāho vidhivad vavṛte matsyapārthayoḥ

04,067.026a tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca gomukhāḍambarās tathā

04,067.026c pārthaiḥ saṃyujyamānasya nedur matsyasya veśmani

04,067.027a uccāvacān mṛgāñ jaghnur medhyāṃś ca śataśaḥ paśūn

04,067.027c surāmaireyapānāni prabhūtāny abhyahārayan

04,067.028a gāyanākhyānaśīlāś ca naṭā vaitālikās tathā

04,067.028c stuvantas tān upātiṣṭhan sūtāś ca saha māgadhaiḥ

04,067.028d*1159_001 striyo vṛddhāḥ kuṭumbinya utsavajñāś ca maṅgalaiḥ

04,067.028d*1159_002 draupady antaḥpure caiva virāṭasya gṛhe striyaḥ

04,067.029a sudeṣṇāṃ ca puraskṛtya matsyānāṃ ca varastriyaḥ

04,067.029c ājagmuś cārusarvāṅgyaḥ sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ

04,067.030a varṇopapannās tā nāryo rūpavatyaḥ svalaṃkṛtāḥ

04,067.030c sarvāś cābhyabhavat kṛṣṇā rūpeṇa yaśasā śriyā

04,067.031a parivāryottarāṃ tās tu rājaputrīm alaṃkṛtām

04,067.031c sutām iva mahendrasya puraskṛtyopatasthire

04,067.031d*1160_001 dhaumyo maharṣibhis tatra samādhāya ca pāvakam

04,067.031d*1160_002 juhāva vidhivad vidvān pāṇḍavānāṃ purohitaḥ

04,067.031d*1161_001 bhṛṅgāraṃ tu samādāya sauvarṇaṃ jalapūritam

04,067.031d*1161_002 pārthasya haste sahasā satām indīvarekṣaṇām

04,067.031d*1161_003 snuṣārthaṃ prākṣipad dvāri virāṭo vāhinīpatiḥ

04,067.032a tāṃ pratyagṛhṇāt kaunteyaḥ sutasyārthe dhanaṃjayaḥ

04,067.032c saubhadrasyānavadyāṅgīṃ virāṭatanayāṃ tadā

04,067.033a tatrātiṣṭhan mahārājo rūpam indrasya dhārayan

04,067.033c snuṣāṃ tāṃ pratijagrāha kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

04,067.033d*1162_001 drupadaś ca virāṭaś ca śikhaṇḍī ca mahāyaśāḥ

04,067.033d*1162_002 kāśirājaś ca śaibyaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca sātyakiḥ

04,067.033d*1162_003 saptaite 'kṣauhiṇīpālā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ

04,067.033d*1162_004 parivārya pāṇḍavaṃ sarve niveśaṃ cakrire tadā

04,067.034a pratigṛhya ca tāṃ pārthaḥ puraskṛtya janārdanam

04,067.034c vivāhaṃ kārayām āsa saubhadrasya mahātmanaḥ

04,067.034d*1163_001 dhaumyaḥ śiṣyaiḥ parivṛto bhānumān iva raśmibhiḥ

04,067.034d*1164_001 tato vivāho vavṛdhe sphītaḥ sarvaguṇānvitaḥ

04,067.034d*1164_002 saubhadrasyādbhutaś caiva pitus tava pitus tadā

04,067.034d*1165_001 dhaumyaḥ śiṣyaiḥ parivṛto juhāvāgnau vidhānataḥ

04,067.034d*1165_002 agniṃ pradakṣiṇaṃ kurvan saubhadraḥ pāṇim agrahīt

04,067.034d*1166_001 tataḥ pārthāya saṃhṛṣṭo mātsyarājo dhanaṃ mahat

04,067.035a tasmai sapta sahasrāṇi hayānāṃ vātaraṃhasām

04,067.035c dve ca nāgaśate mukhye prādād bahu dhanaṃ tadā

04,067.035d*1167_001 prādān matsyapatir hṛṣṭaḥ kanyādhanam anuttamam

04,067.035d*1168_001 pāribarhaṃ ca pārthasya pradadau matsyapuṃgavaḥ

04,067.035d*1168_002 kṛṣṇena saha kaunteyaḥ pratyagṛhṇāt prabhūtavat

04,067.035d*1169_001 hutvā samyak samiddhāgnim arcayitvā dvijanmanaḥ

04,067.035d*1169_002 rājyaṃ balaṃ ca kośaṃ ca sarvam ātmānam eva ca

04,067.035d*1170_001 nyavedayan pāṇḍavebhyo virāṭaḥ prītimāṃs tadā

04,067.036a kṛte vivāhe tu tadā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

04,067.036c brāhmaṇebhyo dadau vittaṃ yad upāharad acyutaḥ

04,067.037a gosahasrāṇi ratnāni vastrāṇi vividhāni ca

04,067.037c bhūṣaṇāni ca mukhyāni yānāni śayanāni ca

04,067.037d*1171_001 paṭṭavāsāṃsi citrāṇi dāsīdāsān bahūn dadau

04,067.037d*1172_001 nāgarān prītibhir divyais tarpayām āsa bhūpatiḥ

04,067.037d*1173_001 bhojanāni ca hṛdyāni pānāni vividhāni ca

04,067.038a tan mahotsavasaṃkāśaṃ hṛṣṭapuṣṭajanāvṛtam

04,067.038c nagaraṃ matsyarājasya śuśubhe bharatarṣabha

04,067.038d*1174_001 purohitair amātyaiś ca paurair jānapadair api

04,067.038d*1174_002 virāṭanṛpatiḥ śrīmān saubhadrāyābhimanyave

04,067.038d*1174_003 tāṃ sutām uttarāṃ dattvā mumude paramaṃ tadā

04,067.038d*1175_001 evaṃ vṛtte vivāhe tu pārthasūnoḥ paraṃtapa

04,067.038d*1175_002 purād bahir upaplāvya ūṣuḥ pāṇḍusutās tadā

04,067.038d*1176_000 janamejayaḥ

04,067.038d*1176_001 vṛtte vivāhe hṛṣṭātmā yad uvāca yudhiṣṭhiraḥ

04,067.038d*1176_002 tat sarvaṃ kathayasveha kṛtavanto yad uttaram

04,067.038d*1177_001 caturtham etad vipulaṃ vairāṭaṃ parvavarṇanam

04,067.038d*1177_002 atrāpi parisaṃkhyātā adhyāyānāṃ mahātmanā

04,067.038d*1177_003 saptaṣaṣṭir atho pūrṇā ślokānām api me śṛṇu

04,067.038d*1177_004 ślokānāṃ dve sahasre tu trīṇi ślokaśatāni ca

04,067.038d*1177_005 parvaṇy asmin samākhyātaṃ saṃkhyānaṃ paramarṣiṇā

04,067.038d*1177_006 virāṭaparve deyāni vāsāṃsi vividhāni ca

04,067.038d*1178_001 kṛtvā vivāhaṃ tu kurupravīrās

04,067.038d*1178_002 tadābhimanyor muditasya pakṣāḥ

04,067.038d*1178_003 viśramya catvāry uṣasaḥ pratītāḥ

04,067.038d*1178_004 sabhāṃ virāṭasya tato 'bhijagmuḥ


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Virāṭaparvan. Mahābhārata: Virāṭaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D1EC-2