Mahābhārata: Ādiparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Adiparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Adiparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

01,000.000*0001_01 jayati parāśarasūnuḥ satyavatīhṛdayanandano vyāsaḥ

01,000.000*0001_02 yasyāsyakamalakośe vāṅmayam amṛtaṃ pibati lokaḥ

01,000.000*0002_01 dharmadṛḍhabaddhamūlo vedaskandhaḥ purāṇaśākhāḍhyaḥ

01,000.000*0002_02 kratukusumo mokṣaphalo jayati kalpadrumo viṣṇuḥ

01,000.000*0003_01 pitāmahādyaṃ pravadanti ṣaṣṭhaṃ; maharṣim akṣayyavibhūtiyuktam

01,000.000*0003_02 nārāyaṇasyāṃśajam ekaputraṃ; dvaipāyanaṃ vedanidhiṃ namāmi

01,000.000*0004_01 pārāśaryavacassarojam amalaṃ gītārthagandhotkaṭaṃ

01,000.000*0004_02 nānākhyānakakesaraṃ harikathāsaṃbodhanābodhitam

01,000.000*0004_03 loke sajjanaṣaṭpadair aharahaḥ pepīyamānaṃ mudā

01,000.000*0004_04 bhūyād bhāratapaṅkajaṃ kalimalapradhvaṃsi naḥ śreyase

01,000.000*0005_01 yaḥ śvetatvam upāgataḥ kṛtayuge tretāyuge raktatāṃ

01,000.000*0005_02 yugme yaḥ kapilaḥ kalau ca bhagavān kṛṣṇatvam āyāga *

01,000.000*0005_03 . . . . . . . danti munayo yo yogibhir gīyate

01,000.000*0005_04 sa brahmā yadi vā haro yadi śivo yaḥ ko 'pi tasmai namaḥ

01,000.000*0006_01 vāgīśādyāḥ sumanasaḥ sarvārthānām u . . .

01,000.000*0006_02 . . tvā kṛtakṛtyāḥ syus taṃ namāmi gajānanam

01,000.000*0007_01 vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam

01,000.000*0007_02 parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim

01,000.000*0008_01 acaturvadano brahmā dvibāhur a . . . .

01,000.000*0008_02 abhālalocanaḥ śambhur bhagavān bādarāyaṇaḥ

01,000.000*0009_01 śuklāmbaradharaṃ devaṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam

01,000.000*0009_02 prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye

01,000.000*0010_01 jñānānandamayaṃ devaṃ nirmalaṃ sphaṭikākṛtim

01,000.000*0010_02 ādhāraṃ sarvavidyānāṃ hayagrīvam upāsmahe

01,000.000*0011_01 vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave

01,000.000*0011_02 namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ

01,000.000*0012_01 namo dharmāya mahate namaḥ kṛṣṇāya vedhase

01,000.000*0012_02 brāhmaṇebhyo namaskṛtvā dharmān vakṣyāmi śāśvatān

01,000.000*0013_01 abhraśyāmaḥ piṅgajaṭābaddhakalāpaḥ

01,000.000*0013_02 prāṃśur daṇḍī kṛṣṇamṛgatvakparidhānaḥ

01,000.000*0013_03 sākṣāl lokān pāvayamānaḥ kavimukhyaḥ

01,000.000*0013_04 pārāśaryaḥ parvasu rūpaṃ vivṛṇotu

01,000.000*0014_01 aśubhāni nirācaṣṭe tanoti śubhasaṃtatim

01,000.000*0014_02 smṛtamātreṇa yaḥ puṃsāṃ brahma tan maṅgalaṃ viduḥ

01,000.000*0015_01 dharmo vivardhati yudhiṣṭhirakīrtanena

01,000.000*0015_02 pāpaṃ praṇaśyati vṛkodarakīrtanena

01,000.000*0015_03 śatrur vinaśyati dhanaṃjayakīrtanena

01,000.000*0015_04 mādrīsutau kathayatāṃ na bhavanti rogāḥ

01,000.000*0016_01 sarasvatīpadaṃ vande śriyaḥ patim umāpatim

01,000.000*0016_02 tviṣāṃ patiṃ gaṇapatiṃ bṛhaspatimukhān ṛṣīn

01,000.000*0017_01 nārāyaṇaṃ suraguruṃ jagadekanāthaṃ

01,000.000*0017_02 bhaktapriyaṃ sakalalokanamaskṛtaṃ ca

01,000.000*0017_03 traiguṇyavarjitam ajaṃ vibhum ādyam īśaṃ

01,000.000*0017_04 vande bhavaghnam asurāsurasiddhavandyam

01,001.000a nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

01,001.000c devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

01,001.001A lomaharṣaṇaputra ugraśravāḥ sūtaḥ paurāṇiko naimiṣāraṇye śaunakasya kulapater dvādaśavārṣike satre

01,001.002a samāsīnān abhyagacchad brahmarṣīn saṃśitavratān

01,001.002c vinayāvanato bhūtvā kadā cit sūtanandanaḥ

01,001.003a tam āśramam anuprāptaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ

01,001.003b*0018_01 uvāca tān ṛṣīn sarvān dhanyo vo 'smy adya darśanāt

01,001.003b*0018_02 veda vaiyāsikīḥ sarvāḥ kathā dharmārthasaṃhitāḥ

01,001.003b*0018_03 vakṣyāmi vo dvijaśreṣṭhāḥ śṛṇvantv adya tapodhanāḥ

01,001.003b*0018_04 tasya tad vacanaṃ śrutvā naimiṣāraṇyavāsinaḥ

01,001.003c citrāḥ śrotuṃ kathās tatra parivavrus tapasvinaḥ

01,001.004a abhivādya munīṃs tāṃs tu sarvān eva kṛtāñjaliḥ

01,001.004c apṛcchat sa tapovṛddhiṃ sadbhiś caivābhinanditaḥ

01,001.005a atha teṣūpaviṣṭeṣu sarveṣv eva tapasviṣu

01,001.005c nirdiṣṭam āsanaṃ bheje vinayāl lomaharṣaṇiḥ

01,001.006a sukhāsīnaṃ tatas taṃ tu viśrāntam upalakṣya ca

01,001.006c athāpṛcchad ṛṣis tatra kaś cit prastāvayan kathāḥ

01,001.007a kuta āgamyate saute kva cāyaṃ vihṛtas tvayā

01,001.007c kālaḥ kamalapatrākṣa śaṃsaitat pṛcchato mama

01,001.007d*0019_01 evaṃ pṛṣṭo 'bravīt samyag yathāval lomaharṣaṇiḥ

01,001.007d*0019_02 vākyaṃ vacanasaṃpannas teṣāṃ tu caritāśrayam

01,001.007d*0019_03 tasmin sadasi vistīrṇe munīnāṃ bhāvitātmanām

01,001.008 sūta uvāca

01,001.008a janamejayasya rājarṣeḥ sarpasatre mahātmanaḥ

01,001.008c samīpe pārthivendrasya samyak pārikṣitasya ca

01,001.009a kṛṣṇadvaipāyanaproktāḥ supuṇyā vividhāḥ kathāḥ

01,001.009c kathitāś cāpi vidhivad yā vaiśaṃpāyanena vai

01,001.010a śrutvāhaṃ tā vicitrārthā mahābhāratasaṃśritāḥ

01,001.010c bahūni saṃparikramya tīrthāny āyatanāni ca

01,001.011a samantapañcakaṃ nāma puṇyaṃ dvijaniṣevitam

01,001.011c gatavān asmi taṃ deśaṃ yuddhaṃ yatrābhavat purā

01,001.011e pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca sarveṣāṃ ca mahīkṣitām

01,001.012a didṛkṣur āgatas tasmāt samīpaṃ bhavatām iha

01,001.012c āyuṣmantaḥ sarva eva brahmabhūtā hi me matāḥ

01,001.013a asmin yajñe mahābhāgāḥ sūryapāvakavarcasaḥ

01,001.013c kṛtābhiṣekāḥ śucayaḥ kṛtajapyā hutāgnayaḥ

01,001.013e bhavanta āsate svasthā bravīmi kim ahaṃ dvijāḥ

01,001.014a purāṇasaṃśritāḥ puṇyāḥ kathā vā dharmasaṃśritāḥ

01,001.014c itivṛttaṃ narendrāṇām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām

01,001.014d*0020_01 śrutaṃ me bhāratākhyānaṃ dharmakāmārthamokṣadam

01,001.014d*0020_02 janamejayena pṛṣṭaḥ san vaiśaṃpāyana uktavān

01,001.014d*0020_03 ṛṣīṇām agratas tatra dharmiṣṭhānāṃ mahātmanām

01,001.014d*0020_04 vyāsadevājñayā tatra yad vaiśaṃpāyanas tadā

01,001.014d*0020_05 śrutaṃ vai bhāratākhyānaṃ vedārthaiś copabṛṃhitam

01,001.014d*0020_06 tatra me viditaṃ sarvaṃ bhāratākhyānam āditaḥ

01,001.015 ṛṣaya ūcuḥ

01,001.015a dvaipāyanena yat proktaṃ purāṇaṃ paramarṣiṇā

01,001.015c surair brahmarṣibhiś caiva śrutvā yad abhipūjitam

01,001.016a tasyākhyānavariṣṭhasya vicitrapadaparvaṇaḥ

01,001.016c sūkṣmārthanyāyayuktasya vedārthair bhūṣitasya ca

01,001.017a bhāratasyetihāsasya puṇyāṃ granthārthasaṃyutām

01,001.017c saṃskāropagatāṃ brāhmīṃ nānāśāstropabṛṃhitām

01,001.018a janamejayasya yāṃ rājño vaiśaṃpāyana uktavān

01,001.018c yathāvat sa ṛṣis tuṣṭyā satre dvaipāyanājñayā

01,001.019a vedaiś caturbhiḥ samitāṃ vyāsasyādbhutakarmaṇaḥ

01,001.019c saṃhitāṃ śrotum icchāmo dharmyāṃ pāpabhayāpahām

01,001.020 sūta uvāca

01,001.020a ādyaṃ puruṣam īśānaṃ puruhūtaṃ puruṣṭutam

01,001.020c ṛtam ekākṣaraṃ brahma vyaktāvyaktaṃ sanātanam

01,001.021a asac ca sac caiva ca yad viśvaṃ sadasataḥ param

01,001.021c parāvarāṇāṃ sraṣṭāraṃ purāṇaṃ param avyayam

01,001.022a maṅgalyaṃ maṅgalaṃ viṣṇuṃ vareṇyam anaghaṃ śucim

01,001.022c namaskṛtya hṛṣīkeśaṃ carācaraguruṃ harim

01,001.023a maharṣeḥ pūjitasyeha sarvaloke mahātmanaḥ

01,001.023c pravakṣyāmi mataṃ kṛtsnaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ

01,001.023d*0021_01 namo bhagavate tasmai vyāsāyāmitatejase

01,001.023d*0021_02 yasya prasādād vakṣyāmi nārāyaṇakathām imām

01,001.023d*0021_03 sarvāśramābhigamanaṃ sarvatīrthāvagāhanam

01,001.023d*0021_04 na tathā phaladaṃ sūte nārāyaṇakathā yathā

01,001.023d*0021_05 nāsti nārāyaṇasamaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati

01,001.023d*0021_06 etena satyavākyena sarvārthān sādhayāmy aham

01,001.024a ācakhyuḥ kavayaḥ ke cit saṃpraty ācakṣate pare

01,001.024c ākhyāsyanti tathaivānye itihāsam imaṃ bhuvi

01,001.025a idaṃ tu triṣu lokeṣu mahaj jñānaṃ pratiṣṭhitam

01,001.025c vistaraiś ca samāsaiś ca dhāryate yad dvijātibhiḥ

01,001.026a alaṃkṛtaṃ śubhaiḥ śabdaiḥ samayair divyamānuṣaiḥ

01,001.026c chandovṛttaiś ca vividhair anvitaṃ viduṣāṃ priyam

01,001.026d*0022_01 puṇye himavataḥ pāde medhye giriguhālaye

01,001.026d*0022_02 viśodhya dehaṃ dharmātmā darbhasaṃstaram āśritaḥ

01,001.026d*0022_03 śuciḥ saniyamo vyāsaḥ śāntātmā tapasi sthitaḥ

01,001.026d*0022_04 bhāratasyetihāsasya dharmeṇānvīkṣya tāṃ gatim

01,001.026d*0022_05 praviśya yogaṃ jñānena so 'paśyat sarvam antataḥ

01,001.027a niṣprabhe 'smin nirāloke sarvatas tamasāvṛte

01,001.027c bṛhad aṇḍam abhūd ekaṃ prajānāṃ bījam akṣayam

01,001.028a yugasyādau nimittaṃ tan mahad divyaṃ pracakṣate

01,001.028c yasmiṃs tac chrūyate satyaṃ jyotir brahma sanātanam

01,001.029a adbhutaṃ cāpy acintyaṃ ca sarvatra samatāṃ gatam

01,001.029c avyaktaṃ kāraṇaṃ sūkṣmaṃ yat tat sadasadātmakam

01,001.030a yasmāt pitāmaho jajñe prabhur ekaḥ prajāpatiḥ

01,001.030c brahmā suraguruḥ sthāṇur manuḥ kaḥ parameṣṭhy atha

01,001.031a prācetasas tathā dakṣo dakṣaputrāś ca sapta ye

01,001.031c tataḥ prajānāṃ patayaḥ prābhavann ekaviṃśatiḥ

01,001.032a puruṣaś cāprameyātmā yaṃ sarvam ṛṣayo viduḥ

01,001.032c viśvedevās tathādityā vasavo 'thāśvināv api

01,001.033a yakṣāḥ sādhyāḥ piśācāś ca guhyakāḥ pitaras tathā

01,001.033c tataḥ prasūtā vidvāṃsaḥ śiṣṭā brahmarṣayo 'malāḥ

01,001.034a rājarṣayaś ca bahavaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

01,001.034c āpo dyauḥ pṛthivī vāyur antarikṣaṃ diśas tathā

01,001.035a saṃvatsarartavo māsāḥ pakṣāhorātrayaḥ kramāt

01,001.035b*0023_01 kṣaṇā lavā muhūrtāś ca nimeṣā yugaparyayāḥ

01,001.035c yac cānyad api tat sarvaṃ saṃbhūtaṃ lokasākṣikam

01,001.036a yad idaṃ dṛśyate kiṃ cid bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam

01,001.036c punaḥ saṃkṣipyate sarvaṃ jagat prāpte yugakṣaye

01,001.037a yathartāv ṛtuliṅgāni nānārūpāṇi paryaye

01,001.037c dṛśyante tāni tāny eva tathā bhāvā yugādiṣu

01,001.038a evam etad anādyantaṃ bhūtasaṃhārakārakam

01,001.038c anādinidhanaṃ loke cakraṃ saṃparivartate

01,001.039a trayastriṃśatsahasrāṇi trayastriṃśacchatāni ca

01,001.039c trayastriṃśac ca devānāṃ sṛṣṭiḥ saṃkṣepalakṣaṇā

01,001.040a divasputro bṛhadbhānuś cakṣur ātmā vibhāvasuḥ

01,001.040c savitā ca ṛcīko 'rko bhānur āśāvaho raviḥ

01,001.041a putrā vivasvataḥ sarve mahyas teṣāṃ tathāvaraḥ

01,001.041c devabhrāṭ tanayas tasya tasmāt subhrāḍ iti smṛtaḥ

01,001.042a subhrājas tu trayaḥ putrāḥ prajāvanto bahuśrutāḥ

01,001.042c daśajyotiḥ śatajyotiḥ sahasrajyotir ātmavān

01,001.043a daśa putrasahasrāṇi daśajyoter mahātmanaḥ

01,001.043c tato daśaguṇāś cānye śatajyoter ihātmajāḥ

01,001.044a bhūyas tato daśaguṇāḥ sahasrajyotiṣaḥ sutāḥ

01,001.044c tebhyo 'yaṃ kuruvaṃśaś ca yadūnāṃ bharatasya ca

01,001.045a yayātīkṣvākuvaṃśaś ca rājarṣīṇāṃ ca sarvaśaḥ

01,001.045c saṃbhūtā bahavo vaṃśā bhūtasargāḥ savistarāḥ

01,001.046a bhūtasthānāni sarvāṇi rahasyaṃ trividhaṃ ca yat

01,001.046c vedayogaṃ savijñānaṃ dharmo 'rthaḥ kāma eva ca

01,001.047a dharmakāmārthaśāstrāṇi śāstrāṇi vividhāni ca

01,001.047c lokayātrāvidhānaṃ ca saṃbhūtaṃ dṛṣṭavān ṛṣiḥ

01,001.047d*0024_01 nītir bharatavaṃśasya vistaraś caiva sarvaśaḥ

01,001.048a itihāsāḥ savaiyākhyā vividhāḥ śrutayo 'pi ca

01,001.048c iha sarvam anukrāntam uktaṃ granthasya lakṣaṇam

01,001.048d*0025_01 saṃkṣepeṇetihāsasya tato vakṣyāmi vistaram

01,001.049a vistīryaitan mahaj jñānam ṛṣiḥ saṃkṣepam abravīt

01,001.049c iṣṭaṃ hi viduṣāṃ loke samāsavyāsadhāraṇam

01,001.050a manvādi bhārataṃ ke cid āstīkādi tathāpare

01,001.050c tathoparicarādy anye viprāḥ samyag adhīyate

01,001.051a vividhaṃ saṃhitājñānaṃ dīpayanti manīṣiṇaḥ

01,001.051c vyākhyātuṃ kuśalāḥ ke cid granthaṃ dhārayituṃ pare

01,001.052a tapasā brahmacaryeṇa vyasya vedaṃ sanātanam

01,001.052c itihāsam imaṃ cakre puṇyaṃ satyavatīsutaḥ

01,001.053a parāśarātmajo vidvān brahmarṣiḥ saṃśitavrataḥ

01,001.053b@002_0001 kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsaṃ viddhi nārāyaṇaṃ prabhum

01,001.053b@002_0002 ko hy anyaḥ puṇḍarīkākṣān mahābhāratakṛd bhavet

01,001.053b@002_0003 bhāti sarveṣu vedeṣu ratiḥ sarveṣu jantuṣu

01,001.053b@002_0004 taraṇaṃ sarvalokānāṃ tasmād bhāratam ucyate

01,001.053c mātur niyogād dharmātmā gāṅgeyasya ca dhīmataḥ

01,001.054a kṣetre vicitravīryasya kṛṣṇadvaipāyanaḥ purā

01,001.054c trīn agnīn iva kauravyāñ janayām āsa vīryavān

01,001.055a utpādya dhṛtarāṣṭraṃ ca pāṇḍuṃ viduram eva ca

01,001.055c jagāma tapase dhīmān punar evāśramaṃ prati

01,001.056a teṣu jāteṣu vṛddheṣu gateṣu paramāṃ gatim

01,001.056b*0026_01 evaṃ vai saṃgrahādhyāyaḥ pūrvam eva maharṣiṇā

01,001.056b*0026_02 kramaṇaprastarair yuktaḥ kathaṃ cid apy atīva hi

01,001.056b*0026_03 etadarthaṃ ca vihitaḥ saṃgraho 'yaṃ yathāśrutaḥ

01,001.056b*0026_04 tac chrutvā sarvam ākhyātaṃ loke jñāsyanti mānavāḥ

01,001.056c abravīd bhārataṃ loke mānuṣe 'smin mahān ṛṣiḥ

01,001.057a janamejayena pṛṣṭaḥ san brāhmaṇaiś ca sahasraśaḥ

01,001.057c śaśāsa śiṣyam āsīnaṃ vaiśaṃpāyanam antike

01,001.058a sa sadasyaiḥ sahāsīnaḥ śrāvayām āsa bhāratam

01,001.058c karmāntareṣu yajñasya codyamānaḥ punaḥ punaḥ

01,001.059a vistaraṃ kuruvaṃśasya gāndhāryā dharmaśīlatām

01,001.059c kṣattuḥ prajñāṃ dhṛtiṃ kuntyāḥ samyag dvaipāyano 'bravīt

01,001.060a vāsudevasya māhātmyaṃ pāṇḍavānāṃ ca satyatām

01,001.060c durvṛttaṃ dhārtarāṣṭrāṇām uktavān bhagavān ṛṣiḥ

01,001.060d*0027_01 idaṃ śatasahasrākhyaṃ ślokānāṃ puṇyakarmaṇām

01,001.060d*0027_02 upākhyānaiḥ saha jñeyaṃ śrāvyaṃ bhāratam uttamam

01,001.061a caturviṃśatisāhasrīṃ cakre bhāratasaṃhitām

01,001.061c upākhyānair vinā tāvad bhārataṃ procyate budhaiḥ

01,001.062a tato 'dhyardhaśataṃ bhūyaḥ saṃkṣepaṃ kṛtavān ṛṣiḥ

01,001.062c anukramaṇim adhyāyaṃ vṛttāntānāṃ saparvaṇām

01,001.062d@001=0057 sūtaḥ

01,001.062d@001_0001 tasyākhyānavariṣṭhasya kṛtvā dvaipāyanaḥ prabhuḥ

01,001.062d@001_0002 katham adhyāpayānīha śiṣyān ittham acintayat

01,001.062d@001_0003 tasya cintayataś cāpi ṛṣer dvaipāyanasya ca

01,001.062d@001_0004 smṛtvājagāma bhagavān brahmā lokaguruḥ svayam

01,001.062d@001_0005 priyārthaṃ maharṣeś cāpi lokānāṃ hitakāmyayā

01,001.062d@001_0006 taṃ dṛṣṭvā vismito bhūtvā prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ

01,001.062d@001_0007 āsanaṃ kalpayām āsa sarvadevagaṇair yutam

01,001.062d@001_0008 hiraṇyagarbham āsīnaṃ tasmiṃs tu paramāsane

01,001.062d@001_0009 parivṛtyāsanābhyāśe vāsaveyaḥ sthito nataḥ

01,001.062d@001_0010 anujñāto 'tha kṛṣṇas tu brahmaṇā parameṣṭhinā

01,001.062d@001_0011 niṣasādāsanābhyāśe prīyamāṇaḥ suvismitaḥ

01,001.062d@001_0012 uvāca sa mahātejā brahmāṇaṃ parameṣṭhinam

01,001.062d@001_0013 kṛtaṃ mayedaṃ bhagavan kāvyaṃ paramapūjitam

01,001.062d@001_0014 brahman vedarahasyaṃ ca yac cānyat khyāpitaṃ mayā

01,001.062d@001_0015 sāṅgopaniṣadānāṃ ca vedānāṃ vistarakriyā

01,001.062d@001_0016 itihāsapurāṇānām unmeṣaṃ nimiṣaṃ ca yat

01,001.062d@001_0017 bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca trividhaṃ kālasaṃjñitam

01,001.062d@001_0018 jarāmṛtyubhayavyādhibhāvābhāvaviniścayam

01,001.062d@001_0019 vividhasya ca dharmasya hy āśramāṇāṃ ca lakṣaṇam

01,001.062d@001_0020 cāturvarṇyavidhānaṃ ca purāṇārthaṃ ca kṛtsnaśaḥ

01,001.062d@001_0021 tapaso brahmacaryasya pṛthivyāś candrasūryayoḥ

01,001.062d@001_0022 grahanakṣatratārāṇāṃ pramāṇaṃ ca yugaiḥ saha

01,001.062d@001_0023 ṛco yajūṃṣi sāmāni vedādhyātmaṃ tathaiva ca

01,001.062d@001_0024 nyāyaḥ śikṣā cikitsā ca jñānaṃ pāśupataṃ tathā

01,001.062d@001_0025 iti naikāśrayaṃ janma divyamānuṣasaṃśritam

01,001.062d@001_0026 tīrthānāṃ caiva puṇyānāṃ deśānāṃ caiva kīrtanam

01,001.062d@001_0027 nadīnāṃ parvatānāṃ ca vanānāṃ sāgarasya ca

01,001.062d@001_0028 purāṇāṃ caiva divyānāṃ kalpānāṃ yuddhakauśalam

01,001.062d@001_0029 vākyajātiviśeṣāṃś ca lokayātrākramaś ca yaḥ

01,001.062d@001_0030 yac cāpi sarvagaṃ vastu tat prabho kṣantum arhasi

01,001.062d@001_0031 tapoviśiṣṭād api vai vasiṣṭhān munipuṃgavāt

01,001.062d@001_0032 manye śreṣṭhatamaṃ tvādya rahasyajñānavedanāt

01,001.062d@001_0033 janmaprabhṛti satyāṃ te vidma gāṃ brahmavādinīm

01,001.062d@001_0034 tvayā ca kāvyam ity uktaṃ tasmāt kāvyaṃ bhaviṣyati

01,001.062d@001_0035 asya kāvyasya kavayo na samarthā viśeṣaṇe

01,001.062d@001_0036 viśeṣaṇe gṛhasthasya śeṣās traya ivāśramāḥ

01,001.062d@001_0037 jaḍāndhabadhironmattaṃ tamobhūtaṃ jagad bhavet

01,001.062d@001_0038 yadi jñānahutāśena tvayā nojjvalitaṃ bhavet

01,001.062d@001_0039 tamasāndhasya lokasya veṣṭitasya svakarmabhiḥ

01,001.062d@001_0040 jñānāñjanaśalākābhir buddhinetrotsavaḥ kṛtaḥ

01,001.062d@001_0041 dharmārthakāmamokṣārthaiḥ samāsavyāsakīrtanaiḥ

01,001.062d@001_0042 tvayā bhāratasūryeṇa nṛṇāṃ vinihataṃ tamaḥ

01,001.062d@001_0043 purāṇapūrṇacandreṇa śrutijyotsnāprakāśinā

01,001.062d@001_0044 nṛṇāṃ kumudasaumyānāṃ kṛtaṃ buddhiprabodhanam

01,001.062d@001_0045 itihāsapradīpena mohāvaraṇaghātinā

01,001.062d@001_0046 lokagarbhagṛhaṃ kṛtsnaṃ yathāvat saṃprakāśitam

01,001.062d@001_0047 saṃgrahādhyāyabījo vai paulomāstīkamūlavān

01,001.062d@001_0048 saṃbhavaskandhavistāraḥ sabhāraṇyaviṭaṅkavān

01,001.062d@001_0049 araṇīparvarūpāḍhyo virāṭodyogasāravān

01,001.062d@001_0050 bhīṣmaparvamahāśākho droṇaparvapalāśavān

01,001.062d@001_0051 karṇaparvacitaiḥ puṣpaiḥ śalyaparvasugandhibhiḥ

01,001.062d@001_0052 strīparvaiṣīkaviśrāmaḥ śāntiparvabṛhatphalaḥ

01,001.062d@001_0053 aśvamedhāmṛtarasas tvāśramasthānasaṃśrayaḥ

01,001.062d@001_0054 mausalaśrutisaṃkṣepaḥ śiṣṭadvijaniṣevitaḥ

01,001.062d@001_0055 sarveṣāṃ kavimukhyānām upajīvyo bhaviṣyati

01,001.062d@001_0056 parjanya iva bhūtānām akṣayo bhāratadrumaḥ

01,001.062d@001_0057 evam ābhāṣya taṃ brahmā jagāma svaṃ niveśanam

01,001.062d@001_0058 bhagavān sa jagatsraṣṭā ṛṣidevagaṇaiḥ saha

01,001.062d@001_0059 tasya vṛkṣasya vakṣyāmi śaśvat puṣpaphalodayam

01,001.062d@001_0060 svādumedhyarasopetam acchedyam amarair api

01,001.063a idaṃ dvaipāyanaḥ pūrvaṃ putram adhyāpayac chukam

01,001.063c tato 'nyebhyo 'nurūpebhyaḥ śiṣyebhyaḥ pradadau prabhuḥ

01,001.063d*0028_01 saṃhitās taiḥ pṛthaktvena bhāratasya prakīrtitāḥ

01,001.063d*0029_01 ṣaṣṭiṃ śatasahasrāṇi cakārānyāṃ sa saṃhitām

01,001.063d*0029_02 triṃśacchatasahasraṃ ca devaloke pratiṣṭhitam

01,001.063d*0029_03 pitrye pañcadaśa proktaṃ rakṣoyakṣe caturdaśa

01,001.063d*0029_04 ekaṃ śatasahasraṃ tu mānuṣeṣu pratiṣṭhitam

01,001.064a nārado 'śrāvayad devān asito devalaḥ pitṝn

01,001.064c gandharvayakṣarakṣāṃsi śrāvayām āsa vai śukaḥ

01,001.064d*0030_01 asmiṃs tu mānuṣe loke vaiśaṃpāyana uktavān

01,001.064d*0030_02 śiṣyo vyāsasya dharmātmā sarvavedavidāṃ varaḥ

01,001.064d*0030_03 ekaṃ śatasahasraṃ tu mayoktaṃ vai nibodhata

01,001.064d*0031_01 vaiśaṃpāyanaviprarṣiḥ śrāvayām āsa pārthivam

01,001.064d*0031_02 pārikṣitaṃ mahābāhuṃ nāmnā tu janamejayam

01,001.065a duryodhano manyumayo mahādrumaḥ; skandhaḥ karṇaḥ śakunis tasya śākhāḥ

01,001.065c duḥśāsanaḥ puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ rājā dhṛtarāṣṭro 'manīṣī

01,001.066a yudhiṣṭhiro dharmamayo mahādrumaḥ; skandho 'rjuno bhīmaseno 'sya śākhāḥ

01,001.066c mādrīsutau puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ kṛṣṇo brahma ca brāhmaṇāś ca

01,001.067a pāṇḍur jitvā bahūn deśān yudhā vikramaṇena ca

01,001.067c araṇye mṛgayāśīlo nyavasat sajanas tadā

01,001.068a mṛgavyavāyanidhane kṛcchrāṃ prāpa sa āpadam

01,001.068c janmaprabhṛti pārthānāṃ tatrācāravidhikramaḥ

01,001.069a mātror abhyupapattiś ca dharmopaniṣadaṃ prati

01,001.069c dharmasya vāyoḥ śakrasya devayoś ca tathāśvinoḥ

01,001.069d*0032_01 tato dharmopaniṣadaṃ bhūtvā bhartuḥ priyā pṛthā

01,001.069d*0032_02 dharmānilendrāṃs tābhiḥ sājuhāva sutavāñchayā

01,001.069d*0032_03 taddattopaniṣan mādrī cāśvināv ājuhāva ca

01,001.069d*0032_04 jātāḥ pārthās tataḥ sarve kuntyā mādryāś ca mantrataḥ

01,001.069d*0033_01 teṣu jāteṣu sarveṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,001.069d*0033_02 mādryā tu saha saṃgamya ṛṣiśāpaprabhāvataḥ

01,001.069d*0033_03 mṛtaḥ pāṇḍur mahāpuṇye śataśṛṅge mahāgirau

01,001.070a tāpasaiḥ saha saṃvṛddhā mātṛbhyāṃ parirakṣitāḥ

01,001.070c medhyāraṇyeṣu puṇyeṣu mahatām āśrameṣu ca

01,001.071a ṛṣibhiś ca tadānītā dhārtarāṣṭrān prati svayam

01,001.071c śiśavaś cābhirūpāś ca jaṭilā brahmacāriṇaḥ

01,001.072a putrāś ca bhrātaraś ceme śiṣyāś ca suhṛdaś ca vaḥ

01,001.072c pāṇḍavā eta ity uktvā munayo 'ntarhitās tataḥ

01,001.073a tāṃs tair niveditān dṛṣṭvā pāṇḍavān kauravās tadā

01,001.073c śiṣṭāś ca varṇāḥ paurā ye te harṣāc cukruśur bhṛśam

01,001.074a āhuḥ ke cin na tasyaite tasyaita iti cāpare

01,001.074c yadā ciramṛtaḥ pāṇḍuḥ kathaṃ tasyeti cāpare

01,001.075a svāgataṃ sarvathā diṣṭyā pāṇḍoḥ paśyāma saṃtatim

01,001.075c ucyatāṃ svāgatam iti vāco 'śrūyanta sarvaśaḥ

01,001.076a tasminn uparate śabde diśaḥ sarvā vinādayan

01,001.076c antarhitānāṃ bhūtānāṃ nisvanas tumulo 'bhavat

01,001.077a puṣpavṛṣṭiḥ śubhā gandhāḥ śaṅkhadundubhinisvanāḥ

01,001.077c āsan praveśe pārthānāṃ tad adbhutam ivābhavat

01,001.078a tatprītyā caiva sarveṣāṃ paurāṇāṃ harṣasaṃbhavaḥ

01,001.078c śabda āsīn mahāṃs tatra divaspṛk kīrtivardhanaḥ

01,001.079a te 'py adhītyākhilān vedāñ śāstrāṇi vividhāni ca

01,001.079c nyavasan pāṇḍavās tatra pūjitā akutobhayāḥ

01,001.080a yudhiṣṭhirasya śaucena prītāḥ prakṛtayo 'bhavan

01,001.080c dhṛtyā ca bhīmasenasya vikrameṇārjunasya ca

01,001.081a guruśuśrūṣayā kuntyā yamayor vinayena ca

01,001.081c tutoṣa lokaḥ sakalas teṣāṃ śauryaguṇena ca

01,001.082a samavāye tato rājñāṃ kanyāṃ bhartṛsvayaṃvarām

01,001.082c prāptavān arjunaḥ kṛṣṇāṃ kṛtvā karma suduṣkaram

01,001.083a tataḥ prabhṛti loke 'smin pūjyaḥ sarvadhanuṣmatām

01,001.083c āditya iva duṣprekṣyaḥ samareṣv api cābhavat

01,001.084a sa sarvān pārthivāñ jitvā sarvāṃś ca mahato gaṇān

01,001.084c ājahārārjuno rājñe rājasūyaṃ mahākratum

01,001.085a annavān dakṣiṇāvāṃś ca sarvaiḥ samudito guṇaiḥ

01,001.085c yudhiṣṭhireṇa saṃprāpto rājasūyo mahākratuḥ

01,001.086a sunayād vāsudevasya bhīmārjunabalena ca

01,001.086c ghātayitvā jarāsaṃdhaṃ caidyaṃ ca balagarvitam

01,001.087a duryodhanam upāgacchann arhaṇāni tatas tataḥ

01,001.087c maṇikāñcanaratnāni gohastyaśvadhanāni ca

01,001.087d*0034_01 vicitrāṇi ca vāsāṃsi prāvārāvaraṇāni ca

01,001.087d*0034_02 kambalājinaratnāni rāṅkavāstaraṇāni ca

01,001.088a samṛddhāṃ tāṃ tathā dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ tadā śriyam

01,001.088c īrṣyāsamutthaḥ sumahāṃs tasya manyur ajāyata

01,001.089a vimānapratimāṃ cāpi mayena sukṛtāṃ sabhām

01,001.089c pāṇḍavānām upahṛtāṃ sa dṛṣṭvā paryatapyata

01,001.090a yatrāvahasitaś cāsīt praskandann iva saṃbhramāt

01,001.090c pratyakṣaṃ vāsudevasya bhīmenānabhijātavat

01,001.091a sa bhogān vividhān bhuñjan ratnāni vividhāni ca

01,001.091c kathito dhṛtarāṣṭrasya vivarṇo hariṇaḥ kṛśaḥ

01,001.092a anvajānāt tato dyūtaṃ dhṛtarāṣṭraḥ sutapriyaḥ

01,001.092c tac chrutvā vāsudevasya kopaḥ samabhavan mahān

01,001.093a nātiprītamanāś cāsīd vivādāṃś cānvamodata

01,001.093c dyūtādīn anayān ghorān pravṛddhāṃś cāpy upaikṣata

01,001.094a nirasya viduraṃ droṇaṃ bhīṣmaṃ śāradvataṃ kṛpam

01,001.094c vigrahe tumule tasminn ahan kṣatraṃ parasparam

01,001.095a jayatsu pāṇḍuputreṣu śrutvā sumahad apriyam

01,001.095c duryodhanamataṃ jñātvā karṇasya śakunes tathā

01,001.095e dhṛtarāṣṭraś ciraṃ dhyātvā saṃjayaṃ vākyam abravīt

01,001.096a śṛṇu saṃjaya me sarvaṃ na me 'sūyitum arhasi

01,001.096c śrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṃmataḥ

01,001.097a na vigrahe mama matir na ca prīye kurukṣaye

01,001.097c na me viśeṣaḥ putreṣu sveṣu pāṇḍusuteṣu ca

01,001.098a vṛddhaṃ mām abhyasūyanti putrā manyuparāyaṇāḥ

01,001.098c ahaṃ tv acakṣuḥ kārpaṇyāt putraprītyā sahāmi tat

01,001.098e muhyantaṃ cānumuhyāmi duryodhanam acetanam

01,001.099a rājasūye śriyaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavasya mahaujasaḥ

01,001.099c tac cāvahasanaṃ prāpya sabhārohaṇadarśane

01,001.100a amarṣitaḥ svayaṃ jetum aśaktaḥ pāṇḍavān raṇe

01,001.100c nirutsāhaś ca saṃprāptuṃ śriyam akṣatriyo yathā

01,001.100e gāndhārarājasahitaś chadmadyūtam amantrayat

01,001.101a tatra yad yad yathā jñātaṃ mayā saṃjaya tac chṛṇu

01,001.101c śrutvā hi mama vākyāni buddhyā yuktāni tattvataḥ

01,001.101e tato jñāsyasi māṃ saute prajñācakṣuṣam ity uta

01,001.102a yadāśrauṣaṃ dhanur āyamya citraṃ; viddhaṃ lakṣyaṃ pātitaṃ vai pṛthivyām

01,001.102c kṛṣṇāṃ hṛtāṃ paśyatāṃ sarvarājñāṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.103a yadāśrauṣaṃ dvārakāyāṃ subhadrāṃ; prasahyoḍhāṃ mādhavīm arjunena

01,001.103c indraprasthaṃ vṛṣṇivīrau ca yātau; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104a yadāśrauṣaṃ devarājaṃ pravṛṣṭaṃ; śarair divyair vāritaṃ cārjunena

01,001.104c agniṃ tathā tarpitaṃ khāṇḍave ca; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104d*0035_01 yadāśrauṣaṃ jātuṣād veśmanas tān

01,001.104d*0035_02 muktān pārthān pañca kuntyā sametān

01,001.104d*0035_03 yuktaṃ caiṣāṃ viduraṃ svārthasiddhyai

01,001.104d*0035_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104d*0036_01 yadāśrauṣaṃ draupadīṃ raṅgamadhye

01,001.104d*0036_02 lakṣyaṃ bhittvā nirjitām arjunena

01,001.104d*0036_03 śūrān pāñcālān pāṇḍaveyāṃś ca yuktāṃs

01,001.104d*0036_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104d*0037_01 yadāśrauṣaṃ māgadhānāṃ variṣṭhaṃ

01,001.104d*0037_02 jarāsaṃdhaṃ kṣatramadhye jvalantam

01,001.104d*0037_03 dorbhyāṃ hataṃ bhīmasenena gatvā

01,001.104d*0037_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104d*0038_01 yadāśrauṣaṃ digjaye pāṇḍuputrair

01,001.104d*0038_02 vaśīkṛtān bhūmipālān prasahya

01,001.104d*0038_03 mahākratuṃ rājasūyaṃ kṛtaṃ ca

01,001.104d*0038_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.104d*0039_01 yadāśrauṣaṃ sarvaviśvasya sārāṃ

01,001.104d*0039_02 prītyā rājñe nirmitāṃ tāṃ mayena

01,001.104d*0039_03 gadāṃ cogrāṃ bhīmasenāya dattāṃ

01,001.104d*0039_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.105a yadāśrauṣaṃ hṛtarājyaṃ yudhiṣṭhiraṃ; parājitaṃ saubalenākṣavatyām

01,001.105c anvāgataṃ bhrātṛbhir aprameyais; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.106a yadāśrauṣaṃ draupadīm aśrukaṇṭhīṃ; sabhāṃ nītāṃ duḥkhitām ekavastrām

01,001.106c rajasvalāṃ nāthavatīm anāthavat; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.106d*0040_01 yadāśrauṣaṃ vāsasāṃ tatra rāśiṃ

01,001.106d*0040_02 samākṣipat kitavo mandabuddhiḥ

01,001.106d*0040_03 duḥśāsano gatavān naiva cāntaṃ

01,001.106d*0040_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.107a yadāśrauṣaṃ vividhās tāta ceṣṭā; dharmātmanāṃ prasthitānāṃ vanāya

01,001.107c jyeṣṭhaprītyā kliśyatāṃ pāṇḍavānāṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.107d*0041_01 yadāśrauṣaṃ draupadīṃ tāṃ bruvāṇāṃ

01,001.107d*0041_02 pravrajyāyām aśrukaṇṭhīṃ rudantīm

01,001.107d*0041_03 patyau yuktāṃ nātra vastuṃ hi dharmas

01,001.107d*0041_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.108a yadāśrauṣaṃ snātakānāṃ sahasrair; anvāgataṃ dharmarājaṃ vanastham

01,001.108c bhikṣābhujāṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanāṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.108d*0042_01 yadāśrauṣaṃ vanavāseṣu pārthān

01,001.108d*0042_02 samāgatān ṛṣimukhyaiḥ purāṇaiḥ

01,001.108d*0042_03 upāsyamānān sagaṇair jātu sarvāṃs

01,001.108d*0042_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.109a yadāśrauṣam arjuno devadevaṃ; kirātarūpaṃ tryambakaṃ toṣya yuddhe

01,001.109c avāpa tat pāśupataṃ mahāstraṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.110a yadāśrauṣaṃ tridivasthaṃ dhanaṃjayaṃ; śakrāt sākṣād divyam astraṃ yathāvat

01,001.110c adhīyānaṃ śaṃsitaṃ satyasaṃdhaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.110d*0043_01 yadāśrauṣaṃ kālakeyās tatas te

01,001.110d*0043_02 paulomāno varadattāś ca dṛptāḥ

01,001.110d*0043_03 devair ajeyā nirjitā arjunena

01,001.110d*0043_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.110d*0044_01 yadāśrauṣam asurāṇāṃ vadhārthaṃ

01,001.110d*0044_02 kirīṭinaṃ yātam amitrakarṣaṇam

01,001.110d*0044_03 kṛtārthaṃ cāpy āgataṃ śakralokāt

01,001.110d*0044_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.110d*0045_01 yadāśrauṣaṃ tīrthayātrāpravṛttaṃ

01,001.110d*0045_02 pāṇḍoḥ sutaṃ sahitaṃ romaśena

01,001.110d*0045_03 tasmāc chrutaṃ cārjunasyāstralābhaṃ

01,001.110d*0045_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.111a yadāśrauṣaṃ vaiśravaṇena sārdhaṃ; samāgataṃ bhīmam anyāṃś ca pārthān

01,001.111c tasmin deśe mānuṣāṇām agamye; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.112a yadāśrauṣaṃ ghoṣayātrāgatānāṃ; bandhaṃ gandharvair mokṣaṇaṃ cārjunena

01,001.112c sveṣāṃ sutānāṃ karṇabuddhau ratānāṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.112d*0046_01 yadāśrauṣaṃ draupadīṃ saindhavena

01,001.112d*0046_02 nānītāṃ (sic) mokṣitāṃ cārjunena

01,001.112d*0046_03 jayadrathaṃ mokṣitaṃ jīvaśeṣaṃ

01,001.112d*0046_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.113a yadāśrauṣaṃ yakṣarūpeṇa dharmaṃ; samāgataṃ dharmarājena sūta

01,001.113c praśnān uktān vibruvantaṃ ca samyak; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.113d*0047_01 yadāśrauṣaṃ na vidur māmakās tān

01,001.113d*0047_02 pracchannarūpān vasataḥ pāṇḍaveyān

01,001.113d*0047_03 virāṭarāṣṭre saha kṛṣṇayā tāṃs

01,001.113d*0047_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.113d*0048_01 yadāśrauṣaṃ tān athājñātavāse

01,001.113d*0048_02 tv apaśyamānān vividhair upāyaiḥ

01,001.113d*0048_03 dakṣān pārthān me sutair agnikalpāṃs

01,001.113d*0048_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.113d*0049_01 yadāśrauṣaṃ kīcakānāṃ variṣṭhaṃ

01,001.113d*0049_02 niṣūditaṃ bhrātṛśatena sārdham

01,001.113d*0049_03 draupadyarthaṃ bhīmasenena saṃkhye

01,001.113d*0049_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.113d*0050_01 yadāśrauṣaṃ vasataḥ pāṇḍuputrān

01,001.113d*0050_02 adṛśyamānān vividhair upāyaiḥ

01,001.113d*0050_03 dakṣān pārthān bhīmasenena saṃkhye

01,001.113d*0050_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.114a yadāśrauṣaṃ māmakānāṃ variṣṭhān; dhanaṃjayenaikarathena bhagnān

01,001.114c virāṭarāṣṭre vasatā mahātmanā; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.115a yadāśrauṣaṃ satkṛtāṃ matsyarājñā; sutāṃ dattām uttarām arjunāya

01,001.115c tāṃ cārjunaḥ pratyagṛhṇāt sutārthe; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.116a yadāśrauṣaṃ nirjitasyādhanasya; pravrājitasya svajanāt pracyutasya

01,001.116c akṣauhiṇīḥ sapta yudhiṣṭhirasya; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.117a yadāśrauṣaṃ naranārāyaṇau tau; kṛṣṇārjunau vadato nāradasya

01,001.117c ahaṃ draṣṭā brahmaloke sadeti; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.118a yadāśrauṣaṃ mādhavaṃ vāsudevaṃ; sarvātmanā pāṇḍavārthe niviṣṭam

01,001.118c yasyemāṃ gāṃ vikramam ekam āhus; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.118d*0051_01 yadāśrauṣaṃ lokahitāya kṛṣṇaṃ

01,001.118d*0051_02 śamārthinam upayātaṃ kurūṇām

01,001.118d*0051_03 śamaṃ kurvāṇam akṛtārthaṃ ca yātaṃ

01,001.118d*0051_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.119a yadāśrauṣaṃ karṇaduryodhanābhyāṃ; buddhiṃ kṛtāṃ nigrahe keśavasya

01,001.119c taṃ cātmānaṃ bahudhā darśayānaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.120a yadāśrauṣaṃ vāsudeve prayāte; rathasyaikām agratas tiṣṭhamānām

01,001.120c ārtāṃ pṛthāṃ sāntvitāṃ keśavena; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.120d*0052_01 yadāśrauṣaṃ vāsudeve prayāte

01,001.120d*0052_02 rathāṅgahaste phālgunenānvite 'pi

01,001.120d*0052_03 grahītukāmaṃ mama putraṃ dvipena

01,001.120d*0052_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.121a yadāśrauṣaṃ mantriṇaṃ vāsudevaṃ; tathā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ ca teṣām

01,001.121c bhāradvājaṃ cāśiṣo 'nubruvāṇaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.122a yadāśrauṣaṃ karṇa uvāca bhīṣmaṃ; nāhaṃ yotsye yudhyamāne tvayīti

01,001.122c hitvā senām apacakrāma caiva; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.123a yadāśrauṣaṃ vāsudevārjunau tau; tathā dhanur gāṇḍivam aprameyam

01,001.123c trīṇy ugravīryāṇi samāgatāni; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.124a yadāśrauṣaṃ kaśmalenābhipanne; rathopasthe sīdamāne 'rjune vai

01,001.124c kṛṣṇaṃ lokān darśayānaṃ śarīre; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.125a yadāśrauṣaṃ bhīṣmam amitrakarśanaṃ; nighnantam ājāv ayutaṃ rathānām

01,001.125c naiṣāṃ kaś cid vadhyate dṛśyarūpas; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.125d*0053_01 yadāśrauṣaṃ cāpageyena saṃkhye

01,001.125d*0053_02 svayaṃ mṛtyuṃ vihitaṃ dhārmikeṇa

01,001.125d*0053_03 tac cākārṣuḥ pāṇḍaveyāḥ prahṛṣṭās

01,001.125d*0053_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.126a yadāśrauṣaṃ bhīṣmam atyantaśūraṃ; hataṃ pārthenāhaveṣv apradhṛṣyam

01,001.126c śikhaṇḍinaṃ purataḥ sthāpayitvā; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.127a yadāśrauṣaṃ śaratalpe śayānaṃ; vṛddhaṃ vīraṃ sāditaṃ citrapuṅkhaiḥ

01,001.127c bhīṣmaṃ kṛtvā somakān alpaśeṣāṃs; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.128a yadāśrauṣaṃ śāṃtanave śayāne; pānīyārthe coditenārjunena

01,001.128c bhūmiṃ bhittvā tarpitaṃ tatra bhīṣmaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.129a yadāśrauṣaṃ śukrasūryau ca yuktau; kaunteyānām anulomau jayāya

01,001.129c nityaṃ cāsmāñ śvāpadā vyābhaṣantas; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.130a yadā droṇo vividhān astramārgān; vidarśayan samare citrayodhī

01,001.130c na pāṇḍavāñ śreṣṭhatamān nihanti; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.131a yadāśrauṣaṃ cāsmadīyān mahārathān; vyavasthitān arjunasyāntakāya

01,001.131c saṃśaptakān nihatān arjunena; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.132a yadāśrauṣaṃ vyūham abhedyam anyair; bhāradvājenāttaśastreṇa guptam

01,001.132c bhittvā saubhadraṃ vīram ekaṃ praviṣṭaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.133a yadābhimanyuṃ parivārya bālaṃ; sarve hatvā hṛṣṭarūpā babhūvuḥ

01,001.133c mahārathāḥ pārtham aśaknuvantas; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.134a yadāśrauṣam abhimanyuṃ nihatya; harṣān mūḍhān krośato dhārtarāṣṭrān

01,001.134c krodhaṃ muktaṃ saindhave cārjunena; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.135a yadāśrauṣaṃ saindhavārthe pratijñāṃ; pratijñātāṃ tadvadhāyārjunena

01,001.135c satyāṃ nistīrṇāṃ śatrumadhye ca tena; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.136a yadāśrauṣaṃ śrāntahaye dhanaṃjaye; muktvā hayān pāyayitvopavṛttān

01,001.136c punar yuktvā vāsudevaṃ prayātaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.137a yadāśrauṣaṃ vāhaneṣv āśvasatsu; rathopasthe tiṣṭhatā gāṇḍivena

01,001.137c sarvān yodhān vāritān arjunena; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.138a yadāśrauṣaṃ nāgabalair durutsahaṃ; droṇānīkaṃ yuyudhānaṃ pramathya

01,001.138c yātaṃ vārṣṇeyaṃ yatra tau kṛṣṇapārthau; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.139a yadāśrauṣaṃ karṇam āsādya muktaṃ; vadhād bhīmaṃ kutsayitvā vacobhiḥ

01,001.139c dhanuṣkoṭyā tudya karṇena vīraṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.140a yadā droṇaḥ kṛtavarmā kṛpaś ca; karṇo drauṇir madrarājaś ca śūraḥ

01,001.140c amarṣayan saindhavaṃ vadhyamānaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.141a yadāśrauṣaṃ devarājena dattāṃ; divyāṃ śaktiṃ vyaṃsitāṃ mādhavena

01,001.141c ghaṭotkace rākṣase ghorarūpe; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.142a yadāśrauṣaṃ karṇaghaṭotkacābhyāṃ; yuddhe muktāṃ sūtaputreṇa śaktim

01,001.142c yayā vadhyaḥ samare savyasācī; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.143a yadāśrauṣaṃ droṇam ācāryam ekaṃ; dhṛṣṭadyumnenābhyatikramya dharmam

01,001.143c rathopasthe prāyagataṃ viśastaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.144a yadāśrauṣaṃ drauṇinā dvairathasthaṃ; mādrīputraṃ nakulaṃ lokamadhye

01,001.144c samaṃ yuddhe pāṇḍavaṃ yudhyamānaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.145a yadā droṇe nihate droṇaputro; nārāyaṇaṃ divyam astraṃ vikurvan

01,001.145c naiṣām antaṃ gatavān pāṇḍavānāṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.145d*0054_01 yadāśrauṣaṃ bhīmasenena pītaṃ

01,001.145d*0054_02 raktaṃ bhrātur yudhi duḥśāsanasya

01,001.145d*0054_03 nivāritaṃ nānyatamena bhīmaṃ

01,001.145d*0054_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.145d*0055_01 yadāśrauṣaṃ bhīmakarmāṇam ugraṃ

01,001.145d*0055_02 raṇe bhīmaṃ śoṇitaṃ pītavantam

01,001.145d*0055_03 bhittvā vakṣo yuvarājasya sūta

01,001.145d*0055_04 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.146a yadāśrauṣaṃ karṇam atyantaśūraṃ; hataṃ pārthenāhaveṣv apradhṛṣyam

01,001.146c tasmin bhrātṝṇāṃ vigrahe devaguhye; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.147a yadāśrauṣaṃ droṇaputraṃ kṛpaṃ ca; duḥśāsanaṃ kṛtavarmāṇam ugram

01,001.147c yudhiṣṭhiraṃ śūnyam adharṣayantaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.148a yadāśrauṣaṃ nihataṃ madrarājaṃ; raṇe śūraṃ dharmarājena sūta

01,001.148c sadā saṃgrāme spardhate yaḥ sa kṛṣṇaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.149a yadāśrauṣaṃ kalahadyūtamūlaṃ; māyābalaṃ saubalaṃ pāṇḍavena

01,001.149c hataṃ saṃgrāme sahadevena pāpaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.150a yadāśrauṣaṃ śrāntam ekaṃ śayānaṃ; hradaṃ gatvā stambhayitvā tad ambhaḥ

01,001.150c duryodhanaṃ virathaṃ bhagnadarpaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.151a yadāśrauṣaṃ pāṇḍavāṃs tiṣṭhamānān; gaṅgāhrade vāsudevena sārdham

01,001.151c amarṣaṇaṃ dharṣayataḥ sutaṃ me; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.152a yadāśrauṣaṃ vividhāṃs tāta mārgān; gadāyuddhe maṇḍalaṃ saṃcarantam

01,001.152c mithyā hataṃ vāsudevasya buddhyā; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.153a yadāśrauṣaṃ droṇaputrādibhis tair; hatān pāñcālān draupadeyāṃś ca suptān

01,001.153c kṛtaṃ bībhatsam ayaśasyaṃ ca karma; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.154a yadāśrauṣaṃ bhīmasenānuyātena; aśvatthāmnā paramāstraṃ prayuktam

01,001.154c kruddhenaiṣīkam avadhīd yena garbhaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.155a yadāśrauṣaṃ brahmaśiro 'rjunena; muktaṃ svastīty astram astreṇa śāntam

01,001.155c aśvatthāmnā maṇiratnaṃ ca dattaṃ; tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.156a yadāśrauṣaṃ droṇaputreṇa garbhe; vairāṭyā vai pātyamāne mahāstre

01,001.156b*0056_01 saṃjīvayāmīti hareḥ pratijñāṃ

01,001.156b*0056_02 tadā nāśaṃse vijayāya saṃjaya

01,001.156c dvaipāyanaḥ keśavo droṇaputraṃ; paraspareṇābhiśāpaiḥ śaśāpa

01,001.156d*0057_01 buddhvā cāhaṃ buddhihīno 'dya sūta

01,001.156d*0057_02 saṃtapye 'haṃ putrapautraiś ca hīnaḥ

01,001.156d*0057_03 saṃcintayann adya vihīnabuddhiḥ

01,001.156d*0057_04 kartavyatāṃ nābhijānāmi sūta

01,001.157a śocyā gāndhārī putrapautrair vihīnā; tathā vadhvaḥ pitṛbhir bhrātṛbhiś ca

01,001.157c kṛtaṃ kāryaṃ duṣkaraṃ pāṇḍaveyaiḥ; prāptaṃ rājyam asapatnaṃ punas taiḥ

01,001.158a kaṣṭaṃ yuddhe daśa śeṣāḥ śrutā me; trayo 'smākaṃ pāṇḍavānāṃ ca sapta

01,001.158c dvyūnā viṃśatir āhatākṣauhiṇīnāṃ; tasmin saṃgrāme vigrahe kṣatriyāṇām

01,001.158d*0058_01 kālābhipannā samitir mahātmanāṃ

01,001.158d*0058_02 niṣūditā hetur āsīt suto me

01,001.159a tamasā tv abhyavastīrṇo moha āviśatīva mām

01,001.159c saṃjñāṃ nopalabhe sūta mano vihvalatīva me

01,001.160a ity uktvā dhṛtarāṣṭro 'tha vilapya bahuduḥkhitaḥ

01,001.160c mūrcchitaḥ punar āśvastaḥ saṃjayaṃ vākyam abravīt

01,001.161a saṃjayaivaṃgate prāṇāṃs tyaktum icchāmi māciram

01,001.161c stokaṃ hy api na paśyāmi phalaṃ jīvitadhāraṇe

01,001.162a taṃ tathāvādinaṃ dīnaṃ vilapantaṃ mahīpatim

01,001.162b*0059_01 niḥśvasantaṃ yathā nāgaṃ muhyamānaṃ punaḥ punaḥ

01,001.162c gāvalgaṇir idaṃ dhīmān mahārthaṃ vākyam abravīt

01,001.163a śrutavān asi vai rājño mahotsāhān mahābalān

01,001.163c dvaipāyanasya vadato nāradasya ca dhīmataḥ

01,001.164a mahatsu rājavaṃśeṣu guṇaiḥ samuditeṣu ca

01,001.164c jātān divyāstraviduṣaḥ śakrapratimatejasaḥ

01,001.165a dharmeṇa pṛthivīṃ jitvā yajñair iṣṭvāptadakṣiṇaiḥ

01,001.165c asmiṃl loke yaśaḥ prāpya tataḥ kālavaśaṃ gatāḥ

01,001.166a vainyaṃ mahārathaṃ vīraṃ sṛñjayaṃ jayatāṃ varam

01,001.166c suhotraṃ rantidevaṃ ca kakṣīvantaṃ tathauśijam

01,001.167a bāhlīkaṃ damanaṃ śaibyaṃ śaryātim ajitaṃ jitam

01,001.167c viśvāmitram amitraghnam ambarīṣaṃ mahābalam

01,001.168a maruttaṃ manum ikṣvākuṃ gayaṃ bharatam eva ca

01,001.168c rāmaṃ dāśarathiṃ caiva śaśabinduṃ bhagīratham

01,001.168d*0060_01 kṛtavīryaṃ mahābhāgaṃ tathaiva janamejayam

01,001.169a yayātiṃ śubhakarmāṇaṃ devair yo yājitaḥ svayam

01,001.169c caityayūpāṅkitā bhūmir yasyeyaṃ savanākarā

01,001.170a iti rājñāṃ caturviṃśan nāradena surarṣiṇā

01,001.170c putraśokābhitaptāya purā śaibyāya kīrtitāḥ

01,001.171a tebhyaś cānye gatāḥ pūrvaṃ rājāno balavattarāḥ

01,001.171c mahārathā mahātmānaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

01,001.172a pūruḥ kurur yaduḥ śūro viṣvagaśvo mahādhṛtiḥ

01,001.172c anenā yuvanāśvaś ca kakutstho vikramī raghuḥ

01,001.173a vijitī vītihotraś ca bhavaḥ śveto bṛhadguruḥ

01,001.173c uśīnaraḥ śatarathaḥ kaṅko duliduho drumaḥ

01,001.174a dambhodbhavaḥ paro venaḥ sagaraḥ saṃkṛtir nimiḥ

01,001.174c ajeyaḥ paraśuḥ puṇḍraḥ śambhur devāvṛdho 'naghaḥ

01,001.175a devāhvayaḥ supratimaḥ supratīko bṛhadrathaḥ

01,001.175c mahotsāho vinītātmā sukratur naiṣadho nalaḥ

01,001.176a satyavrataḥ śāntabhayaḥ sumitraḥ subalaḥ prabhuḥ

01,001.176c jānujaṅgho 'naraṇyo 'rkaḥ priyabhṛtyaḥ śubhavrataḥ

01,001.177a balabandhur nirāmardaḥ ketuśṛṅgo bṛhadbalaḥ

01,001.177c dhṛṣṭaketur bṛhatketur dīptaketur nirāmayaḥ

01,001.178a avikṣit prabalo dhūrtaḥ kṛtabandhur dṛḍheṣudhiḥ

01,001.178c mahāpurāṇaḥ saṃbhāvyaḥ pratyaṅgaḥ parahā śrutiḥ

01,001.179a ete cānye ca bahavaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,001.179c śrūyante 'yutaśaś cānye saṃkhyātāś cāpi padmaśaḥ

01,001.180a hitvā suvipulān bhogān buddhimanto mahābalāḥ

01,001.180c rājāno nidhanaṃ prāptās tava putrair mahattamāḥ

01,001.181a yeṣāṃ divyāni karmāṇi vikramas tyāga eva ca

01,001.181c māhātmyam api cāstikyaṃ satyatā śaucam ārjavam

01,001.182a vidvadbhiḥ kathyate loke purāṇaiḥ kavisattamaiḥ

01,001.182c sarvarddhiguṇasaṃpannās te cāpi nidhanaṃ gatāḥ

01,001.183a tava putrā durātmānaḥ prataptāś caiva manyunā

01,001.183c lubdhā durvṛttabhūyiṣṭhā na tāñ śocitum arhasi

01,001.184a śrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṃmataḥ

01,001.184c yeṣāṃ śāstrānugā buddhir na te muhyanti bhārata

01,001.185a nigrahānugrahau cāpi viditau te narādhipa

01,001.185c nātyantam evānuvṛttiḥ śrūyate putrarakṣaṇe

01,001.186a bhavitavyaṃ tathā tac ca nātaḥ śocitum arhasi

01,001.186c daivaṃ prajñāviśeṣeṇa ko nivartitum arhati

01,001.187a vidhātṛvihitaṃ mārgaṃ na kaś cid ativartate

01,001.187c kālamūlam idaṃ sarvaṃ bhāvābhāvau sukhāsukhe

01,001.188a kālaḥ pacati bhūtāni kālaḥ saṃharati prajāḥ

01,001.188c nirdahantaṃ prajāḥ kālaṃ kālaḥ śamayate punaḥ

01,001.189a kālo vikurute bhāvān sarvāṃl loke śubhāśubhān

01,001.189c kālaḥ saṃkṣipate sarvāḥ prajā visṛjate punaḥ

01,001.189d*0061_01 kālaḥ supteṣu jāgarti kālo hi duratikramaḥ

01,001.189d*0062=00 saṃjaya uvāca

01,001.189d*0062_01 atītān āgatān vāpi vartamānās tathā budhāḥ

01,001.189d*0062_02 nānuśocanti rājendra kālo hi jagadantakaḥ

01,001.189e kālaḥ sarveṣu bhūteṣu caraty avidhṛtaḥ samaḥ

01,001.190a atītānāgatā bhāvā ye ca vartanti sāṃpratam

01,001.190c tān kālanirmitān buddhvā na saṃjñāṃ hātum arhasi

01,001.190d*0063_01 ity evaṃ putraśokārtaṃ dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram

01,001.190d*0063_02 āśvāsya svastham akarot sūto gāvalgaṇis tadā

01,001.190d*0064_01 evam uktvā ca rājānaṃ saṃjayo virarāma ha

01,001.190d*0064_02 dhṛtarāṣṭro 'pi tac chrutvā dhṛtim eva samāśrayat

01,001.190d*0064_03 diṣṭyedam āgatam iti matvā sa prājñasattamaḥ

01,001.191 sūta uvāca

01,001.191a atropaniṣadaṃ puṇyāṃ kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt

01,001.191c bhāratādhyayanāt puṇyād api pādam adhīyataḥ

01,001.191e śraddadhānasya pūyante sarvapāpāny aśeṣataḥ

01,001.191f*0065_01 lokānāṃ ca hitārthāya kāruṇyān munisattamaḥ

01,001.191f*0066_01 bhārataṃ bhānumān indur yadi na syur amī trayaḥ

01,001.191f*0066_02 ajñānatimirāndhasya kāvasthā jagato bhavet

01,001.191f*0066_03 matimanthānam āvidhya yena vedamahārṇavāt

01,001.191f*0066_04 jagaddhitāya janito mahābhāratacandramāḥ

01,001.192a devarṣayo hy atra puṇyā brahmarājarṣayas tathā

01,001.192c kīrtyante śubhakarmāṇas tathā yakṣamahoragāḥ

01,001.193a bhagavān vāsudevaś ca kīrtyate 'tra sanātanaḥ

01,001.193c sa hi satyam ṛtaṃ caiva pavitraṃ puṇyam eva ca

01,001.194a śāśvataṃ brahma paramaṃ dhruvaṃ jyotiḥ sanātanam

01,001.194c yasya divyāni karmāṇi kathayanti manīṣiṇaḥ

01,001.195a asat sat sad asac caiva yasmād devāt pravartate

01,001.195c saṃtatiś ca pravṛttiś ca janma mṛtyuḥ punarbhavaḥ

01,001.196a adhyātmaṃ śrūyate yac ca pañcabhūtaguṇātmakam

01,001.196c avyaktādi paraṃ yac ca sa eva parigīyate

01,001.197a yat tad yativarā yuktā dhyānayogabalānvitāḥ

01,001.197c pratibimbam ivādarśe paśyanty ātmany avasthitam

01,001.198a śraddadhānaḥ sadodyuktaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ

01,001.198c āsevann imam adhyāyaṃ naraḥ pāpāt pramucyate

01,001.199a anukramaṇim adhyāyaṃ bhāratasyemam āditaḥ

01,001.199c āstikaḥ satataṃ śṛṇvan na kṛcchreṣv avasīdati

01,001.200a ubhe saṃdhye japan kiṃ cit sadyo mucyeta kilbiṣāt

01,001.200c anukramaṇyā yāvat syād ahnā rātryā ca saṃcitam

01,001.201a bhāratasya vapur hy etat satyaṃ cāmṛtam eva ca

01,001.201b*0067_01 divyā yajñāś ca nikhilā viṣṇuś copaniṣan mahat

01,001.201b*0068_01 āraṇyakaṃ ca vedebhya oṣadhibhyo 'mṛtaṃ yathā

01,001.201c navanītaṃ yathā dadhno dvipadāṃ brāhmaṇo yathā

01,001.202a hradānām udadhiḥ śreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām

01,001.202c yathaitāni variṣṭhāni tathā bhāratam ucyate

01,001.203a yaś cainaṃ śrāvayec chrāddhe brāhmaṇān pādam antataḥ

01,001.203c akṣayyam annapānaṃ tat pitṝṃs tasyopatiṣṭhati

01,001.204a itihāsapurāṇābhyāṃ vedaṃ samupabṛṃhayet

01,001.204c bibhety alpaśrutād vedo mām ayaṃ pratariṣyati

01,001.205a kārṣṇaṃ vedam imaṃ vidvāñ śrāvayitvārtham aśnute

01,001.205c bhrūṇahatyākṛtaṃ cāpi pāpaṃ jahyān na saṃśayaḥ

01,001.206a ya imaṃ śucir adhyāyaṃ paṭhet parvaṇi parvaṇi

01,001.206c adhītaṃ bhārataṃ tena kṛtsnaṃ syād iti me matiḥ

01,001.207a yaś cemaṃ śṛṇuyān nityam ārṣaṃ śraddhāsamanvitaḥ

01,001.207c sa dīrgham āyuḥ kīrtiṃ ca svargatiṃ cāpnuyān naraḥ

01,001.208a catvāra ekato vedā bhārataṃ caikam ekataḥ

01,001.208c samāgataiḥ surarṣibhis tulām āropitaṃ purā

01,001.208d*0069_01 caturbhyaḥ sarahasyebhyo vedebhyo hy adhikaṃ yadā

01,001.208d*0069_02 tadā prabhṛti loke 'smin mahābhāratam ucyate

01,001.208e mahattve ca gurutve ca dhriyamāṇaṃ tato 'dhikam

01,001.209a mahattvād bhāravattvāc ca mahābhāratam ucyate

01,001.209c niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate

01,001.210a tapo na kalko 'dhyayanaṃ na kalkaḥ; svābhāviko vedavidhir na kalkaḥ

01,001.210c prasahya vittāharaṇaṃ na kalkas; tāny eva bhāvopahatāni kalkaḥ

01,001.210d@003=0000 śrīsūtaḥ

01,001.210d@003_0001 kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsaṃ viddhi nārāyaṇaṃ vibhum

01,001.210d@003_0002 ko hy anyaḥ puṇḍarīkākṣān mahābhāratakṛd bhavet

01,001.210d@003_0003 matimanthānam āvidhya yena vedamahārṇavāt

01,001.210d@003_0004 jagaddhitāya janito mahābhāratacandramāḥ

01,001.210d@003_0005 stutyaṃ tasyāsti kiṃ cānyat sarvalokahitaiṣiṇaḥ

01,001.210d@003_0006 vedā vyastāḥ kṛtaṃ tena mahābhāratam adbhutam

01,001.210d@003_0007 sarve tarantu durgāṇi sarvo bhadrāṇi paśyatu

01,001.210d@003_0008 ity uktvā sarvavedārthān bhārate tena darśitāḥ

01,001.210d@003_0009 śrūyatāṃ siṃhanādo 'yam ṛṣabhasya mahātmanaḥ

01,001.210d@003_0010 dharme cārthe ca kāme ca mokṣe ca paramarṣabha

01,001.210d@003_0011 yad ihāsti tad anyatra yan nehāsti na tat kva cit

01,001.210d@003_0012 eṣa prakṛtyaiva yato lokaḥ sakto 'rthakāmayoḥ

01,001.210d@003_0013 dharmamokṣaparaṃ tasmāt kariṣye 'haṃ samuccayam

01,001.210d@003_0014 kāmino varṇayan kāmaṃ lobhaṃ lubdhasya varṇayan

01,001.210d@003_0015 naraḥ kiṃ phalam āpnoti kūpe 'ndham iva pātayan

01,001.210d@003_0016 munināpi ca kāmārthau matvā lokamanoharau

01,001.210d@003_0017 nindyāv api sthitāv etau dharmamokṣavivakṣayā

01,001.210d@003_0018 anyathā ghorasaṃsārabandhahetū janasya tau

01,001.210d@003_0019 varṇayeta kathaṃ dhīmān mahākāruṇiko muniḥ

01,001.210d@003_0020 lokacintāvatārārthaṃ varṇayitvā ca tena tau

01,001.210d@003_0021 itihāsair vicitrārthaiḥ punar atraiva ninditau

01,001.210d@003_0022 bhārataṃ bhānumān indur yadi na syur amī trayaḥ

01,001.210d@003_0023 ajñānatimirāndhe kā vyavasthā jagato bhavet

01,001.210d@003_0024 etad vijñāya vidvadbhir nityaṃ śraddhāsamanvitaiḥ

01,001.210d@003_0025 adhyeyo bhāratīyo 'yam itihāsasamuccayaḥ

01,001.210d@003_0026 ślokā ye bhārate vāpi kva cit ke cid vyavasthitāḥ

01,001.210d@003_0027 tulyārthās saṃhitāṃ puṇyāṃ yojayiṣye tu tām aham

01,001.210d@003_0028 tac chlokāṃś ca samuddhartuṃ kaḥ kṛtsnān bhārate kṣamaḥ

01,001.210d@003_0029 yogataḥ sarvaratnāni samuddhartuṃ mahārṇavāt

01,001.210d@003_0030 na ca prajñābhimānena yad ayaṃ kartum udyataḥ

01,001.210d@003_0031 kiṃ tu bhāratabhaktir māṃ vivaśaṃ samacūcudat

01,002.001 ṛṣaya ūcuḥ

01,002.001a samantapañcakam iti yad uktaṃ sūtanandana

01,002.001c etat sarvaṃ yathānyāyaṃ śrotum icchāmahe vayam

01,002.002 sūta uvāca

01,002.002a śuśrūṣā yadi vo viprā bruvataś ca kathāḥ śubhāḥ

01,002.002c samantapañcakākhyaṃ ca śrotum arhatha sattamāḥ

01,002.003a tretādvāparayoḥ saṃdhau rāmaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

01,002.003c asakṛt pārthivaṃ kṣatraṃ jaghānāmarṣacoditaḥ

01,002.004a sa sarvaṃ kṣatram utsādya svavīryeṇānaladyutiḥ

01,002.004c samantapañcake pañca cakāra rudhirahradān

01,002.004d*0070_01 yojayānām avistīrṇāñ jāmadagnyaḥ pratāpavān

01,002.005a sa teṣu rudhirāmbhassu hradeṣu krodhamūrcchitaḥ

01,002.005c pitṝn saṃtarpayām āsa rudhireṇeti naḥ śrutam

01,002.006a atharcīkādayo 'bhyetya pitaro brāhmaṇarṣabham

01,002.006b*0071=04 rāma uvāca

01,002.006b*0071_01 rāma rāma mahābhāga prītāḥ sma tava bhārgava

01,002.006b*0071_02 anayā pitṛbhaktyā ca vikrameṇa ca te vibho

01,002.006b*0071_03 varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te kim icchasi mahādyute

01,002.006b*0071_04 yadi me pitaraḥ prītā yady anugrāhyatā mayi

01,002.006b*0071_05 yac ca roṣābhibhūtena kṣatram utsāditaṃ mayā

01,002.006b*0071_06 ataś ca pāpān mucyeham eṣa me prārthito varaḥ

01,002.006b*0071_07 hradāś ca tīrthabhūtā me bhaveyur bhuvi viśrutāḥ

01,002.006b*0071_08 evaṃ bhaviṣyatīty āhuḥ pitaro brāhmaṇarṣabhāḥ

01,002.006c taṃ kṣamasveti siṣidhus tataḥ sa virarāma ha

01,002.007a teṣāṃ samīpe yo deśo hradānāṃ rudhirāmbhasām

01,002.007c samantapañcakam iti puṇyaṃ tatparikīrtitam

01,002.008a yena liṅgena yo deśo yuktaḥ samupalakṣyate

01,002.008c tenaiva nāmnā taṃ deśaṃ vācyam āhur manīṣiṇaḥ

01,002.009a antare caiva saṃprāpte kalidvāparayor abhūt

01,002.009c samantapañcake yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ

01,002.010a tasmin paramadharmiṣṭhe deśe bhūdoṣavarjite

01,002.010c aṣṭādaśa samājagmur akṣauhiṇyo yuyutsayā

01,002.010d*0072_01 sametya taṃ dvijās tāś ca tatraiva nidhanaṃ gatāḥ

01,002.011a evaṃ nāmābhinirvṛttaṃ tasya deśasya vai dvijāḥ

01,002.011c puṇyaś ca ramaṇīyaś ca sa deśo vaḥ prakīrtitaḥ

01,002.012a tad etat kathitaṃ sarvaṃ mayā vo munisattamāḥ

01,002.012c yathā deśaḥ sa vikhyātas triṣu lokeṣu viśrutaḥ

01,002.013 ṛṣaya ūcuḥ

01,002.013a akṣauhiṇya iti proktaṃ yat tvayā sūtanandana

01,002.013c etad icchāmahe śrotuṃ sarvam eva yathātatham

01,002.014a akṣauhiṇyāḥ parīmāṇaṃ rathāśvanaradantinām

01,002.014c yathāvac caiva no brūhi sarvaṃ hi viditaṃ tava

01,002.015 sūta uvāca

01,002.015a eko ratho gajaś caiko narāḥ pañca padātayaḥ

01,002.015c trayaś ca turagās tajjñaiḥ pattir ity abhidhīyate

01,002.016a pattiṃ tu triguṇām etām āhuḥ senāmukhaṃ budhāḥ

01,002.016c trīṇi senāmukhāny eko gulma ity abhidhīyate

01,002.017a trayo gulmā gaṇo nāma vāhinī tu gaṇās trayaḥ

01,002.017c smṛtās tisras tu vāhinyaḥ pṛtaneti vicakṣaṇaiḥ

01,002.018a camūs tu pṛtanās tisras tisraś camvas tv anīkinī

01,002.018c anīkinīṃ daśaguṇāṃ prāhur akṣauhiṇīṃ budhāḥ

01,002.019a akṣauhiṇyāḥ prasaṃkhyānaṃ rathānāṃ dvijasattamāḥ

01,002.019c saṃkhyāgaṇitatattvajñaiḥ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ

01,002.020a śatāny upari caivāṣṭau tathā bhūyaś ca saptatiḥ

01,002.020c gajānāṃ tu parīmāṇam etad evātra nirdiśet

01,002.021a jñeyaṃ śatasahasraṃ tu sahasrāṇi tathā nava

01,002.021c narāṇām api pañcāśac chatāni trīṇi cānaghāḥ

01,002.022a pañcaṣaṣṭisahasrāṇi tathāśvānāṃ śatāni ca

01,002.022c daśottarāṇi ṣaṭ prāhur yathāvad iha saṃkhyayā

01,002.023a etām akṣauhiṇīṃ prāhuḥ saṃkhyātattvavido janāḥ

01,002.023c yāṃ vaḥ kathitavān asmi vistareṇa dvijottamāḥ

01,002.024a etayā saṃkhyayā hy āsan kurupāṇḍavasenayoḥ

01,002.024c akṣauhiṇyo dvijaśreṣṭhāḥ piṇḍenāṣṭādaśaiva tāḥ

01,002.025a sametās tatra vai deśe tatraiva nidhanaṃ gatāḥ

01,002.025c kauravān kāraṇaṃ kṛtvā kālenādbhutakarmaṇā

01,002.026a ahāni yuyudhe bhīṣmo daśaiva paramāstravit

01,002.026c ahāni pañca droṇas tu rarakṣa kuruvāhinīm

01,002.027a ahanī yuyudhe dve tu karṇaḥ parabalārdanaḥ

01,002.027c śalyo 'rdhadivasaṃ tv āsīd gadāyuddham ataḥ param

01,002.027d*0073_01 duryodhanasya bhīmasya dinārdham abhavat tayoḥ

01,002.028a tasyaiva tu dinasyānte hārdikyadrauṇigautamāḥ

01,002.028c prasuptaṃ niśi viśvastaṃ jaghnur yaudhiṣṭhiraṃ balam

01,002.029a yat tu śaunakasatre te bhāratākhyānavistaram

01,002.029b*0074_01 janamejayasya tatsatre vyāsaśiṣyeṇa dhīmatā

01,002.029b*0074_02 kathitaṃ vistarārthaṃ ca yaśo vīryaṃ mahīkṣitām

01,002.029b*0075_01 ākhyānaṃ kathitaṃ kṛtsnaṃ mahābhāratam uttamam

01,002.029c ākhyāsye tatra paulomam ākhyānaṃ cāditaḥ param

01,002.030a vicitrārthapadākhyānam anekasamayānvitam

01,002.030c abhipannaṃ naraiḥ prājñair vairāgyam iva mokṣibhiḥ

01,002.031a ātmeva veditavyeṣu priyeṣv iva ca jīvitam

01,002.031c itihāsaḥ pradhānārthaḥ śreṣṭhaḥ sarvāgameṣv ayam

01,002.032a itihāsottame hy asminn arpitā buddhir uttamā

01,002.032c svaravyañjanayoḥ kṛtsnā lokavedāśrayeva vāk

01,002.033a asya prajñābhipannasya vicitrapadaparvaṇaḥ

01,002.033c bhāratasyetihāsasya śrūyatāṃ parvasaṃgrahaḥ

01,002.033d*0076_01 ādiparva purā proktaṃ pārāśaryeṇa dhīmatā

01,002.034a parvānukramaṇī pūrvaṃ dvitīyaṃ parvasaṃgrahaḥ

01,002.034c pauṣyaṃ paulomam āstīkam ādivaṃśāvatāraṇam

01,002.035a tataḥ saṃbhavaparvoktam adbhutaṃ devanirmitam

01,002.035c dāho jatugṛhasyātra haiḍimbaṃ parva cocyate

01,002.036a tato bakavadhaḥ parva parva caitrarathaṃ tataḥ

01,002.036c tataḥ svayaṃvaraṃ devyāḥ pāñcālyāḥ parva cocyate

01,002.037a kṣatradharmeṇa nirjitya tato vaivāhikaṃ smṛtam

01,002.037c vidurāgamanaṃ parva rājyalambhas tathaiva ca

01,002.038a arjunasya vane vāsaḥ subhadrāharaṇaṃ tataḥ

01,002.038c subhadrāharaṇād ūrdhvaṃ jñeyaṃ haraṇahārikam

01,002.039a tataḥ khāṇḍavadāhākhyaṃ tatraiva mayadarśanam

01,002.039c sabhāparva tataḥ proktaṃ mantraparva tataḥ param

01,002.040a jarāsaṃdhavadhaḥ parva parva digvijayas tathā

01,002.040c parva digvijayād ūrdhvaṃ rājasūyikam ucyate

01,002.041a tataś cārghābhiharaṇaṃ śiśupālavadhas tataḥ

01,002.041c dyūtaparva tataḥ proktam anudyūtam ataḥ param

01,002.042a tata āraṇyakaṃ parva kirmīravadha eva ca

01,002.042b*0077_01 arjunasyābhigamanaṃ parva jñeyam ataḥ param

01,002.042c īśvarārjunayor yuddhaṃ parva kairātasaṃjñitam

01,002.043a indralokābhigamanaṃ parva jñeyam ataḥ param

01,002.043c tīrthayātrā tataḥ parva kururājasya dhīmataḥ

01,002.044a jaṭāsuravadhaḥ parva yakṣayuddham ataḥ param

01,002.044b*0078_01 arjunasyāstrasaṃprāptir arjunāgamanaṃ tataḥ

01,002.044b*0079_01 nivātakavacair yuddhaṃ parva cājagaraṃ tataḥ

01,002.044c tathaivājagaraṃ parva vijñeyaṃ tadanantaram

01,002.045a mārkaṇḍeyasamasyā ca parvoktaṃ tadanantaram

01,002.045c saṃvādaś ca tataḥ parva draupadīsatyabhāmayoḥ

01,002.046a ghoṣayātrā tataḥ parva mṛgasvapnabhayaṃ tataḥ

01,002.046b*0082_01 rāmākhyānaṃ tataḥ parva sāvitryākhyānam eva ca

01,002.046b*0083_01 pativratāyā māhātmyaṃ sāvitryāś caivam adbhutam

01,002.046b*0083_02 rāmopākhyānam atraiva parva jñeyam ataḥ param

01,002.046c vrīhidrauṇikam ākhyānaṃ tato 'nantaram ucyate

01,002.046d*0080_01 mantrasya niścayaṃ kṛtvā kāryasyāpi vicintayan

01,002.046d*0081_01 nalākhyānam ataḥ parva mṛgasvapnam ataḥ param

01,002.046d*0081_02 tato nahuṣam ākhyānaṃ tato 'nantaram ucyate

01,002.047a draupadīharaṇaṃ parva saindhavena vanāt tataḥ

01,002.047c kuṇḍalāharaṇaṃ parva tataḥ param ihocyate

01,002.048a āraṇeyaṃ tataḥ parva vairāṭaṃ tadanantaram

01,002.048b*0084_01 pāṇḍavānāṃ praveśaś ca samayasya ca pālanam

01,002.048c kīcakānāṃ vadhaḥ parva parva gograhaṇaṃ tataḥ

01,002.049a abhimanyunā ca vairāṭyāḥ parva vaivāhikaṃ smṛtam

01,002.049c udyogaparva vijñeyam ata ūrdhvaṃ mahādbhutam

01,002.050a tataḥ saṃjayayānākhyaṃ parva jñeyam ataḥ param

01,002.050c prajāgaraṃ tataḥ parva dhṛtarāṣṭrasya cintayā

01,002.051a parva sānatsujātaṃ ca guhyam adhyātmadarśanam

01,002.051c yānasaṃdhis tataḥ parva bhagavad yānam eva ca

01,002.051d*0085_01 mātalīyam upākhyānaṃ caritaṃ gālavasya ca

01,002.051d*0085_02 sāvitraṃ vāmadevyaṃ ca vainyopākhyānam eva ca

01,002.051d*0085_03 jāmadagnyam upākhyānaṃ parva ṣoḍaśarājakam

01,002.051d*0085_04 sabhāpraveśaḥ kṛṣṇasya vidulāputraśāsanam

01,002.051d*0085_05 udyogaḥ sainyaniryāṇaṃ śvetopākhyānam eva ca

01,002.052a jñeyaṃ vivādaparvātra karṇasyāpi mahātmanaḥ

01,002.052b*0086_01 mantrasya niścayaṃ kṛtvā kāryaṃ samabhicintatam

01,002.052b*0086_02 kīrtyate cāpy upākhyānaṃ saināpatye 'bhiṣecanam

01,002.052b*0086_03 śvetasya vāsudevena citraṃ bahukathāśrayam

01,002.052c niryāṇaṃ parva ca tataḥ kurupāṇḍavasenayoḥ

01,002.053a rathātirathasaṃkhyā ca parvoktaṃ tadanantaram

01,002.053c ulūkadūtāgamanaṃ parvāmarṣavivardhanam

01,002.054a ambopākhyānam api ca parva jñeyam ataḥ param

01,002.054b*0087_01 divyaṃ cakṣur dadau yatra saṃjayāya mahān ṛṣiḥ

01,002.054c bhīṣmābhiṣecanaṃ parva jñeyam adbhutakāraṇam

01,002.055a jambūkhaṇḍavinirmāṇaṃ parvoktaṃ tadanantaram

01,002.055c bhūmiparva tato jñeyaṃ dvīpavistarakīrtanam

01,002.056a parvoktaṃ bhagavadgītā parva bhīṣmavadhas tataḥ

01,002.056c droṇābhiṣekaḥ parvoktaṃ saṃśaptakavadhas tataḥ

01,002.057a abhimanyuvadhaḥ parva pratijñāparva cocyate

01,002.057c jayadrathavadhaḥ parva ghaṭotkacavadhas tataḥ

01,002.058a tato droṇavadhaḥ parva vijñeyaṃ lomaharṣaṇam

01,002.058c mokṣo nārāyaṇāstrasya parvānantaram ucyate

01,002.059a karṇaparva tato jñeyaṃ śalyaparva tataḥ param

01,002.059c hradapraveśanaṃ parva gadāyuddham ataḥ param

01,002.060a sārasvataṃ tataḥ parva tīrthavaṃśaguṇānvitam

01,002.060c ata ūrdhvaṃ tu bībhatsaṃ parva sauptikam ucyate

01,002.061a aiṣīkaṃ parva nirdiṣṭam ata ūrdhvaṃ sudāruṇam

01,002.061c jalapradānikaṃ parva strīparva ca tataḥ param

01,002.062a śrāddhaparva tato jñeyaṃ kurūṇām aurdhvadehikam

01,002.062c ābhiṣecanikaṃ parva dharmarājasya dhīmataḥ

01,002.063a cārvākanigrahaḥ parva rakṣaso brahmarūpiṇaḥ

01,002.063c pravibhāgo gṛhāṇāṃ ca parvoktaṃ tadanantaram

01,002.064a śāntiparva tato yatra rājadharmānukīrtanam

01,002.064c āpaddharmaś ca parvoktaṃ mokṣadharmas tataḥ param

01,002.064d*0088_01 śukapraśnābhigamanaṃ brahmapraśnānuśāsanam

01,002.064d*0088_02 prādurbhāvaś ca durvāsaḥ saṃvādaś caiva māyayā

01,002.065a tataḥ parva parijñeyam ānuśāsanikaṃ param

01,002.065c svargārohaṇikaṃ parva tato bhīṣmasya dhīmataḥ

01,002.066a tato 'śvamedhikaṃ parva sarvapāpapraṇāśanam

01,002.066c anugītā tataḥ parva jñeyam adhyātmavācakam

01,002.067a parva cāśramavāsākhyaṃ putradarśanam eva ca

01,002.067c nāradāgamanaṃ parva tataḥ param ihocyate

01,002.067d*0089_01 varṇadharmas tato jñeyam āśramāṇāṃ ca kīrtanam

01,002.067d*0089_02 mṛtānāṃ darśanaṃ caiva vyāsenādbhutakarmaṇā

01,002.068a mausalaṃ parva ca tato ghoraṃ samanuvarṇyate

01,002.068c mahāprasthānikaṃ parva svargārohaṇikaṃ tataḥ

01,002.068d*0090_01 svargārohaṇikaṃ parva tato jñeyam ataḥ param

01,002.069a harivaṃśas tataḥ parva purāṇaṃ khilasaṃjñitam

01,002.069b*0091_01 viṣṇuparva śiśoś caryā viṣṇoḥ kaṃsavadhas tathā

01,002.069b*0092_01 saubhasya ca vadhaḥ parva bāṇasya narakasya ca

01,002.069b*0092_02 janamejayasya yajñe tu nakulākhyānam eva ca

01,002.069c bhaviṣyatparva cāpy uktaṃ khileṣv evādbhutaṃ mahat

01,002.070a etat parvaśataṃ pūrṇaṃ vyāsenoktaṃ mahātmanā

01,002.070c yathāvat sūtaputreṇa lomaharṣaṇinā punaḥ

01,002.071a kathitaṃ naimiṣāraṇye parvāṇy aṣṭādaśaiva tu

01,002.071c samāso bhāratasyāyaṃ tatroktaḥ parvasaṃgrahaḥ

01,002.071d*0093_01 pauṣyaṃ paulomam āstīkam ādivaṃśāvatāraṇam

01,002.071d*0093_02 saṃbhavo jatuveśmākhyaṃ hiḍimbabakayor vadhaḥ

01,002.071d*0093_03 tathā caitrarathaṃ devyāḥ pāñcālyāś ca svayaṃvaraḥ

01,002.071d*0093_04 kṣātradharmeṇa nirjitya tato vaivāhikaṃ smṛtam

01,002.071d*0093_05 vidurāgamanaṃ caiva rājyalambhas tathaiva ca

01,002.071d*0093_06 vanavāso 'rjunasyāpi subhadrāharaṇaṃ tataḥ

01,002.071d*0093_07 haraṇāharaṇaṃ caiva dahanaṃ khāṇḍavasya ca

01,002.071d*0093_08 mayasya darśanaṃ caiva ādiparvaṇi kathyate

01,002.072a pauṣye parvaṇi māhātmyam uttaṅkasyopavarṇitam

01,002.072c paulome bhṛguvaṃśasya vistāraḥ parikīrtitaḥ

01,002.072d*0094_01 ślokānāṃ ca sahasraṃ ca pañcāśac chatam eva ca

01,002.072d*0094_02 adhyāyānāṃ tathāṣṭau ca parvaṇy asmin prakīrtitāḥ

01,002.073a āstīke sarvanāgānāṃ garuḍasya ca saṃbhavaḥ

01,002.073c kṣīrodamathanaṃ caiva janmocchaiḥśravasas tathā

01,002.074a yajataḥ sarpasatreṇa rājñaḥ pārikṣitasya ca

01,002.074c katheyam abhinirvṛttā bhāratānāṃ mahātmanām

01,002.074d*0095_01 ślokāgraṃ ca sahasraṃ ca triśataṃ cottaraṃ tathā

01,002.074d*0095_02 ślokāś ca caturāśītiḥ parvaṇy asmiṃs tathaiva ca

01,002.074d*0095_03 adhyāyānāṃ tataḥ proktaṃ catvāriṃśan maharṣiṇā

01,002.075a vividhāḥ saṃbhavā rājñām uktāḥ saṃbhavaparvaṇi

01,002.075c anyeṣāṃ caiva viprāṇām ṛṣer dvaipāyanasya ca

01,002.076a aṃśāvataraṇaṃ cātra devānāṃ parikīrtitam

01,002.076c daityānāṃ dānavānāṃ ca yakṣāṇāṃ ca mahaujasām

01,002.077a nāgānām atha sarpāṇāṃ gandharvāṇāṃ patatriṇām

01,002.077c anyeṣāṃ caiva bhūtānāṃ vividhānāṃ samudbhavaḥ

01,002.077d*0096_01 maharṣer āśramapade kaṇvasya ca tapasvinaḥ

01,002.077d*0096_02 śakuntalāyāṃ duṣyantād bharataś cāpi jajñivān

01,002.077d*0096_03 yasya lokeṣu nāmnedaṃ prathitaṃ bhārataṃ kulam

01,002.078a vasūnāṃ punar utpattir bhāgīrathyāṃ mahātmanām

01,002.078c śaṃtanor veśmani punas teṣāṃ cārohaṇaṃ divi

01,002.079a tejoṃśānāṃ ca saṃghātād bhīṣmasyāpy atra saṃbhavaḥ

01,002.079c rājyān nivartanaṃ caiva brahmacaryavrate sthitiḥ

01,002.080a pratijñāpālanaṃ caiva rakṣā citrāṅgadasya ca

01,002.080c hate citrāṅgade caiva rakṣā bhrātur yavīyasaḥ

01,002.081a vicitravīryasya tathā rājye saṃpratipādanam

01,002.081c dharmasya nṛṣu saṃbhūtir aṇīmāṇḍavyaśāpajā

01,002.082a kṛṣṇadvaipāyanāc caiva prasūtir varadānajā

01,002.082c dhṛtarāṣṭrasya pāṇḍoś ca pāṇḍavānāṃ ca saṃbhavaḥ

01,002.083a vāraṇāvatayātrā ca mantro duryodhanasya ca

01,002.083b*0097_01 hitopadeśaś ca pathi dharmarājasya dhīmataḥ

01,002.083b*0097_02 vidureṇa kṛto yatra hitārthaṃ mlecchabhāṣayā

01,002.083c vidurasya ca vākyena suruṅgopakramakriyā

01,002.083d*0098_01 niṣādyāḥ pañcaputrāyāḥ suptāyā jatuveśmani

01,002.083d*0098_02 purocanasya cātraiva dahanaṃ saṃprakīrtitam

01,002.084a pāṇḍavānāṃ vane ghore hiḍimbāyāś ca darśanam

01,002.084b*0099_01 tatraiva ca hiḍimbasya vadho bhīmān mahābalāt

01,002.084c ghaṭotkacasya cotpattir atraiva parikīrtitā

01,002.084d*0100_01 maharṣer darśanaṃ caiva vyāsasyāmitatejasaḥ

01,002.084d*0100_02 tadājñayaikacakrāyāṃ brāhmaṇasya niveśane

01,002.085a ajñātacaryā pāṇḍūnāṃ vāso brāhmaṇaveśmani

01,002.085c bakasya nidhanaṃ caiva nāgarāṇāṃ ca vismayaḥ

01,002.085d*0101_01 saṃbhavaś caiva kṛṣṇāyā dhṛṣṭadyumnasya caiva ha

01,002.085d*0101_02 brāhmaṇāt samupaśrutya vyāsavākyapracoditāḥ

01,002.085d*0101_03 draupadīṃ prārthayantas te svayaṃvaradidṛkṣavaḥ

01,002.085d*0101_04 pāñcālān abhito jagmur yatra kautūhalānvitāḥ

01,002.085d*0102_01 kūṭasya dhārtarāṣṭreṇa preṣaṇaṃ pāṇḍavān prati

01,002.086a aṅgāraparṇaṃ nirjitya gaṅgākūle 'rjunas tadā

01,002.086b*0103_01 sakhyaṃ kṛtvā tatas tena tasmād eva sa śuśruve

01,002.086c bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pāñcālān abhito yayau

01,002.087a tāpatyam atha vāsiṣṭham aurvaṃ cākhyānam uttamam

01,002.087b*0104_01 pāñcālanagare cāpi lakṣyaṃ bhittvā dhanaṃjayaḥ

01,002.087b*0104_02 draupadīṃ labdhavān atra madhye sarvamahīkṣitām

01,002.087b*0104_03 bhīmasenārjunau yatra saṃrabdhān pṛthivīpatīn

01,002.087b*0104_04 śalyakarṇau ca tarasā jitavantau mahāmṛdhe

01,002.087b*0104_05 dṛṣṭvā tayoś ca tad vīryam aprameyam amānuṣam

01,002.087b*0104_06 śaṅkamānau pāṇḍavāṃs tān rāmakṛṣṇau mahāmatī

01,002.087b*0104_07 jagmatus taiḥ samāgantuṃ śālāṃ bhārgavaveśmani

01,002.087b*0105_01 svayaṃvaraṃ ca pāñcālyā rārāyantraprabhedanam

01,002.087b*0105_02 nṛpāṇāṃ saha saṃgrāmaḥ pāṇḍavānāṃ mahādbhutam

01,002.087c pañcendrāṇām upākhyānam atraivādbhutam ucyate

01,002.088a pañcānām ekapatnītve vimarśo drupadasya ca

01,002.088c draupadyā devavihito vivāhaś cāpy amānuṣaḥ

01,002.088d*0106_01 kṣattuś ca dhṛtarāṣṭreṇa preṣaṇaṃ pāṇḍavān prati

01,002.089a vidurasya ca saṃprāptir darśanaṃ keśavasya ca

01,002.089c khāṇḍavaprasthavāsaś ca tathā rājyārdhaśāsanam

01,002.090a nāradasyājñayā caiva draupadyāḥ samayakriyā

01,002.090c sundopasundayos tatra upākhyānaṃ prakīrtitam

01,002.090d*0107_01 anantaraṃ ca draupadyā sahāsīnaṃ yudhiṣṭhiram

01,002.090d*0107_02 anupraviśya viprārthaṃ phālguno gṛhya cāyudham

01,002.090d*0107_03 mokṣayitvā gṛhaṃ gatvā viprārthaṃ kṛtaniścayaḥ

01,002.090d*0107_04 samayaṃ pālayan vīro vanaṃ yatra jagāma ha

01,002.091a pārthasya vanavāsaś ca ulūpyā pathi saṃgamaḥ

01,002.091c puṇyatīrthānusaṃyānaṃ babhruvāhanajanma ca

01,002.091d*0108_01 tatraiva mokṣayām āsa pañca so 'psarasaḥ śubhāḥ

01,002.091d*0108_02 śāpād grāhatvam āpannā brāhmaṇasya tapasvinaḥ

01,002.091d*0108_03 prabhāsatīrthe pārthasya kṛṣṇena ca samāgamaḥ

01,002.092a dvārakāyāṃ subhadrā ca kāmayānena kāminī

01,002.092c vāsudevasyānumate prāptā caiva kirīṭinā

01,002.093a haraṇaṃ gṛhya saṃprāpte kṛṣṇe devakinandane

01,002.093b*0109_01 śakraprasthaṃ mahābāhuḥ prītyā paramayā yutaḥ

01,002.093b*0109_02 nyavasat saha pārthena tatraivodārakarmaṇā

01,002.093c saṃprāptiś cakradhanuṣoḥ khāṇḍavasya ca dāhanam

01,002.094a abhimanyoḥ subhadrāyāṃ janma cottamatejasaḥ

01,002.094b*0110_01 draupadyās tanayānāṃ ca saṃbhavo 'traiva kīrtitaḥ

01,002.094b*0110_02 vihārārthaṃ ca gatayoḥ kṛṣṇayor yamunām anu

01,002.094c mayasya mokṣo jvalanād bhujaṃgasya ca mokṣaṇam

01,002.094e maharṣer mandapālasya śārṅgyaṃ tanayasaṃbhavaḥ

01,002.095a ity etad ādhiparvoktaṃ prathamaṃ bahuvistaram

01,002.095c adhyāyānāṃ śate dve tu saṃkhyāte paramarṣiṇā

01,002.095e aṣṭādaśaiva cādhyāyā vyāsenottamatejasā

01,002.096a sapta ślokasahasrāṇi tathā nava śatāni ca

01,002.096c ślokāś ca caturāśītir dṛṣṭo grantho mahātmanā

01,002.097a dvitīyaṃ tu sabhāparva bahuvṛttāntam ucyate

01,002.097c sabhākriyā pāṇḍavānāṃ kiṃkarāṇāṃ ca darśanam

01,002.098a lokapālasabhākhyānaṃ nāradād devadarśanāt

01,002.098c rājasūyasya cārambho jarāsaṃdhavadhas tathā

01,002.099a girivraje niruddhānāṃ rājñāṃ kṛṣṇena mokṣaṇam

01,002.099b*0111_01 tathā digvijayo 'traiva pāṇḍavānāṃ prakīrtitaḥ

01,002.099b*0111_02 rājñām āgamanaṃ caiva sārhaṇānāṃ mahākratau

01,002.099c rājasūye 'rghasaṃvāde śiśupālavadhas tathā

01,002.100a yajñe vibhūtiṃ tāṃ dṛṣṭvā duḥkhāmarṣānvitasya ca

01,002.100c duryodhanasyāvahāso bhīmena ca sabhātale

01,002.101a yatrāsya manyur udbhūto yena dyūtam akārayat

01,002.101c yatra dharmasutaṃ dyūte śakuniḥ kitavo 'jayat

01,002.102a yatra dyūtārṇave magnān draupadī naur ivārṇavāt

01,002.102b*0112_01 dhṛtarāṣṭro mahāprājñaḥ snuṣāṃ paramaduḥkhitām

01,002.102c tārayām āsa tāṃs tīrṇāñ jñātvā duryodhano nṛpaḥ

01,002.102e punar eva tato dyūte samāhvayata pāṇḍavān

01,002.102f*0113_01 jitvā ca vanavāsāya preṣayām āsa tāṃs tataḥ

01,002.103a etat sarvaṃ sabhāparva samākhyātaṃ mahātmanā

01,002.103c adhyāyāḥ saptatir jñeyās tathā dvau cātra saṃkhyayā

01,002.104a ślokānāṃ dve sahasre tu pañca ślokaśatāni ca

01,002.104c ślokāś caikādaśa jñeyāḥ parvaṇy asmin prakīrtitāḥ

01,002.105a ataḥ paraṃ tṛtīyaṃ tu jñeyam āraṇyakaṃ mahat

01,002.105b*0114_01 vanavāsaṃ prayāteṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,002.105c paurānugamanaṃ caiva dharmaputrasya dhīmataḥ

01,002.105d*0115_01 yatrādityād varaprāptir dharmarājasya dhīmataḥ

01,002.105d*0116_01 annauṣadhīnāṃ ca kṛte pāṇḍavena mahātmanā

01,002.105d*0116_02 dvijānāṃ bharaṇārthaṃ ca kṛtam ārādhanaṃ raveḥ

01,002.105d*0116_03 hitaṃ ca bruvataḥ kṣattuḥ parityāgo 'mbikāsutāt

01,002.105d*0116_04 tyaktasya pāṇḍuputrāṇāṃ samīpagamanaṃ tathā

01,002.105d*0116_05 punarāgamanaṃ caiva dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt

01,002.105d*0116_06 karṇaprotsāhanaṃ caiva dhārtarāṣṭrasya durmateḥ

01,002.105d*0116_07 vanasthān pāṇḍavān hantuṃ mantro duryodhanasya ca

01,002.105d*0116_08 taṃ duṣṭabhāvaṃ vijñāya vyāsasyāgamanaṃ drutam

01,002.105d*0116_09 niryāṇapratiṣedhaś ca surabhyākhyānam eva ca

01,002.105d*0116_10 maitreyāgamanaṃ cātra rājñaś caivānuśāsanam

01,002.105d*0116_11 śāpotsargaś ca tenaiva rājño duryodhanasya ca

01,002.105d*0116_12 kirmīrasya vadhaś cātra bhīmasenena saṃyuge

01,002.105d*0117_01 dhaumyopadeśāt tigmāṃśuprasādād annasaṃbhavaḥ

01,002.105d*0118_01 maitreyaśāpotsargaś ca vidurasya pravāsanam

01,002.106a vṛṣṇīnām āgamo yatra pāñcālānāṃ ca sarvaśaḥ

01,002.106b*0119_01 śrutvā śakuninā dyūte nikṛtyā nirjitāṃś ca tān

01,002.106b*0119_02 kruddhasyānupraśamanaṃ hareś caiva kirīṭinā

01,002.106b*0119_03 paridevanaṃ ca pāñcālyā vāsudevasya saṃnidhau

01,002.106b*0119_04 āśvāsanaṃ ca kṛṣṇena duḥkhārtāyāḥ prakīrtitam

01,002.106b*0120_01 bāndhavāgamanaṃ caiva draupadyāś cāśrumokṣaṇam

01,002.106b*0121_01 tat kirmīravadhākhyānaṃ vṛṣṇīnām āgamas tathā

01,002.106b*0121_02 pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ saubhākhyānaṃ tathaiva ca

01,002.106c yatra saubhavadhākhyānaṃ kirmīravadha eva ca

01,002.106d*0122_01 subhadrāyāḥ saputrāyāḥ kṛṣṇena dvārakāṃ purīm

01,002.106d*0122_02 nayanaṃ draupadeyānāṃ dhṛṣṭadyumnena caiva hi

01,002.106d*0122_03 praveśaḥ pāṇḍaveyānāṃ ramye dvaitavane tataḥ

01,002.106d*0122_04 dharmarājasya cātraiva saṃvādaḥ kṛṣṇayā saha

01,002.106d*0122_05 saṃvādaś ca tathā rājñā bhīmasyāpi prakīrtitaḥ

01,002.106d*0122_06 samīpaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ vyāsasyāgamanaṃ tathā

01,002.106d*0122_07 pratismṛtyātha vidyāyā dānaṃ rājño maharṣiṇā

01,002.106d*0122_08 gamanaṃ kāmyakaṃ cāpi vyāse pratigate tataḥ

01,002.106e astrahetor vivāsaś ca pārthasyāmitatejasaḥ

01,002.107a mahādevena yuddhaṃ ca kirātavapuṣā saha

01,002.107c darśanaṃ lokapālānāṃ svargārohaṇam eva ca

01,002.107d*0123_01 mahendralokagamanam astrārthe ca kirīṭinaḥ

01,002.107d*0123_02 yatra cintā samutpannā dhṛtarāṣṭrasya bhūyasī

01,002.108a darśanaṃ bṛhadaśvasya maharṣer bhāvitātmanaḥ

01,002.108c yudhiṣṭhirasya cārtasya vyasane paridevanam

01,002.109a nalopākhyānam atraiva dharmiṣṭhaṃ karuṇodayam

01,002.109c damayantyāḥ sthitir yatra nalasya vyasanāgame

01,002.109d*0124_01 tathākṣahṛdayaprāptis tasmād eva maharṣitaḥ

01,002.109d*0124_02 lomaśasyāgamaś cātra svargāt pāṇḍusutān prati

01,002.110a vanavāsagatānāṃ ca pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,002.110c svarge pravṛttir ākhyātā lomaśenārjunasya vai

01,002.110d*0125_01 saṃdeśād arjunasyātra tīrthābhigamanakriyā

01,002.110d*0125_02 tīrthānāṃ ca phalaprāptiḥ puṇyatvaṃ cāpi kīrtitam

01,002.110d*0125_03 pulastyatīrthayātrā ca nāradena maharṣiṇā

01,002.111a tīrthayātrā tathaivātra pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,002.111c jaṭāsurasya tatraiva vadhaḥ samupavarṇyate

01,002.112a niyukto bhīmasenaś ca draupadyā gandhamādane

01,002.112c yatra mandārapuṣpārthaṃ nalinīṃ tām adharṣayat

01,002.113a yatrāsya sumahad yuddham abhavat saha rākṣasaiḥ

01,002.113c yakṣaiś cāpi mahāvīryair maṇimatpramukhais tathā

01,002.114a āgastyam api cākhyānaṃ yatra vātāpibhakṣaṇam

01,002.114c lopāmudrābhigamanam apatyārtham ṛṣer api

01,002.115a tataḥ śyenakapotīyam upākhyānam anantaram

01,002.115c indro 'gnir yatra dharmaś ca ajijñāsañ śibiṃ nṛpam

01,002.115d*0126_01 indraḥ śyenaḥ kapoto 'gnir bhūtvā yajñe 'bhijagmatuḥ

01,002.116a ṛśyaśṛṅgasya caritaṃ kaumārabrahmacāriṇaḥ

01,002.116c jāmadagnyasya rāmasya caritaṃ bhūritejasaḥ

01,002.117a kārtavīryavadho yatra haihayānāṃ ca varṇyate

01,002.117c saukanyam api cākhyānaṃ cyavano yatra bhārgavaḥ

01,002.118a śaryātiyajñe nāsatyau kṛtavān somapīthinau

01,002.118c tābhyāṃ ca yatra sa munir yauvanaṃ pratipāditaḥ

01,002.119a jantūpākhyānam atraiva yatra putreṇa somakaḥ

01,002.119c putrārtham ayajad rājā lebhe putraśataṃ ca saḥ

01,002.120a aṣṭāvakrīyam atraiva vivāde yatra bandinam

01,002.120c vijitya sāgaraṃ prāptaṃ pitaraṃ labdhavān ṛṣiḥ

01,002.120d*0127_01 pūrvaṃ prakṣiptam aśṛṇot pitaraṃ lavaṇāmbhasi

01,002.121a avāpya divyāny astrāṇi gurvarthe savyasācinā

01,002.121c nivātakavacair yuddhaṃ hiraṇyapuravāsibhiḥ

01,002.122a samāgamaś ca pārthasya bhrātṛbhir gandhamādane

01,002.122c ghoṣayātrā ca gandharvair yatra yuddhaṃ kirīṭinaḥ

01,002.123a punarāgamanaṃ caiva teṣāṃ dvaitavanaṃ saraḥ

01,002.123c jayadrathenāpahāro draupadyāś cāśramāntarāt

01,002.124a yatrainam anvayād bhīmo vāyuvegasamo jave

01,002.124c mārkaṇḍeyasamasyāyām upākhyānāni bhāgaśaḥ

01,002.125a saṃdarśanaṃ ca kṛṣṇasya saṃvādaś caiva satyayā

01,002.125c vrīhidrauṇikam ākhyānam aindradyumnaṃ tathaiva ca

01,002.126a sāvitryauddālakīyaṃ ca vainyopākhyānam eva ca

01,002.126c rāmāyaṇam upākhyānam atraiva bahuvistaram

01,002.126d*0128_01(127ab) karṇasya parimoṣo 'tra kuṇḍalābhyāṃ puraṃdarāt

01,002.126d*0128_02 tathā yajñavibhūtiś ca gayasyātra prakīrtitā

01,002.126d*0128_03(114) āgastyam api cākhyānaṃ yatra vātāpibhakṣaṇam

01,002.126d*0128_04(114) lopāmudrābhigamanam apatyārtham ṛṣer api

01,002.126d*0128_05(116) ṛśyaśṛṅgasya caritaṃ kaumārabrahmacāriṇaḥ

01,002.126d*0128_06(116) jāmadagnyasya rāmasya caritaṃ bhūritejasaḥ

01,002.126d*0128_07(117ab) kārtavīryavadho yatra haihayānāṃ ca varṇyate

01,002.126d*0128_08 prabhāsatīrthe pāṇḍūnāṃ vṛṣṇibhiś ca samāgamaḥ

01,002.126d*0128_09(117cd) saukanyam api cākhyānaṃ cyavano yatra bhārgavaḥ

01,002.126d*0128_10(118) śaryātiyajñe nāsatyau kṛtavān somapīthinau

01,002.126d*0128_11(118) tābhyāṃ ca yatra sa munir yauvanaṃ pratipāditaḥ

01,002.126d*0128_12 māndhātuś cāpy upākhyānaṃ rājño 'traiva prakīrtitam

01,002.126d*0128_13(119) jantūpākhyānam atraiva yatra putreṇa somakaḥ

01,002.126d*0128_14(119) putrārtham ayajad rājā lebhe putraśataṃ ca saḥ

01,002.126d*0128_15(115) tataḥ śyenakapotīyam upākhyānam anantaram

01,002.126d*0128_16(115) indro 'gnir yatra dharmaś ca ajijñāsañ śibiṃ nṛpam

01,002.126d*0128_17(120ab) aṣṭāvakrīyam atraiva vivādo yatra bandinā

01,002.126d*0128_18 aṣṭāvakrasya viprarṣer janakasyādhvare 'bhavat

01,002.126d*0128_19 naiyāyikānāṃ mukhyena varuṇasyātmajena hi

01,002.126d*0128_20 parājito yatra bandī vāde tena mahātmanā

01,002.126d*0128_21(120cd) vijitya sāgaraṃ prāptaṃ pitaraṃ labdhavān ṛṣiḥ

01,002.126d*0128_22 yavakrītasya cākhyānaṃ raibhyasya ca mahātmanaḥ

01,002.126d*0128_23 gandhamādanayātrā ca vāso nārāyaṇāśrame

01,002.126d*0128_24(112ab) niyukto bhīmasenaś ca draupadyā gandhamādane

01,002.126d*0128_25 vrajan pathi mahābāhur dṛṣṭavān pavanātmajam

01,002.126d*0128_26 kadalīkhaṇḍamadhyasthaṃ hanūmantaṃ mahābalam

01,002.126d*0128_27(112cd) yatra mandārapuṣpārthaṃ nalinīṃ tām adharṣayat

01,002.126d*0128_28(113) yatrāsya yuddham abhavat sumahad rākṣasaiḥ saha

01,002.126d*0128_29(113) yakṣaiś caiva mahāvīryair maṇimatpramukhais tathā

01,002.126d*0128_30(111cd) jaṭāsurasya ca vadho rākṣasasya vṛkodarāt

01,002.126d*0128_31 vṛṣaparvaṇaś ca rājarṣes tato 'bhigamanaṃ smṛtam

01,002.126d*0128_32 ārṣṭiṣeṇāśrame caiṣāṃ gamanaṃ vāsa eva ca

01,002.126d*0128_33 protsāhanaṃ ca pāñcālyā bhīmasyātra mahātmanaḥ

01,002.126d*0128_34 kailāsārohaṇaṃ proktaṃ yatra yakṣair balotkaṭaiḥ

01,002.126d*0128_35 yuddham āsīn mahāghoraṃ maṇimatpramukhaiḥ saha

01,002.126d*0128_36 samāgamaś ca pāṇḍūnāṃ yatra vaiśravaṇena ca

01,002.126d*0128_37 samāgamaś cārjunasya tatraiva bhrātṛbhiḥ saha

01,002.126d*0128_38(121) avāpya divyāny astrāṇi gurvarthe savyasācinā

01,002.126d*0128_39(121) nivātakavacair yuddhaṃ hiraṇyapuravāsibhiḥ

01,002.126d*0128_40 nivātakavacair ghorair dānavaiḥ suraśatrubhiḥ

01,002.126d*0128_41 paulomaiḥ kālakeyaiś ca yatra yuddhaṃ kirīṭinaḥ

01,002.126d*0128_42 vadhaś caiṣāṃ samākhyāto rājñas tenaiva dhīmatā

01,002.126d*0128_43 astrasaṃdarśanārambho dharmarājasya saṃnidhau

01,002.126d*0128_44 pārthasya pratiṣedhaś ca nāradena maharṣiṇā

01,002.126d*0128_45 avarohaṇaṃ punaś caiva pāṇḍūnāṃ gandhamādanāt

01,002.126d*0128_46 bhīmasya grahaṇaṃ cātra parvatābhogavarṣmaṇā

01,002.126d*0128_47 bhujagendreṇa balinā tasmin sugahane vane

01,002.126d*0128_48 amokṣayad yatra cainaṃ praśnān uktvā yudhiṣṭhiraḥ

01,002.126d*0128_49 kāmyakāgamanaṃ caiva punas teṣāṃ mahātmanām

01,002.126d*0128_50 tatrasthāṃś ca punar draṣṭuṃ pāṇḍavān puruṣarṣabhān

01,002.126d*0128_51 vāsudevasyāgamanam atraiva parikīrtitam

01,002.126d*0128_52(124cd) mārkaṇḍeyasamasyāyām upākhyānāni sarvaśaḥ

01,002.126d*0128_53 pṛthor vainyasya cākhyānaṃ yatroktaṃ paramarṣiṇā

01,002.126d*0128_54 saṃvādaś ca sarasvatyās tārkṣyarṣeḥ sumahātmanaḥ

01,002.126d*0128_55 matsyopākhyānam atraiva procyate tadanantaram

01,002.126d*0128_56 mārkaṇḍeyasamasyā ca purāṇaṃ parikīrtyate

01,002.126d*0128_57 aindradyumnam upākhyānaṃ dhaundhumāraṃ tathaiva ca

01,002.126d*0128_58 pativratāyāś cākhyānaṃ tathaivāṅgirasaṃ smṛtam

01,002.126d*0128_59(125ab) draupadyāḥ kīrtitaś cātra saṃvādaḥ satyabhāmayā

01,002.126d*0128_60(123ab) punar dvaitavanaṃ caiva pāṇḍavāḥ samupāgatāḥ

01,002.126d*0128_61(122cd) ghoṣayātrā ca gandharvair yatra baddhaḥ suyodhanaḥ

01,002.126d*0128_62 hriyamāṇas tu mandātmā mokṣito 'sau kirīṭinā

01,002.126d*0128_63 dharmarājasya cātraiva mṛgasvapnanidarśanam

01,002.126d*0128_64 kāmyake kānanaśreṣṭhe punargamanam ucyate

01,002.126d*0128_65 vrīhidrauṇikam ākhyānam atraiva bahuvistaram

01,002.126d*0128_66 durvāsaso 'py upākhyānam atraiva parikīrtitam

01,002.126d*0128_67(123cd) jayadrathenāpaharo draupadyāś cāśramāntarāt

01,002.126d*0128_68(124ab) yatrainam anvayād bhīmo vāyuvegasamo jave

01,002.126d*0128_69 cakre cainaṃ pañcaśikhaṃ yatra bhīmo mahābalaḥ

01,002.126d*0128_70(126cd) rāmāyaṇam upākhyānam atraiva bahuvistaram

01,002.126d*0128_71 yatra rāmeṇa vikramya nihato rāvaṇo yudhi

01,002.126d*0128_72(126ab) sāvitryāś cāpy upākhyānam atraiva parikīrtyate

01,002.126d*0129_01 mārkaṇḍeyasya ca tathā devarṣer nāradasya ca

01,002.127a karṇasya parimoṣo 'tra kuṇḍalābhyāṃ puraṃdarāt

01,002.127b*0130_01 yatrāsya śaktiṃ tuṣṭo 'dād ekavīravadhāya ca

01,002.127c āraṇeyam upākhyānaṃ yatra dharmo 'nvaśāt sutam

01,002.127e jagmur labdhavarā yatra pāṇḍavāḥ paścimāṃ diśam

01,002.128a etad āraṇyakaṃ parva tṛtīyaṃ parikīrtitam

01,002.128c atrādhyāyaśate dve tu saṃkhyāte paramarṣiṇā

01,002.128e ekonasaptatiś caiva tathādhyāyāḥ prakīrtitāḥ

01,002.129a ekādaśa sahasrāṇi ślokānāṃ ṣaṭśatāni ca

01,002.129c catuḥṣaṣṭis tathā ślokāḥ parvaitat parikīrtitam

01,002.130a ataḥ paraṃ nibodhedaṃ vairāṭaṃ parvavistaram

01,002.130c virāṭanagaraṃ gatvā śmaśāne vipulāṃ śamīm

01,002.130e dṛṣṭvā saṃnidadhus tatra pāṇḍavā āyudhāny uta

01,002.131a yatra praviśya nagaraṃ chadmabhir nyavasanta te

01,002.131b*0131_01 pāñcālīṃ prārthayānasya kāmopahatacetasaḥ

01,002.131c durātmano vadho yatra kīcakasya vṛkodarāt

01,002.131d*0132_01 pāṇḍavānveṣaṇārthaṃ ca rājño duryodhanasya ca

01,002.131d*0132_02 cārāḥ prasthāpitāś cātra nipuṇāḥ sarvato diśam

01,002.131d*0132_03 na ca pravṛttis tair labdhā pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,002.131d*0132_04 gograhaś ca virāṭasya trigartaiḥ prathamaṃ kṛtaḥ

01,002.131d*0132_05 yatrāsya yuddhaṃ sumahat tair āsīl lomaharṣaṇam

01,002.131d*0132_06 hriyamāṇaś ca yatrāsau bhīmasenena mokṣitaḥ

01,002.132a gograhe yatra pārthena nirjitāḥ kuravo yudhi

01,002.132b*0134_01 pratyāhṛtaṃ godhanaṃ ca vikrameṇa kirīṭinā

01,002.132c godhanaṃ ca virāṭasya mokṣitaṃ yatra pāṇḍavaiḥ

01,002.132d*0133_01 anantaraṃ ca kurubhis tasya gograhaṇaṃ kṛtam

01,002.133a virāṭenottarā dattā snuṣā yatra kirīṭinaḥ

01,002.133c abhimanyuṃ samuddiśya saubhadram arighātinam

01,002.134a caturtham etad vipulaṃ vairāṭaṃ parva varṇitam

01,002.134c atrāpi parisaṃkhyātam adhyāyānāṃ mahātmanā

01,002.135a saptaṣaṣṭir atho pūrṇā ślokāgram api me śṛṇu

01,002.135c ślokānāṃ dve sahasre tu ślokāḥ pañcāśad eva tu

01,002.135e parvaṇy asmin samākhyātāḥ saṃkhyayā paramarṣiṇā

01,002.136a udyogaparva vijñeyaṃ pañcamaṃ śṛṇv ataḥ param

01,002.136c upaplavye niviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu jigīṣayā

01,002.136e duryodhano 'rjunaś caiva vāsudevam upasthitau

01,002.137a sāhāyyam asmin samare bhavān nau kartum arhati

01,002.137c ity ukte vacane kṛṣṇo yatrovāca mahāmatiḥ

01,002.138a ayudhyamānam ātmānaṃ mantriṇaṃ puruṣarṣabhau

01,002.138c akṣauhiṇīṃ vā sainyasya kasya vā kiṃ dadāmy aham

01,002.139a vavre duryodhanaḥ sainyaṃ mandātmā yatra durmatiḥ

01,002.139c ayudhyamānaṃ sacivaṃ vavre kṛṣṇaṃ dhanaṃjayaḥ

01,002.139d*0135_01 madrarājaṃ ca rājānam āyāntaṃ pāṇḍavān prati

01,002.139d*0135_02 upahārair vañcayitvā vartmany eva suyodhanaḥ

01,002.139d*0135_03 varadaṃ taṃ varaṃ vavre sāhāyyaṃ kriyatāṃ mama

01,002.139d*0135_04 śalyas tasmai pratiśrutya jagāmoddiśya pāṇḍavān

01,002.139d*0135_05 sāntvapūrvaṃ cākathayad yatrendravijayaṃ ca yaḥ

01,002.139d*0135_06 purohitapreṣaṇaṃ ca pāṇḍavaiḥ kauravān prati

01,002.139d*0135_07 vaicitravīryasya vacaḥ samādāya purodhasaḥ

01,002.139d*0136_01 tathendravijayaṃ cāpi yānaṃ caiva purodhasaḥ

01,002.140a saṃjayaṃ preṣayām āsa śamārthaṃ pāṇḍavān prati

01,002.140c yatra dūtaṃ mahārājo dhṛtarāṣṭraḥ pratāpavān

01,002.141a śrutvā ca pāṇḍavān yatra vāsudevapurogamān

01,002.141c prajāgaraḥ saṃprajajñe dhṛtarāṣṭrasya cintayā

01,002.142a viduro yatra vākyāni vicitrāṇi hitāni ca

01,002.142c śrāvayām āsa rājānaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manīṣiṇam

01,002.143a tathā sanatsujātena yatrādhyātmam anuttamam

01,002.143c manastāpānvito rājā śrāvitaḥ śokalālasaḥ

01,002.144a prabhāte rājasamitau saṃjayo yatra cābhibhoḥ

01,002.144c aikātmyaṃ vāsudevasya proktavān arjunasya ca

01,002.145a yatra kṛṣṇo dayāpannaḥ saṃdhim icchan mahāyaśāḥ

01,002.145c svayam āgāc chamaṃ kartuṃ nagaraṃ nāgasāhvayam

01,002.146a pratyākhyānaṃ ca kṛṣṇasya rājñā duryodhanena vai

01,002.146c śamārthaṃ yācamānasya pakṣayor ubhayor hitam

01,002.146d*0137_01 dambhodbhavasya cākhyānam atraiva parikīrtitam

01,002.146d*0137_02 varānveṣaṇam atraiva mātaleś ca mahātmanaḥ

01,002.146d*0137_03 maharṣeś cāpi kathitaṃ caritaṃ gālavasya ca

01,002.146d*0137_04 vidulāyāś ca putrasya proktaṃ cāpy anuśāsanam

01,002.147a karṇaduryodhanādīnāṃ duṣṭaṃ vijñāya mantritam

01,002.147c yogeśvaratvaṃ kṛṣṇena yatra rājasu darśitam

01,002.148a ratham āropya kṛṣṇena yatra karṇo 'numantritaḥ

01,002.148c upāyapūrvaṃ śauṇḍīryāt pratyākhyātaś ca tena saḥ

01,002.148d*0138_01 śvetābhiṣekaḥ kṛṣṇokto vicitro bahuvistaraḥ

01,002.148d*0139_01 āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ

01,002.148d*0139_02 pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ sarvam ākhyātavān hariḥ

01,002.148d*0139_03 te tasya vacanaṃ śrutvā mantrayitvā ca yad dhitam

01,002.148d*0139_04 sāṃgrāmikaṃ tataḥ sarvaṃ sajjaṃ cakruḥ paraṃtapāḥ

01,002.149a tataś cāpy abhiniryātrā rathāśvanaradantinām

01,002.149c nagarād dhāstinapurād balasaṃkhyānam eva ca

01,002.150a yatra rājñā ulūkasya preṣaṇaṃ pāṇḍavān prati

01,002.150c śvobhāvini mahāyuddhe dūtyena krūravādinā

01,002.150d*0140_01 parivādaś ca pāṇḍūnāṃ śvodarśanavilambanam

01,002.150e rathātirathasaṃkhyānam ambopākhyānam eva ca

01,002.150f*0141_01 ambopākhyānam atraiva rāmabhīṣmasamāgame

01,002.151a etat subahuvṛttāntaṃ pañcamaṃ parva bhārate

01,002.151c udyogaparva nirdiṣṭaṃ saṃdhivigrahasaṃśritam

01,002.152a adhyāyāḥ saṃkhyayā tv atra ṣaḍaśītiśataṃ smṛtam

01,002.152c ślokānāṃ ṣaṭ sahasrāṇi tāvanty eva śatāni ca

01,002.153a ślokāś ca navatiḥ proktās tathaivāṣṭau mahātmanā

01,002.153c vyāsenodāramatinā parvaṇy asmiṃs tapodhanāḥ

01,002.154a ata ūrdhvaṃ vicitrārthaṃ bhīṣmaparva pracakṣate

01,002.154c jambūkhaṇḍavinirmāṇaṃ yatroktaṃ saṃjayena ha

01,002.155a yatra yuddham abhūd ghoraṃ daśāhāny atidāruṇam

01,002.155c yatra yaudhiṣṭhiraṃ sainyaṃ viṣādam agamat param

01,002.156a kaśmalaṃ yatra pārthasya vāsudevo mahāmatiḥ

01,002.156c mohajaṃ nāśayām āsa hetubhir mokṣadarśanaiḥ

01,002.156d*0142_01 samīkṣyādhokṣajaḥ kṣipraṃ yudhiṣṭhirahite rataḥ

01,002.156d*0142_02 rathād āplutya vegena svayaṃ kṛṣṇa udāradhīḥ

01,002.156d*0142_03 pratodapāṇir ādhāvad bhīṣmaṃ hantuṃ vyapetabhīḥ

01,002.156d*0142_04 vākyapratodābhihato yatra kṛṣṇena pāṇḍavaḥ

01,002.156d*0142_05 gāṇḍīvadhanvā samare sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,002.157a śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya yatra pārtho mahādhanuḥ

01,002.157c vinighnan niśitair bāṇai rathād bhīṣmam apātayat

01,002.157d*0143_01 śaratalpagataś caiva bhīṣmo yatra babhūva ha

01,002.158a ṣaṣṭham etan mahāparva bhārate parikīrtitam

01,002.158c adhyāyānāṃ śataṃ proktaṃ saptadaśa tathāpare

01,002.159a pañca ślokasahasrāṇi saṃkhyayāṣṭau śatāni ca

01,002.159c ślokāś ca caturāśītiḥ parvaṇy asmin prakīrtitāḥ

01,002.159e vyāsena vedaviduṣā saṃkhyātā bhīṣmaparvaṇi

01,002.160a droṇaparva tataś citraṃ bahuvṛttāntam ucyate

01,002.160b*0144_01 saināpatye 'bhiṣikto 'tha yatrācāryaḥ pratāpavān

01,002.160b*0144_02 duryodhanasya prītyarthaṃ pratijajñe mahāstravit

01,002.160b*0144_03 grahaṇaṃ dharmarājasya pāṇḍuputrasya dhīmataḥ

01,002.160c yatra saṃśaptakāḥ pārtham apaninyū raṇājirāt

01,002.161a bhagadatto mahārājo yatra śakrasamo yudhi

01,002.161c supratīkena nāgena saha śastaḥ kirīṭinā

01,002.162a yatrābhimanyuṃ bahavo jaghnur lokamahārathāḥ

01,002.162c jayadrathamukhā bālaṃ śūram aprāptayauvanam

01,002.163a hate 'bhimanyau kruddhena yatra pārthena saṃyuge

01,002.163c akṣauhiṇīḥ sapta hatvā hato rājā jayadrathaḥ

01,002.163d*0145_01 yatra bhīmo mahābāhuḥ sātyakiś ca mahārathaḥ

01,002.163d*0145_02 anveṣaṇārthaṃ pārthasya yudhiṣṭhiranṛpājñayā

01,002.163d*0145_03 praviṣṭau bhāratīṃ senām apradhṛṣyāṃ surair api

01,002.163e saṃśaptakāvaśeṣaṃ ca kṛtaṃ niḥśeṣam āhave

01,002.163f*0146_01 saṃśaptakānāṃ vīrāṇāṃ koṭyo nava mahātmanām

01,002.163f*0146_02 kirīṭinābhiniṣkramya gamitā yamasādanam

01,002.163f*0147_01 saṃśaptakavadhotsāhī jiṣṇuḥ putravadhārditaḥ

01,002.163f*0147_02 pratijñāṃ mahatīṃ kṛtvā tīrṇaḥ śrīpatimāyayā

01,002.164a alambusaḥ śrutāyuś ca jalasaṃdhaś ca vīryavān

01,002.164c saumadattir virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ

01,002.164d*0148_01 dhṛtarāṣṭrasya putrāś ca tathā pāṣāṇayodhinaḥ

01,002.164d*0148_02 nārāyaṇāś ca gopālāḥ samare citrayodhinaḥ

01,002.164e ghaṭotkacādayaś cānye nihatā droṇaparvaṇi

01,002.165a aśvatthāmāpi cātraiva droṇe yudhi nipātite

01,002.165c astraṃ prāduścakārograṃ nārāyaṇam amarṣitaḥ

01,002.165d*0149_01 āgneyaṃ kīrtyate yatra rudramāhātmyam uttamam

01,002.165d*0149_02 vyāsasya cāpy āgamanaṃ māhātmyaṃ kṛṣṇapārthayoḥ

01,002.165d*0150_01 śatarudrīyam atraiva śaṃkarasya mahāstavaḥ

01,002.166a saptamaṃ bhārate parva mahad etad udāhṛtam

01,002.166c atra te pṛthivīpālāḥ prāyaśo nidhanaṃ gatāḥ

01,002.166e droṇaparvaṇi ye śūrā nirdiṣṭāḥ puruṣarṣabhāḥ

01,002.167a adhyāyānāṃ śataṃ proktam adhyāyāḥ saptatis tathā

01,002.167c aṣṭau ślokasahasrāṇi tathā nava śatāni ca

01,002.168a ślokā nava tathaivātra saṃkhyātās tattvadarśinā

01,002.168c pārāśaryeṇa muninā saṃcintya droṇaparvaṇi

01,002.169a ataḥ paraṃ karṇaparva procyate paramādbhutam

01,002.169c sārathye viniyogaś ca madrarājasya dhīmataḥ

01,002.169e ākhyātaṃ yatra paurāṇaṃ tripurasya nipātanam

01,002.170a prayāṇe paruṣaś cātra saṃvādaḥ karṇaśalyayoḥ

01,002.170c haṃsakākīyam ākhyānam atraivākṣepasaṃhitam

01,002.170d*0151_01 vadhaḥ pāṇḍyasya ca tathā aśvatthāmnā mahātmanā

01,002.170d*0151_02 daṇḍasenasya ca vadho daṇḍasya ca vadhas tathā

01,002.170d*0151_03 dvairathe yatra karṇena dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,002.170d*0151_04 saṃśayaṃ gamito yuddhe miṣatāṃ sarvadhanvinām

01,002.171a anyonyaṃ prati ca krodho yudhiṣṭhirakirīṭinoḥ

01,002.171b*0152_01 yatraivānunayaḥ prokto mādhavenārjunasya vai

01,002.171b*0152_02 pratijñāpūrvakaṃ cāpi vakṣo duḥśāsanasya ca

01,002.171b*0152_03 bhittvā vṛkodaro raktaṃ pītavān yatra saṃyuge

01,002.171b*0153_01 duḥśāsanasya ca vadho vṛṣasenasya cobhayoḥ

01,002.171b*0153_02 karṇaputraś ca pārthena hataḥ karṇasya paśyataḥ

01,002.171b*0154_01 yathāvad balasainyaṃ ca varṇayām āsa vāyujaḥ

01,002.171b*0154_02 pūrayitvāñjaliṃ pūrṇāṃ na dadhno hīdṛśo rasaḥ

01,002.171b*0154_03 anyeṣāṃ ca rasānāṃ tu pratijñādṛḍhaniścayaḥ

01,002.171b*0154_04 karṇārjunadvairathe tu vartamāne bhayānake

01,002.171b*0154_05 śāpenaiva ca karṇasya tataś cakraṃ mahīgatam

01,002.171b*0154_06 nāgamātraṃ valīkaṃ ca karṇo 'muñcata phālgune

01,002.171b*0154_07 tadbhayāt keśavo bhūmiṃ prāveśayata taṃ ratham

01,002.171c dvairathe yatra pārthena hataḥ karṇo mahārathaḥ

01,002.172a aṣṭamaṃ parva nirdiṣṭam etad bhāratacintakaiḥ

01,002.172c ekonasaptatiḥ proktā adhyāyāḥ karṇaparvaṇi

01,002.172e catvāry eva sahasrāṇi nava ślokaśatāni ca

01,002.172f*0155_01 catuḥṣaṣṭis tathā ślokā parvaitat parikīrtitam

01,002.173a ataḥ paraṃ vicitrārthaṃ śalyaparva prakīrtitam

01,002.173c hatapravīre sainye tu netā madreśvaro 'bhavat

01,002.173d*0156_01 yatra kaumāram ākhyānam abhiṣekasya karma ca

01,002.174a vṛttāni rathayuddhāni kīrtyante yatra bhāgaśaḥ

01,002.174c vināśaḥ kurumukhyānāṃ śalyaparvaṇi kīrtyate

01,002.175a śalyasya nidhanaṃ cātra dharmarājān mahārathāt

01,002.175b*0157_01 śakuneś ca vadho 'traiva sahadevena saṃyuge

01,002.175b*0157_02 sainye ca hatabhūyiṣṭhe kiṃcicchiṣṭe suyodhanaḥ

01,002.175b*0157_03 hradaṃ praviśya yatrāsau saṃstabhyāpo vyavasthitaḥ

01,002.175b*0157_04 pravṛttis tatra cākhyātā yatra bhīmasya lubdhakaiḥ

01,002.175b*0157_05 kṣepayuktair vacobhiś ca dharmarājasya dhīmataḥ

01,002.175b*0157_06 hradāt samutthito yatra dhārtarāṣṭro 'tyamarṣaṇaḥ

01,002.175b*0157_07 bhīmena gadayā yuddhaṃ yatrāsau kṛtavān saha

01,002.175b*0157_08 samavāye ca yuddhasya rāmasyāgamanaṃ smṛtam

01,002.175c gadāyuddhaṃ tu tumulam atraiva parikīrtitam

01,002.175d*0158_01 duryodhanasya rājño 'tha yatra bhīmena saṃyuge

01,002.175d*0158_02 ūrū bhagnau prasahyājau gadayā bhīmavegayā

01,002.175e sarasvatyāś ca tīrthānāṃ puṇyatā parikīrtitā

01,002.176a navamaṃ parva nirdiṣṭam etad adbhutam arthavat

01,002.176c ekonaṣaṣṭir adhyāyās tatra saṃkhyāviśāradaiḥ

01,002.177a saṃkhyātā bahuvṛttāntāḥ ślokāgraṃ cātra śasyate

01,002.177c trīṇi ślokasahasrāṇi dve śate viṃśatis tathā

01,002.177e muninā saṃpraṇītāni kauravāṇāṃ yaśobhṛtām

01,002.178a ataḥ paraṃ pravakṣyāmi sauptikaṃ parva dāruṇam

01,002.178c bhagnoruṃ yatra rājānaṃ duryodhanam amarṣaṇam

01,002.179a vyapayāteṣu pārtheṣu trayas te 'bhyāyayū rathāḥ

01,002.179c kṛtavarmā kṛpo drauṇiḥ sāyāhne rudhirokṣitāḥ

01,002.179d*0159_01 sametya dadṛśur bhūmau patitaṃ raṇamūrdhani

01,002.180a pratijajñe dṛḍhakrodho drauṇir yatra mahārathaḥ

01,002.180c ahatvā sarvapāñcālān dhṛṣṭadyumnapurogamān

01,002.180e pāṇḍavāṃś ca sahāmātyān na vimokṣyāmi daṃśanam

01,002.180f*0160_01 yatraivam uktvā rājānam apakramya trayo rathāḥ

01,002.180f*0160_02 sūryāstamanavelāyām āsedus te mahad vanam

01,002.180f*0160_03 nyagrodhasyātra mahato yatrādhastād vyavasthitāḥ

01,002.180f*0160_04 tataḥ kākān bahūn rātrau dṛṣṭvolūkena hiṃsitān

01,002.180f*0160_05 drauṇiḥ krodhasamāviṣṭaḥ pitur vadham anusmaran

01,002.180f*0160_06 pāñcālānāṃ prasuptānāṃ vadhaṃ prati mano dadhe

01,002.180f*0160_07 gatvā ca śibiradvāri durdarśaṃ tatra rākṣasam

01,002.180f*0160_08 ghorarūpam apaśyat sa divam āvṛtya dhiṣṭhitam

01,002.180f*0160_09 tena vyāghātam astrāṇāṃ kriyamāṇam avekṣya ca

01,002.180f*0160_10 drauṇir yatra virūpākṣaṃ rudram ārādhya satvaraḥ

01,002.181a prasuptān niśi viśvastān yatra te puruṣarṣabhāḥ

01,002.181c pāñcālān saparīvārāñ jaghnur drauṇipurogamāḥ

01,002.181d*0161_01 kṛtavarmaṇā ca sahitaḥ kṛpeṇa ca nijaghnivān

01,002.182a yatrāmucyanta pārthās te pañca kṛṣṇabalāśrayāt

01,002.182c sātyakiś ca maheṣvāsaḥ śeṣāś ca nidhanaṃ gatāḥ

01,002.182d*0162_01 pāñcālānāṃ prasuptānāṃ yatra droṇasutād vadhaḥ

01,002.182d*0162_02 dhṛṣṭadyumnasya sūtena pāṇḍaveṣu niveditaḥ

01,002.183a draupadī putraśokārtā pitṛbhrātṛvadhārditā

01,002.183c kṛtānaśanasaṃkalpā yatra bhartṝn upāviśat

01,002.184a draupadīvacanād yatra bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,002.184b*0163_01 priyaṃ tasyāś cikīrṣan vai gadām ādāya vīryavān

01,002.184c anvadhāvata saṃkruddho bhāradvājaṃ guroḥ sutam

01,002.185a bhīmasenabhayād yatra daivenābhipracoditaḥ

01,002.185c apāṇḍavāyeti ruṣā drauṇir astram avāsṛjat

01,002.186a maivam ity abravīt kṛṣṇaḥ śamayaṃs tasya tad vacaḥ

01,002.186c yatrāstram astreṇa ca tac chamayām āsa phālgunaḥ

01,002.186d*0164_01 drauṇeś ca drohabuddhitvaṃ vīkṣya pāpātmanas tathā

01,002.187a drauṇidvaipāyanādīnāṃ śāpāś cānyonyakāritāḥ

01,002.187b*0165_01 maṇiṃ tathā samādāya droṇaputrān mahārathāt

01,002.187b*0165_02 pāṇḍavāḥ pradadur hṛṣṭā draupadyai jitakāśinaḥ

01,002.187b*0165_03 etad vai daśamaṃ parva sauptikaṃ samudāhṛtam

01,002.187c toyakarmaṇi sarveṣāṃ rājñām udakadānike

01,002.188a gūḍhotpannasya cākhyānaṃ karṇasya pṛthayātmanaḥ

01,002.188c sutasyaitad iha proktaṃ daśamaṃ parva sauptikam

01,002.189a aṣṭādaśāsminn adhyāyāḥ parvaṇy uktā mahātmanā

01,002.189c ślokāgram atra kathitaṃ śatāny aṣṭau tathaiva ca

01,002.190a ślokāś ca saptatiḥ proktā yathāvad abhisaṃkhyayā

01,002.190c sauptikaiṣīkasaṃbandhe parvaṇy amitabuddhinā

01,002.191a ata ūrdhvam idaṃ prāhuḥ strīparva karuṇodayam

01,002.191b*0166_01 putraśokābhisaṃtaptaḥ prajñācakṣur narādhipa

01,002.191b*0166_02 kṛṣṇopanītāṃ yatrāsāv āyasīṃ pratimāṃ dṛḍhām

01,002.191b*0166_03 bhīmasenadrohabuddhir dhṛtarāṣṭro babhañja ha

01,002.191b*0166_04 tathā śokāgnitaptasya dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

01,002.191b*0166_05 saṃsāragamanaṃ buddhyā hetubhir mokṣadarśanaiḥ

01,002.191b*0166_06 vidureṇa ca yatrāsya rājña āśvāsanaṃ kṛtam

01,002.191b*0166_07 dhṛtarāṣṭrasya cātraiva kauravāyodhanaṃ tathā

01,002.191b*0166_08 sāntaḥpurasya gamanaṃ śokārtasya prakīrtitam

01,002.191c vilāpo vīrapatnīnāṃ yatrātikaruṇaḥ smṛtaḥ

01,002.191e krodhāveśaḥ prasādaś ca gāndhārīdhṛtarāṣṭrayoḥ

01,002.192a yatra tān kṣatriyāñ śūrān diṣṭāntān anivartinaḥ

01,002.192c putrān bhrātṝn pitṝṃś caiva dadṛśur nihatān raṇe

01,002.192d*0167_01 putrapautravadhārtāyās tathātraiva prakīrtitā

01,002.192d*0167_02 gāndhāryāś cāpi kṛṣṇena krodhopaśamanakriyā

01,002.193a yatra rājā mahāprājñaḥ sarvadharmabhṛtāṃ varaḥ

01,002.193c rājñāṃ tāni śarīrāṇi dāhayām āsa śāstrataḥ

01,002.194a etad ekādaśaṃ proktaṃ parvātikaruṇaṃ mahat

01,002.194c saptaviṃśatir adhyāyāḥ parvaṇy asminn udāhṛtāḥ

01,002.195a ślokāḥ saptaśataṃ cātra pañcasaptatir ucyate

01,002.195c saṃkhyayā bhāratākhyānaṃ kartrā hy atra mahātmanā

01,002.195e praṇītaṃ sajjanamanovaiklavyāśrupravartakam

01,002.196a ataḥ paraṃ śāntiparva dvādaśaṃ buddhivardhanam

01,002.196c yatra nirvedam āpanno dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,002.196e ghātayitvā pitṝn bhrātṝn putrān saṃbandhibāndhavān

01,002.197a śāntiparvaṇi dharmāś ca vyākhyātāḥ śaratalpikāḥ

01,002.197c rājabhir veditavyā ye samyaṅ nayabubhutsubhiḥ

01,002.198a āpaddharmāś ca tatraiva kālahetupradarśakāḥ

01,002.198c yān buddhvā puruṣaḥ samyak sarvajñatvam avāpnuyāt

01,002.198e mokṣadharmāś ca kathitā vicitrā bahuvistarāḥ

01,002.199a dvādaśaṃ parva nirdiṣṭam etat prājñajanapriyam

01,002.199c parvaṇy atra parijñeyam adhyāyānāṃ śatatrayam

01,002.199e triṃśac caiva tathādhyāyā nava caiva tapodhanāḥ

01,002.200a ślokānāṃ tu sahasrāṇi kīrtitāni caturdaśa

01,002.200c pañca caiva śatāny āhuḥ pañcaviṃśatisaṃkhyayā

01,002.201a ata ūrdhvaṃ tu vijñeyam ānuśāsanam uttamam

01,002.201c yatra prakṛtim āpannaḥ śrutvā dharmaviniścayam

01,002.201e bhīṣmād bhāgīrathīputrāt kururājo yudhiṣṭhiraḥ

01,002.202a vyavahāro 'tra kārtsnyena dharmārthīyo nidarśitaḥ

01,002.202c vividhānāṃ ca dānānāṃ phalayogāḥ pṛthagvidhāḥ

01,002.203a tathā pātraviśeṣāś ca dānānāṃ ca paro vidhiḥ

01,002.203c ācāravidhiyogaś ca satyasya ca parā gatiḥ

01,002.203d*0168_01 mahābhāgyaṃ gavāṃ caiva brāhmaṇānāṃ tathaiva ca

01,002.203d*0168_02 rahasyaṃ caiva dharmāṇāṃ deśakālopasaṃhitam

01,002.204a etat subahuvṛttāntam uttamaṃ cānuśāsanam

01,002.204c bhīṣmasyātraiva saṃprāptiḥ svargasya parikīrtitā

01,002.205a etat trayodaśaṃ parva dharmaniścayakārakam

01,002.205c adhyāyānāṃ śataṃ cātra ṣaṭcatvāriṃśad eva ca

01,002.205e ślokānāṃ tu sahasrāṇi ṣaṭ saptaiva śatāni ca

01,002.206a tato 'śvamedhikaṃ nāma parva proktaṃ caturdaśam

01,002.206c tat saṃvartamaruttīyaṃ yatrākhyānam anuttamam

01,002.207a suvarṇakośasaṃprāptir janma coktaṃ parikṣitaḥ

01,002.207c dagdhasyāstrāgninā pūrvaṃ kṛṣṇāt saṃjīvanaṃ punaḥ

01,002.208a caryāyāṃ hayam utsṛṣṭaṃ pāṇḍavasyānugacchataḥ

01,002.208c tatra tatra ca yuddhāni rājaputrair amarṣaṇaiḥ

01,002.209a citrāṅgadāyāḥ putreṇa putrikāyā dhanaṃjayaḥ

01,002.209c saṃgrāme babhruvāhena saṃśayaṃ cātra darśitaḥ

01,002.209d*0169_01 anugītā tathā proktā samyag bhagavatā punaḥ

01,002.209d*0169_02 kathitaḥ śāśvato dharmaḥ kṛṣṇenārjunasaṃnidhau

01,002.209d*0169_03 tathā brāhmaṇagītā ca saṃvādo guruśiṣyayoḥ

01,002.209d*0170_01 sudarśanaṃ tathākhyānaṃ vaiṣṇavaṃ dharmam eva ca

01,002.209e aśvamedhe mahāyajñe nakulākhyānam eva ca

01,002.210a ity āśvamedhikaṃ parva proktam etan mahādbhutam

01,002.210c atrādhyāyaśataṃ triṃśat trayo 'dhyāyāś ca śabditāḥ

01,002.211a trīṇi ślokasahasrāṇi tāvanty eva śatāni ca

01,002.211c viṃśatiś ca tathā ślokāḥ saṃkhyātās tattvadarśinā

01,002.212a tata āśramavāsākyaṃ parva pañcadaśaṃ smṛtam

01,002.212c yatra rājyaṃ parityajya gāndhārīsahito nṛpaḥ

01,002.212e dhṛtarāṣṭrāśramapadaṃ viduraś ca jagāma ha

01,002.213a yaṃ dṛṣṭvā prasthitaṃ sādhvī pṛthāpy anuyayau tadā

01,002.213c putrarājyaṃ parityajya guruśuśrūṣaṇe ratā

01,002.214a yatra rājā hatān putrān pautrān anyāṃś ca pārthivān

01,002.214c lokāntaragatān vīrān apaśyat punarāgatān

01,002.215a ṛṣeḥ prasādāt kṛṣṇasya dṛṣṭvāścaryam anuttamam

01,002.215c tyaktvā śokaṃ sadāraś ca siddhiṃ paramikāṃ gataḥ

01,002.216a yatra dharmaṃ samāśritya viduraḥ sugatiṃ gataḥ

01,002.216c saṃjayaś ca mahāmātro vidvān gāvalgaṇir vaśī

01,002.217a dadarśa nāradaṃ yatra dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,002.217c nāradāc caiva śuśrāva vṛṣṇīnāṃ kadanaṃ mahat

01,002.218a etad āśramavāsākhyaṃ pūrvoktaṃ sumahādbhutam

01,002.218c dvicatvāriṃśad adhyāyāḥ parvaitad abhisaṃkhyayā

01,002.219a sahasram ekaṃ ślokānāṃ pañca ślokaśatāni ca

01,002.219c ṣaḍ eva ca tathā ślokāḥ saṃkhyātās tattvadarśinā

01,002.220a ataḥ paraṃ nibodhedaṃ mausalaṃ parva dāruṇam

01,002.220c yatra te puruṣavyāghrāḥ śastrasparśasahā yudhi

01,002.220e brahmadaṇḍaviniṣpiṣṭāḥ samīpe lavaṇāmbhasaḥ

01,002.221a āpāne pānagalitā daivenābhipracoditāḥ

01,002.221c erakārūpibhir vajrair nijaghnur itaretaram

01,002.222a yatra sarvakṣayaṃ kṛtvā tāv ubhau rāmakeśavau

01,002.222c nāticakramatuḥ kālaṃ prāptaṃ sarvaharaṃ samam

01,002.223a yatrārjuno dvāravatīm etya vṛṣṇivinākṛtām

01,002.223c dṛṣṭvā viṣādam agamat parāṃ cārtiṃ nararṣabhaḥ

01,002.224a sa satkṛtya yaduśreṣṭhaṃ mātulaṃ śaurim ātmanaḥ

01,002.224c dadarśa yaduvīrāṇām āpāne vaiśasaṃ mahat

01,002.225a śarīraṃ vāsudevasya rāmasya ca mahātmanaḥ

01,002.225c saṃskāraṃ lambhayām āsa vṛṣṇīnāṃ ca pradhānataḥ

01,002.226a sa vṛddhabālam ādāya dvāravatyās tato janam

01,002.226c dadarśāpadi kaṣṭāyāṃ gāṇḍīvasya parābhavam

01,002.227a sarveṣāṃ caiva divyānām astrāṇām aprasannatām

01,002.227c nāśaṃ vṛṣṇikalatrāṇāṃ prabhāvānām anityatām

01,002.228a dṛṣṭvā nirvedam āpanno vyāsavākyapracoditaḥ

01,002.228c dharmarājaṃ samāsādya saṃnyāsaṃ samarocayet

01,002.229a ity etan mausalaṃ parva ṣoḍaśaṃ parikīrtitam

01,002.229c adhyāyāṣṭau samākhyātāḥ ślokānāṃ ca śatatrayam

01,002.229d*0171_01 ślokānāṃ viṃśatiś caiva saṃkhyātā tattvadarśinā

01,002.230a mahāprasthānikaṃ tasmād ūrdhvaṃ saptadaśaṃ smṛtam

01,002.230c yatra rājyaṃ parityajya pāṇḍavāḥ puruṣarṣabhāḥ

01,002.230e draupadyā sahitā devyā siddhiṃ paramikāṃ gatāḥ

01,002.230f*0172_01 yatra te 'gniṃ dadṛśire lauhityaṃ prāpya sāgaram

01,002.230f*0172_02 yatrāgninā coditasya pārthas tasmai mahātmane

01,002.230f*0172_03 dadau saṃpūjya tad divyaṃ gāṇḍīvaṃ dhanur uttamam

01,002.230f*0172_04 yatra bhrātṛn nipatitān draupadīṃ ca yudhiṣṭhiraḥ

01,002.230f*0172_05 dṛṣṭvā hitvā jagāmaiva sarvān anavalokayan

01,002.230f*0172_06 etat saptadaśaṃ parva mahāprasthānikaṃ smṛtam

01,002.231a atrādhyāyās trayaḥ proktāḥ ślokānāṃ ca śataṃ tathā

01,002.231c viṃśatiś ca tathā ślokāḥ saṃkhyātās tattvadarśinā

01,002.232a svargaparva tato jñeyaṃ divyaṃ yat tad amānuṣam

01,002.232b*0173_01 prāptaṃ devarathaṃ svargān neṣṭavān yatra dharmarāṭ

01,002.232b*0173_02 āroḍhuṃ sumahāprājña ānṛśaṃsyāc chunā vinā

01,002.232b*0173_03 tām asyāvicalāṃ jñātvā sthitiṃ dharme mahātmanaḥ

01,002.232b*0173_04 śvarūpaṃ yatra tat tyaktvā dharmeṇāsau samanvitaḥ

01,002.232b*0173_05 svargaṃ prāptaḥ sa ca tathā yātanā vipulā bhṛśam

01,002.232b*0173_06 devadūtena narakaṃ yatra vyājena darśitam

01,002.232b*0173_07 śuśrāva yatra dharmātmā bhrātṝṇāṃ karuṇā giraḥ

01,002.232b*0173_08 nideśe vartamānānāṃ deśe tatraiva vartatām

01,002.232b*0173_09 anudarśitaś ca dharmeṇa devarājñā ca pāṇḍavaḥ

01,002.232b*0173_10 āplutyākāśagaṅgāyāṃ dehaṃ tyaktvā sa mānuṣam

01,002.232b*0173_11 svadharmanirjitaṃ sthānaṃ svarge prāpya sa dharmarāṭ

01,002.232b*0173_12 mumude pūjitaḥ sarvaiḥ sendraiḥ suragaṇaiḥ saha

01,002.232b*0173_13 etad aṣṭādaśaṃ parva proktaṃ vyāsena dhīmatā

01,002.232b*0174_01 karṇasya narakaprāptiḥ pramokṣaś cātra kīrtyate

01,002.232b*0174_02 samāgamaś ca vīrāṇāṃ svargaloke mahātmanām

01,002.232b*0174_03 kīrtyate yatra vidhivat svargasaṃvāda eva ca

01,002.232b*0174_04 svāni sthānāni ca prāptā yatra te puruṣarṣabhāḥ

01,002.232b*0175_01 yatra duryodhanādīnāṃ śriyaṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ

01,002.232b*0175_02 nirvedaṃ paramaṃ gatvā svargaṃ nākāṅkṣad avyayam

01,002.232b*0175_03 devānāṃ vacanād yatra tanuṃ tyaktvā mahārathaḥ

01,002.232b*0175_04 svargaṃ nityaṃ mahātejāḥ svasthānam agamad vanam

01,002.232c adhyāyāḥ pañca saṃkhyātāḥ parvaitad abhisaṃkhyayā

01,002.232e ślokānāṃ dve śate caiva prasaṃkhyāte tapodhanāḥ

01,002.232f*0176_01 nava ślokās tathaivānye saṃkhyātāḥ paramarṣiṇā

01,002.233a aṣṭādaśaivam etāni parvāṇy uktāny aśeṣataḥ

01,002.233b*0177_01 harivaṃśas tataḥ parva purāṇaṃ khilasaṃjñitam

01,002.233b*0177_02 viṣṇuparva śiśoś caryā viṣṇoḥ kaṃsavadhas tathā

01,002.233b*0177_03 bhaviṣyaṃ parva cāpy uktaṃ khileṣv evādbhutaṃ mahat

01,002.233b*0178_01 tataḥ paraṃ viṣṇuparva mahat parvety udāhṛtam

01,002.233b*0178_02 janma yatra tu devasya padmanābhasya mānuṣam

01,002.233b*0178_03 vasudevakule jāto nandagopakule dhṛtaḥ

01,002.233b*0178_04 yatra bālye svakarmāṇi ramaṇāny adbhutāni ca

01,002.233b*0178_05 yatra kaṃsavadhaṃ kṛtvā raṅgamadhye cakarṣa ha

01,002.233b*0178_06 anekaiḥ saṃśrayaiś cāpi jarāsaṃdhavadhena ha

01,002.233b*0178_07 vikramād rukmiṇīṃ devīm āhṛtya paravīrahā

01,002.233b*0178_08 parīkṣya ca nivāsārthaṃ dvārakāṃ viniveśayat

01,002.233b*0178_09 kaliṅgaṃ dantavakraṃ ca raṇe vikramya jaghnivān

01,002.233b*0178_10 rājaśulkāṃ ca vai kṛṣṇaḥ satyabhāmām athodvahat

01,002.233b*0178_11 tayoditaḥ satyabhāmayā gatvā divam adhokṣajaḥ

01,002.233b*0178_12 jitvāmarādhipaṃ yatra pārijātam athānayat

01,002.233b*0178_13 jaghne yatra mahābāhur dhenukaṃ raṇamūrdhani

01,002.233b*0178_14 narakāsurakālīyahayagrīvaṃ ca dānavam

01,002.233b*0178_15 keśiṃ sakāliyadamaṃ kālaneminam eva ca

01,002.233b*0178_16 doṣṇāṃ sahasraṃ ciccheda bāṇasyādbhutakarmaṇaḥ

01,002.233b*0178_17 naptāraṃ bhāryayā sārdhaṃ mumocad yatra saṃyuge

01,002.233b*0178_18 bhāratīyā kathā yatra vṛṣṇivaṃśaś ca kīrtyate

01,002.233b*0178_19 bhaviṣyad dharivaṃśasya khilānām iti kathyate

01,002.233b*0178_20 vārāhaṃ nārasiṃhaṃ ca vāmanaṃ pauṣkaraṃ tathā

01,002.233b*0179_01 jitvā nṛpān rathāṃs tyaktvā bhīmasena bhavatprabhuḥ

01,002.233b*0180_01 daśaślokasahasrāṇi viṃśacchlokaśatāni ca

01,002.233b*0180_02 khileṣu harivaṃśe ca saṃkhyātāni maharṣiṇā

01,002.233b*0181_01 atrāpi parisaṃkhyātā kathitā tattvabuddhinā

01,002.233b*0181_02 adhyāyānāṃ sahasraṃ tu kīrtitaṃ vai dvijottamāḥ

01,002.233b*0182_01 aṣṭādaśasahasrāṇi ślokānāṃ kīrtitāni vai

01,002.233b*0183_01 aṣṭādaśasahasrāṇi ślokānāṃ ca śataṃ tathā

01,002.233b*0184_01 ślokāś ca caturāśītir harivaṃśe prakīrtitāḥ

01,002.233c khileṣu harivaṃśaś ca bhaviṣyac ca prakīrtitam

01,002.233d*0185_01 khileṣu harivaṃśasya vyākhyātāḥ paramarṣiṇā

01,002.233d*0185_02 yatra divyāḥ kathāḥ puṇyāḥ kīrtitāḥ pāpanāśanāḥ

01,002.233d*0185_03 devāsurakathāś caiva vicitrāḥ samudāhṛtāḥ

01,002.233d*0185_04 bhaviṣyad api cākhyānaṃ vicitraṃ puṇyavardhanam

01,002.233d*0185_05 yatra kṛṣṇasya karmāṇi śrūyante janmanā saha

01,002.233d@004_0001 adhyāyās tv ekam ekānāṃ saptāśītir udāhṛtā

01,002.233d@004_0002 ślokānāṃ ca sahasrāṇi daśa trīṇi śatāni ca

01,002.233d@004_0003 paulomādīni sarvāṇi daśāṣṭau ca mahān ṛṣiḥ

01,002.233d@004_0004 uktavān sapurāṇāni rahasyaṃ cāvasānikam

01,002.233d@004_0005 evam aṣṭādaśaitāni parvāṇy uktāni dhīmatā

01,002.233d@004_0006 adhyāyānāṃ sahasre dve parvaṇāṃ śatam eva ca

01,002.233d@004_0007 ślokānāṃ ca sahasrāṇi navatir daśa eva ca

01,002.233d@004_0008 eṣā vai parvaṇāṃ saṃkhyā ślokā granthe yathākramam

01,002.233d@004_0009 yad uktam ṛṣiṇā tena vyāsenottamatejasā

01,002.233d@004_0010 janamejayasyāśvamedhaṃ draṣṭukāmasya dhīmataḥ

01,002.233d@004_0011 saṃpravṛtto 'śvamedhaś ca yatra śakreṇa dharṣitaḥ

01,002.233d@004_0012 virodhaś cābhavad rājño brāhmaṇais tasya ṛtvijaiḥ

01,002.233d@004_0013 viśvāvasupurānīto rājā rājyam acīkarat

01,002.233d@004_0014 eṣā vai parvaṇāṃ saṃkhyā khilāny āha tataḥ param

01,002.234a etad akhilam ākhyātaṃ bhārataṃ parvasaṃgrahāt

01,002.234c aṣṭādaśa samājagmur akṣauhiṇyo yuyutsayā

01,002.234e tan mahad dāruṇaṃ yuddham ahāny aṣṭādaśābhavat

01,002.235a yo vidyāc caturo vedān sāṅgopaniṣadān dvijaḥ

01,002.235c na cākhyānam idaṃ vidyān naiva sa syād vicakṣaṇaḥ

01,002.235d*0186_01 arthaśāstram idaṃ proktaṃ dharmaśāstram idaṃ mahat

01,002.235d*0186_02 kāmaśāstram idaṃ proktaṃ vyāsenāmitabuddhinā

01,002.236a śrutvā tv idam upākhyānaṃ śrāvyam anyan na rocate

01,002.236c puṃskokilarutaṃ śrutvā rūkṣā dhvāṅkṣasya vāg iva

01,002.236d@005_0001 dharme cārthe ca kāme ca mokṣe ca bharatarṣabha

01,002.236d@005_0002 yad ihāsti tad anyatra yan nehāsti na tat kva cit

01,002.236d@005_0003 evaṃ vijñāya tattvajñāḥ kathayanti manīṣiṇaḥ

01,002.236d@005_0004 bharatānāṃ mahaj janma mahābhāratam ity uta

01,002.236d@005_0005 niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate

01,002.236d@005_0006 bhāratādhyayanāt puṇyād api pādam adhīyataḥ

01,002.236d@005_0007 śraddadhānasya pūyante sarvapāpāny asaṃśayaḥ

01,002.236d@005_0008 tribhir varṣair mahābhāgaḥ kṛṣṇadvaipāyanaḥ śubhaḥ

01,002.236d@005_0009 prabandhaṃ bhāratasyemaṃ cakāra bhagavān prabhuḥ

01,002.236d@005_0010 kṛṣṇadvaipāyanaḥ putraṃ pūrvam adhyāpayac chukam

01,002.236d@005_0011 sumantuṃ jaiminiṃ pailaṃ vaiśaṃpāyanam eva ca

01,002.236d@005_0012 taiś cāpy ananyabuddhibhyo brāhmaṇebhyaḥ prakāśitam

01,002.236d@005_0013 yā kriyā kriyate kā cid yaś ca kaś cit kriyāvidhiḥ

01,002.236d@005_0014 idaṃ pravartate sarvaṃ śrotṝṇāṃ prītaye kṣitau

01,002.236d@005_0015 adhīyīta yathānyāyaṃ vedajño vedabhṛd dvijaḥ

01,002.236d@005_0016 vedaiś caturbhiḥ samitam idam ākhyānam uttamam

01,002.236d@005_0017 bhaviṣyaty upajīvyaṃ ca kavīnām idam annavat

01,002.236d@005_0018 na cāsya kavayaḥ ke cid bhaviṣyanti viśeṣaṇe

01,002.236d@005_0019 viśeṣaṇe gṛhasthasya traya evāśramā yathā

01,002.236d@005_0020 dhanyam ārogyam āyuṣyaṃ puṇyaṃ satkarmasādhakam

01,002.236d@005_0021 bubhūṣate mahākhyānam abhimantavyam āditaḥ

01,002.236d@005_0022 yad adhītaṃ tadā samyag dvijaśreṣṭhair dvijottamāt

01,002.236d@005_0023 vaiśaṃpāyanaviprādyais taiś cāpi kathitaṃ tadā

01,002.237a itihāsottamād asmāj jāyante kavibuddhayaḥ

01,002.237c pañcabhya iva bhūtebhyo lokasaṃvidhayas trayaḥ

01,002.238a asyākhyānasya viṣaye purāṇaṃ vartate dvijāḥ

01,002.238c antarikṣasya viṣaye prajā iva caturvidhāḥ

01,002.239a kriyāguṇānāṃ sarveṣām idam ākhyānam āśrayaḥ

01,002.239c indriyāṇāṃ samastānāṃ citrā iva manaḥkriyāḥ

01,002.240a anāśrityaitad ākhyānaṃ kathā bhuvi na vidyate

01,002.240c āhāram anapāśritya śarīrasyeva dhāraṇam

01,002.241a idaṃ sarvaiḥ kavivarair ākhyānam upajīvyate

01,002.241c udayaprepsubhir bhṛtyair abhijāta iveśvaraḥ

01,002.241d*0187_01 asya kāvyasya kavayo na samarthā viśeṣaṇe

01,002.241d*0187_02 sādhor iva gṛhasthasya śeṣās traya ivāśramāḥ

01,002.241d*0188_01 dharme matir bhavatu vaḥ satatotthitānāṃ

01,002.241d*0188_02 sa hy eka eva paralokagatasya bandhuḥ

01,002.241d*0188_03 arthāḥ striyaś ca nipuṇair api sevyamānā

01,002.241d*0188_04 naivātmabhāvam upayānti na ca sthiratvam

01,002.242a dvaipāyanauṣṭhapuṭaniḥsṛtam aprameyaṃ; puṇyaṃ pavitram atha pāpaharaṃ śivaṃ ca

01,002.242c yo bhārataṃ samadhigacchati vācyamānaṃ; kiṃ tasya puṣkarajalair abhiṣecanena

01,002.242d*0189_01 yad ahnā kurute pāpaṃ brāhmaṇas tv indriyaiś caran

01,002.242d*0189_02 mahābhāratam ākhyāya saṃdhyāṃ mucyati paścimām

01,002.242d*0190_01 yad rātrau kurute pāpaṃ karmaṇā manasā girā

01,002.242d*0190_02 mahābhāratam ākhyāya pūrvāṃ saṃdhyāṃ pramucyate

01,002.242d*0191_01 yo gośataṃ kanakaśṛṅgamayaṃ dadāti

01,002.242d*0191_02 viprāya vedaviduṣe ca bahuśrutāya

01,002.242d*0191_03 puṇyāṃ ca bhāratakathāṃ śṛṇuyāc ca nityaṃ

01,002.242d*0191_04 tulyaṃ phalaṃ bhavati tasya ca tasya caiva

01,002.243a ākhyānaṃ tad idam anuttamaṃ mahārthaṃ; vinyastaṃ mahad iha parvasaṃgraheṇa

01,002.243c śrutvādau bhavati nṛṇāṃ sukhāvagāhaṃ; vistīrṇaṃ lavaṇajalaṃ yathā plavena

01,003.001 sūta uvāca

01,003.001A janamejayaḥ pārikṣitaḥ saha bhrātṛbhiḥ kurukṣetre dīrghasatram upāste

01,003.001B tasya bhrātaras trayaḥ śrutasena ugraseno bhīmasena iti

01,003.002A teṣu tat satram upāsīneṣu tatra śvābhyāgacchat sārameyaḥ

01,003.002B sa janamejayasya bhrātṛbhir abhihato rorūyamāṇo mātuḥ samīpam upāgacchat

01,003.003A taṃ mātā rorūyamāṇam uvāca

01,003.003B kiṃ rodiṣi

01,003.003C kenāsy abhihata iti

01,003.004A sa evam ukto mātaraṃ pratyuvāca

01,003.004B janamejayasya bhrātṛbhir abhihato 'smīti

01,003.005A taṃ mātā pratyuvāca

01,003.005B vyaktaṃ tvayā tatrāparāddhaṃ yenāsy abhihata iti

01,003.006A sa tāṃ punar uvāca

01,003.006B nāparādhyāmi kiṃ cit

01,003.006C nāvekṣe havīṃṣi nāvaliha iti

01,003.007A tac chrutvā tasya mātā saramā putraśokārtā tat satram upāgacchad yatra sa janamejayaḥ saha bhrātṛbhir dīrghasatram upāste

01,003.008*0192_01 na kiṃ cid uktavantas te | sā tān uvāca |

01,003.008A sa tayā kruddhayā tatroktaḥ

01,003.008B ayaṃ me putro na kiṃ cid aparādhyati

01,003.008C kimartham abhihata iti

01,003.008D yasmāc cāyam abhihato 'napakārī tasmād adṛṣṭaṃ tvāṃ bhayam āgamiṣyatīti

01,003.009A sa janamejaya evam ukto devaśunyā saramayā dṛḍhaṃ saṃbhrānto viṣaṇṇaś cāsīt

01,003.010A sa tasmin satre samāpte hāstinapuraṃ pratyetya purohitam anurūpam anvicchamānaḥ paraṃ yatnam akarod yo me pāpakṛtyāṃ śamayed iti

01,003.011A sa kadā cin mṛgayāṃ yātaḥ pārikṣito janamejayaḥ kasmiṃś cit svaviṣayoddeśe āśramam apaśyat

01,003.012A tatra kaś cid ṛṣir āsāṃ cakre śrutaśravā nāma

01,003.012B tasyābhimataḥ putra āste somaśravā nāma

01,003.013A tasya taṃ putram abhigamya janamejayaḥ pārikṣitaḥ paurohityāya vavre

01,003.014A sa namaskṛtya tam ṛṣim uvāca

01,003.014B bhagavann ayaṃ tava putro mama purohito 'stv iti

01,003.015A sa evam uktaḥ pratyuvāca

01,003.015B bho janamejaya putro 'yaṃ mama sarpyāṃ jātaḥ

01,003.015C mahātapasvī svādhyāyasaṃpanno mattapovīryasaṃbhṛto macchukraṃ pītavatyās tasyāḥ kukṣau saṃvṛddhaḥ

01,003.015D samartho 'yaṃ bhavataḥ sarvāḥ pāpakṛtyāḥ śamayitum antareṇa mahādevakṛtyām

01,003.015E asya tv ekam upāṃśuvratam

01,003.015F yad enaṃ kaś cid brāhmaṇaḥ kaṃ cid artham abhiyācet taṃ tasmai dadyād ayam

01,003.015G yady etad utsahase tato nayasvainam iti

01,003.016A tenaivam utko janamejayas taṃ pratyuvāca

01,003.016B bhagavaṃs tathā bhaviṣyatīti

01,003.017A sa taṃ purohitam upādāyopāvṛtto bhrātṝn uvāca

01,003.017B mayāyaṃ vṛta upādhyāyaḥ

01,003.017C yad ayaṃ brūyāt tat kāryam avicārayadbhir iti

01,003.018A tenaivam uktā bhrātaras tasya tathā cakruḥ

01,003.018B sa tathā bhrātṝn saṃdiśya takṣaśilāṃ pratyabhipratasthe

01,003.018C taṃ ca deśaṃ vaśe sthāpayām āsa

01,003.019A etasminn antare kaś cid ṛṣir dhaumyo nāmāyodaḥ

01,003.019B tasya śiṣyās trayo babhūvur upamanyur āruṇir vedaś ceti

01,003.020A sa ekaṃ śiṣyam āruṇiṃ pāñcālyaṃ preṣayām āsa

01,003.020B gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti

01,003.021A sa upādhyāyena saṃdiṣṭa āruṇiḥ pāñcālyas tatra gatvā tat kedārakhaṇḍaṃ baddhuṃ nāśaknot

01,003.022A sa kliśyamāno 'paśyad upāyam

01,003.022B bhavatv evaṃ kariṣyāmīti

01,003.023A sa tatra saṃviveśa kedārakhaṇḍe

01,003.023B śayāne tasmiṃs tad udakaṃ tasthau

01,003.024A tataḥ kadā cid upādhyāya āyodo dhaumyaḥ śiṣyān apṛcchat

01,003.024B kva āruṇiḥ pāñcālyo gata iti

01,003.025A te pratyūcuḥ

01,003.025B bhagavataiva preṣito gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti

01,003.026A sa evam uktas tāñ śiṣyān pratyuvāca

01,003.026B tasmāt sarve tatra gacchāmo yatra sa iti

01,003.027A sa tatra gatvā tasyāhvānāya śabdaṃ cakāra

01,003.027B bho āruṇe pāñcālya kvāsi

01,003.027C vatsaihīti

01,003.028A sa tac chrutvā āruṇir upādhyāyavākyaṃ tasmāt kedārakhaṇḍāt sahasotthāya tam upādhyāyam upatasthe

01,003.028B provāca cainam

01,003.028C ayam asmy atra kedārakhaṇḍe niḥsaramāṇam udakam avāraṇīyaṃ saṃroddhuṃ saṃviṣṭo bhagavacchabdaṃ śrutvaiva sahasā vidārya kedārakhaṇḍaṃ bhavantam upasthitaḥ

01,003.028D tad abhivādaye bhagavantam

01,003.028E ājñāpayatu bhavān

01,003.028F kiṃ karavāṇīti

01,003.029A tam upādhyāyo 'bravīt

01,003.029B yasmād bhavān kedārakhaṇḍam avadāryotthitas tasmād bhavān uddālaka eva nāmnā bhaviṣyatīti

01,003.030A sa upādhyāyenānugṛhītaḥ

01,003.030B yasmāt tvayā madvaco 'nuṣṭhitaṃ tasmāc chreyo 'vāpsyasīti

01,003.030C sarve ca te vedāḥ pratibhāsyanti sarvāṇi ca dharmaśāstrāṇīti

01,003.031A sa evam ukta upādhyāyeneṣṭaṃ deśaṃ jagāma

01,003.032A athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasyopamanyur nāma

01,003.033A tam upādhyāyaḥ preṣayām āsa

01,003.033B vatsopamanyo gā rakṣasveti

01,003.034A sa upādhyāyavacanād arakṣad gāḥ

01,003.034B sa cāhani gā rakṣitvā divasakṣaye 'bhyāgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre

01,003.035A tam upādhyāyaḥ pīvānam apaśyat

01,003.035B uvāca cainam

01,003.035C vatsopamanyo kena vṛttiṃ kalpayasi

01,003.035D pīvān asi dṛḍham iti

01,003.036A sa upādhyāyaṃ pratyuvāca

01,003.036B bhaikṣeṇa vṛttiṃ kalpayāmīti

01,003.037*0193_01 sa tathety uktvā bhaikṣaṃ caritvopādhyāyāya nyavedayat |

01,003.037*0193_02 sa tasmād upādhyāyaḥ sarvam eva bhaikṣam agṛhṇāt |

01,003.037A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.037B mamānivedya bhaikṣaṃ nopayoktavyam iti

01,003.038A sa tathety uktvā punar arakṣad gāḥ

01,003.038B rakṣitvā cāgamya tathaivopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre

01,003.039A tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvovāca

01,003.039B vatsopamanyo sarvam aśeṣatas te bhaikṣaṃ gṛhṇāmi

01,003.039C kenedānīṃ vṛttiṃ kalpayasīti

01,003.040A sa evam ukta upādhyāyena pratyuvāca

01,003.040B bhagavate nivedya pūrvam aparaṃ carāmi

01,003.040C tena vṛttiṃ kalpayāmīti

01,003.041A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.041B naiṣā nyāyyā guruvṛttiḥ

01,003.041C anyeṣām api vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ

01,003.041D lubdho 'sīti

01,003.042A sa tathety uktvā gā arakṣat

01,003.042B rakṣitvā ca punar upādhyāyagṛham āgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre

01,003.043A tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvā punar uvāca

01,003.043B ahaṃ te sarvaṃ bhaikṣaṃ gṛhṇāmi na cānyac carasi

01,003.043C pīvān asi

01,003.043D kena vṛttiṃ kalpayasīti

01,003.044A sa upādhyāyaṃ pratyuvāca

01,003.044B bho etāsāṃ gavāṃ payasā vṛttiṃ kalpayāmīti

01,003.045A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.045B naitan nyāyyaṃ paya upayoktuṃ bhavato mayānanujñātam iti

01,003.046A sa tatheti pratijñāya gā rakṣitvā punar upādhyāyagṛhān etya guror agrataḥ sthitvā namaścakre

01,003.047A tam upādhyāyaḥ pīvānam evāpaśyat

01,003.047B uvāca cainam

01,003.047C bhaikṣaṃ nāśnāsi na cānyac carasi

01,003.047D payo na pibasi

01,003.047E pīvān asi

01,003.047F kena vṛttiṃ kalpayasīti

01,003.048A sa evam ukta upādhyāyaṃ pratyuvāca

01,003.048B bhoḥ phenaṃ pibāmi yam ime vatsā mātṝṇāṃ stanaṃ pibanta udgirantīti

01,003.049A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.049B ete tvadanukampayā guṇavanto vatsāḥ prabhūtataraṃ phenam udgiranti

01,003.049C tad evam api vatsānāṃ vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ

01,003.049D phenam api bhavān na pātum arhatīti

01,003.050A sa tatheti pratijñāya nirāhāras tā gā arakṣat

01,003.050B tathā pratiṣiddho bhaikṣaṃ nāśnāti na cānyac carati

01,003.050C payo na pibati

01,003.050D phenaṃ nopayuṅkte

01,003.051A sa kadā cid araṇye kṣudhārto 'rkapatrāṇy abhakṣayat

01,003.052A sa tair arkapatrair bhakṣitaiḥ kṣārakaṭūṣṇavipākibhiś cakṣuṣy upahato 'ndho 'bhavat

01,003.052B so 'ndho 'pi caṅkramyamāṇaḥ kūpe 'patat

01,003.053*0194_01 nāyāty upamanyuḥ | ta ūcuḥ | vanaṃ gato gā rakṣitum iti |

01,003.053*0194_02 tān āha upādhyāyaḥ |

01,003.053A atha tasminn anāgacchaty upādhyāyaḥ śiṣyān avocat

01,003.053B mayopamanyuḥ sarvataḥ pratiṣiddhaḥ

01,003.053C sa niyataṃ kupitaḥ

01,003.053D tato nāgacchati ciragataś ceti

01,003.054A sa evam uktvā gatvāraṇyam upamanyor āhvānaṃ cakre

01,003.054B bho upamanyo kvāsi

01,003.054C vatsaihīti

01,003.055A sa tadāhvānam upādhyāyāc chrutvā pratyuvācoccaiḥ

01,003.055B ayam asmi bho upādhyāya kūpe patita iti

01,003.056A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.056B katham asi kūpe patita iti

01,003.057A sa taṃ pratyuvāca

01,003.057B arkapatrāṇi bhakṣayitvāndhībhūto 'smi

01,003.057C ataḥ kūpe patita iti

01,003.058A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.058B aśvinau stuhi

01,003.058C tau tvāṃ cakṣuṣmantaṃ kariṣyato devabhiṣajāv iti

01,003.059A sa evam ukta upādhyāyena stotuṃ pracakrame devāv aśvinau vāgbhir ṛgbhiḥ

01,003.060a pra pūrvagau pūrvajau citrabhānū; girā vā śaṃsāmi tapanāv anantau

01,003.060c divyau suparṇau virajau vimānāv; adhikṣiyantau bhuvanāni viśvā

01,003.061a hiraṇmayau śakunī sāṃparāyau; nāsatyadasrau sunasau vaijayantau

01,003.061c śukraṃ vayantau tarasā suvemāv; abhi vyayantāv asitaṃ vivasvat

01,003.062a grastāṃ suparṇasya balena vartikām; amuñcatām aśvinau saubhagāya

01,003.062c tāvat suvṛttāv anamanta māyayā; sattamā gā aruṇā udāvahan

01,003.063a ṣaṣṭiś ca gāvas triśatāś ca dhenava; ekaṃ vatsaṃ suvate taṃ duhanti

01,003.063c nānāgoṣṭhā vihitā ekadohanās; tāv aśvinau duhato gharmam ukthyam

01,003.064a ekāṃ nābhiṃ saptaśatā arāḥ śritāḥ; pradhiṣv anyā viṃśatir arpitā arāḥ

01,003.064c anemi cakraṃ parivartate 'jaraṃ; māyāśvinau samanakti carṣaṇī

01,003.065a ekaṃ cakraṃ vartate dvādaśāraṃ pradhi;ṣaṇṇābhim ekākṣam amṛtasya dhāraṇam

01,003.065c yasmin devā adhi viśve viṣaktās; tāv aśvinau muñcato mā viṣīdatam

01,003.066*0195_01 idaṃ vṛttam api varṣāsu bhūyas

01,003.066*0195_02 tirodhattām aśvinau dāsapatnīḥ

01,003.066*0195_03 bhittvā meghān aśivam udācarantaṃ

01,003.066*0195_04 yad vṛṣṭikarma prathitau balasya

01,003.066a aśvināv indram amṛtaṃ vṛttabhūyau; tirodhattām aśvinau dāsapatnī

01,003.066c bhittvā girim aśvinau gām udācarantau; tadvṛṣṭamahnā prathitā valasya

01,003.067a yuvāṃ diśo janayatho daśāgre; samānaṃ mūrdhni rathayā viyanti

01,003.067c tāsāṃ yātam ṛṣayo 'nuprayānti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti

01,003.068a yuvāṃ varṇān vikurutho viśvarūpāṃs; te 'dhikṣiyanti bhuvanāni viśvā

01,003.068c te bhānavo 'py anusṛtāś caranti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti

01,003.069a tau nāsatyāv aśvināv āmahe vāṃ; srajaṃ ca yāṃ bibhṛthaḥ puṣkarasya

01,003.069c tau nāsatyāv amṛtāvṛtāvṛdhāv; ṛte devās tat prapadena sūte

01,003.070*0196_01 stotuṃ na śaknomi guṇair bhavantau

01,003.070*0196_02 cakṣurvihīnaḥ pathi saṃpramūḍhaḥ

01,003.070*0196_03 durge 'ham asmin patito 'smi kūpe

01,003.070*0196_04 yuvāṃ śaraṇyau śaraṇaṃ prapadye

01,003.070a mukhena garbhaṃ labhatāṃ yuvānau; gatāsur etat prapadena sūte

01,003.070c sadyo jāto mātaram atti garbhas; tāv aśvinau muñcatho jīvase gāḥ

01,003.071A evaṃ tenābhiṣṭutāv aśvināv ājagmatuḥ

01,003.071B āhatuś cainam

01,003.071C prītau svaḥ

01,003.071D eṣa te 'pūpaḥ

01,003.071E aśānainam iti

01,003.072A sa evam uktaḥ pratyuvāca

01,003.072B nānṛtam ūcatur bhavantau

01,003.072C na tv aham etam apūpam upayoktum utsahe anivedya gurava iti

01,003.073A tatas tam aśvināv ūcatuḥ

01,003.073B āvābhyāṃ purastād bhavata upādhyāyenaivam evābhiṣṭutābhyām apūpaḥ prītābhyāṃ dattaḥ

01,003.073C upayuktaś ca sa tenānivedya gurave

01,003.073D tvam api tathaiva kuruṣva yathā kṛtam upādhyāyeneti

01,003.074A sa evam uktaḥ punar eva pratyuvācaitau

01,003.074B pratyanunaye bhavantāv aśvinau

01,003.074C notsahe 'ham anivedyopādhyāyāyopayoktum iti

01,003.075A tam aśvināv āhatuḥ

01,003.075B prītau svas tavānayā guruvṛttyā

01,003.075C upādhyāyasya te kārṣṇāyasā dantāḥ

01,003.075D bhavato hiraṇmayā bhaviṣyanti

01,003.075E cakṣuṣmāṃś ca bhaviṣyasi

01,003.075F śreyaś cāvāpsyasīti

01,003.076A sa evam ukto 'śvibhyāṃ labdhacakṣur upādhyāyasakāśam āgamyopādhyāyam abhivādyācacakṣe

01,003.076B sa cāsya prītimān abhūt

01,003.077A āha cainam

01,003.077B yathāśvināv āhatus tathā tvaṃ śreyo 'vāpsyasīti

01,003.077C sarve ca te vedāḥ pratibhāsyantīti

01,003.078A eṣā tasyāpi parīkṣopamanyoḥ

01,003.079A athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasya vedo nāma

01,003.080A tam upādhyāyaḥ saṃdideśa

01,003.080B vatsa veda ihāsyatām

01,003.080C bhavatā madgṛhe kaṃ cit kālaṃ śuśrūṣamāṇena bhavitavyam

01,003.080D śreyas te bhaviṣyatīti

01,003.081A sa tathety uktvā gurukule dīrghakālaṃ guruśuśrūṣaṇaparo 'vasat

01,003.081B gaur iva nityaṃ guruṣu dhūrṣu niyujyamānaḥ śītoṣṇakṣuttṛṣṇāduḥkhasahaḥ sarvatrāpratikūlaḥ

01,003.082A tasya mahatā kālena guruḥ paritoṣaṃ jagāma

01,003.082B tatparitoṣāc ca śreyaḥ sarvajñatāṃ cāvāpa

01,003.082C eṣā tasyāpi parīkṣā vedasya

01,003.083A sa upādhyāyenānujñātaḥ samāvṛttas tasmād gurukulavāsād gṛhāśramaṃ pratyapadyata

01,003.083B tasyāpi svagṛhe vasatas trayaḥ śiṣyā babhūvuḥ

01,003.084A sa śiṣyān na kiṃ cid uvāca

01,003.084B karma vā kriyatāṃ guruśuśrūṣā veti

01,003.084C duḥkhābhijño hi gurukulavāsasya śiṣyān parikleśena yojayituṃ neyeṣa

01,003.085A atha kasya cit kālasya vedaṃ brāhmaṇaṃ janamejayaḥ pauṣyaś ca kṣatriyāv upetyopādhyāyaṃ varayāṃ cakratuḥ

01,003.086A sa kadā cid yājyakāryeṇābhiprasthita uttaṅkaṃ nāma śiṣyaṃ niyojayām āsa

01,003.086B bho uttaṅka yat kiṃ cid asmadgṛhe parihīyate tad icchāmy aham aparihīṇaṃ bhavatā kriyamāṇam iti

01,003.087A sa evaṃ pratisamādiśyottaṅkaṃ vedaḥ pravāsaṃ jagāma

01,003.088A athottaṅko guruśuśrūṣur guruniyogam anutiṣṭhamānas tatra gurukule vasati sma

01,003.089A sa vasaṃs tatropādhyāyastrībhiḥ sahitābhir āhūyoktaḥ

01,003.089B upādhyāyinī te ṛtumatī

01,003.089C upādhyāyaś ca proṣitaḥ

01,003.089D asyā yathāyam ṛtur vandhyo na bhavati tathā kriyatām

01,003.089E etad viṣīdatīti

01,003.090*0197_01 tasya strīvākyaṃ na kāryam iti dharmalopabhayād evam avadat |

01,003.090A sa evam uktas tāḥ striyaḥ pratyuvāca

01,003.090B na mayā strīṇāṃ vacanād idam akāryaṃ kāryam

01,003.090C na hy aham upādhyāyena saṃdiṣṭaḥ

01,003.090D akāryam api tvayā kāryam iti

01,003.091A tasya punar upādhyāyaḥ kālāntareṇa gṛhān upajagāma tasmāt pravāsāt

01,003.091B sa tadvṛttaṃ tasyāśeṣam upalabhya prītimān abhūt

01,003.092*0198_01 sa uvāca | sarvaṃ kṛtam iti | upādhyāyaḥ pratyuvāca |

01,003.092A uvāca cainam

01,003.092B vatsottaṅka kiṃ te priyaṃ karavāṇīti

01,003.092C dharmato hi śuśrūṣito 'smi bhavatā

01,003.092D tena prītiḥ paraspareṇa nau saṃvṛddhā

01,003.092E tad anujāne bhavantam

01,003.092F sarvām eva siddhiṃ prāpsyasi

01,003.092G gamyatām iti

01,003.093A sa evam uktaḥ pratyuvāca

01,003.093B kiṃ te priyaṃ karavāṇīti

01,003.093C evaṃ hy āhuḥ

01,003.094A yaś cādharmeṇa vibrūyād yaś cādharmeṇa pṛcchati

01,003.095A tayor anyataraḥ praiti vidveṣaṃ cādhigacchati

01,003.095B so 'ham anujñāto bhavatā icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahartum iti

01,003.096A tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.096B vatsottaṅka uṣyatāṃ tāvad iti

01,003.097A sa kadā cit tam upādhyāyam āhottaṅkaḥ

01,003.097B ājñāpayatu bhavān

01,003.097C kiṃ te priyam upaharāmi gurvartham iti

01,003.098*0199_01 tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca | kimartham upahareyam iti |

01,003.098A tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.098B vatsottaṅka bahuśo māṃ codayasi gurvartham upahareyam iti

01,003.098C tad gaccha

01,003.098D enāṃ praviśyopādhyāyinīṃ pṛccha kim upaharāmīti

01,003.098E eṣā yad bravīti tad upaharasveti

01,003.099A sa evam ukta upādhyāyenopādhyāyinīm apṛcchat

01,003.099B bhavaty upādhyāyenāsmy anujñāto gṛhaṃ gantum

01,003.099C tad icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahṛtyānṛṇo gantum

01,003.099D tad ājñāpayatu bhavatī

01,003.099E kim upaharāmi gurvartham iti

01,003.100A saivam uktopādhyāyiny uttaṅkaṃ pratyuvāca

01,003.100B gaccha pauṣyaṃ rājānam

01,003.100C bhikṣasva tasya kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale

01,003.100D te ānayasva

01,003.100E itaś caturthe 'hani puṇyakaṃ bhavitā

01,003.100F tābhyām ābaddhābhyāṃ brāhmaṇān pariveṣṭum icchāmi

01,003.100G śobhamānā yathā tābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ tasminn ahani saṃpādayasva

01,003.100H śreyo hi te syāt kṣaṇaṃ kurvata iti

01,003.101A sa evam ukta upādhyāyinyā prātiṣṭhatottaṅkaḥ

01,003.101B sa pathi gacchann apaśyad ṛṣabham atipramāṇaṃ tam adhirūḍhaṃ ca puruṣam atipramāṇam eva

01,003.102A sa puruṣa uttaṅkam abhyabhāṣata

01,003.102B uttaṅkaitat purīṣam asya ṛṣabhasya bhakṣayasveti

01,003.103A sa evam ukto naicchat

01,003.104A tam āha puruṣo bhūyaḥ

01,003.104B bhakṣayasvottaṅka

01,003.104C mā vicāraya

01,003.104D upādhyāyenāpi te bhakṣitaṃ pūrvam iti

01,003.105A sa evam ukto bāḍham ity uktvā tadā tad ṛṣabhasya purīṣaṃ mūtraṃ ca bhakṣayitvottaṅkaḥ pratasthe yatra sa kṣatriyaḥ pauṣyaḥ

01,003.106A tam upetyāpaśyad uttaṅka āsīnam

01,003.106B sa tam upetyāśīrbhir abhinandyovāca

01,003.106C arthī bhavantam upagato 'smīti

01,003.107A sa enam abhivādyovāca

01,003.107B bhagavan pauṣyaḥ khalv aham

01,003.107C kiṃ karavāṇīti

01,003.108A tam uvācottaṅkaḥ

01,003.108B gurvarthe kuṇḍalābhyām arthy āgato 'smīti ye te kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale te bhavān dātum arhatīti

01,003.109*0200_01 tasyās tat strīdhanaṃ iṃdreṇa yajñe tuṣṭena dattam āsīt |

01,003.109A taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca

01,003.109B praviśyāntaḥpuraṃ kṣatriyā yācyatām iti

01,003.110A sa tenaivam uktaḥ praviśyāntaḥpuraṃ kṣatriyāṃ nāpaśyat

01,003.111A sa pauṣyaṃ punar uvāca

01,003.111B na yuktaṃ bhavatā vayam anṛtenopacaritum

01,003.111C na hi te kṣatriyāntaḥpure saṃnihitā

01,003.111D naināṃ paśyāmīti

01,003.112A sa evam uktaḥ pauṣyas taṃ pratyuvāca

01,003.112B saṃprati bhavān ucchiṣṭaḥ

01,003.112C smara tāvat

01,003.112D na hi sā kṣatriyā ucchiṣṭenāśucinā vā śakyā draṣṭum

01,003.112E pativratātvād eṣā nāśucer darśanam upaitīti

01,003.113A athaivam ukta uttaṅkaḥ smṛtvovāca

01,003.113B asti khalu mayocchiṣṭenopaspṛṣṭaṃ śīghraṃ gacchatā ceti

01,003.114A taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca

01,003.114B etat tad evaṃ hi

01,003.114C na gacchatopaspṛṣṭaṃ bhavati na sthiteneti

01,003.115A athottaṅkas tathety uktvā prāṅmukha upaviśya suprakṣālitapāṇipādavadano 'śabdābhir hṛdayaṃgamābhir adbhir upaspṛśya triḥ pītvā dviḥ parimṛjya khāny adbhir upaspṛśyāntaḥpuraṃ praviśya tāṃ kṣatriyām apaśyat

01,003.116A sā ca dṛṣṭvaivottaṅkam abhyutthāyābhivādyovāca

01,003.116B svāgataṃ te bhagavan

01,003.116C ājñāpaya kiṃ karavāṇīti

01,003.117A sa tām uvāca

01,003.117B ete kuṇḍale gurvarthaṃ me bhikṣite dātum arhasīti

01,003.118A sā prītā tena tasya sadbhāvena pātram ayam anatikramaṇīyaś ceti matvā te kuṇḍale avamucyāsmai prāyacchat

01,003.119A āha cainam

01,003.119B ete kuṇḍale takṣako nāgarājaḥ prārthayati

01,003.119C apramatto netum arhasīti

01,003.120A sa evam uktas tāṃ kṣatriyāṃ pratyuvāca

01,003.120B bhavati sunirvṛtā bhava

01,003.120C na māṃ śaktas takṣako nāgarājo dharṣayitum iti

01,003.121A sa evam uktvā tāṃ kṣatriyām āmantrya pauṣyasakāśam āgacchat

01,003.122A sa taṃ dṛṣṭvovāca

01,003.122B bhoḥ pauṣya prīto 'smīti

01,003.123A taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca

01,003.123B bhagavaṃś cirasya pātram āsādyate

01,003.123C bhavāṃś ca guṇavān atithiḥ

01,003.123D tat kariṣye śrāddham

01,003.123E kṣaṇaḥ kriyatām iti

01,003.124A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca

01,003.124B kṛtakṣaṇa evāsmi

01,003.124C śīghram icchāmi yathopapannam annam upahṛtaṃ bhavateti

01,003.125A sa tathety uktvā yathopapannenānnenainaṃ bhojayām āsa

01,003.126A athottaṅkaḥ śītam annaṃ sakeśaṃ dṛṣṭvā aśucy etad iti matvā pauṣyam uvāca

01,003.126B yasmān me aśucy annaṃ dadāsi tasmad andho bhaviṣyasīti

01,003.127*0201_01 tam uttaṅkaḥ pratyuvāca | na yuktaṃ bhavatānnam aśuci dattvā

01,003.127*0201_02 pratiśāpaṃ dātum | tasmād annam eva pratyakṣīkuru |

01,003.127A taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca

01,003.127B yasmāt tvam apy aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti

01,003.128A so 'tha pauṣyas tasyāśucibhāvam annasyāgamayām āsa

01,003.129A atha tadannaṃ muktakeśyā striyopahṛtaṃ sakeśam aśuci matvottaṅkaṃ prasādayām āsa

01,003.129B bhagavann ajñānād etad annaṃ sakeśam upahṛtaṃ śītaṃ ca

01,003.129C tat kṣāmaye bhavantam

01,003.129D na bhaveyam andha iti

01,003.130A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca

01,003.130B na mṛṣā bravīmi

01,003.130C bhūtvā tvam andho nacirād anandho bhaviṣyasīti

01,003.130D mamāpi śāpo na bhaved bhavatā datta iti

01,003.131A taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca

01,003.131B nāhaṃ śaktaḥ śāpaṃ pratyādātum

01,003.131C na hi me manyur adyāpy upaśamaṃ gacchati

01,003.131D kiṃ caitad bhavatā na jñāyate yathā

01,003.132a nāvanītaṃ hṛdayaṃ brāhmaṇasya; vāci kṣuro nihitas tīkṣṇadhāraḥ

01,003.132c viparītam etad ubhayaṃ kṣatriyasya; vāṅ nāvanītī hṛdayaṃ tīkṣṇadhāram

01,003.133*0202_01 mama śāpo bhaviṣyatīti |

01,003.133A iti

01,003.133B tad evaṃ gate na śakto 'haṃ tīkṣṇahṛdayatvāt taṃ śāpam anyathā kartum

01,003.133C gamyatām iti

01,003.134A tam uttaṅkaḥ pratyuvāca

01,003.134B bhavatāham annasyāśucibhāvam āgamayya pratyanunītaḥ

01,003.134C prāk ca te 'bhihitam

01,003.134D yasmād aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti

01,003.134E duṣṭe cānne naiṣa mama śāpo bhaviṣyatīti

01,003.135A sādhayāmas tāvad ity uktvā prātiṣṭhatottaṅkas te kuṇḍale gṛhītvā

01,003.136A so 'paśyat pathi nagnaṃ śramaṇam āgacchantaṃ muhur muhur dṛśyamānam adṛśyamānaṃ ca

01,003.136B athottaṅkas te kuṇḍale bhūmau nikṣipyodakārthaṃ pracakrame

01,003.137*0203_01 kṛtodakakāryaḥ śuciḥ prayato namo devebhyo gurubhyaś ca

01,003.137*0203_02 kṛtvā mahatā javena tam anvayāt | tasya takṣako dṛḍham āsannaḥ |

01,003.137*0203_03 sa taṃ jagrāha |

01,003.137A etasminn antare sa śramaṇas tvaramāṇa upasṛtya te kuṇḍale gṛhītvā prādravat

01,003.137B tam uttaṅko 'bhisṛtya jagrāha

01,003.137C sa tad rūpaṃ vihāya takṣakarūpaṃ kṛtvā sahasā dharaṇyāṃ vivṛtaṃ mahābilaṃ viveśa

01,003.138*0204_01 athottaṅkas tasyāḥ kṣatriyāyā vacaḥ smṛtvā taṃ takṣakam anvagacchat |

01,003.138*0204_02 sa tadbilaṃ daṇḍakāṣṭhena cakhāna | na cāśakat | taṃ

01,003.138*0204_03 kliśyamānam indro 'paśyat | sa vajraṃ preṣayām āsa | gacchāsya

01,003.138*0204_04 brāhmaṇasya sāhāyyaṃ kuruṣveti | atha vajro daṇḍakāṣṭham anupraviśya

01,003.138*0204_05 tadbilam adārayat |

01,003.138*0205_01 taṃ nāgalokam aparyantam anekavidhaprāsādaharmyavalabhīniryūhaśatasaṃkulam

01,003.138*0205_02 uccāvacakrīḍāścaryasthānāvakīrṇam apaśyat | sa tatra |

01,003.138A praviśya ca nāgalokaṃ svabhavanam agacchat

01,003.138B tam uttaṅko 'nvāviveśa tenaiva bilena

01,003.138C praviśya ca nāgān astuvad ebhiḥ ślokaiḥ

01,003.139a ya airāvatarājānaḥ sarpāḥ samitiśobhanāḥ

01,003.139c varṣanta iva jīmūtāḥ savidyutpavaneritāḥ

01,003.140a surūpāś ca virūpāś ca tathā kalmāṣakuṇḍalāḥ

01,003.140c ādityavan nākapṛṣṭhe rejur airāvatodbhavāḥ

01,003.141*0206_01 tatrasthān api saṃstaumi mahataḥ pannagān aham |

01,003.141a bahūni nāgavartmāni gaṅgāyās tīra uttare

01,003.141c icchet ko 'rkāṃśusenāyāṃ cartum airāvataṃ vinā

01,003.142a śatāny aśītir aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṃśatiḥ

01,003.142c sarpāṇāṃ pragrahā yānti dhṛtarāṣṭro yad ejati

01,003.143a ye cainam upasarpanti ye ca dūraṃ paraṃ gatāḥ

01,003.143c aham airāvatajyeṣṭhabhrātṛbhyo 'karavaṃ namaḥ

01,003.144a yasya vāsaḥ kurukṣetre khāṇḍave cābhavat sadā

01,003.144c taṃ kādraveyam astauṣaṃ kuṇḍalārthāya takṣakam

01,003.145*0207_01 nadīṃ mandākinīṃ ramyāṃ prasannasalilām anu |

01,003.145a takṣakaś cāśvasenaś ca nityaṃ sahacarāv ubhau

01,003.145c kurukṣetre nivasatāṃ nadīm ikṣumatīm anu

01,003.146*0208_01 evaṃ stutvā sa viprarṣir uttaṅko bhujagottamān

01,003.146*0208_02 naiva te kuṇḍale lebhe tataś cintām upāgamat

01,003.146*0209_01 nāgarājāya mukhyāya kuṇḍale āpnuyāṃ yathā

01,003.146a jaghanyajas takṣakasya śrutaseneti yaḥ śrutaḥ

01,003.146c avasadyo mahad dyumni prārthayan nāgamukhyatām

01,003.146e karavāṇi sadā cāhaṃ namas tasmai mahātmane

01,003.147*0210_01 tadā vai cintayām āsa upādhyāyyā yad īritam

01,003.147*0210_02 kāle ca samatikrānte śāpaṃ dāsyati manyunā

01,003.147A evaṃ stuvann api nāgān yadā te kuṇḍale nālabhad athāpaśyat striyau tantre adhiropya paṭaṃ vayantyau

01,003.148A tasmiṃś ca tantre kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ

01,003.148B cakraṃ cāpaśyat ṣaḍbhiḥ kumāraiḥ parivartyamānam

01,003.148C puruṣaṃ cāpaśyad darśanīyam

01,003.149A sa tān sarvāṃs tuṣṭāva ebhir mantravādaślokaiḥ

01,003.150a trīṇy arpitāny atra śatāni madhye; ṣaṣṭiś ca nityaṃ carati dhruve 'smin

01,003.150c cakre caturviṃśatiparvayoge; ṣaḍ yat kumārāḥ parivartayanti

01,003.151a tantraṃ cedaṃ viśvarūpaṃ yuvatyau; vayatas tantūn satataṃ vartayantyau

01,003.151c kṛṣṇān sitāṃś caiva vivartayantyau; bhūtāny ajasraṃ bhuvanāni caiva

01,003.152a vajrasya bhartā bhuvanasya goptā; vṛtrasya hantā namucer nihantā

01,003.152c kṛṣṇe vasāno vasane mahātmā; satyānṛte yo vivinakti loke

01,003.153a yo vājinaṃ garbham apāṃ purāṇaṃ; vaiśvānaraṃ vāhanam abhyupetaḥ

01,003.153c namaḥ sadāsmai jagadīśvarāya; lokatrayeśāya puraṃdarāya

01,003.154A tataḥ sa enaṃ puruṣaḥ prāha

01,003.154B prīto 'smi te 'ham anena stotreṇa

01,003.154C kiṃ te priyaṃ karavāṇīti

01,003.155A sa tam uvāca

01,003.155B nāgā me vaśam īyur iti

01,003.156A sa enaṃ puruṣaḥ punar uvāca

01,003.156B etam aśvam apāne dhamasveti

01,003.157A sa tam aśvam apāne 'dhamat

01,003.157B athāśvād dhamyamānāt sarvasrotobhyaḥ sadhūmā arciṣo 'gner niṣpetuḥ

01,003.158A tābhir nāgaloko dhūpitaḥ

01,003.159A atha sasaṃbhramas takṣako 'gnitejobhayaviṣaṇṇas te kuṇḍale gṛhītvā sahasā svabhavanān niṣkramyottaṅkam uvāca

01,003.159B ete kuṇḍale pratigṛhṇātu bhavān iti

01,003.160A sa te pratijagrāhottaṅkaḥ

01,003.160B kuṇḍale pratigṛhyācintayat

01,003.160C adya tat puṇyakam upādhyāyinyāḥ

01,003.160D dūraṃ cāham abhyāgataḥ

01,003.160E kathaṃ nu khalu saṃbhāvayeyam iti

01,003.161A tata enaṃ cintayānam eva sa puruṣa uvāca

01,003.161B uttaṅka enam aśvam adhiroha

01,003.161C eṣa tvāṃ kṣaṇād evopādhyāyakulaṃ prāpayiṣyatīti

01,003.162A sa tathety uktvā tam aśvam adhiruhya pratyājagāmopādhyāyakulam

01,003.162B upādhyāyinī ca snātā keśān āvapayanty upaviṣṭottaṅko nāgacchatīti śāpāyāsya mano dadhe

01,003.163A athottaṅkaḥ praviśya upādhyāyinīm abhyavādayat

01,003.163B te cāsyai kuṇḍale prāyacchat

01,003.164A sā cainaṃ pratyuvāca

01,003.164B uttaṅka deśe kāle 'bhyāgataḥ

01,003.164C svāgataṃ te vatsa

01,003.164D manāg asi mayā na śaptaḥ

01,003.164E śreyas tavopasthitam

01,003.164F siddhim āpnuhīti

01,003.165A athottaṅka upādhyāyam abhyavādayat

01,003.165B tam upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.165C vatsottaṅka svāgataṃ te

01,003.165D kiṃ ciraṃ kṛtam iti

01,003.166A tam uttaṅka upādhyāyaṃ pratyuvāca

01,003.166B bhos takṣakeṇa nāgarājena vighnaḥ kṛto 'smin karmaṇi

01,003.166C tenāsmi nāgalokaṃ nītaḥ

01,003.167A tatra ca mayā dṛṣṭe striyau tantre 'dhiropya paṭaṃ vayantyau

01,003.167B tasmiṃś ca tantre kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ

01,003.167C kiṃ tat

01,003.168A tatra ca mayā cakraṃ dṛṣṭaṃ dvādaśāram

01,003.168B ṣaṭ cainaṃ kumārāḥ parivartayanti

01,003.168C tad api kim

01,003.169A puruṣaś cāpi mayā dṛṣṭaḥ

01,003.169B sa punaḥ kaḥ

01,003.170A aśvaś cātipramāṇayuktaḥ

01,003.170B sa cāpi kaḥ

01,003.171A pathi gacchatā mayā ṛṣabho dṛṣṭaḥ

01,003.171B taṃ ca puruṣo 'dhirūḍhaḥ

01,003.171C tenāsmi sopacāram uktaḥ

01,003.171D uttaṅkāsya ṛṣabhasya purīṣaṃ bhakṣaya

01,003.171E upādhyāyenāpi te bhakṣitam iti

01,003.171F tatas tadvacanān mayā tadṛṣabhasya purīṣam upayuktam

01,003.171G tad icchāmi bhavatopadiṣṭaṃ kiṃ tad iti

01,003.172A tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca

01,003.172B ye te striyau dhātā vidhātā ca

01,003.172C ye ca te kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavas te rātryahanī

01,003.173*0211_01 dvādaśāraṃ dvādaśa māsāḥ |

01,003.173A yad api tac cakraṃ dvādaśāraṃ ṣaṭ kumārāḥ parivartayanti te ṛtavaḥ ṣaṭ saṃvatsaraś cakram

01,003.173B yaḥ puruṣaḥ sa parjanyaḥ

01,003.173C yo 'śvaḥ so 'gniḥ

01,003.174A ya ṛṣabhas tvayā pathi gacchatā dṛṣṭaḥ sa airāvato nāgarājaḥ

01,003.174B yaś cainam adhirūḍhaḥ sa indraḥ

01,003.174C yad api te purīṣaṃ bhakṣitaṃ tasya ṛṣabhasya tad amṛtam

01,003.175A tena khalv asi na vyāpannas tasmin nāgabhavane

01,003.175B sa cāpi mama sakhā indraḥ

01,003.176A tadanugrahāt kuṇḍale gṛhītvā punar abhyāgato 'si

01,003.176B tat saumya gamyatām

01,003.176C anujāne bhavantam

01,003.176D śreyo 'vāpsyasīti

01,003.177A sa upādhyāyenānujñāta uttaṅkaḥ kruddhas takṣakasya praticikīrṣamāṇo hāstinapuraṃ pratasthe

01,003.178a sa hāstinapuraṃ prāpya nacirād dvijasattamaḥ

01,003.178c samāgacchata rājānam uttaṅko janamejayam

01,003.179a purā takṣaśilātas taṃ nivṛttam aparājitam

01,003.179c samyag vijayinaṃ dṛṣṭvā samantān mantribhir vṛtam

01,003.180a tasmai jayāśiṣaḥ pūrvaṃ yathānyāyaṃ prayujya saḥ

01,003.180c uvācainaṃ vacaḥ kāle śabdasaṃpannayā girā

01,003.181a anyasmin karaṇīye tvaṃ kārye pārthivasattama

01,003.181c bālyād ivānyad eva tvaṃ kuruṣe nṛpasattama

01,003.182a evam uktas tu vipreṇa sa rājā pratyuvāca ha

01,003.182c janamejayaḥ prasannātmā samyak saṃpūjya taṃ munim

01,003.183a āsāṃ prajānāṃ paripālanena; svaṃ kṣatradharmaṃ paripālayāmi

01,003.183c prabrūhi vā kiṃ kriyatāṃ dvijendra; śuśrūṣur asmy adya vacas tvadīyam

01,003.184a sa evam uktas tu nṛpottamena; dvijottamaḥ puṇyakṛtāṃ variṣṭhaḥ

01,003.184c uvāca rājānam adīnasattvaṃ; svam eva kāryaṃ nṛpateś ca yat tat

01,003.185a takṣakeṇa narendrendra yena te hiṃsitaḥ pitā

01,003.185c tasmai pratikuruṣva tvaṃ pannagāya durātmane

01,003.186a kāryakālaṃ ca manye 'haṃ vidhidṛṣṭasya karmaṇaḥ

01,003.186c tad gacchāpacitiṃ rājan pitus tasya mahātmanaḥ

01,003.187a tena hy anaparādhī sa daṣṭo duṣṭāntarātmanā

01,003.187c pañcatvam agamad rājā vajrāhata iva drumaḥ

01,003.188a baladarpasamutsiktas takṣakaḥ pannagādhamaḥ

01,003.188c akāryaṃ kṛtavān pāpo yo 'daśat pitaraṃ tava

01,003.189a rājarṣivaṃśagoptāram amarapratimaṃ nṛpam

01,003.189c jaghāna kāśyapaṃ caiva nyavartayata pāpakṛt

01,003.190a dagdhum arhasi taṃ pāpaṃ jvalite havyavāhane

01,003.190c sarpasatre mahārāja tvayi tad dhi vidhīyate

01,003.191a evaṃ pituś cāpacitiṃ gatavāṃs tvaṃ bhaviṣyasi

01,003.191c mama priyaṃ ca sumahat kṛtaṃ rājan bhaviṣyati

01,003.192a karmaṇaḥ pṛthivīpāla mama yena durātmanā

01,003.192c vighnaḥ kṛto mahārāja gurvarthaṃ carato 'nagha

01,003.193a etac chrutvā tu nṛpatis takṣakasya cukopa ha

01,003.193c uttaṅkavākyahaviṣā dīpto 'gnir haviṣā yathā

01,003.194a apṛcchac ca tadā rājā mantriṇaḥ svān suduḥkhitaḥ

01,003.194c uttaṅkasyaiva sāṃnidhye pituḥ svargagatiṃ prati

01,003.195*0212_01 pauṣye parvaṇi rājendra svasti vācya dvijān atha

01,003.195*0212_02 samāpte parvaṇi tadā svaśaktyā tarpayed dvijān

01,003.195a tadaiva hi sa rājendro duḥkhaśokāpluto 'bhavat

01,003.195c yadaiva pitaraṃ vṛttam uttaṅkād aśṛṇot tadā

01,004.001A lomaharṣaṇaputra ugraśravāḥ sūtaḥ paurāṇiko naimiṣāraṇye śaunakasya kulapater dvādaśavārṣike satre ṛṣīn abhyāgatān upatasthe

01,004.002*0213_01 mayodaṅkasya caritam aśeṣam uktam | janamejayasya sarpasatrasya

01,004.002*0213_02 nimittāntaram idam api |

01,004.002A paurāṇikaḥ purāṇe kṛtaśramaḥ sa tān kṛtāñjalir uvāca

01,004.002B kiṃ bhavantaḥ śrotum icchanti

01,004.002C kim ahaṃ bruvāṇīti

01,004.003A tam ṛṣaya ūcuḥ

01,004.003B paramaṃ lomaharṣaṇe prakṣyāmas tvāṃ vakṣyasi ca naḥ śuśrūṣatāṃ kathāyogam

01,004.003C tad bhagavāṃs tu tāvac chaunako 'gniśaraṇam adhyāste

01,004.004a yo 'sau divyāḥ kathā veda devatāsurasaṃkathāḥ

01,004.004c manuṣyoragagandharvakathā veda ca sarvaśaḥ

01,004.005a sa cāpy asmin makhe saute vidvān kulapatir dvijaḥ

01,004.005c dakṣo dhṛtavrato dhīmāñ śāstre cāraṇyake guruḥ

01,004.006a satyavādī śamaparas tapasvī niyatavrataḥ

01,004.006c sarveṣām eva no mānyaḥ sa tāvat pratipālyatām

01,004.007a tasminn adhyāsati gurāv āsanaṃ paramārcitam

01,004.007c tato vakṣyasi yat tvāṃ sa prakṣyati dvijasattamaḥ

01,004.008 sūta uvāca

01,004.008a evam astu gurau tasminn upaviṣṭe mahātmani

01,004.008c tena pṛṣṭaḥ kathāḥ puṇyā vakṣyāmi vividhāśrayāḥ

01,004.009a so 'tha viprarṣabhaḥ kāryaṃ kṛtvā sarvaṃ yathākramam

01,004.009c devān vāgbhiḥ pitṝn adbhis tarpayitvājagāma ha

01,004.010a yatra brahmarṣayaḥ siddhās ta āsīnā yatavratāḥ

01,004.010c yajñāyatanam āśritya sūtaputrapuraḥsarāḥ

01,004.011a ṛtvikṣv atha sadasyeṣu sa vai gṛhapatis tataḥ

01,004.011c upaviṣṭeṣūpaviṣṭaḥ śaunako 'thābravīd idam

01,005.001 śaunaka uvāca

01,005.001a purāṇam akhilaṃ tāta pitā te 'dhītavān purā

01,005.001b*0214_01 bhāratādhyayanaṃ sarvaṃ kṛṣṇadvaipāyanāt tadā

01,005.001c kaccit tvam api tat sarvam adhīṣe lomaharṣaṇe

01,005.002a purāṇe hi kathā divyā ādivaṃśāś ca dhīmatām

01,005.002c kathyante tāḥ purāsmābhiḥ śrutāḥ pūrvaṃ pitus tava

01,005.003a tatra vaṃśam ahaṃ pūrvaṃ śrotum icchāmi bhārgavam

01,005.003c kathayasva kathām etāṃ kalyāḥ sma śravaṇe tava

01,005.004 sūta uvāca

01,005.004a yad adhītaṃ purā samyag dvijaśreṣṭha mahātmabhiḥ

01,005.004c vaiśaṃpāyanaviprādyais taiś cāpi kathitaṃ purā

01,005.005a yad adhītaṃ ca pitrā me samyak caiva tato mayā

01,005.005c tat tāvac chṛṇu yo devaiḥ sendraiḥ sāgnimarudgaṇaiḥ

01,005.005e pūjitaḥ pravaro vaṃśo bhṛgūṇāṃ bhṛgunandana

01,005.006a imaṃ vaṃśam ahaṃ brahman bhārgavaṃ te mahāmune

01,005.006c nigadāmi kathāyuktaṃ purāṇāśrayasaṃyutam

01,005.006d*0215_01 śṛṇuṣvāvahito brahman purāṇe yac chrutaṃ mayā

01,005.006d*0216_01 bhṛgur maharṣir bhagavān brahmaṇā vai svayaṃbhuvā

01,005.006d*0216_02 varuṇasya kratau jātaḥ pāvakād iti naḥ śrutam

01,005.006d@006_0001 bhṛgor babhūvuḥ ṣaṭ putrās tapasā bhāvitātmanaḥ

01,005.006d@006_0002 kaviś ca cyavanaś caiva śaṅkhalaś ca mahātapāḥ

01,005.006d@006_0003 suraśmiḥ saptaraśmiś ca vitathaś ca mahātapāḥ

01,005.006d@006_0004 vītahavyasya tanayaḥ smṛto gṛtsamadaḥ prabhuḥ

01,005.006d@006_0005 gṛtsasyāpi sutas tv asya brahman sāvedaso 'bhavat

01,005.006d@006_0006 sāvedasya tu putro 'bhūd ūrvaḥ śrutavatāṃ varaḥ

01,005.006d@006_0007 ūrvasya tu vihavyo 'bhūd brahmasūnur mahātmanaḥ

01,005.006d@006_0008 vihavyasya tu dāyādo viharaḥ kīrtimān smṛtaḥ

01,005.006d@006_0009 viharasyātmavān putro vatsaś cādhirathaḥ smṛtaḥ

01,005.006d@006_0010 vatsasyāpi vinindas tu sūnur āsīn mahātapāḥ

01,005.006d@006_0011 bhṛgor vinindasya sutaḥ sadyo nāma babhūva ha

01,005.006d@006_0012 sadyasyāpy ātmajo brahman vitto nāma suvīryavān

01,005.006d@006_0013 vittasya tu mahātejā babhūva ca śrutaśravāḥ

01,005.006d@006_0014 śrutaśravasas tu sūnur babhūva tapavān prabho

01,005.006d@006_0015 tapasas tu mahātejāḥ prakāśas tanayo 'bhavat

01,005.006d@006_0016 ūrdhvaḥ prakāśasya suto brahmarṣir brahmavittamaḥ

01,005.006d@006_0017 brahmasṛṣṭo mato yena yena pūrvaṃ mahātmanā

01,005.006d@006_0018 ūrdhvasya caiva vāgindro vāgindro brahmavādinaḥ

01,005.006d@006_0019 ṛcīkas tasya tanayo brahmasūnur mahātapāḥ

01,005.006d@006_0020 jamadagniḥ sutas tasya jajñe janakasaṃnibhaḥ

01,005.006d@006_0021 jamadagnes tu vai pañca āsan putrā mahātmanaḥ

01,005.006d@006_0022 rumaṇvāṃś ca suṣeṇaś ca vasur viśvāvasus tathā

01,005.006d@006_0023 rāmas tasya jaghanyo 'bhūn mahāstro reṇukāsutaḥ

01,005.006d@006_0024 triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī yena niḥkṣatriyā kṛtā

01,005.007a bhṛgoḥ sudayitaḥ putraś cyavano nāma bhārgavaḥ

01,005.007c cyavanasyāpi dāyādaḥ pramatir nāma dhārmikaḥ

01,005.007e pramater apy abhūt putro ghṛtācyāṃ rurur ity uta

01,005.008a ruror api suto jajñe śunako vedapāragaḥ

01,005.008c pramadvarāyāṃ dharmātmā tava pūrvapitāmahāt

01,005.009a tapasvī ca yaśasvī ca śrutavān brahmavittamaḥ

01,005.009c dharmiṣṭhaḥ satyavādī ca niyato niyatendriyaḥ

01,005.010 śaunaka uvāca

01,005.010a sūtaputra yathā tasya bhārgavasya mahātmanaḥ

01,005.010c cyavanatvaṃ parikhyātaṃ tan mamācakṣva pṛcchataḥ

01,005.011 sūta uvāca

01,005.011a bhṛgoḥ sudayitā bhāryā pulomety abhiviśrutā

01,005.011c tasyāṃ garbhaḥ samabhavad bhṛgor vīryasamudbhavaḥ

01,005.012a tasmin garbhe saṃbhṛte 'tha pulomāyāṃ bhṛgūdvaha

01,005.012c samaye samaśīlinyāṃ dharmapatnyāṃ yaśasvinaḥ

01,005.013a abhiṣekāya niṣkrānte bhṛgau dharmabhṛtāṃ vare

01,005.013c āśramaṃ tasya rakṣo 'tha pulomābhyājagāma ha

01,005.014a taṃ praviśyāśramaṃ dṛṣṭvā bhṛgor bhāryām aninditām

01,005.014c hṛcchayena samāviṣṭo vicetāḥ samapadyata

01,005.015a abhyāgataṃ tu tad rakṣaḥ pulomā cārudarśanā

01,005.015c nyamantrayata vanyena phalamūlādinā tadā

01,005.016a tāṃ tu rakṣas tato brahman hṛcchayenābhipīḍitam

01,005.016c dṛṣṭvā hṛṣṭam abhūt tatra jihīrṣus tām aninditām

01,005.016d*0217_01 jātam ity abravīt kāryaṃ jihīrṣur muditaḥ śubhām

01,005.016d*0217_02 sā hi pūrvaṃ vṛtā tena pulomnā tu śucismitā

01,005.016d*0217_03 tāṃ tu prādāt pitā paścād bhṛgave śāstravat tadā

01,005.016d*0217_04 tasya tat kilbiṣaṃ nityaṃ hṛdi vartati bhārgava

01,005.016d*0217_05 idam antaram ity evaṃ hartuṃ cakre manas tadā

01,005.017a athāgniśaraṇe 'paśyaj jvalitaṃ jātavedasam

01,005.017c tam apṛcchat tato rakṣaḥ pāvakaṃ jvalitaṃ tadā

01,005.018a śaṃsa me kasya bhāryeyam agne pṛṣṭa ṛtena vai

01,005.018c satyas tvam asi satyaṃ me vada pāvaka pṛcchate

01,005.019a mayā hīyaṃ pūrvavṛtā bhāryārthe varavarṇinī

01,005.019c paścāt tv imāṃ pitā prādād bhṛgave 'nṛtakāriṇe

01,005.020a seyaṃ yadi varārohā bhṛgor bhāryā rahogatā

01,005.020c tathā satyaṃ samākhyāhi jihīrṣāmy āśramād imām

01,005.021a manyur hi hṛdayaṃ me 'dya pradahann iva tiṣṭhati

01,005.021c matpurvabhāryāṃ yad imāṃ bhṛguḥ prāpa sumadhyamām

01,005.021d*0218_01 asaṃmataṃ kṛtaṃ me 'dya hariṣyāmy āśramād imām

01,005.022a tad rakṣa evam āmantrya jvalitaṃ jātavedasam

01,005.022c śaṅkamāno bhṛgor bhāryāṃ punaḥ punar apṛcchata

01,005.023a tvam agne sarvabhūtānām antaś carasi nityadā

01,005.023c sākṣivat puṇyapāpeṣu satyaṃ brūhi kave vacaḥ

01,005.024a matpūrvabhāryāpahṛtā bhṛguṇānṛtakāriṇā

01,005.024c seyaṃ yadi tathā me tvaṃ satyam ākhyātum arhasi

01,005.025a śrutvā tvatto bhṛgor bhāryāṃ hariṣyāmy aham āśramāt

01,005.025c jātavedaḥ paśyatas te vada satyāṃ giraṃ mama

01,005.026a tasya tad vacanaṃ śrutvā saptārcir duḥkhito bhṛśam

01,005.026b*0219_01 satyaṃ vadāmi yadi me śāpaḥ syād brahmavittamāt

01,005.026b*0219_02 asatyaṃ ced ahaṃ brūve patiṣye narakān kramāt

01,005.026c bhīto 'nṛtāc ca śāpāc ca bhṛgor ity abravīc chanaiḥ

01,005.026d*0220=00 agnir uvāca

01,005.026d*0220_01 tvayā vṛtā pulomeyaṃ pūrvaṃ dānavanandana

01,005.026d*0220_02 kiṃ tv iyaṃ vidhinā pūrvaṃ mantravan na vṛtā tvayā

01,005.026d*0220_03 pitrā tu bhṛgave dattā pulomeyaṃ yaśasvinī

01,005.026d*0220_04 dadāti na pitā tubhyaṃ varalobhān mahāyaśāḥ

01,005.026d*0220_05 athemāṃ vedadṛṣṭena karmaṇā vidhipūrvakam

01,005.026d*0220_06 bhāryām ṛṣir bhṛguḥ prāpa māṃ puraskṛtya dānava

01,005.026d*0220_07 seyam ity avagacchāmi nānṛtaṃ vaktum utsahe

01,005.026d*0220_08 nānṛtaṃ hi sadā loke pūjyate dānavottama

01,006.001 sūta uvāca

01,006.001a agner atha vacaḥ śrutvā tad rakṣaḥ prajahāra tām

01,006.001c brahman varāharūpeṇa manomārutaraṃhasā

01,006.002a tataḥ sa garbho nivasan kukṣau bhṛgukulodvaha

01,006.002c roṣān mātuś cyutaḥ kukṣeś cyavanas tena so 'bhavat

01,006.003a taṃ dṛṣṭvā mātur udarāc cyutam ādityavarcasam

01,006.003c tad rakṣo bhasmasād bhūtaṃ papāta parimucya tām

01,006.004a sā tam ādāya suśroṇī sasāra bhṛgunandanam

01,006.004c cyavanaṃ bhārgavaṃ brahman pulomā duḥkhamūrcchitā

01,006.005a tāṃ dadarśa svayaṃ brahmā sarvalokapitāmahaḥ

01,006.005c rudatīṃ bāṣpapūrṇākṣīṃ bhṛgor bhāryām aninditām

01,006.005e sāntvayām āsa bhagavān vadhūṃ brahmā pitāmahaḥ

01,006.006a aśrubindūdbhavā tasyāḥ prāvartata mahānadī

01,006.006c anuvartatī sṛtiṃ tasyā bhṛgoḥ patnyā yaśasvinaḥ

01,006.007a tasyā mārgaṃ sṛtavatīṃ dṛṣṭvā tu saritaṃ tadā

01,006.007c nāma tasyās tadā nadyāś cakre lokapitāmahaḥ

01,006.007e vadhūsareti bhagavāṃś cyavanasyāśramaṃ prati

01,006.008a sa evaṃ cyavano jajñe bhṛgoḥ putraḥ pratāpavān

01,006.008c taṃ dadarśa pitā tatra cyavanaṃ tāṃ ca bhāminīm

01,006.009a sa pulomāṃ tato bhāryāṃ papraccha kupito bhṛguḥ

01,006.009c kenāsi rakṣase tasmai kathiteha jihīrṣave

01,006.009e na hi tvāṃ veda tad rakṣo madbhāryāṃ cāruhāsinīm

01,006.010a tat tvam ākhyāhi taṃ hy adya śaptum icchāmy ahaṃ ruṣā

01,006.010c bibheti ko na śāpān me kasya cāyaṃ vyatikramaḥ

01,006.011 pulomovāca

01,006.011a agninā bhagavaṃs tasmai rakṣase 'haṃ niveditā

01,006.011c tato mām anayad rakṣaḥ krośantīṃ kurarīm iva

01,006.012a sāhaṃ tava sutasyāsya tejasā parimokṣitā

01,006.012c bhasmībhūtaṃ ca tad rakṣo mām utsṛjya papāta vai

01,006.013 sūta uvāca

01,006.013a iti śrutvā pulomāyā bhṛguḥ paramamanyumān

01,006.013c śaśāpāgnim abhikruddhaḥ sarvabhakṣo bhaviṣyasi

01,007.001 sūta uvāca

01,007.001a śaptas tu bhṛguṇā vahniḥ kruddho vākyam athābravīt

01,007.001c kim idaṃ sāhasaṃ brahman kṛtavān asi sāṃpratam

01,007.002a dharme prayatamānasya satyaṃ ca vadataḥ samam

01,007.002c pṛṣṭo yad abruvaṃ satyaṃ vyabhicāro 'tra ko mama

01,007.003a pṛṣṭo hi sākṣī yaḥ sākṣyaṃ jānamāno 'nyathā vadet

01,007.003c sa pūrvān ātmanaḥ sapta kule hanyāt tathā parān

01,007.004a yaś ca kāryārthatattvajño jānamāno na bhāṣate

01,007.004c so 'pi tenaiva pāpena lipyate nātra saṃśayaḥ

01,007.005a śakto 'ham api śaptuṃ tvāṃ mānyās tu brāhmaṇā mama

01,007.005c jānato 'pi ca te vyaktaṃ kathayiṣye nibodha tat

01,007.006a yogena bahudhātmānaṃ kṛtvā tiṣṭhāmi mūrtiṣu

01,007.006c agnihotreṣu satreṣu kriyāsv atha makheṣu ca

01,007.007a vedoktena vidhānena mayi yad dhūyate haviḥ

01,007.007c devatāḥ pitaraś caiva tena tṛptā bhavanti vai

01,007.008a āpo devagaṇāḥ sarve āpaḥ pitṛgaṇās tathā

01,007.008c darśaś ca paurṇamāsaś ca devānāṃ pitṛbhiḥ saha

01,007.009a devatāḥ pitaras tasmāt pitaraś cāpi devatāḥ

01,007.009c ekībhūtāś ca pūjyante pṛthaktvena ca parvasu

01,007.010a devatāḥ pitaraś caiva juhvate mayi yat sadā

01,007.010c tridaśānāṃ pitṝṇāṃ ca mukham evam ahaṃ smṛtaḥ

01,007.011a amāvāsyāṃ ca pitaraḥ paurṇamāsyāṃ ca devatāḥ

01,007.011c manmukhenaiva hūyante bhuñjate ca hutaṃ haviḥ

01,007.011e sarvabhakṣaḥ kathaṃ teṣāṃ bhaviṣyāmi mukhaṃ tv aham

01,007.012a cintayitvā tato vahniś cakre saṃhāram ātmanaḥ

01,007.012c dvijānām agnihotreṣu yajñasatrakriyāsu ca

01,007.013a niroṃkāravaṣaṭkārāḥ svadhāsvāhāvivarjitāḥ

01,007.013c vināgninā prajāḥ sarvās tata āsan suduḥkhitāḥ

01,007.014a atharṣayaḥ samudvignā devān gatvābruvan vacaḥ

01,007.014c agnināśāt kriyābhraṃśād bhrāntā lokās trayo 'naghāḥ

01,007.014e vidhadhvam atra yat kāryaṃ na syāt kālātyayo yathā

01,007.015a atharṣayaś ca devāś ca brahmāṇam upagamya tu

01,007.015c agner āvedayañ śāpaṃ kriyāsaṃhāram eva ca

01,007.016a bhṛguṇā vai mahābhāga śapto 'gniḥ kāraṇāntare

01,007.016c kathaṃ devamukho bhūtvā yajñabhāgāgrabhuk tathā

01,007.016e hutabhuk sarvalokeṣu sarvabhakṣatvam eṣyati

01,007.017a śrutvā tu tad vacas teṣām agnim āhūya lokakṛt

01,007.017c uvāca vacanaṃ ślakṣṇaṃ bhūtabhāvanam avyayam

01,007.018a lokānām iha sarveṣāṃ tvaṃ kartā cānta eva ca

01,007.018c tvaṃ dhārayasi lokāṃs trīn kriyāṇāṃ ca pravartakaḥ

01,007.018e sa tathā kuru lokeśa nocchidyeran kriyā yathā

01,007.019a kasmād evaṃ vimūḍhas tvam īśvaraḥ san hutāśanaḥ

01,007.019c tvaṃ pavitraṃ yadā loke sarvabhūtagataś ca ha

01,007.020a na tvaṃ sarvaśarīreṇa sarvabhakṣatvam eṣyasi

01,007.020c upādāne 'rciṣo yās te sarvaṃ dhakṣyanti tāḥ śikhin

01,007.020d*0221_01 kravyādā ca tanur yā te sā sarvaṃ bhakṣayiṣyati

01,007.021a yathā sūryāṃśubhiḥ spṛṣṭaṃ sarvaṃ śuci vibhāvyate

01,007.021c tathā tvadarcirnirdagdhaṃ sarvaṃ śuci bhaviṣyati

01,007.022a tad agne tvaṃ mahat tejaḥ svaprabhāvād vinirgatam

01,007.022c svatejasaiva taṃ śāpaṃ kuru satyam ṛṣer vibho

01,007.022e devānāṃ cātmano bhāgaṃ gṛhāṇa tvaṃ mukhe hutam

01,007.023a evam astv iti taṃ vahniḥ pratyuvāca pitāmaham

01,007.023c jagāma śāsanaṃ kartuṃ devasya parameṣṭhinaḥ

01,007.024a devarṣayaś ca muditās tato jagmur yathāgatam

01,007.024c ṛṣayaś ca yathāpūrvaṃ kriyāḥ sarvāḥ pracakrire

01,007.025a divi devā mumudire bhūtasaṃghāś ca laukikāḥ

01,007.025c agniś ca paramāṃ prītim avāpa hatakalmaṣaḥ

01,007.025d*0222_01 evaṃ sa bhagavāñ śāpaṃ lebhe 'gnir bhṛgutaḥ purā

01,007.026a evam eṣa purāvṛtta itihāso 'gniśāpajaḥ

01,007.026c pulomasya vināśaś ca cyavanasya ca saṃbhavaḥ

01,008.001 sūta uvāca

01,008.001a sa cāpi cyavano brahman bhārgavo 'janayat sutam

01,008.001c sukanyāyāṃ mahātmānaṃ pramatiṃ dīptatejasam

01,008.002a pramatis tu ruruṃ nāma ghṛtācyāṃ samajījanat

01,008.002c ruruḥ pramadvarāyāṃ tu śunakaṃ samajījanat

01,008.002d*0223_01 śaunakas tu mahābhāgaḥ śunakasya suto 'bhavat

01,008.002d*0224_01 śaunakas tu mahāsattvaḥ sarvabhārgavanandanaḥ

01,008.002d*0224_02 jātas tapasi tīvre ca sthitaḥ sthirayaśās tataḥ

01,008.003a tasya brahman ruroḥ sarvaṃ caritaṃ bhūritejasaḥ

01,008.003c vistareṇa pravakṣyāmi tac chṛṇu tvam aśeṣataḥ

01,008.004a ṛṣir āsīn mahān pūrvaṃ tapovidyāsamanvitaḥ

01,008.004c sthūlakeśa iti khyātaḥ sarvabhūtahite rataḥ

01,008.005a etasminn eva kāle tu menakāyāṃ prajajñivān

01,008.005c gandharvarājo viprarṣe viśvāvasur iti śrutaḥ

01,008.006a athāpsarā menakā sā taṃ garbhaṃ bhṛgunandana

01,008.006c utsasarja yathākālaṃ sthūlakeśāśramaṃ prati

01,008.007a utsṛjya caiva taṃ garbhaṃ nadyās tīre jagāma ha

01,008.007b*0225_01 apsarā menakā brahman nirdayā nirapatrapā

01,008.007c kanyām amaragarbhābhāṃ jvalantīm iva ca śriyā

01,008.008a tāṃ dadarśa samutsṛṣṭāṃ nadītīre mahān ṛṣiḥ

01,008.008c sthūlakeśaḥ sa tejasvī vijane bandhuvarjitām

01,008.009a sa tāṃ dṛṣṭvā tadā kanyāṃ sthūlakeśo dvijottamaḥ

01,008.009c jagrāhātha muniśreṣṭhaḥ kṛpāviṣṭaḥ pupoṣa ca

01,008.009e vavṛdhe sā varārohā tasyāśramapade śubhā

01,008.009f*0226_01 jātakarma kriyāś cāsyā vidhipūrvaṃ yathākramam

01,008.009f*0226_02 sthūlakeśo mahābhāgaś cakāra sumahān ṛṣiḥ

01,008.010a pramadābhyo varā sā tu sarvarūpaguṇānvitā

01,008.010c tataḥ pramadvarety asyā nāma cakre mahān ṛṣiḥ

01,008.011a tām āśramapade tasya rurur dṛṣṭvā pramadvarām

01,008.011c babhūva kila dharmātmā madanānugatātmavān

01,008.012a pitaraṃ sakhibhiḥ so 'tha vācayām āsa bhārgavaḥ

01,008.012c pramatiś cābhyayāc chrutvā sthūlakeśaṃ yaśasvinam

01,008.012d*0227_01 yācayām āsa tāṃ kanyāṃ putrārthe varavarṇinīm

01,008.013a tataḥ prādāt pitā kanyāṃ rurave tāṃ pramadvarām

01,008.013c vivāhaṃ sthāpayitvāgre nakṣatre bhagadaivate

01,008.014a tataḥ katipayāhasya vivāhe samupasthite

01,008.014c sakhībhiḥ krīḍatī sārdhaṃ sā kanyā varavarṇinī

01,008.015a nāpaśyata prasuptaṃ vai bhujagaṃ tiryag āyatam

01,008.015c padā cainaṃ samākrāman mumūrṣuḥ kālacoditā

01,008.016a sa tasyāḥ saṃpramattāyāś coditaḥ kāladharmaṇā

01,008.016c viṣopaliptān daśanān bhṛśam aṅge nyapātayat

01,008.017a sā daṣṭā sahasā bhūmau patitā gatacetanā

01,008.017b*0228_01 vivarṇā vigataśrīkā bhraṣṭābharaṇacetanā

01,008.017b*0228_02 nirānandakarī teṣāṃ bandhūnāṃ muktamūrdhajā

01,008.017c vyasur aprekṣaṇīyāpi prekṣaṇīyatamākṛtiḥ

01,008.018a prasuptevābhavac cāpi bhuvi sarpaviṣārditā

01,008.018c bhūyo manoharatarā babhūva tanumadhyamā

01,008.019a dadarśa tāṃ pitā caiva te caivānye tapasvinaḥ

01,008.019c viceṣṭamānāṃ patitāṃ bhūtale padmavarcasam

01,008.020a tataḥ sarve dvijavarāḥ samājagmuḥ kṛpānvitāḥ

01,008.020c svastyātreyo mahājānuḥ kuśikaḥ śaṅkhamekhalaḥ

01,008.020d*0229_01 uddālakaḥ kaṭhaś caiva śvetaketus tathaiva ca

01,008.021a bhāradvājaḥ kauṇakutsa ārṣṭiṣeṇo 'tha gautamaḥ

01,008.021c pramatiḥ saha putreṇa tathānye vanavāsinaḥ

01,008.022a tāṃ te kanyāṃ vyasuṃ dṛṣṭvā bhujagasya viṣārditām

01,008.022c ruruduḥ kṛpayāviṣṭā rurus tv ārto bahir yayau

01,008.022d*0230_01 te ca sarve dvijaśreṣṭhās tatraivopāviśaṃs tadā

01,009.001 sūta uvāca

01,009.001a teṣu tatropaviṣṭeṣu brāhmaṇeṣu samantataḥ

01,009.001c ruruś cukrośa gahanaṃ vanaṃ gatvā suduḥkhitaḥ

01,009.002a śokenābhihataḥ so 'tha vilapan karuṇaṃ bahu

01,009.002c abravīd vacanaṃ śocan priyāṃ cintya pramadvarām

01,009.003a śete sā bhuvi tanvaṅgī mama śokavivardhinī

01,009.003b*0231_01 prāṇān apaharantīva pūrṇacandranibhānanā

01,009.003b*0231_02 yadi pīnāyataśroṇī padmapatranibhekṣaṇā

01,009.003b*0231_03 mumūrṣur api me prāṇān ādāyāśu gamiṣyati

01,009.003b*0231_04 pitṛmātṛsakhīnāṃ ca luptapiṇḍasya tasya me

01,009.003c bāndhavānāṃ ca sarveṣāṃ kiṃ nu duḥkham ataḥ param

01,009.004a yadi dattaṃ tapas taptaṃ guravo vā mayā yadi

01,009.004c samyag ārādhitās tena saṃjīvatu mama priyā

01,009.005a yathā janmaprabhṛti vai yatātmāhaṃ dhṛtavrataḥ

01,009.005c pramadvarā tathādyaiva samuttiṣṭhatu bhāminī

01,009.005d*0232_01 evaṃ lālapyatas tasya bhāryārthe duḥkhitasya ca

01,009.005d*0232_02 devadūtas tadābhyetya vākyam āha ruruṃ vane

01,009.005d*0233_01 kṛṣṇe viṣṇau hṛṣīkeśe lokeśe 'suravidviṣi

01,009.005d*0233_02 yadi me niścalā bhaktir mama jīvatu sā priyā

01,009.005d*0233_03 vilapyamāne tu rurau sarve devāḥ kṛpānvitāḥ

01,009.005d*0233_04 dūtaṃ prasthāpayām āsuḥ saṃdiśyāsya hitaṃ vacaḥ

01,009.005d*0233_05 sa dūtas tvarito 'bhyetya devānāṃ priyakṛc chuciḥ

01,009.005d*0233_06 uvāca devavacanaṃ rurum ābhāṣya duḥkhitam

01,009.005d*0233_07 devaiḥ sarvair ahaṃ brahman preṣito 'smi tavāntikam

01,009.005d*0233_08 tvaddhitaṃ tvaddhitair uktaṃ śṛṇu vākyaṃ dvijottama

01,009.005d*0234_01 pralapantam atīvārtaṃ ruruṃ dīnataraṃ tadā

01,009.005d*0234_02 devadūtaḥ samāgamya vacanaṃ cedam abravīt

01,009.006 devadūta uvāca

01,009.006a abhidhatse ha yad vācā ruro duḥkhena tan mṛṣā

01,009.006c na tu martyasya dharmātmann āyur asti gatāyuṣaḥ

01,009.007a gatāyur eṣā kṛpaṇā gandharvāpsarasoḥ sutā

01,009.007c tasmāc choke manas tāta mā kṛthās tvaṃ kathaṃ cana

01,009.008a upāyaś cātra vihitaḥ pūrvaṃ devair mahātmabhiḥ

01,009.008c taṃ yadīcchasi kartuṃ tvaṃ prāpsyasīmāṃ pramadvarām

01,009.009 rurur uvāca

01,009.009a ka upāyaḥ kṛto devair brūhi tattvena khecara

01,009.009c kariṣye taṃ tathā śrutvā trātum arhati māṃ bhavān

01,009.010 devadūta uvāca

01,009.010a āyuṣo 'rdhaṃ prayacchasva kanyāyai bhṛgunandana

01,009.010c evam utthāsyati ruro tava bhāryā pramadvarā

01,009.011 rurur uvāca

01,009.011a āyuṣo 'rdhaṃ prayacchāmi kanyāyai khecarottama

01,009.011c śṛṅgārarūpābharaṇā uttiṣṭhatu mama priyā

01,009.011d*0235_01 saṃlāpaguṇasaṃpannā pūrṇacandranibhānanā

01,009.011d*0235_02 macchokaṃ vākyatoyena vyapanītaṃ kariṣyati

01,009.012 sūta uvāca

01,009.012a tato gandharvarājaś ca devadūtaś ca sattamau

01,009.012c dharmarājam upetyedaṃ vacanaṃ pratyabhāṣatām

01,009.013a dharmarājāyuṣo 'rdhena ruror bhāryā pramadvarā

01,009.013c samuttiṣṭhatu kalyāṇī mṛtaiva yadi manyase

01,009.014 dharmarāja uvāca

01,009.014a pramadvarā ruror bhāryā devadūta yadīcchasi

01,009.014c uttiṣṭhatv āyuṣo 'rdhena ruror eva samanvitā

01,009.015 sūta uvāca

01,009.015a evam ukte tataḥ kanyā sodatiṣṭhat pramadvarā

01,009.015c ruros tasyāyuṣo 'rdhena supteva varavarṇinī

01,009.016a etad dṛṣṭaṃ bhaviṣye hi ruror uttamatejasaḥ

01,009.016c āyuṣo 'tipravṛddhasya bhāryārthe 'rdhaṃ hrasatv iti

01,009.017a tata iṣṭe 'hani tayoḥ pitarau cakratur mudā

01,009.017c vivāhaṃ tau ca remāte parasparahitaiṣiṇau

01,009.018a sa labdhvā durlabhāṃ bhāryāṃ padmakiñjalkasaprabhām

01,009.018c vrataṃ cakre vināśāya jihmagānāṃ dhṛtavrataḥ

01,009.019a sa dṛṣṭvā jihmagān sarvāṃs tīvrakopasamanvitaḥ

01,009.019c abhihanti yathāsannaṃ gṛhya praharaṇaṃ sadā

01,009.020a sa kadā cid vanaṃ vipro rurur abhyāgaman mahat

01,009.020c śayānaṃ tatra cāpaśyaḍ ḍuṇḍubhaṃ vayasānvitam

01,009.021a tata udyamya daṇḍaṃ sa kāladaṇḍopamaṃ tadā

01,009.021c abhyaghnad ruṣito vipras tam uvācātha ḍuṇḍubhaḥ

01,009.022a nāparādhyāmi te kiṃ cid aham adya tapodhana

01,009.022c saṃrambhāt tat kimarthaṃ mām abhihaṃsi ruṣānvitaḥ

01,010.001 rurur uvāca

01,010.001a mama prāṇasamā bhāryā daṣṭāsīd bhujagena ha

01,010.001c tatra me samayo ghora ātmanoraga vai kṛtaḥ

01,010.002a hanyāṃ sadaiva bhujagaṃ yaṃ yaṃ paśyeyam ity uta

01,010.002c tato 'haṃ tvāṃ jighāṃsāmi jīvitena vimokṣyase

01,010.003 ḍuṇḍubha uvāca

01,010.003a anye te bhujagā vipra ye daśantīha mānavān

01,010.003c ḍuṇḍubhān ahigandhena na tvaṃ hiṃsitum arhasi

01,010.004a ekānarthān pṛthagarthān ekaduḥkhān pṛthaksukhān

01,010.004c ḍuṇḍubhān dharmavid bhūtvā na tvaṃ hiṃsitum arhasi

01,010.005 sūta uvāca

01,010.005a iti śrutvā vacas tasya bhujagasya rurus tadā

01,010.005c nāvadhīd bhayasaṃvigna ṛṣiṃ matvātha ḍuṇḍubham

01,010.006a uvāca cainaṃ bhagavān ruruḥ saṃśamayann iva

01,010.006b*0236_01 kena karmavipākena bhujagatvam upāgataḥ

01,010.006c kāmayā bhujaga brūhi ko 'sīmāṃ vikriyāṃ gataḥ

01,010.007 ḍuṇḍubha uvāca

01,010.007a ahaṃ purā ruro nāmnā ṛṣir āsaṃ sahasrapāt

01,010.007c so 'haṃ śāpena viprasya bhujagatvam upāgataḥ

01,010.007d*0237_01 brāhmaṇasya tu śāpena prāpto 'haṃ vikriyām imām

01,010.007d*0237_02 sadā samupayuktasya vedādhyāyaratasya ca

01,010.008 rurur uvāca

01,010.008a kimarthaṃ śaptavān kruddho dvijas tvāṃ bhujagottama

01,010.008c kiyantaṃ caiva kālaṃ te vapur etad bhaviṣyati

01,011.001 ḍuṇḍubha uvāca

01,011.001a sakhā babhūva me pūrvaṃ khagamo nāma vai dvijaḥ

01,011.001c bhṛśaṃ saṃśitavāk tāta tapobalasamanvitaḥ

01,011.002a sa mayā krīḍatā bālye kṛtvā tārṇam athoragam

01,011.002c agnihotre prasaktaḥ san bhīṣitaḥ pramumoha vai

01,011.003a labdhvā ca sa punaḥ saṃjñāṃ mām uvāca tapodhanaḥ

01,011.003b@007_0001 maivaṃ sarpeṇa bādhethāḥ sakhe bhīr āviśan mama

01,011.003b@007_0002 śaptaś ca tvaṃ mayā vipra na nandāmi kadācana

01,011.003b@007_0003 tenaiva bahuśokto 'haṃ sarpake tv ātmaṇai (sic) dvija

01,011.003b@007_0004 agnihotre samāsīnaṃ veṣayāmi samohitaḥ

01,011.003c nirdahann iva kopena satyavāk saṃśitavrataḥ

01,011.004a yathāvīryas tvayā sarpaḥ kṛto 'yaṃ madbibhīṣayā

01,011.004c tathāvīryo bhujaṃgas tvaṃ mama kopād bhaviṣyasi

01,011.005a tasyāhaṃ tapaso vīryaṃ jānamānas tapodhana

01,011.005b*0238_01 muhur uṣṇaṃ ca niḥśvasya susaṃbhrāntas tapodhanaḥ

01,011.005c bhṛśam udvignahṛdayas tam avocaṃ vanaukasam

01,011.006a prayataḥ saṃbhramāc caiva prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ

01,011.006c sakheti hasatedaṃ te narmārthaṃ vai kṛtaṃ mayā

01,011.007a kṣantum arhasi me brahmañ śāpo 'yaṃ vinivartyatām

01,011.007c so 'tha mām abravīd dṛṣṭvā bhṛśam udvignacetasam

01,011.008a muhur uṣṇaṃ viniḥśvasya susaṃbhrāntas tapodhanaḥ

01,011.008c nānṛtaṃ vai mayā proktaṃ bhavitedaṃ kathaṃ cana

01,011.009a yat tu vakṣyāmi te vākyaṃ śṛṇu tan me dhṛtavrata

01,011.009c śrutvā ca hṛdi te vākyam idam astu tapodhana

01,011.009d*0239_01 yaṃ samābhāṣya dṛṣṭvā ca śāpād asmād vimokṣyase

01,011.010a utpatsyati rurur nāma pramater ātmajaḥ śuciḥ

01,011.010c taṃ dṛṣṭvā śāpamokṣas te bhavitā nacirād iva

01,011.010d*0240_01 evam uktas tu tenāham uragatvam avāptavān

01,011.011a sa tvaṃ rurur iti khyātaḥ pramater ātmajaḥ śuciḥ

01,011.011b*0240a_01 śāpamokṣaś ca bhavitā na cirād dvijasattama

01,011.011c svarūpaṃ pratilabhyāham adya vakṣyāmi te hitam

01,011.011d*0241_01 sa ḍauṇḍubhaṃ parityajya rūpaṃ viprarṣabhas tadā

01,011.011d*0241_02 svarūpaṃ bhāsvaraṃ bhūyaḥ pratipede mahāyaśāḥ

01,011.011d*0241_03 idaṃ covāca vacanaṃ rurum apratimaujasam

01,011.011d*0242=00 sūtaḥ

01,011.011d*0242_01 iti svarūpaṃ gṛhyāśu tam ṛṣiṃ vākyam abravīt

01,011.012a ahiṃsā paramo dharmaḥ sarvaprāṇabhṛtāṃ smṛtaḥ

01,011.012c tasmāt prāṇabhṛtaḥ sarvān na hiṃsyād brāhmaṇaḥ kva cit

01,011.013a brāhmaṇaḥ saumya eveha jāyateti parā śrutiḥ

01,011.013c vedavedāṅgavit tāta sarvabhūtābhayapradaḥ

01,011.014a ahiṃsā satyavacanaṃ kṣamā ceti viniścitam

01,011.014c brāhmaṇasya paro dharmo vedānāṃ dharaṇād api

01,011.015a kṣatriyasya tu yo dharmaḥ sa neheṣyati vai tava

01,011.015b*0243_01 kṣatriyasya tu yo dharmaḥ sa te nārhati vai dvija

01,011.015c daṇḍadhāraṇam ugratvaṃ prajānāṃ paripālanam

01,011.016a tad idaṃ kṣatriyasyāsīt karma vai śṛṇu me ruro

01,011.016c janamejayasya dharmātman sarpāṇāṃ hiṃsanaṃ purā

01,011.017a paritrāṇaṃ ca bhītānāṃ sarpāṇāṃ brāhmaṇād api

01,011.017c tapovīryabalopetād vedavedāṅgapāragāt

01,011.017e āstīkād dvijamukhyād vai sarpasatre dvijottama

01,012.001 rurur uvāca

01,012.001a kathaṃ hiṃsitavān sarpān kṣatriyo janamejayaḥ

01,012.001c sarpā vā hiṃsitās tāta kimarthaṃ dvijasattama

01,012.002a kimarthaṃ mokṣitāś caiva pannagās tena śaṃsa me

01,012.002c āstīkena tad ācakṣva śrotum icchāmy aśeṣataḥ

01,012.003 ṛṣir uvāca

01,012.003*0244_01 ity uktvāntarhite yogāt tasminn ṛṣivare prabho

01,012.003*0244_02 saṃbhramāviṣṭahṛdaya ṛṣir mene tad adbhutam

01,012.003a śroṣyasi tvaṃ ruro sarvam āstīkacaritaṃ mahat

01,012.003c brāhmaṇānāṃ kathayatām ity uktvāntaradhīyata

01,012.004 sūta uvāca

01,012.004a ruruś cāpi vanaṃ sarvaṃ paryadhāvat samantataḥ

01,012.004c tam ṛṣiṃ draṣṭum anvicchan saṃśrānto nyapatad bhuvi

01,012.004d*0245_01 sa mohaṃ paramaṃ gatvā naṣṭasaṃjña ivābhavat

01,012.004d*0245_02 tad ṛṣer vacanaṃ tathyaṃ cintayānaḥ punaḥ punaḥ

01,012.005a labdhasaṃjño ruruś cāyāt tac cācakhyau pitus tadā

01,012.005b*0246_01 nyavedayata tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ pitur dvijaḥ

01,012.005b*0247_01 pitre tu sarvam ākhyāya ḍuṇḍubhasya vaco 'rthavat

01,012.005b*0247_02 apṛcchat pitaraṃ bhūyaḥ so 'stikasya vacas tadā

01,012.005b*0247_03 yat tad ākhyānam akhilaṃ ḍuṇḍubhenātha kīrtitam

01,012.005b*0247_04 tat kīrtyamānaṃ bhagavañ chrotum icchāmi tattvataḥ

01,012.005c pitā cāsya tad ākhyānaṃ pṛṣṭaḥ sarvaṃ nyavedayat

01,012.005d@008_0001 kimarthaṃ rājaśārdūla rājā sa janamejayaḥ

01,012.005d@008_0002 sarpasatreṇa sarpāṇāṃ gato 'ntaṃ tad vadasva me

01,012.005d@008_0003 iti śrīrāmāya namaḥ | śrīgurubhyo namaḥ | śrīvedavyāsāya namaḥ |

01,012.005d@008_0004 akṣaraṃ yat paribhraṣṭaṃ mātrāhīnaṃ tu yad bhavet

01,012.005d@008_0005 kṣantum arhanti vidvāṃsaḥ kasya na syād vyatikramaḥ

01,012.005d@008_0006 śiva śiva | kapardi samartha bhūteśa bhaganetranipātana

01,012.005d@008_0007 vyatikramaṃ me bhagavan kṣantum arhasi śaṃkara

01,012.005d@008_0008 nārāyaṇāya namaḥ | śrīvedavyāsāya namaḥ | gaṇapataye namaḥ |

01,012.005d@008_0009 avighnam astu |

01,013.001 śaunaka uvāca

01,013.001a kimarthaṃ rājaśārdūlaḥ sa rājā janamejayaḥ

01,013.001c sarpasatreṇa sarpāṇāṃ gato 'ntaṃ tad vadasva me

01,013.001d*0248_01 nikhilena yathātattvaṃ saute sarvam aśeṣataḥ

01,013.002a āstīkaś ca dvijaśreṣṭhaḥ kimarthaṃ japatāṃ varaḥ

01,013.002c mokṣayām āsa bhujagān dīptāt tasmād dhutāśanāt

01,013.003a kasya putraḥ sa rājāsīt sarpasatraṃ ya āharat

01,013.003c sa ca dvijātipravaraḥ kasya putro vadasva me

01,013.004 sūta uvāca

01,013.004a mahad ākhyānam āstīkaṃ yatraitat procyate dvija

01,013.004c sarvam etad aśeṣeṇa śṛṇu me vadatāṃ vara

01,013.005 śaunaka uvāca

01,013.005a śrotum icchāmy aśeṣeṇa kathām etāṃ manoramām

01,013.005c āstīkasya purāṇasya brāhmaṇasya yaśasvinaḥ

01,013.006 sūta uvāca

01,013.006a itihāsam imaṃ vṛddhāḥ purāṇaṃ paricakṣate

01,013.006c kṛṣṇadvaipāyanaproktaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ

01,013.007a pūrvaṃ pracoditaḥ sūtaḥ pitā me lomaharṣaṇaḥ

01,013.007c śiṣyo vyāsasya medhāvī brāhmaṇair idam uktavān

01,013.008a tasmād aham upaśrutya pravakṣyāmi yathātatham

01,013.008c idam āstīkam ākhyānaṃ tubhyaṃ śaunaka pṛcchate

01,013.008d*0249_01 kathayiṣyāmy aśeṣeṇa sarvapāpapraṇāśanam

01,013.009a āstīkasya pitā hy āsīt prajāpatisamaḥ prabhuḥ

01,013.009c brahmacārī yatāhāras tapasy ugre rataḥ sadā

01,013.010a jaratkārur iti khyāta ūrdhvaretā mahān ṛṣiḥ

01,013.010c yāyāvarāṇāṃ dharmajñaḥ pravaraḥ saṃśitavrataḥ

01,013.010d*0250_01 sa kadā cin mahābhāgas tapobalasamanvitaḥ

01,013.010d*0250_02 cacāra pṛthivīṃ sarvāṃ yatra sāyaṃgṛho muniḥ

01,013.010d*0250_03 tīrtheṣu ca samāplāvaṃ kurvann aṭati sarvaśaḥ

01,013.010d*0250_04 caran dīkṣāṃ mahātejā duścarām akṛtātmabhiḥ

01,013.010d*0250_05 vāyubhakṣo nirāhāraḥ śuṣyann animiṣo muniḥ

01,013.010d*0250_06 itas tataḥ paricaran dīptapāvakasaprabhaḥ

01,013.011a aṭamānaḥ kadā cit sa svān dadarśa pitāmahān

01,013.011c lambamānān mahāgarte pādair ūrdhvair adhomukhān

01,013.012a tān abravīt sa dṛṣṭvaiva jaratkāruḥ pitāmahān

01,013.012c ke bhavanto 'valambante garte 'smin vā adhomukhāḥ

01,013.013a vīraṇastambake lagnāḥ sarvataḥ paribhakṣite

01,013.013c mūṣakena nigūḍhena garte 'smin nityavāsinā

01,013.014 pitara ūcuḥ

01,013.014a yāyāvarā nāma vayam ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ

01,013.014c saṃtānaprakṣayād brahmann adho gacchāma medinīm

01,013.014d*0251_01 yeṣāṃ tu saṃtatir nāsti martyaloke sukhāvahā

01,013.014d*0251_02 na te labhante vasatiṃ svarge puṇyavratā api

01,013.015a asmākaṃ saṃtatis tv eko jaratkārur iti śrutaḥ

01,013.015c mandabhāgyo 'lpabhāgyānāṃ tapa eva samāsthitaḥ

01,013.016a na sa putrāñ janayituṃ dārān mūḍhaś cikīrṣati

01,013.016c tena lambāmahe garte saṃtānaprakṣayād iha

01,013.017a anāthās tena nāthena yathā duṣkṛtinas tathā

01,013.017c kas tvaṃ bandhur ivāsmākam anuśocasi sattama

01,013.018a jñātum icchāmahe brahman ko bhavān iha dhiṣṭhitaḥ

01,013.018c kimarthaṃ caiva naḥ śocyān anukampitum arhasi

01,013.019 jaratkārur uvāca

01,013.019a mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ

01,013.019c brūta kiṃ karavāṇy adya jaratkārur ahaṃ svayam

01,013.020 pitara ūcuḥ

01,013.020*0252_01 pitaras te vayaṃ tāta saṃtāraya kulaṃ svayam

01,013.020a yatasva yatnavāṃs tāta saṃtānāya kulasya naḥ

01,013.020c ātmano 'rthe 'smadarthe ca dharma ity eva cābhibho

01,013.021a na hi dharmaphalais tāta na tapobhiḥ susaṃcitaiḥ

01,013.021c tāṃ gatiṃ prāpnuvantīha putriṇo yāṃ vrajanti ha

01,013.022a tad dāragrahaṇe yatnaṃ saṃtatyāṃ ca manaḥ kuru

01,013.022c putrakāsmanniyogāt tvam etan naḥ paramaṃ hitam

01,013.023 jaratkārur uvāca

01,013.023a na dārān vai kariṣyāmi sadā me bhāvitaṃ manaḥ

01,013.023c bhavatāṃ tu hitārthāya kariṣye dārasaṃgraham

01,013.024a samayena ca kartāham anena vidhipūrvakam

01,013.024c tathā yady upalapsyāmi kariṣye nānyathā tv aham

01,013.025a sanāmnī yā bhavitrī me ditsitā caiva bandhubhiḥ

01,013.025c bhaikṣavat tām ahaṃ kanyām upayaṃsye vidhānataḥ

01,013.026a daridrāya hi me bhāryāṃ ko dāsyati viśeṣataḥ

01,013.026c pratigrahīṣye bhikṣāṃ tu yadi kaś cit pradāsyati

01,013.027a evaṃ dārakriyāhetoḥ prayatiṣye pitāmahāḥ

01,013.027c anena vidhinā śaśvan na kariṣye 'ham anyathā

01,013.028a tatra cotpatsyate jantur bhavatāṃ tāraṇāya vai

01,013.028c śāśvataṃ sthānam āsādya modantāṃ pitaro mama

01,013.029 sūta uvāca

01,013.029*0253_01 ity uktamātre vacane tathety uktvā pitāmahāḥ

01,013.029*0253_02 antardhānaṃ gatāḥ sarve vismayaṃ sa yayau muniḥ

01,013.029a tato niveśāya tadā sa vipraḥ saṃśitavrataḥ

01,013.029c mahīṃ cacāra dārārthī na ca dārān avindata

01,013.030a sa kadā cid vanaṃ gatvā vipraḥ pitṛvacaḥ smaran

01,013.030c cukrośa kanyābhikṣārthī tisro vācaḥ śanair iva

01,013.031a taṃ vāsukiḥ pratyagṛhṇād udyamya bhaginīṃ tadā

01,013.031c na sa tāṃ pratijagrāha na sanāmnīti cintayan

01,013.032a sanāmnīm udyatāṃ bhāryāṃ gṛhṇīyām iti tasya hi

01,013.032c mano niviṣṭam abhavaj jaratkāror mahātmanaḥ

01,013.033a tam uvāca mahāprājño jaratkārur mahātapāḥ

01,013.033c kiṃnāmnī bhaginīyaṃ te brūhi satyaṃ bhujaṃgama

01,013.034 vāsukir uvāca

01,013.034a jaratkāro jaratkāruḥ svaseyam anujā mama

01,013.034b*0254_01 pratigṛhṇīṣva bhāryārthe mayā dattāṃ sumadhyamām

01,013.034c tvadarthaṃ rakṣitā pūrvaṃ pratīcchemāṃ dvijottama

01,013.034d*0255_01 evam uktvā tataḥ prādād bhāryārthe varavarṇinīm

01,013.035 sūta uvāca

01,013.035a mātrā hi bhujagāḥ śaptāḥ pūrvaṃ brahmavidāṃ vara

01,013.035c janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ

01,013.036a tasya śāpasya śāntyarthaṃ pradadau pannagottamaḥ

01,013.036c svasāram ṛṣaye tasmai suvratāya tapasvine

01,013.037a sa ca tāṃ pratijagrāha vidhidṛṣṭena karmaṇā

01,013.037c āstīko nāma putraś ca tasyāṃ jajñe mahātmanaḥ

01,013.038a tapasvī ca mahātmā ca vedavedāṅgapāragaḥ

01,013.038c samaḥ sarvasya lokasya pitṛmātṛbhayāpahaḥ

01,013.039a atha kālasya mahataḥ pāṇḍaveyo narādhipaḥ

01,013.039c ājahāra mahāyajñaṃ sarpasatram iti śrutiḥ

01,013.040a tasmin pravṛtte satre tu sarpāṇām antakāya vai

01,013.040c mocayām āsa taṃ śāpam āstīkaḥ sumahāyaśāḥ

01,013.041a nāgāṃś ca mātulāṃś caiva tathā cānyān sa bāndhavān

01,013.041c pitṝṃś ca tārayām āsa saṃtatyā tapasā tathā

01,013.041e vrataiś ca vividhair brahman svādhyāyaiś cānṛṇo 'bhavat

01,013.042a devāṃś ca tarpayām āsa yajñair vividhadakṣiṇaiḥ

01,013.042c ṛṣīṃś ca brahmacaryeṇa saṃtatyā ca pitāmahān

01,013.043a apahṛtya guruṃ bhāraṃ pitṝṇāṃ saṃśitavrataḥ

01,013.043c jaratkārur gataḥ svargaṃ sahitaḥ svaiḥ pitāmahaiḥ

01,013.044a āstīkaṃ ca sutaṃ prāpya dharmaṃ cānuttamaṃ muniḥ

01,013.044c jaratkāruḥ sumahatā kālena svargam īyivān

01,013.045a etad ākhyānam āstīkaṃ yathāvat kīrtitaṃ mayā

01,013.045c prabrūhi bhṛguśārdūla kiṃ bhūyaḥ kathyatām iti

01,014.001 śaunaka uvāca

01,014.001a saute kathaya tām etāṃ vistareṇa kathāṃ punaḥ

01,014.001c āstīkasya kaveḥ sādhoḥ śuśrūṣā paramā hi naḥ

01,014.002a madhuraṃ kathyate saumya ślakṣṇākṣarapadaṃ tvayā

01,014.002c prīyāmahe bhṛśaṃ tāta pitevedaṃ prabhāṣase

01,014.003a asmacchuśrūṣaṇe nityaṃ pitā hi niratas tava

01,014.003c ācaṣṭaitad yathākhyānaṃ pitā te tvaṃ tathā vada

01,014.004 sūta uvāca

01,014.004a āyuṣyam idam ākhyānam āstīkaṃ kathayāmi te

01,014.004c yathā śrutaṃ kathayataḥ sakāśād vai pitur mayā

01,014.005a purā devayuge brahman prajāpatisute śubhe

01,014.005c āstāṃ bhaginyau rūpeṇa samupete 'dbhute 'naghe

01,014.006a te bhārye kaśyapasyāstāṃ kadrūś ca vinatā ca ha

01,014.006c prādāt tābhyāṃ varaṃ prītaḥ prajāpatisamaḥ patiḥ

01,014.006e kaśyapo dharmapatnībhyāṃ mudā paramayā yutaḥ

01,014.007a varātisargaṃ śrutvaiva kaśyapād uttamaṃ ca te

01,014.007c harṣād apratimāṃ prītiṃ prāpatuḥ sma varastriyau

01,014.008a vavre kadrūḥ sutān nāgān sahasraṃ tulyatejasaḥ

01,014.008c dvau putrau vinatā vavre kadrūputrādhikau bale

01,014.008e ojasā tejasā caiva vikrameṇādhikau sutau

01,014.008f*0256_01 bhavato bhavato yuktau prasādāt tanayau mama

01,014.009a tasyai bhartā varaṃ prādād adhyardhaṃ putram īpsitam

01,014.009c evam astv iti taṃ cāha kaśyapaṃ vinatā tadā

01,014.009d*0257_01 ukte samāhite garbhāv etau dhārayatas tadā

01,014.009d*0258_01 yathāvat prārthitaṃ labdhvā varaṃ tuṣṭābhavat tadā

01,014.010a kṛtakṛtyā tu vinatā labdhvā vīryādhikau sutau

01,014.010c kadrūś ca labdhvā putrāṇāṃ sahasraṃ tulyatejasām

01,014.011a dhāryau prayatnato garbhāv ity uktvā sa mahātapāḥ

01,014.011c te bhārye varasaṃhṛṣṭe kaśyapo vanam āviśat

01,014.012a kālena mahatā kadrūr aṇḍānāṃ daśatīr daśa

01,014.012c janayām āsa viprendra dve aṇḍe vinatā tadā

01,014.013a tayor aṇḍāni nidadhuḥ prahṛṣṭāḥ paricārikāḥ

01,014.013c sopasvedeṣu bhāṇḍeṣu pañca varṣaśatāni ca

01,014.014a tataḥ pañcaśate kāle kadrūputrā viniḥsṛtāḥ

01,014.014c aṇḍābhyāṃ vinatāyās tu mithunaṃ na vyadṛśyata

01,014.015a tataḥ putrārthiṇī devī vrīḍitā sā tapasvinī

01,014.015c aṇḍaṃ bibheda vinatā tatra putram adṛkṣata

01,014.016a pūrvārdhakāyasaṃpannam itareṇāprakāśatā

01,014.016c sa putro roṣasaṃpannaḥ śaśāpainām iti śrutiḥ

01,014.017a yo 'ham evaṃ kṛto mātas tvayā lobhaparītayā

01,014.017c śarīreṇāsamagro 'dya tasmād dāsī bhaviṣyasi

01,014.018a pañca varṣaśatāny asyā yayā vispardhase saha

01,014.018c eṣa ca tvāṃ suto mātar dāsyatvān mokṣayiṣyati

01,014.019a yady enam api mātas tvaṃ mām ivāṇḍavibhedanāt

01,014.019c na kariṣyasy adehaṃ vā vyaṅgaṃ vāpi tapasvinam

01,014.020a pratipālayitavyas te janmakālo 'sya dhīrayā

01,014.020c viśiṣṭabalam īpsantyā pañcavarṣaśatāt paraḥ

01,014.021a evaṃ śaptvā tataḥ putro vinatām antarikṣagaḥ

01,014.021c aruṇo dṛśyate brahman prabhātasamaye sadā

01,014.021d*0259_01 ādityarathamadhyās te sārathyaṃ samakalpayat

01,014.021d*0260_01 udyann atha sahasrāṃśur dṛṣṭvā tam aruṇaṃ prabhuḥ

01,014.021d*0260_02 svatejasā prajvalantam ātmanaḥ samatejasam

01,014.021d*0260_03 sārathye kalpayām āsa prīyamāṇas tamonudaḥ

01,014.021d*0260_04 so 'pi taṃ ratham āruhya bhānor amitatejasaḥ

01,014.021d*0260_05 sarvalokapradīpasya hy aruṇo 'py amaro 'bhavat

01,014.022a garuḍo 'pi yathākālaṃ jajñe pannagasūdanaḥ

01,014.022c sa jātamātro vinatāṃ parityajya kham āviśat

01,014.023a ādāsyann ātmano bhojyam annaṃ vihitam asya yat

01,014.023c vidhātrā bhṛguśārdūla kṣudhitasya bubhukṣataḥ

01,015.001 sūta uvāca

01,015.001a etasminn eva kāle tu bhaginyau te tapodhana

01,015.001c apaśyatāṃ samāyāntam uccaiḥśravasam antikāt

01,015.002a yaṃ taṃ devagaṇāḥ sarve hṛṣṭarūpā apūjayan

01,015.002c mathyamāne 'mṛte jātam aśvaratnam anuttamam

01,015.003a mahaughabalam aśvānām uttamaṃ javatāṃ varam

01,015.003c śrīmantam ajaraṃ divyaṃ sarvalakṣaṇalakṣitam

01,015.004 śaunaka uvāca

01,015.004a kathaṃ tad amṛtaṃ devair mathitaṃ kva ca śaṃsa me

01,015.004b*0261_01 kāraṇaṃ cātha mathane kiṃ jātam amṛtāt param

01,015.004c yatra jajñe mahāvīryaḥ so 'śvarājo mahādyutiḥ

01,015.005 sūta uvāca

01,015.005a jvalantam acalaṃ meruṃ tejorāśim anuttamam

01,015.005b*0262_01 pūrvaṃ suragaṇāḥ sarve tathā daityāś ca sarvaśaḥ

01,015.005b*0262_02 kṣujjarābhyāṃ samākrāntā brahmāṇam upatasthire

01,015.005c ākṣipantaṃ prabhāṃ bhānoḥ svaśṛṅgaiḥ kāñcanojjvalaiḥ

01,015.006a kāñcanābharaṇaṃ citraṃ devagandharvasevitam

01,015.006c aprameyam anādhṛṣyam adharmabahulair janaiḥ

01,015.007a vyālair ācaritaṃ ghorair divyauṣadhividīpitam

01,015.007c nākam āvṛtya tiṣṭhantam ucchrayeṇa mahāgirim

01,015.008a agamyaṃ manasāpy anyair nadīvṛkṣasamanvitam

01,015.008c nānāpatagasaṃghaiś ca nāditaṃ sumanoharaiḥ

01,015.009a tasya pṛṣṭham upāruhya bahuratnācitaṃ śubham

01,015.009c anantakalpam udviddhaṃ surāḥ sarve mahaujasaḥ

01,015.010a te mantrayitum ārabdhās tatrāsīnā divaukasaḥ

01,015.010c amṛtārthe samāgamya taponiyamasaṃsthitāḥ

01,015.011a tatra nārāyaṇo devo brahmāṇam idam abravīt

01,015.011c cintayatsu sureṣv evaṃ mantrayatsu ca sarvaśaḥ

01,015.012a devair asurasaṃghaiś ca mathyatāṃ kalaśodadhiḥ

01,015.012c bhaviṣyaty amṛtaṃ tatra mathyamāne mahodadhau

01,015.013a sarvauṣadhīḥ samāvāpya sarvaratnāni caiva hi

01,015.013c manthadhvam udadhiṃ devā vetsyadhvam amṛtaṃ tataḥ

01,016.001 sūta uvāca

01,016.001a tato 'bhraśikharākārair giriśṛṅgair alaṃkṛtam

01,016.001c mandaraṃ parvatavaraṃ latājālasamāvṛtam

01,016.002a nānāvihagasaṃghuṣṭaṃ nānādaṃṣṭrisamākulam

01,016.002c kiṃnarair apsarobhiś ca devair api ca sevitam

01,016.003a ekādaśa sahasrāṇi yojanānāṃ samucchritam

01,016.003c adho bhūmeḥ sahasreṣu tāvatsv eva pratiṣṭhitam

01,016.004a tam uddhartuṃ na śaktā vai sarve devagaṇās tadā

01,016.004c viṣṇum āsīnam abhyetya brahmāṇaṃ cedam abruvan

01,016.005a bhavantāv atra kurutāṃ buddhiṃ naiḥśreyasīṃ parām

01,016.005c mandaroddharaṇe yatnaḥ kriyatāṃ ca hitāya naḥ

01,016.006a tatheti cābravīd viṣṇur brahmaṇā saha bhārgava

01,016.006b*0263_01 acodayad ameyātmā phaṇīndraṃ padmalocanaḥ

01,016.006c tato 'nantaḥ samutthāya brahmaṇā paricoditaḥ

01,016.006e nārāyaṇena cāpy uktas tasmin karmaṇi vīryavān

01,016.007a atha parvatarājānaṃ tam ananto mahābalaḥ

01,016.007c ujjahāra balād brahman savanaṃ savanaukasam

01,016.007c*0264_01 . . . . . . . . līlayā madhusūdanaḥ

01,016.007c*0264_02 siddharṣisevitaṃ divyaṃ

01,016.008a tatas tena surāḥ sārdhaṃ samudram upatasthire

01,016.008c tam ūcur amṛtārthāya nirmathiṣyāmahe jalam

01,016.009a apāṃpatir athovāca mamāpy aṃśo bhavet tataḥ

01,016.009c soḍhāsmi vipulaṃ mardaṃ mandarabhramaṇād iti

01,016.010a ūcuś ca kūrmarājānam akūpāraṃ surāsurāḥ

01,016.010c girer adhiṣṭhānam asya bhavān bhavitum arhati

01,016.011a kūrmeṇa tu tathety uktvā pṛṣṭham asya samarpitam

01,016.011c tasya śailasya cāgraṃ vai yantreṇendro 'bhyapīḍayat

01,016.012a manthānaṃ mandaraṃ kṛtvā tathā netraṃ ca vāsukim

01,016.012c devā mathitum ārabdhāḥ samudraṃ nidhim ambhasām

01,016.012e amṛtārthinas tato brahman sahitā daityadānavāḥ

01,016.013a ekam antam upāśliṣṭā nāgarājño mahāsurāḥ

01,016.013c vibudhāḥ sahitāḥ sarve yataḥ pucchaṃ tataḥ sthitāḥ

01,016.013d*0265_01 vāsuker agram āśliṣṭā nāgarājño mahāsurāḥ

01,016.014a ananto bhagavān devo yato nārāyaṇas tataḥ

01,016.014c śira udyamya nāgasya punaḥ punar avākṣipat

01,016.015a vāsuker atha nāgasya sahasākṣipyataḥ suraiḥ

01,016.015c sadhūmāḥ sārciṣo vātā niṣpetur asakṛn mukhāt

01,016.015d@009=0020 sūtaḥ

01,016.015d@009_0001 vāsuker mathyamānasya niḥsṛtena viṣeṇa ca

01,016.015d@009_0002 abhavan miśritaṃ toyaṃ tadā bhārgavanandana

01,016.015d@009_0003 mathanān mandareṇātha devadānavabāhubhiḥ

01,016.015d@009_0004 viṣaṃ tīkṣṇaṃ samudbhūtaṃ hālāhalam iti śrutam

01,016.015d@009_0005 devāś ca dānavāś caiva dagdhās tena viṣeṇa ha

01,016.015d@009_0006 apākrāmaṃs tato bhītā viṣādam agamaṃs tadā

01,016.015d@009_0007 brahmāṇam abruvan devāḥ sametya munipuṃgavaiḥ

01,016.015d@009_0008 mathyamāne 'mṛte jātaṃ viṣaṃ kālānalaprabham

01,016.015d@009_0009 tenaiva tāpitā lokās tasya pratikuruṣva ha

01,016.015d@009_0010 evam uktas tadā brahmā dadhyau lokeśvaraṃ haram

01,016.015d@009_0011 tryakṣaṃ triśūlinaṃ rudraṃ devadevam umāpatim

01,016.015d@009_0012 tadātha cintito devas taj jñātvā drutam āyayau

01,016.015d@009_0013 tasyātha devas tat sarvam ācacakṣe prajāpatiḥ

01,016.015d@009_0014 tac chrutvā devadeveśo lokasyāsya hitepsayā

01,016.015d@009_0015 apibat tad viṣaṃ rudraḥ kālānalasamaprabham

01,016.015d@009_0016 kaṇṭhe sthāpitavān devo lokānāṃ hitakāmyayā

01,016.015d@009_0017 yasmāt tu nīlatā kaṇṭhe nīlakaṇṭhas tataḥ smṛtaḥ

01,016.015d@009_0018 pītamātre viṣe tatra rudreṇāmitatejasā

01,016.015d@009_0019 devāḥ prītāḥ punar jagmuś cakrur vai karma tat tathā

01,016.015d@009_0020 mathyamāne 'mṛtasyārthe bhūyo vai devadānavaiḥ |

01,016.016a te dhūmasaṃghāḥ saṃbhūtā meghasaṃghāḥ savidyutaḥ

01,016.016c abhyavarṣan suragaṇāñ śramasaṃtāpakarśitān

01,016.017a tasmāc ca girikūṭāgrāt pracyutāḥ puṣpavṛṣṭayaḥ

01,016.017c surāsuragaṇān mālyaiḥ sarvataḥ samavākiran

01,016.018a babhūvātra mahāghoṣo mahāmegharavopamaḥ

01,016.018c udadher mathyamānasya mandareṇa surāsuraiḥ

01,016.019a tatra nānājalacarā viniṣpiṣṭā mahādriṇā

01,016.019c vilayaṃ samupājagmuḥ śataśo lavaṇāmbhasi

01,016.020a vāruṇāni ca bhūtāni vividhāni mahīdharaḥ

01,016.020c pātālatalavāsīni vilayaṃ samupānayat

01,016.021a tasmiṃś ca bhrāmyamāṇe 'drau saṃghṛṣyantaḥ parasparam

01,016.021c nyapatan patagopetāḥ parvatāgrān mahādrumāḥ

01,016.022a teṣāṃ saṃgharṣajaś cāgnir arcirbhiḥ prajvalan muhuḥ

01,016.022c vidyudbhir iva nīlābhram āvṛṇon mandaraṃ girim

01,016.023a dadāha kuñjarāṃś caiva siṃhāṃś caiva viniḥsṛtān

01,016.023c vigatāsūni sarvāṇi sattvāni vividhāni ca

01,016.024a tam agnim amaraśreṣṭhaḥ pradahantaṃ tatas tataḥ

01,016.024c vāriṇā meghajenendraḥ śamayām āsa sarvataḥ

01,016.025a tato nānāvidhās tatra susruvuḥ sāgarāmbhasi

01,016.025c mahādrumāṇāṃ niryāsā bahavaś cauṣadhīrasāḥ

01,016.026a teṣām amṛtavīryāṇāṃ rasānāṃ payasaiva ca

01,016.026c amaratvaṃ surā jagmuḥ kāñcanasya ca niḥsravāt

01,016.027a atha tasya samudrasya taj jātam udakaṃ payaḥ

01,016.027c rasottamair vimiśraṃ ca tataḥ kṣīrād abhūd ghṛtam

01,016.027d@010_0001 etasmin nantare jātaṃ vāsuker mukhaniḥsravāt

01,016.027d@010_0002 kālakūṭaṃ viṣaṃ ghoraṃ sarvasattvabhayaṃkaram

01,016.027d@010_0003 tasmin samutthite ghore viṣe kālānalaprabhe

01,016.027d@010_0004 saṃtrastāsuradevaughā diśaḥ sarvāḥ prapedire

01,016.027d@010_0005 yena viṣṇuḥ kṛtaḥ kṛṣṇo viṣeṇa mahatā tadā

01,016.027d@010_0006 yatra hāhākṛtaṃ sarvaṃ jagad āsīc carācaram

01,016.027d@010_0007 tatas tu brahmaṇo vākyād devadevo maheśvaraḥ

01,016.027d@010_0008 apibat tad viṣaṃ ghoraṃ pratyakṣaṃ daivateṣu vai

01,016.027d@010_0009 tasmin viṣe pīyamāne hareṇāmitatejasā

01,016.027d@010_0010 vismayaṃ paramaṃ jagmur devāś ca munidānavāḥ

01,016.027d@010_0011 tataḥ kaṇṭham anuprāptaṃ viṣaṃ dṛṣṭvā harasya ca

01,016.027d@010_0012 brahmā provāca deveśaṃ kaṇṭhe dhāraya vai prabho

01,016.027d@010_0013 svayaṃbhuvacanāc chaṃbhur dadhāra viṣam uttamam

01,016.027d@010_0014 kaṇṭhe hālāhalaṃ ghoraṃ nīlakaṇṭhas tataḥ smṛtaḥ

01,016.028a tato brahmāṇam āsīnaṃ devā varadam abruvan

01,016.028c śrāntāḥ sma subhṛśaṃ brahman nodbhavaty amṛtaṃ ca tat

01,016.029a ṛte nārāyaṇaṃ devaṃ daityā nāgottamās tathā

01,016.029c cirārabdham idaṃ cāpi sāgarasyāpi manthanam

01,016.029d*0266_01 glānir asmān samāviṣṭā na cātrāmṛtam utthitam

01,016.029d*0267_01 devānāṃ vacanaṃ śrutvā brahmā lokapitāmahaḥ

01,016.030a tato nārāyaṇaṃ devaṃ brahmā vacanam abravīt

01,016.030c vidhatsvaiṣāṃ balaṃ viṣṇo bhavān atra parāyaṇam

01,016.031 viṣṇur uvāca

01,016.031a balaṃ dadāmi sarveṣāṃ karmaitad ye samāsthitāḥ

01,016.031c kṣobhyatāṃ kalaśaḥ sarvair mandaraḥ parivartyatām

01,016.032 sūta uvāca

01,016.032a nārāyaṇavacaḥ śrutvā balinas te mahodadheḥ

01,016.032c tat payaḥ sahitā bhūyaś cakrire bhṛśam ākulam

01,016.032d*0268_01 tatra pūrvaṃ viṣaṃ jātaṃ tad brahmavacanāc chivaḥ

01,016.032d*0268_02 prāgrasal lokarakṣārthaṃ tato jyeṣṭhā samutthitā

01,016.032d*0268_03 kṛṣṇarūpadharā devī sarvābharaṇabhūṣitā

01,016.033a tataḥ śatasahasrāṃśuḥ samāna iva sāgarāt

01,016.033c prasannabhāḥ samutpannaḥ somaḥ śītāṃśur ujjvalaḥ

01,016.034a śrīr anantaram utpannā ghṛtāt pāṇḍuravāsinī

01,016.034c surā devī samutpannā turagaḥ pāṇḍuras tathā

01,016.035a kaustubhaś ca maṇir divya utpanno 'mṛtasaṃbhavaḥ

01,016.035c marīcivikacaḥ śrīmān nārāyaṇaürogataḥ

01,016.035d*0269_01 pārijātaś ca tatraiva surabhiś ca mahāmune

01,016.035d*0269_02 jajñāte tau tadā brahman sarvakāmaphalapradau

01,016.035d*0269_03 tato jajñe mahābhāga caturdanto mahāgajaḥ

01,016.036a śrīḥ surā caiva somaś ca turagaś ca manojavaḥ

01,016.036b*0270_01 ataḥ paraṃ mahākāyaś caturdaṃṣṭro mahotkaṭaḥ

01,016.036b*0270_02 airāvaṇas tu nāgendra utthito 'mṛtasaṃbhavaḥ

01,016.036b*0271_01 viṣaṃ jyeṣṭhā ca somaś ca śrīḥ surā turagas tathā

01,016.036b*0271_02 kaustubhaś cāpsarāś caiva airāvatamahāgajaḥ

01,016.036b*0272_01 kapilā kāmavṛkṣaś ca kaustubhaś cāpsarogaṇāḥ

01,016.036b*0273_01 airāvataḥ sa vai nāgo nāgānāṃ pravaraḥ śubhaḥ

01,016.036b*0274_01 śvetair dantaiś caturbhis tu mahākāyas tataḥ param

01,016.036b*0274_02 airāvaṇo mahānāgo 'bhavad vajrabhṛtā dhṛtaḥ

01,016.036b*0274_03 atinirmathanād eva kālakūṭas tataḥ paraḥ

01,016.036b*0274_04 jagad āvṛtya sahasā sadhūmo 'gnir iva jvalan

01,016.036b*0274_05 trailokyaṃ mohitaṃ yasya gandham āghrāya tad viṣam

01,016.036b*0274_06 dadhāra bhagavān kaṇṭhe mantramūrtir maheśvaraḥ

01,016.036b*0274_07 tadā prabhṛti devas tu nīlakaṇṭha iti śrutiḥ

01,016.036b*0275_01 etasminn antare daityā devān nirjitya kṛtsnaśaḥ

01,016.036b*0275_02 jagṛhur amṛtaṃ divyaṃ devā vimanaso 'bhavan

01,016.036b*0276_01 prāgrasal lokarakṣārthaṃ brahmaṇo vacanāc chivaḥ

01,016.036b*0277_01 etat tad adbhutaṃ dṛṣṭvā nirāśā dānavāḥ sthitāḥ

01,016.036b*0277_02 amṛtārthe ca lakṣmyarthe mahāntaṃ vairam āśritāḥ

01,016.036c yato devās tato jagmur ādityapatham āśritāḥ

01,016.036d@011_0001 bhramamāṇasya tu girer mandarasya tu vipruṣaḥ

01,016.036d@011_0002 teṣv aṣṭāpsaraso jajñe ṣaṣṭiḥ koṭyo varāṅganāḥ

01,016.036d@011_0003 ajarāmarāś cārurūpāḥ pīnaśroṇipayodharāḥ

01,016.036d@011_0004 yāsāṃ saṃdarśanān martyaḥ unmattaka ivābhavat

01,016.037a dhanvantaris tato devo vapuṣmān udatiṣṭhata

01,016.037c śvetaṃ kamaṇḍaluṃ bibhrad amṛtaṃ yatra tiṣṭhati

01,016.038a etad atyadbhutaṃ dṛṣṭvā dānavānāṃ samutthitaḥ

01,016.038c amṛtārthe mahān nādo mamedam iti jalpatām

01,016.039a tato nārāyaṇo māyām āsthito mohinīṃ prabhuḥ

01,016.039c strīrūpam adbhutaṃ kṛtvā dānavān abhisaṃśritaḥ

01,016.040a tatas tad amṛtaṃ tasyai dadus te mūḍhacetasaḥ

01,016.040c striyai dānavadaiteyāḥ sarve tadgatamānasāḥ

01,016.040d*0278_01 sā tu nārāyaṇī māyā dhārayantī kamaṇḍalum

01,016.040d*0278_02 āsyamāneṣu daityeṣu paṅktyā ca prati dānavaiḥ

01,016.040d*0278_03 devān apāyayad devī na daityāṃs te ca cukruśuḥ

01,017.001 sūta uvāca

01,017.001a athāvaraṇamukhyāni nānāpraharaṇāni ca

01,017.001c pragṛhyābhyadravan devān sahitā daityadānavāḥ

01,017.002a tatas tad amṛtaṃ devo viṣṇur ādāya vīryavān

01,017.002c jahāra dānavendrebhyo nareṇa sahitaḥ prabhuḥ

01,017.003a tato devagaṇāḥ sarve papus tad amṛtaṃ tadā

01,017.003c viṣṇoḥ sakāśāt saṃprāpya saṃbhrame tumule sati

01,017.003d*0279_01 pāyayaty amṛtaṃ devān harau bāhubalena ca

01,017.003d*0279_02 nirodhayati cāpena dūrīkṛtya dhanurdharān

01,017.004a tataḥ pibatsu tatkālaṃ deveṣv amṛtam īpsitam

01,017.004b*0280_01 ye ye 'mṛtaṃ pibanti sma te te yudhyanti dānavaiḥ

01,017.004c rāhur vibudharūpeṇa dānavaḥ prāpibat tadā

01,017.005a tasya kaṇṭham anuprāpte dānavasyāmṛte tadā

01,017.005c ākhyātaṃ candrasūryābhyāṃ surāṇāṃ hitakāmyayā

01,017.006a tato bhagavatā tasya śiraś chinnam alaṃkṛtam

01,017.006c cakrāyudhena cakreṇa pibato 'mṛtam ojasā

01,017.007a tac chailaśṛṅgapratimaṃ dānavasya śiro mahat

01,017.007c cakreṇotkṛttam apatac cālayad vasudhātalam

01,017.007d*0281_01 cakracchinnaṃ kham utpatya nanādātibhayaṃkaram

01,017.007d*0282_01 tat kabandhaṃ papātāsya visphurad dharaṇītale

01,017.007d*0282_02 saparvatavanadvīpāṃ daityasyākampayan mahīm

01,017.007d*0283_01 trayodaśasahasrāṇi yojanāni samantataḥ

01,017.008a tato vairavinirbandhaḥ kṛto rāhumukhena vai

01,017.008c śāśvataś candrasūryābhyāṃ grasaty adyāpi caiva tau

01,017.009a vihāya bhagavāṃś cāpi strīrūpam atulaṃ hariḥ

01,017.009c nānāpraharaṇair bhīmair dānavān samakampayat

01,017.010a tataḥ pravṛttaḥ saṃgrāmaḥ samīpe lavaṇāmbhasaḥ

01,017.010c surāṇām asurāṇāṃ ca sarvaghorataro mahān

01,017.011a prāsāḥ suvipulās tīkṣṇā nyapatanta sahasraśaḥ

01,017.011c tomarāś ca sutīkṣṇāgrāḥ śastrāṇi vividhāni ca

01,017.012a tato 'surāś cakrabhinnā vamanto rudhiraṃ bahu

01,017.012c asiśaktigadārugṇā nipetur dharaṇītale

01,017.013a chinnāni paṭṭiśaiś cāpi śirāṃsi yudhi dāruṇe

01,017.013c taptakāñcanajālāni nipetur aniśaṃ tadā

01,017.014a rudhireṇāvaliptāṅgā nihatāś ca mahāsurāḥ

01,017.014c adrīṇām iva kūṭāni dhāturaktāni śerate

01,017.014d*0284_01 tato halahalāśabdaḥ saṃbabhūva samantataḥ

01,017.015a hāhākāraḥ samabhavat tatra tatra sahasraśaḥ

01,017.015c anyonyaṃ chindatāṃ śastrair āditye lohitāyati

01,017.016a parighaiś cāyasaiḥ pītaiḥ saṃnikarṣe ca muṣṭibhiḥ

01,017.016c nighnatāṃ samare 'nyonyaṃ śabdo divam ivāspṛśat

01,017.017a chindhi bhindhi pradhāvadhvaṃ pātayābhisareti ca

01,017.017c vyaśrūyanta mahāghorāḥ śabdās tatra samantataḥ

01,017.018a evaṃ sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe

01,017.018c naranārāyaṇau devau samājagmatur āhavam

01,017.019a tatra divyaṃ dhanur dṛṣṭvā narasya bhagavān api

01,017.019c cintayām āsa vai cakraṃ viṣṇur dānavasūdanam

01,017.020a tato 'mbarāc cintitamātram āgataṃ; mahāprabhaṃ cakram amitratāpanam

01,017.020c vibhāvasos tulyam akuṇṭhamaṇḍalaṃ; sudarśanaṃ bhīmam ajayyam uttamam

01,017.021a tad āgataṃ jvalitahutāśanaprabhaṃ; bhayaṃkaraṃ karikarabāhur acyutaḥ

01,017.021c mumoca vai capalam udagravegavan; mahāprabhaṃ paranagarāvadāraṇam

01,017.022a tad antakajvalanasamānavarcasaṃ; punaḥ punar nyapatata vegavat tadā

01,017.022c vidārayad ditidanujān sahasraśaḥ; kareritaṃ puruṣavareṇa saṃyuge

01,017.023a dahat kva cij jvalana ivāvalelihat; prasahya tān asuragaṇān nyakṛntata

01,017.023c praveritaṃ viyati muhuḥ kṣitau tadā; papau raṇe rudhiram atho piśācavat

01,017.024a athāsurā giribhir adīnacetaso; muhur muhuḥ suragaṇam ardayaṃs tadā

01,017.024c mahābalā vigalitameghavarcasaḥ; sahasraśo gaganam abhiprapadya ha

01,017.025a athāmbarād bhayajananāḥ prapedire; sapādapā bahuvidhamegharūpiṇaḥ

01,017.025c mahādrayaḥ pravigalitāgrasānavaḥ; parasparaṃ drutam abhihatya sasvanāḥ

01,017.026a tato mahī pravicalitā sakānanā; mahādripātābhihatā samantataḥ

01,017.026c parasparaṃ bhṛśam abhigarjatāṃ muhū; raṇājire bhṛśam abhisaṃpravartite

01,017.027a naras tato varakanakāgrabhūṣaṇair; maheṣubhir gaganapathaṃ samāvṛṇot

01,017.027c vidārayan giriśikharāṇi patribhir; mahābhaye 'suragaṇavigrahe tadā

01,017.028a tato mahīṃ lavaṇajalaṃ ca sāgaraṃ; mahāsurāḥ praviviśur arditāḥ suraiḥ

01,017.028c viyadgataṃ jvalitahutāśanaprabhaṃ; sudarśanaṃ parikupitaṃ niśāmya ca

01,017.029a tataḥ surair vijayam avāpya mandaraḥ; svam eva deśaṃ gamitaḥ supūjitaḥ

01,017.029c vinādya khaṃ divam api caiva sarvaśas; tato gatāḥ saliladharā yathāgatam

01,017.030a tato 'mṛtaṃ sunihitam eva cakrire; surāḥ parāṃ mudam abhigamya puṣkalām

01,017.030c dadau ca taṃ nidhim amṛtasya rakṣituṃ; kirīṭine balabhid athāmaraiḥ saha

01,018.001 sūta uvāca

01,018.001a etat te sarvam ākhyātam amṛtaṃ mathitaṃ yathā

01,018.001c yatra so 'śvaḥ samutpannaḥ śrīmān atulavikramaḥ

01,018.002a yaṃ niśāmya tadā kadrūr vinatām idam abravīt

01,018.002c uccaiḥśravā nu kiṃvarṇo bhadre jānīhi māciram

01,018.003 vinatovāca

01,018.003a śveta evāśvarājo 'yaṃ kiṃ vā tvaṃ manyase śubhe

01,018.003c brūhi varṇaṃ tvam apy asya tato 'tra vipaṇāvahe

01,018.004 kadrūr uvāca

01,018.004a kṛṣṇavālam ahaṃ manye hayam enaṃ śucismite

01,018.004c ehi sārdhaṃ mayā dīvya dāsībhāvāya bhāmini

01,018.005 sūta uvāca

01,018.005a evaṃ te samayaṃ kṛtvā dāsībhāvāya vai mithaḥ

01,018.005c jagmatuḥ svagṛhān eva śvo drakṣyāva iti sma ha

01,018.006a tataḥ putrasahasraṃ tu kadrūr jihmaṃ cikīrṣatī

01,018.006c ājñāpayām āsa tadā vālā bhūtvāñjanaprabhāḥ

01,018.007a āviśadhvaṃ hayaṃ kṣipraṃ dāsī na syām ahaṃ yathā

01,018.007c tad vākyaṃ nānvapadyanta tāñ śaśāpa bhujaṃgamān

01,018.008a sarpasatre vartamāne pāvako vaḥ pradhakṣyati

01,018.008c janamejayasya rājarṣeḥ pāṇḍaveyasya dhīmataḥ

01,018.009a śāpam enaṃ tu śuśrāva svayam eva pitāmahaḥ

01,018.009c atikrūraṃ samuddiṣṭaṃ kadrvā daivād atīva hi

01,018.010a sārdhaṃ devagaṇaiḥ sarvair vācaṃ tām anvamodata

01,018.010c bahutvaṃ prekṣya sarpāṇāṃ prajānāṃ hitakāmyayā

01,018.011a tigmavīryaviṣā hy ete dandaśūkā mahābalāḥ

01,018.011c teṣāṃ tīkṣṇaviṣatvād dhi prajānāṃ ca hitāya vai

01,018.011d*0285_01 yuktaṃ mātrā kṛtaṃ teṣāṃ parapīḍopasarpiṇām

01,018.011d*0285_02 anyeṣām api sattvānāṃ nityaṃ doṣaparās tu ye

01,018.011d*0285_03 teṣāṃ prāṇāntiko daṇḍo daivena vinipātyate

01,018.011d*0285_04 evaṃ saṃbhāṣya devas tu pūjya kadrūṃ ca tāṃ tadā

01,018.011d*0285_05 āhūya kaśyapaṃ deva idaṃ vacanam abravīt

01,018.011d*0285_06 yad ete dandaśūkāś ca sarpā jātās tvayānagha

01,018.011d*0285_07 viṣolbaṇā mahābhogā mātrā śaptāḥ paraṃtapa

01,018.011d*0285_08 tatra manyus tvayā tāta na kartavyaḥ kathaṃ cana

01,018.011d*0285_09 dṛṣṭaṃ purātanaṃ hy etad yajñe sarpavināśanam

01,018.011d*0285_10 ity uktvā sṛṣṭikṛd devas taṃ prasādya prajāpatim

01,018.011e prādād viṣahaṇīṃ vidyāṃ kāśyapāya mahātmane

01,018.011f*0286_01 evaṃ śapteṣu nāgeṣu kadrvā ca dvijasattama

01,018.011f*0286_02 udvignaḥ śāpatas tasyāḥ kadrūṃ karkoṭako 'bravīt

01,018.011f*0286_03 mātaraṃ paramaprītas tadā bhujagasattamaḥ

01,018.011f*0286_04 āviśya vājinaṃ mukhyaṃ vālo bhūtvāñjanaprabhaḥ

01,018.011f*0286_05 darśayiṣyāmi tatrāham ātmānaṃ kāmam āśvasa

01,018.011f*0286_06 evam astv iti taṃ putraṃ pratyuvāca yaśasvinī

01,019.001 sūta uvāca

01,019.001a tato rajanyāṃ vyuṣṭāyāṃ prabhāta udite ravau

01,019.001c kadrūś ca vinatā caiva bhaginyau te tapodhana

01,019.002a amarṣite susaṃrabdhe dāsye kṛtapaṇe tadā

01,019.002b*0287_01 sāgarasya paraṃ pāraṃ velāvanavibhūṣitam

01,019.002c jagmatus turagaṃ draṣṭum ucchaiḥśravasam antikāt

01,019.003a dadṛśāte tadā tatra samudraṃ nidhim ambhasām

01,019.003b*0288_01 mahāntam udakāgādhaṃ kṣobhyamāṇaṃ mahāsvanam

01,019.003c timiṃgilajhaṣākīrṇaṃ makarair āvṛtaṃ tathā

01,019.004a sattvaiś ca bahusāhasrair nānārūpaiḥ samāvṛtam

01,019.004b*0289_01 bhīṣaṇair vikṛtair anyair ghorair jalacarais tathā

01,019.004c ugrair nityam anādhṛṣyaṃ kūrmagrāhasamākulam

01,019.005a ākaraṃ sarvaratnānām ālayaṃ varuṇasya ca

01,019.005c nāgānām ālayaṃ ramyam uttamaṃ saritāṃ patim

01,019.006a pātālajvalanāvāsam asurāṇāṃ ca bandhanam

01,019.006c bhayaṃkaraṃ ca sattvānāṃ payasāṃ nidhim arṇavam

01,019.007a śubhaṃ divyam amartyānām amṛtasyākaraṃ param

01,019.007c aprameyam acintyaṃ ca supuṇyajalam adbhutam

01,019.008a ghoraṃ jalacarārāvaraudraṃ bhairavanisvanam

01,019.008c gambhīrāvartakalilaṃ sarvabhūtabhayaṃkaram

01,019.009a velādolānilacalaṃ kṣobhodvegasamutthitam

01,019.009c vīcīhastaiḥ pracalitair nṛtyantam iva sarvaśaḥ

01,019.010a candravṛddhikṣayavaśād udvṛttormidurāsadam

01,019.010c pāñcajanyasya jananaṃ ratnākaram anuttamam

01,019.011a gāṃ vindatā bhagavatā govindenāmitaujasā

01,019.011c varāharūpiṇā cāntarvikṣobhitajalāvilam

01,019.012a brahmarṣiṇā ca tapatā varṣāṇāṃ śatam atriṇā

01,019.012c anāsāditagādhaṃ ca pātālatalam avyayam

01,019.013a adhyātmayoganidrāṃ ca padmanābhasya sevataḥ

01,019.013c yugādikālaśayanaṃ viṣṇor amitatejasaḥ

01,019.013d*0290_01 vajrapātanasaṃtrastamainākasyābhayapradam

01,019.013d*0290_02 ḍimbāhavārditānāṃ ca asurāṇāṃ parāyaṇam

01,019.014a vaḍavāmukhadīptāgnes toyahavyapradaṃ śubham

01,019.014c agādhapāraṃ vistīrṇam aprameyaṃ saritpatim

01,019.015a mahānadībhir bahvībhiḥ spardhayeva sahasraśaḥ

01,019.015c abhisāryamāṇam aniśaṃ dadṛśāte mahārṇavam

01,019.015d*0291_01 āpūryamāṇam atyarthaṃ nṛtyamānam ivormibhiḥ

01,019.016a gambhīraṃ timimakarograsaṃkulaṃ taṃ; garjantaṃ jalacararāvaraudranādaiḥ

01,019.016c vistīrṇaṃ dadṛśatur ambaraprakāśaṃ; te 'gādhaṃ nidhim urum ambhasām anantam

01,019.017a ity evaṃ jhaṣamakarormisaṃkulaṃ taṃ; gambhīraṃ vikasitam ambaraprakāśam

01,019.017c pātālajvalanaśikhāvidīpitaṃ taṃ; paśyantyau drutam abhipetatus tadānīm

01,019.017d@012=0000 sautir uvāca

01,019.017d@012_0001 tatas te paṇitaṃ kṛtvā bhaginyau dvijasattama

01,019.017d@012_0002 jagmatuḥ paramaprīte paraṃ pāraṃ mahodadheḥ

01,019.017d@012_0003 kadrūś ca vinatā caiva dākṣāyaṇyau vihāyasā

01,019.017d@012_0004 ālokayantyāv akṣobhyaṃ samudraṃ nidhim ambhasām

01,019.017d@012_0005 vāyunātīva mahatā kṣobhyamāṇaṃ mahāsvanam

01,019.017d@012_0006 timiṃgilasamākīrṇaṃ makarair āvṛtaṃ tathā

01,019.017d@012_0007 saṃyutaṃ bahusāhasraiḥ sattvair nānāvidhair api

01,019.017d@012_0008 ghorair ghoram anādhṛṣyaṃ gambhīram atibhairavam

01,019.017d@012_0009 ākaraṃ sarvaratnānām ālayaṃ varuṇasya ca

01,019.017d@012_0010 nāgānām ālayaṃ cāpi suramyaṃ saritāṃ patim

01,019.017d@012_0011 pātālajvalanāvāsam asurāṇāṃ tathālayam

01,019.017d@012_0012 bhayaṃkarāṇāṃ sattvānāṃ payaso nidhim avyayam

01,019.017d@012_0013 śubhaṃ divyam amartyānām amṛtasyākaraṃ param

01,019.017d@012_0014 aprameyam acintyaṃ ca supuṇyajalasaṃmitam

01,019.017d@012_0015 mahānadībhir bahvībhis tatra tatra sahasraśaḥ

01,019.017d@012_0016 āpūryamāṇam atyarthaṃ nṛtyantam iva cormibhiḥ

01,020.001 sūta uvāca

01,020.001@013_0001 nāgāś ca saṃvidaṃ kṛtvā kartavyam iti tad vacaḥ

01,020.001@013_0002 niḥsnehā vai dahen mātā asaṃprāptamanorathā

01,020.001@013_0003 prasannā mokṣayed asmāṃs tasmāc chāpāc ca bhāminī

01,020.001@013_0004 kṛṣṇaṃ pucchaṃ kariṣyāmas turagasya na saṃśayaḥ

01,020.001@013_0005 tathā hi gatvā te tasya pucche vālā iva sthitāḥ

01,020.001@013_0006 etasminn antare te tu sapatnyau paṇite tadā

01,020.001a taṃ samudram atikramya kadrūr vinatayā saha

01,020.001c nyapatat turagābhyāśe nacirād iva śīghragā

01,020.001d*0292_01 tatas te taṃ hayaśreṣṭhaṃ dadṛśāte mahājavam

01,020.001d*0292_02 śaśāṅkakiraṇaprakhyaṃ kālavālam ubhe tadā

01,020.002a niśāmya ca bahūn vālān kṛṣṇān pucchaṃ samāśritān

01,020.002b*0293_01 viṣaṇṇavadanā tatra vinatā sarvato 'bhavat

01,020.002b*0293_02 dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu pucchaṃ sā vājirājasya vismitā

01,020.002b*0293_03 avākśirā dīnamanā kadrvā dāsatvam āgatā

01,020.002c vinatāṃ viṣaṇṇavadanāṃ kadrūr dāsye nyayojayat

01,020.003a tataḥ sā vinatā tasmin paṇitena parājitā

01,020.003c abhavad duḥkhasaṃtaptā dāsībhāvaṃ samāsthitā

01,020.004a etasminn antare caiva garuḍaḥ kāla āgate

01,020.004c vinā mātrā mahātejā vidāryāṇḍam ajāyata

01,020.004d*0294_01 mahāsattvabalopetaḥ sarvā vidyotayan diśaḥ

01,020.004d*0294_02 kāmarūpaḥ kāmagamaḥ kāmavīryo vihaṃgamaḥ

01,020.005a agnirāśir ivodbhāsan samiddho 'tibhayaṃkaraḥ

01,020.005b*0295_01 vidyudvispaṣṭapiṅgākṣo yugāntāgnisamaprabhaḥ

01,020.005c pravṛddhaḥ sahasā pakṣī mahākāyo nabhogataḥ

01,020.005d*0296_01 ghoro ghorasvano raudro vahnir aurva ivāparaḥ

01,020.006a taṃ dṛṣṭvā śaraṇaṃ jagmuḥ prajāḥ sarvā vibhāvasum

01,020.006c praṇipatyābruvaṃś cainam āsīnaṃ viśvarūpiṇam

01,020.007a agne mā tvaṃ pravardhiṣṭhāḥ kaccin no na didhakṣasi

01,020.007c asau hi rāśiḥ sumahān samiddhas tava sarpati

01,020.008 agnir uvāca

01,020.008a naitad evaṃ yathā yūyaṃ manyadhvam asurārdanāḥ

01,020.008c garuḍo balavān eṣa mama tulyaḥ svatejasā

01,020.008d*0297_01 jātaḥ paramatejasvī vinatānandavardhanaḥ

01,020.008d*0297_02 tejorāśim imaṃ dṛṣṭvā yuṣmān mohaḥ samāviśat

01,020.008d*0298_01 nāgakṣayakaraś caiva kāśyapeyo mahābalaḥ

01,020.008d*0298_02 devānāṃ ca hite yuktas tv ahito daityarakṣasām

01,020.008d*0298_03 na bhīḥ kāryā kathaṃ cātra paśyadhvaṃ sahitā mama

01,020.009 sūta uvāca

01,020.009a evam uktās tato gatvā garuḍaṃ vāgbhir astuvan

01,020.009c adūrād abhyupetyainaṃ devāḥ sarṣigaṇās tadā

01,020.010a tvam ṛṣis tvaṃ mahābhāgas tvaṃ devaḥ patageśvaraḥ

01,020.010c tvaṃ prabhus tapanaprakhyas tvaṃ nas trāṇam anuttamam

01,020.010d*0299_01 tvaṃ vibhus tapanaḥ sūryaḥ parameṣṭhī prajāpatiḥ

01,020.010d*0299_02 tvam indras tvaṃ hayamukhas tvaṃ śaras tvaṃ jagatpatiḥ

01,020.010d*0299_03 tvaṃ mukhaṃ padmajo vipras tvam agniḥ pavanas tathā

01,020.010d*0299_04 tvaṃ hi dhātā vidhātā ca tvaṃ viṣṇuḥ surasattamaḥ

01,020.010d*0299_05 tvaṃ mahān abhibhūḥ śaśvad amṛtaṃ tvaṃ mahad yaśaḥ

01,020.010d*0299_06 tvaṃ prabhās tvam abhipretaṃ tvaṃ nas trāṇam anuttamam

01,020.010d*0299_07 tvaṃ gatiḥ satataṃ tvattaḥ kathaṃ naḥ prāpnuyād bhayam

01,020.011a balormimān sādhur adīnasattvaḥ; samṛddhimān duṣprasahas tvam eva

01,020.011c tapaḥ śrutaṃ sarvam ahīnakīrte; anāgataṃ copagataṃ ca sarvam

01,020.012a tvam uttamaḥ sarvam idaṃ carācaraṃ; gabhastibhir bhānur ivāvabhāsase

01,020.012c samākṣipan bhānumataḥ prabhāṃ muhus; tvam antakaḥ sarvam idaṃ dhruvādhruvam

01,020.013a divākaraḥ parikupito yathā dahet; prajās tathā dahasi hutāśanaprabha

01,020.013c bhayaṃkaraḥ pralaya ivāgnir utthito; vināśayan yugaparivartanāntakṛt

01,020.014a khageśvaraṃ śaraṇam upasthitā vayaṃ; mahaujasaṃ vitimiram abhragocaram

01,020.014c mahābalaṃ garuḍam upetya khecaraṃ; parāvaraṃ varadam ajayyavikramam

01,020.014d*0300_01 jvalanasamānavarcasam | taḍitprabham |

01,020.014d*0301_01 tavaujasā sarvam idaṃ pratāpitaṃ

01,020.014d*0301_02 jagat prabho taptasuvarṇavarcasā

01,020.014d*0301_03 bhayānvitā nabhasi vimānagāminaḥ

01,020.014d*0301_04 vimānitā vipathagatiṃ prayānti te

01,020.014d*0301_05 ṛṣeḥ sutas tvam asi dayāvataḥ prabho

01,020.014d*0301_06 mahātmanaḥ khagavara kaśyapasya ha

01,020.014d*0301_07 sa mā krudhaḥ kuru jagato dayāṃ parāṃ

01,020.014d*0301_08 tvam īśvaraḥ praśamam upaihi pāhi naḥ

01,020.014d*0301_09 mahāśanisphuritasamasvanena te

01,020.014d*0301_10 diśo 'mbaraṃ tridivam iyaṃ ca medinī

01,020.014d*0301_11 calanti naḥ khaga hṛdayāni cāniśaṃ

01,020.014d*0301_12 nigṛhyatāṃ vapur idam agnisaṃnibham

01,020.014d*0301_13 tava dyutiṃ kupitakṛtāntasaṃnibhāṃ

01,020.014d*0301_14 niśāmya naś calati mano vyavasthitam

01,020.014d*0301_15 prasīda naḥ patagapate prayācatāṃ

01,020.014d*0301_16 śivaś ca no bhava bhagavan sukhāvahaḥ

01,020.014d*0302_01 tvaṃ pāhi sarvāṃś ca surān mahātmanaḥ

01,020.015a evaṃ stutaḥ suparṇas tu devaiḥ sarṣigaṇais tadā

01,020.015c tejasaḥ pratisaṃhāram ātmanaḥ sa cakāra ha

01,020.015d@014=0000 sautir uvāca

01,020.015d@014=0003 suparṇa uvāca

01,020.015d@014=0005 sautir uvāca

01,020.015d@014=0010 rurur uvāca

01,020.015d@014=0012 pramatir uvāca

01,020.015d@014=0024 devā ūcuḥ

01,020.015d@014=0027 pitāmaha uvāca

01,020.015d@014=0034 pramatir uvāca

01,020.015d@014_0001 sa śrutvāthātmano dehaṃ suparṇaḥ prekṣya ca svayam

01,020.015d@014_0002 śarīrapratisaṃhāram ātmanaḥ saṃpracakrame

01,020.015d@014_0003 na me sarvāṇi bhūtāni bibhiyur dehadarśanāt

01,020.015d@014_0004 bhīmarūpāt samudvignās tasmāt tejas tu saṃhare

01,020.015d@014_0005 aruṇaṃ cātmanaḥ pṛṣṭham āropya sa pitur gṛhāt

01,020.015d@014_0006 tataḥ kāmagamaḥ pakṣī kāmavīryo vihaṃgamaḥ

01,020.015d@014_0007 mātur antikam āgacchat parayā mudayā yutaḥ

01,020.015d@014_0008 tatrāruṇaḥ sa nikṣiptaḥ diśaṃ pūrvāṃ mahādyutiḥ

01,020.015d@014_0009 sūryatejovinihatāṃl lokān dagdhuṃ mahārathaḥ

01,020.015d@014_0010 kimarthaṃ bhagavān sūryo lokān dagdhumanās tadā

01,020.015d@014_0011 kim asyāpakṛtaṃ devair yenemaṃ manyur āviśat

01,020.015d@014_0012 candrādityair yadā rāhur ākhyāto hy amṛtaṃ piban

01,020.015d@014_0013 vairānubandhaṃ kṛtavāṃś candrāditye tadānagha

01,020.015d@014_0014 vadhyamāne graheṇātha āditye manyur āviśat

01,020.015d@014_0015 surārthāya samutpanno roṣo rāhos tu māṃ prati

01,020.015d@014_0016 bahvanarthakaraṃ pāpam eko 'haṃ samavāpnuyām

01,020.015d@014_0017 sahāya ekaḥ kāryeṣu na me kṛcchreṣu jāyate

01,020.015d@014_0018 paśyanti grasyamānaṃ māṃ saha devair divaukasaḥ

01,020.015d@014_0019 tasmāl lokavināśāya hy avatiṣṭhe na saṃśayaḥ

01,020.015d@014_0020 evaṃ kṛtamatiḥ sūryo hy astam abhyagamad girim

01,020.015d@014_0021 tato 'rdharātrasamaye sarvalokabhayāvahaḥ

01,020.015d@014_0022 utpatsyate mahān dāhas trailokyasya vināśanaḥ

01,020.015d@014_0023 tato devāḥ sarṣigaṇā upagamya pitāmaham

01,020.015d@014_0024 bhagavan kimidaṃ cādya mahad dāhakṛtaṃ bhayam

01,020.015d@014_0025 na tāvad dṛśyate sūryaḥ kṣapeyaṃ na prabhāti ca

01,020.015d@014_0026 udite bhagavan bhānau katham etad bhaviṣyati

01,020.015d@014_0027 eṣa lokavināśāya ravir udyantum udyataḥ

01,020.015d@014_0028 dṛśyann eva hi lokān sa bhasmarāśīkariṣyati

01,020.015d@014_0029 tasya pratividhānaṃ ca vihitaṃ pūrvam eva hi

01,020.015d@014_0030 kaśyapasya suto vidvān aruṇety abhiviśrutaḥ

01,020.015d@014_0031 mahākāyo mahātejāḥ sa sthāsyati puro raveḥ

01,020.015d@014_0032 kariṣyati ca sārathyaṃ tejaś cāsya hariṣyati

01,020.015d@014_0033 lokānāṃ śāntir evaṃ syād ṛṣīṇāṃ ca divaukasām

01,020.015d@014_0034 tataḥ pitāmahājñātaḥ sarvaṃ cakre tadāruṇaḥ

01,020.015d@014_0035 uditaś caiva savitā aruṇena tadāvṛtaḥ

01,020.015d@014_0036 etat te sarvam ākhyātaṃ yat sūryaṃ manyur āviśat

01,020.015d@014_0037 aruṇaś ca yathaivāsya sārathyam akarot prabhuḥ

01,020.015d@014_0038 bhūya evāparaṃ praśnaṃ śṛṇu pūrvam udāhṛtam

01,021.001 sūta uvāca

01,021.001a tataḥ kāmagamaḥ pakṣī mahāvīryo mahābalaḥ

01,021.001c mātur antikam āgacchat paraṃ tīraṃ mahodadheḥ

01,021.002a yatra sā vinatā tasmin paṇitena parājitā

01,021.002c atīva duḥkhasaṃtaptā dāsībhāvam upāgatā

01,021.003a tataḥ kadā cid vinatāṃ pravaṇāṃ putrasaṃnidhau

01,021.003c kāla āhūya vacanaṃ kadrūr idam abhāṣata

01,021.004a nāgānām ālayaṃ bhadre suramyaṃ ramaṇīyakam

01,021.004c samudrakukṣāv ekānte tatra māṃ vinate vaha

01,021.005a tataḥ suparṇamātā tām avahat sarpamātaram

01,021.005c pannagān garuḍaś cāpi mātur vacanacoditaḥ

01,021.006a sa sūryasyābhito yāti vainateyo vihaṃgamaḥ

01,021.006c sūryaraśmiparītāś ca mūrcchitāḥ pannagābhavan

01,021.006e tadavasthān sutān dṛṣṭvā kadrūḥ śakram athāstuvat

01,021.007a namas te devadeveśa namas te balasūdana

01,021.007c namucighna namas te 'stu sahasrākṣa śacīpate

01,021.008a sarpāṇāṃ sūryataptānāṃ vāriṇā tvaṃ plavo bhava

01,021.008c tvam eva paramaṃ trāṇam asmākam amarottama

01,021.009a īśo hy asi payaḥ sraṣṭuṃ tvam analpaṃ puraṃdara

01,021.009c tvam eva meghas tvaṃ vāyus tvam agnir vaidyuto 'mbare

01,021.010a tvam abhraghanavikṣeptā tvām evāhuḥ punar ghanam

01,021.010c tvaṃ vajram atulaṃ ghoraṃ ghoṣavāṃs tvaṃ balāhakaḥ

01,021.011a sraṣṭā tvam eva lokānāṃ saṃhartā cāparājitaḥ

01,021.011c tvaṃ jyotiḥ sarvabhūtānāṃ tvam ādityo vibhāvasuḥ

01,021.012a tvaṃ mahad bhūtam āścaryaṃ tvaṃ rājā tvaṃ surottamaḥ

01,021.012c tvaṃ viṣṇus tvaṃ sahasrākṣas tvaṃ devas tvaṃ parāyaṇam

01,021.013a tvaṃ sarvam amṛtaṃ deva tvaṃ somaḥ paramārcitaḥ

01,021.013c tvaṃ muhūrtas tithiś ca tvaṃ lavas tvaṃ vai punaḥ kṣaṇaḥ

01,021.014a śuklas tvaṃ bahulaś caiva kalā kāṣṭhā truṭis tathā

01,021.014c saṃvatsarartavo māsā rajanyaś ca dināni ca

01,021.015a tvam uttamā sagirivanā vasuṃdharā; sabhāskaraṃ vitimiram ambaraṃ tathā

01,021.015c mahodadhiḥ satimitimiṃgilas tathā; mahormimān bahumakaro jhaṣālayaḥ

01,021.016a mahad yaśas tvam iti sadābhipūjyase; manīṣibhir muditamanā maharṣibhiḥ

01,021.016c abhiṣṭutaḥ pibasi ca somam adhvare; vaṣaṭkṛtāny api ca havīṃṣi bhūtaye

01,021.017a tvaṃ vipraiḥ satatam ihejyase phalārthaṃ; vedāṅgeṣv atulabalaugha gīyase ca

01,021.017c tvaddhetor yajanaparāyaṇā dvijendrā; vedāṅgāny abhigamayanti sarvavedaiḥ

01,022.001 sūta uvāca

01,022.001a evaṃ stutas tadā kadrvā bhagavān harivāhanaḥ

01,022.001b*0303_01 meghān ājñāpayām āsa varṣadhvam udakaṃ śubham

01,022.001c nīlajīmūtasaṃghātair vyoma sarvaṃ samāvṛṇot

01,022.002a te meghā mumucus toyaṃ prabhūtaṃ vidyudujjvalāḥ

01,022.002c parasparam ivātyarthaṃ garjantaḥ satataṃ divi

01,022.003a saṃghātitam ivākāśaṃ jaladaiḥ sumahādbhutaiḥ

01,022.003c sṛjadbhir atulaṃ toyam ajasraṃ sumahāravaiḥ

01,022.004a saṃpranṛttam ivākāśaṃ dhārormibhir anekaśaḥ

01,022.004c meghastanitanirghoṣam ambaraṃ samapadyata

01,022.004c*0304_01 . . . . . . . . vidyutpavanakampitaiḥ

01,022.004c*0304_02 tair meghaiḥ saṃtatāsāraṃ varṣadbhir aniśaṃ tadā

01,022.004c*0304_03 naṣṭacandrārkakiraṇam

01,022.005a nāgānām uttamo harśas tadā varṣati vāsave

01,022.005c āpūryata mahī cāpi salilena samantataḥ

01,022.005d*0305_01 rasātalam anuprāptaṃ śītalaṃ vimalaṃ jalam

01,022.005d*0305_02 tadā bhūr abhavac channā jalormibhir anekaśaḥ

01,022.005d*0305_03 rāmaṇīyakam āgacchan mātrā saha bhujaṃgamāḥ

01,023.001 sūta uvāca

01,023.001*0306_01 saṃprahṛṣṭās tato nāgā jaladhārāplutās tadā

01,023.001a suparṇenohyamānās te jagmus taṃ deśam āśu vai

01,023.001b*0307_01 taṃ dvīpaṃ makarāvāsaṃ vihitaṃ viśvakarmaṇā

01,023.001b*0307_02 indratulyabalā ghoraṃ dadṛśuḥ sarvam āyatam

01,023.001b*0307_03 suparṇasahitāḥ sarpāḥ kānanaṃ ca manoramam

01,023.001c sāgarāmbuparikṣiptaṃ pakṣisaṃghanināditam

01,023.002a vicitraphalapuṣpābhir vanarājibhir āvṛtam

01,023.002c bhavanair āvṛtaṃ ramyais tathā padmākarair api

01,023.003a prasannasalilaiś cāpi hradaiś citrair vibhūṣitam

01,023.003c divyagandhavahaiḥ puṇyair mārutair upavījitam

01,023.004a upajighradbhir ākāśaṃ vṛkṣair malayajair api

01,023.004c śobhitaṃ puṣpavarṣāṇi muñcadbhir mārutoddhutaiḥ

01,023.004d*0308_01 vāyuvikṣiptakusumais tathānyair api pādapaiḥ

01,023.005a kiradbhir iva tatrasthān nāgān puṣpāmbuvṛṣṭibhiḥ

01,023.005c manaḥsaṃharṣaṇaṃ puṇyaṃ gandharvāpsarasāṃ priyam

01,023.005d*0309_01 mattabhramarasaṃghuṣṭaṃ manojñākṛtidarśanam

01,023.005d*0309_02 ramaṇīyaṃ śivaṃ puṇyaṃ sarvair janamanoharaiḥ

01,023.005e nānāpakṣirutaṃ ramyaṃ kadrūputrapraharṣaṇam

01,023.006a tat te vanaṃ samāsādya vijahruḥ pannagā mudā

01,023.006c abruvaṃś ca mahāvīryaṃ suparṇaṃ patagottamam

01,023.007a vahāsmān aparaṃ dvīpaṃ suramyaṃ vipulodakam

01,023.007c tvaṃ hi deśān bahūn ramyān patan paśyasi khecara

01,023.008a sa vicintyābravīt pakṣī mātaraṃ vinatāṃ tadā

01,023.008c kiṃ kāraṇaṃ mayā mātaḥ kartavyaṃ sarpabhāṣitam

01,023.008d*0310_01 kimarthaṃ ca vayaṃ sarpān vahāmo durbalādhamān

01,023.008d*0311_01 evam uktas tadā tena vinatā prāha khecaram

01,023.008d*0311_02 putraṃ sarvaguṇopetaṃ mahāvīryabalācalam

01,023.009 vinatovāca

01,023.009a dāsībhūtāsmy anāryāyā bhaginyāḥ patagottama

01,023.009c paṇaṃ vitatham āsthāya sarpair upadhinā kṛtam

01,023.010 sūta uvāca

01,023.010a tasmiṃs tu kathite mātrā kāraṇe gaganecaraḥ

01,023.010c uvāca vacanaṃ sarpāṃs tena duḥkhena duḥkhitaḥ

01,023.011a kim āhṛtya viditvā vā kiṃ vā kṛtveha pauruṣam

01,023.011c dāsyād vo vipramucyeyaṃ satyaṃ śaṃsata lelihāḥ

01,023.012a śrutvā tam abruvan sarpā āharāmṛtam ojasā

01,023.012c tato dāsyād vipramokṣo bhavitā tava khecara

01,024.001 sūta uvāca

01,024.001a ity ukto garuḍaḥ sarpais tato mātaram abravīt

01,024.001c gacchāmy amṛtam āhartuṃ bhakṣyam icchāmi veditum

01,024.002 vinatovāca

01,024.002a samudrakukṣāv ekānte niṣādālayam uttamam

01,024.002b*0312_01 bhavanāni niṣādānāṃ tatra santi dvijottama

01,024.002b*0312_02 pāpināṃ naṣṭalokānāṃ nirghṛṇānāṃ durātmanām

01,024.002c sahasrāṇām anekānāṃ tān bhuktvāmṛtam ānaya

01,024.003a na tu te brāhmaṇaṃ hantuṃ kāryā buddhiḥ kathaṃ cana

01,024.003c avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ brāhmaṇo hy analopamaḥ

01,024.004a agnir arko viṣaṃ śastraṃ vipro bhavati kopitaḥ

01,024.004b*0313_01 evamādibhī rūpais tu satāṃ vai brāhmaṇo mataḥ

01,024.004b*0313_02 sa te tāta na hantavyaḥ saṃkruddhenāpi sarvadā

01,024.004b*0313_03 brāhmaṇānām abhidroho na kartavyaḥ kathaṃ cana

01,024.004b*0313_04 na hy evam agnir nādityo bhasma kuryāt tathānagha

01,024.004b*0313_05 yathā kuryād abhikruddho brāhmaṇaḥ saṃśitavrataḥ

01,024.004b*0313_06 tad etair vividhair liṅgais tvaṃ vidyās taṃ dvijottamam

01,024.004b*0314_01 gurur hi sarvabhūtānāṃ brāhmaṇaḥ parikīrtitaḥ

01,024.004b*0315_01 tarhi vakṣyāmi vispaṣṭaṃ kāraṇaṃ tan nibodhatha

01,024.004c bhūtānām agrabhug vipro varṇaśreṣṭhaḥ pitā guruḥ

01,024.005 garuḍa uvāca

01,024.005a yathāham abhijānīyāṃ brāhmaṇaṃ lakṣaṇaiḥ śubhaiḥ

01,024.005c tan me kāraṇato mātaḥ pṛcchato vaktum arhasi

01,024.005d*0316_01 kiṃrūpo brāhmaṇo mātaḥ kiṃśīlaḥ kiṃparākramaḥ

01,024.005d*0316_02 kiṃ svid agninibho bhāti kiṃ svit saumyapradarśanaḥ

01,024.006 vinatovāca

01,024.006@015_0001 mekhalājinadaṇḍena brahmacārīti lakṣayet

01,024.006@015_0002 śuklavastraḥ śucir dānto rukmakuṇḍalamaṇḍitaḥ

01,024.006@015_0003 vaiṇavīṃ dhārayan yaṣṭim upavītaṃ kamaṇḍalum

01,024.006@015_0004 etais tu lakṣaṇair yuktaṃ gṛhastham iti lakṣayet

01,024.006@015_0005 nakharomācitaṃ vipraṃ cīrājinajaṭādharam

01,024.006@015_0006 vanavāsarataṃ nityaṃ vanavāsīti lakṣayet

01,024.006@015_0007 muṇḍī tridaṇḍī kāṣāyī kamaṇḍaludharo yatiḥ

01,024.006@015_0008 etais tu lakṣaṇaiḥ putra viddhi tān brāhmaṇān ṛjūn

01,024.006a yas te kaṇṭham anuprāpto nigīrṇaṃ baḍiśaṃ yathā

01,024.006c dahed aṅgāravat putra taṃ vidyād brāhmaṇarṣabham

01,024.007 sūta uvāca

01,024.007a provāca cainaṃ vinatā putrahārdād idaṃ vacaḥ

01,024.007b*0317_01 jaṭhare na ca jīryed yas taṃ jānīhi dvijottamam

01,024.007c jānanty apy atulaṃ vīryam āśīrvādasamanvitam

01,024.007d*0318_01 putrahārdād uvācainaṃ vinatā garuḍaṃ tadā

01,024.007d*0319_01 prītā paramaduḥkhārtā nāgair viprakṛtā satī

01,024.008a pakṣau te mārutaḥ pātu candraḥ pṛṣṭhaṃ tu putraka

01,024.008c śiras tu pātu te vahnir bhāskaraḥ sarvam eva tu

01,024.008d*0320_01 viṣṇuḥ sarvagataḥ sarvam aṅgāni tava caiva ca

01,024.009a ahaṃ ca te sadā putra śāntisvastiparāyaṇā

01,024.009b*0321_01 ihāsīnā bhaviṣyāmi svastikāre sadā ratā

01,024.009b*0322_01 vratopavāsaniyatā bhavāmi suralokataḥ

01,024.009b*0322_02 bhaviṣyati na saṃdeho yāvad āgamanaṃ tava

01,024.009c ariṣṭaṃ vraja panthānaṃ vatsa kāryārthasiddhaye

01,024.010a tataḥ sa mātur vacanaṃ niśamya; vitatya pakṣau nabha utpapāta

01,024.010c tato niṣādān balavān upāgamad; bubhukṣitaḥ kāla ivāntako mahān

01,024.011a sa tān niṣādān upasaṃharaṃs tadā; rajaḥ samuddhūya nabhaḥspṛśaṃ mahat

01,024.011c samudrakukṣau ca viśoṣayan payaḥ; samīpagān bhūmidharān vicālayan

01,024.012a tataḥ sa cakre mahad ānanaṃ tadā; niṣādamārgaṃ pratirudhya pakṣirāṭ

01,024.012b*0323_01 tadā nipatyāśanicaṇḍavikramaḥ

01,024.012b*0323_02 prasārya pakṣau sa niṣādam āgataḥ

01,024.012c tato niṣādās tvaritāḥ pravavrajur; yato mukhaṃ tasya bhujaṃgabhojinaḥ

01,024.013a tadānanaṃ vivṛtam atipramāṇavat; samabhyayur gaganam ivārditāḥ khagāḥ

01,024.013c sahasraśaḥ pavanarajobhramohitā; mahānilapracalitapādape vane

01,024.014a tataḥ khago vadanam amitratāpanaḥ; samāharat paricapalo mahābalaḥ

01,024.014c niṣūdayan bahuvidhamatsyabhakṣiṇo; bubhukṣito gaganacareśvaras tadā

01,025.001 sūta uvāca

01,025.001a tasya kaṇṭham anuprāpto brāhmaṇaḥ saha bhāryayā

01,025.001c dahan dīpta ivāṅgāras tam uvācāntarikṣagaḥ

01,025.002a dvijottama vinirgaccha tūrṇam āsyād apāvṛtāt

01,025.002c na hi me brāhmaṇo vadhyaḥ pāpeṣv api rataḥ sadā

01,025.002d@016_0001 kathaṃ ca tvam ihāyāto niṣādānāṃ mahālayam

01,025.002d@016_0002 aspṛśyā yājināṃ nityaṃ satyaṃ ca vada me dvija

01,025.003a bruvāṇam evaṃ garuḍaṃ brāhmaṇaḥ samabhāṣata

01,025.003b@016=0003 brāhmaṇa uvāca

01,025.003b@016_0003 madhyadeśāt samāyāto dhanārthī medinīṃ bhraman

01,025.003b@016_0004 tato niṣādān saṃprāpto ratiṃ cāpy atra labdhavān

01,025.003b@016_0005 gāṃ hiraṇyaṃ dhanaṃ dhānyaṃ ghaṭāṃś ca kaṭakāṃs tathā

01,025.003b@016_0006 niṣādā me prayacchanti satataṃ priyakāriṇaḥ

01,025.003b@016_0007 niṣādī śobhanā cātra bhāryā jātā khagottama

01,025.003b@016_0008 tayā saha vasan nityaṃ ratim agryām avāptavān

01,025.003c niṣādī mama bhāryeyaṃ nirgacchatu mayā saha

01,025.003d@016_0009 tato 'haṃ nirgamiṣyāmi na nirgaccheyam anyathā

01,025.004 garuḍa uvāca

01,025.004a etām api niṣādīṃ tvaṃ parigṛhyāśu niṣpata

01,025.004c tūrṇaṃ saṃbhāvayātmānam ajīrṇaṃ mama tejasā

01,025.005 sūta uvāca

01,025.005a tataḥ sa vipro niṣkrānto niṣādīsahitas tadā

01,025.005c vardhayitvā ca garuḍam iṣṭaṃ deśaṃ jagāma ha

01,025.006a sahabhārye viniṣkrānte tasmin vipre sa pakṣirāṭ

01,025.006c vitatya pakṣāv ākāśam utpapāta manojavaḥ

01,025.007a tato 'paśyat sa pitaraṃ pṛṣṭaś cākhyātavān pituḥ

01,025.007b*0324_01 yathānyāyam ameyātmā taṃ covāca mahān ṛṣiḥ

01,025.007b*0324_02 kaccid vaḥ kuśalaṃ nityaṃ bhojane bahulaṃ suta

01,025.007b*0324_03 kaccic ca mānuṣe loke tavānnaṃ vidyate bahu

01,025.007b*0325_01 samutpatyābhiviśrāntaḥ pitaraṃ ca sametya saḥ

01,025.007b*0326_01 vavande patatāṃ śreṣṭho brahma brahmavidāṃ prabhum

01,025.007b*0326_02 pṛṣṭaś ca pitrā balavān vainateyaḥ pratāpavān

01,025.007b*0326_03 kva gantāsīti vegena mama tvaṃ vaktum arhasi

01,025.007b*0327=00 garuḍa uvāca

01,025.007b*0327_01 mātā me kuśalā śaśvat tathā bhrātā tathā hy aham

01,025.007b*0327_02 na hi me kuśalaṃ tāta bhojane bahule sadā

01,025.007c ahaṃ hi sarpaiḥ prahitaḥ somam āhartum udyataḥ

01,025.007e mātur dāsyavimokṣārtham āhariṣye tam adya vai

01,025.008a mātrā cāsmi samādiṣṭo niṣādān bhakṣayeti vai

01,025.008c na ca me tṛptir abhavad bhakṣayitvā sahasraśaḥ

01,025.009a tasmād bhoktavyam aparaṃ bhagavan pradiśasva me

01,025.009c yad bhuktvāmṛtam āhartuṃ samarthaḥ syām ahaṃ prabho

01,025.009d*0328_01 kṣutpipāsāvighātārthaṃ bhakṣyam ākhyātu me bhavān

01,025.010 kaśyapa uvāca

01,025.010*0329_01 idaṃ saro mahāpuṇyaṃ devaloke 'pi viśrutam

01,025.010*0329_02 yatra kūrmāgrajaṃ hastī sadā karṣaty avāṅmukhaḥ

01,025.010*0329_03 tayor janma tu te kṛtsnaṃ pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ

01,025.010*0329_04 tan me tattvaṃ nibodhasva yatpramāṇau ca tau matau

01,025.010*0330_01 śṛṇu tvaṃ vatsa bhadraṃ te kathāṃ vairāgyavardhinīm

01,025.010*0330_02 pitror arthavibhāge vai samutpannāṃ purāṇḍaja

01,025.010a āsīd vibhāvasur nāma maharṣiḥ kopano bhṛśam

01,025.010c bhrātā tasyānujaś cāsīt supratīko mahātapāḥ

01,025.011a sa necchati dhanaṃ bhrātrā sahaikasthaṃ mahāmuniḥ

01,025.011c vibhāgaṃ kīrtayaty eva supratīko 'tha nityaśaḥ

01,025.012a athābravīc ca taṃ bhrātā supratīkaṃ vibhāvasuḥ

01,025.012b*0331_01 vibhāge bahavo doṣā bhaviṣyanti mahātapāḥ

01,025.012c vibhāgaṃ bahavo mohāt kartum icchanti nityadā

01,025.012e tato vibhaktā anyonyaṃ nādriyante 'rthamohitāḥ

01,025.013a tataḥ svārthaparān mūḍhān pṛthag bhūtān svakair dhanaiḥ

01,025.013c viditvā bhedayanty etān amitrā mitrarūpiṇaḥ

01,025.014a viditvā cāpare bhinnān antareṣu patanty atha

01,025.014c bhinnānām atulo nāśaḥ kṣipram eva pravartate

01,025.015a tasmāc caiva vibhāgārthaṃ na praśaṃsanti paṇḍitāḥ

01,025.015b*0332_01 evam uktaḥ supratīko bhāgaṃ kīrtayate 'niśam

01,025.015b*0332_02 evaṃ nirbadhyamānas tu śaśāpainaṃ vibhāvasuḥ

01,025.015c guruśāstre nibaddhānām anyonyam abhiśaṅkinām

01,025.015d*0333_01 teṣāṃ madhye tvam apy ekaś chadmakṛc ca mahātmabhiḥ

01,025.016a niyantuṃ na hi śakyas tvaṃ bhedato dhanam icchasi

01,025.016c yasmāt tasmāt supratīka hastitvaṃ samavāpsyasi

01,025.017a śaptas tv evaṃ supratīko vibhāvasum athābravīt

01,025.017c tvam apy antarjalacaraḥ kacchapaḥ saṃbhaviṣyasi

01,025.018a evam anyonyaśāpāt tau supratīkavibhāvasū

01,025.018c gajakacchapatāṃ prāptāv arthārthaṃ mūḍhacetasau

01,025.019a roṣadoṣānuṣaṅgeṇa tiryagyonigatāv api

01,025.019c parasparadveṣaratau pramāṇabaladarpitau

01,025.020a sarasy asmin mahākāyau pūrvavairānusāriṇau

01,025.020c tayor ekataraḥ śrīmān samupaiti mahāgajaḥ

01,025.021a tasya bṛṃhitaśabdena kūrmo 'py antarjaleśayaḥ

01,025.021c utthito 'sau mahākāyaḥ kṛtsnaṃ saṃkṣobhayan saraḥ

01,025.022a taṃ dṛṣṭvāveṣṭitakaraḥ pataty eṣa gajo jalam

01,025.022c dantahastāgralāṅgūlapādavegena vīryavān

01,025.023a taṃ vikṣobhayamāṇaṃ tu saro bahujhaṣākulam

01,025.023c kūrmo 'py abhyudyataśirā yuddhāyābhyeti vīryavān

01,025.024a ṣaḍ ucchrito yojanāni gajas tad dviguṇāyataḥ

01,025.024c kūrmas triyojanotsedho daśayojanamaṇḍalaḥ

01,025.025a tāv etau yuddhasaṃmattau parasparajayaiṣiṇau

01,025.025c upayujyāśu karmedaṃ sādhayepsitam ātmanaḥ

01,025.025d*0334_01 mahābhraghanasaṃkāśaṃ taṃ bhuktvāmṛtam ānaya

01,025.025d*0334_02 mahāgirisamaprakhyaṃ ghorarūpaṃ ca hastinam

01,025.026 sūta uvāca

01,025.026*0335_01 ity uktvā garuḍaṃ sarṣiḥ māṅgalyam akarot tadā

01,025.026*0335_02 yudhyataḥ saha devais te yuddhe bhavatu maṅgalam

01,025.026*0335_03 pūrṇakumbho dvijā gāvo yac cānyat kiṃ cid uttamam

01,025.026*0335_04 śubhaṃ svastyayanaṃ cāpi bhaviṣyati tavānḍaja

01,025.026*0335_05 yudhyamānasya saṃgrāme devaiḥ sārdhaṃ mahābala

01,025.026*0335_06 ṛco yajūṃṣi sāmāni pavitrāṇi havīṃṣi ca

01,025.026*0335_07 rahasyāni ca sarvāṇi sarve vedāś ca te balam

01,025.026*0335_08 ity ukto garuḍaḥ pitrā gatas taṃ hradam antikāt

01,025.026*0335_09 apaśyan nirmalajalaṃ nānāpakṣisamākulam

01,025.026*0336_01 etasminn eva kāle tu tāv ṛṣī vittalolupau

01,025.026*0336_02 gajakacchapatāṃ prāpya yuyudhāte parasparam

01,025.026a sa tac chrutvā pitur vākyaṃ bhīmavego 'ntarikṣagaḥ

01,025.026c nakhena gajam ekena kūrmam ekena cākṣipat

01,025.027a samutpapāta cākāśaṃ tata uccair vihaṃgamaḥ

01,025.027c so 'lambatīrtham āsādya devavṛkṣān upāgamat

01,025.028a te bhītāḥ samakampanta tasya pakṣānilāhatāḥ

01,025.028c na no bhañjyād iti tadā divyāḥ kanakaśākhinaḥ

01,025.029a pracalāṅgān sa tān dṛṣṭvā manorathaphalāṅkurān

01,025.029c anyān atularūpāṅgān upacakrāma khecaraḥ

01,025.030a kāñcanai rājataiś caiva phalair vaiḍūryaśākhinaḥ

01,025.030c sāgarāmbuparikṣiptān bhrājamānān mahādrumān

01,025.030d*0337_01 teṣāṃ madhye mahān āsīt pādapaḥ sumanoharaḥ

01,025.030d*0337_02 sahasrayojanotsedho bahuśākhāsamanvitaḥ

01,025.030d*0337_03 khagānām ālayo divyo nāmnā rohiṇapādapaḥ

01,025.030d*0337_04 yasya chāyāṃ samāśritya sadyo bhavati nirvṛtaḥ

01,025.031a tam uvāca khagaśreṣṭhaṃ tatra rohiṇapādapaḥ

01,025.031c atipravṛddhaḥ sumahān āpatantaṃ manojavam

01,025.032a yaiṣā mama mahāśākhā śatayojanam āyatā

01,025.032c etām āsthāya śākhāṃ tvaṃ khādemau gajakacchapau

01,025.033a tato drumaṃ patagasahasrasevitaṃ; mahīdharapratimavapuḥ prakampayan

01,025.033c khagottamo drutam abhipatya vegavān; babhañja tām aviralapatrasaṃvṛtām

01,026.001 sūta uvāca

01,026.001a spṛṣṭamātrā tu padbhyāṃ sā garuḍena balīyasā

01,026.001c abhajyata taroḥ śākhā bhagnāṃ cainām adhārayat

01,026.002a tāṃ bhagnāṃ sa mahāśākhāṃ smayan samavalokayan

01,026.002c athātra lambato 'paśyad vālakhilyān adhomukhān

01,026.002d*0338_01 ṛṣayo hy atra lambante na hanyām iti tān ṛṣīn

01,026.002d*0339_01 taporatāṃl lambamānān brahmarṣīn abhivīkṣya saḥ

01,026.002d*0340_01 vaikhānasāṃś ca śākhāyāṃ lambamānān adhomukhān

01,026.002d*0341_01 hanyād etān saṃpatantī śākhety atha vicintya saḥ

01,026.002d*0341_02 nakhair dṛḍhataraṃ vīraḥ saṃgṛhya gajakacchapau

01,026.002d*0342_01 tapasyato bhayāviṣṭo vainateyo mahābalaḥ

01,026.003a sa tadvināśasaṃtrāsād anupatya khagādhipaḥ

01,026.003c śākhām āsyena jagrāha teṣām evānvavekṣayā

01,026.003d*0343_01 atidaivaṃ tu tat tasya karma dṛṣṭvā maharṣayaḥ

01,026.003d*0343_02 vismayotkampahṛdayā nāma cakrur mahākhage

01,026.003d*0343_03 guruṃ bhāraṃ samāsādyoḍḍīna eṣa vihaṃgamaḥ

01,026.003d*0343_04 garuḍas tu khagaśreṣṭhas tasmāt pannagabhojanaḥ

01,026.003e śanaiḥ paryapatat pakṣī parvatān praviśātayan

01,026.004a evaṃ so 'bhyapatad deśān bahūn sagajakacchapaḥ

01,026.004c dayārthaṃ vālakhilyānāṃ na ca sthānam avindata

01,026.005a sa gatvā parvataśreṣṭhaṃ gandhamādanam avyayam

01,026.005c dadarśa kaśyapaṃ tatra pitaraṃ tapasi sthitam

01,026.006a dadarśa taṃ pitā cāpi divyarūpaṃ vihaṃgamam

01,026.006c tejovīryabalopetaṃ manomārutaraṃhasam

01,026.007a śailaśṛṅgapratīkāśaṃ brahmadaṇḍam ivodyatam

01,026.007c acintyam anabhijñeyaṃ sarvabhūtabhayaṃkaram

01,026.008a māyāvīryadharaṃ sākṣād agnim iddham ivodyatam

01,026.008c apradhṛṣyam ajeyaṃ ca devadānavarākṣasaiḥ

01,026.009a bhettāraṃ giriśṛṅgāṇāṃ nadījalaviśoṣaṇam

01,026.009c lokasaṃloḍanaṃ ghoraṃ kṛtāntasamadarśanam

01,026.010a tam āgatam abhiprekṣya bhagavān kaśyapas tadā

01,026.010c viditvā cāsya saṃkalpam idaṃ vacanam abravīt

01,026.011a putra mā sāhasaṃ kārṣīr mā sadyo lapsyase vyathām

01,026.011c mā tvā daheyuḥ saṃkruddhā vālakhilyā marīcipāḥ

01,026.012a prasādayām āsa sa tān kaśyapaḥ putrakāraṇāt

01,026.012c vālakhilyāṃs tapaḥsiddhān idam uddiśya kāraṇam

01,026.013a prajāhitārtham ārambho garuḍasya tapodhanāḥ

01,026.013c cikīrṣati mahat karma tad anujñātum arhatha

01,026.014a evam uktā bhagavatā munayas te samabhyayuḥ

01,026.014c muktvā śākhāṃ giriṃ puṇyaṃ himavantaṃ taporthinaḥ

01,026.015a tatas teṣv apayāteṣu pitaraṃ vinatātmajaḥ

01,026.015c śākhāvyākṣiptavadanaḥ paryapṛcchata kaśyapam

01,026.016a bhagavan kva vimuñcāmi taruśākhām imām aham

01,026.016c varjitaṃ brāhmaṇair deśam ākhyātu bhagavān mama

01,026.017a tato niṣpuruṣaṃ śailaṃ himasaṃruddhakandaram

01,026.017c agamyaṃ manasāpy anyais tasyācakhyau sa kaśyapaḥ

01,026.018a taṃ parvatamahākukṣim āviśya manasā khagaḥ

01,026.018c javenābhyapatat tārkṣyaḥ saśākhāgajakacchapaḥ

01,026.019a na tāṃ vadhraḥ pariṇahec chatacarmā mahān aṇuḥ

01,026.019c śākhino mahatīṃ śākhāṃ yāṃ pragṛhya yayau khagaḥ

01,026.020a tataḥ sa śatasāhasraṃ yojanāntaram āgataḥ

01,026.020c kālena nātimahatā garuḍaḥ patatāṃ varaḥ

01,026.021a sa taṃ gatvā kṣaṇenaiva parvataṃ vacanāt pituḥ

01,026.021c amuñcan mahatīṃ śākhāṃ sasvanāṃ tatra khecaraḥ

01,026.022a pakṣānilahataś cāsya prākampata sa śailarāṭ

01,026.022c mumoca puṣpavarṣaṃ ca samāgalitapādapaḥ

01,026.023a śṛṅgāṇi ca vyaśīryanta gires tasya samantataḥ

01,026.023c maṇikāñcanacitrāṇi śobhayanti mahāgirim

01,026.024a śākhino bahavaś cāpi śākhayābhihatās tayā

01,026.024c kāñcanaiḥ kusumair bhānti vidyutvanta ivāmbudāḥ

01,026.025a te hemavikacā bhūyo yuktāḥ parvatadhātubhiḥ

01,026.025c vyarājañ śākhinas tatra sūryāṃśupratirañjitāḥ

01,026.026a tatas tasya gireḥ śṛṅgam āsthāya sa khagottamaḥ

01,026.026c bhakṣayām āsa garuḍas tāv ubhau gajakacchapau

01,026.026d*0344_01 tāv ubhau bhakṣayitvā tu sa tārkṣyaḥ kūrmakuñjarau

01,026.027a tataḥ parvatakūṭāgrād utpapāta manojavaḥ

01,026.027c prāvartantātha devānām utpātā bhayavedinaḥ

01,026.028a indrasya vajraṃ dayitaṃ prajajvāla vyathānvitam

01,026.028c sadhūmā cāpatat sārcir divolkā nabhasaś cyutā

01,026.029a tathā vasūnāṃ rudrāṇām ādityānāṃ ca sarvaśaḥ

01,026.029c sādhyānāṃ marutāṃ caiva ye cānye devatāgaṇāḥ

01,026.029e svaṃ svaṃ praharaṇaṃ teṣāṃ parasparam upādravat

01,026.030a abhūtapūrvaṃ saṃgrāme tadā devāsure 'pi ca

01,026.030c vavur vātāḥ sanirghātāḥ petur ulkāḥ samantataḥ

01,026.031a nirabhram api cākāśaṃ prajagarja mahāsvanam

01,026.031c devānām api yo devaḥ so 'py avarṣad asṛk tadā

01,026.032a mamlur mālyāni devānāṃ śemus tejāṃsi caiva hi

01,026.032c utpātameghā raudrāś ca vavarṣuḥ śoṇitaṃ bahu

01,026.032e rajāṃsi mukuṭāny eṣām utthitāni vyadharṣayan

01,026.033a tatas trāsasamudvignaḥ saha devaiḥ śatakratuḥ

01,026.033c utpātān dāruṇān paśyann ity uvāca bṛhaspatim

01,026.034a kimarthaṃ bhagavan ghorā mahotpātāḥ samutthitāḥ

01,026.034c na ca śatruṃ prapaśyāmi yudhi yo naḥ pradharṣayet

01,026.035 bṛhaspatir uvāca

01,026.035a tavāparādhād devendra pramādāc ca śatakrato

01,026.035c tapasā vālakhilyānāṃ bhūtam utpannam adbhutam

01,026.036a kaśyapasya muneḥ putro vinatāyāś ca khecaraḥ

01,026.036c hartuṃ somam anuprāpto balavān kāmarūpavān

01,026.037a samartho balināṃ śreṣṭho hartuṃ somaṃ vihaṃgamaḥ

01,026.037c sarvaṃ saṃbhāvayāmy asminn asādhyam api sādhayet

01,026.038 sūta uvāca

01,026.038a śrutvaitad vacanaṃ śakraḥ provācāmṛtarakṣiṇaḥ

01,026.038c mahāvīryabalaḥ pakṣī hartuṃ somam ihodyataḥ

01,026.039a yuṣmān saṃbodhayāmy eṣa yathā sa na hared balāt

01,026.039a*0345_01 . . . . . . . . gṛhītvā varuṇāyudhān

01,026.039a*0345_02 parivāryāmṛtaṃ sarve yūyaṃ madvacanād iha

01,026.039a*0345_03 rakṣadhvaṃ vibudhā vīrā . . . . . . . .

01,026.039c atulaṃ hi balaṃ tasya bṛhaspatir uvāca me

01,026.040a tac chrutvā vibudhā vākyaṃ vismitā yatnam āsthitāḥ

01,026.040c parivāryāmṛtaṃ tasthur vajrī cendraḥ śatakratuḥ

01,026.041a dhārayanto mahārhāṇi kavacāni manasvinaḥ

01,026.041c kāñcanāni vicitrāṇi vaiḍūryavikṛtāni ca

01,026.041d*0346_01 carmāṇy api ca gātreṣu bhānumanti dṛḍhāni ca

01,026.042a vividhāni ca śastrāṇi ghorarūpāṇy anekaśaḥ

01,026.042c śitatīkṣṇāgradhārāṇi samudyamya sahasraśaḥ

01,026.043a savisphuliṅgajvālāni sadhūmāni ca sarvaśaḥ

01,026.043b*0347_01 bhūṣitāni ca anyāni jvalitāny aparāṇi ca

01,026.043b*0347_02 śitatīkṣṇāgradhārāṇi vajrachedīni sarvaśaḥ

01,026.043c cakrāṇi parighāṃś caiva triśūlāni paraśvadhān

01,026.044a śaktīś ca vividhās tīkṣṇāḥ karavālāṃś ca nirmalān

01,026.044c svadeharūpāṇy ādāya gadāś cograpradarśanāḥ

01,026.045a taiḥ śastrair bhānumadbhis te divyābharaṇabhūṣitāḥ

01,026.045c bhānumantaḥ suragaṇās tasthur vigatakalmaṣāḥ

01,026.046a anupamabalavīryatejaso; dhṛtamanasaḥ parirakṣaṇe 'mṛtasya

01,026.046c asurapuravidāraṇāḥ surā; jvalanasamiddhavapuḥprakāśinaḥ

01,026.047a iti samaravaraṃ surāsthitaṃ; parighasahasraśataiḥ samākulam

01,026.047c vigalitam iva cāmbarāntare; tapanamarīcivibhāsitaṃ babhau

01,027.001 śaunaka uvāca

01,027.001a ko 'parādho mahendrasya kaḥ pramādaś ca sūtaja

01,027.001c tapasā vālakhilyānāṃ saṃbhūto garuḍaḥ katham

01,027.002a kaśyapasya dvijāteś ca kathaṃ vai pakṣirāṭ sutaḥ

01,027.002c adhṛṣyaḥ sarvabhūtānām avadhyaś cābhavat katham

01,027.003a kathaṃ ca kāmacārī sa kāmavīryaś ca khecaraḥ

01,027.003c etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ purāṇe yadi paṭhyate

01,027.004 sūta uvāca

01,027.004a viṣayo 'yaṃ purāṇasya yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

01,027.004c śṛṇu me vadataḥ sarvam etat saṃkṣepato dvija

01,027.005a yajataḥ putrakāmasya kaśyapasya prajāpateḥ

01,027.005c sāhāyyam ṛṣayo devā gandharvāś ca daduḥ kila

01,027.006a tatredhmānayane śakro niyuktaḥ kaśyapena ha

01,027.006c munayo vālakhilyāś ca ye cānye devatāgaṇāḥ

01,027.007a śakras tu vīryasadṛśam idhmabhāraṃ giriprabham

01,027.007c samudyamyānayām āsa nātikṛcchrād iva prabhuḥ

01,027.008a athāpaśyad ṛṣīn hrasvān aṅguṣṭhodaraparvaṇaḥ

01,027.008c palāśavṛntikām ekāṃ sahitān vahataḥ pathi

01,027.009a pralīnān sveṣv ivāṅgeṣu nirāhārāṃs tapodhanān

01,027.009c kliśyamānān mandabalān goṣpade saṃplutodake

01,027.010a tāṃś ca sarvān smayāviṣṭo vīryonmattaḥ puraṃdaraḥ

01,027.010c avahasyātyagāc chīghraṃ laṅghayitvāvamanya ca

01,027.011a te 'tha roṣasamāviṣṭāḥ subhṛśaṃ jātamanyavaḥ

01,027.011c ārebhire mahat karma tadā śakrabhayaṃkaram

01,027.012a juhuvus te sutapaso vidhivaj jātavedasam

01,027.012c mantrair uccāvacair viprā yena kāmena tac chṛṇu

01,027.013a kāmavīryaḥ kāmagamo devarājabhayapradaḥ

01,027.013c indro 'nyaḥ sarvadevānāṃ bhaved iti yatavratāḥ

01,027.014a indrāc chataguṇaḥ śaurye vīrye caiva manojavaḥ

01,027.014c tapaso naḥ phalenādya dāruṇaḥ saṃbhavatv iti

01,027.015a tad buddhvā bhṛśasaṃtapto devarājaḥ śatakratuḥ

01,027.015c jagāma śaraṇaṃ tatra kaśyapaṃ saṃśitavratam

01,027.016a tac chrutvā devarājasya kaśyapo 'tha prajāpatiḥ

01,027.016c vālakhilyān upāgamya karmasiddhim apṛcchata

01,027.016d*0348=00 kāśyapaḥ

01,027.016d*0348=03 vālakhilyāḥ

01,027.016d*0348_01 kena kāmena cārabdhaṃ bhavadbhir homakarma ca

01,027.016d*0348_02 yāthātathyena me brūta śrotuṃ kautūhalaṃ hi me

01,027.016d*0348_03 avajñātāḥ surendreṇa mūḍhenākṛtabuddhinā

01,027.016d*0348_04 aiśvaryamadamattena sadācārān nirasyatā

01,027.016d*0348_05 tadvighātārtham ārambho vidhivat tasya kāśyapa

01,027.017a evam astv iti taṃ cāpi pratyūcuḥ satyavādinaḥ

01,027.017c tān kaśyapa uvācedaṃ sāntvapūrvaṃ prajāpatiḥ

01,027.018a ayam indras tribhuvane niyogād brahmaṇaḥ kṛtaḥ

01,027.018c indrārthaṃ ca bhavanto 'pi yatnavantas tapodhanāḥ

01,027.019a na mithyā brahmaṇo vākyaṃ kartum arhatha sattamāḥ

01,027.019c bhavatāṃ ca na mithyāyaṃ saṃkalpo me cikīrṣitaḥ

01,027.020a bhavatv eṣa patatrīṇām indro 'tibalasattvavān

01,027.020c prasādaḥ kriyatāṃ caiva devarājasya yācataḥ

01,027.021a evam uktāḥ kaśyapena vālakhilyās tapodhanāḥ

01,027.021c pratyūcur abhisaṃpūjya muniśreṣṭhaṃ prajāpatim

01,027.022a indrārtho 'yaṃ samārambhaḥ sarveṣāṃ naḥ prajāpate

01,027.022c apatyārthaṃ samārambho bhavataś cāyam īpsitaḥ

01,027.023a tad idaṃ saphalaṃ karma tvayā vai pratigṛhyatām

01,027.023c tathā caiva vidhatsvātra yathā śreyo 'nupaśyasi

01,027.024a etasminn eva kāle tu devī dākṣāyaṇī śubhā

01,027.024c vinatā nāma kalyāṇī putrakāmā yaśasvinī

01,027.025a tapas taptvā vrataparā snātā puṃsavane śuciḥ

01,027.025c upacakrāma bhartāraṃ tām uvācātha kaśyapaḥ

01,027.026a ārambhaḥ saphalo devi bhavitāyaṃ tavepsitaḥ

01,027.026c janayiṣyasi putrau dvau vīrau tribhuvaneśvarau

01,027.027a tapasā vālakhilyānāṃ mama saṃkalpajau tathā

01,027.027c bhaviṣyato mahābhāgau putrau te lokapūjitau

01,027.028a uvāca caināṃ bhagavān mārīcaḥ punar eva ha

01,027.028c dhāryatām apramādena garbho 'yaṃ sumahodayaḥ

01,027.029a ekaḥ sarvapatatrīṇām indratvaṃ kārayiṣyati

01,027.029c lokasaṃbhāvito vīraḥ kāmavīryo vihaṃgamaḥ

01,027.030a śatakratum athovāca prīyamāṇaḥ prajāpatiḥ

01,027.030c tvatsahāyau khagāv etau bhrātarau te bhaviṣyataḥ

01,027.031a naitābhyāṃ bhavitā doṣaḥ sakāśāt te puraṃdara

01,027.031c vyetu te śakra saṃtāpas tvam evendro bhaviṣyasi

01,027.032a na cāpy evaṃ tvayā bhūyaḥ kṣeptavyā brahmavādinaḥ

01,027.032c na cāvamānyā darpāt te vāgviṣā bhṛśakopanāḥ

01,027.033a evam ukto jagāmendro nirviśaṅkas triviṣṭapam

01,027.033c vinatā cāpi siddhārthā babhūva muditā tadā

01,027.034a janayām āsa putrau dvāv aruṇaṃ garuḍaṃ tathā

01,027.034c aruṇas tayos tu vikala ādityasya puraḥsaraḥ

01,027.035a patatrīṇāṃ tu garuḍa indratvenābhyaṣicyata

01,027.035c tasyaitat karma sumahac chrūyatāṃ bhṛgunandana

01,028.001 sūta uvāca

01,028.001a tatas tasmin dvijaśreṣṭha samudīrṇe tathāvidhe

01,028.001c garutmān pakṣirāṭ tūrṇaṃ saṃprāpto vibudhān prati

01,028.002a taṃ dṛṣṭvātibalaṃ caiva prākampanta samantataḥ

01,028.002c parasparaṃ ca pratyaghnan sarvapraharaṇāny api

01,028.003a tatra cāsīd ameyātmā vidyudagnisamaprabhaḥ

01,028.003c bhauvanaḥ sumahāvīryaḥ somasya parirakṣitā

01,028.004a sa tena patagendreṇa pakṣatuṇḍanakhaiḥ kṣataḥ

01,028.004c muhūrtam atulaṃ yuddhaṃ kṛtvā vinihato yudhi

01,028.005a rajaś coddhūya sumahat pakṣavātena khecaraḥ

01,028.005c kṛtvā lokān nirālokāṃs tena devān avākirat

01,028.006a tenāvakīrṇā rajasā devā moham upāgaman

01,028.006c na cainaṃ dadṛśuś channā rajasāmṛtarakṣiṇaḥ

01,028.007a evaṃ saṃloḍayām āsa garuḍas tridivālayam

01,028.007c pakṣatuṇḍaprahāraiś ca devān sa vidadāra ha

01,028.008a tato devaḥ sahasrākṣas tūrṇaṃ vāyum acodayat

01,028.008c vikṣipemāṃ rajovṛṣṭiṃ tavaitat karma māruta

01,028.009a atha vāyur apovāha tad rajas tarasā balī

01,028.009c tato vitimire jāte devāḥ śakunim ārdayan

01,028.010a nanāda coccair balavān mahāmegharavaḥ khagaḥ

01,028.010c vadhyamānaḥ suragaṇaiḥ sarvabhūtāni bhīṣayan

01,028.010e utpapāta mahāvīryaḥ pakṣirāṭ paravīrahā

01,028.011a tam utpatyāntarikṣasthaṃ devānām upari sthitam

01,028.011c varmiṇo vibudhāḥ sarve nānāśastrair avākiran

01,028.012a paṭṭiśaiḥ parighaiḥ śūlair gadābhiś ca savāsavāḥ

01,028.012c kṣurāntair jvalitaiś cāpi cakrair ādityarūpibhiḥ

01,028.013a nānāśastravisargaiś ca vadhyamānaḥ samantataḥ

01,028.013c kurvan sutumulaṃ yuddhaṃ pakṣirāṇ na vyakampata

01,028.014a vinardann iva cākāśe vainateyaḥ pratāpavān

01,028.014c pakṣābhyām urasā caiva samantād vyākṣipat surān

01,028.015a te vikṣiptās tato devāḥ prajagmur garuḍārditāḥ

01,028.015c nakhatuṇḍakṣatāś caiva susruvuḥ śoṇitaṃ bahu

01,028.016a sādhyāḥ prācīṃ sagandharvā vasavo dakṣiṇāṃ diśam

01,028.016c prajagmuḥ sahitā rudraiḥ patagendrapradharṣitāḥ

01,028.017a diśaṃ pratīcīm ādityā nāsatyā uttarāṃ diśam

01,028.017c muhur muhuḥ prekṣamāṇā yudhyamānā mahaujasam

01,028.018a aśvakrandena vīreṇa reṇukena ca pakṣiṇā

01,028.018b*0349_01 balākena ca śūreṇa ghasena praghasena ca

01,028.018c krathanena ca śūreṇa tapanena ca khecaraḥ

01,028.018d*0350_01 suparṇena ca śūreṇa śvasanena ca pakṣirāṭ

01,028.019a ulūkaśvasanābhyāṃ ca nimeṣeṇa ca pakṣiṇā

01,028.019c prarujena ca saṃyuddhaṃ cakāra pralihena ca

01,028.020a tān pakṣanakhatuṇḍāgrair abhinad vinatāsutaḥ

01,028.020c yugāntakāle saṃkruddhaḥ pinākīva mahābalaḥ

01,028.021a mahāvīryā mahotsāhās tena te bahudhā kṣatāḥ

01,028.021c rejur abhraghanaprakhyā rudhiraughapravarṣiṇaḥ

01,028.022a tān kṛtvā patagaśreṣṭhaḥ sarvān utkrāntajīvitān

01,028.022c atikrānto 'mṛtasyārthe sarvato 'gnim apaśyata

01,028.023a āvṛṇvānaṃ mahājvālam arcirbhiḥ sarvato 'mbaram

01,028.023c dahantam iva tīkṣṇāṃśuṃ ghoraṃ vāyusamīritam

01,028.023d*0351_01 nabhaḥ spṛśantaṃ jvālābhiḥ sarvabhūtabhayaṃkaram

01,028.024a tato navatyā navatīr mukhānāṃ; kṛtvā tarasvī garuḍo mahātmā

01,028.024b*0352_01 mukhaṃ sahasraṃ sa cakāra pakṣī

01,028.024b*0352_02 nadīyutaṃ vahnivināśahetoḥ

01,028.024b*0352_03 mahāyutais taiḥ sabalair mahātmā

01,028.024b*0352_04 tam agnim iddhaṃ śamayāṃ cakāra

01,028.024c nadīḥ samāpīya mukhais tatas taiḥ; suśīghram āgamya punar javena

01,028.025a jvalantam agniṃ tam amitratāpanaḥ; samāstarat patraratho nadībhiḥ

01,028.025c tataḥ pracakre vapur anyad alpaṃ; praveṣṭukāmo 'gnim abhipraśāmya

01,029.001 sūta uvāca

01,029.001a jāmbūnadamayo bhūtvā marīcivikacojjvalaḥ

01,029.001c praviveśa balāt pakṣī vārivega ivārṇavam

01,029.002a sa cakraṃ kṣuraparyantam apaśyad amṛtāntike

01,029.002c paribhramantam aniśaṃ tīkṣṇadhāram ayasmayam

01,029.003a jvalanārkaprabhaṃ ghoraṃ chedanaṃ somahāriṇām

01,029.003c ghorarūpaṃ tad atyarthaṃ yantraṃ devaiḥ sunirmitam

01,029.004a tasyāntaraṃ sa dṛṣṭvaiva paryavartata khecaraḥ

01,029.004c arāntareṇābhyapatat saṃkṣipyāṅgaṃ kṣaṇena ha

01,029.005a adhaś cakrasya caivātra dīptānalasamadyutī

01,029.005c vidyujjihvau mahāghorau dīptāsyau dīptalocanau

01,029.006a cakṣurviṣau mahāvīryau nityakruddhau tarasvinau

01,029.006c rakṣārtham evāmṛtasya dadarśa bhujagottamau

01,029.007a sadā saṃrabdhanayanau sadā cānimiṣekṣaṇau

01,029.007b*0353_01 tau dṛṣṭvā sahasā khedaṃ jagāma vinatātmajaḥ

01,029.007b*0353_02 katham etau mahāvīryau jetavyau haribhojinau

01,029.007b*0353_03 iti saṃcintya garuḍas tayos tūrṇaṃ nirākaraḥ

01,029.007c tayor eko 'pi yaṃ paśyet sa tūrṇaṃ bhasmasād bhavet

01,029.008a tayoś cakṣūṃṣi rajasā suparṇas tūrṇam āvṛṇot

01,029.008c adṛṣṭarūpas tau cāpi sarvataḥ paryakālayat

01,029.009a tayor aṅge samākramya vainateyo 'ntarikṣagaḥ

01,029.009c ācchinat tarasā madhye somam abhyadravat tataḥ

01,029.010a samutpāṭyāmṛtaṃ tat tu vainateyas tato balī

01,029.010c utpapāta javenaiva yantram unmathya vīryavān

01,029.011a apītvaivāmṛtaṃ pakṣī parigṛhyāśu vīryavān

01,029.011c agacchad apariśrānta āvāryārkaprabhāṃ khagaḥ

01,029.012a viṣṇunā tu tadākāśe vainateyaḥ sameyivān

01,029.012c tasya nārāyaṇas tuṣṭas tenālaulyena karmaṇā

01,029.013a tam uvācāvyayo devo varado 'smīti khecaram

01,029.013c sa vavre tava tiṣṭheyam uparīty antarikṣagaḥ

01,029.014a uvāca cainaṃ bhūyo 'pi nārāyaṇam idaṃ vacaḥ

01,029.014c ajaraś cāmaraś ca syām amṛtena vināpy aham

01,029.014d*0354_01 evam astv iti taṃ viṣṇur uvāca vinatāsutam

01,029.015a pratigṛhya varau tau ca garuḍo viṣṇum abravīt

01,029.015c bhavate 'pi varaṃ dadmi vṛṇītāṃ bhagavān api

01,029.016a taṃ vavre vāhanaṃ kṛṣṇo garutmantaṃ mahābalam

01,029.016c dhvajaṃ ca cakre bhagavān upari sthāsyasīti tam

01,029.016d*0355_01 evam astv iti taṃ devam uktvā nārāyaṇaṃ khagaḥ

01,029.016d*0355_02 vavrāja tarasā vegād vāyuṃ spardhan mahājavaḥ

01,029.016d*0356_01 tathety evābravīt pakṣī bhagavantaṃ sanātanam

01,029.016d*0357_01 etasminn eva kāle tu bhagavān harivāhanaḥ

01,029.017a anupatya khagaṃ tv indro vajreṇāṅge 'bhyatāḍayat

01,029.017c vihaṃgamaṃ surāmitraṃ harantam amṛtaṃ balāt

01,029.018a tam uvācendram ākrande garuḍaḥ patatāṃ varaḥ

01,029.018c prahasañ ślakṣṇayā vācā tathā vajrasamāhataḥ

01,029.019a ṛṣer mānaṃ kariṣyāmi vajraṃ yasyāsthisaṃbhavam

01,029.019c vajrasya ca kariṣyāmi tava caiva śatakrato

01,029.020a eṣa patraṃ tyajāmy ekaṃ yasyāntaṃ nopalapsyase

01,029.020b*0358_01 tasyāgrakhaṇḍād abhavan mayūro

01,029.020b*0358_02 madhye dvivaktrā bhujagendrarājī

01,029.020b*0358_03 mūle ca śatrur nakulaḥ phaṇīnāṃ

01,029.020b*0358_04 te vai trayaḥ sarpaviṣāpahā[ḥ] smṛtāḥ

01,029.020c na hi vajranipātena rujā me 'sti kadā cana

01,029.020d*0359_01 evam uktvā tataḥ patram utsasarja sa pakṣirāṭ

01,029.020d*0359_02 tad utsṛṣṭam abhiprekṣya tasya parṇam anuttamam

01,029.020d*0360_01 ity evam uktvā garuḍaḥ patraṃ caikaṃ vyasarjayat

01,029.021a tatra taṃ sarvabhūtāni vismitāny abruvaṃs tadā

01,029.021c surūpaṃ patram ālakṣya suparṇo 'yaṃ bhavatv iti

01,029.021d*0361_01 tridhā kṛtvā tadā vajraṃ gataṃ sthānaṃ svam eva hi

01,029.022a dṛṣṭvā tad adbhutaṃ cāpi sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ

01,029.022c khago mahad idaṃ bhūtam iti matvābhyabhāṣata

01,029.023a balaṃ vijñātum icchāmi yat te param anuttamam

01,029.023c sakhyaṃ cānantam icchāmi tvayā saha khagottama

01,030.000*0362_01 ity evam ukto garuḍaḥ pratyuvāca śacīpatim

01,030.001 garuḍa uvāca

01,030.001a sakhyaṃ me 'stu tvayā deva yathecchasi puraṃdara

01,030.001c balaṃ tu mama jānīhi mahac cāsahyam eva ca

01,030.002a kāmaṃ naitat praśaṃsanti santaḥ svabalasaṃstavam

01,030.002b*0363_01 animittaṃ suraśreṣṭha sadyaḥ prāpnoti garhaṇām

01,030.002c guṇasaṃkīrtanaṃ cāpi svayam eva śatakrato

01,030.002c*0364_01 pṛṣṭenānyena gopate | vaktavyaṃ na tu vaktavyaṃ

01,030.003a sakheti kṛtvā tu sakhe pṛṣṭo vakṣyāmy ahaṃ tvayā

01,030.003c na hy ātmastavasaṃyuktaṃ vaktavyam animittataḥ

01,030.004a saparvatavanām urvīṃ sasāgaravanām imām

01,030.004c pakṣanāḍyaikayā śakra tvāṃ caivātrāvalambinam

01,030.005a sarvān saṃpiṇḍitān vāpi lokān sasthāṇujaṅgamān

01,030.005c vaheyam apariśrānto viddhīdaṃ me mahad balam

01,030.005d*0365_01 aṣṭau bhūmīr nava divas trīn samudrāñ śacīpate

01,030.005d*0365_02 paraḥ sahasrān parvatān vaheyaṃ kāmayetha cet

01,030.006 sūta uvāca

01,030.006a ity uktavacanaṃ vīraṃ kirīṭī śrīmatāṃ varaḥ

01,030.006c āha śaunaka devendraḥ sarvabhūtahitaḥ prabhuḥ

01,030.006d*0366=00 śakra uvāca

01,030.006d*0366_01 evam eva yathāttha tvaṃ sarvaṃ saṃbhāvyate tvayi

01,030.007a pratigṛhyatām idānīṃ me sakhyam ānantyam uttamam

01,030.007c na kāryaṃ tava somena mama somaḥ pradīyatām

01,030.007e asmāṃs te hi prabādheyur yebhyo dadyād bhavān imam

01,030.008 garuḍa uvāca

01,030.008a kiṃ cit kāraṇam uddiśya somo 'yaṃ nīyate mayā

01,030.008c na dāsyāmi samādātuṃ somaṃ kasmai cid apy aham

01,030.009a yatremaṃ tu sahasrākṣa nikṣipeyam ahaṃ svayam

01,030.009c tvam ādāya tatas tūrṇaṃ harethās tridaśeśvara

01,030.010 śakra uvāca

01,030.010a vākyenānena tuṣṭo 'haṃ yat tvayoktam ihāṇḍaja

01,030.010c yad icchasi varaṃ mattas tad gṛhāṇa khagottama

01,030.011 sūta uvāca

01,030.011a ity uktaḥ pratyuvācedaṃ kadrūputrān anusmaran

01,030.011c smṛtvā caivopadhikṛtaṃ mātur dāsyanimittataḥ

01,030.012a īśo 'ham api sarvasya kariṣyāmi tu te 'rthitām

01,030.012c bhaveyur bhujagāḥ śakra mama bhakṣyā mahābalāḥ

01,030.013a tathety uktvānvagacchat taṃ tato dānavasūdanaḥ

01,030.013b*0367_01 devadevaṃ mahātmānaṃ yoginām īśvaraṃ harim

01,030.013b*0367_02 sa cānvamodat tat sarvaṃ yathoktaṃ garuḍena vai

01,030.013b*0367_03 idaṃ bhūyo vacaḥ prāha bhagavāṃs tridaśeśvaraḥ

01,030.013c hariṣyāmi vinikṣiptaṃ somam ity anubhāṣya tam

01,030.014a ājagāma tatas tūrṇaṃ suparṇo mātur antikam

01,030.014b*0368=02 garuḍaḥ

01,030.014b*0368=04 vinatā

01,030.014b*0368_01 vinayāvanato bhūtvā vacanaṃ cedam abravīt

01,030.014b*0368_02 idam ānītam amṛtaṃ devānāṃ bhavanān mayā

01,030.014b*0368_03 praśādhi kim ato mātaḥ kariṣyāmi śubhavrate

01,030.014b*0368_04 parituṣṭāham etena karmaṇā tava putraka

01,030.014b*0368_05 ajaraś cāmaraś caiva devānāṃ supriyo bhava

01,030.014c atha sarpān uvācedaṃ sarvān paramahṛṣṭavat

01,030.015a idam ānītam amṛtaṃ nikṣepsyāmi kuśeṣu vaḥ

01,030.015c snātā maṅgalasaṃyuktās tataḥ prāśnīta pannagāḥ

01,030.015d*0369_01 bhavadbhir idam āsīnair yad uktaṃ tad vacas tadā

01,030.016a adāsī caiva māteyam adyaprabhṛti cāstu me

01,030.016c yathoktaṃ bhavatām etad vaco me pratipāditam

01,030.017a tataḥ snātuṃ gatāḥ sarpāḥ pratyuktvā taṃ tathety uta

01,030.017c śakro 'py amṛtam ākṣipya jagāma tridivaṃ punaḥ

01,030.018a athāgatās tam uddeśaṃ sarpāḥ somārthinas tadā

01,030.018c snātāś ca kṛtajapyāś ca prahṛṣṭāḥ kṛtamaṅgalāḥ

01,030.018d*0370_01 yatraitad amṛtaṃ cāpi sthāpitaṃ kuśasaṃstare

01,030.018d*0371_01 parasparakṛtadveṣāḥ somaprāśanakarmaṇi

01,030.018d*0371_02 ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvam ity uktvā te samādravan

01,030.019a tad vijñāya hṛtaṃ sarpāḥ pratimāyākṛtaṃ ca tat

01,030.019c somasthānam idaṃ ceti darbhāṃs te lilihus tadā

01,030.020a tato dvaidhīkṛtā jihvā sarpāṇāṃ tena karmaṇā

01,030.020c abhavaṃś cāmṛtasparśād darbhās te 'tha pavitriṇaḥ

01,030.020d*0372_01 evaṃ tad amṛtaṃ tena hṛtam āhṛtam eva ca

01,030.020d*0372_02 dvijihvāś ca kṛtāḥ sarpā garuḍena mahātmanā

01,030.020d*0373_01 nāgāś ca vañcitā bhūtvā visṛjya vinatāṃ tadā

01,030.020d*0373_02 viṣādam agamaṃs tīvraṃ garuḍasya balāt prabho

01,030.021a tataḥ suparṇaḥ paramaprahṛṣṭavān; vihṛtya mātrā saha tatra kānane

01,030.021c bhujaṃgabhakṣaḥ paramārcitaḥ khagair; ahīnakīrtir vinatām anandayat

01,030.022a imāṃ kathāṃ yaḥ śṛṇuyān naraḥ sadā; paṭheta vā dvijajanamukhyasaṃsadi

01,030.022c asaṃśayaṃ tridivam iyāt sa puṇyabhāṅ; mahātmanaḥ patagapateḥ prakīrtanāt

01,030.022d@017_0001 na cāgnijaṃ coranṛpāśrayaṃ vā; kṣutsarpavetālapiśācajaṃ vā

01,030.022d@017_0002 bhayaṃ bhaved yatra gṛhe garutmato; tiṣṭhet katheyaṃ likhitāpi pustake

01,030.022d@017_0003 yaḥ saṃsmaren nityam atandrito naro; garutmato mūrtim athārcayed gṛhe

01,030.022d@017_0004 oṃ pakṣirājeti japaṃś ca sarvadā; tasyāśu sarpā vaśagā bhavanti

01,031.001 śaunaka uvāca

01,031.001a bhujaṃgamānāṃ śāpasya mātrā caiva sutena ca

01,031.001c vinatāyās tvayā proktaṃ kāraṇaṃ sūtanandana

01,031.002a varapradānaṃ bhartrā ca kadrūvinatayos tathā

01,031.002c nāmanī caiva te prokte pakṣiṇor vainateyayoḥ

01,031.003a pannagānāṃ tu nāmāni na kīrtayasi sūtaja

01,031.003c prādhānyenāpi nāmāni śrotum icchāmahe vayam

01,031.004 sūta uvāca

01,031.004a bahutvān nāmadheyāni bhujagānāṃ tapodhana

01,031.004c na kīrtayiṣye sarveṣāṃ prādhānyena tu me śṛṇu

01,031.005a śeṣaḥ prathamato jāto vāsukis tadanantaram

01,031.005c airāvatas takṣakaś ca karkoṭakadhanaṃjayau

01,031.006a kāliyo maṇināgaś ca nāgaś cāpūraṇas tathā

01,031.006c nāgas tathā piñjaraka elāpatro 'tha vāmanaḥ

01,031.007a nīlānīlau tathā nāgau kalmāṣaśabalau tathā

01,031.007c āryakaś cādikaś caiva nāgaś ca śalapotakaḥ

01,031.008a sumanomukho dadhimukhas tathā vimalapiṇḍakaḥ

01,031.008c āptaḥ koṭanakaś caiva śaṅkho vālaśikhas tathā

01,031.009a niṣṭhyūnako hemaguho nahuṣaḥ piṅgalas tathā

01,031.009c bāhyakarṇo hastipadas tathā mudgarapiṇḍakaḥ

01,031.010a kambalāśvatarau cāpi nāgaḥ kālīyakas tathā

01,031.010c vṛttasaṃvartakau nāgau dvau ca padmāv iti śrutau

01,031.011a nāgaḥ śaṅkhanakaś caiva tathā ca sphaṇḍako 'paraḥ

01,031.011c kṣemakaś ca mahānāgo nāgaḥ piṇḍārakas tathā

01,031.011d*0374_01 viprasyāvajñayā śakro mātuḥ sarpā vipadgatāḥ

01,031.011d*0374_02 suparṇas tūbhayaprītyā harer apy upari sthitaḥ

01,031.012a karavīraḥ puṣpadaṃṣṭra eḷako bilvapāṇḍukaḥ

01,031.012c mūṣakādaḥ śaṅkhaśirāḥ pūrṇadaṃṣṭro haridrakaḥ

01,031.013a aparājito jyotikaś ca pannagaḥ śrīvahas tathā

01,031.013c kauravyo dhṛtarāṣṭraś ca puṣkaraḥ śalyakas tathā

01,031.014a virajāś ca subāhuś ca śālipiṇḍaś ca vīryavān

01,031.014c hastibhadraḥ piṭharako mukharaḥ koṇavāsanaḥ

01,031.015a kuñjaraḥ kuraraś caiva tathā nāgaḥ prabhākaraḥ

01,031.015c kumudaḥ kumudākṣaś ca tittirir halikas tathā

01,031.015d*0375_01 sumukho vimukhaś caiva vimukho 'simukhas tathā

01,031.015d*0376_01 kardamaś ca mahānāgo nāgaś ca bahumūlakaḥ

01,031.015e karkarākarkarau cobhau kuṇḍodaramahodarau

01,031.016a ete prādhānyato nāgāḥ kīrtitā dvijasattama

01,031.016c bahutvān nāmadheyānām itare na prakīrtitāḥ

01,031.017a eteṣāṃ prasavo yaś ca prasavasya ca saṃtatiḥ

01,031.017c asaṃkhyeyeti matvā tān na bravīmi dvijottama

01,031.018a bahūnīha sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca

01,031.018c aśakyāny eva saṃkhyātuṃ bhujagānāṃ tapodhana

01,032.001 śaunaka uvāca

01,032.001a jātā vai bhujagās tāta vīryavanto durāsadāḥ

01,032.001c śāpaṃ taṃ tv atha vijñāya kṛtavanto nu kiṃ param

01,032.001d@018_0001 kaś ca teṣāṃ bhaven mantraḥ sarpāṇāṃ sūtanandana

01,032.001d@018_0002 kiṃ vā kāryam akurvanta śāpajaṃ bhujagottamāḥ

01,032.001d@018_0003 vāsukiś cāpi nāgendro mahāprājñaḥ kim ācarat

01,032.002 sūta uvāca

01,032.002a teṣāṃ tu bhagavāñ śeṣas tyaktvā kadrūṃ mahāyaśāḥ

01,032.002c tapo vipulam ātasthe vāyubhakṣo yatavrataḥ

01,032.003a gandhamādanam āsādya badaryāṃ ca taporataḥ

01,032.003c gokarṇe puṣkarāraṇye tathā himavatas taṭe

01,032.004a teṣu teṣu ca puṇyeṣu tīrtheṣv āyataneṣu ca

01,032.004c ekāntaśīlī niyataḥ satataṃ vijitendriyaḥ

01,032.004d*0377_01 śītavātātapasahaḥ parityaktapriyāpriyaḥ

01,032.004d*0377_02 dharme manaḥ samādhāya snāne triṣavaṇe tathā

01,032.005a tapyamānaṃ tapo ghoraṃ taṃ dadarśa pitāmahaḥ

01,032.005c pariśuṣkamāṃsatvaksnāyuṃ jaṭācīradharaṃ prabhum

01,032.006a tam abravīt satyadhṛtiṃ tapyamānaṃ pitāmahaḥ

01,032.006c kim idaṃ kuruṣe śeṣa prajānāṃ svasti vai kuru

01,032.007a tvaṃ hi tīvreṇa tapasā prajās tāpayase 'nagha

01,032.007c brūhi kāmaṃ ca me śeṣa yat te hṛdi ciraṃ sthitam

01,032.008 śeṣa uvāca

01,032.008a sodaryā mama sarve hi bhrātaro mandacetasaḥ

01,032.008c saha tair notsahe vastuṃ tad bhavān anumanyatām

01,032.009a abhyasūyanti satataṃ parasparam amitravat

01,032.009c tato 'haṃ tapa ātiṣṭhe naitān paśyeyam ity uta

01,032.010a na marṣayanti satataṃ vinatāṃ sasutāṃ ca te

01,032.010c asmākaṃ cāparo bhrātā vainateyaḥ pitāmaha

01,032.011a taṃ ca dviṣanti te 'tyarthaṃ sa cāpi sumahābalaḥ

01,032.011c varapradānāt sa pituḥ kaśyapasya mahātmanaḥ

01,032.012a so 'haṃ tapaḥ samāsthāya mokṣyāmīdaṃ kalevaram

01,032.012c kathaṃ me pretyabhāve 'pi na taiḥ syāt saha saṃgamaḥ

01,032.012d*0378_01 tam evaṃvādinaṃ śeṣaṃ pitāmaha uvāca ha

01,032.013 brahmovāca

01,032.013a jānāmi śeṣa sarveṣāṃ bhrātṝṇāṃ te viceṣṭitam

01,032.013c mātuś cāpy aparādhād vai bhrātṝṇāṃ te mahad bhayam

01,032.014a kṛto 'tra parihāraś ca pūrvam eva bhujaṃgama

01,032.014c bhrātṝṇāṃ tava sarveṣāṃ na śokaṃ kartum arhasi

01,032.014d*0379_01 śāpāt tasmān mahāghorād uktān mātrā mahābala

01,032.015a vṛṇīṣva ca varaṃ mattaḥ śeṣa yat te 'bhikāṅkṣitam

01,032.015c ditsāmi hi varaṃ te 'dya prītir me paramā tvayi

01,032.016a diṣṭyā ca buddhir dharme te niviṣṭā pannagottama

01,032.016c ato bhūyaś ca te buddhir dharme bhavatu susthirā

01,032.017 śeṣa uvāca

01,032.017a eṣa eva varo me 'dya kāṅkṣitaḥ prapitāmaha

01,032.017c dharme me ramatāṃ buddhiḥ śame tapasi ceśvara

01,032.018 brahmovāca

01,032.018a prīto 'smy anena te śeṣa damena praśamena ca

01,032.018c tvayā tv idaṃ vacaḥ kāryaṃ manniyogāt prajāhitam

01,032.019a imāṃ mahīṃ śailavanopapannāṃ; sasāgarāṃ sākarapattanāṃ ca

01,032.019c tvaṃ śeṣa samyak calitāṃ yathāvat; saṃgṛhya tiṣṭhasva yathācalā syāt

01,032.019d*0380_01 anyam eva varaṃ dadmi tavāhaṃ bhujagottama

01,032.019d*0380_02 imāṃ tvaṃ sakalāṃ pṛthvīṃ mūrdhnā saṃdhārayiṣyasi

01,032.020 śeṣa uvāca

01,032.020a yathāha devo varadaḥ prajāpatir; mahīpatir bhūtapatir jagatpatiḥ

01,032.020c tathā mahīṃ dhārayitāsmi niścalāṃ; prayaccha tāṃ me śirasi prajāpate

01,032.021 brahmovāca

01,032.021a adho mahīṃ gaccha bhujaṃgamottama; svayaṃ tavaiṣā vivaraṃ pradāsyati

01,032.021c imāṃ dharāṃ dhārayatā tvayā hi me; mahat priyaṃ śeṣa kṛtaṃ bhaviṣyati

01,032.022 sūta uvāca

01,032.022a tatheti kṛtvā vivaraṃ praviśya sa; prabhur bhuvo bhujagavarāgrajaḥ sthitaḥ

01,032.022c bibharti devīṃ śirasā mahīm imāṃ; samudranemiṃ parigṛhya sarvataḥ

01,032.023 brahmovāca

01,032.023a śeṣo 'si nāgottama dharmadevo; mahīm imāṃ dhārayase yad ekaḥ

01,032.023c anantabhogaḥ parigṛhya sarvāṃ; yathāham evaṃ balabhid yathā vā

01,032.024 sūta uvāca

01,032.024a adho bhūmer vasaty evaṃ nāgo 'nantaḥ pratāpavān

01,032.024c dhārayan vasudhām ekaḥ śāsanād brahmaṇo vibhuḥ

01,032.025a suparṇaṃ ca sakhāyaṃ vai bhagavān amarottamaḥ

01,032.025c prādād anantāya tadā vainateyaṃ pitāmahaḥ

01,032.025d*0381_01 anante 'bhiprayāte tu vāsukiḥ sa mahābalaḥ

01,032.025d*0381_02 abhyaṣicyata nāgais tu daivatair iva vāsavaḥ

01,033.001 sūta uvāca

01,033.001a mātuḥ sakāśāt taṃ śāpaṃ śrutvā pannagasattamaḥ

01,033.001c vāsukiś cintayām āsa śāpo 'yaṃ na bhavet katham

01,033.002a tataḥ sa mantrayām āsa bhrātṛbhiḥ saha sarvaśaḥ

01,033.002c airāvataprabhṛtibhir ye sma dharmaparāyaṇāḥ

01,033.003 vāsukir uvāca

01,033.003a ayaṃ śāpo yathoddiṣṭo viditaṃ vas tathānaghāḥ

01,033.003c tasya śāpasya mokṣārthaṃ mantrayitvā yatāmahe

01,033.004a sarveṣām eva śāpānāṃ pratighāto hi vidyate

01,033.004c na tu mātrābhiśaptānāṃ mokṣo vidyeta pannagāḥ

01,033.004d@019_0001 ārādhya tu jagannāthaṃ brahmāṇaṃ pannagottamāḥ

01,033.004d@019_0002 mātṛśāpavimokṣārthaṃ na śeṣo labdhavān varam

01,033.005a avyayasyāprameyasya satyasya ca tathāgrataḥ

01,033.005c śaptā ity eva me śrutvā jāyate hṛdi vepathuḥ

01,033.006a nūnaṃ sarvavināśo 'yam asmākaṃ samudāhṛtaḥ

01,033.006b*0382_01 śāpaḥ sṛṣṭo mahāghoro mātrā khalv avinītayā

01,033.006c na hy enāṃ so 'vyayo devaḥ śapantīṃ pratyaṣedhayat

01,033.007a tasmāt saṃmantrayāmo 'tra bhujagānām anāmayam

01,033.007c yathā bhaveta sarveṣāṃ mā naḥ kālo 'tyagād ayam

01,033.007d*0383_01 sarva eva hi nas tāvad buddhimanto vicakṣaṇāḥ

01,033.008a api mantrayamāṇā hi hetuṃ paśyāma mokṣaṇe

01,033.008c yathā naṣṭaṃ purā devā gūḍham agniṃ guhāgatam

01,033.009a yathā sa yajño na bhaved yathā vāpi parābhavet

01,033.009c janamejayasya sarpāṇāṃ vināśakaraṇāya hi

01,033.010 sūta uvāca

01,033.010a tathety uktvā tu te sarve kādraveyāḥ samāgatāḥ

01,033.010c samayaṃ cakrire tatra mantrabuddhiviśāradāḥ

01,033.010d*0384_01 teṣu tatropaviṣṭeṣu pannageṣu dvijottama

01,033.010d*0384_02 elāpatro 'bravīt teṣāṃ mantravidyottamo balaiḥ

01,033.011a eke tatrābruvan nāgā vayaṃ bhūtvā dvijarṣabhāḥ

01,033.011c janamejayaṃ taṃ bhikṣāmo yajñas te na bhaved iti

01,033.012a apare tv abruvan nāgās tatra paṇḍitamāninaḥ

01,033.012c mantriṇo 'sya vayaṃ sarve bhaviṣyāmaḥ susaṃmatāḥ

01,033.013a sa naḥ prakṣyati sarveṣu kāryeṣv arthaviniścayam

01,033.013c tatra buddhiṃ pravakṣyāmo yathā yajño nivartate

01,033.014a sa no bahumatān rājā buddhvā buddhimatāṃ varaḥ

01,033.014c yajñārthaṃ prakṣyati vyaktaṃ neti vakṣyāmahe vayam

01,033.015a darśayanto bahūn doṣān pretya ceha ca dāruṇān

01,033.015c hetubhiḥ kāraṇaiś caiva yathā yajño bhaven na saḥ

01,033.016a athavā ya upādhyāyaḥ kratau tasmin bhaviṣyati

01,033.016c sarpasatravidhānajño rājakāryahite rataḥ

01,033.017a taṃ gatvā daśatāṃ kaś cid bhujagaḥ sa mariṣyati

01,033.017c tasmin hate yajñakare kratuḥ sa na bhaviṣyati

01,033.018a ye cānye sarpasatrajñā bhaviṣyanty asya ṛtvijaḥ

01,033.018c tāṃś ca sarvān daśiṣyāmaḥ kṛtam evaṃ bhaviṣyati

01,033.019a tatrāpare 'mantrayanta dharmātmāno bhujaṃgamāḥ

01,033.019c abuddhir eṣā yuṣmākaṃ brahmahatyā na śobhanā

01,033.020a samyak saddharmamūlā hi vyasane śāntir uttamā

01,033.020c adharmottaratā nāma kṛtsnaṃ vyāpādayej jagat

01,033.021a apare tv abruvan nāgāḥ samiddhaṃ jātavedasam

01,033.021c varṣair nirvāpayiṣyāmo meghā bhūtvā savidyutaḥ

01,033.022a srugbhāṇḍaṃ niśi gatvā vā apare bhujagottamāḥ

01,033.022c pramattānāṃ harantv āśu vighna evaṃ bhaviṣyati

01,033.023a yajñe vā bhujagās tasmiñ śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,033.023c janaṃ daśantu vai sarvam evaṃ trāso bhaviṣyati

01,033.024a athavā saṃskṛtaṃ bhojyaṃ dūṣayantu bhujaṃgamāḥ

01,033.024c svena mūtrapurīṣeṇa sarvabhojyavināśinā

01,033.025a apare tv abruvaṃs tatra ṛtvijo 'sya bhavāmahe

01,033.025c yajñavighnaṃ kariṣyāmo dīyatāṃ dakṣiṇā iti

01,033.025e vaśyatāṃ ca gato 'sau naḥ kariṣyati yathepṣitam

01,033.026a apare tv abruvaṃs tatra jale prakrīḍitaṃ nṛpam

01,033.026c gṛham ānīya badhnīmaḥ kratur evaṃ bhaven na saḥ

01,033.027a apare tv abruvaṃs tatra nāgāḥ sukṛtakāriṇaḥ

01,033.027c daśāmainaṃ pragṛhyāśu kṛtam evaṃ bhaviṣyati

01,033.027e chinnaṃ mūlam anarthānāṃ mṛte tasmin bhaviṣyati

01,033.028a eṣā vai naiṣṭhikī buddhiḥ sarveṣām eva saṃmatā

01,033.028c yathā vā manyase rājaṃs tat kṣipraṃ saṃvidhīyatām

01,033.029a ity uktvā samudaikṣanta vāsukiṃ pannageśvaram

01,033.029c vāsukiś cāpi saṃcintya tān uvāca bhujaṃgamān

01,033.030a naiṣā vo naiṣṭhikī buddhir matā kartuṃ bhujaṃgamāḥ

01,033.030c sarveṣām eva me buddhiḥ pannagānāṃ na rocate

01,033.031a kiṃ tv atra saṃvidhātavyaṃ bhavatāṃ yad bhaved dhitam

01,033.031b*0385_01 śreyaḥ prasādanaṃ manye kaśyapasya mahātmanaḥ

01,033.031b*0385_02 jñātivargasya sauhārdād ātmanaś ca bhujaṃgamāḥ

01,033.031b*0385_03 na ca jānāti me buddhiḥ kiṃ cit kartuṃ vaco hi vaḥ

01,033.031b*0385_04 mayā hīdaṃ vidhātavyaṃ bhavatāṃ yad dhitaṃ bhavet

01,033.031c anenāhaṃ bhṛśaṃ tapye guṇadoṣau madāśrayau

01,034.001 sūta uvāca

01,034.001a śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ sarveṣām iti ceti ca

01,034.001c vāsukeś ca vacaḥ śrutvā elāpatro 'bravīd idam

01,034.001d*0386_01 prāg eva darśitā buddhir mayaiṣā bhujagottamāḥ

01,034.001d*0386_02 heyeti yadi vo buddhis tavāpi ca tathā prabho

01,034.001d*0386_03 astu kāmaṃ mamādyāpi buddhiḥ smaraṇam āgatā

01,034.001d*0386_04 tāṃ śṛṇuṣva pravakṣyāmi yathātathyena pannagāḥ

01,034.002a na sa yajño na bhavitā na sa rājā tathāvidhaḥ

01,034.002c janamejayaḥ pāṇḍaveyo yato 'smākaṃ mahābhayam

01,034.003a daivenopahato rājan yo bhaved iha pūruṣaḥ

01,034.003c sa daivam evāśrayate nānyat tatra parāyaṇam

01,034.004a tad idaṃ daivam asmākaṃ bhayaṃ pannagasattamāḥ

01,034.004c daivam evāśrayāmo 'tra śṛṇudhvaṃ ca vaco mama

01,034.005a ahaṃ śāpe samutsṛṣṭe samaśrauṣaṃ vacas tadā

01,034.005c mātur utsaṅgam ārūḍho bhayāt pannagasattamāḥ

01,034.006a devānāṃ pannagaśreṣṭhās tīkṣṇās tīkṣṇā iti prabho

01,034.006b*0387_01 śāpaduḥkhāgnitaptānāṃ pannagānām anāmayam

01,034.006b*0387_02 kṛpayā parayāviṣṭāḥ prārthayanto divaukasaḥ

01,034.006c pitāmaham upāgamya duḥkhārtānāṃ mahādyute

01,034.007 devā ūcuḥ

01,034.007a kā hi labdhvā priyān putrāñ śaped evaṃ pitāmaha

01,034.007c ṛte kadrūṃ tīkṣṇarūpāṃ devadeva tavāgrataḥ

01,034.008a tatheti ca vacas tasyās tvayāpy uktaṃ pitāmaha

01,034.008c etad icchāma vijñātuṃ kāraṇaṃ yan na vāritā

01,034.009 brahmovāca

01,034.009a bahavaḥ pannagās tīkṣṇā bhīmavīryā viṣolbaṇāḥ

01,034.009c prajānāṃ hitakāmo 'haṃ na nivāritavāṃs tadā

01,034.010a ye dandaśūkāḥ kṣudrāś ca pāpacārā viṣolbaṇāḥ

01,034.010c teṣāṃ vināśo bhavitā na tu ye dharmacāriṇaḥ

01,034.011a yannimittaṃ ca bhavitā mokṣas teṣāṃ mahābhayāt

01,034.011c pannagānāṃ nibodhadhvaṃ tasmin kāle tathāgate

01,034.012a yāyāvarakule dhīmān bhaviṣyati mahān ṛṣiḥ

01,034.012c jaratkārur iti khyātas tejasvī niyatendriyaḥ

01,034.013a tasya putro jaratkāror utpatsyati mahātapāḥ

01,034.013c āstīko nāma yajñaṃ sa pratiṣetsyati taṃ tadā

01,034.013e tatra mokṣyanti bhujagā ye bhaviṣyanti dhārmikāḥ

01,034.014 devā ūcuḥ

01,034.014a sa munipravaro deva jaratkārur mahātapāḥ

01,034.014c kasyāṃ putraṃ mahātmānaṃ janayiṣyati vīryavān

01,034.015 brahmovāca

01,034.015*0388_01 vāsuker bhaginī kanyā samutpannā suśobhanā

01,034.015*0388_02 tasmai dāsyati tāṃ kanyāṃ vāsukir bhujagottamaḥ

01,034.015*0388_03 tasyāṃ janayitā putraṃ vedavedāṅgapāragam

01,034.015a sanāmāyāṃ sanāmā sa kanyāyāṃ dvijasattamaḥ

01,034.015c apatyaṃ vīryavān devā vīryavaj janayiṣyati

01,034.015d*0389_01 vāsukeḥ sarparājasya jaratkāruḥ svasā kila

01,034.015d*0389_02 sa tasyāṃ bhavitā putraḥ śāpān nāgāṃś ca mokṣyati

01,034.016 elāpatra uvāca

01,034.016a evam astv iti taṃ devāḥ pitāmaham athābruvan

01,034.016c uktvā caivaṃ gatā devāḥ sa ca devaḥ pitāmahaḥ

01,034.017a so 'ham evaṃ prapaśyāmi vāsuke bhaginīṃ tava

01,034.017c jaratkārur iti khyātāṃ tāṃ tasmai pratipādaya

01,034.018a bhaikṣavad bhikṣamāṇāya nāgānāṃ bhayaśāntaye

01,034.018c ṛṣaye suvratāya tvam eṣa mokṣaḥ śruto mayā

01,035.001 sūta uvāca

01,035.001a elāpatrasya tu vacaḥ śrutvā nāgā dvijottama

01,035.001c sarve prahṛṣṭamanasaḥ sādhu sādhv ity apūjayan

01,035.002a tataḥ prabhṛti tāṃ kanyāṃ vāsukiḥ paryarakṣata

01,035.002c jaratkāruṃ svasāraṃ vai paraṃ harṣam avāpa ca

01,035.003a tato nātimahān kālaḥ samatīta ivābhavat

01,035.003c atha devāsurāḥ sarve mamanthur varuṇālayam

01,035.004a tatra netram abhūn nāgo vāsukir balināṃ varaḥ

01,035.004c samāpyaiva ca tat karma pitāmaham upāgaman

01,035.005a devā vāsukinā sārdhaṃ pitāmaham athābruvan

01,035.005c bhagavañ śāpabhīto 'yaṃ vāsukis tapyate bhṛśam

01,035.006a tasyedaṃ mānasaṃ śalyaṃ samuddhartuṃ tvam arhasi

01,035.006c jananyāḥ śāpajaṃ deva jñātīnāṃ hitakāṅkṣiṇaḥ

01,035.007a hito hy ayaṃ sadāsmākaṃ priyakārī ca nāgarāṭ

01,035.007c kuru prasādaṃ deveśa śamayāsya manojvaram

01,035.008 brahmovāca

01,035.008a mayaivaitad vitīrṇaṃ vai vacanaṃ manasāmarāḥ

01,035.008c elāpatreṇa nāgena yad asyābhihitaṃ purā

01,035.008d@020_0001 mātṛśāpo nānyathāyaṃ kartuṃ śakyo mayā surāḥ

01,035.008d@020_0002 yasmān mātā gurutarī sarveṣām eva dehinām

01,035.009a tat karotv eṣa nāgendraḥ prāptakālaṃ vacas tathā

01,035.009c vinaśiṣyanti ye pāpā na tu ye dharmacāriṇaḥ

01,035.010a utpannaḥ sa jaratkārus tapasy ugre rato dvijaḥ

01,035.010c tasyaiṣa bhaginīṃ kāle jaratkāruṃ prayacchatu

01,035.011a yad elāpatreṇa vacas tadoktaṃ bhujagena ha

01,035.011c pannagānāṃ hitaṃ devās tat tathā na tad anyathā

01,035.012 sūta uvāca

01,035.012a etac chrutvā sa nāgendraḥ pitāmahavacas tadā

01,035.012b*0390_01 saṃdiśya pannagān sarvān vāsukiḥ śāpamohitaḥ

01,035.012b*0390_02 svasāram udyamya tadā jaratkārum ṛṣiṃ prati

01,035.012c sarpān bahūñ jaratkārau nityayuktān samādadhat

01,035.013a jaratkārur yadā bhāryām icched varayituṃ prabhuḥ

01,035.013c śīghram etya mamākhyeyaṃ tan naḥ śreyo bhaviṣyati

01,036.001 śaunaka uvāca

01,036.001a jaratkārur iti proktaṃ yat tvayā sūtanandana

01,036.001c icchāmy etad ahaṃ tasya ṛṣeḥ śrotuṃ mahātmanaḥ

01,036.002a kiṃ kāraṇaṃ jaratkāror nāmaitat prathitaṃ bhuvi

01,036.002c jaratkāruniruktaṃ tvaṃ yathāvad vaktum arhasi

01,036.002d*0391_01 tat tasya vacanaṃ śrutvā provāca sa mahādyutiḥ

01,036.003 sūta uvāca

01,036.003a jareti kṣayam āhur vai dāruṇaṃ kārusaṃjñitam

01,036.003c śarīraṃ kāru tasyāsīt tat sa dhīmāñ śanaiḥ śanaiḥ

01,036.004a kṣapayām āsa tīvreṇa tapasety ata ucyate

01,036.004c jaratkārur iti brahman vāsuker bhaginī tathā

01,036.005a evam uktas tu dharmātmā śaunakaḥ prāhasat tadā

01,036.005c ugraśravasam āmantrya upapannam iti bruvan

01,036.005d*0392=00 śaunaka uvāca

01,036.005d*0392_01 uktaṃ nāma yathāpūrvaṃ sarvaṃ tac chrutavān aham

01,036.005d*0392_02 yathā tu jāto hy āstīka etad icchāmi veditum

01,036.005d*0392_03 tac chrutvā vacanaṃ tasya sūtaḥ provāca śāstrataḥ

01,036.006 sūta uvāca

01,036.006*0393_01 saṃdiśya pannagān sarvān vāsukiḥ susamāhitaḥ

01,036.006*0393_02 svasāram udyamya tadā jaratkārum ṛṣiṃ prati

01,036.006a atha kālasya mahataḥ sa muniḥ saṃśitavrataḥ

01,036.006c tapasy abhirato dhīmān na dārān abhyakāṅkṣata

01,036.007a sa ūrdhvaretās tapasi prasaktaḥ; svādhyāyavān vītabhayaklamaḥ san

01,036.007c cacāra sarvāṃ pṛthivīṃ mahātmā; na cāpi dārān manasāpy akāṅkṣat

01,036.008a tato 'parasmin saṃprāpte kāle kasmiṃś cid eva tu

01,036.008c parikṣid iti vikhyāto rājā kauravavaṃśabhṛt

01,036.009a yathā pāṇḍur mahābāhur dhanurdharavaro bhuvi

01,036.009c babhūva mṛgayāśīlaḥ purāsya prapitāmahaḥ

01,036.009d*0394_01 tathā vikhyātavāṃl loke parikṣid abhimanyujaḥ

01,036.010a mṛgān vidhyan varāhāṃś ca tarakṣūn mahiṣāṃs tathā

01,036.010c anyāṃś ca vividhān vanyāṃś cacāra pṛthivīpatiḥ

01,036.011a sa kadā cin mṛgaṃ viddhvā bāṇena nataparvaṇā

01,036.011c pṛṣṭhato dhanur ādāya sasāra gahane vane

01,036.012a yathā hi bhagavān rudro viddhvā yajñamṛgaṃ divi

01,036.012c anvagacchad dhanuṣpāṇiḥ paryanveṣaṃs tatas tataḥ

01,036.013a na hi tena mṛgo viddho jīvan gacchati vai vanam

01,036.013c pūrvarūpaṃ tu tan nūnam āsīt svargagatiṃ prati

01,036.013e parikṣitas tasya rājño viddho yan naṣṭavān mṛgaḥ

01,036.014a dūraṃ cāpahṛtas tena mṛgeṇa sa mahīpatiḥ

01,036.014c pariśrāntaḥ pipāsārta āsasāda muniṃ vane

01,036.015a gavāṃ pracāreṣv āsīnaṃ vatsānāṃ mukhaniḥsṛtam

01,036.015c bhūyiṣṭham upayuñjānaṃ phenam āpibatāṃ payaḥ

01,036.016a tam abhidrutya vegena sa rājā saṃśitavratam

01,036.016c apṛcchad dhanur udyamya taṃ muniṃ kṣucchramānvitaḥ

01,036.017a bho bho brahmann ahaṃ rājā parikṣid abhimanyujaḥ

01,036.017c mayā viddho mṛgo naṣṭaḥ kaccit tvaṃ dṛṣṭavān asi

01,036.018a sa munis tasya novāca kiṃ cin maunavrate sthitaḥ

01,036.018c tasya skandhe mṛtaṃ sarpaṃ kruddho rājā samāsajat

01,036.019a dhanuṣkoṭyā samutkṣipya sa cainaṃ samudaikṣata

01,036.019c na ca kiṃ cid uvācainaṃ śubhaṃ vā yadi vāśubham

01,036.020a sa rājā krodham utsṛjya vyathitas taṃ tathāgatam

01,036.020c dṛṣṭvā jagāma nagaram ṛṣis tv āste tathaiva saḥ

01,036.020d*0395_01 na hi taṃ rājaśārdūlaṃ kṣamāśīlo mahāmuniḥ

01,036.020d*0395_02 svadharmanirataṃ bhūpaṃ samākṣipto 'py adharṣayat

01,036.020d*0396_01 na hi taṃ rājaśārdūlas tathā dharmaparāyaṇam

01,036.020d*0396_02 jānāti bharataśreṣṭhas tata enam adharṣayat

01,036.021a taruṇas tasya putro 'bhūt tigmatejā mahātapāḥ

01,036.021c śṛṅgī nāma mahākrodho duṣprasādo mahāvrataḥ

01,036.022a sa devaṃ param īśānaṃ sarvabhūtahite ratam

01,036.022c brahmāṇam upatasthe vai kāle kāle susaṃyataḥ

01,036.022e sa tena samanujñāto brahmaṇā gṛham eyivān

01,036.023a sakhyoktaḥ krīḍamānena sa tatra hasatā kila

01,036.023c saṃrambhī kopano 'tīva viṣakalpa ṛṣeḥ sutaḥ

01,036.023d*0397_01 uddiśya pitaraṃ tasya yac chrutvā roṣam āharat

01,036.023e ṛṣiputreṇa narmārthaṃ kṛśena dvijasattama

01,036.024a tejasvinas tava pitā tathaiva ca tapasvinaḥ

01,036.024c śavaṃ skandhena vahati mā śṛṅgin garvito bhava

01,036.025a vyāharatsv ṛṣiputreṣu mā sma kiṃ cid vaco vadīḥ

01,036.025c asmadvidheṣu siddheṣu brahmavitsu tapasviṣu

01,036.026a kva te puruṣamānitvaṃ kva te vācas tathāvidhāḥ

01,036.026c darpajāḥ pitaraṃ yas tvaṃ draṣṭā śavadharaṃ tathā

01,036.026d*0398_01 pitrā ca tava tat karma nānurūpam ivātmanaḥ

01,036.026d*0398_02 kṛtaṃ munijanaśreṣṭha yenāhaṃ bhṛśaduḥkhitaḥ

01,037.001 sūta uvāca

01,037.001a evam uktaḥ sa tejasvī śṛṅgī kopasamanvitaḥ

01,037.001c mṛtadhāraṃ guruṃ śrutvā paryatapyata manyunā

01,037.002a sa taṃ kṛśam abhipreṣkya sūnṛtāṃ vācam utsṛjan

01,037.002c apṛcchata kathaṃ tātaḥ sa me 'dya mṛtadhārakaḥ

01,037.002d*0399_01 ananyacetāḥ satataṃ viṣṇuṃ devam atoṣayat

01,037.002d*0399_02 vanyānnabhojī satataṃ munir maunavrate sthitaḥ

01,037.002d*0399_03 evaṃbhūtaḥ sa tejasvī sa me 'dya mṛtadhārakaḥ

01,037.003 kṛśa uvāca

01,037.003a rājñā parikṣitā tāta mṛgayāṃ paridhāvatā

01,037.003c avasaktaḥ pitus te 'dya mṛtaḥ skandhe bhujaṃgamaḥ

01,037.004 śṛṅgy uvāca

01,037.004a kiṃ me pitrā kṛtaṃ tasya rājño 'niṣṭaṃ durātmanaḥ

01,037.004c brūhi tvaṃ kṛśa tattvena paśya me tapaso balam

01,037.005 kṛśa uvāca

01,037.005a sa rājā mṛgayāṃ yātaḥ parikṣid abhimanyujaḥ

01,037.005c sasāra mṛgam ekākī viddhvā bāṇena patriṇā

01,037.006a na cāpaśyan mṛgaṃ rājā caraṃs tasmin mahāvane

01,037.006c pitaraṃ te sa dṛṣṭvaiva papracchānabhibhāṣiṇam

01,037.007a taṃ sthāṇubhūtaṃ tiṣṭhantaṃ kṣutpipāsāśramāturaḥ

01,037.007c punaḥ punar mṛgaṃ naṣṭaṃ papraccha pitaraṃ tava

01,037.008a sa ca maunavratopeto naiva taṃ pratyabhāṣata

01,037.008c tasya rājā dhanuṣkoṭyā sarpaṃ skandhe samāsṛjat

01,037.009a śṛṅgiṃs tava pitādyāsau tathaivāste yatavrataḥ

01,037.009c so 'pi rājā svanagaraṃ pratiyāto gajāhvayam

01,037.010 sūta uvāca

01,037.010a śrutvaivam ṛṣiputras tu divaṃ stabdhveva viṣṭhitaḥ

01,037.010c kopasaṃraktanayanaḥ prajvalann iva manyunā

01,037.011a āviṣṭaḥ sa tu kopena śaśāpa nṛpatiṃ tadā

01,037.011c vāry upaspṛśya tejasvī krodhavegabalātkṛtaḥ

01,037.012 śṛṅgy uvāca

01,037.012a yo 'sau vṛddhasya tātasya tathā kṛcchragatasya ca

01,037.012c skandhe mṛtam avāsrākṣīt pannagaṃ rājakilbiṣī

01,037.013a taṃ pāpam atisaṃkruddhas takṣakaḥ pannagottamaḥ

01,037.013c āśīviṣas tigmatejā madvākyabalacoditaḥ

01,037.014a saptarātrādito netā yamasya sadanaṃ prati

01,037.014c dvijānām avamantāraṃ kurūṇām ayaśaskaram

01,037.014d*0400_01 no cet tatas takṣako 'pi yāsyate yamamandiram

01,037.015 sūta uvāca

01,037.015a iti śaptvā nṛpaṃ kruddhaḥ śṛṅgī pitaram abhyayāt

01,037.015c āsīnaṃ gocare tasmin vahantaṃ śavapannagam

01,037.016a sa tam ālakṣya pitaraṃ śṛṅgī skandhagatena vai

01,037.016c śavena bhujagenāsīd bhūyaḥ krodhasamanvitaḥ

01,037.017a duḥkhāc cāśrūṇi mumuce pitaraṃ cedam abravīt

01,037.017c śrutvemāṃ dharṣaṇāṃ tāta tava tena durātmanā

01,037.018a rājñā parikṣitā kopād aśapaṃ tam ahaṃ nṛpam

01,037.018c yathārhati sa evograṃ śāpaṃ kurukulādhamaḥ

01,037.019a saptame 'hani taṃ pāpaṃ takṣakaḥ pannagottamaḥ

01,037.019c vaivasvatasya bhavanaṃ netā paramadāruṇam

01,037.020a tam abravīt pitā brahmaṃs tathā kopasamanvitam

01,037.020c na me priyaṃ kṛtaṃ tāta naiṣa dharmas tapasvinām

01,037.020d@021_0001 kāmaṃ krodhaṃ tathā lobhaṃ yas tapasvī na śaknuyāt

01,037.020d@021_0002 vijetum akṛtaprajñaḥ sa yāti narakaṃ dhruvam

01,037.020d@021_0003 trividhaṃ narakasyedaṃ dvāraṃ nāśanam ātmanaḥ

01,037.020d@021_0004 kāmaḥ krodhas tathā lobhas tasmād etat trayaṃ tyajet

01,037.020d@021_0005 yaḥ pravrajyāṃ gṛhītvā tu na bhaved vijitendriyaḥ

01,037.020d@021_0006 varṣakoṭisahasrāṇi sa yāti narakaṃ dhruvam

01,037.021a vayaṃ tasya narendrasya viṣaye nivasāmahe

01,037.021c nyāyato rakṣitās tena tasya pāpaṃ na rocaye

01,037.022a sarvathā vartamānasya rājño hy asmadvidhaiḥ sadā

01,037.022c kṣantavyaṃ putra dharmo hi hato hanti na saṃśayaḥ

01,037.023a yadi rājā na rakṣeta pīḍā vai naḥ parā bhavet

01,037.023c na śaknuyāma carituṃ dharmaṃ putra yathāsukham

01,037.024a rakṣyamāṇā vayaṃ tāta rājabhiḥ śāstradṛṣṭibhiḥ

01,037.024c carāmo vipulaṃ dharmaṃ teṣāṃ cāṃśo 'sti dharmataḥ

01,037.024d*0401_01 sarvathā vartamānasya rājñaḥ kṣantavyam eva hi

01,037.025a parikṣit tu viśeṣeṇa yathāsya prapitāmahaḥ

01,037.025c rakṣaty asmān yathā rājñā rakṣitavyāḥ prajās tathā

01,037.026a teneha kṣudhitenādya śrāntena ca tapasvinā

01,037.026c ajānatā vratam idaṃ kṛtam etad asaṃśayam

01,037.026d*0402_01 arājake janapade doṣā jāyanti vai sadā

01,037.026d*0402_02 udvṛttaṃ satataṃ lokaṃ rājā daṇḍena śāsti vai

01,037.026d*0402_03 daṇḍāt pratibhayaṃ bhūyaḥ śāntir utpadyate tadā

01,037.026d*0402_04 nodvignaś carate dharmaṃ nodvignaś carate kriyām

01,037.026d*0402_05 rājñā pratiṣṭhito dharmo dharmāt svargaḥ pratiṣṭhitaḥ

01,037.026d*0402_06 rājño yajñakriyāḥ sarvā yajñād devāḥ pratiṣṭhitāḥ

01,037.026d*0402_07 devād vṛṣṭiḥ pravarteta vṛṣṭer oṣadhayaḥ smṛtāḥ

01,037.026d*0402_08 oṣadhibhyo manuṣyāṇāṃ dhārayan satataṃ hitam

01,037.026d*0402_09 manuṣyāṇāṃ ca yo dhātā rājā rājyakaraḥ punaḥ

01,037.026d*0402_10 daśaśrotriyasamo rājā ity evaṃ manur abravīt

01,037.027a tasmād idaṃ tvayā bālyāt sahasā duṣkṛtaṃ kṛtam

01,037.027c na hy arhati nṛpaḥ śāpam asmattaḥ putra sarvathā

01,037.027d@022_0001 krodhāt śāpam utsṛjatā tapohānir anuttamā

01,037.027d@022_0002 kṛtātmanas tvayā tāta vipreṇeva pratigrahāt

01,037.027d@022_0003 ato 'haṃ tvāṃ prabravīmi śāpo 'sya na bhaved yathā

01,037.027d@022_0004 parikṣito mahābhāga tathā kuru yatavrata

01,038.001 śṛṅgy uvāca

01,038.001a yady etat sāhasaṃ tāta yadi vā duṣkṛtaṃ kṛtam

01,038.001c priyaṃ vāpy apriyaṃ vā te vāg uktā na mṛṣā mayā

01,038.002a naivānyathedaṃ bhavitā pitar eṣa bravīmi te

01,038.002c nāhaṃ mṛṣā prabravīmi svaireṣv api kutaḥ śapan

01,038.003 śamīka uvāca

01,038.003a jānāmy ugraprabhāvaṃ tvāṃ putra satyagiraṃ tathā

01,038.003c nānṛtaṃ hy uktapūrvaṃ te naitan mithyā bhaviṣyati

01,038.004a pitrā putro vayaḥstho 'pi satataṃ vācya eva tu

01,038.004c yathā syād guṇasaṃyuktaḥ prāpnuyāc ca mahad yaśaḥ

01,038.005a kiṃ punar bāla eva tvaṃ tapasā bhāvitaḥ prabho

01,038.005c vardhate ca prabhavatāṃ kopo 'tīva mahātmanām

01,038.005d*0403_01 utsīdeyur ime lokāḥ kṣamā cāsya pratikriyā

01,038.006a so 'haṃ paśyāmi vaktavyaṃ tvayi dharmabhṛtāṃ vara

01,038.006c putratvaṃ bālatāṃ caiva tavāvekṣya ca sāhasam

01,038.007a sa tvaṃ śamayuto bhūtvā vanyam āhāram āharan

01,038.007c cara krodham imaṃ tyaktvā naivaṃ dharmaṃ prahāsyasi

01,038.008a krodho hi dharmaṃ harati yatīnāṃ duḥkhasaṃcitam

01,038.008c tato dharmavihīnānāṃ gatir iṣṭā na vidyate

01,038.008d@023_0001 te 'tra dhanyāḥ śubhadhiyo ye dharme satataṃ ratāḥ

01,038.008d@023_0002 narāḥ sukṛtakalyāṇā ātmanaḥ priyakāṅkṣiṇaḥ

01,038.009a śama eva yatīnāṃ hi kṣamiṇāṃ siddhikārakaḥ

01,038.009c kṣamāvatām ayaṃ lokaḥ paraś caiva kṣamāvatām

01,038.010a tasmāc carethāḥ satataṃ kṣamāśīlo jitendriyaḥ

01,038.010c kṣamayā prāpsyase lokān brahmaṇaḥ samanantarān

01,038.011a mayā tu śamam āsthāya yac chakyaṃ kartum adya vai

01,038.011c tat kariṣye 'dya tātāhaṃ preṣayiṣye nṛpāya vai

01,038.011d@023_0003 tato gauramukhaṃ śiṣyaṃ śīlavantaṃ guṇānvitam

01,038.011d@023_0004 āhūya yāhi rājānaṃ vṛttāntam idam ucyatām

01,038.012a mama putreṇa śapto 'si bālenākṛtabuddhinā

01,038.012c mamemāṃ dharṣaṇāṃ tvattaḥ prekṣya rājann amarṣiṇā

01,038.013 sūta uvāca

01,038.013a evamādiśya śiṣyaṃ sa preṣayām āsa suvrataḥ

01,038.013c parikṣite nṛpataye dayāpanno mahātapāḥ

01,038.014a saṃdiśya kuśalapraśnaṃ kāryavṛttāntam eva ca

01,038.014c śiṣyaṃ gauramukhaṃ nāma śīlavantaṃ samāhitam

01,038.015a so 'bhigamya tataḥ śīghraṃ narendraṃ kuruvardhanam

01,038.015c viveśa bhavanaṃ rājñaḥ pūrvaṃ dvāḥsthair niveditaḥ

01,038.016a pūjitaś ca narendreṇa dvijo gauramukhas tataḥ

01,038.016c ācakhyau pariviśrānto rājñe sarvam aśeṣataḥ

01,038.016e śamīkavacanaṃ ghoraṃ yathoktaṃ mantrisaṃnidhau

01,038.017a śamīko nāma rājendra viṣaye vartate tava

01,038.017c ṛṣiḥ paramadharmātmā dāntaḥ śānto mahātapāḥ

01,038.018a tasya tvayā naravyāghra sarpaḥ prāṇair viyojitaḥ

01,038.018c avasakto dhanuṣkoṭyā skandhe bharatasattama

01,038.018e kṣāntavāṃs tava tat karma putras tasya na cakṣame

01,038.019a tena śapto 'si rājendra pitur ajñātam adya vai

01,038.019c takṣakaḥ saptarātreṇa mṛtyus te vai bhaviṣyati

01,038.020a tatra rakṣāṃ kuruṣveti punaḥ punar athābravīt

01,038.020c tad anyathā na śakyaṃ ca kartuṃ kena cid apy uta

01,038.021a na hi śaknoti saṃyantuṃ putraṃ kopasamanvitam

01,038.021c tato 'haṃ preṣitas tena tava rājan hitārthinā

01,038.022a iti śrutvā vaco ghoraṃ sa rājā kurunandanaḥ

01,038.022c paryatapyata tat pāpaṃ kṛtvā rājā mahātapāḥ

01,038.023a taṃ ca maunavratadharaṃ śrutvā munivaraṃ tadā

01,038.023c bhūya evābhavad rājā śokasaṃtaptamānasaḥ

01,038.024a anukrośātmatāṃ tasya śamīkasyāvadhārya tu

01,038.024c paryatapyata bhūyo 'pi kṛtvā tat kilbiṣaṃ muneḥ

01,038.025a na hi mṛtyuṃ tathā rājā śrutvā vai so 'nvatapyata

01,038.025c aśocad amaraprakhyo yathā kṛtveha karma tat

01,038.026a tatas taṃ preṣayām āsa rājā gauramukhaṃ tadā

01,038.026c bhūyaḥ prasādaṃ bhagavān karotv iti mameti vai

01,038.026d*0404_01 śrutvā tu vacanaṃ rājño munir gauramukhas tadā

01,038.026d*0404_02 tam anujñāpya vegena prajagāmāśramaṃ guroḥ

01,038.027a tasmiṃś ca gatamātre vai rājā gauramukhe tadā

01,038.027c mantribhir mantrayām āsa saha saṃvignamānasaḥ

01,038.028a niścitya mantribhiś caiva sahito mantratattvavit

01,038.028c prāsādaṃ kārayām āsa ekastambhaṃ surakṣitam

01,038.029a rakṣāṃ ca vidadhe tatra bhiṣajaś cauṣadhāni ca

01,038.029c brāhmaṇān siddhamantrāṃś ca sarvato vai nyaveśayat

01,038.030a rājakāryāṇi tatrasthaḥ sarvāṇy evākaroc ca saḥ

01,038.030c mantribhiḥ saha dharmajñaḥ samantāt parirakṣitaḥ

01,038.030d*0405_01 na cainaṃ kaś cid ārūḍhaṃ labhate rājasattamam

01,038.030d*0405_02 vāto 'pi niścaraṃs tatra praveśe vinivāryate

01,038.031a prāpte tu divase tasmin saptame dvijasattama

01,038.031c kāśyapo 'bhyāgamad vidvāṃs taṃ rājānaṃ cikitsitum

01,038.032a śrutaṃ hi tena tad abhūd adya taṃ rājasattamam

01,038.032c takṣakaḥ pannagaśreṣṭho neṣyate yamasādanam

01,038.033a taṃ daṣṭaṃ pannagendreṇa kariṣye 'ham apajvaram

01,038.033c tatra me 'rthaś ca dharmaś ca bhaviteti vicintayan

01,038.034a taṃ dadarśa sa nāgendras takṣakaḥ kāśyapaṃ pathi

01,038.034c gacchantam ekamanasaṃ dvijo bhūtvā vayotigaḥ

01,038.035a tam abravīt pannagendraḥ kāśyapaṃ munipuṃgavam

01,038.035c kva bhavāṃs tvarito yāti kiṃ ca kāryaṃ cikīrṣati

01,038.036 kāśyapa uvāca

01,038.036a nṛpaṃ kurukulotpannaṃ parikṣitam ariṃdamam

01,038.036c takṣakaḥ pannagaśreṣṭhas tejasādya pradhakṣyati

01,038.037a taṃ daṣṭaṃ pannagendreṇa tenāgnisamatejasā

01,038.037c pāṇḍavānāṃ kulakaraṃ rājānam amitaujasam

01,038.037e gacchāmi saumya tvaritaṃ sadyaḥ kartum apajvaram

01,038.037f*0406_01 vijñātaviṣavidyo 'haṃ brāhmaṇo lokapūjitaḥ

01,038.037f*0406_02 asmadgurukaṭākṣeṇa kalyo 'haṃ viṣanāśane

01,038.038 takṣaka uvāca

01,038.038a ahaṃ sa takṣako brahmaṃs taṃ dhakṣyāmi mahīpatim

01,038.038c nivartasva na śaktas tvaṃ mayā daṣṭaṃ cikitsitum

01,038.039 kāśyapa uvāca

01,038.039a ahaṃ taṃ nṛpatiṃ nāga tvayā daṣṭam apajvaram

01,038.039c kariṣya iti me buddhir vidyābalam upāśritaḥ

01,039.001 takṣaka uvāca

01,039.001a daṣṭaṃ yadi mayeha tvaṃ śaktaḥ kiṃ cic cikitsitum

01,039.001c tato vṛkṣaṃ mayā daṣṭam imaṃ jīvaya kāśyapa

01,039.002a paraṃ mantrabalaṃ yat te tad darśaya yatasva ca

01,039.002c nyagrodham enaṃ dhakṣyāmi paśyatas te dvijottama

01,039.002d*0407=00 sūtaḥ

01,039.002d*0407_01 evam uktas takṣakeṇa kāśyapaḥ punar abravīt

01,039.003 kāśyapa uvāca

01,039.003a daśa nāgendra vṛkṣaṃ tvaṃ yam enam abhimanyase

01,039.003c aham enaṃ tvayā daṣṭaṃ jīvayiṣye bhujaṃgama

01,039.003d*0408_01 paśya mantrabalaṃ me 'dya nyagrodhaṃ daśa pannaga

01,039.004 sūta uvāca

01,039.004a evam uktaḥ sa nāgendraḥ kāśyapena mahātmanā

01,039.004c adaśad vṛkṣam abhyetya nyagrodhaṃ pannagottamaḥ

01,039.005a sa vṛkṣas tena daṣṭaḥ san sadya eva mahādyute

01,039.005c āśīviṣaviṣopetaḥ prajajvāla samantataḥ

01,039.006a taṃ dagdhvā sa nagaṃ nāgaḥ kāśyapaṃ punar abravīt

01,039.006c kuru yatnaṃ dvijaśreṣṭha jīvayainaṃ vanaspatim

01,039.007a bhasmībhūtaṃ tato vṛkṣaṃ pannagendrasya tejasā

01,039.007c bhasma sarvaṃ samāhṛtya kāśyapo vākyam abravīt

01,039.008a vidyābalaṃ pannagendra paśya me 'smin vanaspatau

01,039.008c ahaṃ saṃjīvayāmy enaṃ paśyatas te bhujaṃgama

01,039.009a tataḥ sa bhagavān vidvān kāśyapo dvijasattamaḥ

01,039.009c bhasmarāśīkṛtaṃ vṛkṣaṃ vidyayā samajīvayat

01,039.010a aṅkuraṃ taṃ sa kṛtavāṃs tataḥ parṇadvayānvitam

01,039.010c palāśinaṃ śākhinaṃ ca tathā viṭapinaṃ punaḥ

01,039.011a taṃ dṛṣṭvā jīvitaṃ vṛkṣaṃ kāśyapena mahātmanā

01,039.011c uvāca takṣako brahmann etad atyadbhutaṃ tvayi

01,039.012a viprendra yad viṣaṃ hanyā mama vā madvidhasya vā

01,039.012c kaṃ tvam artham abhiprepsur yāsi tatra tapodhana

01,039.013a yat te 'bhilaṣitaṃ prāptuṃ phalaṃ tasmān nṛpottamāt

01,039.013c aham eva pradāsyāmi tat te yady api durlabham

01,039.014a vipraśāpābhibhūte ca kṣīṇāyuṣi narādhipe

01,039.014c ghaṭamānasya te vipra siddhiḥ saṃśayitā bhavet

01,039.015a tato yaśaḥ pradīptaṃ te triṣu lokeṣu viśrutam

01,039.015c viraśmir iva gharmāṃśur antardhānam ito vrajet

01,039.016 kāśyapa uvāca

01,039.016a dhanārthī yāmy ahaṃ tatra tan me ditsa bhujaṃgama

01,039.016c tato 'haṃ vinivartiṣye gṛhāyoragasattama

01,039.016d*0409_01 yatteyaṃ ca pragṛhya vai vinivarte bhujaṃgama

01,039.017 takṣaka uvāca

01,039.017a yāvad dhanaṃ prārthayase tasmād rājñas tato 'dhikam

01,039.017c ahaṃ te 'dya pradāsyāmi nivartasva dvijottama

01,039.017d@024_0001 tad dhanaṃ tasya vo rājā na grahīṣyati kiṃ cana

01,039.017d@024_0002 ime nāgā vahiṣyanti dattaṃ hema mayā bahu

01,039.018 sūta uvāca

01,039.018a takṣakasya vacaḥ śrutvā kāśyapo dvijasattamaḥ

01,039.018c pradadhyau sumahātejā rājānaṃ prati buddhimān

01,039.019a divyajñānaḥ sa tejasvī jñātvā taṃ nṛpatiṃ tadā

01,039.019c kṣīṇāyuṣaṃ pāṇḍaveyam apāvartata kāśyapaḥ

01,039.019d@025_0001 daśako prastaṃ me dehi dhanaṃ pannagasattama

01,039.019d@025_0002 na rājānaṃ gamiṣyāmi kiṃ tena nṛpasūnunā

01,039.019d@025_0003 ity uktas takṣakas tena viṃśat koṭīr dhanaṃ dadau

01,039.019d@025_0004 sa jagāma tato vipro dhanaṃ labdhvā yathāsukham

01,039.019e labdhvā vittaṃ munivaras takṣakād yāvad īpsitam

01,039.020a nivṛtte kāśyape tasmin samayena mahātmani

01,039.020c jagāma takṣakas tūrṇaṃ nagaraṃ nāgasāhvayam

01,039.021a atha śuśrāva gacchan sa takṣako jagatīpatim

01,039.021c mantrāgadair viṣaharai rakṣyamāṇaṃ prayatnataḥ

01,039.022a sa cintayām āsa tadā māyāyogena pārthivaḥ

01,039.022c mayā vañcayitavyo 'sau ka upāyo bhaved iti

01,039.023a tatas tāpasarūpeṇa prāhiṇot sa bhujaṃgamān

01,039.023c phalapatrodakaṃ gṛhya rājñe nāgo 'tha takṣakaḥ

01,039.024 takṣaka uvāca

01,039.024a gacchadhvaṃ yūyam avyagrā rājānaṃ kāryavattayā

01,039.024c phalapatrodakaṃ nāma pratigrāhayituṃ nṛpam

01,039.025 sūta uvāca

01,039.025a te takṣakasamādiṣṭās tathā cakrur bhujaṃgamāḥ

01,039.025c upaninyus tathā rājñe darbhān āpaḥ phalāni ca

01,039.026a tac ca sarvaṃ sa rājendraḥ pratijagrāha vīryavān

01,039.026c kṛtvā ca teṣāṃ kāryāṇi gamyatām ity uvāca tān

01,039.027a gateṣu teṣu nāgeṣu tāpasacchadmarūpiṣu

01,039.027c amātyān suhṛdaś caiva provāca sa narādhipaḥ

01,039.028a bhakṣayantu bhavanto vai svādūnīmāni sarvaśaḥ

01,039.028c tāpasair upanītāni phalāni sahitā mayā

01,039.029a tato rājā sasacivaḥ phalāny ādātum aicchata

01,039.029b*0410_01 vidhinā saṃprayukto vai ṛṣivākyena tena tu

01,039.029b*0410_02 yasminn eva phale nāgas tam evābhakṣayat svayam

01,039.029c yad gṛhītaṃ phalaṃ rājñā tatra kṛmir abhūd aṇuḥ

01,039.029e hrasvakaḥ kṛṣṇanayanas tāmro varṇena śaunaka

01,039.030a sa taṃ gṛhya nṛpaśreṣṭhaḥ sacivān idam abravīt

01,039.030c astam abhyeti savitā viṣād adya na me bhayam

01,039.031a satyavāg astu sa muniḥ kṛmiko māṃ daśatv ayam

01,039.031c takṣako nāma bhūtvā vai tathā parihṛtaṃ bhavet

01,039.032a te cainam anvavartanta mantriṇaḥ kālacoditāḥ

01,039.032c evam uktvā sa rājendro grīvāyāṃ saṃniveśya ha

01,039.032e kṛmikaṃ prāhasat tūrṇaṃ mumūrṣur naṣṭacetanaḥ

01,039.033a hasann eva ca bhogena takṣakeṇābhiveṣṭitaḥ

01,039.033c tasmāt phalād viniṣkramya yat tad rājñe niveditam

01,039.033d*0411_01 veṣṭayitvā ca bhogena vinadya ca mahāsvanam

01,039.033d*0411_02 adaśat pṛthivīpālaṃ takṣakaḥ pannageśvaraḥ

01,040.001 sūta uvāca

01,040.001a taṃ tathā mantriṇo dṛṣṭvā bhogena pariveṣṭitam

01,040.001c vivarṇavadanāḥ sarve rurudur bhṛśaduḥkhitāḥ

01,040.002a taṃ tu nādaṃ tataḥ śrutvā mantriṇas te pradudruvuḥ

01,040.002c apaśyaṃś caiva te yāntam ākāśe nāgam adbhutam

01,040.003a sīmantam iva kurvāṇaṃ nabhasaḥ padmavarcasam

01,040.003c takṣakaṃ pannagaśreṣṭhaṃ bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ

01,040.004a tatas tu te tad gṛham agninā vṛtaṃ; pradīpyamānaṃ viṣajena bhoginaḥ

01,040.004c bhayāt parityajya diśaḥ prapedire; papāta tac cāśanitāḍitaṃ yathā

01,040.005a tato nṛpe takṣakatejasā hate; prayujya sarvāḥ paralokasatkriyāḥ

01,040.005c śucir dvijo rājapurohitas tadā; tathaiva te tasya nṛpasya mantriṇaḥ

01,040.006a nṛpaṃ śiśuṃ tasya sutaṃ pracakrire; sametya sarve puravāsino janāḥ

01,040.006c nṛpaṃ yam āhus tam amitraghātinaṃ; kurupravīraṃ janamejayaṃ janāḥ

01,040.007a sa bāla evāryamatir nṛpottamaḥ; sahaiva tair mantripurohitais tadā

01,040.007c śaśāsa rājyaṃ kurupuṃgavāgrajo; yathāsya vīraḥ prapitāmahas tathā

01,040.008a tatas tu rājānam amitratāpanaṃ; samīkṣya te tasya nṛpasya mantriṇaḥ

01,040.008c suvarṇavarmāṇam upetya kāśipaṃ; vapuṣṭamārthaṃ varayāṃ pracakramuḥ

01,040.009a tataḥ sa rājā pradadau vapuṣṭamāṃ; kurupravīrāya parīkṣya dharmataḥ

01,040.009c sa cāpi tāṃ prāpya mudā yuto 'bhavan; na cānyanārīṣu mano dadhe kva cit

01,040.010a saraḥsu phulleṣu vaneṣu caiva ha; prasannacetā vijahāra vīryavān

01,040.010c tathā sa rājanyavaro vijahrivān; yathorvaśīṃ prāpya purā purūravāḥ

01,040.011a vapuṣṭamā cāpi varaṃ patiṃ tadā; pratītarūpaṃ samavāpya bhūmipam

01,040.011c bhāvena rāmā ramayāṃ babhūva vai; vihārakāleṣv avarodhasundarī

01,041.001 sūta uvāca

01,041.001a etasminn eva kāle tu jaratkārur mahātapāḥ

01,041.001c cacāra pṛthivīṃ kṛtsnāṃ yatrasāyaṃgṛho muniḥ

01,041.002a caran dīkṣāṃ mahātejā duścarām akṛtātmabhiḥ

01,041.002c tīrtheṣv āplavanaṃ kurvan puṇyeṣu vicacāra ha

01,041.003a vāyubhakṣo nirāhāraḥ śuṣyann aharahar muniḥ

01,041.003c sa dadarśa pitṝn garte lambamānān adhomukhān

01,041.004a ekatantvavaśiṣṭaṃ vai vīraṇastambam āśritān

01,041.004c taṃ ca tantuṃ śanair ākhum ādadānaṃ bilāśrayam

01,041.005a nirāhārān kṛśān dīnān garte ''rtāṃs trāṇam icchataḥ

01,041.005c upasṛtya sa tān dīnān dīnarūpo 'bhyabhāṣata

01,041.006a ke bhavanto 'valambante vīraṇastambam āśritāḥ

01,041.006c durbalaṃ khāditair mūlair ākhunā bilavāsinā

01,041.007a vīraṇastambake mūlaṃ yad apy ekam iha sthitam

01,041.007c tad apy ayaṃ śanair ākhur ādatte daśanaiḥ śitaiḥ

01,041.008a chetsyate 'lpāvaśiṣṭatvād etad apy acirād iva

01,041.008c tataḥ stha patitāro 'tra garte asminn adhomukhāḥ

01,041.009a tato me duḥkham utpannaṃ dṛṣṭvā yuṣmān adhomukhān

01,041.009c kṛcchrām āpadam āpannān priyaṃ kiṃ karavāṇi vaḥ

01,041.010a tapaso 'sya caturthena tṛtīyenāpi vā punaḥ

01,041.010c ardhena vāpi nistartum āpadaṃ brūta māciram

01,041.011a athavāpi samagreṇa tarantu tapasā mama

01,041.011c bhavantaḥ sarva evāsmāt kāmam evaṃ vidhīyatām

01,041.012 pitara ūcuḥ

01,041.012a ṛddho bhavān brahmacārī yo nas trātum ihecchati

01,041.012c na tu viprāgrya tapasā śakyam etad vyapohitum

01,041.013a asti nas tāta tapasaḥ phalaṃ pravadatāṃ vara

01,041.013c saṃtānaprakṣayād brahman patāmo niraye 'śucau

01,041.013d*0412_01 saṃtānaṃ hi paro dharma evam āha pitāmahaḥ

01,041.014a lambatām iha nas tāta na jñānaṃ pratibhāti vai

01,041.014c yena tvāṃ nābhijānīmo loke vikhyātapauruṣam

01,041.015a ṛddho bhavān mahābhāgo yo naḥ śocyān suduḥkhitān

01,041.015b*0413_01 śocyān suduḥkhitān asmān kasmād vedavidāṃ vara

01,041.015c śocasy upetya kāruṇyāc chṛṇu ye vai vayaṃ dvija

01,041.016a yāyāvarā nāma vayam ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ

01,041.016c lokāt puṇyād iha bhraṣṭāḥ saṃtānaprakṣayād vibho

01,041.017a pranaṣṭaṃ nas tapaḥ puṇyaṃ na hi nas tantur asti vai

01,041.017c asti tv eko 'dya nas tantuḥ so 'pi nāsti yathā tathā

01,041.018a mandabhāgyo 'lpabhāgyānāṃ bandhuḥ sa kila naḥ kule

01,041.018c jaratkārur iti khyāto vedavedāṅgapāragaḥ

01,041.018e niyatātmā mahātmā ca suvrataḥ sumahātapāḥ

01,041.019a tena sma tapaso lobhāt kṛcchram āpāditā vayam

01,041.019c na tasya bhāryā putro vā bāndhavo vāsti kaś cana

01,041.020a tasmāl lambāmahe garte naṣṭasaṃjñā hy anāthavat

01,041.020c sa vaktavyas tvayā dṛṣṭvā asmākaṃ nāthavattayā

01,041.021a pitaras te 'valambante garte dīnā adhomukhāḥ

01,041.021c sādhu dārān kuruṣveti prajāyasveti cābhibho

01,041.021d@026_0001 na tac ca kutapodānaiḥ prāpyate phalam uttamam

01,041.021d@026_0002 yac ca kudārasaṃtānaprāptau saṃprāpyate 'mitam

01,041.021d@026_0003 kṣālanas tāta jāyaṃte sarva eva hi mānavāḥ

01,041.021d@026_0004 pitṛdevarṣimanujā bhartavyā āryavarṇajaiḥ

01,041.021d@026_0005 athānyathā vartamānā vāryāḥ syus tridivaukasām

01,041.021d@026_0006 tvaṃ tāta samyag jānīhi dharmajñaḥ san na vetsi kim

01,041.021e kulatantur hi naḥ śiṣṭas tvam evaikas tapodhana

01,041.022a yaṃ tu paśyasi no brahman vīraṇastambam āśritān

01,041.022c eṣo 'smākaṃ kulastamba āsīt svakulavardhanaḥ

01,041.023a yāni paśyasi vai brahman mūlānīhāsya vīrudhaḥ

01,041.023c ete nas tantavas tāta kālena paribhakṣitāḥ

01,041.024a yat tv etat paśyasi brahman mūlam asyārdhabhakṣitam

01,041.024c tatra lambāmahe sarve so 'py ekas tapa āsthitaḥ

01,041.025a yam ākhuṃ paśyasi brahman kāla eṣa mahābalaḥ

01,041.025c sa taṃ taporataṃ mandaṃ śanaiḥ kṣapayate tudan

01,041.025e jaratkāruṃ tapolubdhaṃ mandātmānam acetasam

01,041.026a na hi nas tat tapas tasya tārayiṣyati sattama

01,041.026c chinnamūlān paribhraṣṭān kālopahatacetasaḥ

01,041.026e narakapratiṣṭhān paśyāsmān yathā duṣkṛtinas tathā

01,041.027a asmāsu patiteṣv atra saha pūrvaiḥ pitāmahaiḥ

01,041.027c chinnaḥ kālena so 'py atra gantā vai narakaṃ tataḥ

01,041.028a tapo vāpy athavā yajño yac cānyat pāvanaṃ mahat

01,041.028c tat sarvaṃ na samaṃ tāta saṃtatyeti satāṃ matam

01,041.029a sa tāta dṛṣṭvā brūyās tvaṃ jaratkāruṃ tapasvinam

01,041.029c yathādṛṣṭam idaṃ cāsmai tvayākhyeyam aśeṣataḥ

01,041.030a yathā dārān prakuryāt sa putrāṃś cotpādayed yathā

01,041.030c tathā brahmaṃs tvayā vācyaḥ so 'smākaṃ nāthavattayā

01,041.030d*0414_01 bāndhavānāṃ hitasyeha yathā cātmakulaṃ tathā

01,041.030d*0414_02 kas tvaṃ bandhum ivāsmākam anuśocasi sattama

01,041.030d*0414_03 śrotum icchāma sarveṣāṃ ko bhavān iha tiṣṭhati

01,042.001 sūta uvāca

01,042.001a etac chrutvā jaratkārur duḥkhaśokaparāyaṇaḥ

01,042.001c uvāca svān pitṝn duḥkhād bāṣpasaṃdigdhayā girā

01,042.001d*0415=00 jaratkārur uvāca

01,042.001d*0415_01 mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ

01,042.001d*0415_02 tad brūta yan mayā kāryaṃ bhavatāṃ priyakāmyayā

01,042.002a aham eva jaratkāruḥ kilbiṣī bhavatāṃ sutaḥ

01,042.002c tad daṇḍaṃ dhārayata me duṣkṛter akṛtātmanaḥ

01,042.003 pitara ūcuḥ

01,042.003a putra diṣṭyāsi saṃprāpta imaṃ deśaṃ yadṛcchayā

01,042.003c kimarthaṃ ca tvayā brahman na kṛto dārasaṃgrahaḥ

01,042.003d@027_0001 dharmārthakāmais tu sukhaprahīṇā; bhikṣāṭanāḥ karpaṭabaddhagātrāḥ

01,042.003d@027_0002 kṣutkṣāmakaṇṭhā vasudhāṃ bhramanti; dārān parityajya gatā narā ye

01,042.003d@027_0003 na te kratuśatair lokāḥ prāpyante divi mānada; tapobhir vividhair vāpi yāṃl lokān putriṇo gatāḥ

01,042.004 jaratkārur uvāca

01,042.004a mamāyaṃ pitaro nityaṃ hṛdy arthaḥ parivartate

01,042.004c ūrdhvaretāḥ śarīraṃ vai prāpayeyam amutra vai

01,042.004d*0416_01 na dārān vai kariṣye 'ham iti me bhāvitaṃ manaḥ

01,042.005a evaṃ dṛṣṭvā tu bhavataḥ śakuntān iva lambataḥ

01,042.005c mayā nivartitā buddhir brahmacaryāt pitāmahāḥ

01,042.006a kariṣye vaḥ priyaṃ kāmaṃ nivekṣye nātra saṃśayaḥ

01,042.006c sanāmnīṃ yady ahaṃ kanyām upalapsye kadā cana

01,042.007a bhaviṣyati ca yā kā cid bhaikṣavat svayam udyatā

01,042.007c pratigrahītā tām asmi na bhareyaṃ ca yām aham

01,042.008a evaṃvidham ahaṃ kuryāṃ niveśaṃ prāpnuyāṃ yadi

01,042.008c anyathā na kariṣye tu satyam etat pitāmahāḥ

01,042.008d*0417_01 tatra cotpatsyate jantur bhavatāṃ tāraṇāya vai

01,042.008d*0417_02 śāśvatāś cāvyayāś caiva tiṣṭhantu pitaro mama

01,042.009 sūta uvāca

01,042.009a evam uktvā tu sa pitṝṃś cacāra pṛthivīṃ muniḥ

01,042.009c na ca sma labhate bhāryāṃ vṛddho 'yam iti śaunaka

01,042.010a yadā nirvedam āpannaḥ pitṛbhiś coditas tathā

01,042.010c tadāraṇyaṃ sa gatvoccaiś cukrośa bhṛśaduḥkhitaḥ

01,042.010d*0418_01 sa tv araṇyagataḥ prājñaḥ pitṝṇāṃ hitakāmyayā

01,042.010d*0418_02 uvāca kanyāṃ yācāmi tisro vācaḥ śanair imāḥ

01,042.011a yāni bhūtāni santīha sthāvarāṇi carāṇi ca

01,042.011c antarhitāni vā yāni tāni śṛṇvantu me vacaḥ

01,042.012a ugre tapasi vartantaṃ pitaraś codayanti mām

01,042.012c niviśasveti duḥkhārtās teṣāṃ priyacikīrṣayā

01,042.013a niveśārthy akhilāṃ bhūmiṃ kanyābhaikṣaṃ carāmi bhoḥ

01,042.013c daridro duḥkhaśīlaś ca pitṛbhiḥ saṃniyojitaḥ

01,042.014a yasya kanyāsti bhūtasya ye mayeha prakīrtitāḥ

01,042.014c te me kanyāṃ prayacchantu carataḥ sarvatodiśam

01,042.015a mama kanyā sanāmnī yā bhaikṣavac codyatā bhavet

01,042.015c bhareyaṃ caiva yāṃ nāhaṃ tāṃ me kanyāṃ prayacchata

01,042.016a tatas te pannagā ye vai jaratkārau samāhitāḥ

01,042.016c tām ādāya pravṛttiṃ te vāsukeḥ pratyavedayan

01,042.017a teṣāṃ śrutvā sa nāgendraḥ kanyāṃ tāṃ samalaṃkṛtām

01,042.017c pragṛhyāraṇyam agamat samīpaṃ tasya pannagaḥ

01,042.018a tatra tāṃ bhaikṣavat kanyāṃ prādāt tasmai mahātmane

01,042.018c nāgendro vāsukir brahman na sa tāṃ pratyagṛhṇata

01,042.019a asanāmeti vai matvā bharaṇe cāvicārite

01,042.019c mokṣabhāve sthitaś cāpi dvandvībhūtaḥ parigrahe

01,042.020a tato nāma sa kanyāyāḥ papraccha bhṛgunandana

01,042.020c vāsuke bharaṇaṃ cāsyā na kuryām ity uvāca ha

01,042.020d@028_0000 rurur uvāca

01,042.020d@028_0001 kimarthaṃ sā tu nāgendro dvijendrāya kṛtātmane

01,042.020d@028_0002 avijñātāya vai dattā svasā rājīvalocanā

01,042.020d@028_0002 pramatir uvāca

01,043.001 sūta uvāca

01,043.001a vāsukis tv abravīd vākyaṃ jaratkārum ṛṣiṃ tadā

01,043.001c sanāmā tava kanyeyaṃ svasā me tapasānvitā

01,043.002a bhariṣyāmi ca te bhāryāṃ pratīcchemāṃ dvijottama

01,043.002c rakṣaṇaṃ ca kariṣye 'syāḥ sarvaśaktyā tapodhana

01,043.002d*0419=02 ṛṣir uvāca

01,043.002d*0419_01 tvadarthaṃ rakṣyate caiṣā mayā munivarottama

01,043.002d*0419_02 na bhariṣye 'ham etāṃ vai eṣa me samayaḥ kṛtaḥ

01,043.002d*0419_03 apriyaṃ ca na kartavyaṃ kṛte caināṃ tyajāmy aham

01,043.003a pratiśrute tu nāgena bhariṣye bhaginīm iti

01,043.003c jaratkārus tadā veśma bhujagasya jagāma ha

01,043.004a tatra mantravidāṃ śreṣṭhas tapovṛddho mahāvrataḥ

01,043.004c jagrāha pāṇiṃ dharmātmā vidhimantrapuraskṛtam

01,043.005a tato vāsagṛhaṃ śubhraṃ pannagendrasya saṃmatam

01,043.005c jagāma bhāryām ādāya stūyamāno maharṣibhiḥ

01,043.006a śayanaṃ tatra vai kḷptaṃ spardhyāstaraṇasaṃvṛtam

01,043.006c tatra bhāryāsahāyaḥ sa jaratkārur uvāsa ha

01,043.007a sa tatra samayaṃ cakre bhāryayā saha sattamaḥ

01,043.007c vipriyaṃ me na kartavyaṃ na ca vācyaṃ kadā cana

01,043.008a tyajeyam apriye hi tvāṃ kṛte vāsaṃ ca te gṛhe

01,043.008c etad gṛhāṇa vacanaṃ mayā yat samudīritam

01,043.009a tataḥ paramasaṃvignā svasā nāgapates tu sā

01,043.009c atiduḥkhānvitā vācaṃ tam uvācaivam astv iti

01,043.010a tathaiva sā ca bhartāraṃ duḥkhaśīlam upācarat

01,043.010c upāyaiḥ śvetakākīyaiḥ priyakāmā yaśasvinī

01,043.011a ṛtukāle tataḥ snātā kadā cid vāsukeḥ svasā

01,043.011c bhartāraṃ taṃ yathānyāyam upatasthe mahāmunim

01,043.012a tatra tasyāḥ samabhavad garbho jvalanasaṃnibhaḥ

01,043.012c atīva tapasā yukto vaiśvānarasamadyutiḥ

01,043.012e śuklapakṣe yathā somo vyavardhata tathaiva saḥ

01,043.013a tataḥ katipayāhasya jaratkārur mahātapāḥ

01,043.013c utsaṅge 'syāḥ śiraḥ kṛtvā suṣvāpa parikhinnavat

01,043.014a tasmiṃś ca supte viprendre savitāstam iyād girim

01,043.014c ahnaḥ parikṣaye brahmaṃs tataḥ sācintayat tadā

01,043.014e vāsuker bhaginī bhītā dharmalopān manasvinī

01,043.015a kiṃ nu me sukṛtaṃ bhūyād bhartur utthāpanaṃ na vā

01,043.015c duḥkhaśīlo hi dharmātmā kathaṃ nāsyāparādhnuyām

01,043.016a kopo vā dharmaśīlasya dharmalopo 'tha vā punaḥ

01,043.016c dharmalopo garīyān vai syād atrety akaron manaḥ

01,043.017a utthāpayiṣye yady enaṃ dhruvaṃ kopaṃ kariṣyati

01,043.017c dharmalopo bhaved asya saṃdhyātikramaṇe dhruvam

01,043.018a iti niścitya manasā jaratkārur bhujaṃgamā

01,043.018c tam ṛṣiṃ dīptatapasaṃ śayānam analopamam

01,043.018e uvācedaṃ vacaḥ ślakṣṇaṃ tato madhurabhāṣiṇī

01,043.019a uttiṣṭha tvaṃ mahābhāga sūryo 'stam upagacchati

01,043.019c saṃdhyām upāssva bhagavann apaḥ spṛṣṭvā yatavrataḥ

01,043.020a prāduṣkṛtāgnihotro 'yaṃ muhūrto ramyadāruṇaḥ

01,043.020c saṃdhyā pravartate ceyaṃ paścimāyāṃ diśi prabho

01,043.021a evam uktaḥ sa bhagavāñ jaratkārur mahātapāḥ

01,043.021c bhāryāṃ prasphuramāṇoṣṭha idaṃ vacanam abravīt

01,043.022a avamānaḥ prayukto 'yaṃ tvayā mama bhujaṃgame

01,043.022c samīpe te na vatsyāmi gamiṣyāmi yathāgatam

01,043.023a na hi tejo 'sti vāmoru mayi supte vibhāvasoḥ

01,043.023c astaṃ gantuṃ yathākālam iti me hṛdi vartate

01,043.024a na cāpy avamatasyeha vastuṃ roceta kasya cit

01,043.024c kiṃ punar dharmaśīlasya mama vā madvidhasya vā

01,043.024d*0420_01 nāvamānāt kṛtavatī divaso 'stam upeyivān

01,043.025a evam uktā jaratkārur bhartrā hṛdayakampanam

01,043.025c abravīd bhaginī tatra vāsukeḥ saṃniveśane

01,043.026a nāvamānāt kṛtavatī tavāhaṃ pratibodhanam

01,043.026c dharmalopo na te vipra syād ity etat kṛtaṃ mayā

01,043.027a uvāca bhāryām ity ukto jaratkārur mahātapāḥ

01,043.027c ṛṣiḥ kopasamāviṣṭas tyaktukāmo bhujaṃgamām

01,043.028a na me vāg anṛtaṃ prāha gamiṣye 'haṃ bhujaṃgame

01,043.028c samayo hy eṣa me pūrvaṃ tvayā saha mithaḥ kṛtaḥ

01,043.029a sukham asmy uṣito bhadre brūyās tvaṃ bhrātaraṃ śubhe

01,043.029c ito mayi gate bhīru gataḥ sa bhagavān iti

01,043.029e tvaṃ cāpi mayi niṣkrānte na śokaṃ kartum arhasi

01,043.030a ity uktā sānavadyāṅgī pratyuvāca patiṃ tadā

01,043.030c jaratkāruṃ jaratkāruś cintāśokaparāyaṇā

01,043.031a bāṣpagadgadayā vācā mukhena pariśuṣyatā

01,043.031c kṛtāñjalir varārohā paryaśrunayanā tataḥ

01,043.031e dhairyam ālambya vāmorūr hṛdayena pravepatā

01,043.032a na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam

01,043.032c dharme sthitāṃ sthito dharme sadā priyahite ratām

01,043.033a pradāne kāraṇaṃ yac ca mama tubhyaṃ dvijottama

01,043.033b*0421_01 apatyārthaṃ tu me bhrātā jñātīnāṃ hitakāmyayā

01,043.033c tad alabdhavatīṃ mandāṃ kiṃ māṃ vakṣyati vāsukhiḥ

01,043.034a mātṛśāpābhibhūtānāṃ jñātīnāṃ mama sattama

01,043.034c apatyam īpṣitaṃ tvattas tac ca tāvan na dṛśyate

01,043.035a tvatto hy apatyalābhena jñātīnāṃ me śivaṃ bhavet

01,043.035c saṃprayogo bhaven nāyaṃ mama moghas tvayā dvija

01,043.036a jñātīnāṃ hitam icchantī bhagavaṃs tvāṃ prasādaye

01,043.036c imam avyaktarūpaṃ me garbham ādhāya sattama

01,043.036e kathaṃ tyaktvā mahātmā san gantum icchasy anāgasam

01,043.037a evam uktas tu sa munir bhāryāṃ vacanam abravīt

01,043.037c yady uktam anurūpaṃ ca jaratkārus tapodhanaḥ

01,043.038a asty eṣa garbhaḥ subhage tava vaiśvānaropamaḥ

01,043.038c ṛṣiḥ paramadharmātmā vedavedāṅgapāragaḥ

01,043.039a evam uktvā sa dharmātmā jaratkārur mahān ṛṣiḥ

01,043.039c ugrāya tapase bhūyo jagāma kṛtaniścayaḥ

01,044.001 sūta uvāca

01,044.001a gatamātraṃ tu bhartāraṃ jaratkārur avedayat

01,044.001c bhrātus tvaritam āgamya yathātathyaṃ tapodhana

01,044.002a tataḥ sa bhujagaśreṣṭhaḥ śrutvā sumahad apriyam

01,044.002c uvāca bhaginīṃ dīnāṃ tadā dīnataraḥ svayam

01,044.003a jānāsi bhadre yat kāryaṃ pradāne kāraṇaṃ ca yat

01,044.003c pannagānāṃ hitārthāya putras te syāt tato yadi

01,044.004a sa sarpasatrāt kila no mokṣayiṣyati vīryavān

01,044.004c evaṃ pitāmahaḥ pūrvam uktavān māṃ suraiḥ saha

01,044.005a apy asti garbhaḥ subhage tasmāt te munisattamāt

01,044.005c na cecchāmy aphalaṃ tasya dārakarma manīṣiṇaḥ

01,044.006a kāmaṃ ca mama na nyāyyaṃ praṣṭuṃ tvāṃ kāryam īdṛśam

01,044.006c kiṃ tu kāryagarīyastvāt tatas tvāham acūcudam

01,044.007a durvāsatāṃ viditvā ca bhartus te 'titapasvinaḥ

01,044.007c nainam anvāgamiṣyāmi kadā cid dhi śapet sa mām

01,044.008a ācakṣva bhadre bhartus tvaṃ sarvam eva viceṣṭitam

01,044.008c śalyam uddhara me ghoraṃ bhadre hṛdi cirasthitam

01,044.009a jaratkārus tato vākyam ity uktā pratyabhāṣata

01,044.009c āśvāsayantī saṃtaptaṃ vāsukiṃ pannageśvaram

01,044.010a pṛṣṭo mayāpatyahetoḥ sa mahātmā mahātapāḥ

01,044.010c astīty udaram uddiśya mamedaṃ gatavāṃś ca saḥ

01,044.010d*0422_01 bhūya evābhavad bhrātā śokasaṃtaptamānasaḥ

01,044.011a svaireṣv api na tenāhaṃ smarāmi vitathaṃ kva cit

01,044.011c uktapūrvaṃ kuto rājan sāṃparāye sa vakṣyati

01,044.012a na saṃtāpas tvayā kāryaḥ kāryaṃ prati bhujaṃgame

01,044.012c utpatsyati hi te putro jvalanārkasamadyutiḥ

01,044.013a ity uktvā hi sa māṃ bhrātar gato bhartā tapovanam

01,044.013c tasmād vyetu paraṃ duḥkhaṃ tavedaṃ manasi sthitam

01,044.014a etac chrutvā sa nāgendro vāsukiḥ parayā mudā

01,044.014c evam astv iti tad vākyaṃ bhaginyāḥ pratyagṛhṇata

01,044.015a sāntvamānārthadānaiś ca pūjayā cānurūpayā

01,044.015c sodaryāṃ pūjayām āsa svasāraṃ pannagottamaḥ

01,044.016a tataḥ sa vavṛdhe garbho mahātejā raviprabhaḥ

01,044.016c yathā somo dvijaśreṣṭha śuklapakṣodito divi

01,044.017a yathākālaṃ tu sā brahman prajajñe bhujagasvasā

01,044.017c kumāraṃ devagarbhābhaṃ pitṛmātṛbhayāpaham

01,044.018a vavṛdhe sa ca tatraiva nāgarājaniveśane

01,044.018c vedāṃś cādhijage sāṅgān bhārgavāc cyavanātmajāt

01,044.019a caritavrato bāla eva buddhisattvaguṇānvitaḥ

01,044.019c nāma cāsyābhavat khyātaṃ lokeṣv āstīka ity uta

01,044.020a astīty uktvā gato yasmāt pitā garbhastham eva tam

01,044.020c vanaṃ tasmād idaṃ tasya nāmāstīketi viśrutam

01,044.021a sa bāla eva tatrasthaś carann amitabuddhimān

01,044.021c gṛhe pannagarājasya prayatnāt paryarakṣyata

01,044.022a bhagavān iva deveśaḥ śūlapāṇir hiraṇyadaḥ

01,044.022c vivardhamānaḥ sarvāṃs tān pannagān abhyaharṣayat

01,045.001 śaunaka uvāca

01,045.001*0423_01 sūtasya vacanaṃ śrutvā śaunakaḥ prāha vismitaḥ

01,045.001a yad apṛcchat tadā rājā mantriṇo janamejayaḥ

01,045.001c pituḥ svargagatiṃ tan me vistareṇa punar vada

01,045.002 sūta uvāca

01,045.002a śṛṇu brahman yathā pṛṣṭā mantriṇo nṛpates tadā

01,045.002c ākhyātavantas te sarve nidhanaṃ tat parikṣitaḥ

01,045.003 janamejaya uvāca

01,045.003a jānanti tu bhavantas tad yathāvṛttaḥ pitā mama

01,045.003c āsīd yathā ca nidhanaṃ gataḥ kāle mahāyaśāḥ

01,045.004a śrutvā bhavatsakāśād dhi pitur vṛttam aśeṣataḥ

01,045.004c kalyāṇaṃ pratipatsyāmi viparītaṃ na jātu cit

01,045.005 sūta uvāca

01,045.005a mantriṇo 'thābruvan vākyaṃ pṛṣṭās tena mahātmanā

01,045.005c sarvadharmavidaḥ prājñā rājānaṃ janamejayam

01,045.006*0424_01 śṛṇu pārthiva yad brūṣe pitus tava mahātmanaḥ

01,045.006*0424_02 caritaṃ pārthivendrasya yathā niṣṭhāṃ gataś ca saḥ

01,045.006a dharmātmā ca mahātmā ca prajāpālaḥ pitā tava

01,045.006c āsīd iha yathāvṛttaḥ sa mahātmā śṛṇuṣva tat

01,045.007a cāturvarṇyaṃ svadharmasthaṃ sa kṛtvā paryarakṣata

01,045.007c dharmato dharmavid rājā dharmo vigrahavān iva

01,045.008a rarakṣa pṛthivīṃ devīṃ śrīmān atulavikramaḥ

01,045.008c dveṣṭāras tasya naivāsan sa ca na dveṣṭi kaṃ cana

01,045.008e samaḥ sarveṣu bhūteṣu prajāpatir ivābhavat

01,045.009a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva svakarmasu

01,045.009c sthitāḥ sumanaso rājaṃs tena rājñā svanuṣṭhitāḥ

01,045.010a vidhavānāthakṛpaṇān vikalāṃś ca babhāra saḥ

01,045.010c sudarśaḥ sarvabhūtānām āsīt soma ivāparaḥ

01,045.011a tuṣṭapuṣṭajanaḥ śrīmān satyavāg dṛḍhavikramaḥ

01,045.011c dhanurvede ca śiṣyo 'bhūn nṛpaḥ śāradvatasya saḥ

01,045.012a govindasya priyaś cāsīt pitā te janamejaya

01,045.012c lokasya caiva sarvasya priya āsīn mahāyaśāḥ

01,045.013a parikṣīṇeṣu kuruṣu uttarāyām ajāyata

01,045.013c parikṣid abhavat tena saubhadrasyātmajo balī

01,045.014a rājadharmārthakuśalo yuktaḥ sarvaguṇair nṛpaḥ

01,045.014c jitendriyaś cātmavāṃś ca medhāvī vṛddhasevitaḥ

01,045.015a ṣaḍvargavin mahābuddhir nītidharmavid uttamaḥ

01,045.015c prajā imās tava pitā ṣaṣṭiṃ varṣāṇy apālayat

01,045.015d*0425_01 tato gatiṃ samāpannaḥ sarveṣām anivartinīm

01,045.015e tato diṣṭāntam āpannaḥ sarpeṇānativartitam

01,045.016a tatas tvaṃ puruṣaśreṣṭha dharmeṇa pratipedivān

01,045.016c idaṃ varṣasahasrāya rājyaṃ kurukulāgatam

01,045.016e bāla evābhijāto 'si sarvabhūtānupālakaḥ

01,045.017 janamejaya uvāca

01,045.017a nāsmin kule jātu babhūva rājā; yo na prajānāṃ hitakṛt priyaś ca

01,045.017c viśeṣataḥ prekṣya pitāmahānāṃ; vṛttaṃ mahad vṛttaparāyaṇānām

01,045.018a kathaṃ nidhanam āpannaḥ pitā mama tathāvidhaḥ

01,045.018c ācakṣadhvaṃ yathāvan me śrotum icchāmi tattvataḥ

01,045.019 sūta uvāca

01,045.019*0426_01 sa rājā pṛthivīpālaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,045.019a evaṃ saṃcoditā rājñā mantriṇas te narādhipam

01,045.019c ūcuḥ sarve yathāvṛttaṃ rājñaḥ priyahite ratāḥ

01,045.020a babhūva mṛgayāśīlas tava rājan pitā sadā

01,045.020c yathā pāṇḍur mahābhāgo dhanurdharavaro yudhi

01,045.020e asmāsv āsajya sarvāṇi rājakāryāṇy aśeṣataḥ

01,045.021a sa kadā cid vanacaro mṛgaṃ vivyādha patriṇā

01,045.021c viddhvā cānvasarat tūrṇaṃ taṃ mṛgaṃ gahane vane

01,045.022a padātir baddhanistriṃśas tatāyudhakalāpavān

01,045.022c na cāsasāda gahane mṛgaṃ naṣṭaṃ pitā tava

01,045.023a pariśrānto vayaḥsthaś ca ṣaṣṭivarṣo jarānvitaḥ

01,045.023c kṣudhitaḥ sa mahāraṇye dadarśa munim antike

01,045.024a sa taṃ papraccha rājendro muniṃ maunavratānvitam

01,045.024c na ca kiṃ cid uvācainaṃ sa muniḥ pṛcchato 'pi san

01,045.025a tato rājā kṣucchramārtas taṃ muniṃ sthāṇuvat sthitam

01,045.025c maunavratadharaṃ śāntaṃ sadyo manyuvaśaṃ yayau

01,045.026a na bubodha hi taṃ rājā maunavratadharaṃ munim

01,045.026c sa taṃ manyusamāviṣṭo dharṣayām āsa te pitā

01,045.027a mṛtaṃ sarpaṃ dhanuṣkoṭyā samutkṣipya dharātalāt

01,045.027c tasya śuddhātmanaḥ prādāt skandhe bharatasattama

01,045.028a na covāca sa medhāvī tam atho sādhv asādhu vā

01,045.028c tasthau tathaiva cākrudhyan sarpaṃ skandhena dhārayan

01,046.001 mantriṇa ūcuḥ

01,046.001a tataḥ sa rājā rājendra skandhe tasya bhujaṃgamam

01,046.001c muneḥ kṣutkṣāma āsajya svapuraṃ punar āyayau

01,046.002a ṛṣes tasya tu putro 'bhūd gavi jāto mahāyaśāḥ

01,046.002c śṛṅgī nāma mahātejās tigmavīryo 'tikopanaḥ

01,046.003a brahmāṇaṃ so 'bhyupāgamya muniḥ pūjāṃ cakāra ha

01,046.003c anujñāto gatas tatra śṛṅgī śuśrāva taṃ tadā

01,046.003e sakhyuḥ sakāśāt pitaraṃ pitrā te dharṣitaṃ tathā

01,046.004a mṛtaṃ sarpaṃ samāsaktaṃ pitrā te janamejaya

01,046.004c vahantaṃ kuruśārdūla skandhenānapakāriṇam

01,046.005a tapasvinam atīvātha taṃ munipravaraṃ nṛpa

01,046.005c jitendriyaṃ viśuddhaṃ ca sthitaṃ karmaṇy athādbhute

01,046.006a tapasā dyotitātmānaṃ sveṣv aṅgeṣu yataṃ tathā

01,046.006c śubhācāraṃ śubhakathaṃ susthiraṃ tam alolupam

01,046.007a akṣudram anasūyaṃ ca vṛddhaṃ maunavrate sthitam

01,046.007c śaraṇyaṃ sarvabhūtānāṃ pitrā viprakṛtaṃ tava

01,046.008a śaśāpātha sa tac chrutvā pitaraṃ te ruṣānvitaḥ

01,046.008c ṛṣeḥ putro mahātejā bālo 'pi sthavirair varaḥ

01,046.009a sa kṣipram udakaṃ spṛṣṭvā roṣād idam uvāca ha

01,046.009c pitaraṃ te 'bhisaṃdhāya tejasā prajvalann iva

01,046.010a anāgasi gurau yo me mṛtaṃ sarpam avāsṛjat

01,046.010c taṃ nāgas takṣakaḥ kruddhas tejasā sādayiṣyati

01,046.010d*0427_01 āśīviṣas tigmatejā madvākyabalacoditaḥ

01,046.010e saptarātrād itaḥ pāpaṃ paśya me tapaso balam

01,046.011a ity uktvā prayayau tatra pitā yatrāsya so 'bhavat

01,046.011c dṛṣṭvā ca pitaraṃ tasmai śāpaṃ taṃ pratyavedayat

01,046.012a sa cāpi muniśārdūlaḥ preṣayām āsa te pituḥ

01,046.012b*0428_01 śiṣyaṃ gauramukhaṃ nāma śīlavantaṃ guṇānvitam

01,046.012b*0428_02 ācakhyau sa ca viśrānto rājñaḥ sarvam aśeṣataḥ

01,046.012c śapto 'si mama putreṇa yatto bhava mahīpate

01,046.012e takṣakas tvāṃ mahārāja tejasā sādayiṣyati

01,046.013a śrutvā tu tad vaco ghoraṃ pitā te janamejaya

01,046.013c yatto 'bhavat paritrastas takṣakāt pannagottamāt

01,046.014a tatas tasmiṃs tu divase saptame samupasthite

01,046.014c rājñaḥ samīpaṃ brahmarṣiḥ kāśyapo gantum aicchata

01,046.015a taṃ dadarśātha nāgendraḥ kāśyapaṃ takṣakas tadā

01,046.015c tam abravīt pannagendraḥ kāśyapaṃ tvaritaṃ vrajan

01,046.015e kva bhavāṃs tvarito yāti kiṃ ca kāryaṃ cikīrṣati

01,046.016 kāśyapa uvāca

01,046.016a yatra rājā kuruśreṣṭhaḥ parikṣin nāma vai dvija

01,046.016c takṣakeṇa bhujaṃgena dhakṣyate kila tatra vai

01,046.017a gacchāmy ahaṃ taṃ tvaritaḥ sadyaḥ kartum apajvaram

01,046.017c mayābhipannaṃ taṃ cāpi na sarpo dharṣayiṣyati

01,046.018 takṣaka uvāca

01,046.018a kimarthaṃ taṃ mayā daṣṭaṃ saṃjīvayitum icchasi

01,046.018b*0429_01 ahaṃ sa takṣako brahman paśya me vīryam adbhutam

01,046.018b*0429_02 na śaktas tvaṃ mayā daṣṭaṃ taṃ saṃjīvayituṃ nṛpam

01,046.018b*0429_03 ity uktvā takṣakas tatra so 'daśad vai vanaspatim

01,046.018b*0429_04 sa daṣṭamātro nāgena bhasmībhūto 'bhavan nagaḥ

01,046.018b*0429_05 kāśyapaś ca tato rājann ajīvayata taṃ nagam

01,046.018b*0429_06 tatas taṃ lobhayām āsa kāmaṃ brūhīti takṣakaḥ

01,046.018b*0429_07 sa evam uktas taṃ prāha kāśyapas takṣakaṃ punaḥ

01,046.018c brūhi kāmam ahaṃ te 'dya dadmi svaṃ veśma gamyatām

01,046.019 mantriṇa ūcuḥ

01,046.019a dhanalipsur ahaṃ tatra yāmīty uktaś ca tena saḥ

01,046.019c tam uvāca mahātmānaṃ mānayañ ślakṣṇayā girā

01,046.020a yāvad dhanaṃ prārthayase tasmād rājñas tato 'dhikam

01,046.020c gṛhāṇa matta eva tvaṃ saṃnivartasva cānagha

01,046.021a sa evam ukto nāgena kāśyapo dvipadāṃ varaḥ

01,046.021c labdhvā vittaṃ nivavṛte takṣakād yāvad īpsitam

01,046.022a tasmin pratigate vipre chadmanopetya takṣakaḥ

01,046.022c taṃ nṛpaṃ nṛpatiśreṣṭha pitaraṃ dhārmikaṃ tava

01,046.023a prāsādasthaṃ yattam api dagdhavān viṣavahninā

01,046.023c tatas tvaṃ puruṣavyāghra vijayāyābhiṣecitaḥ

01,046.024a etad dṛṣṭaṃ śrutaṃ cāpi yathāvan nṛpasattama

01,046.024c asmābhir nikhilaṃ sarvaṃ kathitaṃ te sudāruṇam

01,046.025a śrutvā caitaṃ nṛpaśreṣṭha pārthivasya parābhavam

01,046.025c asya carṣer uttaṅkasya vidhatsva yad anantaram

01,046.025d*0430=00 sautir uvāca

01,046.025d*0430=03 janamejaya uvāca

01,046.025d*0430_01 etasminn eva kāle tu sa rājā janamejayaḥ

01,046.025d*0430_02 uvāca mantriṇaḥ sarvān idaṃ vākyam ariṃdamaḥ

01,046.025d*0430_03 atha tat kathitaṃ kena yad vṛttaṃ tad vanaspatau

01,046.025d*0430_04 āścaryabhūtaṃ lokasya bhasmarāśīkṛtaṃ tadā

01,046.025d*0430_05 yad vṛkṣaṃ jīvayām āsa kāśyapas takṣakeṇa vai

01,046.025d*0430_06 nūnaṃ mantrair hataviṣo na praṇaśyeta kāśyapāt

01,046.025d*0430_07 cintayām āsa pāpātmā manasā pannagādhamaḥ

01,046.025d*0430_08 daṣṭaṃ yadi mayā vipraḥ pārthivaṃ jīvayiṣyati

01,046.025d*0430_09 takṣakaḥ saṃhataviṣo loke yāsyati hāsyatām

01,046.025d*0430_10 vicintyaivaṃ kṛtā tena dhruvaṃ tuṣṭir dvijasya vai

01,046.025d*0430_11 bhaviṣyati hy upāyena yasya dāsyāmi yātanām

01,046.026 janamejaya uvāca

01,046.026a etat tu śrotum icchāmi aṭavyāṃ nirjane vane

01,046.026c saṃvādaṃ pannagendrasya kāśyapasya ca yat tadā

01,046.027a kena dṛṣṭaṃ śrutaṃ cāpi bhavatāṃ śrotram āgatam

01,046.027c śrutvā cātha vidhāsyāmi pannagāntakarīṃ matim

01,046.028 mantriṇa ūcuḥ

01,046.028a śṛṇu rājan yathāsmākaṃ yenaitat kathitaṃ purā

01,046.028c samāgamaṃ dvijendrasya pannagendrasya cādhvani

01,046.029a tasmin vṛkṣe naraḥ kaś cid indhanārthāya pārthiva

01,046.029c vicinvan pūrvam ārūḍhaḥ śuṣkaśākhaṃ vanaspatim

01,046.029e abudhyamānau taṃ tatra vṛkṣasthaṃ pannagadvijau

01,046.030a sa tu tenaiva vṛkṣeṇa bhasmībhūto 'bhavat tadā

01,046.030c dvijaprabhāvād rājendra jīvitaḥ savanaspatiḥ

01,046.031a tena gatvā nṛpaśreṣṭha nagare 'smin niveditam

01,046.031c yathāvṛttaṃ tu tat sarvaṃ takṣakasya dvijasya ca

01,046.032a etat te kathitaṃ rājan yathāvṛttaṃ yathāśrutam

01,046.032c śrutvā tu nṛpaśārdūla prakuruṣva yathepsitam

01,046.033 sūta uvāca

01,046.033a mantriṇāṃ tu vacaḥ śrutvā sa rājā janamejayaḥ

01,046.033c paryatapyata duḥkhārtaḥ pratyapiṃṣat kare karam

01,046.034a niḥśvāsam uṣṇam asakṛd dīrghaṃ rājīvalocanaḥ

01,046.034c mumocāśrūṇi ca tadā netrābhyāṃ pratataṃ nṛpaḥ

01,046.034e uvāca ca mahīpālo duḥkhaśokasamanvitaḥ

01,046.034f*0431_01 durdharaṃ bāṣpam utsṛjya spṛṣṭvā cāpo yathāvidhi

01,046.034f*0431_02 muhūrtam iva ca dhyātvā niścitya manasā nṛpaḥ

01,046.034f*0431_03 amarṣī mantriṇaḥ sarvān idaṃ vacanam abravīt

01,046.035a śrutvaitad bhavatāṃ vākyaṃ pitur me svargatiṃ prati

01,046.035c niściteyaṃ mama matir yā vai tāṃ me nibodhata

01,046.036a anantaram ahaṃ manye takṣakāya durātmane

01,046.036c pratikartavyam ity eva yena me hiṃsitaḥ pitā

01,046.037a ṛṣer hi śṛṅger vacanaṃ kṛtvā dagdhvā ca pārthivam

01,046.037b*0432_01 iyaṃ durātmatā tasya kāśyapaṃ yo nyavartayat

01,046.037c yadi gacched asau pāpo nanu jīvet pitā mama

01,046.038a parihīyeta kiṃ tasya yadi jīvet sa pārthivaḥ

01,046.038c kāśyapasya prasādena mantriṇāṃ sunayena ca

01,046.039a sa tu vāritavān mohāt kāśyapaṃ dvijasattamam

01,046.039c saṃjijīvayiṣuṃ prāptaṃ rājānam aparājitam

01,046.040a mahān atikramo hy eṣa takṣakasya durātmanaḥ

01,046.040c dvijasya yo 'dadad dravyaṃ mā nṛpaṃ jīvayed iti

01,046.041a uttaṅkasya priyaṃ kurvann ātmanaś ca mahat priyam

01,046.041c bhavatāṃ caiva sarveṣāṃ yāsyāmy apacitiṃ pituḥ

01,046.041d*0433_01 sarpasatraṃ vidhāsyāmi nāgānāṃ kṣayakārakam

01,047.001 sūta uvāca

01,047.001a evam uktvā tataḥ śrīmān mantribhiś cānumoditaḥ

01,047.001c āruroha pratijñāṃ sa sarpasatrāya pārthivaḥ

01,047.001e brahman bharataśārdūlo rājā pārikṣitas tadā

01,047.002a purohitam athāhūya ṛtvijaṃ vasudhādhipaḥ

01,047.002c abravīd vākyasaṃpannaḥ saṃpadarthakaraṃ vacaḥ

01,047.003a yo me hiṃsitavāṃs tātaṃ takṣakaḥ sa durātmavān

01,047.003c pratikuryāṃ yathā tasya tad bhavanto bruvantu me

01,047.004a api tat karma viditaṃ bhavatāṃ yena pannagam

01,047.004c takṣakaṃ saṃpradīpte 'gnau prāpsye 'haṃ sahabāndhavam

01,047.005a yathā tena pitā mahyaṃ pūrvaṃ dagdho viṣāgninā

01,047.005c tathāham api taṃ pāpaṃ dagdhum icchāmi pannagam

01,047.006 ṛtvija ūcuḥ

01,047.006a asti rājan mahat satraṃ tvadarthaṃ devanirmitam

01,047.006c sarpasatram iti khyātaṃ purāṇe kathyate nṛpa

01,047.007a āhartā tasya satrasya tvan nānyo 'sti narādhipa

01,047.007c iti paurāṇikāḥ prāhur asmākaṃ cāsti sa kratuḥ

01,047.008 sūta uvāca

01,047.008a evam uktaḥ sa rājarṣir mene sarpaṃ hi takṣakam

01,047.008c hutāśanamukhaṃ dīptaṃ praviṣṭam iti sattama

01,047.009a tato 'bravīn mantravidas tān rājā brāhmaṇāṃs tadā

01,047.009c āhariṣyāmi tat satraṃ saṃbhārāḥ saṃbhriyantu me

01,047.010a tatas te ṛtvijas tasya śāstrato dvijasattama

01,047.010c deśaṃ taṃ māpayām āsur yajñāyatanakāraṇāt

01,047.010e yathāvaj jñānaviduṣaḥ sarve buddhyā paraṃ gatāḥ

01,047.011a ṛddhyā paramayā yuktam iṣṭaṃ dvijagaṇāyutam

01,047.011c prabhūtadhanadhānyāḍhyam ṛtvigbhiḥ suniveśitam

01,047.012a nirmāya cāpi vidhivad yajñāyatanam īpsitam

01,047.012c rājānaṃ dīkṣayām āsuḥ sarpasatrāptaye tadā

01,047.013a idaṃ cāsīt tatra pūrvaṃ sarpasatre bhaviṣyati

01,047.013c nimittaṃ mahad utpannaṃ yajñavighnakaraṃ tadā

01,047.014a yajñasyāyatane tasmin kriyamāṇe vaco 'bravīt

01,047.014c sthapatir buddhisaṃpanno vāstuvidyāviśāradaḥ

01,047.015a ity abravīt sūtradhāraḥ sūtaḥ paurāṇikas tadā

01,047.015c yasmin deśe ca kāle ca māpaneyaṃ pravartitā

01,047.015e brāhmaṇaṃ kāraṇaṃ kṛtvā nāyaṃ saṃsthāsyate kratuḥ

01,047.016a etac chrutvā tu rājā sa prāgdīkṣākālam abravīt

01,047.016c kṣattāraṃ neha me kaś cid ajñātaḥ praviśed iti

01,047.017a tataḥ karma pravavṛte sarpasatre vidhānataḥ

01,047.017c paryakrāmaṃś ca vidhivat sve sve karmaṇi yājakāḥ

01,047.018a paridhāya kṛṣṇavāsāṃsi dhūmasaṃraktalocanāḥ

01,047.018c juhuvur mantravac caiva samiddhaṃ jātavedasam

01,047.019a kampayantaś ca sarveṣām uragāṇāṃ manāṃsi te

01,047.019c sarpān ājuhuvus tatra sarvān agnimukhe tadā

01,047.020a tataḥ sarpāḥ samāpetuḥ pradīpte havyavāhane

01,047.020c viveṣṭamānāḥ kṛpaṇā āhvayantaḥ parasparam

01,047.021a visphurantaḥ śvasantaś ca veṣṭayantas tathā pare

01,047.021c pucchaiḥ śirobhiś ca bhṛśaṃ citrabhānuṃ prapedire

01,047.022a śvetāḥ kṛṣṇāś ca nīlāś ca sthavirāḥ śiśavas tathā

01,047.022c ruvanto bhairavān nādān petur dīpte vibhāvasau

01,047.022d*0434_01 krośayojanamātrā hi gokarṇasya pramāṇataḥ

01,047.022d*0434_02 patanty ajasraṃ vegena cāgnāv agnimatāṃ vara

01,047.023a evaṃ śatasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca

01,047.023c avaśāni vinaṣṭāni pannagānāṃ dvijottama

01,047.024a indurā iva tatrānye hastihastā ivāpare

01,047.024c mattā iva ca mātaṅgā mahākāyā mahābalāḥ

01,047.025a uccāvacāś ca bahavo nānāvarṇā viṣolbaṇāḥ

01,047.025c ghorāś ca parighaprakhyā dandaśūkā mahābalāḥ

01,047.025e prapetur agnāv uragā mātṛvāgdaṇḍapīḍitāḥ

01,048.001 śaunaka uvāca

01,048.001a sarpasatre tadā rājñaḥ pāṇḍaveyasya dhīmataḥ

01,048.001c janamejayasya ke tv āsann ṛtvijaḥ paramarṣayaḥ

01,048.002a ke sadasyā babhūvuś ca sarpasatre sudāruṇe

01,048.002c viṣādajanane 'tyarthaṃ pannagānāṃ mahābhaye

01,048.003a sarvaṃ vistaratas tāta bhavāñ śaṃsitum arhati

01,048.003c sarpasatravidhānajñā vijñeyās te hi sūtaja

01,048.004 sūta uvāca

01,048.004a hanta te kathayiṣyāmi nāmānīha manīṣiṇām

01,048.004c ye ṛtvijaḥ sadasyāś ca tasyāsan nṛpates tadā

01,048.005a tatra hotā babhūvātha brāhmaṇaś caṇḍabhārgavaḥ

01,048.005c cyavanasyānvaye jātaḥ khyāto vedavidāṃ varaḥ

01,048.006a udgātā brāhmaṇo vṛddho vidvān kautsāryajaiminiḥ

01,048.006c brahmābhavac chārṅgaravo adhvaryur bodhapiṅgalaḥ

01,048.006d*0435_01 uttaṅko hy abhavat tatra netā ca brāhmaṇottamaḥ

01,048.006d*0435_02 kuṇḍaladveṣatas tatra sarpān dahati sarvataḥ

01,048.007a sadasyaś cābhavad vyāsaḥ putraśiṣyasahāyavān

01,048.007c uddālakaḥ śamaṭhakaḥ śvetaketuś ca pañcamaḥ

01,048.008a asito devalaś caiva nāradaḥ parvatas tathā

01,048.008c ātreyaḥ kuṇḍajaṭharo dvijaḥ kuṭighaṭas tathā

01,048.009a vātsyaḥ śrutaśravā vṛddhas tapaḥsvādhyāyaśīlavān

01,048.009c kahoḍo devaśarmā ca maudgalyaḥ śamasaubharaḥ

01,048.010a ete cānye ca bahavo brāhmaṇāḥ saṃśitavratāḥ

01,048.010c sadasyā abhavaṃs tatra satre pārikṣitasya ha

01,048.011a juhvatsv ṛtvikṣv atha tadā sarpasatre mahākratau

01,048.011c ahayaḥ prāpataṃs tatra ghorāḥ prāṇibhayāvahāḥ

01,048.012a vasāmedovahāḥ kulyā nāgānāṃ saṃpravartitāḥ

01,048.012c vavau gandhaś ca tumulo dahyatām aniśaṃ tadā

01,048.013a patatāṃ caiva nāgānāṃ dhiṣṭhitānāṃ tathāmbare

01,048.013c aśrūyatāniśaṃ śabdaḥ pacyatāṃ cāgninā bhṛśam

01,048.014a takṣakas tu sa nāgendraḥ puraṃdaraniveśanam

01,048.014b*0436_01 jagāma bhayasaṃvignaḥ śaraṇārthī surarṣabham

01,048.014c gataḥ śrutvaiva rājānaṃ dīkṣitaṃ janamejayam

01,048.015a tataḥ sarvaṃ yathāvṛttam ākhyāya bhujagottamaḥ

01,048.015c agacchac charaṇaṃ bhīta āgaskṛtvā puraṃdaram

01,048.016a tam indraḥ prāha suprīto na tavāstīha takṣaka

01,048.016c bhayaṃ nāgendra tasmād vai sarpasatrāt kathaṃ cana

01,048.017a prasādito mayā pūrvaṃ tavārthāya pitāmahaḥ

01,048.017c tasmāt tava bhayaṃ nāsti vyetu te mānaso jvaraḥ

01,048.018a evam āśvāsitas tena tataḥ sa bhujagottamaḥ

01,048.018c uvāsa bhavane tatra śakrasya muditaḥ sukhī

01,048.019a ajasraṃ nipatatsv agnau nāgeṣu bhṛśaduḥkhitaḥ

01,048.019c alpaśeṣaparīvāro vāsukiḥ paryatapyata

01,048.020a kaśmalaṃ cāviśad ghoraṃ vāsukiṃ pannageśvaram

01,048.020c sa ghūrṇamānahṛdayo bhaginīm idam abravīt

01,048.021a dahyante 'ṅgāni me bhadre diśo na pratibhānti ca

01,048.021c sīdāmīva ca saṃmohād ghūrṇatīva ca me manaḥ

01,048.022a dṛṣṭir bhramati me 'tīva hṛdayaṃ dīryatīva ca

01,048.022c patiṣyāmy avaśo 'dyāhaṃ tasmin dīpte vibhāvasau

01,048.023a pārikṣitasya yajño 'sau vartate 'smajjighāṃsayā

01,048.023c vyaktaṃ mayāpi gantavyaṃ pitṛrājaniveśanam

01,048.024a ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto yadartham asi me svasaḥ

01,048.024c jaratkāroḥ purā dattā sā trāhy asmān sabāndhavān

01,048.025a āstīkaḥ kila yajñaṃ taṃ vartantaṃ bhujagottame

01,048.025c pratiṣetsyati māṃ pūrvaṃ svayam āha pitāmahaḥ

01,048.026a tad vatse brūhi vatsaṃ svaṃ kumāraṃ vṛddhasaṃmatam

01,048.026c mamādya tvaṃ sabhṛtyasya mokṣārthaṃ vedavittamam

01,049.001 sūta uvāca

01,049.001a tata āhūya putraṃ svaṃ jaratkārur bhujaṃgamā

01,049.001c vāsuker nāgarājasya vacanād idam abravīt

01,049.002a ahaṃ tava pituḥ putra bhrātrā dattā nimittataḥ

01,049.002c kālaḥ sa cāyaṃ saṃprāptas tat kuruṣva yathātatham

01,049.003 āstīka uvāca

01,049.003a kiṃnimittaṃ mama pitur dattā tvaṃ mātulena me

01,049.003c tan mamācakṣva tattvena śrutvā kartāsmi tat tathā

01,049.004 sūta uvāca

01,049.004a tata ācaṣṭa sā tasmai bāndhavānāṃ hitaiṣiṇī

01,049.004c bhaginī nāgarājasya jaratkārur aviklavā

01,049.005a bhujagānām aśeṣāṇāṃ mātā kadrūr iti śrutiḥ

01,049.005c tayā śaptā ruṣitayā sutā yasmān nibodha tat

01,049.006a ucchaiḥśravāḥ so 'śvarājo yan mithyā na kṛto mama

01,049.006c vinatānimittaṃ paṇite dāsabhāvāya putrakāḥ

01,049.007a janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ

01,049.007c tatra pañcatvam āpannāḥ pretalokaṃ gamiṣyatha

01,049.008a tāṃ ca śaptavatīm evaṃ sākṣāl lokapitāmahaḥ

01,049.008c evam astv iti tad vākyaṃ provācānumumoda ca

01,049.009a vāsukiś cāpi tac chrutvā pitāmahavacas tadā

01,049.009c amṛte mathite tāta devāñ śaraṇam īyivān

01,049.010a siddhārthāś ca surāḥ sarve prāpyāmṛtam anuttamam

01,049.010c bhrātaraṃ me puraskṛtya prajāpatim upāgaman

01,049.011a te taṃ prasādayām āsur devāḥ sarve pitāmaham

01,049.011c rājñā vāsukinā sārdhaṃ sa śāpo na bhaved iti

01,049.012a vāsukir nāgarājo 'yaṃ duḥkhito jñātikāraṇāt

01,049.012c abhiśāpaḥ sa mātrāsya bhagavan na bhaved iti

01,049.012d*0437_01 tathā vidhīyatām etad devadeva jagatpate

01,049.013 brahmovāca

01,049.013a jaratkārur jaratkāruṃ yāṃ bhāryāṃ samavāpsyati

01,049.013c tatra jāto dvijaḥ śāpād bhujagān mokṣayiṣyati

01,049.014 jaratkārur uvāca

01,049.014a etac chrutvā tu vacanaṃ vāsukiḥ pannageśvaraḥ

01,049.014c prādān mām amaraprakhya tava pitre mahātmane

01,049.014e prāg evānāgate kāle tatra tvaṃ mayy ajāyathāḥ

01,049.015a ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto bhayān nas trātum arhasi

01,049.015c bhrātaraṃ caiva me tasmāt trātum arhasi pāvakāt

01,049.016a amoghaṃ naḥ kṛtaṃ tat syād yad ahaṃ tava dhīmate

01,049.016c pitre dattā vimokṣārthaṃ kathaṃ vā putra manyase

01,049.017 sūta uvāca

01,049.017a evam uktas tathety uktvā so 'stīko mātaraṃ tadā

01,049.017c abravīd duḥkhasaṃtaptaṃ vāsukiṃ jīvayann iva

01,049.018a ahaṃ tvāṃ mokṣayiṣyāmi vāsuke pannagottama

01,049.018c tasmāc chāpān mahāsattva satyam etad bravīmi te

01,049.019a bhava svasthamanā nāga na hi te vidyate bhayam

01,049.019c prayatiṣye tathā saumya yathā śreyo bhaviṣyati

01,049.019e na me vāg anṛtaṃ prāha svaireṣv api kuto 'nyathā

01,049.020a taṃ vai nṛpavaraṃ gatvā dīkṣitaṃ janamejayam

01,049.020c vāgbhir maṅgalayuktābhis toṣayiṣye 'dya mātula

01,049.020e yathā sa yajño nṛpater nirvartiṣyati sattama

01,049.021a sa saṃbhāvaya nāgendra mayi sarvaṃ mahāmate

01,049.021c na te mayi mano jātu mithyā bhavitum arhati

01,049.022 vāsukir uvāca

01,049.022a āstīka parighūrṇāmi hṛdayaṃ me vidīryate

01,049.022c diśaś ca na prajānāmi brahmadaṇḍanipīḍitaḥ

01,049.023 āstīka uvāca

01,049.023a na saṃtāpas tvayā kāryaḥ kathaṃ cit pannagottama

01,049.023c dīptād agneḥ samutpannaṃ nāśayiṣyāmi te bhayam

01,049.024a brahmadaṇḍaṃ mahāghoraṃ kālāgnisamatejasam

01,049.024c nāśayiṣyāmi mātra tvaṃ bhayaṃ kārṣīḥ kathaṃ cana

01,049.025 sūta uvāca

01,049.025a tataḥ sa vāsuker ghoram apanīya manojvaram

01,049.025c ādhāya cātmano 'ṅgeṣu jagāma tvarito bhṛśam

01,049.026a janamejayasya taṃ yajñaṃ sarvaiḥ samuditaṃ guṇaiḥ

01,049.026c mokṣāya bhujagendrāṇām āstīko dvijasattamaḥ

01,049.027a sa gatvāpaśyad āstīko yajñāyatanam uttamam

01,049.027c vṛtaṃ sadasyair bahubhiḥ sūryavahnisamaprabhaiḥ

01,049.028a sa tatra vārito dvāḥsthaiḥ praviśan dvijasattamaḥ

01,049.028c abhituṣṭāva taṃ yajñaṃ praveśārthī dvijottamaḥ

01,049.028d*0438_01 sa prāpya yajñāyatanaṃ variṣṭhaṃ

01,049.028d*0438_02 dvijottamaḥ puṇyakṛtāṃ variṣṭhaḥ

01,049.028d*0438_03 tuṣṭāva rājānam anantakīrtim

01,049.028d*0438_04 ṛtviksadasyāṃś ca tathaiva cāgnim

01,050.001 āstīka uvāca

01,050.001a somasya yajño varuṇasya yajñaḥ; prajāpater yajña āsīt prayāge

01,050.001c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.001d@029_0001 dilīparājño nahuṣasya rājño; nalasya rājñaḥ śatabindoś ca rājñaḥ

01,050.002a śakrasya yajñaḥ śatasaṃkhya uktas; tathāparas tulyasaṃkhyaḥ śataṃ vai

01,050.002c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.003a yamasya yajño harimedhasaś ca; yathā yajño rantidevasya rājñaḥ

01,050.003c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.004a gayasya yajñaḥ śaśabindoś ca rājño; yajñas tathā vaiśravaṇasya rājñaḥ

01,050.004c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.005a nṛgasya yajñas tv ajamīḍhasya cāsīd; yathā yajño dāśaratheś ca rājñaḥ

01,050.005c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.006a yajñaḥ śruto no divi devasūnor; yudhiṣṭhirasyājamīḍhasya rājñaḥ

01,050.006c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.006d@030_0001 nahuṣasya yajñaḥ sagarasya yajñaḥ; dhundhos tathā rantidevasya caiva

01,050.007a kṛṣṇasya yajñaḥ satyavatyāḥ sutasya; svayaṃ ca karma pracakāra yatra

01,050.007c tathā yajño 'yaṃ tava bhāratāgrya; pārikṣita svasti no 'stu priyebhyaḥ

01,050.008a ime hi te sūryahutāśavarcasaḥ; samāsate vṛtrahaṇaḥ kratuṃ yathā

01,050.008c naiṣāṃ jñānaṃ vidyate jñātum adya; dattaṃ yebhyo na praṇaśyet kathaṃ cit

01,050.009a ṛtviksamo nāsti lokeṣu caiva; dvaipāyaneneti viniścitaṃ me

01,050.009c etasya śiṣyā hi kṣitiṃ caranti; sarvartvijaḥ karmasu sveṣu dakṣāḥ

01,050.010a vibhāvasuś citrabhānur mahātmā; hiraṇyaretā viśvabhuk kṛṣṇavartmā

01,050.010c pradakṣiṇāvartaśikhaḥ pradīpto; havyaṃ tavedaṃ hutabhug vaṣṭi devaḥ

01,050.011a neha tvad anyo vidyate jīvaloke; samo nṛpaḥ pālayitā prajānām

01,050.011c dhṛtyā ca te prītamanāḥ sadāhaṃ; tvaṃ vā rājā dharmarājo yamo vā

01,050.012a śakraḥ sākṣād vajrapāṇir yatheha; trātā loke 'smiṃs tvaṃ tatheha prajānām

01,050.012c matas tvaṃ naḥ puruṣendreha loke; na ca tvad anyo gṛhapatir asti yajñe

01,050.013a khaṭvāṅganābhāgadilīpakalpo; yayātimāndhātṛsamaprabhāvaḥ

01,050.013c ādityatejaḥpratimānatejā; bhīṣmo yathā bhrājasi suvratas tvam

01,050.014a vālmīkivat te nibhṛtaṃ sudhairyaṃ; vasiṣṭhavat te niyataś ca kopaḥ

01,050.014c prabhutvam indreṇa samaṃ mataṃ me; dyutiś ca nārāyaṇavad vibhāti

01,050.015a yamo yathā dharmaviniścayajñaḥ; kṛṣṇo yathā sarvaguṇopapannaḥ

01,050.015c śriyāṃ nivāso 'si yathā vasūnāṃ; nidhānabhūto 'si tathā kratūnām

01,050.016a dambhodbhavenāsi samo balena; rāmo yathā śastravid astravic ca

01,050.016c aurvatritābhyām asi tulyatejā; duṣprekṣaṇīyo 'si bhagīratho vā

01,050.016d*0439_01 tulyo 'si tenaiva mahātmanā vā

01,050.016d*0439_02 gaṅgā devī mānayām āsa yo vai

01,050.017 sūta uvāca

01,050.017a evaṃ stutāḥ sarva eva prasannā; rājā sadasyā ṛtvijo havyavāhaḥ

01,050.017c teṣāṃ dṛṣṭvā bhāvitānīṅgitāni; provāca rājā janamejayo 'tha

01,051.001 janamejaya uvāca

01,051.001a bālo vākyaṃ sthavira iva prabhāṣate; nāyaṃ bālaḥ sthaviro 'yaṃ mato me

01,051.001c icchāmy ahaṃ varam asmai pradātuṃ; tan me viprā vitaradhvaṃ sametāḥ

01,051.002 sadasyā ūcuḥ

01,051.002a bālo 'pi vipro mānya eveha rājñāṃ; yaś cāvidvān yaś ca vidvān yathāvat

01,051.002b*0440_01 prasādayainaṃ tvam ato narendra

01,051.002b*0440_02 dvijātivaryaṃ sakalārthasiddhaye

01,051.002c sarvān kāmāṃs tvatta eṣo 'rhate 'dya; yathā ca nas takṣaka eti śīghram

01,051.003 sūta uvāca

01,051.003a vyāhartukāme varade nṛpe dvijaṃ; varaṃ vṛṇīṣveti tato 'bhyuvāca

01,051.003c hotā vākyaṃ nātihṛṣṭāntarātmā; karmaṇy asmiṃs takṣako naiti tāvat

01,051.004 janamejaya uvāca

01,051.004a yathā cedaṃ karma samāpyate me; yathā ca nas takṣaka eti śīghram

01,051.004c tathā bhavantaḥ prayatantu sarve; paraṃ śaktyā sa hi me vidviṣāṇaḥ

01,051.005 ṛtvija ūcuḥ

01,051.005a yathā śāstrāṇi naḥ prāhur yathā śaṃsati pāvakaḥ

01,051.005c indrasya bhavane rājaṃs takṣako bhayapīḍitaḥ

01,051.005d*0441_01 āste viṣadharo nāgo nihantā janakasya te

01,051.006 sūta uvāca

01,051.006a yathā sūto lohitākṣo mahātmā; paurāṇiko veditavān purastāt

01,051.006c sa rājānaṃ prāha pṛṣṭas tadānīṃ; yathāhur viprās tadvad etan nṛdeva

01,051.007a purāṇam āgamya tato bravīmy ahaṃ; dattaṃ tasmai varam indreṇa rājan

01,051.007c vaseha tvaṃ matsakāśe sugupto; na pāvakas tvāṃ pradahiṣyatīti

01,051.008a etac chrutvā dīkṣitas tapyamāna; āste hotāraṃ codayan karmakāle

01,051.008b*0442_01 indreṇa sārdhaṃ takṣakaṃ pātayadhvaṃ

01,051.008b*0442_02 vibhāvasor na tu mucyeta nāgaḥ

01,051.008c hotā ca yattaḥ sa juhāva mantrair; atho indraḥ svayam evājagāma

01,051.008d*0443_01 āyātu cendro 'pi satakṣakaḥ pated

01,051.008d*0443_02 vibhāvasau nāgarājena tūrṇam

01,051.008d*0443_03 jambhasya hanteti juhāva hotā

01,051.008d*0443_04 tadājagāmāhidattābhayaḥ prabhuḥ

01,051.009a vimānam āruhya mahānubhāvaḥ; sarvair devaiḥ parisaṃstūyamānaḥ

01,051.009c balāhakaiś cāpy anugamyamāno; vidyādharair apsarasāṃ gaṇaiś ca

01,051.009d*0444_01 nāgasya nāśo mama caiva nāśo

01,051.009d*0444_02 bhaviṣyatīty eva vicintyamānaḥ

01,051.010a tasyottarīye nihitaḥ sa nāgo; bhayodvignaḥ śarma naivābhyagacchat

01,051.010c tato rājā mantravido 'bravīt punaḥ; kruddho vākyaṃ takṣakasyāntam icchan

01,051.011a indrasya bhavane viprā yadi nāgaḥ sa takṣakaḥ

01,051.011c tam indreṇaiva sahitaṃ pātayadhvaṃ vibhāvasau

01,051.011d*0445_01 na tyajed yadi taṃ cendraḥ sa nāgaṃ takṣakaṃ tathā

01,051.011d*0446=00 sūta uvāca

01,051.011d*0446_01 janamejayena rājñā tu coditas takṣakaṃ prati

01,051.011d*0446_02 hotā juhāva tatrasthaṃ takṣakaṃ pannagaṃ tathā

01,051.011d*0446_03 hūyamāne tathā caiva takṣakaḥ sapuraṃdaraḥ

01,051.011d*0446_04 ākāśe dadṛśe caiva kṣaṇena vyathitas tadā

01,051.011d*0446_05 puraṃdaras tu taṃ yajñaṃ dṛṣṭvorubhayam āviśat

01,051.011d*0446_06 hitvā tu takṣakaṃ trastaḥ svam eva bhavanaṃ yayau

01,051.011d*0446_07 indre gate tu nāgendras takṣako bhayamohitaḥ

01,051.011d*0446_08 mantraśaktyā pāvakārciḥsamīpam avaśo gataḥ

01,051.011d*0447_01 taṃ dṛṣṭvā ṛtvijas tatra vacanaṃ cedam abruvan

01,051.012 ṛtvija ūcuḥ

01,051.012a ayam āyāti vai tūrṇaṃ takṣakas te vaśaṃ nṛpa

01,051.012c śrūyate 'sya mahān nādo ruvato bhairavaṃ bhayāt

01,051.013a nūnaṃ mukto vajrabhṛtā sa nāgo; bhraṣṭaś cāṅkān mantravisrastakāyaḥ

01,051.013c ghūrṇann ākāśe naṣṭasaṃjño 'bhyupaiti; tīvrān niḥśvāsān niḥśvasan pannagendraḥ

01,051.014a vartate tava rājendra karmaitad vidhivat prabho

01,051.014c asmai tu dvijamukhyāya varaṃ tvaṃ dātum arhasi

01,051.015 janamejaya uvāca

01,051.015a bālābhirūpasya tavāprameya; varaṃ prayacchāmi yathānurūpam

01,051.015c vṛṇīṣva yat te 'bhimataṃ hṛdi sthitaṃ; tat te pradāsyāmy api ced adeyam

01,051.016 sūta uvāca

01,051.016a patiṣyamāṇe nāgendre takṣake jātavedasi

01,051.016c idam antaram ity evaṃ tadāstīko 'bhyacodayat

01,051.017a varaṃ dadāsi cen mahyaṃ vṛṇomi janamejaya

01,051.017c satraṃ te viramatv etan na pateyur ihoragāḥ

01,051.018a evam uktas tato rājā brahman pārikṣitas tadā

01,051.018c nātihṛṣṭamanā vākyam āstīkam idam abravīt

01,051.019a suvarṇaṃ rajataṃ gāś ca yac cānyan manyase vibho

01,051.019c tat te dadyāṃ varaṃ vipra na nivartet kratur mama

01,051.020 āstīka uvāca

01,051.020a suvarṇaṃ rajataṃ gāś ca na tvāṃ rājan vṛṇomy aham

01,051.020c satraṃ te viramatv etat svasti mātṛkulasya naḥ

01,051.021 sūta uvāca

01,051.021a āstīkenaivam uktas tu rājā pārikṣitas tadā

01,051.021c punaḥ punar uvācedam āstīkaṃ vadatāṃ varam

01,051.022a anyaṃ varaya bhadraṃ te varaṃ dvijavarottama

01,051.022c ayācata na cāpy anyaṃ varaṃ sa bhṛgunandana

01,051.023a tato vedavidas tatra sadasyāḥ sarva eva tam

01,051.023c rājānam ūcuḥ sahitā labhatāṃ brāhmaṇo varam

01,051.023d*0448_01 śrutvā tan nṛpatir vākyaṃ dadau tasmai varaṃ tadā

01,051.023d*0448_02 sarveṣāṃ paśyatāṃ tatra pūrṇakāmo dvijo 'bhavat

01,052.001 śaunaka uvāca

01,052.001a ye sarpāḥ sarpasatre 'smin patitā havyavāhane

01,052.001c teṣāṃ nāmāni sarveṣāṃ śrotum icchāmi sūtaja

01,052.002 sūta uvāca

01,052.002a sahasrāṇi bahūny asmin prayutāny arbudāni ca

01,052.002c na śakyaṃ parisaṃkhyātuṃ bahutvād vedavittama

01,052.003a yathāsmṛti tu nāmāni pannagānāṃ nibodha me

01,052.003c ucyamānāni mukhyānāṃ hutānāṃ jātavedasi

01,052.004a vāsukeḥ kulajāṃs tāvat prādhānyena nibodha me

01,052.004c nīlaraktān sitān ghorān mahākāyān viṣolbaṇān

01,052.004d*0449_01 avaśān mātṛvāgdaṇḍapīḍitān kṛpaṇān hutān

01,052.005a koṭiko mānasaḥ pūrṇaḥ sahaḥ pailo halīsakaḥ

01,052.005c picchilaḥ koṇapaś cakraḥ koṇavegaḥ prakālanaḥ

01,052.006a hiraṇyavāhaḥ śaraṇaḥ kakṣakaḥ kāladantakaḥ

01,052.006c ete vāsukijā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam

01,052.006d*0450_01 anye ca bahavo vipra tathā vai kulasaṃbhavāḥ

01,052.006d*0450_02 pradīptāgnau hutāḥ sarve ghorarūpā mahābalāḥ

01,052.007a takṣakasya kule jātān pravakṣyāmi nibodha tān

01,052.007c pucchaṇḍako maṇḍalakaḥ piṇḍabhettā rabheṇakaḥ

01,052.008a ucchikhaḥ suraso draṅgo balaheḍo virohaṇaḥ

01,052.008c śilīśalakaro mūkaḥ sukumāraḥ pravepanaḥ

01,052.009a mudgaraḥ śaśaromā ca sumanā vegavāhanaḥ

01,052.009c ete takṣakajā nāgāḥ praviṣṭā havyavāhanam

01,052.010a pārāvataḥ pāriyātraḥ pāṇḍaro hariṇaḥ kṛśaḥ

01,052.010b*0451_01 subhojanaḥ parāśaś ca vīryavān ekasāhasaḥ

01,052.010c vihaṃgaḥ śarabho modaḥ pramodaḥ saṃhatāṅgadaḥ

01,052.011a airāvatakulād ete praiviṣṭā havyavāhanam

01,052.011c kauravyakulajān nāgāñ śṛṇu me dvijasattama

01,052.012a aiṇḍilaḥ kuṇḍalo muṇḍo veṇiskandhaḥ kumārakaḥ

01,052.012c bāhukaḥ śṛṅgavegaś ca dhūrtakaḥ pātapātarau

01,052.012d*0452_01 kauravyakulajās tv ete praviṣṭā havyavāhanam

01,052.012d*0453_01 ete kauravyajā nāgā vibhāvasumukhaṃ gatāḥ

01,052.013a dhṛtarāṣṭrakule jātāñ śṛṇu nāgān yathātatham

01,052.013c kīrtyamānān mayā brahman vātavegān viṣolbaṇān

01,052.014a śaṅkukarṇaḥ piṅgalakaḥ kuṭhāramukhamecakau

01,052.014c pūrṇāṅgadaḥ pūrṇamukhaḥ prahasaḥ śakunir hariḥ

01,052.015a āmāhaṭhaḥ komaṭhakaḥ śvasano mānavo vaṭaḥ

01,052.015c bhairavo muṇḍavedāṅgaḥ piśaṅgaś codrapāragaḥ

01,052.016a ṛṣabho vegavān nāma piṇḍārakamahāhanū

01,052.016c raktāṅgaḥ sarvasāraṅgaḥ samṛddhaḥ pāṭarākṣasau

01,052.017a varāhako vāraṇakaḥ sumitraś citravedikaḥ

01,052.017b*0454_01 varāhako vāruṇakaḥ sucitrā etraveṇikaḥ

01,052.017c parāśaras taruṇako maṇiskandhas tathāruṇiḥ

01,052.018a iti nāgā mayā brahman kīrtitāḥ kīrtivardhanāḥ

01,052.018c prādhānyena bahutvāt tu na sarve parikīrtitāḥ

01,052.019a eteṣāṃ putrapautrās tu prasavasya ca saṃtatiḥ

01,052.019c na śakyāḥ parisaṃkhyātuṃ ye dīptaṃ pāvakaṃ gatāḥ

01,052.020a saptaśīrṣā dviśīrṣāś ca pañcaśīrṣās tathāpare

01,052.020b*0455_01 śataśīrṣās tathā nāgāḥ kālānalaviṣolbaṇāḥ

01,052.020b*0456_01 daśaśīrṣāḥ śataśīrṣās tathānye bahuśīrṣakāḥ

01,052.020c kālānalaviṣā ghorā hutāḥ śatasahasraśaḥ

01,052.021a mahākāyā mahāvīryāḥ śailaśṛṅgasamucchrayāḥ

01,052.021c yojanāyāmavistārā dviyojanasamāyatāḥ

01,052.021d*0457_01 pañcayojanavistārā daśadvādaśasaṃkhyayā

01,052.022a kāmarūpāḥ kāmagamā dīptānalaviṣolbaṇāḥ

01,052.022c dagdhās tatra mahāsatre brahmadaṇḍanipīḍitāḥ

01,053.001 sūta uvāca

01,053.001a idam atyadbhutaṃ cānyad āstīkasyānuśuśrumaḥ

01,053.001c tathā varaiś chandyamāne rājñā pārikṣitena ha

01,053.002a indrahastāc cyuto nāgaḥ kha eva yad atiṣṭhata

01,053.002c tataś cintāparo rājā babhūva janamejayaḥ

01,053.003a hūyamāne bhṛśaṃ dīpte vidhivat pāvake tadā

01,053.003c na sma sa prāpatad vahnau takṣako bhayapīḍitaḥ

01,053.004 śaunaka uvāca

01,053.004a kiṃ sūta teṣāṃ viprāṇāṃ mantragrāmo manīṣiṇām

01,053.004c na pratyabhāt tadāgnau yan na papāta sa takṣakaḥ

01,053.005 sūta uvāca

01,053.005a tam indrahastād visrastaṃ visaṃjñaṃ pannagottamam

01,053.005c āstīkas tiṣṭha tiṣṭheti vācas tisro 'bhyudairayat

01,053.006a vitasthe so 'ntarikṣe 'tha hṛdayena vidūyatā

01,053.006c yathā tiṣṭheta vai kaś cid gocakrasyāntarā naraḥ

01,053.007a tato rājābravīd vākyaṃ sadasyaiś codito bhṛśam

01,053.007c kāmam etad bhavatv evaṃ yathāstīkasya bhāṣitam

01,053.008a samāpyatām idaṃ karma pannagāḥ santv anāmayāḥ

01,053.008c prīyatām ayam āstīkaḥ satyaṃ sūtavaco 'stu tat

01,053.009a tato halahalāśabdaḥ prītijaḥ samavartata

01,053.009c āstīkasya vare datte tathaivopararāma ca

01,053.010a sa yajñaḥ pāṇḍaveyasya rājñaḥ pārikṣitasya ha

01,053.010b*0458_01 samāpite tataḥ satre vidhivad vidhidarśibhiḥ

01,053.010c prītimāṃś cābhavad rājā bhārato janamejayaḥ

01,053.011a ṛtvigbhyaḥ sasadasyebhyo ye tatrāsan samāgatāḥ

01,053.011c tebhyaś ca pradadau vittaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,053.012a lohitākṣāya sūtāya tathā sthapataye vibhuḥ

01,053.012c yenoktaṃ tatra satrāgre yajñasya vinivartanam

01,053.013a nimittaṃ brāhmaṇa iti tasmai vittaṃ dadau bahu

01,053.013b*0459_01 datvā dravyaṃ yathānyāyaṃ bhojanācchādanānvitan

01,053.013b*0459_02 prītas tasmai narapatir aprameyaparākramaḥ

01,053.013b*0460_01 tato gatvā cāvabhṛthaṃ kṛtvā snānam anantaram

01,053.013c tataś cakārāvabhṛthaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā

01,053.014a āstīkaṃ preṣayām āsa gṛhān eva susatkṛtam

01,053.014c rājā prītamanāḥ prītaṃ kṛtakṛtyaṃ manīṣiṇam

01,053.015a punarāgamanaṃ kāryam iti cainaṃ vaco 'bravīt

01,053.015c bhaviṣyasi sadasyo me vājimedhe mahākratau

01,053.016a tathety uktvā pradudrāva sa cāstīko mudā yutaḥ

01,053.016c kṛtvā svakāryam atulaṃ toṣayitvā ca pārthivam

01,053.017a sa gatvā paramaprīto mātaraṃ mātulaṃ ca tam

01,053.017c abhigamyopasaṃgṛhya yathāvṛttaṃ nyavedayat

01,053.018a etac chrutvā prīyamāṇāḥ sametā; ye tatrāsan pannagā vītamohāḥ

01,053.018c te ''stīke vai prītimanto babhūvur; ūcuś cainaṃ varam iṣṭaṃ vṛṇīṣva

01,053.019a bhūyo bhūyaḥ sarvaśas te 'bruvaṃs taṃ; kiṃ te priyaṃ karavāmo 'dya vidvan

01,053.019c prītā vayaṃ mokṣitāś caiva sarve; kāmaṃ kiṃ te karavāmo 'dya vatsa

01,053.020 āstīka uvāca

01,053.020a sāyaṃ prātaḥ suprasannātmarūpā; loke viprā mānavāś cetare 'pi

01,053.020c dharmākhyānaṃ ye vadeyur mamedaṃ; teṣāṃ yuṣmadbhyo naiva kiṃ cid bhayaṃ syāt

01,053.021 sūta uvāca

01,053.021a taiś cāpy ukto bhāgineyaḥ prasannair; etat satyaṃ kāmam evaṃ carantaḥ

01,053.021c prītyā yuktā īpsitaṃ sarvaśas te; kartāraḥ sma pravaṇā bhāgineya

01,053.022a jaratkāror jaratkārvāṃ samutpanno mahāyaśāḥ

01,053.022b*0461_01 guṇavān vai mahātejā kāryakartā mahāyaśāḥ

01,053.022c āstīkaḥ satyasaṃdho māṃ pannagebhyo 'bhirakṣatu

01,053.022d*0462_01 āstīkenoragaiḥ sārdhaṃ yaḥ purā samayaḥ kṛtaḥ

01,053.022d*0463=06 sūta uvāca

01,053.022d*0463_01 taṃ smarantaṃ mahābhāgā na māṃ hiṃsitum arhatha

01,053.022d*0463_02 sarpāpasarpa bhadraṃ te gaccha sarpa mahāviṣa

01,053.022d*0463_03 janamejayasya yajñānte āstīkavacanaṃ smara

01,053.022d*0463_04 āstīkavacanaṃ smṛtvā yaḥ sarpo na nivartate

01,053.022d*0463_05 śatadhā bhidyate mūrdhni śiṃśavṛkṣaphalaṃ yathā

01,053.022d*0463_06 sa evam uktas tu tadā dvijendraḥ

01,053.022d*0463_07 samāgatais tair bhujagendramukhyaiḥ

01,053.022d*0463_08 saṃprāpya prītiṃ vipulāṃ mahātmā

01,053.022d*0463_09 tato mano gamanāyātha dadhre

01,053.023a asitaṃ cārtimantaṃ ca sunīthaṃ cāpi yaḥ smaret

01,053.023c divā vā yadi vā rātrau nāsya sarpabhayaṃ bhavet

01,053.023d*0464_01 ity evaṃ nāgarājo 'tha nāgānāṃ madhyamas tathā

01,053.023d*0464_02 uktvā sahaiva te sarvaiḥ svam eva bhavanaṃ yayau

01,053.024 sūta uvāca

01,053.024a mokṣayitvā sa bhujagān sarpasatrād dvijottamaḥ

01,053.024c jagāma kāle dharmātmā diṣṭāntaṃ putrapautravān

01,053.025a ity ākhyānaṃ mayāstīkaṃ yathāvat kīrtitaṃ tava

01,053.025c yat kīrtayitvā sarpebhyo na bhayaṃ vidyate kva cit

01,053.025d*0465_01 yan māṃ tvaṃ pṛṣṭavān brahmañ śrutvā ḍuṇḍubhabhāṣitam

01,053.025d*0465_02 vyetu te sumahad brahman kautūhalam ariṃdama

01,053.026a śrutvā dharmiṣṭham ākhyānam āstīkaṃ puṇyavardhanam

01,053.026b*0466_01 sarvapāpair vinirmukto brahmaloke mahīyate

01,053.026b*0467_01 yathā kathitavān brahman pramatiḥ pūrvajas tava

01,053.026b*0467_02 putrāya rurave prītaḥ pṛcchate bhārgavottama

01,053.026b*0467_03 yad vākyaṃ śrutavāṃś cāhaṃ tathā ca kathitaṃ mayā

01,053.026c āstīkasya kaver vipra śrīmaccaritam āditaḥ

01,053.026d*0468_01 śrutvāstīkaś ca caritaṃ yaḥ smared bhaktitatparaḥ

01,053.026d*0468_02 putrapautradhanāyuś ca kulasaṃtati cākṣayā

01,053.026d*0468_03 mahāpuṇyaṃ yaśaś caiva labhate nātra saṃśayaḥ

01,053.026d*0469_01 sarvapāpavinirmukto dīrgham āyur avāpnuyāt

01,053.026d*0469_02 gārhasthyaṃ dharmam akhilaṃ prayāyāt putrapautravān

01,053.027 śaunaka uvāca

01,053.027a bhṛguvaṃśāt prabhṛty eva tvayā me kathitaṃ mahat

01,053.027c ākhyānam akhilaṃ tāta saute prīto 'smi tena te

01,053.028a prakṣyāmi caiva bhūyas tvāṃ yathāvat sūtanandana

01,053.028c yāṃ kathāṃ vyāsasaṃpannāṃ tāṃ ca bhūyaḥ pracakṣva me

01,053.029a tasmin paramaduṣprāpe sarpasatre mahātmanām

01,053.029c karmāntareṣu vidhivat sadasyānāṃ mahākave

01,053.030a yā babhūvuḥ kathāś citrā yeṣv artheṣu yathātatham

01,053.030c tvatta icchāmahe śrotuṃ saute tvaṃ vai vicakṣaṇaḥ

01,053.031 sūta uvāca

01,053.031a karmāntareṣv akathayan dvijā vedāśrayāḥ kathāḥ

01,053.031c vyāsas tv akathayan nityam ākhyānaṃ bhārataṃ mahat

01,053.032 śaunaka uvāca

01,053.032a mahābhāratam ākhyānaṃ pāṇḍavānāṃ yaśaskaram

01,053.032c janamejayena yat pṛṣṭaḥ kṛṣṇadvaipāyanas tadā

01,053.033a śrāvayām āsa vidhivat tadā karmāntareṣu saḥ

01,053.033c tām ahaṃ vidhivat puṇyāṃ śrotum icchāmi vai kathām

01,053.034a manaḥsāgarasaṃbhūtāṃ maharṣeḥ puṇyakarmaṇaḥ

01,053.034c kathayasva satāṃ śreṣṭha na hi tṛpyāmi sūtaja

01,053.035 sūta uvāca

01,053.035a hanta te kathayiṣyāmi mahad ākhyānam uttamam

01,053.035c kṛṣṇadvaipāyanamataṃ mahābhāratam āditaḥ

01,053.036a taj juṣasvottamamate kathyamānaṃ mayā dvija

01,053.036c śaṃsituṃ tan manoharṣo mamāpīha pravartate

01,054.001 sūta uvāca

01,054.001a śrutvā tu sarpasatrāya dīkṣitaṃ janamejayam

01,054.001b*0470_01 brāhmaṇānāṃ purastāt sa nṛpeṇaivaṃ praṇoditaḥ

01,054.001c abhyāgacchad ṛṣir vidvān kṛṣṇadvaipāyanas tadā

01,054.002a janayām āsa yaṃ kālī śakteḥ putrāt parāśarāt

01,054.002c kanyaiva yamunādvīpe pāṇḍavānāṃ pitāmaham

01,054.003a jātamātraś ca yaḥ sadya iṣṭyā deham avīvṛdhat

01,054.003c vedāṃś cādhijage sāṅgān setihāsān mahāyaśāḥ

01,054.004a yaṃ nātitapasā kaś cin na vedādhyayanena ca

01,054.004c na vratair nopavāsaiś ca na prasūtyā na manyunā

01,054.005a vivyāsaikaṃ caturdhā yo vedaṃ vedavidāṃ varaḥ

01,054.005c parāvarajño brahmarṣiḥ kaviḥ satyavrataḥ śuciḥ

01,054.006a yaḥ pāṇḍuṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca viduraṃ cāpy ajījanat

01,054.006c śaṃtanoḥ saṃtatiṃ tanvan puṇyakīrtir mahāyaśāḥ

01,054.007a janamejayasya rājarṣeḥ sa tad yajñasadas tadā

01,054.007c viveśa śiṣyaiḥ sahito vedavedāṅgapāragaiḥ

01,054.008a tatra rājānam āsīnaṃ dadarśa janamejayam

01,054.008c vṛtaṃ sadasyair bahubhir devair iva puraṃdaram

01,054.009a tathā mūrdhāvasiktaiś ca nānājanapadeśvaraiḥ

01,054.009c ṛtvigbhir devakalpaiś ca kuśalair yajñasaṃstare

01,054.010a janamejayas tu rājarṣir dṛṣṭvā tam ṛṣim āgatam

01,054.010c sagaṇo 'byudyayau tūrṇaṃ prītyā bharatasattamaḥ

01,054.011a kāñcanaṃ viṣṭaraṃ tasmai sadasyānumate prabhuḥ

01,054.011c āsanaṃ kalpayām āsa yathā śakro bṛhaspateḥ

01,054.012a tatropaviṣṭaṃ varadaṃ devarṣigaṇapūjitam

01,054.012c pūjayām āsa rājendraḥ śāstradṛṣṭena karmaṇā

01,054.013a pādyam ācamanīyaṃ ca arghyaṃ gāṃ ca vidhānataḥ

01,054.013c pitāmahāya kṛṣṇāya tadarhāya nyavedayat

01,054.014a pratigṛhya ca tāṃ pūjāṃ pāṇḍavāj janamejayāt

01,054.014c gāṃ caiva samanujñāya vyāsaḥ prīto 'bhavat tadā

01,054.015a tathā saṃpūjayitvā taṃ yatnena prapitāmaham

01,054.015c upopaviśya prītātmā paryapṛcchad anāmayam

01,054.016a bhagavān api taṃ dṛṣṭvā kuśalaṃ prativedya ca

01,054.016c sadasyaiḥ pūjitaḥ sarvaiḥ sadasyān abhyapūjayat

01,054.017a tatas taṃ satkṛtaṃ sarvaiḥ sadasyair janamejayaḥ

01,054.017c idaṃ paścād dvijaśreṣṭhaṃ paryapṛcchat kṛtāñjaliḥ

01,054.018a kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca bhavān pratyakṣadarśivān

01,054.018c teṣāṃ caritam icchāmi kathyamānaṃ tvayā dvija

01,054.019a kathaṃ samabhavad bhedas teṣām akliṣṭakarmaṇām

01,054.019c tac ca yuddhaṃ kathaṃ vṛttaṃ bhūtāntakaraṇaṃ mahat

01,054.020a pitāmahānāṃ sarveṣāṃ daivenāviṣṭacetasām

01,054.020c kārtsnyenaitat samācakṣva bhagavan kuśalo hy asi

01,054.021a tasya tad vacanaṃ śrutvā kṛṣṇadvaipāyanas tadā

01,054.021c śaśāsa śiṣyam āsīnaṃ vaiśaṃpāyanam antike

01,054.022a kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yathā bhedo 'bhavat purā

01,054.022c tad asmai sarvam ācakṣva yan mattaḥ śrutavān asi

01,054.023a guror vacanam ājñāya sa tu viprarṣabhas tadā

01,054.023c ācacakṣe tataḥ sarvam itihāsaṃ purātanam

01,054.024a tasmai rājñe sadasyebhyaḥ kṣatriyebhyaś ca sarvaśaḥ

01,054.024c bhedaṃ rājyavināśaṃ ca kurupāṇḍavayos tadā

01,055.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,055.001*0471_01 pātu vaḥ kavimātaṅgo vyāsaḥ satyavatīsutaḥ

01,055.001*0471_02 yasya vāgmadagandhena vāsitaṃ bhuvanatrayam

01,055.001*0472_01 śṛṇu rājan yathā vīrā bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ

01,055.001*0472_02 virodham anvagacchanta dhārtarāṣṭrair durātmabhiḥ

01,055.001a gurave prāṅ namaskṛtya manobuddhisamādhibhiḥ

01,055.001c saṃpūjya ca dvijān sarvāṃs tathānyān viduṣo janān

01,055.002a maharṣeḥ sarvalokeṣu viśrutasyāsya dhīmataḥ

01,055.002c pravakṣyāmi mataṃ kṛtsnaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ

01,055.003a śrotuṃ pātraṃ ca rājaṃs tvaṃ prāpyemāṃ bhāratīṃ kathām

01,055.003c guror vaktuṃ parispando mudā protsāhatīva mām

01,055.003d@031=0000 śaunaka uvāca

01,055.003d@031=0005 sūta uvāca

01,055.003d@031_0001 janamejayena rājñā vai kimarthaṃ sūtanandana

01,055.003d@031_0002 sarpasatrāntare pṛṣṭo vyāsaśiṣyo mahātapāḥ

01,055.003d@031_0003 pūrvajānāṃ kathāṃ māṃ vai tan no vada mahāmate

01,055.003d@031_0004 sarvajñaḥ sarvadarśī ca na te hy aviditaṃ kva cit

01,055.003d@031_0005 sarpasatre ca saṃpūrṇe ṛtvijaś cāgataśramāḥ

01,055.003d@031_0006 dhūmasaṃbhrāntanetrās tu daśāṣṭau suṣupus tadā

01,055.003d@031_0007 teṣu supteṣu sarveṣu rājā pārikṣitas tadā

01,055.003d@031_0008 yajñānte ṛṣibhir naiva nidrā kāryā kathaṃ cana

01,055.003d@031_0009 iti smṛtyuktavacanaṃ smṛtvā tān ṛṣisattamān

01,055.003d@031_0010 abhimantritenodakena ṛṣibhiś cābhicārakaiḥ

01,055.003d@031_0011 prokṣayām āsa teṣāṃ vai nidrāntaṃ tu cikīrṣavān

01,055.003d@031_0012 etasminn antare tatra mūrcchām āpuḥ sudīrghikām

01,055.003d@031_0013 acetanāṃś ca munayas tān dṛṣṭvā duḥkhito 'bhavat

01,055.003d@031_0014 tadā sabhāsado viprāḥ procuś ca janamejayam

01,055.003d@031_0015 dhig dhik te ceṣṭitaṃ rājan brāhmaṇān hatavān asi

01,055.003d@031_0016 brahmahatyāṣṭādaśa vai kṛtās tvayā narādhipa

01,055.003d@031_0017 cara tīrthāny anekāni paścāc chuddhim avāpsyasi

01,055.003d@031_0018 etasminn antare tatra vāg uvācāśarīriṇī

01,055.003d@031_0019 duḥkhitaṃ cintayākrāntaṃ rājānaṃ jīvayann iva

01,055.003d@031_0020 brahmahatyāvimokṣārthaṃ kṛtvā cīraṃ niḷīyutam

01,055.003d@031_0021 aṣṭādaśāratnikaṃ ca tad vāsaḥ paridhāya ca

01,055.003d@031_0022 pāṇḍavānāṃ kathā hy atra aṣṭādaśakaparvakam

01,055.003d@031_0023 śṛṇu tvaṃ bhārataṃ ca tataḥ śuddhim avāpsyasi

01,055.003d@031_0024 iti tad vacanaṃ śrutvā ṛṣibhiś cānumoditaḥ

01,055.003d@031_0025 vāsas tad uktaṃ vāsitvā vyāsaṃ satyavatīsutam

01,055.003d@031_0026 praśrayāvanato rājā papraccha pūrvajāṃ kathām

01,055.003d@031_0027 tām ahaṃ varṇayiṣyāmi śṛṇudhvaṃ bho munīśvarāḥ

01,055.004a śṛṇu rājan yathā bhedaḥ kurupāṇḍavayor abhūt

01,055.004c rājyārthe dyūtasaṃbhūto vanavāsas tathaiva ca

01,055.005a yathā ca yuddham abhavat pṛthivīkṣayakārakam

01,055.005c tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi pṛcchate bharatarṣabha

01,055.006a mṛte pitari te vīrā vanād etya svamandiram

01,055.006c nacirād iva vidvāṃso vede dhanuṣi cābhavan

01,055.007a tāṃs tathā rūpavīryaujaḥsaṃpannān paurasaṃmatān

01,055.007c nāmṛṣyan kuravo dṛṣṭvā pāṇḍavāñ śrīyaśobhṛtaḥ

01,055.008a tato duryodhanaḥ krūraḥ karṇaś ca sahasaubalaḥ

01,055.008c teṣāṃ nigrahanirvāsān vividhāṃs te samācaran

01,055.008d*0473_01 tato duryodhanaḥ krūraḥ karṇasya ca mate sthitaḥ

01,055.008d*0473_02 pāṇḍavān vividhopāyai rājyahetor apīḍayat

01,055.009a dadāv atha viṣaṃ pāpo bhīmāya dhṛtarāṣṭrajaḥ

01,055.009c jarayām āsa tad vīraḥ sahānnena vṛkodaraḥ

01,055.010a pramāṇakoṭyāṃ saṃsuptaṃ punar baddhvā vṛkodaram

01,055.010c toyeṣu bhīmaṃ gaṅgāyāḥ prakṣipya puram āvrajat

01,055.011a yadā prabuddhaḥ kaunteyas tadā saṃchidya bandhanam

01,055.011c udatiṣṭhan mahārāja bhīmaseno gatavyathaḥ

01,055.012a āśīviṣaiḥ kṛṣṇasarpaiḥ suptaṃ cainam adaṃśayat

01,055.012c sarveṣv evāṅgadeśeṣu na mamāra ca śatruhā

01,055.012d*0474_01 upāyair bahubhiḥ kṣudraiḥ saṃvṛtair vivṛtair api

01,055.012d*0474_02 pāṇḍavān pīḍayām āsa na ca kiṃ cid asādhayat

01,055.013a teṣāṃ tu viprakāreṣu teṣu teṣu mahāmatiḥ

01,055.013c mokṣaṇe pratighāte ca viduro 'vahito 'bhavat

01,055.014a svargastho jīvalokasya yathā śakraḥ sukhāvahaḥ

01,055.014c pāṇḍavānāṃ tathā nityaṃ viduro 'pi sukhāvahaḥ

01,055.015a yadā tu vividhopāyaiḥ saṃvṛtair vivṛtair api

01,055.015c nāśaknod vinihantuṃ tān daivabhāvyartharakṣitān

01,055.016a tataḥ saṃmantrya sacivair vṛṣaduḥśāsanādibhiḥ

01,055.016c dhṛtarāṣṭram anujñāpya jātuṣaṃ gṛham ādiśat

01,055.017a tatra tān vāsayām āsa pāṇḍavān amitaujasaḥ

01,055.017c adāhayac ca visrabdhān pāvakena punas tadā

01,055.018a vidurasyaiva vacanāt khanitrī vihitā tataḥ

01,055.018c mokṣayām āsa yogena te muktāḥ prādravan bhayāt

01,055.018d*0475_01 prāptā hiḍimbī bhīmena yatra jāto ghaṭotkacaḥ

01,055.019a tato mahāvane ghore hiḍimbaṃ nāma rākṣasam

01,055.019c bhīmaseno 'vadhīt kruddho bhuvi bhīmaparākramaḥ

01,055.020a atha saṃdhāya te vīrā ekacakrāṃ vrajaṃs tadā

01,055.020c brahmarūpadharā bhūtvā mātrā saha paraṃtapāḥ

01,055.021a tatra te brāhmaṇārthāya bakaṃ hatvā mahābalam

01,055.021c brāhmaṇaiḥ sahitā jagmuḥ pāñcālānāṃ puraṃ tataḥ

01,055.021d*0476_01 sutapriyaiṣī tān rājā pāṇḍavān ambikāsutaḥ

01,055.021d*0476_02 (17ab) tato vivāsayām āsa rājyabhogabubhukṣayā

01,055.021d*0476_03 te prātiṣṭhanta sahitā nagarān nāgasāhvayāt

01,055.021d*0476_04 prasthāne cābhavan mantrī kṣattā teṣāṃ mahātmanām

01,055.021d*0476_05 yena muktā jatugṛhān niśīthe prādravan vanam

01,055.021d*0476_06 tataḥ saṃprāpya kaunteyā nagaraṃ vāraṇāvatam

01,055.021d*0476_07 nyavasanta mahātmāno mātrā saha paraṃtapāḥ

01,055.021d*0476_08 dhṛtarāṣṭreṇa cājñaptā uṣitā jātuṣe gṛhe

01,055.021d*0476_09 purocanād rakṣamāṇāḥ saṃvatsaram atandritāḥ

01,055.021d*0476_10 (18ab) suruṅgāṃ kārayitvā te vidureṇa pracoditāḥ

01,055.021d*0476_11 ādīpya jātuṣaṃ veśma dagdhvā caiva purocanam

01,055.021d*0476_12 (18cd) prādravan bhayasaṃvignā mātrā saha paraṃtapāḥ

01,055.021d*0476_13 (19ab) dadṛśur dāruṇaṃ rakṣo hiḍimbaṃ vananirjhare

01,055.021d*0476_14 hatvā ca taṃ rākṣasendraṃ bhītāḥ samanubodhanāt

01,055.021d*0476_15 niśi saṃprādravan pārthā dhārtarāṣṭrabhayārditāḥ

01,055.021d*0476_16 (20ab) ekacakrāṃ tato gatvā pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ

01,055.021d*0476_17 (20cd) vedādhyayanasaṃpannās te 'bhavan brahmacāriṇaḥ

01,055.021d*0476_18 te tatra prayatāḥ kālaṃ kaṃ cid ūṣur nararṣabhāḥ

01,055.021d*0476_19 mātrā sahaikacakrāyāṃ brāhmaṇasya niveśane

01,055.021d*0476_20 tatrāsasāda kṣudhitaṃ puruṣādaṃ vṛkodaraḥ

01,055.021d*0476_21 (21ab) bhīmaseno mahābāhur bakaṃ nāma mahābalam

01,055.021d*0476_22 taṃ cāpi puruṣavyāghro bāhuvīryeṇa pāṇḍavaḥ

01,055.021d*0476_23 nihatya tarasā vīro nāgarān paryasāntvayat

01,055.021d*0476_24 tatas te śuśruvuḥ kṛṣṇāṃ pañcāleṣu svayaṃvarām

01,055.021d*0476_25 śrutvā caivābhyagacchanta gatvā caivālabhanta tām

01,055.022a te tatra draupadīṃ labdhvā parisaṃvatsaroṣitāḥ

01,055.022c viditā hāstinapuraṃ pratyājagmur ariṃdamāḥ

01,055.023a ta uktā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca

01,055.023c bhrātṛbhir vigrahas tāta kathaṃ vo na bhaved iti

01,055.023e asmābhiḥ khāṇḍavaprasthe yuṣmadvāso 'nucintitaḥ

01,055.024a tasmāj janapadopetaṃ suvibhaktamahāpatham

01,055.024c vāsāya khāṇḍavaprasthaṃ vrajadhvaṃ gatamanyavaḥ

01,055.025a tayos te vacanāj jagmuḥ saha sarvaiḥ suhṛjjanaiḥ

01,055.025c nagaraṃ khāṇḍavaprasthaṃ ratnāny ādāya sarvaśaḥ

01,055.026a tatra te nyavasan rājan saṃvatsaragaṇān bahūn

01,055.026c vaśe śastrapratāpena kurvanto 'nyān mahīkṣitaḥ

01,055.027a evaṃ dharmapradhānās te satyavrataparāyaṇāḥ

01,055.027c apramattotthitāḥ kṣāntāḥ pratapanto 'hitāṃs tadā

01,055.028a ajayad bhīmasenas tu diśaṃ prācīṃ mahābalaḥ

01,055.028c udīcīm arjuno vīraḥ pratīcīṃ nakulas tathā

01,055.029a dakṣiṇāṃ sahadevas tu vijigye paravīrahā

01,055.029c evaṃ cakrur imāṃ sarve vaśe kṛtsnāṃ vasuṃdharām

01,055.030a pañcabhiḥ sūryasaṃkāśaiḥ sūryeṇa ca virājatā

01,055.030c ṣaṭsūryevābabhau pṛthvī pāṇḍavaiḥ satyavikramaiḥ

01,055.031a tato nimitte kasmiṃś cid dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,055.031b*0477_01 sa vai saṃvatsarān daśa dve caiva tu vane vasan

01,055.031c vanaṃ prasthāpayām āsa bhrātaraṃ vai dhanaṃjayam

01,055.031c*0478_01 . . . . . . . . tejasvī satyavikramaḥ

01,055.031c*0478_02 prāṇebhyo 'pi priyataraṃ

01,055.031d*0479_01 arjunaṃ puruṣavyāghraṃ sthirātmānaṃ guṇair yutam

01,055.031d*0480_01 dhairyād dharmāc ca satyāc ca vijayāc cādhikaṃ priyam

01,055.031d*0480_02 arjuno bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ nātyavartata jātu cit

01,055.032a sa vai saṃvatsaraṃ pūrṇaṃ māsaṃ caikaṃ vane 'vasat

01,055.032b*0481_01 tīrthayātrāṃ ca kṛtavān nāgakanyām avāpya ca

01,055.032b*0481_02 atha pāṇḍyasya tanayāṃ labdhvā tābhyāṃ sahoṣitaḥ

01,055.032c tato 'gacchad dhṛṣīkeśaṃ dvāravatyāṃ kadā cana

01,055.033a labdhavāṃs tatra bībhatsur bhāryāṃ rājīvalocanām

01,055.033c anujāṃ vāsudevasya subhadrāṃ bhadrabhāṣiṇīm

01,055.034a sā śacīva mahendreṇa śrīḥ kṛṣṇeneva saṃgatā

01,055.034c subhadrā yuyuje prītā pāṇḍavenārjunena ha

01,055.035a atarpayac ca kaunteyaḥ khāṇḍave havyavāhanam

01,055.035c bībhatsur vāsudevena sahito nṛpasattama

01,055.036a nātibhāro hi pārthasya keśavenābhavat saha

01,055.036c vyavasāyasahāyasya viṣṇoḥ śatruvadheṣv iva

01,055.037a pārthāyāgnir dadau cāpi gāṇḍīvaṃ dhanur uttamam

01,055.037c iṣudhī cākṣayair bāṇai rathaṃ ca kapilakṣaṇam

01,055.038a mokṣayām āsa bībhatsur mayaṃ tatra mahāsuram

01,055.038c sa cakāra sabhāṃ divyāṃ sarvaratnasamācitām

01,055.039a tasyāṃ duryodhano mando lobhaṃ cakre sudurmatiḥ

01,055.039c tato 'kṣair vañcayitvā ca saubalena yudhiṣṭhiram

01,055.040a vanaṃ prasthāpayām āsa sapta varṣāṇi pañca ca

01,055.040c ajñātam ekaṃ rāṣṭre ca tathā varṣaṃ trayodaśam

01,055.041a tataś caturdaśe varṣe yācamānāḥ svakaṃ vasu

01,055.041c nālabhanta mahārāja tato yuddham avartata

01,055.042a tatas te sarvam utsādya hatvā duryodhanaṃ nṛpam

01,055.042c rājyaṃ vidrutabhūyiṣṭhaṃ pratyapadyanta pāṇḍavāḥ

01,055.042d*0482_01 iṣṭvā kratūṃś ca vividhān aśvamedhādikān bahūn

01,055.042d*0482_02 dhṛtarāṣṭre gate svargaṃ vidure pañcatāṃ gate

01,055.042d*0482_03 gamayitvā striyaḥ svargaṃ rājñām amitatejasām

01,055.042d*0482_04 vārṣṇeye nilayaṃ prāpte kṛṣṇadārān prarakṣya ca

01,055.042d*0482_05 mahāprasthānikaṃ kṛtvā gatāḥ svargam anuttamam

01,055.043a evam etat purāvṛttaṃ teṣām akliṣṭakarmaṇām

01,055.043c bhedo rājyavināśaś ca jayaś ca jayatāṃ vara

01,056.001 janamejaya uvāca

01,056.001a kathitaṃ vai samāsena tvayā sarvaṃ dvijottama

01,056.001c mahābhāratam ākhyānaṃ kurūṇāṃ caritaṃ mahat

01,056.002a kathāṃ tv anagha citrārthām imāṃ kathayati tvayi

01,056.002c vistaraśravaṇe jātaṃ kautūhalam atīva me

01,056.003a sa bhavān vistareṇemāṃ punar ākhyātum arhati

01,056.003c na hi tṛpyāmi pūrveṣāṃ śṛṇvānaś caritaṃ mahat

01,056.004a na tat kāraṇam alpaṃ hi dharmajñā yatra pāṇḍavāḥ

01,056.004c avadhyān sarvaśo jaghnuḥ praśasyante ca mānavaiḥ

01,056.005a kimarthaṃ te naravyāghrāḥ śaktāḥ santo hy anāgasaḥ

01,056.005c prayujyamānān saṃkleśān kṣāntavanto durātmanām

01,056.006a kathaṃ nāgāyutaprāṇo bāhuśālī vṛkodaraḥ

01,056.006b*0483_01 bhrātṝṇāṃ kleśam āyātaṃ gatavān vai paraṃtapaḥ

01,056.006c parikliśyann api krodhaṃ dhṛtavān vai dvijottama

01,056.007a kathaṃ sā draupadī kṛṣṇā kliśyamānā durātmabhiḥ

01,056.007c śaktā satī dhārtarāṣṭrān nādahad ghoracakṣuṣā

01,056.007d*0484_01 kathaṃ sā draupadī śaktā dhārtarāṣṭrāṃś ca nādahat

01,056.008a kathaṃ vyatikraman dyūte pārthau mādrīsutau tathā

01,056.008c anuvrajan naravyāghraṃ vañcyamānaṃ durātmabhiḥ

01,056.009a kathaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ suto dharmasya dharmavit

01,056.009c anarhaḥ paramaṃ kleśaṃ soḍhavān sa yudhiṣṭhiraḥ

01,056.010a kathaṃ ca bahulāḥ senāḥ pāṇḍavaḥ kṛṣṇasārathiḥ

01,056.010c asyann eko 'nayat sarvāḥ pitṛlokaṃ dhanaṃjayaḥ

01,056.011a etad ācakṣva me sarvaṃ yathāvṛttaṃ tapodhana

01,056.011c yad yac ca kṛtavantas te tatra tatra mahārathāḥ

01,056.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,056.012*0485_01 kṣaṇaṃ kuru mahārāja vipulo 'yam anukramaḥ

01,056.012*0485_02 puṇyākhyānasya vaktavyaḥ kṛṣṇadvaipāyaneritaḥ

01,056.012a maharṣeḥ sarvalokeṣu pūjitasya mahātmanaḥ

01,056.012c pravakṣyāmi mataṃ kṛtsnaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ

01,056.013a idaṃ śatasahasraṃ hi ślokānāṃ puṇyakarmaṇām

01,056.013c satyavatyātmajeneha vyākhyātam amitaujasā

01,056.013d*0486_01 upākhyānaiḥ saha jñeyaṃ śrāvyaṃ bhāratam uttamam

01,056.013d*0486_02 saṃkṣepeṇa tu vakṣyāmi sarvam etan narādhipa

01,056.013d*0486_03 adhyāyānāṃ sahasre dve parvaṇāṃ śatam eva ca

01,056.013d*0486_04 ślokānāṃ tu sahasrāṇi navatiś ca daśaiva ca

01,056.013d*0486_05 tato 'ṣṭādaśabhiḥ parvaiḥ saṃgṛhītaṃ maharṣiṇā

01,056.014a ya idaṃ śrāvayed vidvān yaś cedaṃ śṛṇuyān naraḥ

01,056.014c te brahmaṇaḥ sthānam etya prāpnuyur devatulyatām

01,056.015a idaṃ hi vedaiḥ samitaṃ pavitram api cottamam

01,056.015c śrāvyāṇām uttamaṃ cedaṃ purāṇam ṛṣisaṃstutam

01,056.016a asminn arthaś ca dharmaś ca nikhilenopadiśyate

01,056.016c itihāse mahāpuṇye buddhiś ca parinaiṣṭhikī

01,056.017a akṣudrān dānaśīlāṃś ca satyaśīlān anāstikān

01,056.017c kārṣṇaṃ vedam imaṃ vidvāñ śrāvayitvārtham aśnute

01,056.018a bhrūṇahatyākṛtaṃ cāpi pāpaṃ jahyād asaṃśayam

01,056.018c itihāsam imaṃ śrutvā puruṣo 'pi sudāruṇaḥ

01,056.018d*0487_01 mucyate sarvapāpebhyo rāhuṇā candramā yathā

01,056.018d*0488_01 tatkṣaṇāj jāyate dāntaḥ śaśvac chāntiṃ niyacchati

01,056.019a jayo nāmetihāso 'yaṃ śrotavyo vijigīṣuṇā

01,056.019c mahīṃ vijayate sarvāṃ śatrūṃś cāpi parājayet

01,056.019d*0489_01 prasūte garbhiṇī putraṃ kanyā satpatim aśnute

01,056.020a idaṃ puṃsavanaṃ śreṣṭham idaṃ svastyayanaṃ mahat

01,056.020c mahiṣīyuvarājābhyāṃ śrotavyaṃ bahuśas tathā

01,056.020d*0490_01 vīraṃ janayate putraṃ kanyāṃ vā rājyabhāginīm

01,056.021a arthaśāstram idaṃ puṇyaṃ dharmaśāstram idaṃ param

01,056.021c mokṣaśāstram idaṃ proktaṃ vyāsenāmitabuddhinā

01,056.022a saṃpraty ācakṣate caiva ākhyāsyanti tathāpare

01,056.022c putrāḥ śuśrūṣavaḥ santi preṣyāś ca priyakāriṇaḥ

01,056.023a śarīreṇa kṛtaṃ pāpaṃ vācā ca manasaiva ca

01,056.023c sarvaṃ tat tyajati kṣipram idaṃ śṛṇvan naraḥ sadā

01,056.024a bhāratānāṃ mahaj janma śṛṇvatām anasūyatām

01,056.024c nāsti vyādhibhayaṃ teṣāṃ paralokabhayaṃ kutaḥ

01,056.025a dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ puṇyaṃ tathaiva ca

01,056.025c kṛṣṇadvaipāyanenedaṃ kṛtaṃ puṇyacikīrṣuṇā

01,056.026a kīrtiṃ prathayatā loke pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,056.026c anyeṣāṃ kṣatriyāṇāṃ ca bhūridraviṇatejasām

01,056.026d*0491_01 sarvavidyāvadātānāṃ loke prathitakarmaṇām

01,056.026d*0492_01 ya idaṃ mānavo loke puṇyān vai brāhmaṇāñ śucīn

01,056.026d*0492_02 śrāvayeta mahāpuṇyaṃ tasya dharmaḥ sanātanaḥ

01,056.026d*0492_03 kurūṇāṃ prathitaṃ vaṃśaṃ kīrtayan satataṃ śuciḥ

01,056.026d*0493_01 vaṃśam āpnoti vipulaṃ loke pūjyatamo bhavet

01,056.026d*0494_01 yo 'dhīte bhārataṃ puṇyaṃ brāhmaṇo niyatavrataḥ

01,056.026d*0494_02 caturo vārṣikān māsān sarvapāpaiḥ pramucyate

01,056.026d*0494_03 vijñeyaḥ sa ca vedānāṃ pārago bhārataṃ paṭhan

01,056.026d*0494_04 devā brahmarṣayo yatra puṇyā rājarṣayas tathā

01,056.026d*0494_05 kīrtyante dhūtapāpmānaḥ kīrtyate keśavas tathā

01,056.026d*0495_01 bhagavāṃś cāpi deveśo yatra devī ca kīrtyate

01,056.026d*0495_02 anekajanano yatra kārttikeyasya saṃbhavaḥ

01,056.026d*0495_03 brāhmaṇānāṃ gavāṃ caiva māhātmyaṃ yatra kīrtyate

01,056.026d*0495_04 sarvaśrutisamūho 'yaṃ śrotavyo dharmabuddhibhiḥ

01,056.027a yathā samudro bhagavān yathā ca himavān giriḥ

01,056.027c khyātāv ubhau ratnanidhī tathā bhāratam ucyate

01,056.028a ya idaṃ śrāvayed vidvān brāhmaṇān iha parvasu

01,056.028c dhūtapāpmā jitasvargo brahmabhūyaṃ sa gacchati

01,056.029a yaś cedaṃ śrāvayec chrāddhe brāhmaṇān pādam antataḥ

01,056.029c akṣayyaṃ tasya tac chrāddham upatiṣṭhet pitṝn api

01,056.030a ahnā yad enaś cājñānāt prakaroti naraś caran

01,056.030c tan mahābhāratākhyānaṃ śrutvaiva pravilīyate

01,056.030d*0496_01 ahnā yad enaḥ kriyate indriyair manasāpi vā

01,056.030d*0496_02 jñānād ajñānato vāpi prakaroti naraś ca yat

01,056.031a bhāratānāṃ mahaj janma mahābhāratam ucyate

01,056.031c niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate

01,056.031d@033_0001 bharatānāṃ yataś cāyam itihāso mahādbhutaḥ

01,056.031d@033_0002 mahato hy enaso martyān mocayed anukīrtitaḥ

01,056.031d@033_0003 tribhir varṣair labdhakāmaḥ kṛṣṇadvaipāyano muniḥ

01,056.031d@033_0004 nityotthitaḥ śuciḥ śakto mahābhāratam āditaḥ

01,056.031d@033_0005 tapo niyamam āsthāya kṛtam etan maharṣiṇā

01,056.031d@033_0006 tasmān niyamasaṃyuktaiḥ śrotavyaṃ brāhmaṇair idam

01,056.031d@033_0007 kṛṣṇaproktām imāṃ puṇyāṃ bhāratīm uttamāṃ kathām

01,056.031d@033_0008 śrāvayiṣyanti ye viprā ye ca śroṣyanti mānavāḥ

01,056.031d@033_0009 sarvathā vartamānā vai na te śocyāḥ kṛtākṛtaiḥ

01,056.031d@033_0010 nareṇa dharmakāmena sarvaḥ śrotavya ity api

01,056.031d@033_0011 nikhilenetihāso 'yaṃ tataḥ siddhim avāpnuyāt

01,056.031d@033_0012 na tāṃ svargagatiṃ prāpya tuṣṭiṃ prāpnoti mānavaḥ

01,056.031d@033_0013 yāṃ śrutvaiva mahāpuṇyam itihāsam upāśnute

01,056.031d@033_0014 śṛṇvañ śrāddhaḥ puṇyaśīlaḥ śrāvayaṃś cedam adbhutam

01,056.031d@033_0015 naraḥ phalam avāpnoti rājasūyāśvamedhayoḥ

01,056.031d@033_0016 yathā samudro bhagavān yathā merur mahāgiriḥ

01,056.031d@033_0017 ubhau khyātau ratnanidhī tathā bhāratam ucyate

01,056.031d@033_0018 idaṃ hi vedaiḥ samitaṃ pavitram api cottamam

01,056.031d@033_0019 śravyaṃ śrutisukhaṃ caiva pāvanaṃ śīlavardhanam

01,056.031d@033_0020 pārikṣita kathāṃ divyāṃ puṇyāya vijayāya ca

01,056.031d@033_0021 kathyamānāṃ mayā kṛtsnāṃ śṛṇu harṣakarīm imām

01,056.032a tribhir varṣaiḥ sadotthāyī kṛṣṇadvaipāyano muniḥ

01,056.032c mahābhāratam ākhyānaṃ kṛtavān idam uttamam

01,056.032d@032_0001 yas tu rājā śṛṇotīdam akhilām aśnute mahīm

01,056.032d@032_0002 prasūte garbhiṇī putraṃ kanyā cāśu pradīyate

01,056.032d@032_0003 vaṇijaḥ siddhayātrāḥ syur vīrā vijayam āpnuyuḥ

01,056.032d@032_0004 āstikāñ śrāvayen nityaṃ brāhmaṇān anasūyakān

01,056.032d@032_0005 vedavidyāvratasnātān kṣatriyāñ jayam āsthitān

01,056.032d@032_0006 svadharmanityān vaiśyāṃś ca śrāvayet kṣatrasaṃśritān

01,056.032d@032_0007 eṣa dharmaḥ purā dṛṣṭaḥ sarvavarṇeṣu bhārata

01,056.032d@032_0008 brāhmaṇāc chravaṇaṃ rājan viśeṣeṇa vidhīyate

01,056.032d@032_0009 bhūyo bhūyaḥ paṭhen nityaṃ gacchet sa paramāṃ gatim

01,056.032d@032_0010 ślokaṃ vāpy anugṛhṇīta tathārdhaṃ ślokam eva vā

01,056.032d@032_0011 api pādaṃ paṭhen nityaṃ na ca nirbhārato bhavet

01,056.032d@032_0012 iha naikāśrayaṃ janma rājarṣīṇāṃ mahātmanām

01,056.032d@032_0013 iha mantrapadaṃ yuktaṃ dharmaṃ cānekadarśanam

01,056.032d@032_0014 iha yuddhāni citrāṇi rājñāṃ vṛddhir ihaiva ca

01,056.032d@032_0015 ṛṣīṇāṃ ca kathās tāta iha gandharvarakṣasām

01,056.032d@032_0016 iha tat tat samāsādya vihito vākyavistaraḥ

01,056.032d@032_0017 tīrthānāṃ nāma puṇyānāṃ darśanaṃ caiva kīrtitam

01,056.032d@032_0018 vanānāṃ parvatānāṃ ca nadīnāṃ sāgarasya ca

01,056.032d@032_0019 deśānāṃ caiva divyānāṃ purāṇāṃ caiva kīrtanam

01,056.032d@032_0020 upacāras tathaivāgryo vīryam apratimānuṣam

01,056.032d@032_0021 iha satkārayogaś ca bhārate paramarṣiṇā

01,056.032d@032_0022 rathāśvavāraṇendrāṇāṃ kalpanā yuddhakauśalam

01,056.032d@032_0023 vākyajātir anekā ca sarvam asmin samarpitam

01,056.032d@032_0024 yathā samudro 'timahān yathā ca himavān giriḥ

01,056.032d@032_0025 khyātau ratnākarau tadvan mahābhāratam ucyate

01,056.032d@032_0026 nāprītir upapadyeta yathā prāpya triviṣṭapam

01,056.032d@032_0027 puṇyaṃ tathedam ākhyānaṃ śrutvā prītir bhavaty uta

01,056.032d@032_0028 striyaś ca śūdrāḥ śṛṇuyuḥ puraskṛtya dvijottamān

01,056.032d@032_0029 prāpnuvanti yathoktāni phalāny avikalāni ca

01,056.032d@032_0030 kulasya vṛddhaye rājann āyuṣe vijayāya ca

01,056.032d@032_0031 śṛṇu kīrtayataḥ kṛtsnam itihāsaṃ purātanam

01,056.032d@032_0032 yaś cedaṃ śrāvayet pitrye brāhmaṇān pādam antataḥ

01,056.032d@032_0033 akṣayyam annapānaṃ tat pitṝṃs tasyopatiṣṭhati

01,056.032d@032_0034 ya idaṃ śrāvayed vidvān yaś cedaṃ śṛṇuyān naraḥ

01,056.032d@032_0035 sa brahmaṇaḥ sthānam etya prāpnuyād devatulyatām

01,056.032d@032_0036 prātar yad enaḥ kurute indriyair brāhmaṇaś caran

01,056.032d@032_0037 mahābhāratam ākhyāya paścāt saṃdhyāṃ pramucyate

01,056.032d@032_0038 rātryāṃ yad enaḥ kurute indriyair brāhmaṇaś caran

01,056.032d@032_0039 mahābhāratam ākhyāya pūrvāṃ saṃdhyāṃ pramucyate

01,056.032d@032_0040 bhāratānāṃ mahaj janma mahābhāratam ucyate

01,056.032d@032_0041 niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate

01,056.032d@032_0042 tribhir varṣair mahābhāgaḥ kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt

01,056.032d@032_0043 nityotthitaḥ sadā yogī mahābhāratam āditaḥ

01,056.033a dharme cārthe ca kāme ca mokṣe ca bharatarṣabha

01,056.033c yad ihāsti tad anyatra yan nehāsti na tat kva cit

01,056.033d*0497_01 idaṃ hi brāhmaṇair loke ākhyātaṃ brāhmaṇeṣv iha

01,056.033d@034_0001 dātuṃ bhoktuṃ tathā śrotuṃ prahartum aribhiḥ saha

01,056.033d@034_0002 sa kiṃ jānāti puruṣo bhārataṃ yena na śrutam

01,056.033d@034_0003 ya idaṃ bhārataṃ rājan vācakāya prayacchati

01,056.033d@034_0004 tena sarvā mahī dattā bhavet sāgaramekhalā

01,056.033d@034_0005 parvāṇy aṣṭādaśemāni vyāsena kathitāni vai

01,056.033d@034_0006 yady ekam api yo dadyāt tena sarvaṃ kṛtaṃ bhavet

01,057.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,057.001a rājoparicaro nāma dharmanityo mahīpatiḥ

01,057.001c babhūva mṛgayāṃ gantuṃ sa kadā cid dhṛtavrataḥ

01,057.002a sa cediviṣayaṃ ramyaṃ vasuḥ pauravanandanaḥ

01,057.002c indropadeśāj jagrāha grahaṇīyaṃ mahīpatiḥ

01,057.003a tam āśrame nyastaśastraṃ nivasantaṃ taporatim

01,057.003c devaḥ sākṣāt svayaṃ vajrī samupāyān mahīpatim

01,057.004a indratvam arho rājāyaṃ tapasety anucintya vai

01,057.004b*0498_01 tvaṃ no gatir mahārājann iti vajry avadan muhuḥ

01,057.004c taṃ sāntvena nṛpaṃ sākṣāt tapasaḥ saṃnyavartayat

01,057.005 indra uvāca

01,057.005*0499_01 devān ahaṃ pālayitā pālaya tvaṃ hi mānuṣān

01,057.005a na saṃkīryeta dharmo 'yaṃ pṛthivyāṃ pṛthivīpate

01,057.005c taṃ pāhi dharmo hi dhṛtaḥ kṛtsnaṃ dhārayate jagat

01,057.006a lokyaṃ dharmaṃ pālaya tvaṃ nityayuktaḥ samāhitaḥ

01,057.006c dharmayuktas tato lokān puṇyān āpsyasi śāśvatān

01,057.007a diviṣṭhasya bhuviṣṭhas tvaṃ sakhā bhūtvā mama priyaḥ

01,057.007c ūdhaḥ pṛthivyā yo deśas tam āvasa narādhipa

01,057.008a paśavyaś caiva puṇyaś ca susthiro dhanadhānyavān

01,057.008c svārakṣyaś caiva saumyaś ca bhogyair bhūmiguṇair yutaḥ

01,057.009a aty anyān eṣa deśo hi dhanaratnādibhir yutaḥ

01,057.009c vasupūrṇā ca vasudhā vasa cediṣu cedipa

01,057.010a dharmaśīlā janapadāḥ susaṃtoṣāś ca sādhavaḥ

01,057.010c na ca mithyāpralāpo 'tra svaireṣv api kuto 'nyathā

01,057.011a na ca pitrā vibhajyante narā guruhite ratāḥ

01,057.011c yuñjate dhuri no gāś ca kṛśāḥ saṃdhukṣayanti ca

01,057.012a sarve varṇāḥ svadharmasthāḥ sadā cediṣu mānada

01,057.012c na te 'sty aviditaṃ kiṃ cit triṣu lokeṣu yad bhavet

01,057.013a devopabhogyaṃ divyaṃ ca ākāśe sphāṭikaṃ mahat

01,057.013c ākāśagaṃ tvāṃ maddattaṃ vimānam upapatsyate

01,057.014a tvam ekaḥ sarvamartyeṣu vimānavaram āsthitaḥ

01,057.014c cariṣyasy uparistho vai devo vigrahavān iva

01,057.015a dadāmi te vaijayantīṃ mālām amlānapaṅkajām

01,057.015c dhārayiṣyati saṃgrāme yā tvāṃ śastrair avikṣatam

01,057.016a lakṣaṇaṃ caitad eveha bhavitā te narādhipa

01,057.016c indramāleti vikhyātaṃ dhanyam apratimaṃ mahat

01,057.016d*0500_01 evaṃ saṃsāntvya nṛpatiṃ tapasaḥ saṃnyavartayat

01,057.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,057.017a yaṣṭiṃ ca vaiṇavīṃ tasmai dadau vṛtraniṣūdanaḥ

01,057.017c iṣṭapradānam uddiśya śiṣṭānāṃ paripālinīm

01,057.017d*0501_01 prayayau devataiḥ sārdhaṃ kṛtvā kāryaṃ divaukasām

01,057.017d*0501_02 tatas tu rājā cedīnām indrābharaṇabhūṣitaḥ

01,057.017d*0501_03 indradattaṃ vimānaṃ tadāsthāya prayayau purīm

01,057.018a tasyāḥ śakrasya pūjārthaṃ bhūmau bhūmipatis tadā

01,057.018c praveśaṃ kārayām āsa gate saṃvatsare tadā

01,057.018c*0502_01 . . . . . . . . sarvotsavavaraṃ tadā

01,057.018c*0502_02 mārgaśīrṣe mahārāja

01,057.018d*0503_01 mārgaśīrṣe mahārāja paurṇamāsyāṃ mahāmaham

01,057.019a tataḥ prabhṛti cādyāpi yaṣṭyāḥ kṣitipasattamaiḥ

01,057.019c praveśaḥ kriyate rājan yathā tena pravartitaḥ

01,057.020a aparedyus tathā cāsyāḥ kriyate ucchrayo nṛpaiḥ

01,057.020c alaṃkṛtāyāḥ piṭakair gandhair mālyaiś ca bhūṣaṇaiḥ

01,057.020e mālyadāmaparikṣiptā vidhivat kriyate 'pi ca

01,057.020e*0504_01 . . . . . . . . dvātriṃśatkiṣkusaṃmitām

01,057.020e*0504_02 uddhṛtya pīṭhake cāpi dvādaśāratnikocchrite

01,057.020e*0504_03 mahārājatavāsobhiḥ parikṣipya dhvajottamam

01,057.020e*0504_04 vāsobhir annapānaiś ca pūjitair brāhmaṇarṣabhaiḥ

01,057.020e*0504_05 puṇyāhavācanaṃ kṛtvā dhvaja ucchrīyate tadā

01,057.020e*0504_06 śaṅkhabherīmṛdaṅgaiś ca

01,057.020e*0505_01 caturviṃśaty aṅgulātmā hastaḥ kiṣkur iti smṛtaḥ

01,057.020e*0506_01 . . . . . . . . dvātriṃśatkiṣkur āyatā

01,057.020e*0506_02 pīṭhe ca dvādaśāratnīr ucchrite ratnabhūṣite

01,057.020e*0506_03 vāsobhiḥ pañcavarṇais tu samālyair bhūṣitaṃ dhvajam

01,057.021a bhagavān pūjyate cātra hāsyarūpeṇa śaṃkaraḥ

01,057.021b*0507_01 māṇibhadrādayo yakṣāḥ pūjyante daivataiḥ saha

01,057.021b*0507_02 nānāvidhāni dānāni datvārthibhyaḥ suhṛjjanaiḥ

01,057.021b*0507_03 alaṃkṛtvā mālyadāmair vastrair nānāvidhais tathā

01,057.021b*0507_04 vratibhiḥ sajalaiḥ sarvaiḥ krīḍitvā nṛpaśāsanāt

01,057.021b*0507_05 sabhājayitvā rājānaṃ kṛtvā narmāśritāḥ kathāḥ

01,057.021b*0507_06 ramante nāgarāḥ sarve tathā jānapadaiḥ saha

01,057.021b*0507_07 sūtāś ca māgadhāś caiva naṭante naṭanartakaiḥ

01,057.021b*0507_08 prītyā ca naraśārdūla sarve cakrur mahotsavam

01,057.021b*0507_09 sāntaḥpuraḥ sahāmātyaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ

01,057.021b*0507_10 mahārājatavāsāṃsi vasitvā cedirāṭ tathā

01,057.021b*0507_11 jātihiṅgulikenāktaḥ sadāro mumude tadā

01,057.021b*0507_12 evaṃ jānapadāḥ sarve cakrur indramahaṃ tadā

01,057.021b*0507_13 yathā cedipatiḥ prītaś cakārendramakhaṃ vasuḥ

01,057.021b*0508_01 reje cedipatis tatra divi devapatir yathā

01,057.021c svayam eva gṛhītena vasoḥ prītyā mahātmanaḥ

01,057.022a etāṃ pūjāṃ mahendras tu dṛṣṭvā deva kṛtāṃ śubhām

01,057.022b*0509_01 haribhir vājibhir yuktam antarikṣagataṃ ratham

01,057.022b*0509_02 āsthāya saha śacyā ca vṛto hy apsarasāṃ gaṇaiḥ

01,057.022c vasunā rājamukhyena prītimān abravīd vibhuḥ

01,057.023a ye pūjayiṣyanti narā rājānaś ca mahaṃ mama

01,057.023c kārayiṣyanti ca mudā yathā cedipatir nṛpaḥ

01,057.024a teṣāṃ śrīr vijayaś caiva sarāṣṭrāṇāṃ bhaviṣyati

01,057.024c tathā sphīto janapado muditaś ca bhaviṣyati

01,057.024d*0510_01 nirītikāni sasyāni bhavanti bahudhā nṛpa

01,057.024d*0510_02 rākṣasāś ca piśācāś ca na lumpante kathaṃ cana

01,057.025a evaṃ mahātmanā tena mahendreṇa narādhipa

01,057.025c vasuḥ prītyā maghavatā mahārājo 'bhisatkṛtaḥ

01,057.025d*0511_01 evaṃ kṛtvā mahendras tu jagāma svaṃ niveśanam

01,057.026a utsavaṃ kārayiṣyanti sadā śakrasya ye narāḥ

01,057.026c bhūmidānādibhir dānair yathā pūtā bhavanti vai

01,057.026e varadānamahāyajñais tathā śakrotsavena te

01,057.027a saṃpūjito maghavatā vasuś cedipatis tadā

01,057.027c pālayām āsa dharmeṇa cedisthaḥ pṛthivīm imām

01,057.027e indraprītyā bhūmipatiś cakārendramahaṃ vasuḥ

01,057.028a putrāś cāsya mahāvīryāḥ pañcāsann amitaujasaḥ

01,057.028c nānārājyeṣu ca sutān sa samrāḍ abhyaṣecayat

01,057.029a mahāratho magadharāḍ viśruto yo bṛhadrathaḥ

01,057.029c pratyagrahaḥ kuśāmbaś ca yam āhur maṇivāhanam

01,057.029e macchillaś ca yaduś caiva rājanyaś cāparājitaḥ

01,057.030a ete tasya sutā rājan rājarṣer bhūritejasaḥ

01,057.030c nyaveśayan nāmabhiḥ svais te deśāṃś ca purāṇi ca

01,057.030e vāsavāḥ pañca rājānaḥ pṛthagvaṃśāś ca śāśvatāḥ

01,057.031a vasantam indraprāsāde ākāśe sphāṭike ca tam

01,057.031c upatasthur mahātmānaṃ gandharvāpsaraso nṛpam

01,057.031e rājoparicarety evaṃ nāma tasyātha viśrutam

01,057.032a puropavāhinīṃ tasya nadīṃ śuktimatīṃ giriḥ

01,057.032c arautsīc cetanāyuktaḥ kāmāt kolāhalaḥ kila

01,057.033a giriṃ kolāhalaṃ taṃ tu padā vasur atāḍayat

01,057.033c niścakrāma nadī tena prahāravivareṇa sā

01,057.034a tasyāṃ nadyām ajanayan mithunaṃ parvataḥ svayam

01,057.034c tasmād vimokṣaṇāt prītā nadī rājñe nyavedayat

01,057.034d*0512_01 mahiṣī bhavitā kanyā pauṣyaḥ senāpatir bhavet

01,057.034d*0512_02 śuktimatyā vacaḥ śrutvā dṛṣṭvā tau rājasattamaḥ

01,057.035a yaḥ pumān abhavat tatra taṃ sa rājarṣisattamaḥ

01,057.035c vasur vasupradaś cakre senāpatim ariṃdamam

01,057.035e cakāra patnīṃ kanyāṃ tu dayitāṃ girikāṃ nṛpaḥ

01,057.036a vasoḥ patnī tu girikā kāmāt kāle nyavedayat

01,057.036c ṛtukālam anuprāptaṃ snātā puṃsavane śuciḥ

01,057.037a tadahaḥ pitaraś cainam ūcur jahi mṛgān iti

01,057.037c taṃ rājasattamaṃ prītās tadā matimatāṃ varam

01,057.038a sa pitṝṇāṃ niyogaṃ tam avyatikramya pārthivaḥ

01,057.038c cacāra mṛgayāṃ kāmī girikām eva saṃsmaran

01,057.038e atīva rūpasaṃpannāṃ sākṣāc chriyam ivāparām

01,057.038f*0513_01 aśokaiś campakaiś cūtais tilakair atimuktakaiḥ

01,057.038f*0513_02 puṃnāgaiḥ karṇikāraiś ca bakuḷair divyapādapaiḥ

01,057.038f*0513_03 panasair nārikelaiś ca candanaiś cārjunais tathā

01,057.038f*0513_04 etair anyair mahāvṛkṣaiḥ puṇyaiḥ svāduphalair yutam

01,057.038f*0513_05 kokilākulasaṃnādaṃ mattabhramaranāditam

01,057.038f*0513_06 vasantakāle tat paśyan vanaṃ caitrarathopamam

01,057.038f*0513_07 manmathābhiparītātmā nāpaśyad girikāṃ tadā

01,057.038f*0513_08 apaśyat kāmasaṃtaptaś caramāṇo yadṛcchayā

01,057.038f*0513_09 puṣpasaṃcchannaśākhāgraṃ pallavair upaśobhitam

01,057.038f*0513_10 aśokastabakaiś channaṃ ramaṇīyaṃ tadā nṛpaḥ

01,057.038f*0513_11 taror adhastāc chākhāyāṃ sukhāsīno narādhipaḥ

01,057.038f*0513_12 madhugandhaiś ca saṃpṛktaṃ puṣpagandhaṃ manoramam

01,057.038f*0513_13 vāyunā preryamāṇaṃ tam āghrāya mudam anvagāt

01,057.038f*0514_01 bhāryāṃ cintayamānasya manmathāgnir avardhata

01,057.039a tasya retaḥ pracaskanda carato rucire vane

01,057.039b*0515_01 tad retaś cāpi tatraiva pratijagrāha bhūmipaḥ

01,057.039c skannamātraṃ ca tad reto vṛkṣapatreṇa bhūmipaḥ

01,057.040a pratijagrāha mithyā me na skanded reta ity uta

01,057.040b*0516_01 idaṃ vṛthā pariskannaṃ reto vai na bhaved iti

01,057.040b*0517_01 aṅgulīyena śuklasya rakṣāṃ pravidadhe nṛpaḥ

01,057.040b*0517_02 aśokastabakais tāmraiḥ pallavaiś cāpy abandhayat

01,057.040b*0517_03 idaṃ vṛthaiva skannaṃ me retaḥ sa sumahān vadhaḥ

01,057.040c ṛtuś ca tasyāḥ patnyā me na moghaḥ syād iti prabhuḥ

01,057.041a saṃcintyaivaṃ tadā rājā vicārya ca punaḥ punaḥ

01,057.041c amoghatvaṃ ca vijñāya retaso rājasattamaḥ

01,057.042a śukraprasthāpane kālaṃ mahiṣyāḥ prasamīkṣya saḥ

01,057.042c abhimantryātha tac chukram ārāt tiṣṭhantam āśugam

01,057.042e sūkṣmadharmārthatattvajño jñātvā śyenaṃ tato 'bravīt

01,057.043a matpriyārtham idaṃ saumya śukraṃ mama gṛhaṃ naya

01,057.043c girikāyāḥ prayacchāśu tasyā hy ārtavam adya vai

01,057.044a gṛhītvā tat tadā śyenas tūrṇam utpatya vegavān

01,057.044c javaṃ paramam āsthāya pradudrāva vihaṃgamaḥ

01,057.045a tam apaśyad athāyāntaṃ śyenaṃ śyenas tathāparaḥ

01,057.045c abhyadravac ca taṃ sadyo dṛṣṭvaivāmiṣaśaṅkayā

01,057.046a tuṇḍayuddham athākāśe tāv ubhau saṃpracakratuḥ

01,057.046c yudhyator apatad retas tac cāpi yamunāmbhasi

01,057.047a tatrādriketi vikhyātā brahmaśāpād varāpsarāḥ

01,057.047c mīnabhāvam anuprāptā babhūva yamunācarī

01,057.048a śyenapādaparibhraṣṭaṃ tad vīryam atha vāsavam

01,057.048c jagrāha tarasopetya sādrikā matsyarūpiṇī

01,057.049a kadā cid atha matsīṃ tāṃ babandhur matsyajīvinaḥ

01,057.049c māse ca daśame prāpte tadā bharatasattama

01,057.049e ujjahrur udarāt tasyāḥ strīpumāṃsaṃ ca mānuṣam

01,057.050a āścaryabhūtaṃ matvā tad rājñas te pratyavedayan

01,057.050c kāye matsyā imau rājan saṃbhūtau mānuṣāv iti

01,057.051a tayoḥ pumāṃsaṃ jagrāha rājoparicaras tadā

01,057.051c sa matsyo nāma rājāsīd dhārmikaḥ satyasaṃgaraḥ

01,057.052a sāpsarā muktaśāpā ca kṣaṇena samapadyata

01,057.052c puroktā yā bhagavatā tiryagyonigatā śubhe

01,057.052e mānuṣau janayitvā tvaṃ śāpamokṣam avāpsyasi

01,057.053a tataḥ sā janayitvā tau viśastā matsyaghātinā

01,057.053c saṃtyajya matsyarūpaṃ sā divyaṃ rūpam avāpya ca

01,057.053e siddharṣicāraṇapathaṃ jagāmātha varāpsarāḥ

01,057.054a yā kanyā duhitā tasyā matsyā matsyasagandhinī

01,057.054c rājñā dattātha dāśāya iyaṃ tava bhavatv iti

01,057.054e rūpasattvasamāyuktā sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

01,057.055a sā tu satyavatī nāma matsyaghātyabhisaṃśrayāt

01,057.055c āsīn matsyasagandhaiva kaṃ cit kālaṃ śucismitā

01,057.056a śuśrūṣārthaṃ pitur nāvaṃ tāṃ tu vāhayatīṃ jale

01,057.056c tīrthayātrāṃ parikrāmann apaśyad vai parāśaraḥ

01,057.057a atīva rūpasaṃpannāṃ siddhānām api kāṅkṣitām

01,057.057b*0518_01 saṃgamaṃ mama kalyāṇi kuruṣvety abhyabhāṣata

01,057.057c dṛṣṭvaiva ca sa tāṃ dhīmāṃś cakame cārudarśanām

01,057.057e vidvāṃs tāṃ vāsavīṃ kanyāṃ kāryavān munipuṃgavaḥ

01,057.057f@035_0001 saṃbhavaṃ cintayitvā tāṃ jñātvā provāca śaktijaḥ

01,057.057f@035_0002 matsyagandhā

01,057.057f@035_0002 kva karṇadhāro naur yena nīyate brūhi bhāmini

01,057.057f@035_0003 anapatyasya dāśasya sutā tatpriyakāmyayā

01,057.057f@035_0004 sahasrajanasaṃpūrṇā naur mayā vāhyate dvija

01,057.057f@035_0004 parāśaraḥ

01,057.057f@035_0005 śobhanaṃ vāsavi śubhe kiṃ cirāyasi vāhyatām

01,057.057f@035_0006 kalaśaṃ bhavitā bhadre sahasrārdhena saṃmitam

01,057.057f@035_0007 ahaṃ śeṣo bhaviṣyāmi nīyatām acireṇa nauḥ

01,057.057f@035_0007 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.057f@035_0008 matsyagandhā tathety uktvā nāvaṃ vāhayatī jale

01,057.057f@035_0009 matsyagandhā

01,057.057f@035_0009 vīkṣamāṇaṃ muniṃ dṛṣṭvā provācedaṃ vacas tadā

01,057.057f@035_0010 matsyagandheti mām āhur dāśarājasutāṃ janāḥ

01,057.057f@035_0011 parāśaraḥ

01,057.057f@035_0011 janma śokābhitaptāyāḥ kathaṃ jñāsyasi kathyatām

01,057.057f@035_0012 divyajñānena dṛṣṭaṃ hi dṛṣṭamātreṇa te vapuḥ

01,057.057f@035_0013 praṇayagrahaṇārthāya vakṣye vāsavi tac chṛṇu

01,057.057f@035_0014 barhiṣada iti khyātāḥ pitaraḥ somapās tu te

01,057.057f@035_0015 teṣāṃ tvaṃ mānasī kanyā acchodā nāma viśrutā

01,057.057f@035_0016 acchodaṃ nāma tad divyaṃ saro yasmāt samutthitam

01,057.057f@035_0017 tvayā na dṛṣṭapūrvās tu pitaras te kadā cana

01,057.057f@035_0018 saṃbhūtā manasā teṣāṃ pitṝn svān nābhijānatī

01,057.057f@035_0019 sā tv anyaṃ pitaraṃ vavre svān atikramya tān pitṝn

01,057.057f@035_0020 nāmnā vasur iti khyātaṃ manuputraṃ mahīśvaram

01,057.057f@035_0021 adrikāpsarasā yuktaṃ vimāne divi viṣṭhitam

01,057.057f@035_0022 sā tena vyabhicāreṇa manasā kāmacāriṇī

01,057.057f@035_0023 pitaraṃ prārthayitvānyaṃ yogād bhraṣṭā papāta sā

01,057.057f@035_0024 apaśyat patamānā sā vimānatrayam antikāt

01,057.057f@035_0025 trasareṇupramāṇāṃs tāṃs tatrāpaśyat svakān pitṝn

01,057.057f@035_0026 susūkṣmān aparivyaktān aṅgair aṅgeṣv ivāhitān

01,057.057f@035_0027 trāteti tān uvācārtā patantī sā hy adhomukhī

01,057.057f@035_0028 tair uktā sā tu mā bhaiṣīs tena sā saṃsthitā divi

01,057.057f@035_0029 tataḥ prasādayām āsa svān pitṝn dīnayā girā

01,057.057f@035_0030 tām ūcuḥ pitaraḥ kanyāṃ bhraṣṭaiśvaryāṃ vyatikramāt

01,057.057f@035_0031 bhraṣṭaiśvaryā svadoṣeṇa patasi tvaṃ śucismite

01,057.057f@035_0032 yair ārabhante karmāṇi śarīrair iha devatāḥ

01,057.057f@035_0033 tair eva tatkarmaphalaṃ prāpnuvanti sma devatāḥ

01,057.057f@035_0034 manuṣyās tv anyadehena śubhāśubham iti sthitiḥ

01,057.057f@035_0035 sadyaḥ phalanti karmāṇi devatve pretya mānuṣe

01,057.057f@035_0036 tasmāt tvaṃ patase putri pretya tvaṃ prāpsyase phalam

01,057.057f@035_0037 pitṛhīnā tu kanyā tvaṃ vasor hi tvaṃ samāgatā

01,057.057f@035_0038 matsyayonau samutpannā sutā rājño bhaviṣyasi

01,057.057f@035_0039 adrikā matsyarūpābhūd gaṅgāyamunasaṃgame

01,057.057f@035_0040 parāśarasya dāyādaṃ tvaṃ putraṃ janayiṣyasi

01,057.057f@035_0041 yo vedam ekaṃ brahmarṣiś caturdhā vibhajiṣyati

01,057.057f@035_0042 mahābhiṣaksutasyaiva śaṃtanoḥ kīrtivardhanam

01,057.057f@035_0043 jyeṣṭhaṃ citrāṅgadaṃ vīraṃ citravīraṃ ca viśrutam

01,057.057f@035_0044 etān utpādya putrāṃs tvaṃ punar evāgamiṣyasi

01,057.057f@035_0045 vyatikramāt pitṝṇāṃ ca prāpsyase janma kutsitam

01,057.057f@035_0046 asyaiva rājñas tvaṃ kanyā hy adrikāyāṃ bhaviṣyasi

01,057.057f@035_0047 aṣṭāviṃśe bhavitrī tvaṃ dvāpare matsyayonijā

01,057.057f@035_0048 evam uktā purā tais tvaṃ jātā satyavatī śubhā

01,057.057f@035_0049 adrikety abhivikhyātā brahmaśāpād varāpsarāḥ

01,057.057f@035_0050 mīnabhāvam anuprāptā tvāṃ janitvā gatā divam

01,057.057f@035_0051 tasyāṃ jātāsi sā kanyā rājño vīryeṇa caiva hi

01,057.057f@035_0052 tasmād vāsavi bhadraṃ te yāce vaṃśakaraṃ sutam

01,057.057f@035_0052 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.057f@035_0053 vismayāviṣṭasarvāṅgī jātismaraṇatāṃ gatā

01,057.058a sābravīt paśya bhagavan pārāvāre ṛṣīn sthitān

01,057.058c āvayor dṛśyator ebhiḥ kathaṃ nu syāt samāgamaḥ

01,057.059a evaṃ tayokto bhagavān nīhāram asṛjat prabhuḥ

01,057.059c yena deśaḥ sa sarvas tu tamobhūta ivābhavat

01,057.060a dṛṣṭvā sṛṣṭaṃ tu nīhāraṃ tatas taṃ paramarṣiṇā

01,057.060c vismitā cābravīt kanyā vrīḍitā ca manasvinī

01,057.061a viddhi māṃ bhagavan kanyāṃ sadā pitṛvaśānugām

01,057.061c tvatsaṃyogāc ca duṣyeta kanyābhāvo mamānagha

01,057.062a kanyātve dūṣite cāpi kathaṃ śakṣye dvijottama

01,057.062c gantuṃ gṛhaṃ gṛhe cāhaṃ dhīman na sthātum utsahe

01,057.062e etat saṃcintya bhagavan vidhatsva yad anantaram

01,057.063a evam uktavatīṃ tāṃ tu prītimān ṛṣisattamaḥ

01,057.063c uvāca matpriyaṃ kṛtvā kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi

01,057.064a vṛṇīṣva ca varaṃ bhīru yaṃ tvam icchasi bhāmini

01,057.064c vṛthā hi na prasādo me bhūtapūrvaḥ śucismite

01,057.065a evam uktā varaṃ vavre gātrasaugandhyam uttamam

01,057.065c sa cāsyai bhagavān prādān manasaḥ kāṅkṣitaṃ prabhuḥ

01,057.066a tato labdhavarā prītā strībhāvaguṇabhūṣitā

01,057.066b*0519_01 lajjānatamukhī bhūtvā muner abhyāśam āgatā

01,057.066c jagāma saha saṃsargam ṛṣiṇādbhutakarmaṇā

01,057.067a tena gandhavatīty eva nāmāsyāḥ prathitaṃ bhuvi

01,057.067c tasyās tu yojanād gandham ājighranti narā bhuvi

01,057.068a tato yojanagandheti tasyā nāma pariśrutam

01,057.068b@036_0001 tato ramye vanoddeśe divyāstaraṇasaṃvṛtam

01,057.068b@036_0002 vīrāsanam upāsthāya yogī dhyānaparo 'bhavat

01,057.068b@036_0003 śvetapaṭṭagṛhe ramye paryaṅke sottaracchade

01,057.068b@036_0004 tūṣṇīṃbhūtāṃ tadā kanyāṃ jvalantīṃ yogatejasā

01,057.068b@036_0005 dṛṣṭvā tāṃ tu samādhāya vicārya ca punaḥ punaḥ

01,057.068b@036_0006 sa cintayām āsa muniḥ kiṃ kṛtaṃ sukṛtaṃ bhavet

01,057.068b@036_0007 śiṣṭānāṃ tu samācāraḥ śiṣṭācāra iti smṛtaḥ

01,057.068b@036_0008 śrutismṛtivido viprā dharmajñā jñāninaḥ smṛtāḥ

01,057.068b@036_0009 dharmajñair vihito dharmaḥ śrautaḥ smārto dvidhā dvijaiḥ

01,057.068b@036_0010 dānāgnihotram ijyā ca śrautasyaitad dhi lakṣaṇam

01,057.068b@036_0011 smārto varṇāśramācāro yamaiś ca niyamair yutaḥ

01,057.068b@036_0012 dharme tu dhāraṇe dhātur mahattve cāpi paṭhyate

01,057.068b@036_0013 tatreṣṭaphalabhāgdharma ācāryair upadiśyate

01,057.068b@036_0014 aniṣṭaphalabhāk ceti tair adharmo bhaviṣyati

01,057.068b@036_0015 tasmād iṣṭaphalārthāya dharmam eva samācaret

01,057.068b@036_0016 brāhmo daivas tathaivārṣaḥ prājāpatyaś ca dhārmikaḥ

01,057.068b@036_0017 vivāhā brāhmaṇānāṃ tu gāndharvo naiva dhārmikaḥ

01,057.068b@036_0018 trivarṇetarajātīnāṃ gāndharvāsurarākṣasāḥ

01,057.068b@036_0019 paiśāco naiva kartavyaḥ piśācaś cāṣṭamo 'dhamaḥ

01,057.068b@036_0020 sāmarṣāṃ vyaṅgitāṃ kanyāṃ mātuḥ svakulajāṃ tathā

01,057.068b@036_0021 vṛddhāṃ pravrājitāṃ vandhyāṃ patitāṃ ca rajasvalām

01,057.068b@036_0022 apasmārakule jātāṃ piṅgalāṃ kuṣṭhinīṃ vraṇīm

01,057.068b@036_0023 na cāsnātāṃ striyaṃ gacched iti dharmānuśāsanam

01,057.068b@036_0024 pitā pitāmaho bhrātā mātā mātula eva ca

01,057.068b@036_0025 upādhyāyartvijaiś caiva kanyādāne prabhūttamāḥ

01,057.068b@036_0026 etair dattāṃ niṣeveta nādattām ādadīta ca

01,057.068b@036_0027 ity eva ṛṣayaḥ prāhur vivāhe dharmavittamāḥ

01,057.068b@036_0028 asyā nāsti pitā bhrātā mātā mātula eva ca

01,057.068b@036_0029 gāndharveṇa vivāhena na spṛśāmi yadṛcchayā

01,057.068b@036_0030 kriyāhīnaṃ tu gāndharvaṃ na kartavyam anāpadi

01,057.068b@036_0031 yady asyāṃ jāyate putro vedavyāso bhaved ṛṣiḥ

01,057.068b@036_0032 kriyāhīnaḥ kathaṃ vipro bhaved ṛṣir udāradhīḥ

01,057.068b@036_0033 evaṃ cintayato bhāvaṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ

01,057.068b@036_0034 jñātvā caivābhyavartanta pitaro barhiṣas tadā

01,057.068b@036_0035 tasmin kṣaṇe brahmaputro vasiṣṭho 'pi sameyivān

01,057.068b@036_0036 pitṛgaṇāḥ

01,057.068b@036_0036 pūrvaṃ svāgatam ity uktvā vasiṣṭhaḥ pratyabhāṣata

01,057.068b@036_0037 asmākaṃ mānasīṃ kanyām asmacchāpena vāsavīm

01,057.068b@036_0038 yadi cecchasi putrārthaṃ kanyāṃ gṛhṇīṣva māciram

01,057.068b@036_0038 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.068b@036_0039 pitṝṇāṃ vacanaṃ śrutvā vasiṣṭhaḥ pratyuvāca ha

01,057.068b@036_0040 maharṣīṇāṃ vacaḥ satyaṃ purāṇe 'pi mayā śrutam

01,057.068b@036_0041 parāśaro brahmacārī prajārthī mama vaṃśadhṛt

01,057.068b@036_0042 evaṃ saṃbhāṣamāṇe tu vasiṣṭhe pitṛbhiḥ saha

01,057.068b@036_0043 ṛṣayo 'bhyāgamaṃs tatra naimiṣāraṇyavāsinaḥ

01,057.068b@036_0044 vivāhaṃ draṣṭum icchantaḥ śaktiputrasya dhīmataḥ

01,057.068b@036_0045 arundhatī mahābhāgā adṛśyantyā sahaiva sā

01,057.068b@036_0046 viśvakarmakṛtāṃ divyāṃ parṇaśālāṃ praviśya sā

01,057.068b@036_0047 vaivāhikāṃs tu saṃbhārān saṃkalpya ca yathākramam

01,057.068b@036_0048 arundhatī satyavatīṃ vadhūṃ saṃgṛhya pāṇinā

01,057.068b@036_0049 bhadrāsane pratiṣṭhāpya indrāṇīṃ samakārayat

01,057.068b@036_0050 āpūryamāṇapakṣe tu vaiśākhyāṃ somadaivate

01,057.068b@036_0051 śubhagrahe trayodaśyāṃ muhūrte maitra āgate

01,057.068b@036_0052 vivāhakāla ity uktvā vasiṣṭho munibhiḥ saha

01,057.068b@036_0053 yamunādvīpam āsādya śiṣyaiś ca munipatnibhiḥ

01,057.068b@036_0054 sthaṇḍilaṃ caturasraṃ ca gomayenopalipya ca

01,057.068b@036_0055 akṣataiḥ phalapuṣpaiś ca svastikair ārdrapallavaiḥ

01,057.068b@036_0056 jalapūrṇaghaṭaiś caiva sarvataḥ pariśobhitam

01,057.068b@036_0057 tasya madhye pratiṣṭhāpya bṛsyāṃ munivaraṃ tadā

01,057.068b@036_0058 siddhārthayavakalkaiś ca snātaṃ sarvauṣadhair api

01,057.068b@036_0059 kṛtvārjunāni vastrāṇi paridhāpya mahāmunim

01,057.068b@036_0060 vācayitvā tu puṇyāham akṣatais tu samarcitaḥ

01,057.068b@036_0061 gandhānuliptaḥ sragvī ca sapratodo vadhūgṛhe

01,057.068b@036_0062 apadātis tato gatvā vadhūjñātibhir arcitaḥ

01,057.068b@036_0063 snātām ahatasaṃvītāṃ gandhaliptāṃ sragujjvalām

01,057.068b@036_0064 vadhūṃ maṅgalasaṃyuktām iṣuhastāṃ samīkṣya ca

01,057.068b@036_0065 uvāca vacanaṃ kāle kālajñaḥ sarvadharmavit

01,057.068b@036_0066 pratigraho dātṛvaśaḥ śrutam evaṃ mayā purā

01,057.068b@036_0067 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.068b@036_0067 yathā vakṣyanti pitaras tat kariṣyāmahe vayam

01,057.068b@036_0068 tad dharmiṣṭhaṃ yaśasyaṃ ca vacanaṃ satyavādinaḥ

01,057.068b@036_0069 śrutvā tu pitaraḥ sarve niḥsaṅgā niṣparigrahāḥ

01,057.068b@036_0070 vasuṃ paramadharmiṣṭham āhūyedaṃ vaco 'bruvan

01,057.068b@036_0071 matsyayonau samutpannā tava putrī viśeṣataḥ

01,057.068b@036_0072 vasuḥ

01,057.068b@036_0072 parāśarāya munaye dātum arhasi dharmataḥ

01,057.068b@036_0073 satyaṃ mama sutā sā hi dāśarājena dhīmatā

01,057.068b@036_0074 ahaṃ prabhuḥ pradāne tu prajāpālaḥ prajārthinām

01,057.068b@036_0074 pitaraḥ

01,057.068b@036_0075 nirāśiṣo vayaṃ sarve niḥsaṅgā niṣparigrahāḥ

01,057.068b@036_0076 kanyādānena saṃbandho dakṣiṇābandha ucyate

01,057.068b@036_0077 karmabhūmis tu mānuṣyaṃ bhogabhūmis triviṣṭapam

01,057.068b@036_0078 iha puṇyakṛto yānti svargalokaṃ na saṃśayaḥ

01,057.068b@036_0079 iha loke duṣkṛtino narakaṃ yānti nirghṛṇāḥ

01,057.068b@036_0080 dakṣiṇābandha ity ukte ubhe sukṛtaduṣkṛte

01,057.068b@036_0081 dakṣiṇābandhasaṃyuktā yoginaḥ prapatanti te

01,057.068b@036_0082 tasmān no mānasīṃ kanyāṃ yogād bhraṣṭāṃ viśāṃ pate

01,057.068b@036_0083 sutātvaṃ tava saṃprāptāṃ satīṃ bhikṣāṃ dadasva vai

01,057.068b@036_0083 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.068b@036_0084 ity uktvā pitaraḥ sarve kṣaṇād antarhitās tadā

01,057.068b@036_0085 yājñavalkyaṃ samāhūya vivāhācāryam ity uta

01,057.068b@036_0086 vasuṃ cāpi samāhūya vasiṣṭho munibhiḥ saha

01,057.068b@036_0087 vasuḥ

01,057.068b@036_0087 vivāhaṃ kārayām āsa śrutidṛṣṭena karmaṇā

01,057.068b@036_0088 parāśara mahāprājña tava dāsyāmy ahaṃ sutām

01,057.068b@036_0089 pratīccha caināṃ bhadraṃ te pāṇiṃ gṛhṇīṣva pāṇinā

01,057.068b@036_0089 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.068b@036_0090 vasos tu vacanaṃ śrutvā yājñavalkyamate sthitaḥ

01,057.068b@036_0091 kṛtakautukamaṅgalyaḥ pāṇinā pāṇim aspṛśat

01,057.068b@036_0092 prabhūtājyena haviṣā hutvā mantrair hutāśanam

01,057.068b@036_0093 trir agniṃ tu parikramya samabhyarcya hutāśanam

01,057.068b@036_0094 maharṣīn yājñavalkyādīn dakṣiṇābhiḥ pratarpya ca

01,057.068b@036_0095 labdhānujño 'bhivādyāśu pradakṣiṇam athākarot

01,057.068b@036_0096 parāśare kṛtodvāhe devāḥ sarṣigaṇās tadā

01,057.068b@036_0097 hṛṣṭā jagmuḥ kṣaṇād eva vedavyāso bhavatv iti

01,057.068c parāśaro 'pi bhagavāñ jagāma svaṃ niveśanam

01,057.069a iti satyavatī hṛṣṭā labdhvā varam anuttamam

01,057.069c parāśareṇa saṃyuktā sadyo garbhaṃ suṣāva sā

01,057.069e jajñe ca yamunādvīpe pārāśaryaḥ sa vīryavān

01,057.069f@037_0001 jātamātraḥ sa vavṛdhe saptavarṣo 'bhavat tadā

01,057.069f@037_0002 snātvābhivādya pitaraṃ tasthau vyāsaḥ samāhitaḥ

01,057.069f@037_0003 svastīti vacanaṃ coktvā dadau kalaśam uttamam

01,057.069f@037_0004 gṛhītvā kalaśaṃ pārśve tasthau vyāsaḥ samāhitaḥ

01,057.069f@037_0005 tato dāśabhayāt patnī snātvā kanyā babhūva sā

01,057.069f@037_0006 abhivādya muneḥ pādau putraṃ jagrāha pāṇinā

01,057.069f@037_0007 spṛṣṭamātre tu nirbhartsya mātaraṃ vākyam abravīt

01,057.069f@037_0008 mama pitrā tu saṃsparśān mātas tvam abhavaḥ śuciḥ

01,057.069f@037_0009 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.069f@037_0009 adya dāśasutā kanyā na spṛśer mām anindite

01,057.069f@037_0010 vyāsasya vacanaṃ śrutvā bāṣpapūrṇamukhī tadā

01,057.069f@037_0011 manuṣyabhāvāt sā yoṣit patitā munipādayoḥ

01,057.069f@037_0012 mahāprasādo bhagavān putraṃ provāca dharmavit

01,057.069f@037_0013 mā tvam evaṃvidhaṃ kārṣīr naitad dharmyaṃ mataṃ hi naḥ

01,057.069f@037_0014 na dūṣyau mātāpitarau tathā pūrvopakāriṇau

01,057.069f@037_0015 dhāraṇād duḥkhasahanāt tayor mātā garīyasī

01,057.069f@037_0016 bījakṣetrasamāyoge sasyaṃ jāyeta laukikam

01,057.069f@037_0017 jāyate ca sutas tadvat puruṣastrīsamāgame

01,057.069f@037_0018 mṛgīṇāṃ pakṣiṇāṃ caiva apsarāṇāṃ tathaiva ca

01,057.069f@037_0019 śūdrayonyāṃ ca jāyante munayo vedapāragāḥ

01,057.069f@037_0020 ṛṣyaśṛṅgo mṛgīputraḥ kaṇvo barhisutas tathā

01,057.069f@037_0021 agastyaś ca vasiṣṭhaś ca urvaśyāṃ janitāv ubhau

01,057.069f@037_0022 somaśravās tu sarpyāṃ tu aśvināv aśvisaṃbhavau

01,057.069f@037_0023 skandaḥ skannena śuklena jātaḥ śaravaṇe purā

01,057.069f@037_0024 evam eva ca devānām ṛṣīṇāṃ caiva saṃbhavaḥ

01,057.069f@037_0025 lokavādapravṛttir hi na mīmāṃsyā budhaiḥ sadā

01,057.069f@037_0026 vedavyāsa iti proktaḥ purāṇe ca svayaṃbhuvā

01,057.069f@037_0027 dharmanetā maharṣīṇāṃ manuṣyāṇāṃ tvam eva ca

01,057.069f@037_0028 tasmāt putra na dūṣyeta vāsavī yogacāriṇī

01,057.069f@037_0029 matprītyarthaṃ mahāprājña sasnehaṃ vaktum arhasi

01,057.069f@037_0030 prajāhitārthaṃ saṃbhūto viṣṇor bhāgo mahān ṛṣiḥ

01,057.069f@037_0031 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.069f@037_0031 tasmāt svamātaraṃ snehāt prabravīhi tapodhana

01,057.069f@037_0032 guror vacanam ājñāya vyāsaḥ prīto 'bhavat tadā

01,057.069f@037_0033 cintayitvā lokavṛttaṃ mātur aṅkam athāviśat

01,057.069f@037_0034 putrasparśāt tu lokeṣu nānyat sukham atīva hi

01,057.069f@037_0035 vyāsaṃ kamalapatrākṣaṃ pariṣvajyāśrvavartayat

01,057.069f@037_0036 stanyāsāraiḥ klidyamānā putram āghrāya mūrdhani

01,057.069f@037_0036 vāsavī

01,057.069f@037_0037 putralābhāt paraṃ loke nāstīha prasavārthinām

01,057.069f@037_0038 durlabhaṃ ceti manye 'haṃ mayā prāptaṃ mahat tapaḥ

01,057.069f@037_0039 mahatā tapasā tāta mahāyogabalena ca

01,057.069f@037_0040 mayā tvaṃ hi mahāprājña labdho 'mṛtam ivāmaraiḥ

01,057.069f@037_0041 tasmāt tvaṃ mām ṛṣeḥ putra tyaktuṃ nārhasi sāṃpratam

01,057.069f@037_0041 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.069f@037_0042 evam uktas tataḥ snehād vyāso mātaram abravīt

01,057.069f@037_0043 tvayā spṛṣṭaḥ pariṣvakto mūrdhni cāghrāyito muhuḥ

01,057.069f@037_0044 etāvan mātrayā prītā bhaviṣyethā nṛpātmaje

01,057.070a sa mātaram upasthāya tapasy eva mano dadhe

01,057.070c smṛto 'haṃ darśayiṣyāmi kṛtyeṣv iti ca so 'bravīt

01,057.070d@038_0001 tataḥ kanyām anujñāya punaḥ kanyā bhavatv iti

01,057.070d@038_0002 parāśaro 'pi bhagavān putreṇa sahito yayau

01,057.070d@038_0003 gatvāśramapadaṃ puṇyam adṛśyantyāḥ parāśaraḥ

01,057.070d@038_0004 jātakarmādisaṃskāraṃ kārayām āsa dharmataḥ

01,057.070d@038_0005 kṛtopanayano vyāso yājñavalkyena bhārata

01,057.070d@038_0006 vedān adhijage sāṅgān oṃkāreṇa trimātrayā

01,057.070d@038_0007 gurave dakṣiṇāṃ dattvā tapaḥ kartuṃ pracakrame

01,057.071a evaṃ dvaipāyano jajñe satyavatyāṃ parāśarāt

01,057.071c dvīpe nyastaḥ sa yad bālas tasmād dvaipāyano 'bhavat

01,057.072a pādāpasāriṇaṃ dharmaṃ vidvān sa tu yuge yuge

01,057.072c āyuḥ śaktiṃ ca martyānāṃ yugānugam avekṣya ca

01,057.073a brahmaṇo brāhmaṇānāṃ ca tathānugrahakāmyayā

01,057.073b*0520_01 tataḥ sa maharṣir vidvāñ śiṣyān āhūya dharmataḥ

01,057.073c vivyāsa vedān yasmāc ca tasmād vyāsa iti smṛtaḥ

01,057.074a vedān adhyāpayām āsa mahābhāratapañcamān

01,057.074c sumantuṃ jaiminiṃ pailaṃ śukaṃ caiva svam ātmajam

01,057.075a prabhur variṣṭho varado vaiśaṃpāyanam eva ca

01,057.075c saṃhitās taiḥ pṛthaktvena bhāratasya prakāśitāḥ

01,057.075d@039_0001 tataḥ satyavatī hṛṣṭā jagāma svaṃ niveśanam

01,057.075d@039_0002 tasyās tu yojanād gandham ājighranti narā bhuvi

01,057.075d@039_0003 dāśarājaḥ

01,057.075d@039_0003 dāśarājas tu tad gandham ājighran prītim āvahat

01,057.075d@039_0004 tvām āhur matsyagandheti kathaṃ bāle sugandhatā

01,057.075d@039_0005 apāsya matsyagandhatvaṃ kena dattā sugandhatā

01,057.075d@039_0005 satyavatī

01,057.075d@039_0006 śakteḥ putro mahāprājñaḥ parāśara iti śrutaḥ

01,057.075d@039_0007 nāvaṃ vāhayamānāyā mama dṛṣṭvā sugarhitam

01,057.075d@039_0008 apāsya matsyagandhatvaṃ yojanād gandhatāṃ dadau

01,057.075d@039_0009 ṛṣeḥ prasādaṃ dṛṣṭvā tu janāḥ prītim upāgaman

01,057.075d@039_0010 evaṃ labdho mayā gandho na roṣaṃ kartum arhasi

01,057.075d@039_0010 vaiśaṃpāyanaḥ

01,057.075d@039_0011 dāśarājas tu tad vākyaṃ praśaśaṃsa nananda ca

01,057.075d@039_0012 etat pavitraṃ puṇyaṃ ca vyāsasaṃbhavam uttamam

01,057.075d@039_0013 itihāsam imaṃ śrutvā prajāvanto bhavanti ca

01,057.076a tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo gaṅgāyām amitadyutiḥ

01,057.076c vasuvīryāt samabhavan mahāvīryo mahāyaśāḥ

01,057.076d*0521_01 vedārthavic ca bhagavān ṛṣir vipro mahāyaśāḥ

01,057.077a śūle protaḥ purāṇarṣir acoraś coraśaṅkayā

01,057.077c aṇīmāṇḍavya iti vai vikhyātaḥ sumahāyaśāḥ

01,057.078a sa dharmam āhūya purā maharṣir idam uktavān

01,057.078c iṣīkayā mayā bālyād ekā viddhā śakuntikā

01,057.079a tat kilbiṣaṃ smare dharma nānyat pāpam ahaṃ smare

01,057.079c tan me sahasrasamitaṃ kasmān nehājayat tapaḥ

01,057.080a garīyān brāhmaṇavadhaḥ sarvabhūtavadhād yataḥ

01,057.080c tasmāt tvaṃ kilbiṣād asmāc chūdrayonau janiṣyasi

01,057.081a tena śāpena dharmo 'pi śūdrayonāv ajāyata

01,057.081c vidvān vidurarūpeṇa dhārmī tanur akilbiṣī

01,057.082a saṃjayo munikalpas tu jajñe sūto gavalgaṇāt

01,057.082c sūryāc ca kuntikanyāyāṃ jajñe karṇo mahārathaḥ

01,057.082e sahajaṃ kavacaṃ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ

01,057.083a anugrahārthaṃ lokānāṃ viṣṇur lokanamaskṛtaḥ

01,057.083c vasudevāt tu devakyāṃ prādurbhūto mahāyaśāḥ

01,057.084a anādinidhano devaḥ sa kartā jagataḥ prabhuḥ

01,057.084b*0522_01 āder ādiḥ samastānāṃ sa kartā na kṛtaḥ prabhuḥ

01,057.084c avyaktam akṣaraṃ brahma pradhānaṃ nirguṇātmakam

01,057.085a ātmānam avyayaṃ caiva prakṛtiṃ prabhavaṃ param

01,057.085c puruṣaṃ viśvakarmāṇaṃ sattvayogaṃ dhruvākṣaram

01,057.086a anantam acalaṃ devaṃ haṃsaṃ nārāyaṇaṃ prabhum

01,057.086c dhātāram ajaraṃ nityaṃ tam āhuḥ param avyayam

01,057.086d*0523_01 kaivalyaṃ nirguṇaṃ viśvam anādim ajam avyayam

01,057.087a puruṣaḥ sa vibhuḥ kartā sarvabhūtapitāmahaḥ

01,057.087c dharmasaṃvardhanārthāya prajajñe 'ndhakavṛṣṇiṣu

01,057.088a astrajñau tu mahāvīryau sarvaśastraviśāradau

01,057.088b*0524_01 yad āpnoti yad ādatte yac cāti viṣayāṇi ca

01,057.088b*0524_02 yac cāsya satato bhāvas tasmād ātmeti kīrtyate

01,057.088c sātyakiḥ kṛtavarmā ca nārāyaṇam anuvratau

01,057.088e satyakād dhṛdikāc caiva jajñāte 'straviśāradau

01,057.088f*0525_01 hṛdikaḥ kṛtavarmā ca yuyudhānas tu sātyakiḥ

01,057.089a bharadvājasya ca skannaṃ droṇyāṃ śukram avardhata

01,057.089c maharṣer ugratapasas tasmād droṇo vyajāyata

01,057.090a gautamān mithunaṃ jajñe śarastambāc charadvataḥ

01,057.090c aśvatthāmnaś ca jananī kṛpaś caiva mahābalaḥ

01,057.090e aśvatthāmā tato jajñe droṇād astrabhṛtāṃ varaḥ

01,057.090f*0526_01 dhṛṣṭadyumnavināśāya sṛṣṭo dhātrā mahātmanā

01,057.091a tathaiva dhṛṣṭadyumno 'pi sākṣād agnisamadyutiḥ

01,057.091c vaitāne karmaṇi tate pāvakāt samajāyata

01,057.091e vīro droṇavināśāya dhanuṣā saha vīryavān

01,057.092a tathaiva vedyāṃ kṛṣṇāpi jajñe tejasvinī śubhā

01,057.092c vibhrājamānā vapuṣā bibhratī rūpam uttamam

01,057.093a prahrādaśiṣyo nagnajit subalaś cābhavat tataḥ

01,057.093c tasya prajā dharmahantrī jajñe devaprakopanāt

01,057.094a gāndhārarājaputro 'bhūc chakuniḥ saubalas tathā

01,057.094c duryodhanasya mātā ca jajñāte 'rthavidāv ubhau

01,057.095a kṛṣṇadvaipāyanāj jajñe dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

01,057.095c kṣetre vicitravīryasya pāṇḍuś caiva mahābalaḥ

01,057.095d*0527_01 dharmārthakuśalo dhīmān medhāvī dhūtakalmaṣaḥ

01,057.095d*0527_02 viduraḥ śūdrayonau tu jajñe dvaipāyanād api

01,057.096a pāṇḍos tu jajñire pañca putrā devasamāḥ pṛthak

01,057.096c dvayoḥ striyor guṇajyeṣṭhas teṣām āsīd yudhiṣṭhiraḥ

01,057.097a dharmād yudhiṣṭhiro jajñe mārutāt tu vṛkodaraḥ

01,057.097c indrād dhanaṃjayaḥ śrīmān sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,057.098a jajñāte rūpasaṃpannāv aśvibhyāṃ tu yamāv ubhau

01,057.098c nakulaḥ sahadevaś ca guruśuśrūṣaṇe ratau

01,057.099a tathā putraśataṃ jajñe dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

01,057.099c duryodhanaprabhṛtayo yuyutsuḥ karaṇas tathā

01,057.099d*0528_01 tato duḥśāsanaś caiva duḥsahaś cāpi bhārata

01,057.099d*0528_02 durmarṣaṇo vikarṇaś ca citraseno viviṃśatiḥ

01,057.099d*0528_03 jayaḥ satyavrataś caiva purumitraś ca bhārata

01,057.099d*0528_04 vaiśyāputro yuyutsuś ca ekādaśa mahārathāḥ

01,057.100a abhimanyuḥ subhadrāyām arjunād abhyajāyata

01,057.100c svasrīyo vāsudevasya pautraḥ pāṇḍor mahātmanaḥ

01,057.101a pāṇḍavebhyo 'pi pañcabhyaḥ kṛṣṇāyāṃ pañca jajñire

01,057.101c kumārā rūpasaṃpannāḥ sarvaśastraviśāradāḥ

01,057.102a prativindhyo yudhiṣṭhirāt sutasomo vṛkodarāt

01,057.102c arjunāc chrutakīrtis tu śatānīkas tu nākuliḥ

01,057.103a tathaiva sahadevāc ca śrutasenaḥ pratāpavān

01,057.103c hiḍimbāyāṃ ca bhīmena vane jajñe ghaṭotkacaḥ

01,057.104a śikhaṇḍī drupadāj jajñe kanyā putratvam āgatā

01,057.104c yāṃ yakṣaḥ puruṣaṃ cakre sthūṇaḥ priyacikīrṣayā

01,057.105a kurūṇāṃ vigrahe tasmin samāgacchan bahūny atha

01,057.105c rājñāṃ śatasahasrāṇi yotsyamānāni saṃyuge

01,057.106a teṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ

01,057.106c na śakyaṃ parisaṃkhyātuṃ varṣāṇām ayutair api

01,057.106e ete tu kīrtitā mukhyā yair ākhyānam idaṃ tatam

01,058.001 janamejaya uvāca

01,058.001a ya ete kīrtitā brahman ye cānye nānukīrtitāḥ

01,058.001c samyak tāñ śrotum icchāmi rājñaś cānyān suvarcasaḥ

01,058.002a yadartham iha saṃbhūtā devakalpā mahārathāḥ

01,058.002c bhuvi tan me mahābhāga samyag ākhyātum arhasi

01,058.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,058.003a rahasyaṃ khalv idaṃ rājan devānām iti naḥ śrutam

01,058.003c tat tu te kathayiṣyāmi namaskṛtvā svayaṃbhuve

01,058.004a triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivīṃ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ purā

01,058.004c jāmadagnyas tapas tepe mahendre parvatottame

01,058.005a tadā niḥkṣatriye loke bhārgaveṇa kṛte sati

01,058.005c brāhmaṇān kṣatriyā rājan garbhārthinyo 'bhicakramuḥ

01,058.006a tābhiḥ saha samāpetur brāhmaṇāḥ saṃśitavratāḥ

01,058.006c ṛtāv ṛtau naravyāghra na kāmān nānṛtau tathā

01,058.007a tebhyas tu lebhire garbhān kṣatriyās tāḥ sahasraśaḥ

01,058.007c tataḥ suṣuvire rājan kṣatriyān vīryasaṃmatān

01,058.007e kumārāṃś ca kumārīś ca punaḥ kṣatrābhivṛddhaye

01,058.008a evaṃ tad brāhmaṇaiḥ kṣatraṃ kṣatriyāsu tapasvibhiḥ

01,058.008b@040_0001 pranaṣṭam uddhṛtaṃ rājan yathā proktaṃ svayaṃbhuvā

01,058.008b@040_0002 sarveṣām eva varṇānāṃ pranaṣṭānāṃ mahīpate

01,058.008b@040_0003 brāhmaṇā eva kurvanti nityam eva yuge yuge

01,058.008c jātam ṛdhyata dharmeṇa sudīrgheṇāyuṣānvitam

01,058.008d*0529_01 kṣatraṃ tadā mahīpāla svadharmaṃ paripāṭhanāt

01,058.008e catvāro 'pi tadā varṇā babhūvur brāhmaṇottarāḥ

01,058.009a abhyagacchann ṛtau nārīṃ na kāmān nānṛtau tathā

01,058.009c tathaivānyāni bhūtāni tiryagyonigatāny api

01,058.009e ṛtau dārāṃś ca gacchanti tadā sma bharatarṣabha

01,058.010a tato 'vardhanta dharmeṇa sahasraśatajīvinaḥ

01,058.010c tāḥ prajāḥ pṛthivīpāla dharmavrataparāyaṇāḥ

01,058.010e ādhibhir vyādhibhiś caiva vimuktāḥ sarvaśo narāḥ

01,058.011a athemāṃ sāgarāpāṅgāṃ gāṃ gajendragatākhilām

01,058.011c adhyatiṣṭhat punaḥ kṣatraṃ saśailavanakānanām

01,058.012a praśāsati punaḥ kṣatre dharmeṇemāṃ vasuṃdharām

01,058.012c brāhmaṇādyās tadā varṇā lebhire mudam uttamām

01,058.013a kāmakrodhodbhavān doṣān nirasya ca narādhipāḥ

01,058.013c daṇḍaṃ daṇḍyeṣu dharmeṇa praṇayanto 'nvapālayan

01,058.014a tathā dharmapare kṣatre sahasrākṣaḥ śatakratuḥ

01,058.014c svādu deśe ca kāle ca vavarṣāpyāyayan prajāḥ

01,058.015a na bāla eva mriyate tadā kaś cin narādhipa

01,058.015c na ca striyaṃ prajānāti kaś cid aprāptayauvanaḥ

01,058.016a evam āyuṣmatībhis tu prajābhir bharatarṣabha

01,058.016c iyaṃ sāgaraparyantā samāpūryata medinī

01,058.017a ījire ca mahāyajñaiḥ kṣatriyā bahudakṣiṇaiḥ

01,058.017c sāṅgopaniṣadān vedān viprāś cādhīyate tadā

01,058.018a na ca vikrīṇate brahma brāhmaṇāḥ sma tadā nṛpa

01,058.018c na ca śūdrasamābhyāśe vedān uccārayanty uta

01,058.019a kārayantaḥ kṛṣiṃ gobhis tathā vaiśyāḥ kṣitāv iha

01,058.019c na gām ayuñjanta dhuri kṛśāṅgāś cāpy ajīvayan

01,058.020a phenapāṃś ca tathā vatsān na duhanti sma mānavāḥ

01,058.020c na kūṭamānair vaṇijaḥ paṇyaṃ vikrīṇate tadā

01,058.021a karmāṇi ca naravyāghra dharmopetāni mānavāḥ

01,058.021c dharmam evānupaśyantaś cakrur dharmaparāyaṇāḥ

01,058.022a svakarmaniratāś cāsan sarve varṇā narādhipa

01,058.022b*0530_01 dharmam evānuvartante na paśyanti sma kilbiṣam

01,058.022b*0530_02 babhūvuḥ karmasu sveṣu samyak sarvāḥ prajāḥ sthitāḥ

01,058.022c evaṃ tadā naravyāghra dharmo na hrasate kva cit

01,058.023a kāle gāvaḥ prasūyante nāryaś ca bharatarṣabha

01,058.023c phalanty ṛtuṣu vṛkṣāś ca puṣpāṇi ca phalāni ca

01,058.024a evaṃ kṛtayuge samyag vartamāne tadā nṛpa

01,058.024c āpūryata mahī kṛtsnā prāṇibhir bahubhir bhṛśam

01,058.025a tataḥ samudite loke mānuṣe bharatarṣabha

01,058.025c asurā jajñire kṣetre rājñāṃ manujapuṃgava

01,058.026a ādityair hi tadā daityā bahuśo nirjitā yudhi

01,058.026c aiśvaryād bhraṃśitāś cāpi saṃbabhūvuḥ kṣitāv iha

01,058.027a iha devatvam icchanto mānuṣeṣu manasvinaḥ

01,058.027c jajñire bhuvi bhūteṣu teṣu teṣv asurā vibho

01,058.028a goṣv aśveṣu ca rājendra kharoṣṭramahiṣeṣu ca

01,058.028c kravyādeṣu ca bhūteṣu gajeṣu ca mṛgeṣu ca

01,058.029a jātair iha mahīpāla jāyamānaiś ca tair mahī

01,058.029c na śaśākātmanātmānam iyaṃ dhārayituṃ dharā

01,058.030a atha jātā mahīpālāḥ ke cid balasamanvitāḥ

01,058.030c diteḥ putrā danoś caiva tasmāl lokād iha cyutāḥ

01,058.031a vīryavanto 'valiptās te nānārūpadharā mahīm

01,058.031c imāṃ sāgaraparyantāṃ parīyur arimardanāḥ

01,058.032a brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṃś caivāpy apīḍayan

01,058.032c anyāni caiva bhūtāni pīḍayām āsur ojasā

01,058.033a trāsayanto vinighnantas tāṃs tān bhūtagaṇāṃś ca te

01,058.033c viceruḥ sarvato rājan mahīṃ śatasahasraśaḥ

01,058.034a āśramasthān maharṣīṃś ca dharṣayantas tatas tataḥ

01,058.034c abrahmaṇyā vīryamadā mattā madabalena ca

01,058.035a evaṃ vīryabalotsiktair bhūr iyaṃ tair mahāsuraiḥ

01,058.035c pīḍyamānā mahīpāla brahmāṇam upacakrame

01,058.036a na hīmāṃ pavano rājan na nāgā na nagā mahīm

01,058.036c tadā dhārayituṃ śekur ākrāntāṃ dānavair balāt

01,058.037a tato mahī mahīpāla bhārārtā bhayapīḍitā

01,058.037c jagāma śaraṇaṃ devaṃ sarvabhūtapitāmaham

01,058.038a sā saṃvṛtaṃ mahābhāgair devadvijamaharṣibhiḥ

01,058.038c dadarśa devaṃ brahmāṇaṃ lokakartāram avyayam

01,058.039a gandharvair apsarobhiś ca bandikarmasu niṣṭhitaiḥ

01,058.039c vandyamānaṃ mudopetair vavande cainam etya sā

01,058.040a atha vijñāpayām āsa bhūmis taṃ śaraṇārthinī

01,058.040c saṃnidhau lokapālānāṃ sarveṣām eva bhārata

01,058.041a tat pradhānātmanas tasya bhūmeḥ kṛtyaṃ svayaṃbhuvaḥ

01,058.041c pūrvam evābhavad rājan viditaṃ parameṣṭhinaḥ

01,058.042a sraṣṭā hi jagataḥ kasmān na saṃbudhyeta bhārata

01,058.042c surāsurāṇāṃ lokānām aśeṣeṇa manogatam

01,058.043a tam uvāca mahārāja bhūmiṃ bhūmipatir vibhuḥ

01,058.043c prabhavaḥ sarvabhūtānām īśaḥ śaṃbhuḥ prajāpatiḥ

01,058.044a yadartham asi saṃprāptā matsakāśaṃ vasuṃdhare

01,058.044c tadarthaṃ saṃniyokṣyāmi sarvān eva divaukasaḥ

01,058.044d*0531_01 uttiṣṭha gaccha vasudhe svasthānam iti sāgamat

01,058.045a ity uktvā sa mahīṃ devo brahmā rājan visṛjya ca

01,058.045c ādideśa tadā sarvān vibudhān bhūtakṛt svayam

01,058.046a asyā bhūmer nirasituṃ bhāraṃ bhāgaiḥ pṛthak pṛthak

01,058.046c asyām eva prasūyadhvaṃ virodhāyeti cābravīt

01,058.047a tathaiva ca samānīya gandharvāpsarasāṃ gaṇān

01,058.047c uvāca bhagavān sarvān idaṃ vacanam uttamam

01,058.047e svair aṃśaiḥ saṃprasūyadhvaṃ yatheṣṭaṃ mānuṣeṣv iti

01,058.048a atha śakrādayaḥ sarve śrutvā suraguror vacaḥ

01,058.048c tathyam arthyaṃ ca pathyaṃ ca tasya te jagṛhus tadā

01,058.049a atha te sarvaśo 'ṃśaiḥ svair gantuṃ bhūmiṃ kṛtakṣaṇāḥ

01,058.049c nārāyaṇam amitraghnaṃ vaikuṇṭham upacakramuḥ

01,058.050a yaḥ sa cakragadāpāṇiḥ pītavāsāsitaprabhaḥ

01,058.050c padmanābhaḥ surārighnaḥ pṛthucārvañcitekṣaṇaḥ

01,058.050d*0532_01 prajāpatipatir devaḥ suranātho mahābalaḥ

01,058.050d*0532_02 śrīvatsāṅko hṛṣīkeśaḥ sarvadaivatapūjitaḥ

01,058.050d*0533_01 so 'pi janma manuṣyeṣu lebhe suravaro hariḥ

01,058.051a taṃ bhuvaḥ śodhanāyendra uvāca puruṣottamam

01,058.051c aṃśenāvatarasveti tathety āha ca taṃ hariḥ

01,059.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,059.001a atha nārāyaṇenendraś cakāra saha saṃvidam

01,059.001c avatartuṃ mahīṃ svargād aṃśataḥ sahitaḥ suraiḥ

01,059.002a ādiśya ca svayaṃ śakraḥ sarvān eva divaukasaḥ

01,059.002c nirjagāma punas tasmāt kṣayān nārāyaṇasya ha

01,059.003a te 'marārivināśāya sarvalokahitāya ca

01,059.003c avateruḥ krameṇemāṃ mahīṃ svargād divaukasaḥ

01,059.004a tato brahmarṣivaṃśeṣu pārthivarṣikuleṣu ca

01,059.004c jajñire rājaśārdūla yathākāmaṃ divaukasaḥ

01,059.005a dānavān rākṣasāṃś caiva gandharvān pannagāṃs tathā

01,059.005c puruṣādāni cānyāni jaghnuḥ sattvāny anekaśaḥ

01,059.006a dānavā rākṣasāś caiva gandharvāḥ pannagās tathā

01,059.006c na tān balasthān bālye 'pi jaghnur bharatasattama

01,059.007 janamejaya uvāca

01,059.007*0534_01 dānavānāṃ ca ye mukhyāḥ tathā bhujagarakṣasām

01,059.007a devadānavasaṃghānāṃ gandharvāpsarasāṃ tathā

01,059.007c mānavānāṃ ca sarveṣāṃ tathā vai yakṣarakṣasām

01,059.008a śrotum icchāmi tattvena saṃbhavaṃ kṛtsnam āditaḥ

01,059.008c prāṇināṃ caiva sarveṣāṃ sarvaśaḥ sarvavid dhyasi

01,059.009 vaiśaṃpāyana uvāca

01,059.009a hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā svayaṃbhuve

01,059.009c surādīnām ahaṃ samyag lokānāṃ prabhavāpyayam

01,059.009d*0535_01 prāṇināṃ caiva sarveṣāṃ sarvaśaḥ prabhavāpyayam

01,059.010a brahmaṇo mānasāḥ putrā viditāḥ ṣaṇ maharṣayaḥ

01,059.010c marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ

01,059.011a marīceḥ kaśyapaḥ putraḥ kaśyapāt tu imāḥ prajāḥ

01,059.011c prajajñire mahābhāgā dakṣakanyās trayodaśa

01,059.012a aditir ditir danuḥ kālā anāyuḥ siṃhikā muniḥ

01,059.012c krodhā prāvā ariṣṭā ca vinatā kapilā tathā

01,059.013a kadrūś ca manujavyāghra dakṣakanyaiva bhārata

01,059.013c etāsāṃ vīryasaṃpannaṃ putrapautram anantakam

01,059.014a adityāṃ dvādaśādityāḥ saṃbhūtā bhuvaneśvarāḥ

01,059.014c ye rājan nāmatas tāṃs te kīrtayiṣyāmi bhārata

01,059.015a dhātā mitro 'ryamā śakro varuṇaś cāṃśa eva ca

01,059.015c bhago vivasvān pūṣā ca savitā daśamas tathā

01,059.016a ekādaśas tathā tvaṣṭā viṣṇur dvādaśa ucyate

01,059.016c jaghanyajaḥ sa sarveṣām ādityānāṃ guṇādhikaḥ

01,059.017a eka eva diteḥ putro hiraṇyakaśipuḥ smṛtaḥ

01,059.017c nāmnā khyātās tu tasyeme putrāḥ pañca mahātmanaḥ

01,059.018a prahrādaḥ pūrvajas teṣāṃ saṃhrādas tadanantaram

01,059.018c anuhrādas tṛtīyo 'bhūt tasmāc ca śibibāṣkalau

01,059.019a prahrādasya trayaḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata

01,059.019c virocanaś ca kumbhaś ca nikumbhaś ceti viśrutāḥ

01,059.020a virocanasya putro 'bhūd balir ekaḥ pratāpavān

01,059.020c baleś ca prathitaḥ putro bāṇo nāma mahāsuraḥ

01,059.020d*0536_01 rudrasyānucaraḥ śrīmān mahākāleti yaṃ viduḥ

01,059.021a catvāriṃśad danoḥ putrāḥ khyātāḥ sarvatra bhārata

01,059.021c teṣāṃ prathamajo rājā vipracittir mahāyaśāḥ

01,059.022a śambaro namuciś caiva pulomā ceti viśrutaḥ

01,059.022c asilomā ca keśī ca durjayaś caiva dānavaḥ

01,059.023a ayaḥśirā aśvaśirā ayaḥśaṅkuś ca vīryavān

01,059.023c tathā gaganamūrdhā ca vegavān ketumāṃś ca yaḥ

01,059.024a svarbhānur aśvo 'śvapatir vṛṣaparvājakas tathā

01,059.024c aśvagrīvaś ca sūkṣmaś ca tuhuṇḍaś ca mahāsuraḥ

01,059.025a isṛpā ekacakraś ca virūpākṣo harāharau

01,059.025c nicandraś ca nikumbhaś ca kupathaḥ kāpathas tathā

01,059.026a śarabhaḥ śalabhaś caiva sūryācandramasau tathā

01,059.026c iti khyātā danor vaṃśe dānavāḥ parikīrtitāḥ

01,059.026e anyau tu khalu devānāṃ sūryācandramasau smṛtau

01,059.026f*0537_01 anyau dānavamukhyānāṃ sūryācandramasau tathā

01,059.027a ime ca vaṃśe prathitāḥ sattvavanto mahābalāḥ

01,059.027c danuputrā mahārāja daśa dānavapuṅgavāḥ

01,059.028a ekākṣo mṛtapā vīraḥ pralambanarakāv api

01,059.028c vātāpiḥ śatrutapanaḥ śaṭhaś caiva mahāsuraḥ

01,059.029a gaviṣṭhaś ca danāyuś ca dīrghajihvaś ca dānavaḥ

01,059.029c asaṃkhyeyāḥ smṛtās teṣāṃ putrāḥ pautrāś ca bhārata

01,059.030a siṃhikā suṣuve putraṃ rāhuṃ candrārkamardanam

01,059.030c sucandraṃ candrahantāraṃ tathā candravimardanam

01,059.031a krūrasvabhāvaṃ krūrāyāḥ putrapautram anantakam

01,059.031c gaṇaḥ krodhavaśo nāma krūrakarmārimardanaḥ

01,059.032a anāyuṣaḥ punaḥ putrāś catvāro 'surapuṃgavāḥ

01,059.032c vikṣaro balavīrau ca vṛtraś caiva mahāsuraḥ

01,059.033a kālāyāḥ prathitāḥ putrāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ

01,059.033c bhuvi khyātā mahāvīryā dānaveṣu paraṃtapāḥ

01,059.034a vināśanaś ca krodhaś ca hantā krodhasya cāparaḥ

01,059.034c krodhaśatrus tathaivānyaḥ kāleyā iti viśrutāḥ

01,059.035a asurāṇām upādhyāyaḥ śukras tv ṛṣisuto 'bhavat

01,059.035c khyātāś cośanasaḥ putrāś catvāro 'surayājakāḥ

01,059.036a tvaṣṭāvaras tathātriś ca dvāv anyau mantrakarmiṇau

01,059.036c tejasā sūryasaṃkāśā brahmalokaprabhāvanāḥ

01,059.037a ity eṣa vaṃśaprabhavaḥ kathitas te tarasvinām

01,059.037c asurāṇāṃ surāṇāṃ ca purāṇe saṃśruto mayā

01,059.038a eteṣāṃ yad apatyaṃ tu na śakyaṃ tad aśeṣataḥ

01,059.038c prasaṃkhyātuṃ mahīpāla guṇabhūtam anantakam

01,059.039a tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca tathaiva garuḍāruṇau

01,059.039c āruṇir vāruṇiś caiva vainateyā iti smṛtāḥ

01,059.040a śeṣo 'nanto vāsukiś ca takṣakaś ca bhujaṃgamaḥ

01,059.040c kūrmaś ca kulikaś caiva kādraveyā mahābalāḥ

01,059.041a bhīmasenograsenau ca suparṇo varuṇas tathā

01,059.041c gopatir dhṛtarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ

01,059.041d*0538_01 anetro varhaparṇaś ca tathā kāśīpatiś ca saḥ

01,059.042a patravān arkaparṇaś ca prayutaś caiva viśrutaḥ

01,059.042c bhīmaś citrarathaś caiva vikhyātaḥ sarvavid vaśī

01,059.043a tathā śāliśirā rājan pradyumnaś ca caturdaśaḥ

01,059.043c kaliḥ pañcadaśaś caiva nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ

01,059.043e ity ete devagandharvā mauneyāḥ parikīrtitāḥ

01,059.044a atas tu bhūtāny anyāni kīrtayiṣyāmi bhārata

01,059.044c anavadyām anuvaśām anūnām aruṇāṃ priyām

01,059.044e anūpāṃ subhagāṃ bhāsīm iti prāvā vyajāyata

01,059.045a siddhaḥ pūrṇaś ca barhī ca pūrṇāśaś ca mahāyaśāḥ

01,059.045c brahmacārī ratiguṇaḥ suparṇaś caiva saptamaḥ

01,059.046a viśvāvasuś ca bhānuś ca sucandro daśamas tathā

01,059.046c ity ete devagandharvāḥ prāveyāḥ parikīrtitāḥ

01,059.047a imaṃ tv apsarasāṃ vaṃśaṃ viditaṃ puṇyalakṣaṇam

01,059.047c prāvāsūta mahābhāgā devī devarṣitaḥ purā

01,059.047d*0539_01 menakā sahajanyā ca pārṣṇinā puñjakas tathā

01,059.047d*0539_02 ghṛtasthalā ghṛtācī ca viśvāsī corvaśī tathā

01,059.048a alambusā miśrakeṣī vidyutparṇā tulānaghā

01,059.048c aruṇā rakṣitā caiva rambhā tadvan manoramā

01,059.049a asitā ca subāhuś ca suvratā subhujā tathā

01,059.049c supriyā cātibāhuś ca vikhyātau ca hahāhuhū

01,059.049e tumburuś ceti catvāraḥ smṛtā gandharvasattamāḥ

01,059.049f*0540_01 jānībāhuś ca vikhyātā hāhāhūhūḥ punas tathā

01,059.050a amṛtaṃ brāhmaṇā gāvo gandharvāpsarasas tathā

01,059.050c apatyaṃ kapilāyās tu purāṇe parikīrtitam

01,059.051a iti te sarvabhūtānāṃ saṃbhavaḥ kathito mayā

01,059.051c yathāvat parisaṃkhyāto gandharvāpsarasāṃ tathā

01,059.052a bhujagānāṃ suparṇānāṃ rudrāṇāṃ marutāṃ tathā

01,059.052c gavāṃ ca brāhmaṇānāṃ ca śrīmatāṃ puṇyakarmaṇām

01,059.053a āyuṣyaś caiva puṇyaś ca dhanyaḥ śrutisukhāvahaḥ

01,059.053c śrotavyaś caiva satataṃ śrāvyaś caivānasūyatā

01,059.054a imaṃ tu vaṃśaṃ niyamena yaḥ paṭhen; mahātmanāṃ brāhmaṇadevasaṃnidhau

01,059.054c apatyalābhaṃ labhate sa puṣkalaṃ; śriyaṃ yaśaḥ pretya ca śobhanāṃ gatim

01,060.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,060.001a brahmaṇo mānasāḥ putrā viditāḥ ṣaṇ maharṣayaḥ

01,060.001c ekādaśa sutāḥ sthāṇoḥ khyātāḥ paramamānasāḥ

01,060.002a mṛgavyādhaś ca śarvaś ca nirṛtiś ca mahāyaśāḥ

01,060.002c ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī ca paraṃtapaḥ

01,060.003a dahano 'theśvaraś caiva kapālī ca mahādyutiḥ

01,060.003c sthāṇur bhavaś ca bhagavān rudrā ekādaśa smṛtāḥ

01,060.004a marīcir aṅgirā atriḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ

01,060.004c ṣaḍ ete brahmaṇaḥ putrā vīryavanto maharṣayaḥ

01,060.005a trayas tv aṅgirasaḥ putrā loke sarvatra viśrutāḥ

01,060.005c bṛhaspatir utathyaś ca saṃvartaś ca dhṛtavratāḥ

01,060.006a atres tu bahavaḥ putrāḥ śrūyante manujādhipa

01,060.006c sarve vedavidaḥ siddhāḥ śāntātmāno maharṣayaḥ

01,060.007a rākṣasās tu pulastyasya vānarāḥ kiṃnarās tathā

01,060.007b*0541_01 yakṣāś ca manujavyāghra putrās tasya ca dhīmataḥ

01,060.007c pulahasya mṛgāḥ siṃhā vyāghrāḥ kiṃpuruṣās tathā

01,060.007d*0542_01 pulahasya sutā rājañ śarabhāś ca prakīrtitāḥ

01,060.007d*0542_02 siṃhāḥ kiṃpuruṣā vyāghrā ṛkṣā īhāmṛgās tathā

01,060.008a kratoḥ kratusamāḥ putrāḥ pataṃgasahacāriṇaḥ

01,060.008c viśrutās triṣu lokeṣu satyavrataparāyaṇāḥ

01,060.009a dakṣas tv ajāyatāṅguṣṭhād dakṣiṇād bhagavān ṛṣiḥ

01,060.009c brahmaṇaḥ pṛthivīpāla putraḥ putravatāṃ varaḥ

01,060.010a vāmād ajāyatāṅguṣṭhād bhāryā tasya mahātmanaḥ

01,060.010c tasyāṃ pañcāśataṃ kanyāḥ sa evājanayan muniḥ

01,060.011a tāḥ sarvās tv anavadyāṅgyaḥ kanyāḥ kamalalocanāḥ

01,060.011c putrikāḥ sthāpayām āsa naṣṭaputraḥ prajāpatiḥ

01,060.012a dadau sa daśa dharmāya saptaviṃśatim indave

01,060.012c divyena vidhinā rājan kaśyapāya trayodaśa

01,060.013a nāmato dharmapatnyas tāḥ kīrtyamānā nibodha me

01,060.013c kīrtir lakṣmīr dhṛtir medhā puṣṭiḥ śraddhā kriyā tathā

01,060.014a buddhir lajjā matiś caiva patnyo dharmasya tā daśa

01,060.014c dvārāṇy etāni dharmasya vihitāni svayaṃbhuvā

01,060.015a saptaviṃśati somasya patnyo loke pariśrutāḥ

01,060.015c kālasya nayane yuktāḥ somapatnyaḥ śubhavratāḥ

01,060.015e sarvā nakṣatrayoginyo lokayātrāvidhau sthitāḥ

01,060.016a pitāmaho munir devas tasya putraḥ prajāpatiḥ

01,060.016c tasyāṣṭau vasavaḥ putrās teṣāṃ vakṣyāmi vistaram

01,060.017a dharo dhruvaś ca somaś ca ahaś caivānilo 'nalaḥ

01,060.017c pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo 'ṣṭāv iti smṛtāḥ

01,060.018a dhūmrāyāś ca dharaḥ putro brahmavidyo dhruvas tathā

01,060.018c candramās tu manasvinyāḥ śvasāyāḥ śvasanas tathā

01,060.019a ratāyāś cāpy ahaḥ putraḥ śāṇḍilyāś ca hutāśanaḥ

01,060.019c pratyūṣaś ca prabhāsaś ca prabhātāyāḥ sutau smṛtau

01,060.020a dharasya putro draviṇo hutahavyavahas tathā

01,060.020b*0543_01 āpasya putro vaitaṇḍyaḥ śramaśrānto munis tathā

01,060.020c dhruvasya putro bhagavān kālo lokaprakālanaḥ

01,060.021a somasya tu suto varcā varcasvī yena jāyate

01,060.021c manoharāyāḥ śiśiraḥ prāṇo 'tha ramaṇas tathā

01,060.022a ahnaḥ sutaḥ smṛto jyotiḥ śramaḥ śāntas tathā muniḥ

01,060.022c agneḥ putraḥ kumāras tu śrīmāñ śaravaṇālayaḥ

01,060.023a tasya śākho viśākhaś ca naigameśaś ca pṛṣṭhajaḥ

01,060.023c kṛttikābhyupapatteś ca kārttikeya iti smṛtaḥ

01,060.024a anilasya śivā bhāryā tasyāḥ putraḥ purojavaḥ

01,060.024b*0544_01 viśvakarmā mahābhāgo tasya putro manojavaḥ

01,060.024c avijñātagatiś caiva dvau putrāv anilasya tu

01,060.025a pratyūṣasya viduḥ putram ṛṣiṃ nāmnātha devalam

01,060.025c dvau putrau devalasyāpi kṣamāvantau manīṣiṇau

01,060.025d*0545_01 śaṅkhaś ca likhitaś caiva sarvaśāstraviśāradau

01,060.026a bṛhaspates tu bhaginī varastrī brahmacāriṇī

01,060.026c yogasiddhā jagat sarvam asaktaṃ vicaraty uta

01,060.026e prabhāsasya tu bhāryā sā vasūnām aṣṭamasya ha

01,060.026f*0546_01 prāsūta viśvakarmāṇaṃ sarvaśilpavatāṃ varam

01,060.027a viśvakarmā mahābhāgo jajñe śilpaprajāpatiḥ

01,060.027c kartā śilpasahasrāṇāṃ tridaśānāṃ ca vardhakiḥ

01,060.028a bhūṣaṇānāṃ ca sarveṣāṃ kartā śilpavatāṃ varaḥ

01,060.028c yo divyāni vimānāni devatānāṃ cakāra ha

01,060.029a manuṣyāś copajīvanti yasya śilpaṃ mahātmanaḥ

01,060.029c pūjayanti ca yaṃ nityaṃ viśvakarmāṇam avyayam

01,060.030a stanaṃ tu dakṣiṇaṃ bhittvā brahmaṇo naravigrahaḥ

01,060.030c niḥsṛto bhagavān dharmaḥ sarvalokasukhāvahaḥ

01,060.031a trayas tasya varāḥ putrāḥ sarvabhūtamanoharāḥ

01,060.031c śamaḥ kāmaś ca harṣaś ca tejasā lokadhāriṇaḥ

01,060.032a kāmasya tu ratir bhāryā śamasya prāptir aṅganā

01,060.032c nandī tu bhāryā harṣasya yatra lokāḥ pratiṣṭhitāḥ

01,060.033a marīceḥ kaśyapaḥ putraḥ kaśyapasya surāsurāḥ

01,060.033c jajñire nṛpaśārdūla lokānāṃ prabhavas tu saḥ

01,060.034a tvāṣṭrī tu savitur bhāryā vaḍavārūpadhāriṇī

01,060.034c asūyata mahābhāgā sāntarikṣe 'śvināv ubhau

01,060.035a dvādaśaivāditeḥ putrāḥ śakramukhyā narādhipa

01,060.035c teṣām avarajo viṣṇur yatra lokāḥ pratiṣṭhitāḥ

01,060.036a trayas triṃśata ity ete devās teṣām ahaṃ tava

01,060.036c anvayaṃ saṃpravakṣyāmi pakṣaiś ca kulato gaṇān

01,060.037a rudrāṇām aparaḥ pakṣaḥ sādhyānāṃ marutāṃ tathā

01,060.037c vasūnāṃ bhārgavaṃ vidyād viśvedevāṃs tathaiva ca

01,060.038a vainateyas tu garuḍo balavān aruṇas tathā

01,060.038c bṛhaspatiś ca bhagavān ādityeṣv eva gaṇyate

01,060.039a aśvibhyāṃ guhyakān viddhi sarvauṣadhyas tathā paśūn

01,060.039c eṣa devagaṇo rājan kīrtitas te 'nupūrvaśaḥ

01,060.039e yaṃ kīrtayitvā manujaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate

01,060.040a brahmaṇo hṛdayaṃ bhittvā niḥsṛto bhagavān bhṛguḥ

01,060.040c bhṛgoḥ putraḥ kavir vidvāñ śukraḥ kavisuto grahaḥ

01,060.041a trailokyaprāṇayātrārthe varṣāvarṣe bhayābhaye

01,060.041c svayaṃbhuvā niyuktaḥ san bhuvanaṃ paridhāvati

01,060.042a yogācāryo mahābuddhir daityānām abhavad guruḥ

01,060.042c surāṇāṃ cāpi medhāvī brahmacārī yatavrataḥ

01,060.042d*0547_01 ṣaṇḍāmārkau prathamataḥ prathitāv ugratejasau

01,060.043a tasmin niyukte vibhunā yogakṣemāya bhārgave

01,060.043c anyam utpādayām āsa putraṃ bhṛgur aninditam

01,060.044a cyavanaṃ dīptatapasaṃ dharmātmānaṃ manīṣiṇam

01,060.044c yaḥ sa roṣāc cyuto garbhān mātur mokṣāya bhārata

01,060.044d*0548_01 āsīt tasya sukanyā vai bhāryā cāpi mahātmanaḥ

01,060.045a āruṣī tu manoḥ kanyā tasya patnī manīṣiṇaḥ

01,060.045c aurvas tasyāṃ samabhavad ūruṃ bhittvā mahāyaśāḥ

01,060.045e mahātapā mahātejā bāla eva guṇair yutaḥ

01,060.046a ṛcīkas tasya putras tu jamadagnis tato 'bhavat

01,060.046c jamadagnes tu catvāra āsan putrā mahātmanaḥ

01,060.047a rāmas teṣāṃ jaghanyo 'bhūd ajaghanyair guṇair yutaḥ

01,060.047c sarvaśastrāstrakuśalaḥ kṣatriyāntakaro vaśī

01,060.048a aurvasyāsīt putraśataṃ jamadagnipurogamam

01,060.048c teṣāṃ putrasahasrāṇi babhūvur bhṛguvistaraḥ

01,060.049a dvau putrau brahmaṇas tv anyau yayos tiṣṭhati lakṣaṇam

01,060.049c loke dhātā vidhātā ca yau sthitau manunā saha

01,060.050a tayor eva svasā devī lakṣmīḥ padmagṛhā śubhā

01,060.050c tasyās tu mānasāḥ putrās turagā vyomacāriṇaḥ

01,060.051a varuṇasya bhāryā jyeṣṭhā tu śukrād devī vyajāyata

01,060.051c tasyāḥ putraṃ balaṃ viddhi surāṃ ca suranandinīm

01,060.052a prajānām annakāmānām anyonyaparibhakṣaṇāt

01,060.052c adharmas tatra saṃjātaḥ sarvabhūtavināśanaḥ

01,060.053a tasyāpi nirṛtir bhāryā nairṛtā yena rākṣasāḥ

01,060.053c ghorās tasyās trayaḥ putrāḥ pāpakarmaratāḥ sadā

01,060.053e bhayo mahābhayaś caiva mṛtyur bhūtāntakas tathā

01,060.053f*0549_01 na tasya bhāryā putro vā kaś cid asty antako hi saḥ

01,060.054a kākīṃ śyenīṃ ca bhāsīṃ ca dhṛtarāṣṭrīṃ tathā śukīm

01,060.054c tāmrā tu suṣuve devī pañcaitā lokaviśrutāḥ

01,060.054d*0550_01 bhāryā garutmataś caiva bhāsī krauñcī śukī tathā

01,060.054d*0550_02 caturthī dhṛtarāṣṭrī ca tāsv apatyān nibodha me

01,060.055a ulūkān suṣuve kākī śyenī śyenān vyajāyata

01,060.055c bhāsī bhāsān ajanayad gṛdhrāṃś caiva janādhipa

01,060.056a dhṛtarāṣṭrī tu haṃsāṃś ca kalahaṃsāṃś ca sarvaśaḥ

01,060.056c cakravākāṃś ca bhadraṃ te prajajñe sā tu bhāminī

01,060.057a śukī vijajñe dharmajña śukān eva manasvinī

01,060.057c kalyāṇaguṇasaṃpannā sarvalakṣaṇapūjitā

01,060.058a nava krodhavaśā nārīḥ prajajñe 'py ātmasaṃbhavāḥ

01,060.058c mṛgīṃ ca mṛgamandāṃ ca hariṃ bhadramanām api

01,060.059a mātaṅgīm atha śārdūlīṃ śvetāṃ surabhim eva ca

01,060.059c sarvalakṣaṇasaṃpannāṃ surasāṃ ca yaśasvinīm

01,060.060a apatyaṃ tu mṛgāḥ sarve mṛgyā naravarātmaja

01,060.060c ṛkṣāś ca mṛgamandāyāḥ sṛmarāś camarā api

01,060.061a tatas tv airāvataṃ nāgaṃ jajñe bhadramanā sutam

01,060.061c airāvataḥ sutas tasyā devanāgo mahāgajaḥ

01,060.062a haryāś ca harayo 'patyaṃ vānarāś ca tarasvinaḥ

01,060.062c golāṅgūlāṃś ca bhadraṃ te haryāḥ putrān pracakṣate

01,060.063a prajajñe tv atha śārdūlī siṃhān vyāghrāṃś ca bhārata

01,060.063c dvīpinaś ca mahābhāga sarvān eva na saṃśayaḥ

01,060.064a mātaṅgyās tv atha mātaṅgā apatyāni narādhipa

01,060.064c diśāgajaṃ tu śvetākhyaṃ śvetājanayad āśugam

01,060.065a tathā duhitarau rājan surabhir vai vyajāyata

01,060.065c rohiṇīṃ caiva bhadraṃ te gandharvīṃ ca yaśasvinīm

01,060.065d*0551_01 vimalām api bhadraṃ te amalām api bhārata

01,060.065e rohiṇyāṃ jajñire gāvo gandharvyāṃ vājinaḥ sutāḥ

01,060.066a surasājanayan nāgān rājan kadrūś ca pannagān

01,060.066b*0552_01 irāyāṃ kanyakā jātās tisraḥ kamalalocanāḥ

01,060.066b*0552_02 vanaspatīnāṃ vṛkṣāṇāṃ vīrudhāṃ caiva mātaraḥ

01,060.066b*0552_03 latāruhe ca dve prokte vīrudhā eva tāḥ smṛtāḥ

01,060.066b*0552_04 gṛhṇanti ye 'pi tāḥ puṣpaṃ phalāni tarasā pṛthak

01,060.066b*0552_05 tato sutās te vijñeyās tān evāhur vanaspatīn

01,060.066b*0552_06 puṣpaiḥ phalagrahān vṛkṣān ruhāyāḥ prasavaṃ viduḥ

01,060.066b*0552_07 latāgulmāni vallyaś ca tvaksāratṛṇajātayaḥ

01,060.066b*0552_08 vīrudho yāḥ prajās tasyās tatra vaṃśaḥ samāpyate

01,060.066c sapta piṇḍaphalān vṛkṣān analāpi vyajāyata

01,060.066e analāyāḥ śukī putrī kadrvās tu surasā sutā

01,060.067a aruṇasya bhāryā śyenī tu vīryavantau mahābalau

01,060.067c saṃpātiṃ janayām āsa tathaiva ca jaṭāyuṣam

01,060.067d*0553_01 kadrūr nāgam anantaṃ ca prajajñe dharaṇīdharam

01,060.067e dvau putrau vinatāyās tu vikhyātau garuḍāruṇau

01,060.068a ity eṣa sarvabhūtānāṃ mahatāṃ manujādhipa

01,060.068c prabhavaḥ kīrtitaḥ samyaṅ mayā matimatāṃ vara

01,060.069a yaṃ śrutvā puruṣaḥ samyak pūto bhavati pāpmanaḥ

01,060.069c sarvajñatāṃ ca labhate gatim agryāṃ ca vindati

01,061.001 janamejaya uvāca

01,061.001a devānāṃ dānavānāṃ ca yakṣāṇām atha rakṣasām

01,061.001b*0554_01 siṃhavyāghramṛgāṇāṃ ca pannagānāṃ patatriṇām

01,061.001c anyeṣāṃ caiva bhūtānāṃ sarveṣāṃ bhagavann aham

01,061.002a śrotum icchāmi tattvena mānuṣeṣu mahātmanām

01,061.002c janma karma ca bhūtānām eteṣām anupūrvaśaḥ

01,061.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,061.003a mānuṣeṣu manuṣyendra saṃbhūtā ye divaukasaḥ

01,061.003c prathamaṃ dānavāṃś caiva tāṃs te vakṣyāmi sarvaśaḥ

01,061.004a vipracittir iti khyāto ya āsīd dānavarṣabhaḥ

01,061.004c jarāsaṃdha iti khyātaḥ sa āsīn manujarṣabhaḥ

01,061.005a diteḥ putras tu yo rājan hiraṇyakaśipuḥ smṛtaḥ

01,061.005c sa jajñe mānuṣe loke śiśupālo nararṣabhaḥ

01,061.006a saṃhrāda iti vikhyātaḥ prahrādasyānujas tu yaḥ

01,061.006c sa śalya iti vikhyāto jajñe bāhlīkapuṃgavaḥ

01,061.007a anuhrādas tu tejasvī yo 'bhūt khyāto jaghanyajaḥ

01,061.007c dhṛṣṭaketur iti khyātaḥ sa āsīn manujeśvaraḥ

01,061.008a yas tu rājañ śibir nāma daiteyaḥ parikīrtitaḥ

01,061.008c druma ity abhivikhyātaḥ sa āsīd bhuvi pārthivaḥ

01,061.009a bāṣkalo nāma yas teṣām āsīd asurasattamaḥ

01,061.009c bhagadatta iti khyātaḥ sa āsīn manujeśvaraḥ

01,061.010a ayaḥśirā aśvaśirā ayaḥśaṅkuś ca vīryavān

01,061.010c tathā gaganamūrdhā ca vegavāṃś cātra pañcamaḥ

01,061.011a pañcaite jajñire rājan vīryavanto mahāsurāḥ

01,061.011c kekayeṣu mahātmānaḥ pārthivarṣabhasattamāḥ

01,061.012a ketumān iti vikhyāto yas tato 'nyaḥ pratāpavān

01,061.012c amitaujā iti khyātaḥ pṛthivyāṃ so 'bhavann nṛpaḥ

01,061.013a svarbhānur iti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ

01,061.013c ugrasena iti khyāta ugrakarmā narādhipaḥ

01,061.014a yas tv aśva iti vikhyātaḥ śrīmān āsīn mahāsuraḥ

01,061.014c aśoko nāma rājāsīn mahāvīryaparākramaḥ

01,061.015a tasmād avarajo yas tu rājann aśvapatiḥ smṛtaḥ

01,061.015c daiteyaḥ so 'bhavad rājā hārdikyo manujarṣabhaḥ

01,061.016a vṛṣaparveti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ

01,061.016c dīrghaprajña iti khyātaḥ pṛthivyāṃ so 'bhavan nṛpaḥ

01,061.017a ajakas tv anujo rājan ya āsīd vṛṣaparvaṇaḥ

01,061.017c sa malla iti vikhyātaḥ pṛthivyām abhavan nṛpaḥ

01,061.018a aśvagrīva iti khyātaḥ sattvavān yo mahāsuraḥ

01,061.018c rocamāna iti khyātaḥ pṛthivyāṃ so 'bhavan nṛpaḥ

01,061.019a sūkṣmas tu matimān rājan kīrtimān yaḥ prakīrtitaḥ

01,061.019c bṛhanta iti vikhyātaḥ kṣitāv āsīt sa pārthivaḥ

01,061.020a tuhuṇḍa iti vikhyāto ya āsīd asurottamaḥ

01,061.020c senābindur iti khyātaḥ sa babhūva narādhipaḥ

01,061.021a isṛpā nāma yas teṣām asurāṇāṃ balādhikaḥ

01,061.021c pāpajin nāma rājāsīd bhuvi vikhyātavikramaḥ

01,061.022a ekacakra iti khyāta āsīd yas tu mahāsuraḥ

01,061.022c prativindhya iti khyāto babhūva prathitaḥ kṣitau

01,061.023a virūpākṣas tu daiteyaś citrayodhī mahāsuraḥ

01,061.023c citravarmeti vikhyātaḥ kṣitāv āsīt sa pārthivaḥ

01,061.024a haras tv ariharo vīra āsīd yo dānavottamaḥ

01,061.024c suvāstur iti vikhyātaḥ sa jajñe manujarṣabhaḥ

01,061.025a aharas tu mahātejāḥ śatrupakṣakṣayaṃkaraḥ

01,061.025c bāhlīko nāma rājā sa babhūva prathitaḥ kṣitau

01,061.026a nicandraś candravaktraś ca ya āsīd asurottamaḥ

01,061.026c muñjakeśa iti khyātaḥ śrīmān āsīt sa pārthivaḥ

01,061.027a nikumbhas tv ajitaḥ saṃkhye mahāmatir ajāyata

01,061.027c bhūmau bhūmipatiḥ śreṣṭho devādhipa iti smṛtaḥ

01,061.028a śarabho nāma yas teṣāṃ daiteyānāṃ mahāsuraḥ

01,061.028c pauravo nāma rājarṣiḥ sa babhūva nareṣv iha

01,061.028d*0555_01 kāpathas tu mahāvīryaḥ śrīmān rājan mahāsuraḥ

01,061.028d*0555_02 supārśva iti vikhyātaḥ kṣitau jajñe mahīpatiḥ

01,061.028d*0555_03 krathas tu rājan rājarṣiḥ kṣitau jajñe mahāsuraḥ

01,061.028d*0555_04 pārvateya iti khyātaḥ kāñcanācalasaṃnibhaḥ

01,061.029a dvitīyaḥ śalabhas teṣām asurāṇāṃ babhūva yaḥ

01,061.029c prahrādo nāma bāhlīkaḥ sa babhūva narādhipaḥ

01,061.030a candras tu ditijaśreṣṭho loke tārādhipopamaḥ

01,061.030b*0556_01 candravarmeti vikhyātaḥ kāmbojānāṃ narādhipaḥ

01,061.030b*0556_02 arka ity abhivikhyāto yas tu dānavapuṃgavaḥ

01,061.030c ṛṣiko nāma rājarṣir babhūva nṛpasattamaḥ

01,061.031a mṛtapā iti vikhyāto ya āsīd asurottamaḥ

01,061.031c paścimānūpakaṃ viddhi taṃ nṛpaṃ nṛpasattama

01,061.032a gaviṣṭhas tu mahātejā yaḥ prakhyāto mahāsuraḥ

01,061.032c drumasena iti khyātaḥ pṛthivyāṃ so 'bhavan nṛpaḥ

01,061.033a mayūra iti vikhyātaḥ śrīmān yas tu mahāsuraḥ

01,061.033c sa viśva iti vikhyāto babhūva pṛthivīpatiḥ

01,061.034a suparṇa iti vikhyātas tasmād avarajas tu yaḥ

01,061.034c kālakīrtir iti khyātaḥ pṛthivyāṃ so 'bhavan nṛpaḥ

01,061.035a candrahanteti yas teṣāṃ kīrtitaḥ pravaro 'suraḥ

01,061.035c śunako nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ

01,061.036a vināśanas tu candrasya ya ākhyāto mahāsuraḥ

01,061.036c jānakir nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ

01,061.037a dīrghajihvas tu kauravya ya ukto dānavarṣabhaḥ

01,061.037c kāśirāja iti khyātaḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpatiḥ

01,061.038a grahaṃ tu suṣuve yaṃ taṃ siṃhī candrārkamardanam

01,061.038c krātha ity abhivikhyātaḥ so 'bhavan manujādhipaḥ

01,061.039a anāyuṣas tu putrāṇāṃ caturṇāṃ pravaro 'suraḥ

01,061.039c vikṣaro nāma tejasvī vasumitro 'bhavan nṛpaḥ

01,061.040a dvitīyo vikṣarādyas tu narādhipa mahāsuraḥ

01,061.040c pāṃsurāṣṭrādhipa iti viśrutaḥ so 'bhavan nṛpaḥ

01,061.041a balavīra iti khyāto yas tv āsīd asurottamaḥ

01,061.041c pauṇḍramatsyaka ity eva sa babhūva narādhipaḥ

01,061.042a vṛtra ity abhivikhyāto yas tu rājan mahāsuraḥ

01,061.042c maṇimān nāma rājarṣiḥ sa babhūva narādhipaḥ

01,061.043a krodhahanteti yas tasya babhūvāvarajo 'suraḥ

01,061.043c daṇḍa ity abhivikhyātaḥ sa āsīn nṛpatiḥ kṣitau

01,061.044a krodhavardhana ity eva yas tv anyaḥ parikīrtitaḥ

01,061.044c daṇḍadhāra iti khyātaḥ so 'bhavan manujeśvaraḥ

01,061.045a kālakāyās tu ye putrās teṣām aṣṭau narādhipāḥ

01,061.045c jajñire rājaśārdūla śārdūlasamavikramāḥ

01,061.046a magadheṣu jayatsenaḥ śrīmān āsīt sa pārthivaḥ

01,061.046c aṣṭānāṃ pravaras teṣāṃ kāleyānāṃ mahāsuraḥ

01,061.047a dvitīyas tu tatas teṣāṃ śrīmān harihayopamaḥ

01,061.047c aparājita ity eva sa babhūva narādhipaḥ

01,061.048a tṛtīyas tu mahārāja mahābāhur mahāsuraḥ

01,061.048c niṣādādhipatir jajñe bhuvi bhīmaparākramaḥ

01,061.049a teṣām anyatamo yas tu caturthaḥ parikīrtitaḥ

01,061.049c śreṇimān iti vikhyātaḥ kṣitau rājarṣisattamaḥ

01,061.050a pañcamas tu babhūvaiṣāṃ pravaro yo mahāsuraḥ

01,061.050c mahaujā iti vikhyāto babhūveha paraṃtapaḥ

01,061.051a ṣaṣṭhas tu matimān yo vai teṣām āsīn mahāsuraḥ

01,061.051c abhīrur iti vikhyātaḥ kṣitau rājarṣisattamaḥ

01,061.051d*0557_01 saptamas tu babhūvaiṣāṃ pravaro yo mahāsuraḥ

01,061.052a samudrasenaś ca nṛpas teṣām evābhavad gaṇāt

01,061.052c viśrutaḥ sāgarāntāyāṃ kṣitau dharmārthatattvavit

01,061.053a bṛhan nāmāṣṭamas teṣāṃ kāleyānāṃ paraṃtapaḥ

01,061.053c babhūva rājan dharmātmā sarvabhūtahite rataḥ

01,061.053d*0558_01 kupathas tv atha vikhyāto dānavānāṃ mahābalaḥ

01,061.053d*0558_02 pārvatīya iti khyātaḥ kāñcanācalasaṃnibhaḥ

01,061.053d*0558_03 krathanas tu mahāvīryaḥ śrīmān rājan mahāsuraḥ

01,061.053d*0558_04 supārśva iti vikhyātaḥ kṣitau jajñe mahīpatiḥ

01,061.053d*0558_05 asurāṇāṃ tu yaḥ sūryaḥ śrīmān rājan mahāsuraḥ

01,061.053d*0558_06 darado nāma bāhlīko varaḥ sarvamahīkṣitām

01,061.054a gaṇaḥ krodhavaśo nāma yas te rājan prakīrtitaḥ

01,061.054c tataḥ saṃjajñire vīrāḥ kṣitāv iha narādhipāḥ

01,061.055a nandikaḥ karṇaveṣṭaś ca siddhārthaḥ kīṭakas tathā

01,061.055c suvīraś ca subāhuś ca mahāvīro 'tha bāhlikaḥ

01,061.056a krodho vicityaḥ surasaḥ śrīmān nīlaś ca bhūmipaḥ

01,061.056c vīradhāmā ca kauravya bhūmipālaś ca nāmataḥ

01,061.057a dantavaktraś ca nāmāsīd durjayaś caiva nāmataḥ

01,061.057c rukmī ca nṛpaśārdūlo rājā ca janamejayaḥ

01,061.058a āṣāḍho vāyuvegaś ca bhūritejās tathaiva ca

01,061.058c ekalavyaḥ sumitraś ca vāṭadhāno 'tha gomukhaḥ

01,061.059a kārūṣakāś ca rājānaḥ kṣemadhūrtis tathaiva ca

01,061.059c śrutāyur uddhavaś caiva bṛhatsenas tathaiva ca

01,061.060a kṣemogratīrthaḥ kuharaḥ kaliṅgeṣu narādhipaḥ

01,061.060c matimāṃś ca manuṣyendra īśvaraś ceti viśrutaḥ

01,061.061a gaṇāt krodhavaśād evaṃ rājapūgo 'bhavat kṣitau

01,061.061c jātaḥ purā mahārāja mahākīrtir mahābalaḥ

01,061.061d*0559_01 kālanemir iti khyāto dānavānāṃ mahābalaḥ

01,061.061d*0559_02 sa kaṃsa iti vikhyāta ugrasenasuto balī

01,061.062a yas tv āsīd devako nāma devarājasamadyutiḥ

01,061.062c sa gandharvapatir mukhyaḥ kṣitau jajñe narādhipaḥ

01,061.063a bṛhaspater bṛhatkīrter devarṣer viddhi bhārata

01,061.063c aṃśād droṇaṃ samutpannaṃ bhāradvājam ayonijam

01,061.064a dhanvināṃ nṛpaśārdūla yaḥ sa sarvāstravittamaḥ

01,061.064c bṛhatkīrtir mahātejāḥ saṃjajñe manujeṣv iha

01,061.065a dhanurvede ca vede ca yaṃ taṃ vedavido viduḥ

01,061.065c variṣṭham indrakarmāṇaṃ droṇaṃ svakulavardhanam

01,061.066a mahādevāntakābhyāṃ ca kāmāt krodhāc ca bhārata

01,061.066c ekatvam upapannānāṃ jajñe śūraḥ paraṃtapaḥ

01,061.067a aśvatthāmā mahāvīryaḥ śatrupakṣakṣayaṃkaraḥ

01,061.067c vīraḥ kamalapatrākṣaḥ kṣitāv āsīn narādhipa

01,061.068a jajñire vasavas tv aṣṭau gaṅgāyāṃ śaṃtanoḥ sutāḥ

01,061.068c vasiṣṭhasya ca śāpena niyogād vāsavasya ca

01,061.069a teṣām avarajo bhīṣmaḥ kurūṇām abhayaṃkaraḥ

01,061.069c matimān vedavid vāgmī śatrupakṣakṣayaṃkaraḥ

01,061.070a jāmadagnyena rāmeṇa yaḥ sa sarvavidāṃ varaḥ

01,061.070c ayudhyata mahātejā bhārgaveṇa mahātmanā

01,061.071a yas tu rājan kṛpo nāma brahmarṣir abhavat kṣitau

01,061.071c rudrāṇāṃ taṃ gaṇād viddhi saṃbhūtam atipauruṣam

01,061.072a śakunir nāma yas tv āsīd rājā loke mahārathaḥ

01,061.072c dvāparaṃ viddhi taṃ rājan saṃbhūtam arimardanam

01,061.073a sātyakiḥ satyasaṃdhas tu yo 'sau vṛṣṇikulodvahaḥ

01,061.073c pakṣāt sa jajñe marutāṃ devānām arimardanaḥ

01,061.074a drupadaś cāpi rājarṣis tata evābhavad gaṇāt

01,061.074c mānuṣe nṛpa loke 'smin sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,061.075a tataś ca kṛtavarmāṇaṃ viddhi rājañ janādhipam

01,061.075c jātam apratikarmāṇaṃ kṣatriyarṣabhasattamam

01,061.076a marutāṃ tu gaṇād viddhi saṃjātam arimardanam

01,061.076c virāṭaṃ nāma rājarṣiṃ pararāṣṭrapratāpanam

01,061.077a ariṣṭāyās tu yaḥ putro haṃsa ity abhiviśrutaḥ

01,061.077c sa gandharvapatir jajñe kuruvaṃśavivardhanaḥ

01,061.078a dhṛtarāṣṭra iti khyātaḥ kṛṣṇadvaipāyanād api

01,061.078c dīrghabāhur mahātejāḥ prajñācakṣur narādhipaḥ

01,061.078e mātur doṣād ṛṣeḥ kopād andha eva vyajāyata

01,061.078f*0560_01 tasyaivāvarajo bhrātā mahāsattvo mahābalaḥ

01,061.078f*0560_02 sa pāṇḍur iti vikhyātaḥ satyadharmarataḥ śuciḥ

01,061.078f*0561_01 marutāṃ tu gaṇād vīraḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,061.078f*0561_02 pāṇḍur jajñe mahābhāga tava pūrvapitāmahaḥ

01,061.079a atres tu sumahābhāgaṃ putraṃ putravatāṃ varam

01,061.079c viduraṃ viddhi loke 'smiñ jātaṃ buddhimatāṃ varam

01,061.080a kaler aṃśāt tu saṃjajñe bhuvi duryodhano nṛpaḥ

01,061.080c durbuddhir durmatiś caiva kurūṇām ayaśaskaraḥ

01,061.081a jagato yaḥ sa sarvasya vidviṣṭaḥ kalipūruṣaḥ

01,061.081c yaḥ sarvāṃ ghātayām āsa pṛthivīṃ puruṣādhamaḥ

01,061.081e yena vairaṃ samuddīptaṃ bhūtāntakaraṇaṃ mahat

01,061.082a paulastyā bhrātaraḥ sarve jajñire manujeṣv iha

01,061.082c śataṃ duḥśāsanādīnāṃ sarveṣāṃ krūrakarmaṇām

01,061.083a durmukho duḥsahaś caiva ye cānye nānuśabditāḥ

01,061.083c duryodhanasahāyās te paulastyā bharatarṣabha

01,061.083d@041_0001 janamejaya uvāca

01,061.083d@041_0001 vaiśyāputro yuyutsuś ca dhārtarāṣṭraḥ śatādhikaḥ

01,061.083d@041_0002 jyeṣṭhānujyeṣṭhatāṃ caiva nāmadheyāni vā vibho

01,061.083d@041_0003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,061.083d@041_0003 dhṛtarāṣṭrasya putrāṇām ānupūrvyeṇa kīrtaya

01,061.083d@041_0004 duryodhano yuyutsuś ca rājan duḥśāsanas tathā

01,061.083d@041_0005 duḥsaho duḥśalaś caiva durmukhaś ca tathāparaḥ

01,061.083d@041_0006 viviṃśatir vikarṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ

01,061.083d@041_0007 vindānuvindau durdharṣaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ

01,061.083d@041_0008 durmarṣaṇo durmukhaś ca duṣkarṇaḥ karṇa eva ca

01,061.083d@041_0009 citropacitrau citrākṣaś cārucitrāṅgadaś ca ha

01,061.083d@041_0010 durmado duṣpraharṣaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ

01,061.083d@041_0011 ūrṇanābhaḥ sunābhaś ca tathā nandopanandakau

01,061.083d@041_0012 senāpatiḥ suṣeṇaś ca kuṇḍodaramahodarau

01,061.083d@041_0013 citrabāhuś citravarmā suvarmā durvimocanaḥ

01,061.083d@041_0014 ayobāhur mahābāhuś citracāpasukuṇḍalau

01,061.083d@041_0015 bhīmavego bhīmabalo balākī balavardhanaḥ

01,061.083d@041_0016 ugrāyudho bhīmaśaraḥ kanakāyur dṛḍhāyudhaḥ

01,061.083d@041_0017 dṛḍhavarmā dṛḍhakṣatraḥ somakīrtir anūdaraḥ

01,061.083d@041_0018 jarāsaṃdho dṛḍhasaṃdhaḥ satyasaṃdhaḥ sahasravāk

01,061.083d@041_0019 ugraśravā ugrasenaḥ senānīr duṣparājayaḥ

01,061.083d@041_0020 aparājitaḥ paṇḍitako viśālākṣo durādharaḥ

01,061.083d@041_0021 dṛḍhahastaḥ suhastaś ca vātavegasuvarcasau

01,061.083d@041_0022 ādityaketur bahvāśī nāgadantograyāyinau

01,061.083d@041_0023 kavacī niṣaṅgī pāśī daṇḍadhāro dhanurgrahaḥ

01,061.083d@041_0024 ugro bhīmaratho vīro vīrabāhur alolupaḥ

01,061.083d@041_0025 abhayo raudrakarmā ca tathā dṛḍharathaś ca yaḥ

01,061.083d@041_0026 anādhṛṣyaḥ kuṇḍabhedī virāvī dīrghalocanaḥ

01,061.083d@041_0027 dīrghabāhur mahābāhur vyūḍhoruḥ kanakadhvajaḥ

01,061.083d@041_0028 kuṇḍāśī virajāś caiva duḥśalā ca śatādhikā

01,061.083d@041_0029 vaiśyāputro yuyutsuś ca dhārtarāṣṭraḥ śatādhikaḥ

01,061.083d@041_0030 etad ekaśataṃ rājan kanyā caikā prakīrtitā

01,061.083d@041_0031 nāmadheyānupūrvyā ca jyeṣṭhānujyeṣṭhatāṃ viduḥ

01,061.083d@041_0032 sarve tv atirathāḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

01,061.083d@041_0033 sarve vedavidaś caiva rājaśāstre ca pāragāḥ

01,061.083d@041_0034 sarve saṃsargavidyāsu vidyābhijanaśobhinaḥ

01,061.083d@041_0035 sarveṣām anurūpāś ca kṛtā dārā mahīpate

01,061.083d@041_0036 duḥśalāṃ caiva samaye sindhurājāya kauravaḥ

01,061.083d@041_0037 jayadrathāya pradadau saubalānumate tadā

01,061.084a dharmasyāṃśaṃ tu rājānaṃ viddhi rājan yudhiṣṭhiram

01,061.084c bhīmasenaṃ tu vātasya devarājasya cārjunam

01,061.085a aśvinos tu tathaivāṃśau rūpeṇāpratimau bhuvi

01,061.085c nakulaḥ sahadevaś ca sarvalokamanoharau

01,061.086a yaḥ suvarcā iti khyātaḥ somaputraḥ pratāpavān

01,061.086c abhimanyur bṛhatkīrtir arjunasya suto 'bhavat

01,061.086d@042_0001 yasyāvataraṇe rājan surān somo 'bravīd vacaḥ

01,061.086d@042_0002 nāhaṃ dadyāṃ priyaṃ putraṃ preyāṃsam api jīvitāt

01,061.086d@042_0003 samayaḥ kriyatām eṣa na śakyam ativartitum

01,061.086d@042_0004 surakāryaṃ hi naḥ kāryam asurāṇāṃ kṣitau vadhaḥ

01,061.086d@042_0005 tatra yāsyatyayaṃ varcā na ca sthāsyati me ciram

01,061.086d@042_0006 aindrir naras tu bhavitā yasya nārāyaṇaḥ sakhā

01,061.086d@042_0007 so 'rjunety abhivikhyātaḥ pāṇḍoḥ putraḥ pratāpavān

01,061.086d@042_0008 tasyāyaṃ bhavitā putro bālo bhuvi mahārathaḥ

01,061.086d@042_0009 tatra ṣoḍaśa varṣāṇi sthāsyaty amarasattamāḥ

01,061.086d@042_0010 asya ṣoḍaśavarṣasya sa saṃgrāmo bhaviṣyati

01,061.086d@042_0011 yatrāṃśā vaḥ kariṣyanti karma dānavasūdanam

01,061.086d@042_0012 naranārāyaṇābhyāṃ tu sa saṃgrāmo vinākṛtaḥ

01,061.086d@042_0013 cakravyūhaṃ samāsthāya yodhayiṣyanti cāsurāḥ

01,061.086d@042_0014 vimukhāñ śātravān sarvān kārayiṣyati me sutaḥ

01,061.086d@042_0015 bālaḥ praviśya taṃ vyūham abhedyaṃ vicariṣyati

01,061.086d@042_0016 mahārathānāṃ vīrāṇāṃ kadanaṃ ca kariṣyati

01,061.086d@042_0017 sarveṣāṃ caiva śatrūṇāṃ caturthāṃśaṃ nayiṣyati

01,061.086d@042_0018 dinārdhena mahābāhuḥ pretarājapuraṃ prati

01,061.086d@042_0019 tato mahārathair vīraiḥ sametya bahubhī raṇe

01,061.086d@042_0020 dinakṣaye mahābāhur mayā bhūyaḥ sameṣyati

01,061.086d@042_0021 ekaṃ vaṃśakaraṃ vīraṃ putraṃ vai janayiṣyati

01,061.086d@042_0022 pranaṣṭaṃ bhārataṃ vaṃśaṃ sa bhūyo dhārayiṣyati

01,061.086d@042_0023 etat somavacaḥ śrutvā tathāstv iti divaukasaḥ

01,061.086d@042_0024 pratyūcuḥ sahitāḥ sarve tārādhipam apūjayan

01,061.086d@042_0025 evaṃ te kathitaṃ rājaṃs tava janma pituḥ pituḥ

01,061.087a agner aṃśaṃ tu viddhi tvaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahāratham

01,061.087c śikhaṇḍinam atho rājan strīpuṃsaṃ viddhi rākṣasam

01,061.088a draupadeyāś ca ye pañca babhūvur bharatarṣabha

01,061.088c viśvedevagaṇān rājaṃs tān viddhi bharatarṣabha

01,061.088d*0562_01 bhīmasenād rākṣasendro guhyakebhyas tv ajāyata

01,061.088d*0562_02 jayasya parirakṣārthaṃ sa hi sṛṣṭo mahātmanā

01,061.088d*0563_01 sarveṣāṃ devatābhāgaṃ dattvā viddhi mahīpate

01,061.088d@043_0001 prativindhyaḥ sutasomaḥ śrutakīrtis tathāparaḥ

01,061.088d@043_0002 nākuliś ca śatānīkaḥ śrutasenaś ca vīryavān

01,061.088d@043_0003 śūro nāma yaduśreṣṭho vasudevapitābhavat

01,061.088d@043_0004 tasya kanyā pṛthā nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi

01,061.088d@043_0005 pituḥ svasrīyaputrāya so 'napatyāya vīryavān

01,061.088d@043_0006 agram agre pratijñāya svasyāpatyasya vai tadā

01,061.088d@043_0007 agrajāteti tāṃ kanyāṃ śūro 'nugrahakāṅkṣayā

01,061.088d@043_0008 adadat kuntibhojāya sa tāṃ duhitaraṃ tadā

01,061.088d@043_0009 sā niyuktā pitur gehe brāhmaṇātithipūjane

01,061.088d@043_0010 ugraṃ paryacarad ghoraṃ brāhmaṇaṃ saṃśitavratam

01,061.088d@043_0011 nigūḍhaniścayaṃ dharme yaṃ taṃ durvāsasaṃ viduḥ

01,061.088d@043_0012 tam ugraṃ śaṃsitātmānaṃ sarvayatnair atoṣayat

01,061.088d@043_0013 tuṣṭo 'bhicārasaṃyuktam ācacakṣe yathāvidhi

01,061.088d@043_0014 uvāca caināṃ bhagavān prīto 'smi subhage tava

01,061.088d@043_0015 yaṃ yaṃ devaṃ tvam etena mantreṇāvāhayiṣyasi

01,061.088d@043_0016 tasya tasya prasādāt tvaṃ devi putrāñ janiṣyasi

01,061.088d@043_0017 evam uktā ca sā bālā tadā kautūhalānvitā

01,061.088d@043_0018 kanyā satī devam arkam ājuhāva yaśasvinī

01,061.088d@043_0019 prakāśakarmā tapanas tasyāṃ garbhaṃ dadhau tadā

01,061.088d@043_0020 ajījanat sutaṃ cāsyāṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

01,061.088d@043_0021 sakuṇḍalaṃ sakavacaṃ devagarbhaṃ śriyānvitam

01,061.088d@043_0022 divākarasamaṃ dīptyā cārusarvāṅgabhūṣaṇam

01,061.088d@043_0023 nigūhayantī jātaṃ vai bandhupakṣabhayāt tadā

01,061.088d@043_0024 utsasarja jale kuntī taṃ kumāraṃ yaśasvinam

01,061.088d@043_0025 tam utsṛṣṭaṃ jale garbhaṃ rādhābhartā mahāyaśāḥ

01,061.088d@043_0026 rādhāyāḥ kalpayām āsa putraṃ so 'dhirathas tadā

01,061.088d@043_0027 cakratur nāmadheyaṃ ca tasya bālasya tāv ubhau

01,061.088d@043_0028 dampatī vasuṣeṇeti dikṣu sarvāsu viśrutam

01,061.088d@043_0029 sa vardhamāno balavān sarvāstreṣūttamo 'bhavat

01,061.088d@043_0030 ā pṛṣṭhatāpāc ca tadā jajāpa japatāṃ varaḥ

01,061.088d@043_0031 yasmin kāle japann āste dhīmān satyaparākramaḥ

01,061.088d@043_0032 nādeyaṃ brāhmaṇeṣv āsīt tasmin kāle mahātmanaḥ

01,061.088d@043_0033 tam indro brāhmaṇo bhūtvā putrārthe bhūtabhāvanaḥ

01,061.088d@043_0034 yayāce kuṇḍale vīraṃ kavacaṃ ca sahāṅgajam

01,061.088d@043_0035 utkṛtya karṇo hy adadat kuṇḍale kavacaṃ ca tat

01,061.088d@043_0036 śaktiṃ śakro 'dadat tasmai vismitaś cedam abravīt

01,061.088d@043_0037 devāsuramanuṣyāṇāṃ gandharvoragarakṣasām

01,061.088d@043_0038 yasmin kṣepsyasi durdharṣa sa eko na bhaviṣyati

01,061.088d@043_0039 purā nāma tu tasyāsīd vasuṣeṇeti viśrutam

01,061.088d@043_0040 tato vaikartanaḥ karṇaḥ karmaṇā tena so 'bhavat

01,061.089a āmuktakavacaḥ karṇo yas tu jajñe mahārathaḥ

01,061.089b*0564_01 karṇa ity abhivikhyātaḥ pṛthāyāḥ prathamaḥ sutaḥ

01,061.089b*0564_02 sa tu sūtakule vīro vavṛdhe rājasattama

01,061.089b*0564_03 karṇaṃ naravaraśreṣṭhaṃ śreṣṭhaṃ sarvadhanuṣmatām

01,061.089b*0564_04 duryodhanasya sacivaṃ mantriṇaṃ śakuneḥ samam

01,061.089c divākarasya taṃ viddhi devasyāṃśam anuttamam

01,061.090a yas tu nārāyaṇo nāma devadevaḥ sanātanaḥ

01,061.090b*0565_01 vaśitā sarvabhūtānāṃ saṃhartā cāparājitaḥ

01,061.090c tasyāṃśo mānuṣeṣv āsīd vāsudevaḥ pratāpavān

01,061.091a śeṣasyāṃśas tu nāgasya baladevo mahābalaḥ

01,061.091c sanatkumāraṃ pradyumnaṃ viddhi rājan mahaujasam

01,061.092a evam anye manuṣyendra bahavo 'ṃśā divaukasām

01,061.092c jajñire vasudevasya kule kulavivardhanāḥ

01,061.093a gaṇas tv apsarasāṃ yo vai mayā rājan prakīrtitaḥ

01,061.093c tasya bhāgaḥ kṣitau jajñe niyogād vāsavasya ca

01,061.094a tāni ṣoḍaśa devīnāṃ sahasrāṇi narādhipa

01,061.094c babhūvur mānuṣe loke nārāyaṇaparigrahaḥ

01,061.095a śriyas tu bhāgaḥ saṃjajñe ratyarthaṃ pṛthivītale

01,061.095b*0566_01 bhīṣmakasya kule sādhvī rukmiṇī nāma nāmataḥ

01,061.095b*0566_02 draupadī tv atha saṃjajñe śacībhāgād aninditā

01,061.095c drupadasya kule kanyā vedimadhyād aninditā

01,061.096a nātihrasvā na mahatī nīlotpalasugandhinī

01,061.096c padmāyatākṣī suśroṇī asitāyatamūrdhajā

01,061.097a sarvalakṣaṇasaṃpannā vaiḍūryamaṇisaṃnibhā

01,061.097c pañcānāṃ puruṣendrāṇāṃ cittapramathinī rahaḥ

01,061.098a siddhir dhṛtiś ca ye devyau pañcānāṃ mātarau tu te

01,061.098c kuntī mādrī ca jajñāte matis tu subalātmajā

01,061.099a iti devāsurāṇāṃ te gandharvāpsarasāṃ tathā

01,061.099c aṃśāvataraṇaṃ rājan rākṣasānāṃ ca kīrtitam

01,061.100a ye pṛthivyāṃ samudbhūtā rājāno yuddhadurmadāḥ

01,061.100c mahātmāno yadūnāṃ ca ye jātā vipule kule

01,061.100d*0567_01 ye ca yasmin kule jātā rājāno bhūritejasaḥ

01,061.100d*0568_01 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā mayā te parikīrtitāḥ

01,061.100d*0569_01 ete tu mukhyāḥ kathitā mayā te rājasattama

01,061.101a dhanyaṃ yaśasyaṃ putrīyam āyuṣyaṃ vijayāvaham

01,061.101c idam aṃśāvataraṇaṃ śrotavyam anasūyatā

01,061.102a aṃśāvataraṇaṃ śrutvā devagandharvarakṣasām

01,061.102c prabhavāpyayavit prājño na kṛcchreṣv avasīdati

01,062.001 janamejaya uvāca

01,062.001a tvattaḥ śrutam idaṃ brahman devadānavarakṣasām

01,062.001c aṃśāvataraṇaṃ samyag gandharvāpsarasāṃ tathā

01,062.002*0570_01 dharmārthakāmasahitaṃ rājarṣīṇāṃ prakīrtitam

01,062.002*0570_02 pavitraṃ kīrtyamānaṃ me nibodhedaṃ manīṣiṇām

01,062.002*0571=00 janamejayaḥ

01,062.002*0571_01 bhagavan vistareṇeha bharatasya mahātmanaḥ

01,062.002*0571_02 janma karma ca śuśrūṣus tan me śaṃsitum arhasi

01,062.002a imaṃ tu bhūya icchāmi kurūṇāṃ vaṃśam āditaḥ

01,062.002c kathyamānaṃ tvayā vipra viprarṣigaṇasaṃnidhau

01,062.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,062.003a pauravāṇāṃ vaṃśakaro duḥṣanto nāma vīryavān

01,062.003c pṛthivyāś caturantāyā goptā bharatasattama

01,062.004a caturbhāgaṃ bhuvaḥ kṛtsnaṃ sa bhuṅkte manujeśvaraḥ

01,062.004c samudrāvaraṇāṃś cāpi deśān sa samitiṃjayaḥ

01,062.005a āmlecchāṭavikān sarvān sa bhuṅkte ripumardanaḥ

01,062.005c ratnākarasamudrāntāṃś cāturvarṇyajanāvṛtān

01,062.006a na varṇasaṃkarakaro nākṛṣyakarakṛjjanaḥ

01,062.006c na pāpakṛt kaś cid āsīt tasmin rājani śāsati

01,062.007a dharmyāṃ ratiṃ sevamānā dharmārthāv abhipedire

01,062.007c tadā narā naravyāghra tasmiñ janapadeśvare

01,062.008a nāsīc corabhayaṃ tāta na kṣudhābhayam aṇv api

01,062.008c nāsīd vyādhibhayaṃ cāpi tasmiñ janapadeśvare

01,062.009a svair dharmai remire varṇā daive karmaṇi niḥspṛhāḥ

01,062.009c tam āśritya mahīpālam āsaṃś caivākutobhayāḥ

01,062.010a kālavarṣī ca parjanyaḥ sasyāni phalavanti ca

01,062.010c sarvaratnasamṛddhā ca mahī vasumatī tadā

01,062.010d*0572_01 svakarmaniratā viprā nānṛtaṃ teṣu vidyate

01,062.011a sa cādbhutamahāvīryo vajrasaṃhanano yuvā

01,062.011c udyamya mandaraṃ dorbhyāṃ haret savanakānanam

01,062.012a dhanuṣy atha gadāyuddhe tsarupraharaṇeṣu ca

01,062.012c nāgapṛṣṭhe 'śvapṛṣṭhe ca babhūva pariniṣṭhitaḥ

01,062.013a bale viṣṇusamaś cāsīt tejasā bhāskaropamaḥ

01,062.013c akṣubdhatve 'rṇavasamaḥ sahiṣṇutve dharāsamaḥ

01,062.014a saṃmataḥ sa mahīpālaḥ prasannapurarāṣṭravān

01,062.014c bhūyo dharmaparair bhāvair viditaṃ janam āvasat

01,063.000*0573=00 janamejaya uvāca

01,063.000*0573_01 saṃbhavaṃ bharatasyāhaṃ caritaṃ ca mahāmateḥ

01,063.000*0573_02 śakuntalāyāś cotpattiṃ śrotum icchāmi tattvataḥ

01,063.000*0573_03 duṣyantena ca vīreṇa yathā prāptā śakuntalā

01,063.000*0573_04 taṃ vai puruṣasiṃhasya bhagavan vistaraṃ tv aham

01,063.000*0573_05 śrotum icchāmi tattvajña sarvaṃ matimatāṃ vara

01,063.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,063.001a sa kadā cin mahābāhuḥ prabhūtabalavāhanaḥ

01,063.001c vanaṃ jagāma gahanaṃ hayanāgaśatair vṛtaḥ

01,063.002a khaḍgaśaktidharair vīrair gadāmusalapāṇibhiḥ

01,063.002c prāsatomarahastaiś ca yayau yodhaśatair vṛtaḥ

01,063.003a siṃhanādaiś ca yodhānāṃ śaṅkhadundubhinisvanaiḥ

01,063.003c rathanemisvanaiś cāpi sanāgavarabṛṃhitaiḥ

01,063.003d*0574_01 nānāyudhadharaiś cāpi nānāveṣadharais tathā

01,063.004a heṣitasvanamiśraiś ca kṣveḍitāsphoṭitasvanaiḥ

01,063.004c āsīt kilakilāśabdas tasmin gacchati pārthive

01,063.005a prāsādavaraśṛṅgasthāḥ parayā nṛpaśobhayā

01,063.005c dadṛśus taṃ striyas tatra śūram ātmayaśaskaram

01,063.006a śakropamam amitraghnaṃ paravāraṇavāraṇam

01,063.006b*0575_01 balena caturaṅgeṇa vṛtaḥ paramavalgunā

01,063.006c paśyantaḥ strīgaṇās tatra śastrapāṇiṃ sma menire

01,063.007a ayaṃ sa puruṣavyāghro raṇe 'dbhutaparākramaḥ

01,063.007c yasya bāhubalaṃ prāpya na bhavanty asuhṛdgaṇāḥ

01,063.008a iti vāco bruvantyas tāḥ striyaḥ premṇā narādhipam

01,063.008c tuṣṭuvuḥ puṣpavṛṣṭīś ca sasṛjus tasya mūrdhani

01,063.009a tatra tatra ca viprendraiḥ stūyamānaḥ samantataḥ

01,063.009c niryayau parayā prītyā vanaṃ mṛgajighāṃsayā

01,063.009d*0576_01 taṃ devarājapratimaṃ mattavāraṇadhūrgatam

01,063.009d*0576_02 dvijakṣatriyaviṭśūdrā niryāntam anujagmire

01,063.009d*0576_03 dadṛśur vardhamānās te āśīrbhiś ca jayena ca

01,063.010a sudūram anujagmus taṃ paurajānapadās tadā

01,063.010c nyavartanta tataḥ paścād anujñātā nṛpeṇa ha

01,063.011a suparṇapratimenātha rathena vasudhādhipaḥ

01,063.011c mahīm āpūrayām āsa ghoṣeṇa tridivaṃ tathā

01,063.012a sa gacchan dadṛśe dhīmān nandanapratimaṃ vanam

01,063.012c bilvārkakhadirākīrṇaṃ kapitthadhavasaṃkulam

01,063.013a viṣamaṃ parvataprasthair aśmabhiś ca samāvṛtam

01,063.013c nirjalaṃ nirmanuṣyaṃ ca bahuyojanam āyatam

01,063.013e mṛgasaṃghair vṛtaṃ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ

01,063.014a tad vanaṃ manujavyāghraḥ sabhṛtyabalavāhanaḥ

01,063.014c loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mṛgān

01,063.015a bāṇagocarasaṃprāptāṃs tatra vyāghragaṇān bahūn

01,063.015c pātayām āsa duḥṣanto nirbibheda ca sāyakaiḥ

01,063.016a dūrasthān sāyakaiḥ kāṃś cid abhinat sa nararṣabhaḥ

01,063.016c abhyāśam āgatāṃś cānyān khaḍgena nirakṛntata

01,063.017a kāṃś cid eṇān sa nirjaghne śaktyā śaktimatāṃ varaḥ

01,063.017c gadāmaṇḍalatattvajñaś cacārāmitavikramaḥ

01,063.018a tomarair asibhiś cāpi gadāmusalakarpaṇaiḥ

01,063.018c cacāra sa vinighnan vai vanyāṃs tatra mṛgadvijān

01,063.019a rājñā cādbhutavīryeṇa yodhaiś ca samarapriyaiḥ

01,063.019c loḍyamānaṃ mahāraṇyaṃ tatyajuś ca mahāmṛgāḥ

01,063.020a tatra vidrutasaṃghāni hatayūthapatīni ca

01,063.020c mṛgayūthāny athautsukyāc chabdaṃ cakrus tatas tataḥ

01,063.021a śuṣkāṃ cāpi nadīṃ gatvā jalanairāśyakarśitāḥ

01,063.021c vyāyāmaklāntahṛdayāḥ patanti sma vicetasaḥ

01,063.022a kṣutpipāsāparītāś ca śrāntāś ca patitā bhuvi

01,063.022c ke cit tatra naravyāghrair abhakṣyanta bubhukṣitaiḥ

01,063.023a ke cid agnim athotpādya samidhya ca vanecarāḥ

01,063.023c bhakṣayanti sma māṃsāni prakuṭya vidhivat tadā

01,063.024a tatra ke cid gajā mattā balinaḥ śastravikṣatāḥ

01,063.024c saṃkocyāgrakarān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ

01,063.025a śakṛnmūtraṃ sṛjantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṃ bahu

01,063.025c vanyā gajavarās tatra mamṛdur manujān bahūn

01,063.026a tad vanaṃ balameghena śaradhāreṇa saṃvṛtam

01,063.026c vyarocan mahiṣākīrṇaṃ rājñā hatamahāmṛgam

01,064.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,064.001a tato mṛgasahasrāṇi hatvā vipulavāhanaḥ

01,064.001b*0577_01 tato meghaghanaprakhyaṃ siddhacāraṇasevitam

01,064.001b*0577_02 vanam ālokayām āsa nagarād yojanadvaye

01,064.001b*0577_03 mṛgān anucaran vanyāñ śrameṇa paripīḍitaḥ

01,064.001b*0577_04 mṛgān anucaraṃś caiva vegenāśvān acodayat

01,064.001c rājā mṛgaprasaṅgena vanam anyad viveśa ha

01,064.002a eka evottamabalaḥ kṣutpipāsāsamanvitaḥ

01,064.002c sa vanasyāntam āsādya mahad īriṇam āsadat

01,064.003a tac cāpy atītya nṛpatir uttamāśramasaṃyutam

01,064.003c manaḥprahlādajananaṃ dṛṣṭikāntam atīva ca

01,064.003e śītamārutasaṃyuktaṃ jagāmānyan mahad vanam

01,064.004a puṣpitaiḥ pādapaiḥ kīrṇam atīva sukhaśādvalam

01,064.004c vipulaṃ madhurārāvair nāditaṃ vihagais tathā

01,064.004d*0578_01 puṃskokilaninādaiś ca jhillīkagaṇanāditam

01,064.005a pravṛddhaviṭapair vṛkṣaiḥ sukhacchāyaiḥ samāvṛtam

01,064.005c ṣaṭpadāghūrṇitalataṃ lakṣmyā paramayā yutam

01,064.006a nāpuṣpaḥ pādapaḥ kaś cin nāphalo nāpi kaṇṭakī

01,064.006c ṣaṭpadair vāpy anākīrṇas tasmin vai kānane 'bhavat

01,064.007a vihagair nāditaṃ puṣpair alaṃkṛtam atīva ca

01,064.007c sarvartukusumair vṛkṣair atīva sukhaśādvalam

01,064.007e manoramaṃ maheṣvāso viveśa vanam uttamam

01,064.008a mārutāgalitās tatra drumāḥ kusumaśālinaḥ

01,064.008c puṣpavṛṣṭiṃ vicitrāṃ sma vyasṛjaṃs te punaḥ punaḥ

01,064.009a divaspṛśo 'tha saṃghuṣṭāḥ pakṣibhir madhurasvaraiḥ

01,064.009c virejuḥ pādapās tatra vicitrakusumāmbarāḥ

01,064.010a teṣāṃ tatra pravāleṣu puṣpabhārāvanāmiṣu

01,064.010c ruvanti rāvaṃ vihagāḥ ṣaṭpadaiḥ sahitā mṛdu

01,064.011a tatra pradeśāṃś ca bahūn kusumotkaramaṇḍitān

01,064.011c latāgṛhaparikṣiptān manasaḥ prītivardhanān

01,064.011e saṃpaśyan sa mahātejā babhūva muditas tadā

01,064.012a parasparāśliṣṭaśākhaiḥ pādapaiḥ kusumācitaiḥ

01,064.012c aśobhata vanaṃ tat tair mahendradhvajasaṃnibhaiḥ

01,064.012d*0579_01 siddhacāraṇasaṃghaiś ca gandharvāpsarasāṃ gaṇaiḥ

01,064.012d*0579_02 sevitaṃ vanam atyarthaṃ mattavāraṇakiṃnaraiḥ

01,064.013a sukhaśītaḥ sugandhī ca puṣpareṇuvaho 'nilaḥ

01,064.013c parikrāman vane vṛkṣān upaitīva riraṃsayā

01,064.014a evaṃguṇasamāyuktaṃ dadarśa sa vanaṃ nṛpaḥ

01,064.014c nadīkacchodbhavaṃ kāntam ucchritadhvajasaṃnibham

01,064.015a prekṣamāṇo vanaṃ tat tu suprahṛṣṭavihaṃgamam

01,064.015c āśramapravaraṃ ramyaṃ dadarśa ca manoramam

01,064.016a nānāvṛkṣasamākīrṇaṃ saṃprajvalitapāvakam

01,064.016b*0580_01 taṃ tadāpratimaṃ śrīmān āśramaṃ pratyapūjayat

01,064.016c yatibhir vālakhilyaiś ca vṛtaṃ munigaṇānvitam

01,064.017a agnyāgāraiś ca bahubhiḥ puṣpasaṃstarasaṃstṛtam

01,064.017c mahākacchair bṛhadbhiś ca vibhrājitam atīva ca

01,064.018a mālinīm abhito rājan nadīṃ puṇyāṃ sukhodakām

01,064.018c naikapakṣigaṇākīrṇāṃ tapovanamanoramām

01,064.018e tatra vyālamṛgān saumyān paśyan prītim avāpa saḥ

01,064.019a taṃ cāpy atirathaḥ śrīmān āśramaṃ pratyapadyata

01,064.019c devalokapratīkāśaṃ sarvataḥ sumanoharam

01,064.020a nadīm āśramasaṃśliṣṭāṃ puṇyatoyāṃ dadarśa saḥ

01,064.020c sarvaprāṇabhṛtāṃ tatra jananīm iva viṣṭhitām

01,064.021a sacakravākapulināṃ puṣpaphenapravāhinīm

01,064.021c sakiṃnaragaṇāvāsāṃ vānararkṣaniṣevitām

01,064.022a puṇyasvādhyāyasaṃghuṣṭāṃ pulinair upaśobhitām

01,064.022c mattavāraṇaśārdūlabhujagendraniṣevitām

01,064.022d*0581_01 tasyās tīre bhagavataḥ kāśyapasya mahātmanaḥ

01,064.022d*0581_02 āśramapravaraṃ puṇyaṃ maharṣigaṇasevitam

01,064.023a nadīm āśramasaṃbaddhāṃ dṛṣṭvāśramapadaṃ tathā

01,064.023c cakārābhipraveśāya matiṃ sa nṛpatis tadā

01,064.024a alaṃkṛtaṃ dvīpavatyā mālinyā ramyatīrayā

01,064.024c naranārāyaṇasthānaṃ gaṅgayevopaśobhitam

01,064.024e mattabarhiṇasaṃghuṣṭaṃ praviveśa mahad vanam

01,064.025a tat sa caitrarathaprakhyaṃ samupetya nareśvaraḥ

01,064.025c atīva guṇasaṃpannam anirdeśyaṃ ca varcasā

01,064.025e maharṣiṃ kāśyapaṃ draṣṭum atha kaṇvaṃ tapodhanam

01,064.026a rathinīm aśvasaṃbādhāṃ padātigaṇasaṃkulām

01,064.026c avasthāpya vanadvāri senām idam uvāca saḥ

01,064.027a muniṃ virajasaṃ draṣṭuṃ gamiṣyāmi tapodhanam

01,064.027c kāśyapaṃ sthīyatām atra yāvadāgamanaṃ mama

01,064.028a tad vanaṃ nandanaprakhyam āsādya manujeśvaraḥ

01,064.028c kṣutpipāse jahau rājā harṣaṃ cāvāpa puṣkalam

01,064.029a sāmātyo rājaliṅgāni so 'panīya narādhipaḥ

01,064.029c purohitasahāyaś ca jagāmāśramam uttamam

01,064.029e didṛkṣus tatra tam ṛṣiṃ taporāśim athāvyayam

01,064.030a brahmalokapratīkāśam āśramaṃ so 'bhivīkṣya ca

01,064.030c ṣaṭpadodgītasaṃghuṣṭaṃ nānādvija gaṇāyutam

01,064.030d*0582_01 tathaiva sāmagītaiś ca sāmavidbhir udāhṛtaiḥ

01,064.030d*0582_02 tābhir ṛksāmagītābhir atharvaśirasānvitam

01,064.030d*0582_03 amitābhir uktābhi(sic) suśruve sa nṛpas tadā

01,064.030d*0583_01 vismayotphullanayano rājā tatra babhūva ha

01,064.031a ṛco bahvṛcamukhyaiś ca preryamāṇāḥ padakramaiḥ

01,064.031b*0584_01 kratvarthāṃś ca prakāśadbhir yajurbhir nirmalasvaraiḥ

01,064.031b*0584_02 jaṭāvarṇavibhāgajñair ucyamānāny anekaśaḥ

01,064.031c śuśrāva manujavyāghro vitateṣv iha karmasu

01,064.032a yajñavidyāṅgavidbhiś ca kramadbhiś ca kramān api

01,064.032b*0585_01 madhuraiḥ sāmagītaiś ca ṛṣibhir niyatavrataiḥ

01,064.032b*0585_02 bhāruṇḍasāmagītābhir atharvaśirasodgataiḥ

01,064.032c amitātmabhiḥ suniyataiḥ śuśubhe sa tadāśramaḥ

01,064.033a atharvavedapravarāḥ pūgayājñika saṃmatāḥ

01,064.033c saṃhitām īrayanti sma padakramayutāṃ tu te

01,064.034a śabdasaṃskārasaṃyuktaṃ bruvadbhiś cāparair dvijaiḥ

01,064.034c nāditaḥ sa babhau śrīmān brahmaloka ivāśramaḥ

01,064.035a yajñasaṃskāravidbhiś ca kramaśikṣā viśāradaiḥ

01,064.035c nyāyatattvārthavijñānasaṃpannair vedapāragaiḥ

01,064.036a nānāvākyasamāhārasamavāyaviśāradaiḥ

01,064.036c viśeṣakāryavidbhiś ca mokṣadharmaparāyaṇaiḥ

01,064.037a sthāpanākṣepasiddhāntaparamārthajñatāṃ gataiḥ

01,064.037b*0586_01 śabdacchandoniruktajñaiḥ kālajñānaviśāradaiḥ

01,064.037b*0586_02 dravyakarmaguṇajñaiś ca kāryakāraṇavedibhiḥ

01,064.037b*0586_03 jalpavādavitaṇḍajñair vyāsagranthasamāśritaiḥ

01,064.037b*0586_04 nānāśāstreṣu mukhyaiś ca śuśrāva svanam īritam

01,064.037c lokāyatikamukhyaiś ca samantād anunāditam

01,064.038a tatra tatra ca viprendrān niyatān saṃśitavratān

01,064.038c japahomaparān siddhān dadarśa paravīrahā

01,064.039a āsanāni vicitrāṇi puṣpavanti mahīpatiḥ

01,064.039c prayatnopahitāni sma dṛṣṭvā vismayam āgamat

01,064.040a devatāyatanānāṃ ca pūjāṃ prekṣya kṛtāṃ dvijaiḥ

01,064.040c brahmalokastham ātmānaṃ mene sa nṛpasattamaḥ

01,064.041a sa kāśyapatapoguptam āśramapravaraṃ śubham

01,064.041c nātṛpyat prekṣamāṇo vai tapodhanagaṇair yutam

01,064.042a sa kāśyapasyāyatanaṃ mahāvratair; vṛtaṃ samantād ṛṣibhis tapodhanaiḥ

01,064.042c viveśa sāmātyapurohito 'rihā; viviktam atyarthamanoharaṃ śivam

01,065.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,065.001a tato gacchan mahābāhur eko 'mātyān visṛjya tān

01,065.001c nāpaśyad āśrame tasmiṃs tam ṛṣiṃ saṃśitavratam

01,065.002a so 'paśyamānas tam ṛṣiṃ śūnyaṃ dṛṣṭvā tam āśramam

01,065.002c uvāca ka ihety uccair vanaṃ saṃnādayann iva

01,065.003a śrutvātha tasya taṃ śabdaṃ kanyā śrīr iva rūpiṇī

01,065.003c niścakrāmāśramāt tasmāt tāpasīveṣadhāriṇī

01,065.003d*0587_01 suvratābhyāgataṃ taṃ tu pūjyaṃ prāptam atheśvaram

01,065.003d*0587_02 rūpayauvanasaṃpannā śīlācāravatī śubhā

01,065.003d*0587_03 sā tam āyatapadmākṣaṃ vyūḍhoraskaṃ susaṃhitam

01,065.003d*0587_04 siṃhaskandhaṃ dīrghabhujaṃ sarvalakṣaṇapūjitam

01,065.003d*0587_05 spaṣṭaṃ madhurayā vācā sābravīj janamejaya

01,065.004a sā taṃ dṛṣṭvaiva rājānaṃ duḥṣantam asitekṣaṇā

01,065.004c svāgataṃ ta iti kṣipram uvāca pratipūjya ca

01,065.005a āsanenārcayitvā ca pādyenārghyeṇa caiva hi

01,065.005c papracchānāmayaṃ rājan kuśalaṃ ca narādhipam

01,065.006a yathāvad arcayitvā sā pṛṣṭvā cānāmayaṃ tadā

01,065.006c uvāca smayamāneva kiṃ kāryaṃ kriyatām iti

01,065.006d*0588_01 āśramasyābhigamane kiṃ tvaṃ kāryaṃ cikīrṣasi

01,065.006d*0588_02 kas tvam adyeha saṃprāpto maharṣer āśramaṃ śubham

01,065.007a tām abravīt tato rājā kanyāṃ madhurabhāṣiṇīm

01,065.007c dṛṣṭvā sarvānavadyāṅgīṃ yathāvat pratipūjitaḥ

01,065.007d*0589=00 duḥṣantaḥ

01,065.007d*0589_01 rājarṣer asmi putro 'ham ililasya mahīpateḥ

01,065.007d*0589_02 duḥṣanta iti me nāma satyaṃ puṣkaralocane

01,065.007d*0590_01 svāgataṃ te mahārāja phalamūlodakaṃ ca naḥ

01,065.007d*0590_02 parigṛhyopabhuṅkṣva tvaṃ kiṃ ca te karavāṇy aham

01,065.008a āgato 'haṃ mahābhāgam ṛṣiṃ kaṇvam upāsitum

01,065.008c kva gato bhagavān bhadre tan mamācakṣva śobhane

01,065.008d*0591_01 dvijaśreṣṭha namo bhadre muniḥ kaṇvaḥ pratāpavān

01,065.009 śakuntalovāca

01,065.009a gataḥ pitā me bhagavān phalāny āhartum āśramāt

01,065.009c muhūrtaṃ saṃpratīkṣasva drakṣyasy enam ihāgatam

01,065.010 vaiśaṃpāyana uvāca

01,065.010a apaśyamānas tam ṛṣiṃ tayā coktas tathā nṛpaḥ

01,065.010c tāṃ ca dṛṣṭvā varārohāṃ śrīmatīṃ cāruhāsinīm

01,065.011a vibhrājamānāṃ vapuṣā tapasā ca damena ca

01,065.011c rūpayauvanasaṃpannām ity uvāca mahīpatiḥ

01,065.012a kāsi kasyāsi suśroṇi kimarthaṃ cāgatā vanam

01,065.012c evaṃrūpaguṇopetā kutas tvam asi śobhane

01,065.013a darśanād eva hi śubhe tvayā me 'pahṛtaṃ manaḥ

01,065.013c icchāmi tvām ahaṃ jñātuṃ tan mamācakṣva śobhane

01,065.013d*0592_01 sthito 'smy amitasaubhāgye vivakṣuś cāsmi kiṃ cana

01,065.013d*0592_02 śṛṇu me nāganāsoru vacanaṃ mattakāśini

01,065.013d*0592_03 rājarṣer anvaye jātaḥ pūror asmi viśeṣataḥ

01,065.013d*0592_04 vṛṇe tvām adya suśroṇi duḥṣanto varavarṇini

01,065.013d*0592_05 na me 'nyatra kṣatriyāyā mano jātu pravartate

01,065.013d*0592_06 ṛṣiputrīṣu cānyāsu nāvarṇāsv aparāsu ca

01,065.013d*0592_07 evaṃ praṇihitātmānaṃ viddhi māṃ kalabhāṣiṇi

01,065.013d*0592_08 tasya me tvayi bhāvo 'sti kṣatriyā hy asi kā vada

01,065.013d*0592_09 na hi me bhīru viprāyāṃ manaḥ prasahate gatim

01,065.013d*0592_10 bhaje tvām āyatāpāṅge bhaktaṃ bhajitum arhasi

01,065.013d*0592_11 bhuṅkṣa rājyaṃ viśālākṣi buddhiṃ mā tv anyathā kṛthāḥ

01,065.014a evam uktā tadā kanyā tena rājñā tadāśrame

01,065.014c uvāca hasatī vākyam idaṃ sumadhurākṣaram

01,065.015a kaṇvaṣyāhaṃ bhagavato duḥṣanta duhitā matā

01,065.015b*0593_01 tām uvāca tato rājā kanyāṃ rājīvalocanām

01,065.015c tapasvino dhṛtimato dharmajñasya yaśasvinaḥ

01,065.015d*0594_01 asvatantrāsmi rājendra kāśyapo me guruḥ pitā

01,065.015d*0594_02 tam eva prārthaya svārthaṃ nāyuktaṃ kartum arhasi

01,065.016 duḥṣanta uvāca

01,065.016a ūrdhvaretā mahābhāgo bhagavāṃl lokapūjitaḥ

01,065.016c caled dhi vṛttād dharmo 'pi na calet saṃśitavrataḥ

01,065.017a kathaṃ tvaṃ tasya duhitā saṃbhūtā varavarṇinī

01,065.017c saṃśayo me mahān atra taṃ me chettum ihārhasi

01,065.018 śakuntalovāca

01,065.018a yathāyam āgamo mahyaṃ yathā cedam abhūt purā

01,065.018b*0595_01 anyathā santam ātmānam anyathā satsu bhāṣate

01,065.018b*0595_02 sa pāpenāvṛto mūrkhas tena ātmāpahārakaḥ

01,065.018c śṛṇu rājan yathātattvaṃ yathāsmi duhitā muneḥ

01,065.019a ṛṣiḥ kaś cid ihāgamya mama janmābhyacodayat

01,065.019b*0596_01 ūrdhvaretā yathāsi tvaṃ kutas teyaṃ śakuntalā

01,065.019b*0596_02 putrī tvattaḥ kathaṃ jātā tat tvaṃ me brūhi kāśyapa

01,065.019c tasmai provāca bhagavān yathā tac chṛṇu pārthiva

01,065.020a tapyamānaḥ kila purā viśvāmitro mahat tapaḥ

01,065.020c subhṛśaṃ tāpayām āsa śakraṃ suragaṇeśvaram

01,065.021a tapasā dīptavīryo 'yaṃ sthānān māṃ cyāvayed iti

01,065.021c bhītaḥ puraṃdaras tasmān menakām idam abravīt

01,065.022a guṇair divyair apsarasāṃ menake tvaṃ viśiṣyase

01,065.022c śreyo me kuru kalyāṇi yat tvāṃ vakṣyāmi tac chṛṇu

01,065.023a asāv ādityasaṃkāśo viśvāmitro mahātapāḥ

01,065.023c tapyamānas tapo ghoraṃ mama kampayate manaḥ

01,065.023d*0597_01 tapas tasya mahāghoraṃ brahmacaryaṃ ca saṃśritam

01,065.024a menake tava bhāro 'yaṃ viśvāmitraḥ sumadhyame

01,065.024c saṃśitātmā sudurdharṣa ugre tapasi vartate

01,065.025a sa māṃ na cyāvayet sthānāt taṃ vai gatvā pralobhaya

01,065.025c cara tasya tapovighnaṃ kuru me priyam uttamam

01,065.026a rūpayauvanamādhuryaceṣṭitasmitabhāṣitaiḥ

01,065.026c lobhayitvā varārohe tapasaḥ saṃnivartaya

01,065.027 menakovāca

01,065.027a mahātejāḥ sa bhagavān sadaiva ca mahātapāḥ

01,065.027c kopanaś ca tathā hy enaṃ jānāti bhagavān api

01,065.028a tejasas tapasaś caiva kopasya ca mahātmanaḥ

01,065.028c tvam apy udvijase yasya nodvijeyam ahaṃ katham

01,065.029a mahābhāgaṃ vasiṣṭhaṃ yaḥ putrair iṣṭair vyayojayat

01,065.029c kṣatre jātaś ca yaḥ pūrvam abhavad brāhmaṇo balāt

01,065.030a śaucārthaṃ yo nadīṃ cakre durgamāṃ bahubhir jalaiḥ

01,065.030c yāṃ tāṃ puṇyatamāṃ loke kauśikīti vidur janāḥ

01,065.031a babhāra yatrāsya purā kāle durge mahātmanaḥ

01,065.031c dārān mataṅgo dharmātmā rājarṣir vyādhatāṃ gataḥ

01,065.032a atītakāle durbhikṣe yatraitya punar āśramam

01,065.032c muniḥ pāreti nadyā vai nāma cakre tadā prabhuḥ

01,065.033a mataṅgaṃ yājayāṃ cakre yatra prītamanāḥ svayam

01,065.033c tvaṃ ca somaṃ bhayād yasya gataḥ pātuṃ śureśvara

01,065.034a ati nakṣatravaṃśāṃś ca kruddho nakṣatrasaṃpadā

01,065.034c prati śravaṇapūrvāṇi nakṣatrāṇi sasarja yaḥ

01,065.034d*0598_01 guruśāpahatasyāpi triśaṅkoḥ śaraṇaṃ dadau

01,065.034d*0599_01 brahmarṣiśāpaṃ rājarṣiḥ kathaṃ mokṣyati kauśikaḥ

01,065.034d*0599_02 avamatya tadā devair yajñāṅgaṃ tadvināśitam

01,065.034d*0599_03 anyāni ca mahātejā yajñāṅgāny asṛjat prabhuḥ

01,065.034d*0599_04 nināya ca tadā svargaṃ triśaṅkuṃ sa mahātapāḥ

01,065.035a etāni yasya karmāṇi tasyāhaṃ bhṛśam udvije

01,065.035c yathā māṃ na dahet kruddhas tathājñāpaya māṃ vibho

01,065.036a tejasā nirdahel lokān kampayed dharaṇīṃ padā

01,065.036c saṃkṣipec ca mahāmeruṃ tūrṇam āvartayet tathā

01,065.036c*0600_01 saṃśoṣec ca mahodadhim | saṃkṣipec ca mahānadriṃ

01,065.037a tādṛśaṃ tapasā yuktaṃ pradīptam iva pāvakam

01,065.037c katham asmadvidhā bālā jitendriyam abhispṛśet

01,065.038a hutāśanamukhaṃ dīptaṃ sūryacandrākṣitārakam

01,065.038c kālajihvaṃ suraśreṣṭha katham asmadvidhā spṛśet

01,065.039a yamaś ca somaś ca maharṣayaś ca; sādhyā viśve vālakhilyāś ca sarve

01,065.039c ete 'pi yasyodvijante prabhāvāt; kasmāt tasmān mādṛśī nodvijeta

01,065.040a tvayaivam uktā ca kathaṃ samīpam; ṛṣer na gaccheyam ahaṃ surendra

01,065.040c rakṣāṃ tu me cintaya devarāja; yathā tvadarthaṃ rakṣitāhaṃ careyam

01,065.041a kāmaṃ tu me mārutas tatra vāsaḥ; prakrīḍitāyā vivṛṇotu deva

01,065.041c bhavec ca me manmathas tatra kārye; sahāyabhūtas tava devaprasādāt

01,065.042a vanāc ca vāyuḥ surabhiḥ pravāyet; tasmin kāle tam ṛṣiṃ lobhayantyāḥ

01,065.042c tathety uktvā vihite caiva tasmiṃs; tato yayau sāśramaṃ kauśikasya

01,066.001 śakuntalovāca

01,066.001a evam uktas tayā śakraḥ saṃdideśa sadāgatim

01,066.001c prātiṣṭhata tadā kāle menakā vāyunā saha

01,066.002a athāpaśyad varārohā tapasā dagdhakilbiṣam

01,066.002c viśvāmitraṃ tapasyantaṃ menakā bhīrur āśrame

01,066.003a abhivādya tataḥ sā taṃ prākrīḍad ṛṣisaṃnidhau

01,066.003c apovāha ca vāso 'syā mārutaḥ śaśisaṃnibham

01,066.004a sāgacchat tvaritā bhūmiṃ vāsas tad abhiliṅgatī

01,066.004c utsmayantīva savrīḍaṃ mārutaṃ varavarṇinī

01,066.004d*0601_01 paśyatas tatra tasyarṣer apy agnisamatejasaḥ

01,066.004d*0601_02 viśvāmitras tatas tāṃ tu viṣamasthām aninditām

01,066.005a gṛddhāṃ vāsasi saṃbhrāntāṃ menakāṃ munisattamaḥ

01,066.005c anirdeśyavayorūpām apaśyad vivṛtāṃ tadā

01,066.006a tasyā rūpaguṇaṃ dṛṣṭvā sa tu viprarṣabhas tadā

01,066.006c cakāra bhāvaṃ saṃsarge tayā kāmavaśaṃ gataḥ

01,066.007a nyamantrayata cāpy enāṃ sā cāpy aicchad aninditā

01,066.007c tau tatra suciraṃ kālaṃ vane vyaharatām ubhau

01,066.007e ramamāṇau yathākāmaṃ yathaikadivasaṃ tathā

01,066.007f*0602_01 evaṃ varṣasahasrāṇām atītaṃ nābhyacintayat

01,066.007f*0602_02 kāmakrodhāv ajitavān munir nityaṃ kṣamānvitaḥ

01,066.007f*0602_03 cirārjitasya tapasaḥ kṣayaṃ sa kṛtavān ṛṣiḥ

01,066.007f*0602_04 tapasaḥ saṃkṣayād eva munir mohaṃ viveśa saḥ

01,066.007f*0602_05 mohābhibhūtaḥ krodhātmā grasan mūlaphalaṃ muniḥ

01,066.007f*0602_06 pādair jalaravaṃ kṛtvā antardvīpe kuṭīṃ gataḥ

01,066.007f*0602_07 menakā gantukāmā vai śuśrāva jalanisvanam

01,066.007f*0602_08 tapasā dīptavīryo 'sāv ākāśād eti yāti ca

01,066.007f*0602_09 adya saṃjñāṃ vijānāmi yena kena tapaḥkṣayam

01,066.007f*0602_10 hanta niryāmi cety uktvā ṛtusnātā tu menakā

01,066.007f*0602_11 kāmarāgābhibhūtasya muneḥ pārśvaṃ jagāma sā

01,066.008a janayām āsa sa munir menakāyāṃ śakuntalām

01,066.008c prasthe himavato ramye mālinīm abhito nadīm

01,066.008d*0603_01 devagarbhopamāṃ balāṃ sarvābharaṇabhūṣitām

01,066.008d*0603_02 śayānāṃ śayane ramye menakā vākyam abravīt

01,066.008d*0603_03 maharṣer ugratapasas tejas tvam avināśinī

01,066.008d*0603_04 tasmāt svargaṃ gamiṣyāmi devakāryārtham āgatā

01,066.009a jātam utsṛjya taṃ garbhaṃ menakā mālinīm anu

01,066.009c kṛtakāryā tatas tūrṇam agacchac chakrasaṃsadam

01,066.010a taṃ vane vijane garbhaṃ siṃhavyāghrasamākule

01,066.010c dṛṣṭvā śayānaṃ śakunāḥ samantāt paryavārayan

01,066.011a nemāṃ hiṃsyur vane bālāṃ kravyādā māṃsagṛddhinaḥ

01,066.011c paryarakṣanta tāṃ tatra śakuntā menakātmajām

01,066.012a upaspraṣṭuṃ gataś cāham apaśyaṃ śayitām imām

01,066.012b*0604_01 māṃ dṛṣṭvaivābhyapadyanta pādayoḥ patitā dvijāḥ

01,066.012b*0604_02 abruvañ śakunāḥ sarve kalaṃ madhurabhāṣiṇaḥ

01,066.012b*0604_03 viśvāmitrasutāṃ brahman nyāsabhūtāṃ bharasva vai

01,066.012b*0604_04 kāmakrodhāv ajitavān sakhā te kauśikīṃ gataḥ

01,066.012b*0604_05 tasmāt poṣaya putrīṃ te dayāvann iti te 'bruvan

01,066.012b*0604_06 sarvabhūtarutajño 'haṃ dayāvān sarvajantuṣu

01,066.012c nirjane vipine 'raṇye śakuntaiḥ parivāritām

01,066.012e ānayitvā tataś caināṃ duhitṛtve nyayojayam

01,066.013a śarīrakṛt prāṇadātā yasya cānnāni bhuñjate

01,066.013c krameṇa te trayo 'py uktāḥ pitaro dharmaniścaye

01,066.014a nirjane ca vane yasmāc chakuntaiḥ parirakṣitā

01,066.014c śakuntaleti nāmāsyāḥ kṛtaṃ cāpi tato mayā

01,066.015a evaṃ duhitaraṃ viddhi mama saumya śakuntalām

01,066.015c śakuntalā ca pitaraṃ manyate mām aninditā

01,066.016a etad ācaṣṭa pṛṣṭaḥ san mama janma maharṣaye

01,066.016c sutāṃ kaṇvasya mām evaṃ viddhi tvaṃ manujādhipa

01,066.017a kaṇvaṃ hi pitaraṃ manye pitaraṃ svam ajānatī

01,066.017c iti te kathitaṃ rājan yathāvṛttaṃ śrutaṃ mayā

01,067.001 duḥṣanta uvāca

01,067.001a suvyaktaṃ rājaputrī tvaṃ yathā kalyāṇi bhāṣase

01,067.001c bhāryā me bhava suśroṇi brūhi kiṃ karavāṇi te

01,067.002a suvarṇamālā vāsāṃsi kuṇḍale parihāṭake

01,067.002c nānāpattanaje śubhre maṇiratne ca śobhane

01,067.003a āharāmi tavādyāhaṃ niṣkādīny ajināni ca

01,067.003c sarvaṃ rājyaṃ tavādyāstu bhāryā me bhava śobhane

01,067.004a gāndharveṇa ca māṃ bhīru vivāhenaihi sundari

01,067.004c vivāhānāṃ hi rambhoru gāndharvaḥ śreṣṭha ucyate

01,067.005 śakuntalovāca

01,067.005a phalāhāro gato rājan pitā me ita āśramāt

01,067.005c taṃ muhūrtaṃ pratīkṣasva sa māṃ tubhyaṃ pradāsyati

01,067.005d*0605=07 duḥṣantaḥ

01,067.005d*0605_01 pitā hi me prabhur nityaṃ daivataṃ paramaṃ mama

01,067.005d*0605_02 yasya māṃ dāsyati pitā sa me bhartā bhaviṣyati

01,067.005d*0605_03 pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane

01,067.005d*0605_04 putras tu sthavire bhāve na strī svātantryam arhati

01,067.005d*0605_05 amanyamānā rājendra pitaraṃ me tapasvinam

01,067.005d*0605_06 adharmeṇa hi dharmiṣṭha kathaṃ varam upāsmahe

01,067.005d*0605_07 mā maivaṃ vada suśroṇi taporāśiṃ dayātmakam

01,067.005d*0605_08 manyupraharaṇā viprā na viprāḥ śastrapāṇayaḥ

01,067.005d*0605_09 agnir dahati tejobhiḥ sūryo dahati raśmibhiḥ

01,067.005d*0605_10 rājā dahati daṇḍena brāhmaṇo manyunā dahet

01,067.005d*0605_11 krodhito manyunā hanti vajrapāṇir ivāsurān

01,067.005d*0605_12 jānāmi bhadre tam ṛṣiṃ tasya manyur na vidyate

01,067.005d*0606_01 manyunā ghnanti te śatrūn vajreṇendra ivāsurān

01,067.006 duḥṣanta uvāca

01,067.006a icchāmi tvāṃ varārohe bhajamānām anindite

01,067.006c tvadarthaṃ māṃ sthitaṃ viddhi tvadgataṃ hi mano mama

01,067.007a ātmano bandhur ātmaiva gatir ātmaiva cātmanaḥ

01,067.007b*0607_01 ātmano mitram ātmaiva tathā cātmātmanaḥ pitā

01,067.007c ātmanaivātmano dānaṃ kartum arhasi dharmataḥ

01,067.008a aṣṭāv eva samāsena vivāhā dharmataḥ smṛtāḥ

01,067.008c brāhmo daivas tathaivārṣaḥ prājāpatyas tathāsuraḥ

01,067.009a gāndharvo rākṣasaś caiva paiśācaś cāṣṭamaḥ smṛtaḥ

01,067.009c teṣāṃ dharmān yathāpūrvaṃ manuḥ svāyaṃbhuvo 'bravīt

01,067.010a praśastāṃś caturaḥ pūrvān brāhmaṇasyopadhāraya

01,067.010c ṣaḍ ānupūrvyā kṣatrasya viddhi dharmyān anindite

01,067.011a rājñāṃ tu rākṣaso 'py ukto viṭśūdreṣv āsuraḥ smṛtaḥ

01,067.011c pañcānāṃ tu trayo dharmyā dvāv adharmyau smṛtāv iha

01,067.012a paiśācaś cāsuraś caiva na kartavyau kathaṃ cana

01,067.012c anena vidhinā kāryo dharmasyaiṣā gatiḥ smṛtā

01,067.013a gāndharvarākṣasau kṣatre dharmyau tau mā viśaṅkithāḥ

01,067.013c pṛthag vā yadi vā miśrau kartavyau nātra saṃśayaḥ

01,067.014a sā tvaṃ mama sakāmasya sakāmā varavarṇini

01,067.014b@044_0001 tvayaivaṃ kā samā nārī na gandharvī tathāpsarāḥ

01,067.014b@044_0002 na miśrakeśī rambhā vā na ghṛtācī na menakā

01,067.014b@044_0003 cārvaṅgī vasukeśī ca yathā tvaṃ mattakāśini

01,067.014b@044_0004 kambugrīvā ca suśroṇī mṛgākṣī sustanīti ca

01,067.014b@044_0005 nigūḍhagulphā raktauṣṭhī suraktanakhapaddhatiḥ

01,067.014b@044_0006 īṣac ca gadgadāṃ vācaṃ rambhoru tvaṃ śucismite

01,067.014b@044_0007 yau tau jātau susaṃśliṣṭau madhye hāravilakṣitau

01,067.014b@044_0008 anarhaṃ dhārayan nityam amalaṃ vā cīravalkalam

01,067.014b@044_0009 idaṃ śailakuśākīrṇaṃ pallavair upasevitam

01,067.014b@044_0010 siṃhaśārdūlasaṃyuktaṃ mṛgapakṣisamākulam

01,067.014b@044_0011 vanaṃ kaṇṭakitaṃ ghoraṃ nirmanuṣyam abhūtavat

01,067.014b@044_0012 arhase harmyaprāsādān sauvarṇān maṇikuṭṭimān

01,067.014b@044_0013 svāstīrṇatalpamuditān kārtasvaravibhūṣitān

01,067.014b@044_0014 idaṃ nārhasi kalyāṇi kṛpaṇatvaṃ varānane

01,067.014b@044_0015 mumūrṣuṃ madanāśliṣṭaṃ trāhi māṃ śubhacāriṇam

01,067.014b@044_0016 na smṛtiṃ vābhijānāmi na diśaṃ gatacāpalaḥ

01,067.014b@044_0017 ardhanālīkanārācaśaktitomaramudgarāḥ

01,067.014b@044_0018 patanti sma śarīraṃ me pādam ūruśirāṃsi ca

01,067.014b@044_0019 punaḥ prarohate devi vanaṃ paraśunā hatam

01,067.014b@044_0020 kāmāgninā susaṃdīptaṃ tapaty eva mamāṅgakam

01,067.014b@044_0021 hṛdi prauḍhe sutīkṣṇāgre manye bhaiṣajyam īdṛśam

01,067.014b@044_0022 premṇā saṃbhāṣaṇaṃ sparśaṃ smṛtir dṛṣṭiḥ kathām api

01,067.014b@044_0023 vinānyauṣadhakāminyaḥ prajāpatir athābravīt

01,067.014b@044_0024 evam etan mahābhāge supriye smitabhāṣiṇi

01,067.014c gāndharveṇa vivāhena bhāryā bhavitum arhasi

01,067.015 śakuntalovāca

01,067.015a yadi dharmapathas tv eṣa yadi cātmā prabhur mama

01,067.015c pradāne pauravaśreṣṭha śṛṇu me samayaṃ prabho

01,067.016a satyaṃ me pratijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmy ahaṃ rahaḥ

01,067.016b*0608_01 brāhmīṃ me pratijānīhi pratijñāṃ rājasattama

01,067.016c mama jāyeta yaḥ putraḥ sa bhavet tvadanantaram

01,067.017a yuvarājo mahārāja satyam etad bravīhi me

01,067.017c yady etad evaṃ duḥṣanta astu me saṃgamas tvayā

01,067.017d*0609=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,067.017d*0609=03 śakuntalā

01,067.017d*0609_01 tasyās tu sarvaṃ saṃśrutya yathoktaṃ sa viśāṃ patiḥ

01,067.017d*0609_02 duḥṣantaḥ punar evāha yad yad icchasi tad vada

01,067.017d*0609_03 khyāto lokapravādo 'yaṃ vivāha iti śāstrataḥ

01,067.017d*0609_04 vaivāhikīṃ kriyāṃ santaḥ praśaṃsanti prajāhitām

01,067.017d*0609_05 lokapravādaśāntyarthaṃ vivāhaṃ vidhinā kuru

01,067.017d*0609_06 santy atra yajñapātrāṇi darbhāḥ sumanaso 'kṣatāḥ

01,067.017d*0609_07 yathā yukto vivāhaḥ syāt tathā yuktā prajā bhavet

01,067.017d*0609_08 tasmād ājyaṃ havir lājāḥ sikatā brāhmaṇās tava

01,067.017d*0609_09 vaivāhikāni cānyāni samastānīha pārthiva

01,067.017d*0609_10 duruktam api rājendra kṣantavyaṃ dharmakāraṇāt

01,067.018 vaiśaṃpāyana uvāca

01,067.018a evam astv iti tāṃ rājā pratyuvācāvicārayan

01,067.018b*0610_01 purohitaṃ samāhūya vacanaṃ cedam abravīt

01,067.018b*0610_02 rājaputryā yad uktaṃ vai na vṛthā kartum utsahe

01,067.018b*0610_03 kriyāhīno hi na bhaven mama putro mahādyutiḥ

01,067.018b*0610_04 tathā kuruṣva śāstroktaṃ vivāhaṃ mā ciraṃ kuru

01,067.018b*0610_05 evam ukto nṛpatinā dvijaḥ paramayantritaḥ

01,067.018b*0610_06 śobhanaṃ rājarājeti vidhinā kṛtavān dvijaḥ

01,067.018b*0610_07 śāsanād vipramukhyasya kṛtakautukamaṅgalaḥ

01,067.018c api ca tvāṃ nayiṣyāmi nagaraṃ svaṃ śucismite

01,067.018e yathā tvam arhā suśroṇi satyam etad bravīmi te

01,067.019a evam uktvā sa rājarṣis tām aninditagāminīm

01,067.019c jagrāha vidhivat pāṇāv uvāsa ca tayā saha

01,067.020a viśvāsya caināṃ sa prāyād abravīc ca punaḥ punaḥ

01,067.020c preṣayiṣye tavārthāya vāhinīṃ caturaṅgiṇīm

01,067.020d*0611_01 traividyavṛddhaiḥ sahitāṃ nānārājajanaiḥ saha

01,067.020d*0611_02 śibikāsahasraiḥ sahitā vanam āyānti bāndhavāḥ

01,067.020d*0611_03 mūkāś caiva kirātāś ca kubjā vāmanakaiḥ saha

01,067.020d*0611_04 sahitā kañcukivarair vāhinī sūtamāgadhaiḥ

01,067.020d*0611_05 śaṅkhadundubhinirghoṣair vanaṃ ca samupaiṣyati

01,067.020e tayā tvām ānayiṣyāmi nivāsaṃ svaṃ śucismite

01,067.020f*0612=03 vaiśaṃpāyanaḥ

01,067.020f*0612_01 anyathā tvāṃ na neṣyāmi svaniveśam asatkṛtām

01,067.020f*0612_02 sarvamaṅgalasatkārair ahaṃ satyaṃ bravīmi te

01,067.020f*0612_03 evam uktvā sa rājarṣis tām aninditagāminīm

01,067.020f*0612_04 pariṣvajya ca bāhubhyāṃ smitapūrvam udaikṣata

01,067.020f*0612_05 pradakṣiṇīkṛtāṃ devīṃ punas tāṃ pariṣasvaje

01,067.020f*0612_06 śakuntalā sāśrumukhī papāta nṛpapādayoḥ

01,067.020f*0612_07 tāṃ devīṃ punar utthāpya mā śuceti punaḥ punaḥ

01,067.020f*0612_08 śapeyaṃ sukṛtenaiva prāpayiṣye nṛpātmaje

01,067.021a iti tasyāḥ pratiśrutya sa nṛpo janamejaya

01,067.021c manasā cintayan prāyāt kāśyapaṃ prati pārthivaḥ

01,067.022a bhagavāṃs tapasā yuktaḥ śrutvā kiṃ nu kariṣyati

01,067.022b*0613_01 taṃ na prasādyāgato 'haṃ prasīdeti dvijottamam

01,067.022c evaṃ saṃcintayann eva praviveśa svakaṃ puram

01,067.023a muhūrtayāte tasmiṃs tu kaṇvo 'py āśramam āgamat

01,067.023c śakuntalā ca pitaraṃ hriyā nopajagāma tam

01,067.023d@045_0001 śaṅkiteva ca viprarṣim upacakrāma sā śanaiḥ

01,067.023d@045_0002 tato 'sya bhāraṃ jagrāha āsanaṃ cāpy akalpayat

01,067.023d@045_0003 prākṣālayac ca sā pādau kāśyapasya mahātmanaḥ

01,067.023d@045_0004 na cainaṃ lajjayāśaknod akṣibhyām abhivīkṣitum

01,067.023d@045_0005 śakuntalā ca savrīḍā tam ṛṣiṃ nābhyabhāṣata

01,067.023d@045_0006 tasmāt svadharmāt skhalitā bhītā sā bharatarṣabha

01,067.023d@045_0007 abhavad doṣadarśitvād brahmacāriṇy ayantritā

01,067.023d@045_0008 sa tadā vrīḍitāṃ dṛṣṭvā ṛṣis tāṃ pratyabhāṣata

01,067.023d@045_0008 kaṇvaḥ

01,067.023d@045_0009 savrīḍaiva ca dīrghāyuḥ pureva bhavitā na ca

01,067.023d@045_0010 vaiśaṃpāyanaḥ

01,067.023d@045_0010 vṛttaṃ kathaya rambhoru mā trāsaṃ ca prakalpaya

01,067.023d@045_0011 tataḥ prakṣālya pādau sā viśrāntaṃ punar abravīt

01,067.023d@045_0012 nidhāya kāmaṃ tasyarṣeḥ kandāni ca phalāni ca

01,067.023d@045_0013 tataḥ saṃvāhya pādau sā viśrāntaṃ vedimadhyamā

01,067.023d@045_0014 śakuntalā pauravāṇāṃ duḥṣantaṃ jagmuṣī patim

01,067.023d@045_0015 tataḥ kṛcchrād atiśubhā savrīḍā śrīmatī tadā

01,067.023d@045_0016 sagadgadam uvācedaṃ kāśyapaṃ sā śucismitā

01,067.023d@045_0016 śakuntalā

01,067.023d@045_0017 rājā tātājagāmeha duḥṣanta ililātmajaḥ

01,067.023d@045_0018 mayā patir vṛto yo 'sau daivayogād ihāgataḥ

01,067.023d@045_0019 tasya tāta prasīda tvaṃ bhartā me sumahāyaśāḥ

01,067.023d@045_0020 ataḥ sarvaṃ tu yad vṛttaṃ divyajñānena paśyasi

01,067.023d@045_0021 abhayaṃ kṣatriyakule prasādaṃ kartum arhasi

01,067.024a vijñāyātha ca tāṃ kaṇvo divyajñāno mahātapāḥ

01,067.024b*0614_01 tato dharmiṣṭhatāṃ matvā dharme cāskhalitaṃ manaḥ

01,067.024c uvāca bhagavān prītaḥ paśyan divyena cakṣuṣā

01,067.024c*0615_01 . . . . . . . . sadvṛttaḥ sa mahāyaśāḥ

01,067.024c*0615_02 evam etan mayā jñātaṃ

01,067.025a tvayādya rājānvayayā mām anādṛtya yatkṛtaḥ

01,067.025c puṃsā saha samāyogo na sa dharmopaghātakaḥ

01,067.025d*0616_01 na bhayaṃ vidyate bhadre mā śucaḥ sukṛtaṃ kṛtam

01,067.026a kṣatriyasya hi gāndharvo vivāhaḥ śreṣṭha ucyate

01,067.026c sakāmāyāḥ sakāmena nirmantro rahasi smṛtaḥ

01,067.026d*0617_01 kiṃ punar vidhivat kṛtvā suprajās tvaṃ bhaviṣyasi

01,067.027a dharmātmā ca mahātmā ca duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ

01,067.027c abhyagacchaḥ patiṃ yaṃ tvaṃ bhajamānaṃ śakuntale

01,067.028a mahātmā janitā loke putras tava mahābalaḥ

01,067.028c ya imāṃ sāgarāpāṅgāṃ kṛtsnāṃ bhokṣyati medinīm

01,067.029a paraṃ cābhiprayātasya cakraṃ tasya mahātmanaḥ

01,067.029c bhaviṣyaty apratihataṃ satataṃ cakravartinaḥ

01,067.030a tataḥ prakṣālya pādau sā viśrāntaṃ munim abravīt

01,067.030c vinidhāya tato bhāraṃ saṃnidhāya phalāni ca

01,067.031a mayā patir vṛto yo 'sau duḥṣantaḥ puruṣottamaḥ

01,067.031b*0618_01 mama caiva patir dṛṣṭo devatānāṃ samakṣataḥ

01,067.031c tasmai sasacivāya tvaṃ prasādaṃ kartum arhasi

01,067.032 kaṇva uvāca

01,067.032a prasanna eva tasyāhaṃ tvatkṛte varavarṇini

01,067.032b*0619_01 ṛtavo bahavas te vai gatā vyarthāḥ śucismite

01,067.032b*0619_02 sārthakaṃ sāṃprataṃ hy etan na ca pāpo 'sti te 'naghe

01,067.032c gṛhāṇa ca varaṃ mattas tatkṛte yad abhīpsitam

01,067.033 vaiśaṃpāyana uvāca

01,067.033*0620_01 ity evam uktvā sahasā praṇidhāya manasvinī

01,067.033a tato dharmiṣṭhatāṃ vavre rājyāc cāskhalanaṃ tathā

01,067.033c śakuntalā pauravāṇāṃ duḥṣantahitakāmyayā

01,067.033d*0621=03 kaṇvaḥ

01,067.033d*0621=05 vaiśaṃpāyanaḥ

01,067.033d*0621_01 evam astv iti tāṃ prāha kaṇvo dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,067.033d*0621_02 pasparśa cāpi pāṇibhyāṃ sutāṃ śrīm iva rūpiṇīm

01,067.033d*0621_03 adya prabhṛti devi tvaṃ duḥṣantasya mahātmanaḥ

01,067.033d*0621_04 pativratānāṃ yad vṛttis tāṃ vṛttim anupālaya

01,067.033d*0621_05 ity evam uktvā dharmātmā tāṃ viśudhyartham aspṛśat

01,067.033d*0621_06 spṛṣṭamātre śarīre tu paraṃ harṣam avāpa sā

01,068.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,068.001a pratijñāya tu duḥṣante pratiyāte śakuntalā

01,068.001b*0622_01 āśrame nyavasat tatra kāśyapasya mahātmanaḥ

01,068.001b*0623_01 garbhaś ca vavṛdhe tasyāṃ rājaputryāṃ mahātmanaḥ

01,068.001b*0623_02 śakuntalā cintayantī rājānaṃ kāryagauravāt

01,068.001b*0623_03 divārātram anidraiva snānabhojanavarjitā

01,068.001b*0623_04 rājapreṣaṇikā viprāś caturaṅgabalānvitāḥ

01,068.001b*0623_05 adya śvo vā paraśvo vā samāyāntīti niścitā

01,068.001b*0623_06 dinān pakṣān ṛtūn māsān ayanāni ca sarvaśaḥ

01,068.001b*0623_07 gaṇyamānāni varṣāṇi vyatīyus trīṇi bhārata

01,068.001b*0623_08 triṣu varṣeṣu pūrṇeṣu ṛṣer vacanagauravāt

01,068.001b*0623_09 ṛṣipatnyaḥ subahuśo hetumad vākyam abruvan

01,068.001b*0623_10 śṛṇu bhadre lokavṛttaṃ śrutvā yad rocate tava

01,068.001b*0623_11 tat kuruṣva hitaṃ devi nāvamānyaṃ guror vacaḥ

01,068.001b*0623_12 devānāṃ daivataṃ viṣṇur viprāṇām agnir eva ca

01,068.001b*0623_13 nārīṇāṃ daivataṃ bhartā lokānāṃ brāhmaṇo guruḥ

01,068.001b*0623_14 sūtikāle prasūyeti bhagavāṃs te pitābravīt

01,068.001b*0623_15 kariṣyāmīti kartavyaṃ tadā te sukṛtaṃ bhavet

01,068.001b*0623_16 patnīnāṃ vacanaṃ śrutvā sādhu sādhv ity acintayat

01,068.001c garbhaṃ suṣāva vāmoruḥ kumāram amitaujasam

01,068.002a triṣu varṣeṣu pūrṇeṣu diptānalasamadyutim

01,068.002c rūpaudāryaguṇopetaṃ dauḥṣantiṃ janamejaya

01,068.002d*0624_01 jāte tasminn antarikṣāt puṣpavṛṣṭiḥ papāta ha

01,068.002d*0624_02 devadundubhayo nedur nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ

01,068.002d*0624_03 gāyadbhir madhuraṃ tatra devaiḥ śakro 'bhyuvāca ha

01,068.002d*0624_04 śakuntale tava sutaś cakravartī bhaviṣyati

01,068.002d*0624_05 balaṃ tejaś ca rūpaṃ ca na samaṃ bhuvi kena cit

01,068.002d*0624_06 āhartā vājimedhasya śatasaṃkhyasya pauravaḥ

01,068.002d*0624_07 anekair api sāhasrai rājasūyādibhir makhaiḥ

01,068.002d*0624_08 svārthaṃ brāhmaṇasāt kṛtvā dakṣiṇām amitāṃ dadat

01,068.002d*0624_09 devatānāṃ vacaḥ śrutvā kaṇvāśramanivāsinaḥ

01,068.002d*0624_10 sabhājayantaḥ kaṇvasya sutāṃ sarve maharṣayaḥ

01,068.002d*0624_11 śakuntalā ca tac chrutvā paraṃ harṣam avāpa sā

01,068.002d*0624_12 dvijān āhūya munibhiḥ satkṛtya ca mahāyaśāḥ

01,068.003a jātakarmādisaṃskāraṃ kaṇvaḥ puṇyakṛtāṃ varaḥ

01,068.003c tasyātha kārayām āsa vardhamānasya dhīmataḥ

01,068.003d*0625_01 yathāvidhi yathānyāyaṃ kriyāḥ sarvās tv akārayat

01,068.004a dantaiḥ śuklaiḥ śikharibhiḥ siṃhasaṃhanano yuvā

01,068.004c cakrāṅkitakaraḥ śrīmān mahāmūrdhā mahābalaḥ

01,068.004c*0626_01 . . . . . . . . svayaṃ viṣṇur ivāparaḥ

01,068.004c*0626_02 catuṣkiṣkur mahātejāḥ

01,068.004e kumāro devagarbhābhaḥ sa tatrāśu vyavardhata

01,068.004f*0627_01 ṛṣer bhayāt tu duḥṣantaḥ smaran naivāhvayat tadā

01,068.004f*0627_02 gate kāle tu mahati na sasmāra tapovanam

01,068.005a ṣaḍvarṣa eva bālaḥ sa kaṇvāśramapadaṃ prati

01,068.005c vyāghrān siṃhān varāhāṃś ca gajāṃś ca mahiṣāṃs tathā

01,068.005d*0628_01 ṛkṣāṃś cāpi dvipān anyān vyālān āśramapīḍakān

01,068.005d*0628_02 balād bhujābhyāṃ saṃgṛhya balavān saṃniyamya ca

01,068.006a baddhvā vṛkṣeṣu balavān āśramasya samantataḥ

01,068.006c ārohan damayaṃś caiva krīḍaṃś ca paridhāvati

01,068.006d*0629_01 vanaṃ ca loḍayām āsa siṃhavyāghragaṇair vṛtam

01,068.006d*0629_02 tataś ca rākṣasān sarvān piśācāṃś ca ripūn raṇe

01,068.006d*0629_03 muṣṭiyuddhena tān hatvā ṛṣīn ārādhayat tadā

01,068.006d*0629_04 kaś cid ditisutas taṃ tu hantukāmo mahābalaḥ

01,068.006d*0629_05 vadhyamānāṃs tu daiteyān amarṣī taṃ samabhyayāt

01,068.006d*0629_06 tam āgataṃ prahasyaiva bāhubhyāṃ parigṛhya ca

01,068.006d*0629_07 dṛḍhaṃ cābadhya bāhubhyāṃ pīḍayām āsa taṃ tadā

01,068.006d*0629_08 mardito na śaśākāsmān mocituṃ balavattayā

01,068.006d*0629_09 prākrośad bhairavaṃ tatra dvārebhyo niḥsṛtaṃ tv asṛk

01,068.006d*0629_10 tena śabdena vitrastā mṛgāḥ siṃhādayo gaṇāḥ

01,068.006d*0629_11 susruvuś ca śakṛnmūtram āśramasthāś ca susruvuḥ

01,068.006d*0629_12 nirasuṃ jānubhiḥ kṛtvā visasarja ca so 'patat

01,068.006d*0629_13 tad dṛṣṭvā vismayaṃ jagmuḥ kumārasya viceṣṭitam

01,068.006d*0629_14 nityakālaṃ vadhyamānā daiteyā rākṣasaiḥ saha

01,068.006d*0629_15 kumārasya bhayād eva naiva jagmus tadāśramam

01,068.007a tato 'sya nāma cakrus te kaṇvāśramanivāsinaḥ

01,068.007b*0630_01 kaṇvena sahitā dṛṣṭvā karma sarve 'timānuṣam

01,068.007c astv ayaṃ sarvadamanaḥ sarvaṃ hi damayaty ayam

01,068.008a sa sarvadamano nāma kumāraḥ samapadyata

01,068.008c vikrameṇaujasā caiva balena ca samanvitaḥ

01,068.008d*0631_01 apreṣayati duḥṣante mahiṣyās tanayasya ca

01,068.008d*0631_02 pāṇḍubhāvaparītāṅgīṃ cintayā samabhiplutām

01,068.008d*0631_03 lambālakāṃ kṛśāṃ dīnāṃ tathā malinavāsasam

01,068.008d*0631_04 śakuntalāṃ ca saṃprekṣya pradadhyau sa munis tadā

01,068.008d*0631_05 śāstrāṇi sarvavedāś ca dvādaśābdasya cābhavan

01,068.009a taṃ kumāram ṛṣir dṛṣṭvā karma cāsyātimānuṣam

01,068.009c samayo yauvarājyāyety abravīc ca śakuntalām

01,068.009d@046=0002 kaṇvaḥ

01,068.009d@046=0016 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.009d@046=0025 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.009d@046=0033 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.009d@046=0039 śakuntalā

01,068.009d@046=0048 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.009d@046=0051 kaṇvaḥ

01,068.009d@046=0057 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.009d@046_0001 śakuntalāṃ samāhūya kaṇvo vacanam abravīt

01,068.009d@046_0002 śṛṇu bhadre mama sute mama vākyaṃ śucismite

01,068.009d@046_0003 pativratānāṃ nārīṇāṃ viśiṣṭam iti cocyate

01,068.009d@046_0004 patiśuśrūṣaṇaṃ pūrvaṃ manovākkāyaceṣṭitaiḥ

01,068.009d@046_0005 anujñātā mayā pūrvaṃ pūjayaitad vrataṃ tava

01,068.009d@046_0006 etenaiva ca vṛttena puṇyāṃl lokān avāpya ca

01,068.009d@046_0007 tasyānte mānuṣe loke viśiṣṭāṃ lapsyase śriyam

01,068.009d@046_0008 tasmād bhadre 'dya yātavyaṃ samīpaṃ pauravasya ha

01,068.009d@046_0009 svayaṃ nāyāti matvā te gataṃ kālaṃ śucismite

01,068.009d@046_0010 gatvārādhaya rājānaṃ duḥṣantaṃ hitakāmyayā

01,068.009d@046_0011 dauḥṣantiṃ yauvarājyasthaṃ dṛṣṭvā prītim avāpsyasi

01,068.009d@046_0012 devatānāṃ gurūṇāṃ ca kṣatriyāṇāṃ ca bhāmini

01,068.009d@046_0013 bhartṝṇāṃ ca viśeṣeṇa hitaṃ saṃgamanaṃ satām

01,068.009d@046_0014 tasmāt putri kumāreṇa gantavyaṃ matpriyepsayā

01,068.009d@046_0015 prativākyaṃ na dadyās tvaṃ śāpitā mama pādayoḥ

01,068.009d@046_0016 evam uktvā sutāṃ tatra pautraṃ kaṇvo 'bhyabhāṣata

01,068.009d@046_0017 pariṣvajya ca bāhubhyāṃ mūrdhny upāghrāya pauravam

01,068.009d@046_0018 somavaṃśodbhavo rājā duḥṣanta iti viśrutaḥ

01,068.009d@046_0019 tasyāgramahiṣī caiṣā tava mātā śucivratā

01,068.009d@046_0020 gantukāmā bhartṛpārśvaṃ tvayā saha sumadhyamā

01,068.009d@046_0021 gatvābhivādya rājānaṃ yauvarājyam avāpsyasi

01,068.009d@046_0022 sa pitā tava rājendras tasya tvaṃ vaśago bhava

01,068.009d@046_0023 pitṛpaitāmahaṃ rājyam ātiṣṭhasva svabhāvataḥ

01,068.009d@046_0024 tasmin kāle svarājyastho mām anusmara paurava

01,068.009d@046_0025 abhivādya muneḥ pādau pauravo vākyam abravīt

01,068.009d@046_0026 tvaṃ pitā mama viprarṣe tvaṃ mātā tvaṃ gatiś ca me

01,068.009d@046_0027 na cānyaṃ pitaraṃ manye tvām ṛte tu mahātapaḥ

01,068.009d@046_0028 tava śuśrūṣaṇaṃ puṇyam iha loke paratra ca

01,068.009d@046_0029 śakuntalā bhartṛkāmā svayaṃ yātu yatheṣṭataḥ

01,068.009d@046_0030 ahaṃ śuśrūṣaṇaparaḥ pādamūle vasāmi vaḥ

01,068.009d@046_0031 krīḍāṃ vyālamṛgaiḥ sārdhaṃ kariṣye na purā yathā

01,068.009d@046_0032 tvac chāsanaparo nityaṃ svādhyāyaṃ ca karomy aham

01,068.009d@046_0033 evam uktvā tu saṃśliṣya pādau kaṇvasya tiṣṭhati

01,068.009d@046_0034 tasya tad vacanaṃ śrutvā praruroda śakuntalā

01,068.009d@046_0035 snehāt pituś ca putrasya harṣaśokasamanvitā

01,068.009d@046_0036 niśāmya rudatīm ārtāṃ dauḥṣantir vākyam abravīt

01,068.009d@046_0037 śrutvā bhagavato vākyaṃ kiṃ rodiṣi śakuntale

01,068.009d@046_0038 gantavyaṃ kālya utthāya bhartṛprītis tavāsti cet

01,068.009d@046_0039 ekas tu kurute pāpaṃ phalaṃ bhuṅkte mahājanaḥ

01,068.009d@046_0040 bhoktāras tatra mucyante kartā doṣeṇa lipyate

01,068.009d@046_0041 mayā nivārito nityaṃ na karoṣi vaco mama

01,068.009d@046_0042 niḥsṛtān kuñjarān nityaṃ bāhubhyāṃ saṃpramathya vai

01,068.009d@046_0043 vanaṃ ca loḍayan nityaṃ siṃhavyāghragaṇair yutam

01,068.009d@046_0044 evaṃvidhāni cānyāni kṛtvā vai purunandana

01,068.009d@046_0045 ruṣito bhagavāṃs tāta tasmād āvāṃ vivāsitau

01,068.009d@046_0046 ahaṃ na gacche duḥṣantaṃ nāsmi putrahitaiṣiṇī

01,068.009d@046_0047 pādamūle vasiṣyāmi maharṣer bhāvitātmanaḥ

01,068.009d@046_0048 evam uktvā tu rudatī papāta munipādayoḥ

01,068.009d@046_0049 evaṃ vilapatīṃ kaṇvaś cānunīya ca hetubhiḥ

01,068.009d@046_0050 punaḥ provāca bhagavān ānṛśaṃsyād dhitaṃ vacaḥ

01,068.009d@046_0051 śakuntale śṛṇuṣvedaṃ hitaṃ pathyaṃ ca bhāmini

01,068.009d@046_0052 pativratābhāvaguṇān hitvā sādhyaṃ na kiṃcana

01,068.009d@046_0053 pativratānāṃ devā vai tuṣṭāḥ sarvavarapradāḥ

01,068.009d@046_0054 prasādaṃ ca kariṣyanti āpadarthe ca bhāmini

01,068.009d@046_0055 patiprasādāt puṇyagatiṃ prāpnuvanti na cāśubham

01,068.009d@046_0056 tasmād gatvā tu rājānam ārādhaya śucismite

01,068.009d@046_0057 śakuntalāṃ tathoktvā vai śākuntalam athābravīt

01,068.009d@046_0058 dauhitro mama pautras tvam ililasya mahātmanaḥ

01,068.009d@046_0059 śṛṇuṣva vacanaṃ satyaṃ prabravīmi tavānagha

01,068.009d@046_0060 manasā bhartṛkāmā vai vāgbhir uktvā pṛthagvidham

01,068.009d@046_0061 gantuṃ necchati kalyāṇī tasmāt tāta vahasva vai

01,068.009d@046_0062 śaktas tvaṃ pratigantuṃ ca munibhiḥ saha paurava

01,068.010a tasya tad balam ājñāya kaṇvaḥ śiṣyān uvāca ha

01,068.010c śakuntalām imāṃ śīghraṃ sahaputrām ito ''śramāt

01,068.010e bhartre prāpayatādyaiva sarvalakṣaṇapūjitām

01,068.011a nārīṇāṃ ciravāso hi bāndhaveṣu na rocate

01,068.011c kīrticāritradharmaghnas tasmān nayata māciram

01,068.011d@047=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.011d@047_0001 dharmābhipūjitaṃ putraṃ kāśyapena niśāmya tu

01,068.011d@047_0002 kāśyapāt prāpya cānujñāṃ mumude ca śakuntalā

01,068.011d@047_0003 kaṇvasya vacanaṃ śrutvā pratigaccheti cāsakṛt

01,068.011d@047_0004 tathety uktvā tu kaṇvaṃ ca mātaraṃ pauravo 'bravīt

01,068.011d@047_0005 kiṃ cirāyasi mātas tvaṃ gamiṣyāmo nṛpālayam

01,068.011d@047_0006 evam uktvā tu tāṃ devīṃ duḥṣantasya mahātmanaḥ

01,068.011d@047_0007 abhivādya muneḥ pādau gantum aicchat sa pauravaḥ

01,068.011d@047_0008 śakuntalā ca pitaram abhivādya kṛtāñjaliḥ

01,068.011d@047_0009 pradakṣiṇīkṛtya tadā pitaraṃ vākyam abravīt

01,068.011d@047_0010 ajñānān me pitā ceti duruktaṃ vāpi cānṛtam

01,068.011d@047_0011 akāryaṃ vāpy aniṣṭaṃ vā kṣantum arhati tad bhavān

01,068.011d@047_0012 evam ukto nataśirā munir novāca kiṃ cana

01,068.011d@047_0013 manuṣyabhāvāt kaṇvo 'pi munir aśrūṇy avartayat

01,068.011d@047_0014 abbhakṣān vāyubhakṣāṃś ca śīrṇaparṇāśanān munīn

01,068.011d@047_0015 phalamūlāśino dāntān kṛśān dhamanisaṃtatān

01,068.011d@047_0016 vratino jaṭilān muṇḍān valkalājinasaṃvṛtān

01,068.011d@047_0017 samāhūya muniḥ kaṇvaḥ kāruṇyād idam abravīt

01,068.011d@047_0018 mayā tu lālitā nityaṃ mama putrī yaśasvinī

01,068.011d@047_0019 vane jātā vivṛddhā ca na ca jānāti kiṃ cana

01,068.011d@047_0020 āśrameṇa pathā sarvair nīyatāṃ kṣatriyālayam

01,068.011d@047_0021 dvitīyayojane viprāḥ pratiṣṭhānaṃ pratiṣṭhitam

01,068.011d@047_0022 pratiṣṭhāne pure rājā śākuntalapitāmahaḥ

01,068.011d@047_0023 adhyuvāsa ciraṃ kālam urvaśyā sahitaḥ purā

01,068.011d@047_0024 anūpajāṅgalayutaṃ dhanadhānyasamākulam

01,068.011d@047_0025 pratiṣṭhitaṃ puravaraṃ gaṅgāyāmunasaṅgame

01,068.011d@047_0026 tatra saṃgamam āsādya snātvā hutahutāśanāḥ

01,068.011d@047_0027 śākamūlaphalāhārā nivartadhvaṃ mahātapāḥ

01,068.011d@047_0028 anyathā tu bhaved viprā adhvano gamane śramaḥ

01,068.012a tathety uktvā tu te sarve prātiṣṭhantāmitaujasaḥ

01,068.012c śakuntalāṃ puraskṛtya saputrāṃ gajasāhvayam

01,068.013a gṛhītvāmaragarbhābhaṃ putraṃ kamalalocanam

01,068.013c ājagāma tataḥ śubhrā duḥṣantaviditād vanāt

01,068.013d@048=0031 ṛṣayaḥ

01,068.013d@048=0034 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.013d@048=0041 nāgarāḥ

01,068.013d@048=0043 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.013d@048=0065 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.013d@048_0001 śakuntalāṃ samādāya munayo dharmavatsalāḥ

01,068.013d@048_0002 te vanāni nadīḥ śailān giriprasravaṇāni ca

01,068.013d@048_0003 kandarāṇi nitambāṃś ca rāṣṭrāṇi nagarāṇi ca

01,068.013d@048_0004 āśramāṇi ca puṇyāni gatvā caiva gataśramāḥ

01,068.013d@048_0005 śanair madhyāhnavelāyāṃ pratiṣṭhānaṃ samāyayuḥ

01,068.013d@048_0006 tāṃ purīṃ puruhūtena ailasyārthe vinirmitām

01,068.013d@048_0007 parighāṭṭālakair mukhyair upatalpaśatair api

01,068.013d@048_0008 śataghnīśatayantraiś ca guptām anyair durāsadām

01,068.013d@048_0009 harmyaprāsādasaṃbādhāṃ nānāpaṇyavibhūṣitām

01,068.013d@048_0010 maṇṭapaiḥ sasabhai ramyaiḥ prapābhiś ca samāvṛtām

01,068.013d@048_0011 rājamārgeṇa mahatā suvibhaktena śobhitām

01,068.013d@048_0012 kailāsaśikharākārair gopuraiḥ samalaṅkṛtām

01,068.013d@048_0013 dvāratoraṇaniryūhair maṅgalair upaśobhitām

01,068.013d@048_0014 udyānāmravaṇopetāṃ mahatīṃ sālamekhalām

01,068.013d@048_0015 sarvapuṣkariṇībhiś ca udyānaiś ca samāvṛtām

01,068.013d@048_0016 varṇāśramaiḥ svadharmasthair nityotsavasamāhitaiḥ

01,068.013d@048_0017 dhanadhānyasamṛddhaiś ca saṃtuṣṭai ratnapūjitaiḥ

01,068.013d@048_0018 kratuyuktaiś ca vidvadbhir agnihotraparaiḥ sadā

01,068.013d@048_0019 varjitākāryakaraṇair dānaśīlair dayāparaiḥ

01,068.013d@048_0020 adharmabhīrubhiḥ sarvaiḥ svargalokajigīṣubhiḥ

01,068.013d@048_0021 evaṃvidhajanopetam indralokam ivāparam

01,068.013d@048_0022 tasmin nagaramadhye tu rājaveśmapratiṣṭhitam

01,068.013d@048_0023 indrasadmapratīkāśaṃ saṃpūrṇaṃ vittasaṃcayaiḥ

01,068.013d@048_0024 tasya madhye sabhā divyā nānāratnavicitritā

01,068.013d@048_0025 tasyāṃ sabhāyāṃ rājarṣiḥ sarvālaṃkārabhūṣitaḥ

01,068.013d@048_0026 brāhmaṇaiḥ kṣatriyaiś cāpi mantribhiś cāpi saṃvṛtaḥ

01,068.013d@048_0027 saṃstūyamāno rājendraḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

01,068.013d@048_0028 kāryārthibhiḥ samabhyetya kṛtvā kāryaṃ gateṣu saḥ

01,068.013d@048_0029 sukhāsīno 'bhavad rājā tasmin kāle maharṣayaḥ

01,068.013d@048_0030 śakuntānāṃ svanaṃ śrutvā nimittajñās tv alakṣayan

01,068.013d@048_0031 śakuntale nimittāni śobhanāni bhavanti naḥ

01,068.013d@048_0032 kāryasiddhiṃ vadanty ete dhruvaṃ rājñī bhaviṣyasi

01,068.013d@048_0033 asmiṃs tu divase putro yuvarājo bhaviṣyati

01,068.013d@048_0034 vardhamānapuradvāraṃ tūryaghoṣanināditam

01,068.013d@048_0035 śakuntalāṃ puraskṛtya viviśus te maharṣayaḥ

01,068.013d@048_0036 praviśantaṃ nṛpasutaṃ praśaśaṃsuś ca prekṣakāḥ

01,068.013d@048_0037 vardhamānapuradvāraṃ praviśann eva pauravaḥ

01,068.013d@048_0038 indralokastham ātmānaṃ mene harṣasamanvitaḥ

01,068.013d@048_0039 tato vai nāgarāḥ sarve samāhūya parasparam

01,068.013d@048_0040 draṣṭukāmā nṛpasutaṃ samapadyanta bhārata

01,068.013d@048_0041 devateva janasyāgre bhrājate śrīr ivāgatā

01,068.013d@048_0042 jayanteneva paulomī indralokād ihāgatā

01,068.013d@048_0043 iti bruvantas te sarve maharṣīn idam abruvan

01,068.013d@048_0044 abhivādayantaḥ sahitā maharṣīn devavarcasaḥ

01,068.013d@048_0045 adya naḥ saphalaṃ janma kṛtārthāś ca tato vayam

01,068.013d@048_0046 evaṃ ye sma prapaśyāmo maharṣīn sūryavarcasaḥ

01,068.013d@048_0047 ity uktvā sahitāḥ ke cid anvagacchanta pauravam

01,068.013d@048_0048 haimavatyāḥ sutam iva kumāraṃ puṣkarekṣaṇam

01,068.013d@048_0049 ye ke cid abruvan mūḍhāḥ śākuntaladidṛkṣavaḥ

01,068.013d@048_0050 kṛṣṇājinena saṃchannān draṣṭuṃ necchanti tāpasān

01,068.013d@048_0051 piśācā iva dṛśyante nāgarāṇāṃ virūpiṇaḥ

01,068.013d@048_0052 vinā saṃdhyāṃ piśācās te praviśanti purottamam

01,068.013d@048_0053 kṣutpipāsārditān dīnān valkalājinavāsasaḥ

01,068.013d@048_0054 tvagasthibhūtān nirmāṃsān dhamanīsaṃtatān api

01,068.013d@048_0055 piṅgalākṣān piṅgajaṭān dīrghadantān nirūdarān

01,068.013d@048_0056 viśīrṣakān ūrdhvahastān dṛṣṭvā hāsyanti nāgarāḥ

01,068.013d@048_0057 evam uktavatāṃ teṣāṃ giraṃ śrutvā maharṣayaḥ

01,068.013d@048_0058 anyonyaṃ te samāhūya idaṃ vacanam abruvan

01,068.013d@048_0059 uktaṃ bhagavatā vākyaṃ na kṛtaṃ satyavādinā

01,068.013d@048_0060 purapraveśanaṃ nātra kartavyam iti śāsanam

01,068.013d@048_0061 kiṃ kāraṇaṃ pravekṣyāmo nagaraṃ durjanair vṛtam

01,068.013d@048_0062 tyaktasaṃgasya ca muner nagare kiṃ prayojanam

01,068.013d@048_0063 tasmād gamiṣyāma vayaṃ gaṅgāyāmunasaṃgamam

01,068.013d@048_0064 evam uktvā munigaṇāḥ pratijagmur yathāgatam

01,068.013d@048_0065 gatān munigaṇān dṛṣṭvā putraṃ saṃgṛhya pāṇinā

01,068.013d@048_0066 mātāpitṛbhyāṃ virahād yathā śocanti dārakāḥ

01,068.013d@048_0067 tathā śokaparītāṅgī dhṛtim ālambya duḥkhitā

01,068.013d@048_0068 gateṣu teṣu vipreṣu rājamārgeṇa bhāminī

01,068.013d@048_0069 putreṇaiva sahāyena sā jagāma śanaiḥ śanaiḥ

01,068.013d@048_0070 adṛṣṭapūrvān paśyan vai rājamārgeṇa pauravaḥ

01,068.013d@048_0071 harmyaprāsādacaityāṃś ca sabhā divyā vicitritāḥ

01,068.013d@048_0072 kautūhalasamāviṣṭo dṛṣṭvā vismayam āgataḥ

01,068.013d@048_0073 sarve bruvanti tāṃ dṛṣṭvā padmahīnām iva śriyam

01,068.013d@048_0074 gatena haṃsīsadṛśīṃ kokilena svare samām

01,068.013d@048_0075 mukhena candrasadṛśīṃ śriyā padmālayāsamām

01,068.013d@048_0076 smitena kundasadṛśīṃ padmagarbhasamatvacam

01,068.013d@048_0077 padmapatraviśālākṣīṃ taptajāmbūnadaprabhām

01,068.013d@048_0078 karāntamitamadhyāṃ tāṃ sukeśīṃ saṃhatastanīm

01,068.013d@048_0079 jaghanaṃ suviśālaṃ vai ūrū karikaropamau

01,068.013d@048_0080 raktatuṅganakhau pādau dharaṇyāṃ supratiṣṭhitau

01,068.013d@048_0081 evaṃrūpasamāyuktā svargalokād ihāgatā

01,068.013d@048_0082 iti sma sarve 'manyanta duḥṣantanagare janāḥ

01,068.013d@048_0083 punaḥ punar avocaṃs te śākuntalaguṇān api

01,068.013d@048_0084 siṃhekṣaṇaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ siṃhaskandho mahābhujaḥ

01,068.013d@048_0085 siṃhoraskaḥ siṃhabalaḥ siṃhavikrāntagāmy ayam

01,068.013d@048_0086 pṛthvaṃsaḥ pṛthuvakṣāś ca chatrākāraśirā mahān

01,068.013d@048_0087 pāṇipādatale rakto raktāsyo dundubhisvanaḥ

01,068.013d@048_0088 rājalakṣaṇayuktaś ca rājaśrīś cāsya dṛśyate

01,068.013d@048_0089 ākāreṇa ca rūpeṇa śarīreṇāpi tejasā

01,068.013d@048_0090 duḥṣantena samo hy eṣa kasya putro bhaviṣyati

01,068.013d@048_0091 evaṃ bruvantas te sarve praśaśaṃsuḥ sahasraśaḥ

01,068.013d@048_0092 yuktivādān avocanta sarvāḥ prāṇabhṛtaḥ striyaḥ

01,068.013d@048_0093 bāndhavā iva sasnehā anujagmuḥ śakuntalām

01,068.013d@048_0094 paurāṇāṃ tad vacaḥ śrutvā tūṣṇīṃbhūtā śakuntalā

01,068.013d@048_0095 veśmadvāraṃ samāsādya vihvalantī nṛpātmajā

01,068.013d@048_0096 cintayām āsa sahasā kāryagauravakāraṇāt

01,068.013d@048_0097 lajjayā ca parītāṅgī rājan rājasamakṣataḥ

01,068.013d@048_0098 aghṛṇā kiṃ nu vakṣyāmi duḥṣantaṃ mama kāraṇāt

01,068.013d@048_0099 evam uktvā tu kṛpaṇā cintayantī śakuntalā

01,068.014a abhisṛtya ca rājānaṃ viditā sā praveśitā

01,068.014c saha tenaiva putreṇa taruṇādityavarcasā

01,068.014d*0632_01 nivedayitvā te sarve āśramaṃ punar āgatāḥ

01,068.014d*0633_01 siṃhāsanasthaṃ rājānaṃ mahendrasadṛśadyutim

01,068.014d*0633_02 śakuntalā nataśirāḥ paraṃ harṣam avāpya ca

01,068.015a pūjayitvā yathānyāyam abravīt taṃ śakuntalā

01,068.015b*0634=09 śakuntalā

01,068.015b*0634_01 abhivādaya rājānaṃ pitaraṃ te dṛḍhavratam

01,068.015b*0634_02 evam uktvā sutaṃ tatra lajjānatamukhī sthitā

01,068.015b*0634_03 stambham āliṅgya rājānaṃ prasīdasvety uvāca sā

01,068.015b*0634_04 śākuntalo 'pi rājānam abhivādya kṛtāñjaliḥ

01,068.015b*0634_05 harṣeṇotphullanayano rājānaṃ cānvavaikṣata

01,068.015b*0634_06 duḥṣanto dharmabuddhyā tu cintayann eva so 'bravīt

01,068.015b*0634_07 kim āgamanakāryaṃ te brūhi tvaṃ varavarṇini

01,068.015b*0634_08 kariṣyāmi na saṃdehaḥ saputrāyā viśeṣataḥ

01,068.015b*0634_09 prasīdasva mahārāja vakṣyāmi puruṣottama

01,068.015c ayaṃ putras tvayā rājan yauvarājye 'bhiṣicyatām

01,068.016a tvayā hy ayaṃ suto rājan mayy utpannaḥ suropamaḥ

01,068.016c yathāsamayam etasmin vartasva puruṣottama

01,068.017a yathā samāgame pūrvaṃ kṛtaḥ sa samayas tvayā

01,068.017c taṃ smarasva mahābhāga kaṇvāśramapadaṃ prati

01,068.017d*0635=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,068.017d*0635_01 tasyopabhogasaktasya strīṣu cānyāsu bhārata

01,068.017d*0635_02 śakuntalā saputrā ca manasy antaradhīyata

01,068.017d*0636_01 sa dhārayan manasy enāṃ saputrāṃ sasmitāṃ tadā

01,068.017d*0636_02 tadopagṛhya manasā ciraṃ sukham avāpa saḥ

01,068.018a so 'tha śrutvaiva tad vākyaṃ tasyā rājā smarann api

01,068.018c abravīn na smarāmīti kasya tvaṃ duṣṭatāpasi

01,068.018d*0637_01 maithunaṃ ca vṛthā nāhaṃ gaccheyam iti me matiḥ

01,068.018d*0637_02 nābhijānāmi kalyāṇi tvayā saha samāgamam

01,068.019a dharmakāmārthasaṃbandhaṃ na smarāmi tvayā saha

01,068.019c gaccha vā tiṣṭha vā kāmaṃ yad vāpīcchasi tat kuru

01,068.020a saivam uktā varārohā vrīḍiteva manasvinī

01,068.020c visaṃjñeva ca duḥkhena tasthau sthāṇur ivācalā

01,068.021a saṃrambhāmarṣatāmrākṣī sphuramāṇoṣṭhasaṃpuṭā

01,068.021c kaṭākṣair nirdahantīva tiryag rājānam aikṣata

01,068.022a ākāraṃ gūhamānā ca manyunābhisamīritā

01,068.022c tapasā saṃbhṛtaṃ tejo dhārayām āsa vai tadā

01,068.023a sā muhūrtam iva dhyātvā duḥkhāmarṣasamanvitā

01,068.023c bhartāram abhisaṃprekṣya kruddhā vacanam abravīt

01,068.024a jānann api mahārāja kasmād evaṃ prabhāṣase

01,068.024c na jānāmīti niḥsaṅgaṃ yathānyaḥ prākṛtas tathā

01,068.025a atra te hṛdayaṃ veda satyasyaivānṛtasya ca

01,068.025c kalyāṇa bata sākṣī tvaṃ mātmānam avamanyathāḥ

01,068.026a yo 'nyathā santam ātmānam anyathā pratipadyate

01,068.026c kiṃ tena na kṛtaṃ pāpaṃ coreṇātmāpahāriṇā

01,068.027a eko 'ham asmīti ca manyase tvaṃ; na hṛcchayaṃ vetsi muniṃ purāṇam

01,068.027c yo veditā karmaṇaḥ pāpakasya; tasyāntike tvaṃ vṛjinaṃ karoṣi

01,068.027d*0638_01 dharma eva hi sādhūnāṃ sarveṣāṃ hitakāraṇam

01,068.027d*0638_02 nityaṃ mithyāvihīnānāṃ na ca duḥkhāvaho bhavet

01,068.028a manyate pāpakaṃ kṛtvā na kaś cid vetti mām iti

01,068.028c vidanti cainaṃ devāś ca svaś caivāntarapūruṣaḥ

01,068.029a ādityacandrāv anilānalau ca; dyaur bhūmir āpo hṛdayaṃ yamaś ca

01,068.029c ahaś ca rātriś ca ubhe ca saṃdhye; dharmaś ca jānāti narasya vṛttam

01,068.030a yamo vaivasvatas tasya niryātayati duṣkṛtam

01,068.030c hṛdi sthitaḥ karmasākṣī kṣetrajño yasya tuṣyati

01,068.031a na tu tuṣyati yasyaiṣa puruṣasya durātmanaḥ

01,068.031c taṃ yamaḥ pāpakarmāṇaṃ niryātayati duṣkṛtam

01,068.032a avamanyātmanātmānam anyathā pratipadyate

01,068.032c devā na tasya śreyāṃso yasyātmāpi na kāraṇam

01,068.033a svayaṃ prāpteti mām evaṃ māvamaṃsthāḥ pativratām

01,068.033c arghyārhāṃ nārcayasi māṃ svayaṃ bhāryām upasthitām

01,068.034a kimarthaṃ māṃ prākṛtavad upaprekṣasi saṃsadi

01,068.034c na khalv aham idaṃ śūnye raumi kiṃ na śṛṇoṣi me

01,068.035a yadi me yācamānāyā vacanaṃ na kariṣyasi

01,068.035c duḥṣanta śatadhā mūrdhā tatas te 'dya phaliṣyati

01,068.036a bhāryāṃ patiḥ saṃpraviśya sa yasmāj jāyate punaḥ

01,068.036c jāyāyā iti jāyātvaṃ purāṇāḥ kavayo viduḥ

01,068.037a yad āgamavataḥ puṃsas tad apatyaṃ prajāyate

01,068.037c tat tārayati saṃtatyā pūrvapretān pitāmahān

01,068.038a pun nāmno narakād yasmāt pitaraṃ trāyate sutaḥ

01,068.038c tasmāt putra iti proktaḥ svayam eva svayambhuvā

01,068.038d*0639_01 putreṇa lokāñ jayati putreṇānantyam aśnute

01,068.038d*0639_02 atha putrasya putreṇa modante prapitāmahāḥ

01,068.039a sā bhāryā yā gṛhe dakṣā sā bhāryā yā prajāvatī

01,068.039c sā bhāryā yā patiprāṇā sā bhāryā yā pativratā

01,068.040a ardhaṃ bhāryā manuṣyasya bhāryā śreṣṭhatamaḥ sakhā

01,068.040a*0640_01 . . . . . . . . . śarīraṃ procyate budhaiḥ

01,068.040a*0640_02 bhāryā śreṣṭhatamā loke . . . . . . . .

01,068.040c bhāryā mūlaṃ trivargasya bhāryā mitraṃ mariṣyataḥ

01,068.041a bhāryāvantaḥ kriyāvantaḥ sabhāryā gṛhamedhinaḥ

01,068.041c bhāryāvantaḥ pramodante bhāryāvantaḥ śriyānvitāḥ

01,068.041d@049_0001 brahmā surāsuraguruḥ so 'pi śaktiṃ purākarot

01,068.041d@049_0002 prakṛtiṃ svāṃ praviśyāśu brahmāṇḍam abhavat tataḥ

01,068.041d@049_0003 bhartavyā rakṣaṇīyā ca bhāryā hi patinā sadā

01,068.041d@049_0004 dharmārthakāmasaṃsiddhau bhāryā bhartuḥ sahāyinī

01,068.041d@049_0005 yadā bhartā ca bhāryā ca parasparavaśānugau

01,068.041d@049_0006 tadā dharmārthakāmānāṃ trayāṇām api saṃgamaḥ

01,068.041d@049_0007 kathaṃ bhāryām ṛte dharmaḥ kathaṃ vā puruṣaḥ prabho

01,068.041d@049_0008 prāpnoti kāmam arthaṃ vāpy asyāṃ tritayam āhitam

01,068.041d@049_0009 tathaiva bhartāram ṛte bhāryā dharmādisādhane

01,068.041d@049_0010 na samarthā trivargo 'yaṃ daṃpatyoḥ samupāśritaḥ

01,068.041d@049_0011 devatātithibhṛtyānām atithīnāṃ ca pūjanam

01,068.041d@049_0012 na pumbhiḥ śakyate kartum ṛte bhāryāṃ kathaṃ cana

01,068.041d@049_0013 prāpto 'pi cārtho manujair ānīto 'pi nijaṃ gṛham

01,068.041d@049_0014 nāśam eti vinā bhāryāṃ kubhāryāsaṃgraheṇa vā

01,068.041d@049_0015 kāmas tu naiva tasyāsti pratyakṣeṇopadṛśyate

01,068.042a sakhāyaḥ pravivikteṣu bhavanty etāḥ priyaṃvadāḥ

01,068.042c pitaro dharmakāryeṣu bhavanty ārtasya mātaraḥ

01,068.043a kāntāreṣv api viśrāmo narasyādhvanikasya vai

01,068.043c yaḥ sadāraḥ sa viśvāsyas tasmād dārāḥ parā gatiḥ

01,068.044a saṃsarantam api pretaṃ viṣameṣv ekapātinam

01,068.044c bhāryaivānveti bhartāraṃ satataṃ yā pativratā

01,068.045a prathamaṃ saṃsthitā bhāryā patiṃ pretya pratīkṣate

01,068.045c pūrvaṃ mṛtaṃ ca bhartāraṃ paścāt sādhvy anugacchati

01,068.046a etasmāt kāraṇād rājan pāṇigrahaṇam iṣyate

01,068.046c yad āpnoti patir bhāryām iha loke paratra ca

01,068.046d*0641_01 poṣaṇārthaṃ śarīrasya pātheyaṃ svargatasya vai

01,068.047a ātmātmanaiva janitaḥ putra ity ucyate budhaiḥ

01,068.047c tasmād bhāryāṃ naraḥ paśyen mātṛvat putramātaram

01,068.047d*0642_01 antarātmaiva sarvasya putro nāmocyate sadā

01,068.047d*0642_02 gatī rūpaṃ ca ceṣṭā ca āvartā lakṣaṇāni ca

01,068.047d*0642_03 pitṝṇāṃ yāni dṛśyante putrāṇāṃ santi tāni ca

01,068.047d*0642_04 teṣāṃ śīlaguṇācārāḥ saṃparkāc ca śubhāśubhāt

01,068.048a bhāryāyāṃ janitaṃ putram ādarśe svam ivānanam

01,068.048c hlādate janitā preṣkya svargaṃ prāpyeva puṇyakṛt

01,068.048d*0643_01 pativratārūpadharāḥ parabījasya saṃgrahāt

01,068.048d*0643_02 kulaṃ vināśya bhartṝṇāṃ narakaṃ yānti dāruṇam

01,068.048d*0643_03 pareṇa janitāḥ putrāḥ svabhāryāyāṃ yatheṣṭataḥ

01,068.048d*0643_04 mama putrā iti matās te putrā api śatravaḥ

01,068.048d*0643_05 dviṣanti pratikurvanti na te vacanakāriṇaḥ

01,068.048d*0643_06 dveṣṭi tāṃś ca pitā cāpi svabīje na tathā nṛpa

01,068.048d*0643_07 na dveṣṭi pitaraṃ putro janitāram athāpi vā

01,068.048d*0643_08 na dveṣṭi janitā putraṃ tasmād ātmā suto bhavet

01,068.049a dahyamānā manoduḥkhair vyādhibhiś cāturā narāḥ

01,068.049c hlādante sveṣu dāreṣu gharmārtāḥ salileṣv iva

01,068.049d*0644_01 vipravāsakṛśā dīnā narā malinavāsasaḥ

01,068.049d*0644_02 te 'pi svadārāṃs tuṣyanti daridrā dhanalābhavat

01,068.050a susaṃrabdho 'pi rāmāṇāṃ na brūyād apriyaṃ budhaḥ

01,068.050c ratiṃ prītiṃ ca dharmaṃ ca tāsv āyattam avekṣya ca

01,068.050d*0645_01 ātmano 'rdham iti śrautaṃ sā rakṣati dhanaṃ prajā

01,068.050d*0645_02 śarīraṃ lokayātrāṃ vai dharmaṃ svargam ṛṣīn pitṝn

01,068.051a ātmano janmanaḥ kṣetraṃ puṇyaṃ rāmāḥ sanātanam

01,068.051c ṛṣīṇām api kā śaktiḥ sraṣṭuṃ rāmām ṛte prajāḥ

01,068.051d*0646_01 devānām api kā śaktiḥ kartuṃ saṃbhavam ātmanaḥ

01,068.051d*0646_02 paṇḍitasyāpi lokeṣu strīṣu sṛṣṭiḥ pratiṣṭhitā

01,068.051d*0646_03 ṛṣibhyo ṛṣayaḥ ke cic caṇḍālīṣv api jajñire

01,068.052a paripatya yadā sūnur dharaṇīreṇuguṇṭhitaḥ

01,068.052c pitur āśliṣyate 'ṅgāni kim ivāsty adhikaṃ tataḥ

01,068.053a sa tvaṃ svayam anuprāptaṃ sābhilāṣam imaṃ sutam

01,068.053c prekṣamāṇaṃ ca kākṣeṇa kimartham avamanyase

01,068.054a aṇḍāni bibhrati svāni na bhindanti pipīlikāḥ

01,068.054c na bharethāḥ kathaṃ nu tvaṃ dharmajñaḥ san svam ātmajam

01,068.054d*0647_01 mamāṇḍānīti vardhante kokilāṇḍāni vāyasāḥ

01,068.054d*0647_02 kiṃ punas tvaṃ na manyethāḥ sarvajñaḥ putram īdṛśam

01,068.054d*0647_03 malayāc candanaṃ jātam atiśītaṃ vadanti vai

01,068.054d*0647_04 śiśor āliṅganaṃ tasmāc candanād adhikaṃ bhavet

01,068.055a na vāsasāṃ na rāmāṇāṃ nāpāṃ sparśas tathā sukhaḥ

01,068.055c śiśor āliṅgyamānasya sparśaḥ sūnor yathā sukhaḥ

01,068.056a brāhmaṇo dvipadāṃ śreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām

01,068.056c gurur garīyasāṃ śreṣṭhaḥ putraḥ sparśavatāṃ varaḥ

01,068.057a spṛśatu tvāṃ samāśliṣya putro 'yaṃ priyadarśanaḥ

01,068.057b@050_0001 aputrasya jagac chūnyam aputrasya gṛheṇa kim

01,068.057b@050_0002 putreṇa lokāñ jayati śrutir eṣā sanātanī

01,068.057b@050_0003 nāsti putrasamaḥ sneho nāsti putrasamaṃ sukham

01,068.057b@050_0004 nāsti putrasamā prītiḥ nāsti putrasamā gatiḥ

01,068.057b@050_0005 anṛtaṃ vakti loko 'yaṃ candanaṃ kila śītalam

01,068.057b@050_0006 putragātrapariṣvaṅgaś candanād api śītalaḥ

01,068.057c putrasparśāt sukhataraḥ sparśo loke na vidyate

01,068.058a triṣu varṣeṣu pūrṇeṣu prajātāham ariṃdama

01,068.058b*0648_01 adyāyaṃ manniyogāt tu tavāhvānaṃ pratīkṣate

01,068.058c imaṃ kumāraṃ rājendra tava śokapraṇāśanam

01,068.059a āhartā vājimedhasya śatasaṃkhyasya paurava

01,068.059b*0649_01 rājasūyādikān anyān kratūn amitadakṣiṇān

01,068.059c iti vāg antarikṣe māṃ sūtake 'bhyavadat purā

01,068.060a nanu nāmāṅkam āropya snehād grāmāntaraṃ gatāḥ

01,068.060a*0650_01 . . . . . . . . mūrdhny upāghrāya putrakam

01,068.060a*0650_02 evaṃ hi putreṇānye 'pi . . . . . . . .

01,068.060c mūrdhni putrān upāghrāya pratinandanti mānavāḥ

01,068.061a vedeṣv api vadantīmaṃ mantravādaṃ dvijātayaḥ

01,068.061c jātakarmaṇi putrāṇāṃ tavāpi viditaṃ tathā

01,068.062a aṅgād aṅgāt saṃbhavasi hṛdayād abhijāyase

01,068.062c ātmā vai putranāmāsi sa jīva śaradaḥ śatam

01,068.062d*0651_01 upajighranti pitaro mantreṇānena mūrdhani

01,068.063a poṣo hi tvadadhīno me saṃtānam api cākṣayam

01,068.063c tasmāt tvaṃ jīva me vatsa susukhī śaradāṃ śatam

01,068.063d*0652_01 eko bhūtvā dvidhā bhūta iti vādaḥ pradṛśyate

01,068.064a tvadaṅgebhyaḥ prasūto 'yaṃ puruṣāt puruṣo 'paraḥ

01,068.064c sarasīvāmale ''tmānaṃ dvitīyaṃ paśya me sutam

01,068.064d*0653_01 sarasīvāmale somaṃ prekṣātmānaṃ tvam ātmani

01,068.065a yathā hy āhavanīyo 'gnir gārhapatyāt praṇīyate

01,068.065c tathā tvattaḥ prasūto 'yaṃ tvam ekaḥ san dvidhā kṛtaḥ

01,068.066a mṛgāpakṛṣṭena hi te mṛgayāṃ paridhāvatā

01,068.066c aham āsāditā rājan kumārī pitur āśrame

01,068.067a urvaśī pūrvacittiś ca sahajanyā ca menakā

01,068.067c viśvācī ca ghṛtācī ca ṣaḍ evāpsarasāṃ varāḥ

01,068.068a tāsāṃ māṃ menakā nāma brahmayonir varāpsarāḥ

01,068.068c divaḥ saṃprāpya jagatīṃ viśvāmitrād ajījanat

01,068.068d*0654_01 śrīmān ṛṣir dharmaparo vaiśvānara ivāparaḥ

01,068.068d*0654_02 brahmayoniḥ kuśo nāma viśvāmitrapitāmahaḥ

01,068.068d*0654_03 kuśasya putro balavān kuśanābhaś ca dhārmikaḥ

01,068.068d*0654_04 gādhis tasya suto rājā viśvāmitras tu gādhijaḥ

01,068.068d*0654_05 evaṃvidhaḥ pitā rājan mātā me menakāpsarāḥ

01,068.069a sā māṃ himavataḥ pṛṣṭhe suṣuve menakāpsarāḥ

01,068.069c avakīrya ca māṃ yātā parātmajam ivāsatī

01,068.069d@051_0001 pakṣiṇaḥ puṇyavantas te sahitā dharmatas tadā

01,068.069d@051_0002 pakṣais tair abhiguptā ca tasmād asmi śakuntalā

01,068.069d@051_0003 tato 'ham ṛṣiṇā dṛṣṭā kāśyapena mahātmanā

01,068.069d@051_0004 jalārtham agnihotrasya gataṃ dṛṣṭvā tu pakṣiṇaḥ

01,068.069d@051_0005 nyāsabhūtām iva muneḥ pradadur māṃ dayāvataḥ

01,068.069d@051_0006 kaṇvas tv ālokya māṃ prīto hasantīti havirbhujaḥ

01,068.069d@051_0007 sa māraṇim ivādāya svam āśramam upāgamat

01,068.069d@051_0008 sā vai saṃbhāvitā rājann anukrośān maharṣiṇā

01,068.069d@051_0009 tenaiva svasutevāhaṃ rājan vai varavarṇinī

01,068.069d@051_0010 viśvāmitrasutā cāhaṃ vardhitā muninā nṛpa

01,068.069d@051_0011 yauvane vartamānāṃ ca dṛṣṭavān asi māṃ nṛpa

01,068.069d@051_0012 āśrame parṇaśālāyāṃ kumārīṃ vijane vane

01,068.069d@051_0013 dhātrā pracoditāṃ śūnye pitrā virahitāṃ mithaḥ

01,068.069d@051_0014 vāgbhis tvaṃ sūnṛtābhir mām apatyārtham acūcudaḥ

01,068.069d@051_0015 akārṣīs tv āśrame vāsaṃ dharmakāmārthaniścitam

01,068.069d@051_0016 gāndharveṇa vivāhena vidhinā pāṇim agrahīḥ

01,068.069d@051_0017 sāhaṃ kulaṃ ca śīlaṃ ca satyavāditvam ātmanaḥ

01,068.069d@051_0018 svadharmaṃ ca puraskṛtya tvām adya śaraṇaṃ gatā

01,068.069d@051_0019 tasmān nārhasi saṃśrutya tatheti vitathaṃ vacaḥ

01,068.069d@051_0020 svadharmaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā parityaktum upasthitām

01,068.069d@051_0021 tvannāthāṃ lokanāthas tvaṃ nārhasi tvam anāgasam

01,068.070a kiṃ nu karmāśubhaṃ pūrvaṃ kṛtavaty asmi janmani

01,068.070c yad ahaṃ bāndhavais tyaktā bālye saṃprati ca tvayā

01,068.070d*0655_01 saṃgatā rājaśārdūla pūrvakarmāvasādinī

01,068.071a kāmaṃ tvayā parityaktā gamiṣyāmy aham āśramam

01,068.071c imaṃ tu bālaṃ saṃtyaktuṃ nārhasy ātmajam ātmanā

01,068.072 duḥṣanta uvāca

01,068.072a na putram abhijānāmi tvayi jātaṃ śakuntale

01,068.072c asatyavacanā nāryaḥ kas te śraddhāsyate vacaḥ

01,068.073a menakā niranukrośā bandhakī jananī tava

01,068.073c yayā himavataḥ pṛṣṭhe nirmālyeva praveritā

01,068.074a sa cāpi niranukrośaḥ kṣatrayoniḥ pitā tava

01,068.074c viśvāmitro brāhmaṇatve lubdhaḥ kāmaparāyaṇaḥ

01,068.074d*0656_01 suṣāva suranārī māṃ viśvāmitrād yatheṣṭataḥ

01,068.074d*0656_02 aho jānāmi te janma kutsitaṃ kulaṭe janaiḥ

01,068.075a menakāpsarasāṃ śreṣṭhā maharṣīṇāṃ ca te pitā

01,068.075c tayor apatyaṃ kasmāt tvaṃ puṃścalīvābhidhāsyasi

01,068.075d*0657_01 jātiś cāpi nikṛṣṭā te kulīneti vijalpase

01,068.075d*0657_02 janayitvā tvam utsṛṣṭā kokileva parair bhṛtā

01,068.075d*0657_03 ariṣṭair iva durbuddhiḥ kaṇvo vardhayitā pitā

01,068.075d*0657_04 aśraddheyam idaṃ vākyaṃ yat tvaṃ jalpasi tāpasi

01,068.075d*0657_05 bruvantī rājasāṃnidhye gamyatāṃ yatra cecchasi

01,068.075d*0657_06 suvarṇamaṇimuktāni vastrāṇy ābharaṇāni ca

01,068.075d*0657_07 yad ihecchasi bhogārthaṃ tāpasi pratigṛhyatām

01,068.076a aśraddheyam idaṃ vākyaṃ kathayantī na lajjase

01,068.076c viśeṣato matsakāśe duṣṭatāpasi gamyatām

01,068.077a kva maharṣiḥ sadaivograḥ sāpsarā kva ca menakā

01,068.077c kva ca tvam evaṃ kṛpaṇā tāpasīveṣadhāriṇī

01,068.078a atikāyaś ca putras te bālo 'pi balavān ayam

01,068.078c katham alpena kālena śālaskandha ivodgataḥ

01,068.079a sunikṛṣṭā ca yonis te puṃścalī pratibhāsi me

01,068.079c yadṛcchayā kāmarāgāj jātā menakayā hy asi

01,068.080a sarvam etat parokṣaṃ me yat tvaṃ vadasi tāpasi

01,068.080b*0658_01 sarvā vāmāḥ striyo loke sarvāḥ kāmaparāyaṇāḥ

01,068.080b*0658_02 sarvāḥ striyaḥ paravaśāḥ sarvāḥ krodhasamākulāḥ

01,068.080b*0658_03 asatyoktāḥ striyaḥ sarvā na kaṇvaṃ vaktum arhasi

01,068.080c nāhaṃ tvām abhijānāmi yatheṣṭaṃ gamyatāṃ tvayā

01,069.001 śakuntalovāca

01,069.001a rājan sarṣapamātrāṇi paracchidrāṇi paśyasi

01,069.001c ātmano bilvamātrāṇi paśyann api na paśyasi

01,069.002a menakā tridaśeṣv eva tridaśāś cānu menakām

01,069.002c mamaivodricyate janma duḥṣanta tava janmataḥ

01,069.003a kṣitāv aṭasi rājaṃs tvam antarikṣe carāmy aham

01,069.003c āvayor antaraṃ paśya merusarṣapayor iva

01,069.004a mahendrasya kuberasya yamasya varuṇasya ca

01,069.004c bhavanāny anusaṃyāmi prabhāvaṃ paśya me nṛpa

01,069.004d*0659_01 purā naravaraḥ putra urvaśyāṃ janitas tadā

01,069.004d*0659_02 āyur nāma mahārāja tava pūrvapitāmahaḥ

01,069.004d*0659_03 maharṣayaś ca bahavaḥ kṣatriyāś ca paraṃtapa

01,069.004d*0659_04 apsarassu mṛgīṇāṃ ca mātṛdoṣo na vidyate

01,069.005a satyaś cāpi pravādo 'yaṃ yaṃ pravakṣyāmi te 'nagha

01,069.005c nidarśanārthaṃ na dveṣāt tac chrutvā kṣantum arhasi

01,069.005d*0660_01 pāṃsupātena hṛṣyanti kuñjarā madaśālinaḥ

01,069.006a virūpo yāvad ādarśe nātmanaḥ paśyate mukham

01,069.006c manyate tāvad ātmānam anyebhyo rūpavattaram

01,069.007a yadā tu mukham ādarśe vikṛtaṃ so 'bhivīkṣate

01,069.007c tadetaraṃ vijānāti ātmānaṃ netaraṃ janam

01,069.008a atīva rūpasaṃpanno na kiṃ cid avamanyate

01,069.008c atīva jalpan durvāco bhavatīha viheṭhakaḥ

01,069.009a mūrkho hi jalpatāṃ puṃsāṃ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ

01,069.009c aśubhaṃ vākyam ādatte purīṣam iva sūkaraḥ

01,069.010a prājñas tu jalpatāṃ puṃsāṃ śrutvā vācaḥ śubhāśubhāḥ

01,069.010c guṇavad vākyam ādatte haṃsaḥ kṣīram ivāmbhasaḥ

01,069.010d*0661_01 ātmano duṣṭabhāvatvāj jānan nīco 'prasannadhīḥ

01,069.010d*0661_02 pareṣām api jānāti svakarmasadṛśān guṇān

01,069.010d*0661_03 dahyamānās tu tīvreṇa nīcāḥ parayaśo 'gninā

01,069.010d*0661_04 aśaktās tāṃ gatiṃ gantuṃ tato nindāṃ prakurvate

01,069.011a anyān parivadan sādhur yathā hi paritapyate

01,069.011c tathā parivadann anyāṃs tuṣṭo bhavati durjanaḥ

01,069.011d*0662_01 apavādaratā mūrkhā bhavantīha viśeṣataḥ

01,069.011d*0662_02 nāpavādaratāḥ santo bhavanti sma viśeṣataḥ

01,069.012a abhivādya yathā vṛddhān santo gacchanti nirvṛtim

01,069.012c evaṃ sajjanam ākruśya mūrkho bhavati nirvṛtaḥ

01,069.013a sukhaṃ jīvanty adoṣajñā mūrkhā doṣānudarśinaḥ

01,069.013c yatra vācyāḥ paraiḥ santaḥ parān āhus tathāvidhān

01,069.014a ato hāsyataraṃ loke kiṃ cid anyan na vidyate

01,069.014c yatra durjana ity āha durjanaḥ sajjanaṃ svayam

01,069.014d*0663_01 dāruṇāl lokasaṃkleśād duḥkham āpnoty asaṃśayam

01,069.015a satyadharmacyutāt puṃsaḥ kruddhād āśīviṣād iva

01,069.015c anāstiko 'py udvijate janaḥ kiṃ punar āstikaḥ

01,069.016a svayam utpādya vai putraṃ sadṛśaṃ yo 'vamanyate

01,069.016c tasya devāḥ śriyaṃ ghnanti na ca lokān upāśnute

01,069.016d*0664_01 abhavye 'py anṛte 'śuddhe nāstike pāpakarmaṇi

01,069.016d*0664_02 durācāre kalir bhūyān na kalir dharmacāriṣu

01,069.017a kulavaṃśapratiṣṭhāṃ hi pitaraḥ putram abruvan

01,069.017c uttamaṃ sarvadharmāṇāṃ tasmāt putraṃ na saṃtyajet

01,069.018a svapatnīprabhavān pañca labdhān krītān vivardhitān

01,069.018c kṛtān anyāsu cotpannān putrān vai manur abravīt

01,069.018d*0665_01 tatra ṣaḍ bandhudāyādāḥ ṣaḍ adāyādabāndhavāḥ

01,069.019a dharmakīrtyāvahā nṝṇāṃ manasaḥ prītivardhanāḥ

01,069.019c trāyante narakāj jātāḥ putrā dharmaplavāḥ pitṝn

01,069.020a sa tvaṃ nṛpatiśārdūla na putraṃ tyaktum arhasi

01,069.020b*0666_01 tasmāt putraṃ ca satyaṃ ca pālayasva mahīpate

01,069.020b*0666_02 ubhayaṃ pālayan hy etan nānṛtaṃ vaktum arhasi

01,069.020c ātmānaṃ satyadharmau ca pālayāno mahīpate

01,069.020e narendrasiṃha kapaṭaṃ na voḍhuṃ tvam ihārhasi

01,069.021a varaṃ kūpaśatād vāpī varaṃ vāpīśatāt kratuḥ

01,069.021b*0667_01 varaṃ saraśatād yajñaḥ varaṃ yajñāt suputrakaḥ

01,069.021c varaṃ kratuśatāt putraḥ satyaṃ putraśatād varam

01,069.022a aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam

01,069.022c aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate

01,069.023a sarvavedādhigamanaṃ sarvatīrthāvagāhanam

01,069.023c satyaṃ ca vadato rājan samaṃ vā syān na vā samam

01,069.024a nāsti satyāt paro dharmo na satyād vidyate param

01,069.024c na hi tīvrataraṃ kiṃ cid anṛtād iha vidyate

01,069.025a rājan satyaṃ paraṃ brahma satyaṃ ca samayaḥ paraḥ

01,069.025c mā tyākṣīḥ samayaṃ rājan satyaṃ saṃgatam astu te

01,069.025d*0668_01 yaḥ pāpaṃ na vijānāti karma kṛtvā narādhipa

01,069.025d*0668_02 na hi tādṛk paraṃ pāpam anṛtād iha vidyate

01,069.025d*0668_03 yasya te hṛdayaṃ veda satyasyaivānṛtasya ca

01,069.025d*0668_04 kalyāṇaṃ sākṣiṇaṃ tasmāt kartum arhasi dharmataḥ

01,069.025d*0668_05 yo na kāmān na ca krodhān na mohād abhivartate

01,069.025d*0668_06 amitraṃ vāpi mitraṃ vā sa vai uttamapūruṣaḥ

01,069.026a anṛte cet prasaṅgas te śraddadhāsi na cet svayam

01,069.026c ātmano hanta gacchāmi tvādṛśe nāsti saṃgatam

01,069.026d*0669_01 putratve śaṅkamānasya buddhir jñāpakadīpinī

01,069.026d*0669_02 gatiḥ svaraḥ smṛtiḥ sattvaṃ śīlaṃ vidyā ca vikramaḥ

01,069.026d*0669_03 dhṛṣṇuprakṛtibhāvau ca āvartā romarājayaḥ

01,069.026d*0669_04 samā yasya yadi syus te tasya putro na saṃśayaḥ

01,069.026d*0669_05 sādṛśyenoddhṛtaṃ bimbaṃ tava dehād viśāṃpate

01,069.026d*0669_06 tāteti bhāṣamāṇaṃ vai mā sma rājan vṛthā kṛthāḥ

01,069.026d*0669_07 ṛte 'pi gardabhakṣīrāt payaḥ pāsyati me sutaḥ

01,069.027a ṛte 'pi tvayi duḥṣanta śailarājāvataṃsakām

01,069.027c caturantām imām urvīṃ putro me pālayiṣyati

01,069.027d*0670_01 evam ukto mahendreṇa bhaviṣyati ca nānyathā

01,069.027d*0670_02 sākṣitve bahavo 'py uktā devadūtādayo matāḥ

01,069.027d*0670_03 na bruvanti tathā satyam utāho vānṛtaṃ kila

01,069.027d*0670_04 asākṣiṇī mandabhāgyā gamiṣyāmi yathāgatam

01,069.028 vaiśaṃpāyana uvāca

01,069.028a etāvad uktvā vacanaṃ prātiṣṭhata śakuntalā

01,069.028b*0671_01 tasyāḥ krodhasamuttho 'gniḥ sadhūmo mūrdhny adṛśyata

01,069.028b*0671_02 saṃniyamyātmano 'ṅgeṣu tataḥ krodhāgnim ātmajam

01,069.028b*0671_03 prasthitaivānavadyāṅgī saha putreṇa vai vanam

01,069.028c athāntarikṣe duḥṣantaṃ vāg uvācāśarīriṇī

01,069.028e ṛtvikpurohitācāryair mantribhiś cāvṛtaṃ tadā

01,069.029a bhastrā mātā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ

01,069.029c bharasva putraṃ duḥṣanta māvamaṃsthāḥ śakuntalām

01,069.029c*0672_01 . . . . . . . . satyam āha śakuntalā

01,069.029c*0672_02 sarvebhyo hy aṅgam aṅgebhyaḥ sākṣād utpadyate sutaḥ

01,069.029c*0672_03 ātmā caiva suto nāma tenaiva tava paurava

01,069.029c*0672_04 āhitaṃ hy ātmanātmānaṃ parirakṣa imaṃ sutam

01,069.029c*0672_05 ananyāṃ tvaṃ pratīkṣasva

01,069.029d*0673_01 striyaḥ pavitram atulam etad duḥṣanta dharmataḥ

01,069.029d*0673_02 māsi māsi rajo hy āsāṃ duritāny apakarṣati

01,069.029d*0673_03 tataḥ sarvāṇi bhūtāni vyājahrus taṃ samantataḥ

01,069.029d*0673_04 āhitas tvattanor eṣa

01,069.030a retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt

01,069.030c tvaṃ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā

01,069.030d*0674_01 patir jāyāṃ praviśati sa tasyāṃ jāyate punaḥ

01,069.030d*0674_02 anyonyaprakṛtir hy eṣā

01,069.031a jāyā janayate putram ātmano 'ṅgaṃ dvidhā kṛtam

01,069.031c tasmād bharasva duḥṣanta putraṃ śākuntalaṃ nṛpa

01,069.032a abhūtir eṣā kas tyajyāj jīvañ jīvantam ātmajam

01,069.032c śākuntalaṃ mahātmānaṃ dauḥṣantiṃ bhara paurava

01,069.033a bhartavyo 'yaṃ tvayā yasmād asmākaṃ vacanād api

01,069.033c tasmād bhavatv ayaṃ nāmnā bharato nāma te sutaḥ

01,069.033d*0675=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,069.033d*0675_01 evam uktvā tato devā ṛṣayaś ca tapodhanāḥ

01,069.033d*0675_02 pativrateti saṃhṛṣṭāḥ puṣpavṛṣṭiṃ vavarṣire

01,069.034a tac chrutvā pauravo rājā vyāhṛtaṃ vai divaukasām

01,069.034b*0676_01 siṃhāsanāt samutthāya praṇamya ca divaukasaḥ

01,069.034c purohitam amātyāṃś ca saṃprahṛṣṭo 'bravīd idam

01,069.035a śṛṇvantv etad bhavanto 'sya devadūtasya bhāṣitam

01,069.035b*0677_01 śṛṇvantu devatānāṃ ca maharṣīṇāṃ ca bhāṣitam

01,069.035c aham apy evam evainaṃ jānāmi svayam ātmajam

01,069.036a yady ahaṃ vacanād eva gṛhṇīyām imam ātmajam

01,069.036c bhaved dhi śaṅkā lokasya naivaṃ śuddho bhaved ayam

01,069.037a taṃ viśodhya tadā rājā devadūtena bhārata

01,069.037c hṛṣṭaḥ pramuditaś cāpi pratijagrāha taṃ sutam

01,069.037d*0678_01 tatas tasya tadā rājā pitṛkāryāṇi sarvaśaḥ

01,069.037d*0678_02 kārayām āsa muditaḥ prītimān ātmajasya ha

01,069.038a mūrdhni cainam upāghrāya sasnehaṃ pariṣasvaje

01,069.038c sabhājyamāno vipraiś ca stūyamānaś ca bandibhiḥ

01,069.038e sa mudaṃ paramāṃ lebhe putrasaṃsparśajāṃ nṛpaḥ

01,069.039a tāṃ caiva bhāryāṃ dharmajñaḥ pūjayām āsa dharmataḥ

01,069.039c abravīc caiva tāṃ rājā sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ

01,069.040a kṛto lokaparokṣo 'yaṃ saṃbandho vai tvayā saha

01,069.040b*0679_01 lokasyāyaṃ parokṣas tu saṃbandho nau purābhavat

01,069.040b*0679_02 kṛto lokasamakṣo 'dya saṃbandho vai punaḥ kṛtaḥ

01,069.040b*0680_01 tasmād etan mayā tv adya tannimittaṃ prabhāṣitam

01,069.040c tasmād etan mayā devi tvacchuddhyarthaṃ vicāritam

01,069.040d*0681_01 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva pṛthagvidhāḥ

01,069.040d*0681_02 tvāṃ devi pūjayiṣyanti nirviśaṅkaṃ pativratām

01,069.041a manyate caiva lokas te strībhāvān mayi saṃgatam

01,069.041c putraś cāyaṃ vṛto rājye mayā tasmād vicāritam

01,069.042a yac ca kopitayātyarthaṃ tvayokto 'smy apriyaṃ priye

01,069.042c praṇayinyā viśālākṣi tat kṣāntaṃ te mayā śubhe

01,069.042d*0682_01 anṛtaṃ vāpy aniṣṭaṃ vā duruktaṃ vāpi duṣkṛtam

01,069.042d*0682_02 tvayāpy evaṃ viśālākṣi kṣantavyaṃ mama durvacaḥ

01,069.042d*0682_03 kṣamyāḥ patikṛtaṃ nāryaḥ pātivratyaṃ vrajanti yāḥ

01,069.043a tām evam uktvā rājarṣir duḥṣanto mahiṣīṃ priyām

01,069.043a*0683_01 . . . . . . . . tām aninditagāminīm

01,069.043a*0683_02 antaḥpuraṃ praveśyaiva . . . . . . . .

01,069.043c vāsobhir annapānaiś ca pūjayām āsa bhārata

01,069.043d*0684_01 sa mātaram upasthāya rathantaryām abhāṣata

01,069.043d*0684_02 mama putro vane jātas tava śokapraṇāśanaḥ

01,069.043d*0684_03 ṛṇād adya vimukto 'haṃ tava pautreṇa śobhane

01,069.043d*0684_04 viśvāmitrasutā ceyaṃ kaṇvena ca vivardhitā

01,069.043d*0684_05 snuṣā tava mahābhāge prasīdasva śakuntalām

01,069.043d*0684_06 putrasya vacanaṃ śrutvā pautraṃ sā pariṣasvaje

01,069.043d*0684_07 pādayoḥ patitāṃ tatra rathantaryā śakuntalām

01,069.043d*0684_08 pariṣvajya ca bāhubhyāṃ harṣād aśrūṇy avartayat

01,069.043d*0684_09 uvāca vacanaṃ satyaṃ lakṣaye lakṣaṇāni ca

01,069.043d*0684_10 tava putro viśālākṣi cakravartī bhaviṣyati

01,069.043d*0684_11 tava bhartā viśālākṣi trailokyavijayī bhavet

01,069.043d*0684_12 divyān bhogān anuprāptā bhava tvaṃ varavarṇini

01,069.043d*0684_13 evam uktā rathantaryā paraṃ harṣam avāpa sā

01,069.043d*0684_14 śakuntalāṃ tato rājā śāstroktenaiva karmaṇā

01,069.043d*0684_15 tato 'gramahiṣīṃ kṛtvā sarvābharaṇabhūṣitām

01,069.043d*0684_16 brāhmaṇebhyo dhanaṃ dattvā sainikānāṃ ca bhūpatiḥ

01,069.044a duḥṣantaś ca tato rājā putraṃ śākuntalaṃ tadā

01,069.044c bharataṃ nāmataḥ kṛtvā yauvarājye 'bhyaṣecayat

01,069.044d*0685_01 tataś cirāya rājyaṃ tat kṛtvā rājany upeyuṣi

01,069.044d*0685_02 kāladharmaṃ sa bharatas tato rājyam avāptavān

01,069.044d*0686_01 bharate bhāram āveśya kṛtakṛtyo 'bhavan nṛpaḥ

01,069.044d*0686_02 tato varṣaśataṃ pūrṇaṃ rājyaṃ kṛtvā tv asau nṛpaḥ

01,069.044d*0686_03 kṛtvā dānāni duḥṣantaḥ svargalokam upeyivān

01,069.044d*0686_04 dauḥṣantir bharato rājyaṃ yathānyāyam avāpa saḥ

01,069.045a tasya tat prathitaṃ cakraṃ prāvartata mahātmanaḥ

01,069.045c bhāsvaraṃ divyam ajitaṃ lokasaṃnādanaṃ mahat

01,069.046a sa vijitya mahīpālāṃś cakāra vaśavartinaḥ

01,069.046c cacāra ca satāṃ dharmaṃ prāpa cānuttamaṃ yaśaḥ

01,069.047a sa rājā cakravarty āsīt sārvabhaumaḥ pratāpavān

01,069.047c īje ca bahubhir yajñair yathā śakro marutpatiḥ

01,069.048a yājayām āsa taṃ kaṇvo dakṣavad bhūridakṣiṇam

01,069.048c śrīmān govitataṃ nāma vājimedham avāpa saḥ

01,069.048e yasmin sahasraṃ padmānāṃ kaṇvāya bharato dadau

01,069.049a bharatād bhāratī kīrtir yenedaṃ bhārataṃ kulam

01,069.049c apare ye ca pūrve ca bhāratā iti viśrutāḥ

01,069.050a bharatasyānvavāye hi devakalpā mahaujasaḥ

01,069.050c babhūvur brahmakalpāś ca bahavo rājasattamāḥ

01,069.051a yeṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ

01,069.051c teṣāṃ tu te yathāmukhyaṃ kīrtayiṣyāmi bhārata

01,069.051e mahābhāgān devakalpān satyārjavaparāyaṇān

01,069.051f*0687_01 ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ śākuntalam anuttamam

01,069.051f*0687_02 sa putravān bhaved rājan duḥṣantavad iti dhruvam

01,069.051f*0687_03 tasmāc chrotavyam etad vai śrāvayec ca prayatnataḥ

01,069.051f*0687_04 śrī[ḥ] kīrtir viśadā nṝṇāṃ dvaipāyanavaco yathā

01,070.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,070.001a prajāpates tu dakṣasya manor vaivasvatasya ca

01,070.001c bharatasya kuroḥ pūror ajamīḍhasya cānvaye

01,070.002a yādavānām imaṃ vaṃśaṃ pauravāṇāṃ ca sarvaśaḥ

01,070.002c tathaiva bhāratānāṃ ca puṇyaṃ svastyayanaṃ mahat

01,070.002e dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ kīrtayiṣyāmi te 'nagha

01,070.003a tejobhir uditāḥ sarve maharṣisamatejasaḥ

01,070.003c daśa pracetasaḥ putrāḥ santaḥ pūrvajanāḥ smṛtāḥ

01,070.003e meghajenāgninā ye te pūrvaṃ dagdhā mahaujasaḥ

01,070.004a tebhyaḥ prācetaso jajñe dakṣo dakṣād imāḥ prajāḥ

01,070.004c saṃbhūtāḥ puruṣavyāghra sa hi lokapitāmahaḥ

01,070.005a vīriṇyā saha saṃgamya dakṣaḥ prācetaso muniḥ

01,070.005c ātmatulyān ajanayat sahasraṃ saṃśitavratān

01,070.006a sahasrasaṃkhyān samitān sutān dakṣasya nāradaḥ

01,070.006c mokṣam adhyāpayām āsa sāṃkhyajñānam anuttamam

01,070.006d*0688_01 nāśārthaṃ yojayām āsa digantajñānakarmasu

01,070.007a tataḥ pañcāśataṃ kanyāḥ putrikā abhisaṃdadhe

01,070.007c prajāpatiḥ prajā dakṣaḥ sisṛkṣur janamejaya

01,070.008a dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa

01,070.008c kālasya nayane yuktāḥ saptaviṃśatim indave

01,070.009a trayodaśānāṃ patnīnāṃ yā tu dākṣāyaṇī varā

01,070.009c mārīcaḥ kaśyapas tasyām ādityān samajījanat

01,070.009e indrādīn vīryasaṃpannān vivasvantam athāpi ca

01,070.010a vivasvataḥ suto jajñe yamo vaivasvataḥ prabhuḥ

01,070.010c mārtaṇḍaś ca yamasyāpi putro rājann ajāyata

01,070.011a mārtaṇḍasya manur dhīmān ajāyata sutaḥ prabhuḥ

01,070.011b*0689_01 yamaś cāpi suto jajñe khyātas tasyānujaḥ prabhuḥ

01,070.011b*0689_02 dharmātmā sa manur dhīmān yatra vaṃśaḥ pratiṣṭhitaḥ

01,070.011c manor vaṃśo mānavānāṃ tato 'yaṃ prathito 'bhavat

01,070.011e brahmakṣatrādayas tasmān manor jātās tu mānavāḥ

01,070.012a tatrābhavat tadā rājan brahma kṣatreṇa saṃgatam

01,070.012c brāhmaṇā mānavās teṣāṃ sāṅgaṃ vedam adīdharan

01,070.013a venaṃ dhṛṣṇuṃ nariṣyantaṃ nābhāgekṣvākum eva ca

01,070.013c karūṣam atha śaryātiṃ tathaivātrāṣṭamīm ilām

01,070.014a pṛṣadhranavamān āhuḥ kṣatradharmaparāyaṇān

01,070.014c nābhāgāriṣṭadaśamān manoḥ putrān mahābalān

01,070.015a pañcāśataṃ manoḥ putrās tathaivānye 'bhavan kṣitau

01,070.015c anyonyabhedāt te sarve vineśur iti naḥ śrutam

01,070.016a purūravās tato vidvān ilāyāṃ samapadyata

01,070.016c sā vai tasyābhavan mātā pitā ceti hi naḥ śrutam

01,070.017a trayodaśa samudrasya dvīpān aśnan purūravāḥ

01,070.017c amānuṣair vṛtaḥ sattvair mānuṣaḥ san mahāyaśāḥ

01,070.017d*0690_01 tutoṣa naiva ratnānāṃ lobhād iti ca naḥ śrutam

01,070.018a vipraiḥ sa vigrahaṃ cakre vīryonmattaḥ purūravāḥ

01,070.018c jahāra ca sa viprāṇāṃ ratnāny utkrośatām api

01,070.019a sanatkumāras taṃ rājan brahmalokād upetya ha

01,070.019c anudarśayāṃ tataś cakre pratyagṛhṇān na cāpy asau

01,070.020a tato maharṣibhiḥ kruddhaiḥ śaptaḥ sadyo vyanaśyata

01,070.020c lobhānvito madabalān naṣṭasaṃjño narādhipaḥ

01,070.021a sa hi gandharvalokastha urvaśyā sahito virāṭ

01,070.021c ānināya kriyārthe 'gnīn yathāvad vihitāṃs tridhā

01,070.022a ṣaṭ putrā jajñire 'thailād āyur dhīmān amāvasuḥ

01,070.022c dṛḍhāyuś ca vanāyuś ca śrutāyuś corvaśīsutāḥ

01,070.023a nahuṣaṃ vṛddhaśarmāṇaṃ rajiṃ rambham anenasam

01,070.023c svarbhānavīsutān etān āyoḥ putrān pracakṣate

01,070.024a āyuṣo nahuṣaḥ putro dhīmān satyaparākramaḥ

01,070.024c rājyaṃ śaśāsa sumahad dharmeṇa pṛthivīpatiḥ

01,070.025a pitṝn devān ṛṣīn viprān gandharvoragarākṣasān

01,070.025c nahuṣaḥ pālayām āsa brahmakṣatram atho viśaḥ

01,070.026a sa hatvā dasyusaṃghātān ṛṣīn karam adāpayat

01,070.026c paśuvac caiva tān pṛṣṭhe vāhayām āsa vīryavān

01,070.027a kārayām āsa cendratvam abhibhūya divaukasaḥ

01,070.027c tejasā tapasā caiva vikrameṇaujasā tathā

01,070.027d*0691_01 viśiṣṭo nahuṣaḥ śaptaḥ sadyo hy ajagaro 'bhavat

01,070.028a yatiṃ yayātiṃ saṃyātim āyātiṃ pāñcam uddhavam

01,070.028c nahuṣo janayām āsa ṣaṭ putrān priyavāsasi

01,070.028d*0692_01 yatis tu yogam āsthāya brahmabhūto 'bhavan muniḥ

01,070.029a yayātir nāhuṣaḥ samrāḍ āsīt satyaparākramaḥ

01,070.029c sa pālayām āsa mahīm īje ca vividhaiḥ savaiḥ

01,070.030a atiśaktyā pitṝn arcan devāṃś ca prayataḥ sadā

01,070.030c anvagṛhṇāt prajāḥ sarvā yayātir aparājitaḥ

01,070.031a tasya putrā maheṣvāsāḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

01,070.031c devayānyāṃ mahārāja śarmiṣṭhāyāṃ ca jajñire

01,070.032a devayānyām ajāyetāṃ yadus turvasur eva ca

01,070.032c druhyuś cānuś ca pūruś ca śarmiṣṭhāyāṃ prajajñire

01,070.033a sa śāśvatīḥ samā rājan prajā dharmeṇa pālayan

01,070.033c jarām ārchan mahāghorāṃ nāhuṣo rūpanāśinīm

01,070.034a jarābhibhūtaḥ putrān sa rājā vacanam abravīt

01,070.034c yaduṃ pūruṃ turvasuṃ ca druhyuṃ cānuṃ ca bhārata

01,070.035a yauvanena caran kāmān yuvā yuvatibhiḥ saha

01,070.035c vihartum aham icchāmi sāhyaṃ kuruta putrakāḥ

01,070.036a taṃ putro devayāneyaḥ pūrvajo yadur abravīt

01,070.036c kiṃ kāryaṃ bhavataḥ kāryam asmābhir yauvanena ca

01,070.037a yayātir abravīt taṃ vai jarā me pratigṛhyatām

01,070.037c yauvanena tvadīyena careyaṃ viṣayān aham

01,070.038a yajato dīrghasatrair me śāpāc cośanaso muneḥ

01,070.038c kāmārthaḥ parihīṇo me tapye 'haṃ tena putrakāḥ

01,070.039a māmakena śarīreṇa rājyam ekaḥ praśāstu vaḥ

01,070.039c ahaṃ tanvābhinavayā yuvā kāmān avāpnuyām

01,070.040a na te tasya pratyagṛhṇan yaduprabhṛtayo jarām

01,070.040c tam abravīt tataḥ pūruḥ kanīyān satyavikramaḥ

01,070.041a rājaṃś carābhinavayā tanvā yauvanagocaraḥ

01,070.041c ahaṃ jarāṃ samāsthāya rājye sthāsyāmi te ''jñayā

01,070.042a evam uktaḥ sa rājarṣis tapovīryasamāśrayāt

01,070.042c saṃcārayām āsa jarāṃ tadā putre mahātmani

01,070.043a pauraveṇātha vayasā rājā yauvanam āsthitaḥ

01,070.043c yāyātenāpi vayasā rājyaṃ pūrur akārayat

01,070.044a tato varṣasahasrānte yayātir aparājitaḥ

01,070.044b*0693_01 sthitaḥ sa nṛpaśārdūlaḥ śārdūlasamavikramaḥ

01,070.044b*0693_02 yayātir api patnībhyāṃ dīrghakālaṃ vihṛtya ca

01,070.044b*0693_03 viśvācyā sahito reme punaś caitrarathe vane

01,070.044b*0693_04 nādhyagacchat tadā tṛptiṃ kāmānāṃ sa mahāyaśāḥ

01,070.044b*0693_05 avetya manasā rājann imāṃ gāthāṃ tadā jagau

01,070.044b*0693_06 na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati

01,070.044b*0693_07 haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate

01,070.044b*0693_08 pṛthivī ratnasaṃpūrṇā hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ

01,070.044b*0693_09 nālam ekasya tat sarvam iti matvā śamaṃ vrajet

01,070.044b*0693_10 yadā na kurute pāpaṃ sarvabhūteṣu karhi cit

01,070.044b*0693_11 karmaṇā manasā vācā brahma saṃpadyate tadā

01,070.044b*0693_12 yadā cāyaṃ na bibheti yadā cāsmān na bibhyati

01,070.044b*0693_13 yadā necchati na dveṣṭi brahma saṃpadyate tadā

01,070.044b*0693_14 ity avekṣya mahāprājñaḥ kāmānāṃ phalgutāṃ nṛpa

01,070.044b*0693_15 samādhāya mano buddhyā pratyagṛhṇāj jarāṃ sutāt

01,070.044b*0693_16 dattvā ca yauvanaṃ rājā pūruṃ rājye 'bhiṣicya ca

01,070.044c atṛpta eva kāmānāṃ pūruṃ putram uvāca ha

01,070.045a tvayā dāyādavān asmi tvaṃ me vaṃśakaraḥ sutaḥ

01,070.045c pauravo vaṃśa iti te khyātiṃ loke gamiṣyati

01,070.046a tataḥ sa nṛpaśārdūlaḥ pūruṃ rājye 'bhiṣicya ca

01,070.046b*0694_01 tapaḥ sucaritaṃ kṛtvā bhṛgutuṅge mahātapāḥ

01,070.046c kālena mahatā paścāt kāladharmam upeyivān

01,070.046d*0695_01 pārayitvā tv anaśanaṃ sadāraḥ svargam āptavān

01,071.001 janamejaya uvāca

01,071.001a yayātiḥ pūrvako 'smākaṃ daśamo yaḥ prajāpateḥ

01,071.001c kathaṃ sa śukratanayāṃ lebhe paramadurlabhām

01,071.002a etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vistareṇa dvijottama

01,071.002b*0696_01 varṇasaṃkarajo dharmaḥ kathaṃ taṃ nāspṛśat tadā

01,071.002b*0696_02 jarāsaṃcāraṇaṃ cāpi anyadeheṣu naḥ śrutam

01,071.002c ānupūrvyā ca me śaṃsa pūror vaṃśakarān pṛthak

01,071.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.003a yayātir āsīd rājarṣir devarājasamadyutiḥ

01,071.003c taṃ śukravṛṣaparvāṇau vavrāte vai yathā purā

01,071.004a tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi pṛcchato janamejaya

01,071.004c devayānyāś ca saṃyogaṃ yayāter nāhuṣasya ca

01,071.005a surāṇām asurāṇāṃ ca samajāyata vai mithaḥ

01,071.005c aiśvaryaṃ prati saṃgharṣas trailokye sacarācare

01,071.006a jigīṣayā tato devā vavrire ''ṅgirasaṃ munim

01,071.006c paurohityena yājyārthe kāvyaṃ tūśanasaṃ pare

01,071.006e brāhmaṇau tāv ubhau nityam anyonyaspardhinau bhṛśam

01,071.007a tatra devā nijaghnur yān dānavān yudhi saṃgatān

01,071.007c tān punar jīvayām āsa kāvyo vidyābalāśrayāt

01,071.007e tatas te punar utthāya yodhayāṃ cakrire surān

01,071.008a asurās tu nijaghnur yān surān samaramūrdhani

01,071.008c na tān saṃjīvayām āsa bṛhaspatir udāradhīḥ

01,071.009a na hi veda sa tāṃ vidyāṃ yāṃ kāvyo veda vīryavān

01,071.009c saṃjīvanīṃ tato devā viṣādam agaman param

01,071.010a te tu devā bhayodvignāḥ kāvyād uśanasas tadā

01,071.010c ūcuḥ kacam upāgamya jyeṣṭhaṃ putraṃ bṛhaspateḥ

01,071.011a bhajamānān bhajasvāsmān kuru naḥ sāhyam uttamam

01,071.011c yāsau vidyā nivasati brāhmaṇe 'mitatejasi

01,071.011e śukre tām āhara kṣipraṃ bhāgabhāṅ no bhaviṣyasi

01,071.012a vṛṣaparvasamīpe sa śakyo draṣṭuṃ tvayā dvijaḥ

01,071.012c rakṣate dānavāṃs tatra na sa rakṣaty adānavān

01,071.013a tam ārādhayituṃ śakto bhavān pūrvavayāḥ kavim

01,071.013c devayānīṃ ca dayitāṃ sutāṃ tasya mahātmanaḥ

01,071.014a tvam ārādhayituṃ śakto nānyaḥ kaś cana vidyate

01,071.014c śīladākṣiṇyamādhuryair ācāreṇa damena ca

01,071.014e devayānyāṃ hi tuṣṭāyāṃ vidyāṃ tāṃ prāpsyasi dhruvam

01,071.015a tathety uktvā tataḥ prāyād bṛhaspatisutaḥ kacaḥ

01,071.015c tadābhipūjito devaiḥ samīpaṃ vṛṣaparvaṇaḥ

01,071.016a sa gatvā tvarito rājan devaiḥ saṃpreṣitaḥ kacaḥ

01,071.016c asurendrapure śukraṃ dṛṣṭvā vākyam uvāca ha

01,071.017a ṛṣer aṅgirasaḥ pautraṃ putraṃ sākṣād bṛhaspateḥ

01,071.017c nāmnā kaca iti khyātaṃ śiṣyaṃ gṛhṇātu māṃ bhavān

01,071.018a brahmacaryaṃ cariṣyāmi tvayy ahaṃ paramaṃ gurau

01,071.018c anumanyasva māṃ brahman sahasraṃ parivatsarān

01,071.019 śukra uvāca

01,071.019a kaca susvāgataṃ te 'stu pratigṛhṇāmi te vacaḥ

01,071.019c arcayiṣye 'ham arcyaṃ tvām arcito 'stu bṛhaspatiḥ

01,071.020 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.020a kacas tu taṃ tathety uktvā pratijagrāha tad vratam

01,071.020c ādiṣṭaṃ kaviputreṇa śukreṇośanasā svayam

01,071.021a vratasya vratakālaṃ sa yathoktaṃ pratyagṛhṇata

01,071.021c ārādhayann upādhyāyaṃ devayānīṃ ca bhārata

01,071.022a nityam ārādhayiṣyaṃs tāṃ yuvā yauvanago ''mukhe

01,071.022c gāyan nṛtyan vādayaṃś ca devayānīm atoṣayat

01,071.023a saṃśīlayan devayānīṃ kanyāṃ saṃprāptayauvanām

01,071.023c puṣpaiḥ phalaiḥ preṣaṇaiś ca toṣayām āsa bhārata

01,071.023d*0697_01 tataḥ sahasraṃ gurugāḥ saṃrakṣan vanyam āharat

01,071.024a devayāny api taṃ vipraṃ niyamavratacāriṇam

01,071.024c anugāyamānā lalanā rahaḥ paryacarat tadā

01,071.024d*0698_01 gāyantaṃ caiva śuklaṃ ca dātāraṃ priyavādinam

01,071.024d*0698_02 nāryo naraṃ kāmayante rūpiṇaṃ sragviṇaṃ tathā

01,071.025a pañca varṣaśatāny evaṃ kacasya carato vratam

01,071.025c tatrātīyur atho buddhvā dānavās taṃ tataḥ kacam

01,071.026a gā rakṣantaṃ vane dṛṣṭvā rahasy ekam amarṣitāḥ

01,071.026c jaghnur bṛhaspater dveṣād vidyārakṣārtham eva ca

01,071.026e hatvā śālāvṛkebhyaś ca prāyacchaṃs tilaśaḥ kṛtam

01,071.027a tato gāvo nivṛttās tā agopāḥ svaṃ niveśanam

01,071.027c tā dṛṣṭvā rahitā gās tu kacenābhyāgatā vanāt

01,071.027e uvāca vacanaṃ kāle devayāny atha bhārata

01,071.028a ahutaṃ cāgnihotraṃ te sūryaś cāstaṃ gataḥ prabho

01,071.028c agopāś cāgatā gāvaḥ kacas tāta na dṛśyate

01,071.029a vyaktaṃ hato mṛto vāpi kacas tāta bhaviṣyati

01,071.029c taṃ vinā na ca jīveyaṃ kacaṃ satyaṃ bravīmi te

01,071.030 śukra uvāca

01,071.030a ayam ehīti śabdena mṛtaṃ saṃjīvayāmy aham

01,071.031 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.031a tataḥ saṃjīvanīṃ vidyāṃ prayujya kacam āhvayat

01,071.031c āhūtaḥ prādurabhavat kaco 'riṣṭo 'tha vidyayā

01,071.031d*0699a_01 kasmāc cirāyito 'sīti pṛṣṭas tām āha bhārgavīm

01,071.031d*0700_00 kacaḥ

01,071.031d*0700_01 samidhaś ca kuśādīni kāṣṭhabhāraṃ ca bhāmini

01,071.031d*0700_02 gṛhītvā śramabhārārto vaṭavṛkṣaṃ samāśritaḥ

01,071.031d*0700_03 gāvaś ca sahitāḥ sarvā vṛkṣacchāyām upāśritāḥ

01,071.031d*0700_04 asurās tatra māṃ dṛṣṭvā kas tvam ity abhyacodayan

01,071.031d*0700_05 bṛhaspatisutaś cāhaṃ kaca ity abhiviśrutaḥ

01,071.031d*0700_06 ity uktamātre māṃ hatvā peśīkṛtvā tu dānavāḥ

01,071.031d*0700_07 dattvā śālāvṛkebhyas tu sukhaṃ jagmuḥ svam ālayam

01,071.031d*0700_08 āhūto vidyayā bhadre bhārgaveṇa mahātmanā

01,071.031d*0700_09 tvatsamīpam ihāyātaḥ kathaṃ cit samajīvitaḥ

01,071.031e hato 'ham iti cācakhyau pṛṣṭo brāhmaṇakanyayā

01,071.031f*0699_01 bhittvā bhittvā śarīrāṇi vṛkāṇāṃ sa viniṣpatat

01,071.032a sa punar devayānyoktaḥ puṣpāhāro yadṛcchayā

01,071.032c vanaṃ yayau tato vipro dadṛśur dānavāś ca tam

01,071.032d*0701_01 punas taṃ peṣayitvā tu samudrāmbhasy amiśrayan

01,071.032d*0701_02 ciraṃ gataṃ punaḥ kanyā pitre taṃ saṃnyavedayat

01,071.032d*0701_03 vipreṇa punar āhūto vidyayā gurudehajaḥ

01,071.032d*0701_04 punar āvṛtya tad vṛttaṃ nyavedayata tat tathā

01,071.032d*0702_01 bhedayitvā śarīrāṇi matsyādīnāṃ sa nirgataḥ

01,071.032d*0703_01 devayānyā punas tatra kadā cid vanyam āhara

01,071.032d*0703_02 ukto 'gacchad vanaṃ taṃ tu dadṛśur dānavāḥ punaḥ

01,071.033a tato dvitīyaṃ hatvā taṃ dagdhvā kṛtvā ca cūrṇaśaḥ

01,071.033b*0704_01 saṃgṛhya pūrayitvā ca surayā samaloḍya ca

01,071.033c prāyacchan brāhmaṇāyaiva surāyām asurās tadā

01,071.033d*0705_01 apibat surayā sārdhaṃ kacabhasma bhṛgūdvahaḥ

01,071.033d*0705_02 sā sāyaṃtanavelāyām agopā gāḥ samāgatāḥ

01,071.034a devayāny atha bhūyo 'pi vākyaṃ pitaram abravīt

01,071.034b*0706=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,071.034b*0706_01 śrutvā putrīvacaḥ kāvyo mantreṇāhūtavān kacam

01,071.034b*0706_02 jñātvā bahiṣṭham ajñātvā svakukṣisthaṃ kacaṃ nṛpa

01,071.034c puṣpāhāraḥ preṣaṇakṛt kacas tāta na dṛśyate

01,071.035 śukra uvāca

01,071.035*0707_01 vidyayotthāpyamāno 'pi nābhyeti karavāṇi kim

01,071.035a bṛhaspateḥ sutaḥ putri kacaḥ pretagatiṃ gataḥ

01,071.035c vidyayā jīvito 'py evaṃ hanyate karavāṇi kim

01,071.036a maivaṃ śuco mā ruda devayāni; na tvādṛśī martyam anupraśocet

01,071.036b*0708_01 yasyās tava brahma ca brāhmaṇāś ca

01,071.036b*0708_02 sendrā devā vasavo 'thāśvinau ca

01,071.036c surāś ca viśve ca jagac ca sarvam; upasthitāṃ vaikṛtim ānamanti

01,071.036d*0709_01 aśakyo 'sau jīvayituṃ dvijātiḥ

01,071.036d*0709_02 saṃjīvito vadhyate caiva bhūyaḥ

01,071.037 devayāny uvāca

01,071.037a yasyāṅgirā vṛddhatamaḥ pitāmaho; bṛhaspatiś cāpi pitā tapodhanaḥ

01,071.037c ṛṣeḥ putraṃ tam atho vāpi pautraṃ; kathaṃ na śoceyam ahaṃ na rudyām

01,071.038a sa brahmacārī ca tapodhanaś ca; sadotthitaḥ karmasu caiva dakṣaḥ

01,071.038c kacasya mārgaṃ pratipatsye na bhokṣye; priyo hi me tāta kaco 'bhirūpaḥ

01,071.039 śukra uvāca

01,071.039a asaṃśayaṃ mām asurā dviṣanti; ye me śiṣyaṃ nāgasaṃ sūdayanti

01,071.039c abrāhmaṇaṃ kartum icchanti raudrās; te māṃ yathā prastutaṃ dānavair hi

01,071.039e apy asya pāpasya bhaved ihāntaḥ; kaṃ brahmahatyā na dahed apīndram

01,071.040 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.040a saṃcodito devayānyā maharṣiḥ punar āhvayat

01,071.040c saṃrambheṇaiva kāvyo hi bṛhaspatisutaṃ kacam

01,071.040d*0710_01 sa pīḍito devayānyā maharṣiḥ

01,071.040d*0710_02 samārabhat saṃrambhāc caiva kāvyaḥ

01,071.040d*0711_01 kaco 'pi rājan sumahānubhāvo

01,071.040d*0711_02 vidyābalāl labdhamatir mahātmā

01,071.040d*0712=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.040d*0712_01 akārayām āsa tadā devayānyāḥ kṛte vibhuḥ

01,071.041a guror bhīto vidyayā copahūtaḥ; śanair vācaṃ jaṭhare vyājahāra

01,071.041b*0713=00 kacaḥ

01,071.041b*0713_01 prasīda bhagavan mahyaṃ kaco 'ham abhivādaye

01,071.041b*0713_02 yathā bahumataḥ putras tathā manyatu māṃ bhavān

01,071.041c tam abravīt kena pathopanīto; mamodare tiṣṭhasi brūhi vipra

01,071.041d*0714_01 asmin muhūrte hy asurān vināśya

01,071.041d*0714_02 gacchāmi devān aham adya vipra

01,071.042 kaca uvāca

01,071.042a bhavatprasādān na jahāti māṃ smṛtiḥ; smare ca sarvaṃ yac ca yathā ca vṛttam

01,071.042c na tv evaṃ syāt tapaso vyayo me; tataḥ kleśaṃ ghoram imaṃ sahāmi

01,071.043a asuraiḥ surāyāṃ bhavato 'smi datto; hatvā dagdhvā cūrṇayitvā ca kāvya

01,071.043c brāhmīṃ māyām āsurī caiva māyā; tvayi sthite katham evātivartet

01,071.044 śukra uvāca

01,071.044a kiṃ te priyaṃ karavāṇy adya vatse; vadhena me jīvitaṃ syāt kacasya

01,071.044c nānyatra kukṣer mama bhedanena; dṛśyet kaco madgato devayāni

01,071.045 devayāny uvāca

01,071.045a dvau māṃ śokāv agnikalpau dahetāṃ; kacasya nāśas tava caivopaghātaḥ

01,071.045c kacasya nāśe mama nāsti śarma; tavopaghāte jīvituṃ nāsmi śaktā

01,071.046 śukra uvāca

01,071.046a saṃsiddharūpo 'si bṛhaspateḥ suta; yat tvāṃ bhaktaṃ bhajate devayānī

01,071.046c vidyām imāṃ prāpnuhi jīvanīṃ tvaṃ; na ced indraḥ kacarūpī tvam adya

01,071.047a na nivartet punar jīvan kaś cid anyo mamodarāt

01,071.047c brāhmaṇaṃ varjayitvaikaṃ tasmād vidyām avāpnuhi

01,071.048a putro bhūtvā bhāvaya bhāvito mām; asmād dehād upaniṣkramya tāta

01,071.048c samīkṣethā dharmavatīm avekṣāṃ; guroḥ sakāśāt prāpya vidyāṃ savidyaḥ

01,071.049 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.049a guroḥ sakāśāt samavāpya vidyāṃ; bhittvā kukṣiṃ nirvicakrāma vipraḥ

01,071.049c kaco 'bhirūpo dakṣiṇaṃ brāhmaṇasya; śuklātyaye paurṇamāsyām ivenduḥ

01,071.050a dṛṣṭvā ca taṃ patitaṃ brahmarāśim; utthāpayām āsa mṛtaṃ kaco 'pi

01,071.050c vidyāṃ siddhāṃ tām avāpyābhivādya; tataḥ kacas taṃ gurum ity uvāca

01,071.050d*0715_01 yaḥ śrotrayor amṛtaṃ saṃniṣiñced

01,071.050d*0715_02 vidyām avidyasya yathā mamāyam

01,071.050d*0715_03 taṃ manye 'haṃ pitaraṃ mātaraṃ ca

01,071.050d*0715_04 tasmai na druhyet kṛtam asya jānan

01,071.051a ṛtasya dātāram anuttamasya; nidhiṃ nidhīnāṃ caturanvayānām

01,071.051c ye nādriyante gurum arcanīyaṃ; pāpāṃl lokāṃs te vrajanty apratiṣṭhān

01,071.052 vaiśaṃpāyana uvāca

01,071.052*0716_01 śṛṇvatsu bhūteṣv idam āha kāvyaḥ

01,071.052*0716_02 samutthito brahmarāśiḥ purāṇaḥ

01,071.052a surāpānād vañcanāṃ prāpayitvā; saṃjñānāśaṃ caiva tathātighoram

01,071.052c dṛṣṭvā kacaṃ cāpi tathābhirūpaṃ; pītaṃ tadā surayā mohitena

01,071.053a samanyur utthāya mahānubhāvas; tadośanā viprahitaṃ cikīrṣuḥ

01,071.053c kāvyaḥ svayaṃ vākyam idaṃ jagāda; surāpānaṃ prati vai jātaśaṅkaḥ

01,071.054a yo brāhmaṇo 'dya prabhṛtīha kaś cin; mohāt surāṃ pāsyati mandabuddhiḥ

01,071.054c apetadharmo brahmahā caiva sa syād; asmiṃl loke garhitaḥ syāt pare ca

01,071.055a mayā cemāṃ vipradharmoktisīmāṃ; maryādāṃ vai sthāpitāṃ sarvaloke

01,071.055c santo viprāḥ śuśruvāṃso gurūṇāṃ; devā lokāś copaśṛṇvantu sarve

01,071.055d*0717_01 brahmahatyāsamaṃ tasya pāpaṃ syād brāhmaṇasya tu

01,071.055d*0717_02 yaḥ pāsyati surāṃ mohān narakaṃ cāpi yāsyati

01,071.056a itīdam uktvā sa mahānubhāvas; taponidhīnāṃ nidhir aprameyaḥ

01,071.056c tān dānavān daivavimūḍhabuddhīn; idaṃ samāhūya vaco 'bhyuvāca

01,071.057a ācakṣe vo dānavā bāliśāḥ stha; siddhaḥ kaco vatsyati matsakāśe

01,071.057c saṃjīvanīṃ prāpya vidyāṃ mahārthāṃ; tulyaprabhāvo brahmaṇā brahmabhūtaḥ

01,071.057d*0718_01 yo 'kārṣīd duṣkaraṃ karma devānāṃ kāraṇāt kacaḥ

01,071.057d*0718_02 na tatkīrtir jarāṃ gacched yājñīyaś ca bhaviṣyati

01,071.057d*0719_01 etāvad uktvā vacanaṃ virarāma sa bhārgavaḥ

01,071.057d*0719_02 dānavā vismayāviṣṭāḥ prayayuḥ svaṃ niveśanam

01,071.058a guror uṣya sakāśe tu daśa varṣaśatāni saḥ

01,071.058c anujñātaḥ kaco gantum iyeṣa tridaśālayam

01,072.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,072.001a samāvṛttavrataṃ taṃ tu visṛṣṭaṃ guruṇā tadā

01,072.001c prasthitaṃ tridaśāvāsaṃ devayāny abravīd idam

01,072.002a ṛṣer aṅgirasaḥ pautra vṛttenābhijanena ca

01,072.002c bhrājase vidyayā caiva tapasā ca damena ca

01,072.003a ṛṣir yathāṅgirā mānyaḥ pitur mama mahāyaśāḥ

01,072.003c tathā mānyaś ca pūjyaś ca bhūyo mama bṛhaspatiḥ

01,072.004a evaṃ jñātvā vijānīhi yad bravīmi tapodhana

01,072.004c vratasthe niyamopete yathā vartāmy ahaṃ tvayi

01,072.005a sa samāvṛttavidyo māṃ bhaktāṃ bhajitum arhasi

01,072.005c gṛhāṇa pāṇiṃ vidhivan mama mantrapuraskṛtam

01,072.006 kaca uvāca

01,072.006a pūjyo mānyaś ca bhagavān yathā tava pitā mama

01,072.006c tathā tvam anavadyāṅgi pūjanīyatarā mama

01,072.007a ātmaprāṇaiḥ priyatamā bhārgavasya mahātmanaḥ

01,072.007c tvaṃ bhadre dharmataḥ pūjyā guruputrī sadā mama

01,072.007d*0720_01 guror garīyasī vṛttyā tasmād gurutarā mama

01,072.007d*0720_02 na mām arhasi kalyāṇi vaktum evaṃ śucismite

01,072.008a yathā mama gurur nityaṃ mānyaḥ śukraḥ pitā tava

01,072.008c devayāni tathaiva tvaṃ naivaṃ māṃ vaktum arhasi

01,072.009 devayāny uvāca

01,072.009a guruputrasya putro vai na tu tvam asi me pituḥ

01,072.009c tasmān mānyaś ca pūjyaś ca mamāpi tvaṃ dvijottama

01,072.010a asurair hanyamāne ca kaca tvayi punaḥ punaḥ

01,072.010c tadā prabhṛti yā prītis tāṃ tvam eva smarasva me

01,072.011a sauhārde cānurāge ca vettha me bhaktim uttamām

01,072.011c na mām arhasi dharmajña tyaktuṃ bhaktām anāgasam

01,072.012 kaca uvāca

01,072.012a aniyojye niyoge māṃ niyunakṣi śubhavrate

01,072.012c prasīda subhru tvaṃ mahyaṃ guror gurutarī śubhe

01,072.013a yatroṣitaṃ viśālākṣi tvayā candranibhānane

01,072.013c tatrāham uṣito bhadre kukṣau kāvyasya bhāmini

01,072.014a bhaginī dharmato me tvaṃ maivaṃ vocaḥ śubhānane

01,072.014c sukham asmy uṣito bhadre na manyur vidyate mama

01,072.015a āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi śivam āśaṃsa me pathi

01,072.015c avirodhena dharmasya smartavyo 'smi kathāntare

01,072.015e apramattotthitā nityam ārādhaya guruṃ mama

01,072.016 devayāny uvāca

01,072.016*0721_01 dharmakārye niyuñjānā kanyā saṃprāptayauvanā

01,072.016a yadi māṃ dharmakāmārthe pratyākhyāsyasi coditaḥ

01,072.016c tataḥ kaca na te vidyā siddhim eṣā gamiṣyati

01,072.017 kaca uvāca

01,072.017a guruputrīti kṛtvāhaṃ pratyācakṣe na doṣataḥ

01,072.017c guruṇā cābhyanujñātaḥ kāmam evaṃ śapasva mām

01,072.018a ārṣaṃ dharmaṃ bruvāṇo 'haṃ devayāni yathā tvayā

01,072.018c śapto nārho 'smi śāpasya kāmato 'dya na dharmataḥ

01,072.019a tasmād bhavatyā yaḥ kāmo na tathā sa bhaviṣyati

01,072.019c ṛṣiputro na te kaś cij jātu pāṇiṃ grahīṣyati

01,072.020a phaliṣyati na te vidyā yat tvaṃ mām āttha tat tathā

01,072.020c adhyāpayiṣyāmi tu yaṃ tasya vidyā phaliṣyati

01,072.021 vaiśaṃpāyana uvāca

01,072.021a evam uktvā dvijaśreṣṭho devayānīṃ kacas tadā

01,072.021c tridaśeśālayaṃ śīghraṃ jagāma dvijasattamaḥ

01,072.022a tam āgatam abhiprekṣya devā indrapurogamāḥ

01,072.022c bṛhaspatiṃ sabhājyedaṃ kacam āhur mudānvitāḥ

01,072.023a yat tvam asmaddhitaṃ karma cakartha paramādbhutam

01,072.023c na te yaśaḥ praṇaśitā bhāgabhāṅ no bhaviṣyasi

01,073.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,073.001a kṛtavidye kace prāpte hṛṣṭarūpā divaukasaḥ

01,073.001c kacād adhītya tāṃ vidyāṃ kṛtārthā bharatarṣabha

01,073.002a sarva eva samāgamya śatakratum athābruvan

01,073.002c kālas te vikramasyādya jahi śatrūn puraṃdara

01,073.003a evam uktas tu sahitais tridaśair maghavāṃs tadā

01,073.003c tathety uktvopacakrāma so 'paśyata vane striyaḥ

01,073.004a krīḍantīnāṃ tu kanyānāṃ vane caitrarathopame

01,073.004c vāyubhūtaḥ sa vastrāṇi sarvāṇy eva vyamiśrayat

01,073.005a tato jalāt samuttīrya kanyās tāḥ sahitās tadā

01,073.005c vastrāṇi jagṛhus tāni yathāsannāny anekaśaḥ

01,073.006a tatra vāso devayānyāḥ śarmiṣṭhā jagṛhe tadā

01,073.006c vyatimiśram ajānantī duhitā vṛṣaparvaṇaḥ

01,073.007a tatas tayor mithas tatra virodhaḥ samajāyata

01,073.007c devayānyāś ca rājendra śarmiṣṭhāyāś ca tatkṛte

01,073.008 devayāny uvāca

01,073.008a kasmād gṛhṇāsi me vastraṃ śiṣyā bhūtvā mamāsuri

01,073.008c samudācārahīnāyā na te śreyo bhaviṣyati

01,073.009 śarmiṣṭhovāca

01,073.009a āsīnaṃ ca śayānaṃ ca pitā te pitaraṃ mama

01,073.009c stauti vandati cābhīkṣṇaṃ nīcaiḥ sthitvā vinītavat

01,073.010a yācatas tvaṃ hi duhitā stuvataḥ pratigṛhṇataḥ

01,073.010c sutāhaṃ stūyamānasya dadato 'pratigṛhṇataḥ

01,073.010d*0722_01 ādhūnvasva vidhūnvasva druhya kupya ca yācaki

01,073.011a anāyudhā sāyudhāyā riktā kṣubhyasi bhikṣuki

01,073.011b*0723_01 ādhūnvanyā vidhūnvanyā havyaṃ kavyaṃ ca yācake

01,073.011c lapsyase pratiyoddhāraṃ na hi tvāṃ gaṇayāmy aham

01,073.011d*0724_01 pratikūlaṃ vadasi ced itaḥ prabhṛti yācaki

01,073.011d*0724_02 ākṛṣya mama dāsībhiḥ prasthāsyāmi bahir bahiḥ

01,073.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,073.012a samucchrayaṃ devayānīṃ gatāṃ saktāṃ ca vāsasi

01,073.012b*0725_01 hṛtvā tadvyasane divye gṛhītvā jaṭhare ruṣā

01,073.012c śarmiṣṭhā prākṣipat kūpe tataḥ svapuram āvrajat

01,073.012d*0726_01 tṛṇavīrutsamācchanne svapuraṃ prayayau tadā

01,073.013a hateyam iti vijñāya śarmiṣṭhā pāpaniścayā

01,073.013c anavekṣya yayau veśma krodhavegaparāyaṇā

01,073.013d*0727_01 praviśya svagṛhaṃ svasthā dharmam āsuram āsthitā

01,073.014a atha taṃ deśam abhyāgād yayātir nahuṣātmajaḥ

01,073.014c śrāntayugyaḥ śrāntahayo mṛgalipsuḥ pipāsitaḥ

01,073.015a sa nāhuṣaḥ prekṣamāṇa udapānaṃ gatodakam

01,073.015c dadarśa kanyāṃ tāṃ tatra dīptām agniśikhām iva

01,073.015d*0728_01 tāṃ dṛṣṭvā rūpasaṃpannāṃ sarvābharaṇabhūṣitām

01,073.015d*0728_02 sarvalakṣaṇasaṃpannām apṛcchat sa narādhipaḥ

01,073.016a tām apṛcchat sa dṛṣṭvaiva kanyām amaravarṇinīm

01,073.016c sāntvayitvā nṛpaśreṣṭhaḥ sāmnā paramavalgunā

01,073.017a kā tvaṃ tāmranakhī śyāmā sumṛṣṭamaṇikuṇḍalā

01,073.017c dīrghaṃ dhyāyasi cātyarthaṃ kasmāc chvasiṣi cāturā

01,073.018a kathaṃ ca patitāsy asmin kūpe vīruttṛṇāvṛte

01,073.018c duhitā caiva kasya tvaṃ vada sarvaṃ sumadhyame

01,073.019 devayāny uvāca

01,073.019a yo 'sau devair hatān daityān utthāpayati vidyayā

01,073.019c tasya śukrasya kanyāhaṃ sa māṃ nūnaṃ na budhyate

01,073.019d*0729=03 yayātiḥ

01,073.019d*0729=05 devayānī

01,073.019d*0729_01 pṛcchase māṃ kas tvam asi rūpavīryabalānvitaḥ

01,073.019d*0729_02 brūhy atrāgamanaṃ kiṃ vā śrotum icchāmi tattvataḥ

01,073.019d*0729_03 yayātir nāhuṣo 'haṃ tu śrānto 'dya mṛgakāṅkṣayā

01,073.019d*0729_04 kva cid atrāgato bhadre dṛṣṭavān asmi tvām iha

01,073.020a eṣa me dakṣiṇo rājan pāṇis tāmranakhāṅguliḥ

01,073.020c samuddhara gṛhītvā māṃ kulīnas tvaṃ hi me mataḥ

01,073.021a jānāmi hi tvāṃ saṃśāntaṃ vīryavantaṃ yaśasvinam

01,073.021c tasmān māṃ patitām asmāt kūpād uddhartum arhasi

01,073.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,073.022a tām atha brāhmaṇīṃ strīṃ ca vijñāya nahuṣātmajaḥ

01,073.022c gṛhītvā dakṣiṇe pāṇāv ujjahāra tato 'vaṭāt

01,073.023a uddhṛtya caināṃ tarasā tasmāt kūpān narādhipaḥ

01,073.023b*0730=00 yayātiḥ

01,073.023b*0730=09 devayānī

01,073.023b*0730_01 gaccha bhadre yathākāmaṃ na bhayaṃ vidyate tava

01,073.023b*0730_02 ity ucyamānā nṛpatiṃ devayānīdam uttaram

01,073.023b*0730_03 uvāca mām upādāya gaccha śīghraṃ priyo 'si me

01,073.023b*0730_04 gṛhītāhaṃ tvayā pāṇau tasmād bhartā bhaviṣyasi

01,073.023b*0730_05 ity evam ukto nṛpatir āha kṣatrakulodbhavaḥ

01,073.023b*0730_06 tvaṃ bhadre brāhmaṇī tasmān mayā nārhasi saṃgamam

01,073.023b*0730_07 sarvalokaguruḥ kāvyas tvaṃ tasya duhitāsi vai

01,073.023b*0730_08 tasmād api bhayaṃ me 'dya tasmāt kalyāṇi nārhasi

01,073.023b*0730_09 yadi madvacanān nādya māṃ necchasi narādhipa

01,073.023b*0730_10 tvām eva varaye pitrā paścāj jñāsyasi gaccha hi

01,073.023c āmantrayitvā suśroṇīṃ yayātiḥ svapuraṃ yayau

01,073.023d*0731_01 gate tu nāhuṣe tasmin devayāny apy aninditā

01,073.023d*0732=07 dhātrī

01,073.023d*0732_01 kva cid ārtā ca rudatī vṛkṣam āśritya tiṣṭhatī

01,073.023d*0732_02 tataś cirāyamāṇāyāṃ duhitary āha bhārgavaḥ

01,073.023d*0732_03 dhātri tvam ānaya kṣipraṃ devayānīṃ śucismitām

01,073.023d*0732_04 ity uktamātre sā dhātrī tvaritānayituṃ gatā

01,073.023d*0732_05 yatra yatra sakhībhiḥ sā gatā padam amārgata

01,073.023d*0732_06 sā dadarśa tathā dīnāṃ śramārtāṃ rudatīṃ sthitām

01,073.023d*0732_07 vṛttaṃ te kim idaṃ bhadre śīghraṃ vada pitāhvayat

01,073.023d*0732_08 evam uktāha dhātrīṃ tāṃ śarmiṣṭhāvṛjinaṃ kṛtam

01,073.023d*0733_01 saṃsmṛtyovāca dhātrīṃ tāṃ duhituḥ snehaviklavaḥ

01,073.023d*0734_01 aśrubhiḥ snāpayantīṃ tāṃ pīnonnatakucāv ubhau

01,073.023d*0734_02 vṛkṣamūlam upāśritya devatām iva tadvane

01,073.023d*0735_01 uvāca śokasaṃtaptā ghūrṇikām āgatāṃ puraḥ

01,073.024 devayāny uvāca

01,073.024a tvaritaṃ ghūrṇike gaccha sarvam ācakṣva me pituḥ

01,073.024c nedānīṃ hi pravekyāmi nagaraṃ vṛṣaparvaṇaḥ

01,073.025 vaiśaṃpāyana uvāca

01,073.025a sā tu vai tvaritaṃ gatvā ghūrṇikāsuramandiram

01,073.025c dṛṣṭvā kāvyam uvācedaṃ saṃbhramāviṣṭacetanā

01,073.025d*0736_01 tvaritaṃ ghūrṇikā gatvā praviveśa purottamam

01,073.025d*0736_02 dvijapravaram āsādya vacanaṃ cedam abravīt

01,073.026a ācakṣe te mahāprājña devayānī vane hatā

01,073.026c śarmiṣṭhayā mahābhāga duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ

01,073.027a śrutvā duhitaraṃ kāvyas tatra śarmiṣṭhayā hatām

01,073.027b*0737_01 tvaramāṇo 'numārgaṃ sa niścakrāma purottamāt

01,073.027c tvarayā niryayau duḥkhān mārgamāṇaḥ sutāṃ vane

01,073.028a dṛṣṭvā duhitaraṃ kāvyo devayānīṃ tato vane

01,073.028c bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya duḥkhito vākyam abravīt

01,073.029a ātmadoṣair niyacchanti sarve duḥkhasukhe janāḥ

01,073.029c manye duścaritaṃ te 'sti yasyeyaṃ niṣkṛtiḥ kṛtā

01,073.030 devayāny uvāca

01,073.030a niṣkṛtir me 'stu vā māstu śṛṇuṣvāvahito mama

01,073.030c śarmiṣṭhayā yad uktāsmi duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ

01,073.030e satyaṃ kilaitat sā prāha daityānām asi gāyanaḥ

01,073.031a evaṃ hi me kathayati śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,073.031b*0738_01 evaṃ mām āha śarmiṣṭhā śiṣyā tava mahāmune

01,073.031c vacanaṃ tīkṣṇaparuṣaṃ krodharaktekṣaṇā bhṛśam

01,073.032a stuvato duhitā hi tvaṃ yācataḥ pratigṛhṇataḥ

01,073.032c sutāhaṃ stūyamānasya dadato 'pratigṛhṇataḥ

01,073.033a iti mām āha śarmiṣṭhā duhitā vṛṣaparvaṇaḥ

01,073.033c krodhasaṃraktanayanā darpapūrṇā punaḥ punaḥ

01,073.034a yady ahaṃ stuvatas tāta duhitā pratigṛhṇataḥ

01,073.034c prasādayiṣye śarmiṣṭhām ity uktā hi sakhī mayā

01,073.034d*0739_01 uktāpy evaṃ bhṛśaṃ kruddhā māṃ gṛhya vijane vane

01,073.034d*0739_02 kūpe prakṣepayām āsa prakṣipyaiva gṛhaṃ yayau

01,073.034d*0740_01 amṛtāṃ māṃ mṛtāṃ matvā kūpe 'tīva nirūdake

01,073.034d*0740_02 anāvṛttāṃ nirīkṣyaiva hṛṣṭā svabhavanaṃ yayau

01,073.035 śukra uvāca

01,073.035a stuvato duhitā na tvaṃ bhadre na pratigṛhṇataḥ

01,073.035c astotuḥ stūyamānasya duhitā devayāny asi

01,073.036a vṛṣaparvaiva tad veda śakro rājā ca nāhuṣaḥ

01,073.036c acintyaṃ brahma nirdvandvam aiśvaraṃ hi balaṃ mama

01,073.036c*0741_01 . . . . . . . . ahaṃ na vedmi na cāpare

01,073.036c*0741_02 gāyan nāhaṃ tad eveha

01,073.036c*0742_01 . . . . . . . . na stotā na ca vanditā

01,073.036c*0742_02 mama vidyā hi nirdvandvā

01,073.036d*0743_01 dainyaṃ śāṭhyaṃ ca jaihmyaṃ ca nāsti me tattvataḥ śubhe

01,073.036d*0744=05 vaiśaṃpāyana uvāca

01,073.036d*0744_01 yac ca kiṃ cit sarvagataṃ bhūmau vā yadi vā divi

01,073.036d*0744_02 tasyāham īśvaro nityaṃ tuṣṭenoktaḥ svayaṃbhuvā

01,073.036d*0744_03 ahaṃ jalaṃ vimuñcāmi prajānāṃ hitakāmyayā

01,073.036d*0744_04 puṣṇāmy auṣadhayaḥ sarvā iti satyaṃ bravīmi te

01,073.036d*0744_05 evaṃ viṣādam āpannāṃ manyunā saṃprapīḍitām

01,073.036d*0744_06 vacanair madhuraiḥ ślakṣṇaiḥ sāntvayām āsa tāṃ pitā

01,074.001 śukra uvāca

01,074.001a yaḥ pareṣāṃ naro nityam ativādāṃs titikṣati

01,074.001c devayāni vijānīhi tena sarvam idaṃ jitam

01,074.002a yaḥ samutpatitaṃ krodhaṃ nigṛhṇāti hayaṃ yathā

01,074.002c sa yantety ucyate sadbhir na yo raśmiṣu lambate

01,074.003a yaḥ samutpatitaṃ krodham akrodhena nirasyati

01,074.003c devayāni vijānīhi tena sarvam idaṃ jitam

01,074.004a yaḥ samutpatitaṃ krodhaṃ kṣamayeha nirasyati

01,074.004c yathoragas tvacaṃ jīrṇāṃ sa vai puruṣa ucyate

01,074.005a yaḥ saṃdhārayate manyuṃ yo 'tivādāṃs titikṣati

01,074.005c yaś ca tapto na tapati dṛḍhaṃ so 'rthasya bhājanam

01,074.006a yo yajed apariśrānto māsi māsi śataṃ samāḥ

01,074.006c na krudhyed yaś ca sarvasya tayor akrodhano 'dhikaḥ

01,074.006d*0745_01 tasmād akrodhanaḥ śreṣṭhaḥ kāmakrodhau na pūjitau

01,074.006d*0745_02 kruddhasya niṣphalāny eva dānayajñatapāṃsi ca

01,074.006d*0745_03 tasmād akrodhane yajñas tapo dānaṃ mahat phalam

01,074.006d*0745_04 na pūto na tapasvī ca na yajvā na ca dharmakṛt

01,074.006d*0745_05 krodhasya yo vaśaṃ gacchet tasya lokadvayaṃ na ca

01,074.006d*0745_06 putrabhṛtyasuhṛnmitrabhāryā dharmaś ca satyataḥ

01,074.006d*0745_07 tasyaitāny apayāsyanti krodhaśīlasya niścitam

01,074.007a yat kumārāḥ kumāryaś ca vairaṃ kuryur acetasaḥ

01,074.007c na tat prājño 'nukurvīta vidus te na balābalam

01,074.008 devayāny uvāca

01,074.008a vedāhaṃ tāta bālāpi dharmāṇāṃ yad ihāntaram

01,074.008c akrodhe cātivāde ca veda cāpi balābalam

01,074.008d*0746_01 svavṛttim ananuṣṭhāya dharmam utsṛjya tattvataḥ

01,074.009a śiṣyasyāśiṣyavṛtter hi na kṣantavyaṃ bubhūṣatā

01,074.009b*0747_01 śiṣye cācāryavṛttiṃ hi visṛjya vipathaṃ gate

01,074.009c tasmāt saṃkīrṇavṛtteṣu vāso mama na rocate

01,074.009d*0748_01 dahyamānās tu tīvreṇa nīcāḥ parayaśo 'gninā

01,074.009d*0748_02 aśaktās tāṃ gatiṃ gantuṃ tato nindāṃ prakurvate

01,074.010a pumāṃso ye hi nindanti vṛttenābhijanena ca

01,074.010c na teṣu nivaset prājñaḥ śreyorthī pāpabuddhiṣu

01,074.011a ye tv enam abhijānanti vṛttenābhijanena ca

01,074.011c teṣu sādhuṣu vastavyaṃ sa vāsaḥ śreṣṭha ucyate

01,074.011d*0749_01 suyantritā narā nityaṃ vihīnā vā dhanair narāḥ

01,074.011d*0749_02 durvṛttāḥ pāpakarmāṇaś caṇḍālā dhanino 'pi vā

01,074.011d*0749_03 na hi jātyā ca caṇḍālāḥ svakarmavihitair vinā

01,074.011d*0749_04 dhanābhijanavidyāsu saktāś caṇḍāladharmiṇaḥ

01,074.011d*0749_05 akāraṇād vidviṣanti parivādaṃ vadanti ca

01,074.011d*0749_06 na tatrāsya nivāso 'sti pāpibhiḥ pāpatāṃ vrajet

01,074.011d*0749_07 sukṛte duṣkṛte vāpi yatra sajjati yo naraḥ

01,074.011d*0749_08 dhruvaṃ ratir bhavet tatra tasmāt teṣāṃ na rocaye

01,074.012a vāg duruktaṃ mahāghoraṃ duhitur vṛṣaparvaṇaḥ

01,074.012c na hy ato duṣkarataraṃ manye lokeṣv api triṣu

01,074.012d*0751_01 niḥsaṃśayo viśeṣeṇa puruṣaṃ marmakṛntanam

01,074.012d*0751_02 suhṛnmitrajanās teṣu sauhṛdaṃ na ca kurvate

01,074.012e yaḥ sapatnaśriyaṃ dīptāṃ hīnaśrīḥ paryupāsate

01,074.012f*0750_10 mama mathnāti hṛdayam agnikāma ivāraṇim

01,074.012f*0752_01 maraṇaṃ śobhanaṃ tasya iti vidvajjanā viduḥ

01,074.012f*0753_01 avamānam avāpnoti śanair nīceṣu saṃgataḥ

01,074.012f*0753_02 ativādā vaktrato niḥsaranti

01,074.012f*0753_03 yair āhataḥ śocati rātryahāni

01,074.012f*0753_04 parasya vai marmasu ye patanti

01,074.012f*0753_05 tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu

01,074.012f*0753_06 śanair duḥkhaṃ śastraviṣāgnijātaṃ

01,074.012f*0753_07 rohen na saṃrohati vāgvraṇaṃ tu

01,074.012f*0753_08 saṃrohati śanair viddhaṃ vanaṃ paraśunā hatam

01,074.012f*0753_09 vācā duruktaṃ bībhatsaṃ na saṃrohati vākkṣatam

01,075.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.001a tataḥ kāvyo bhṛguśreṣṭhaḥ samanyur upagamya ha

01,075.001b*0754_01 praviśyāntaḥpuraṃ śukro vandito vṛṣaparvaṇā

01,075.001b*0755_01 sa praviśyāsane śukraḥ saṃdaṣṭoṣṭhapuṭo ruṣā

01,075.001c vṛṣaparvāṇam āsīnam ity uvācāvicārayan

01,075.002a nādharmaś carito rājan sadyaḥ phalati gaur iva

01,075.002b*0756_01 śanair āvartyamāno hi kartur mūlāni kṛntati

01,075.002c putreṣu vā naptṛṣu vā na ced ātmani paśyati

01,075.002e phalaty eva dhruvaṃ pāpaṃ gurubhuktam ivodare

01,075.002f*0757_01 adhīyānaṃ hi taṃ rājan kṣamāvantaṃ jitendriyam

01,075.003a yad aghātayathā vipraṃ kacam āṅgirasaṃ tadā

01,075.003c apāpaśīlaṃ dharmajñaṃ śuśrūṣuṃ madgṛhe ratam

01,075.003d*0758_01 śarmiṣṭhayā devayānī krūram uktā bahu prabho

01,075.003d*0758_02 viprakṛtya ca saṃrambhāt kūpe kṣiptā manasvinī

01,075.003d*0758_03 sā na kalpeta vāsāya tayā hi rahitaḥ katham

01,075.003d*0758_04 vaseyam iha tasmāt te tyajāmi viṣayaṃ nṛpa

01,075.004a vadhād anarhatas tasya vadhāc ca duhitur mama

01,075.004c vṛṣaparvan nibodhedaṃ tyakṣyāmi tvāṃ sabāndhavam

01,075.004d*0759_01 mā śocīr vṛṣaparvas tvaṃ mā krudhyasva viśāṃ pate

01,075.004e sthātuṃ tvadviṣaye rājan na śakṣyāmi tvayā saha

01,075.004f*0760=02 vṛṣaparvā

01,075.004f*0760_01 asyā gatir gatir mahyaṃ priyam asyāḥ priyaṃ mama

01,075.004f*0760_02 yadi brahman ghātayāmi yadi copadiśāmy aham

01,075.004f*0760_03 śarmiṣṭhayā devayānīṃ tena gacchāmy asadgatim

01,075.005a aho mām abhijānāsi daitya mithyāpralāpinam

01,075.005c yathemam ātmano doṣaṃ na niyacchasy upekṣase

01,075.006 vṛṣaparvovāca

01,075.006a nādharmaṃ na mṛṣāvādaṃ tvayi jānāmi bhārgava

01,075.006c tvayi dharmaś ca satyaṃ ca tat prasīdatu no bhavān

01,075.007a yady asmān apahāya tvam ito gacchasi bhārgava

01,075.007c samudraṃ saṃpravekṣyāmo nānyad asti parāyaṇam

01,075.007c*0761_01 . . . . . . . . pūrvaṃ madbāndhavaiḥ saha

01,075.007c*0761_02 pātālam atha vā cāgniṃ

01,075.007d*0762_01 yady eva devān gacches tvaṃ māṃ ca tyaktvā gṛhādhipa

01,075.007d*0762_02 sarvatyāgaṃ tataḥ kṛtvā praviśāmi hutāśanam

01,075.008 śukra uvāca

01,075.008a samudraṃ praviśadhvaṃ vā diśo vā dravatāsurāḥ

01,075.008c duhitur nāpriyaṃ soḍhuṃ śakto 'haṃ dayitā hi me

01,075.009a prasādyatāṃ devayānī jīvitaṃ hy atra me sthitam

01,075.009b*0763_01 prasannā devayānī cet priyaṃ nānyataraṃ mama

01,075.009c yogakṣemakaras te 'ham indrasyeva bṛhaspatiḥ

01,075.010 vṛṣaparvovāca

01,075.010a yat kiṃ cid asurendrāṇāṃ vidyate vasu bhārgava

01,075.010c bhuvi hastigavāśvaṃ vā tasya tvaṃ mama ceśvaraḥ

01,075.011 śukra uvāca

01,075.011a yat kiṃ cid asti draviṇaṃ daityendrāṇāṃ mahāsura

01,075.011c tasyeśvaro 'smi yadi te devayānī prasādyatām

01,075.011d*0764=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.011d*0764_01 tatas tu tvaritaṃ śukras tena rājñā samaṃ yayau

01,075.011d*0764_02 uvāca caināṃ subhage pratipannaṃ vacas tava

01,075.011d*0765=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.011d*0765_01 evam uktas tathety āha vṛṣaparvā mahākaviḥ

01,075.011d*0765_02 devayānyantikaṃ gatvā tam arthaṃ prāha bhārgavaḥ

01,075.011d*0766=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,075.011d*0766_01 śukrasya vacanaṃ śrutvā vṛṣaparvā sabāndhavaḥ

01,075.011d*0766_02 devayānīṃ prasīdeti papāta bhuvi pādayoḥ

01,075.012 devayāny uvāca

01,075.012a yadi tvam īśvaras tāta rājño vittasya bhārgava

01,075.012c nābhijānāmi tat te 'haṃ rājā tu vadatu svayam

01,075.013 vṛṣaparvovāca

01,075.013*0767_01 stutyo vandyaś ca satataṃ mayā tātaś ca te śubhe

01,075.013a yaṃ kāmam abhikāmāsi devayāni śucismite

01,075.013c tat te 'haṃ saṃpradāsyāmi yadi ced api durlabham

01,075.014 devayāny uvāca

01,075.014a dāsīṃ kanyāsahasreṇa śarmiṣṭhām abhikāmaye

01,075.014c anu māṃ tatra gacchet sā yatra dāsyati me pitā

01,075.015 vṛṣaparvovāca

01,075.015a uttiṣṭha he saṃgrahītri śarmiṣṭhāṃ śīghram ānaya

01,075.015c yaṃ ca kāmayate kāmaṃ devayānī karotu tam

01,075.015d*0768_01 tyajed ekaṃ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṃ tyajet

01,075.015d*0768_02 grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet

01,075.016 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.016a tato dhātrī tatra gatvā śarmiṣṭhāṃ vākyam abravīt

01,075.016c uttiṣṭha bhadre śarmiṣṭhe jñātīnāṃ sukham āvaha

01,075.017a tyajati brāhmaṇaḥ śiṣyān devayānyā pracoditaḥ

01,075.017c sā yaṃ kāmayate kāmaṃ sa kāryo 'dya tvayānaghe

01,075.018 śarmiṣṭhovāca

01,075.018a sā yaṃ kāmayate kāmaṃ karavāṇy aham adya tam

01,075.018b*0769_01 yady evam āhvayec chukro devayānīkṛte hi mām

01,075.018c mā tv evāpagamac chukro devayānī ca matkṛte

01,075.019 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.019a tataḥ kanyāsahasreṇa vṛtā śibikayā tadā

01,075.019c pitur niyogāt tvaritā niścakrāma purottamāt

01,075.020 śarmiṣṭhovāca

01,075.020a ahaṃ kanyāsahasreṇa dāsī te paricārikā

01,075.020b*0770_01 caṇḍāle 'pi niyuṅkṣvādya śirasā dhārayāmi tam

01,075.020b*0770_02 guruṃ vā sparśayāmy adya dāsīnāṃ dharmam uttamam

01,075.020c anu tvāṃ tatra yāsyāmi yatra dāsyati te pitā

01,075.021 devayāny uvāca

01,075.021a stuvato duhitā te 'haṃ bandinaḥ pratigṛhṇataḥ

01,075.021c stūyamānasya duhitā kathaṃ dāsī bhaviṣyasi

01,075.022 śarmiṣṭhovāca

01,075.022a yena kena cid ārtānāṃ jñātīnāṃ sukham āvahet

01,075.022b*0771_01 sarvam āhṛtya kartavyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

01,075.022b*0771_02 evaṃ kṛtvā kariṣyāmi yan māṃ vakṣyasi śobhane

01,075.022c atas tvām anuyāsyāmi yatra dāsyati te pitā

01,075.023 vaiśaṃpāyana uvāca

01,075.023a pratiśrute dāsabhāve duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ

01,075.023c devayānī nṛpaśreṣṭha pitaraṃ vākyam abravīt

01,075.024a praviśāmi puraṃ tāta tuṣṭāsmi dvijasattama

01,075.024c amoghaṃ tava vijñānam asti vidyābalaṃ ca te

01,075.025a evam ukto duhitrā sa dvijaśreṣṭho mahāyaśāḥ

01,075.025c praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ pūjitaḥ sarvadānavaiḥ

01,076.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,076.001a atha dīrghasya kālasya devayānī nṛpottama

01,076.001c vanaṃ tad eva niryātā krīḍārthaṃ varavarṇinī

01,076.002a tena dāsīsahasreṇa sārdhaṃ śarmiṣṭhayā tadā

01,076.002c tam eva deśaṃ saṃprāptā yathākāmaṃ cacāra sā

01,076.002e tābhiḥ sakhībhiḥ sahitā sarvābhir muditā bhṛśam

01,076.003a krīḍantyo 'bhiratāḥ sarvāḥ pibantyo madhumādhavīm

01,076.003c khādantyo vividhān bhakṣyān vidaśantyaḥ phalāni ca

01,076.004a punaś ca nāhuṣo rājā mṛgalipsur yadṛcchayā

01,076.004c tam eva deśaṃ saṃprāpto jalārthī śramakarśitaḥ

01,076.005a dadṛśe devayānīṃ ca śarmiṣṭhāṃ tāś ca yoṣitaḥ

01,076.005c pibantīr lalamānāś ca divyābharaṇabhūṣitāḥ

01,076.005d*0772_01 āsanapravare divye sarvaratnavibhūṣite

01,076.006a upaviṣṭāṃ ca dadṛśe devayānīṃ śucismitām

01,076.006c rūpeṇāpratimāṃ tāsāṃ strīṇāṃ madhye varāṅganām

01,076.006d*0773_01 āsanāc ca tataḥ kiṃ cid vihīnāṃ hemabhūṣitām

01,076.006d*0773_02 asurendrasutāṃ cāpi śarmiṣṭhāṃ cāruhāsinīm

01,076.006e śarmiṣṭhayā sevyamānāṃ pādasaṃvāhanādibhiḥ

01,076.006f*0774_01 gāyantyaś caiva nṛtyantyo vādayantyaś ca bhārata

01,076.006f*0774_02 dṛṣṭvā yayātiṃ lalanā lajjayāvanatāḥ sthitāḥ

01,076.007 yayātir uvāca

01,076.007a dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dve kanye parivārite

01,076.007c gotre ca nāmanī caiva dvayoḥ pṛcchāmi vām aham

01,076.008 devayāny uvāca

01,076.008a ākhyāsyāmy aham ādatsva vacanaṃ me narādhipa

01,076.008c śukro nāmāsuraguruḥ sutāṃ jānīhi tasya mām

01,076.009a iyaṃ ca me sakhī dāsī yatrāhaṃ tatra gāminī

01,076.009c duhitā dānavendrasya śarmiṣṭhā vṛṣaparvaṇaḥ

01,076.010 yayātir uvāca

01,076.010a kathaṃ nu te sakhī dāsī kanyeyaṃ varavarṇinī

01,076.010c asurendrasutā subhru paraṃ kautūhalaṃ hi me

01,076.010d*0775_01 naiva devī na gandharvī na yakṣī na ca kiṃnarī

01,076.010d*0775_02 evaṃrūpā mayā nārī dṛṣṭapūrvā mahītale

01,076.010d*0775_03 śrīr ivāyatapadmākṣī sarvalakṣaṇaśobhitā

01,076.010d*0776_01 daivenopahatā subhrūr utāho tapasāpi vā

01,076.010d*0776_02 anyathaiṣānavadyāṅgī dāsī neha bhaviṣyati

01,076.010d*0777_01 asyā rūpeṇa te rūpaṃ na kiṃ cit sadṛśaṃ bhavet

01,076.010d*0777_02 purā duścariteneyaṃ tava dāsī bhavaty aho

01,076.011 devayāny uvāca

01,076.011a sarva eva naravyāghra vidhānam anuvartate

01,076.011c vidhānavihitaṃ matvā mā vicitrāḥ kathāḥ kṛthāḥ

01,076.012a rājavad rūpaveṣau te brāhmīṃ vācaṃ bibharṣi ca

01,076.012c kiṃnāmā tvaṃ kutaś cāsi kasya putraś ca śaṃsa me

01,076.013 yayātir uvāca

01,076.013a brahmacaryeṇa kṛtsno me vedaḥ śrutipathaṃ gataḥ

01,076.013c rājāhaṃ rājaputraś ca yayātir iti viśrutaḥ

01,076.014 devayāny uvāca

01,076.014a kenāsy arthena nṛpate imaṃ deśam upāgataḥ

01,076.014c jighṛkṣur vārijaṃ kiṃ cid atha vā mṛgalipsayā

01,076.015 yayātir uvāca

01,076.015a mṛgalipsur ahaṃ bhadre pānīyārtham upāgataḥ

01,076.015c bahu cāpy anuyukto 'smi tan mānujñātum arhasi

01,076.016 devayāny uvāca

01,076.016a dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dāsyā śarmiṣṭhayā saha

01,076.016c tvadadhīnāsmi bhadraṃ te sakhā bhartā ca me bhava

01,076.016d*0778=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,076.016d*0778_01 asurendrasutām īkṣya tasyāṃ saktena cetasā

01,076.016d*0778_02 śarmiṣṭhā mahiṣī mahyam iti matvā vaco 'bravīt

01,076.017 yayātir uvāca

01,076.017a viddhy auśanasi bhadraṃ te na tvām arho 'smi bhāmini

01,076.017c avivāhyā hi rājāno devayāni pitus tava

01,076.017d*0779_01 caturṇām api varṇānāṃ vivāhaṃ brāhmaṇo 'rhati

01,076.017d*0779_02 kṣatriyādyāḥ kramādhastān nottarottarakāriṇaḥ

01,076.017d*0779_03 kāmāt krodhād atho lobhād yat kiṃ cit kurute naraḥ

01,076.017d*0779_04 devayāni vijānīhi sa gacchen narakaṃ dhruvam

01,076.017d*0780_01 parabhāryā svasā jyeṣṭhā sagotrā patitā snuṣā

01,076.017d*0780_02 aparā bhikṣukāsvasthā agamyāḥ kīrtitā budhaiḥ

01,076.018 devayāny uvāca

01,076.018a saṃsṛṣṭaṃ brahmaṇā kṣatraṃ kṣatraṃ ca brahmasaṃhitam

01,076.018b*0781_01 tayor apy anyatā nāsti ekāntaratamau hi tau

01,076.018c ṛṣiś ca ṛṣiputraś ca nāhuṣāṅga vahasva mām

01,076.019 yayātir uvāca

01,076.019a ekadehodbhavā varṇāś catvāro 'pi varāṅgane

01,076.019c pṛthagdharmāḥ pṛthakśaucās teṣāṃ tu brāhmaṇo varaḥ

01,076.020 devayāny uvāca

01,076.020a pāṇidharmo nāhuṣāyaṃ na pumbhiḥ sevitaḥ purā

01,076.020c taṃ me tvam agrahīr agre vṛṇomi tvām ahaṃ tataḥ

01,076.021a kathaṃ nu me manasvinyāḥ pāṇim anyaḥ pumān spṛśet

01,076.021c gṛhītam ṛṣiputreṇa svayaṃ vāpy ṛṣiṇā tvayā

01,076.022 yayātir uvāca

01,076.022a kruddhād āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt

01,076.022c durādharṣataro vipraḥ puruṣeṇa vijānatā

01,076.023 devayāny uvāca

01,076.023a katham āśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt

01,076.023c durādharṣataro vipra ity āttha puruṣarṣabha

01,076.024 yayātir uvāca

01,076.024a ekam āśīviṣo hanti śastreṇaikaś ca vadhyate

01,076.024c hanti vipraḥ sarāṣṭrāṇi purāṇy api hi kopitaḥ

01,076.024d*0782_01 kva cid āśīviṣo hanyāc chastram anyaṃ nikṛntati

01,076.024d*0782_02 yadṛcchayāgnir dahati manasā hanti vai dvijaḥ

01,076.025a durādharṣataro vipras tasmād bhīru mato mama

01,076.025c ato 'dattāṃ ca pitrā tvāṃ bhadre na vivahāmy aham

01,076.026 devayāny uvāca

01,076.026a dattāṃ vahasva pitrā māṃ tvaṃ hi rājan vṛto mayā

01,076.026c ayācato bhayaṃ nāsti dattāṃ ca pratigṛhṇataḥ

01,076.026d*0783_01 tiṣṭha rājan muhūrtaṃ tvaṃ preṣayiṣyāmy ahaṃ pituḥ

01,076.026d*0783_02 gaccha tvaṃ dhātrike śīghraṃ brahmakalpam ihānaya

01,076.026d*0783_03 svayaṃvare vṛtaṃ śīghraṃ nivedaya ca nāhuṣam

01,076.027 vaiśaṃpāyana uvāca

01,076.027a tvaritaṃ devayānyātha preṣitaṃ pitur ātmanaḥ

01,076.027b*0784_01 sarvaṃ nivedayām āsa dhātrī tasmai yathātatham

01,076.027c śrutvaiva ca sa rājānaṃ darśayām āsa bhārgavaḥ

01,076.027d*0785=05 śukraḥ

01,076.027d*0785=07 vaiśaṃpāyanaḥ

01,076.027d*0785_01 tato dhātreyikā gatvā śīghraṃ tūśanasaṃ prati

01,076.027d*0785_02 dṛṣṭvā cainaṃ yathānyāyam abhivādyedam abravīt

01,076.027d*0785_03 devayānyā vṛto bhartā nāhuṣaḥ pṛthivīpatiḥ

01,076.027d*0785_04 tatrānujñāṃ kuruṣvādya brahman satyaparāyaṇa

01,076.027d*0785_05 gaccha gacchāgrato bhadre gacchāmi sahitas tvayā

01,076.027d*0785_06 kariṣyāmi vacas tasyāḥ pṛṣṭvā rājānam acyutam

01,076.027d*0785_07 prādurāsīt tadā śukraḥ prajvalann iva tejasā

01,076.027d*0785_08 brāhmaṇaḥ sarvabhūtāni tejorāśiḥ prakāśayan

01,076.028a dṛṣṭvaiva cāgataṃ śukraṃ yayātiḥ pṛthivīpatiḥ

01,076.028c vavande brāhmaṇaṃ kāvyaṃ prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ

01,076.029 devayāny uvāca

01,076.029a rājāyaṃ nāhuṣas tāta durge me pāṇim agrahīt

01,076.029b*0786_01 nānyapūrvagṛhītaṃ me tenāham abhayā kṛtā

01,076.029c namas te dehi mām asmai nānyaṃ loke patiṃ vṛṇe

01,076.030 śukra uvāca

01,076.030*0787_01 anyo dharmaḥ priyas tv anyo vṛtas te nāhuṣaḥ patiḥ

01,076.030*0787_02 kacaśāpāt tvayā pūrvaṃ nānyad bhavitum arhati

01,076.030a vṛto 'nayā patir vīra sutayā tvaṃ mameṣṭayā

01,076.030b*0788_01 svayaṃgrahe mahān doṣo brāhmaṇyāṃ varṇasaṃkarāt

01,076.030c gṛhāṇemāṃ mayā dattāṃ mahiṣīṃ nahuṣātmaja

01,076.031 yayātir uvāca

01,076.031a adharmo na spṛśed evaṃ mahān mām iha bhārgava

01,076.031c varṇasaṃkarajo brahmann iti tvāṃ pravṛṇomy aham

01,076.032 śukra uvāca

01,076.032a adharmāt tvāṃ vimuñcāmi varayasva yathepṣitam

01,076.032c asmin vivāhe mā glāsīr ahaṃ pāpaṃ nudāmi te

01,076.033a vahasva bhāryāṃ dharmeṇa devayānīṃ sumadhyamām

01,076.033c anayā saha saṃprītim atulāṃ samavāpsyasi

01,076.034a iyaṃ cāpi kumārī te śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,076.034c saṃpūjyā satataṃ rājan mā caināṃ śayane hvayeḥ

01,076.034d*0789_01 iyaṃ kumārī śarmiṣṭhā duhitā vṛṣaparvaṇaḥ

01,076.034d*0789_02 tāṃ pūjayethā mā caināṃ śayane vai samāhvaya

01,076.034d*0789_03 rahasy enāṃ samāhūya na vader na ca saṃspṛśeḥ

01,076.034d*0789_04 vahasva bhāryāṃ bhadraṃ te yathākāmam avāpsyasi

01,076.035 vaiśaṃpāyana uvāca

01,076.035*0790_01 gāndharveṇa vivāhena devayānī vṛtā tadā

01,076.035a evam ukto yayātis tu śukraṃ kṛtvā pradakṣiṇam

01,076.035b*0791_01 śāstroktavidhinā rājan vivāham akaroc chubham

01,076.035b*0791_02 labdhvā śukrān mahad vittaṃ devayānīṃ tathottamām

01,076.035b*0791_03 dvisahasreṇa kanyānāṃ tathā śarmiṣṭhayā saha

01,076.035b*0791_04 saṃpūjitaś ca śukreṇa daityaiś ca nṛpasattamaḥ

01,076.035b*0792_01 vivāhaṃ vidhivat kṛtvā pradakṣiṇam athākarot

01,076.035c jagāma svapuraṃ hṛṣṭo anujñāto mahātmanā

01,077.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,077.001a yayātiḥ svapuraṃ prāpya mahendrapurasaṃnibham

01,077.001c praviśyāntaḥpuraṃ tatra devayānīṃ nyaveśayat

01,077.002a devayānyāś cānumate tāṃ sutāṃ vṛṣaparvaṇaḥ

01,077.002c aśokavanikābhyāśe gṛhaṃ kṛtvā nyaveśayat

01,077.003a vṛtāṃ dāsīsahasreṇa śarmiṣṭhām āsurāyaṇīm

01,077.003c vāsobhir annapānaiś ca saṃvibhajya susatkṛtām

01,077.004a devayānyā tu sahitaḥ sa nṛpo nahuṣātmajaḥ

01,077.004b*0793_01 prītyā paramayā yukto mumude śāśvatīḥ samāḥ

01,077.004b*0793_02 aśokavanikābhyāśe devayānī samāgatā

01,077.004b*0793_03 śarmiṣṭhayā sā krīḍitvā ramaṇīye manorame

01,077.004b*0793_04 tatraiva tāṃ tu nirdiśya saha rājñā yayau gṛham

01,077.004b*0793_05 evam eva bahuprītyā mumude bahukālataḥ

01,077.004c vijahāra bahūn abdān devavan mudito bhṛśam

01,077.005a ṛtukāle tu saṃprāpte devayānī varāṅganā

01,077.005c lebhe garbhaṃ prathamataḥ kumāraṃ ca vyajāyata

01,077.006a gate varṣasahasre tu śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,077.006c dadarśa yauvanaṃ prāptā ṛtuṃ sā cānvacintayat

01,077.006d*0794_01 śuddhā snātā tu śarmiṣṭhā sarvālaṃkārabhūṣitā

01,077.006d*0794_02 aśokaśākhām ālambya suphullaiḥ stabakair vṛtām

01,077.006d*0794_03 ādarśe mukham udvīkṣya bhartṛdarśanalālasā

01,077.006d*0794_04 śokamohasamāviṣṭā vacanaṃ cedam abravīt

01,077.006d*0794_05 aśoka śokāpanuda śokopahatacetasam

01,077.006d*0794_06 tvannāmānaṃ kuru kṣipraṃ priyasaṃdarśanād dhi mām

01,077.006d*0794_07 evam uktavatī sā tu śarmiṣṭhā punar abravīt

01,077.007a ṛtukālaś ca saṃprāpto na ca me 'sti patir vṛtaḥ

01,077.007c kiṃ prāptaṃ kiṃ nu kartavyaṃ kiṃ vā kṛtvā kṛtaṃ bhavet

01,077.008a devayānī prajātāsau vṛthāhaṃ prāptayauvanā

01,077.008b*0795_01 devayānī puṇyakṛtā tasyā bhartā hi nāhuṣaḥ

01,077.008c yathā tayā vṛto bhartā tathaivāhaṃ vṛṇomi tam

01,077.009a rājñā putraphalaṃ deyam iti me niścitā matiḥ

01,077.009c apīdānīṃ sa dharmātmā iyān me darśanaṃ rahaḥ

01,077.009d*0796=02 vaiśaṃpāyanaḥ

01,077.009d*0796_01 keśe baddhvā tu rājānaṃ yāce 'haṃ sadṛśaṃ patim

01,077.009d*0796_02 gṛhe mudā devayānīputram īkṣya punaḥ punaḥ

01,077.009d*0796_03 krīḍann antaḥpure tasyāḥ kva cit kṣaṇam avāpa saḥ

01,077.010a atha niṣkramya rājāsau tasmin kāle yadṛcchayā

01,077.010c aśokavanikābhyāśe śarmiṣṭhāṃ prāpya viṣṭhitaḥ

01,077.011a tam ekaṃ rahite dṛṣṭvā śarmiṣṭhā cāruhāsinī

01,077.011c pratyudgamyāñjaliṃ kṛtvā rājānaṃ vākyam abravīt

01,077.012a somasyendrasya viṣṇor vā yamasya varuṇasya vā

01,077.012c tava vā nāhuṣa kule kaḥ striyaṃ spraṣṭum arhati

01,077.013a rūpābhijanaśīlair hi tvaṃ rājan vettha māṃ sadā

01,077.013c sā tvāṃ yāce prasādyāham ṛtuṃ dehi narādhipa

01,077.014 yayātir uvāca

01,077.014a vedmi tvāṃ śīlasaṃpannāṃ daityakanyām aninditām

01,077.014c rūpe ca te na paśyāmi sūcyagram api ninditam

01,077.014d*0797_01 tadā prabhṛti tvāṃ dṛṣṭvā smarāmy aniśam uttame

01,077.015a abravīd uśanā kāvyo devayānīṃ yadāvaham

01,077.015c neyam āhvayitavyā te śayane vārṣaparvaṇī

01,077.015d*0798_01 devayānyāḥ priyaṃ kṛtvā śarmiṣṭhām api poṣaya

01,077.016 śarmiṣṭhovāca

01,077.016a na narmayuktaṃ vacanaṃ hinasti; na strīṣu rājan na vivāhakāle

01,077.016c prāṇātyaye sarvadhanāpahāre; pañcānṛtāny āhur apātakāni

01,077.017a pṛṣṭaṃ tu sākṣye pravadantam anyathā; vadanti mithyopahitaṃ narendra

01,077.017c ekārthatāyāṃ tu samāhitāyāṃ; mithyā vadantam anṛtaṃ hinasti

01,077.017d*0799_01 anṛtaṃ nānṛtaṃ strīṣu parihāsavivāhayoḥ

01,077.017d*0799_02 ātmaprāṇārthaghāteṣu tad evottamatāṃ vrajet

01,077.017d*0800_01 dharmasūkṣmārthatattvajñā evam āhur manīṣiṇaḥ

01,077.018 yayātir uvāca

01,077.018*0801_01 yathā vadasi kalyāṇi mamāpy etad dhi kāṅkṣitam

01,077.018*0801_02 brāhmaṇasya tu tad vākyaṃ hṛdi me parivartate

01,077.018a rājā pramāṇaṃ bhūtānāṃ sa naśyeta mṛṣā vadan

01,077.018c arthakṛcchram api prāpya na mithyā kartum utsahe

01,077.019 śarmiṣṭhovāca

01,077.019a samāv etau matau rājan patiḥ sakhyāś ca yaḥ patiḥ

01,077.019c samaṃ vivāham ity āhuḥ sakhyā me 'si patir vṛtaḥ

01,077.020 yayātir uvāca

01,077.020a dātavyaṃ yācamānebhya iti me vratam āhitam

01,077.020c tvaṃ ca yācasi māṃ kāmaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te

01,077.020d*0802_01 dhanaṃ vā yadi vā kāmaṃ rājyaṃ vāpi śucismite

01,077.021 śarmiṣṭhovāca

01,077.021a adharmāt trāhi māṃ rājan dharmaṃ ca pratipādaya

01,077.021b*0803_01 nānyaṃ vṛṇe putrakāmā putrāt parataraṃ na ca

01,077.021c tvatto 'patyavatī loke careyaṃ dharmam uttamam

01,077.021d*0804_01 putrārthaṃ bhartṛpoṣārthaṃ striyaḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā

01,077.021d*0804_02 apatiś cāpi yā kanyā anapatyā ca yā bhavet

01,077.021d*0804_03 tasyā janma vṛthā loke gatis tasyā na vidyate

01,077.022a traya evādhanā rājan bhāryā dāsas tathā sutaḥ

01,077.022c yat te samadhigacchanti yasya te tasya tad dhanam

01,077.022d*0805_01 saha dattāsmi kāvyena devayānyā maharṣiṇā

01,077.022d*0805_02 pūjyā poṣayitavyeti na mṛṣā kartum arhasi

01,077.022d*0805_03 suvarṇamaṇimuktāni vastrāṇy ābharaṇāni ca

01,077.022d*0805_04 yācatāṃ hi dadāsi tvaṃ gogrāmādīni yāni ca

01,077.022d*0805_05 bāhiraṃ dānam ity uktaṃ na śarīrāśrayaṃ nṛpa

01,077.022d*0805_06 duṣkaraṃ putradānaṃ ca ātmadānaṃ ca duṣkaram

01,077.022d*0805_07 śarīradānāt tat sarvaṃ dattaṃ bhavati māriṣa

01,077.022d*0805_08 yasya yasya yathākāmaṃ tasya tasya dadāmy aham

01,077.022d*0805_09 ity uktvā nagare rājaṃs trikālaṃ ghoṣitaṃ tvayā

01,077.022d*0805_10 anṛtaṃ tvayoktaṃ rājendra vṛthā ghoṣitam eva ca

01,077.022d*0805_11 tat satyaṃ kuru rājendra yathā vaiśravaṇas tathā

01,077.023a devayānyā bhujiṣyāsmi vaśyā ca tava bhārgavī

01,077.023c sā cāhaṃ ca tvayā rājan bharaṇīye bhajasva mām

01,077.024 vaiśaṃpāyana uvāca

01,077.024a evam uktas tu rājā sa tathyam ity eva jajñivān

01,077.024b*0806_01 kāvyasya devayānyāś ca bhīto dharmabhayād api

01,077.024c pūjayām āsa śarmiṣṭhāṃ dharmaṃ ca pratyapādayat

01,077.024d*0807_01 ṛtvikpurohitācāryair mantribhiś caiva saṃvṛtaḥ

01,077.024d*0807_02 kṛtvā vivāhaṃ vidhivad datvā brāhmaṇadakṣiṇām

01,077.024d*0807_03 puṇye nakṣatrasaṃyoge muhūrte dvijapūjite

01,077.025a samāgamya ca śarmiṣṭhāṃ yathākāmam avāpya ca

01,077.025c anyonyam abhisaṃpūjya jagmatus tau yathāgatam

01,077.026a tasmin samāgame subhrūḥ śarmiṣṭhā cāruhāsinī

01,077.026c lebhe garbhaṃ prathamatas tasmān nṛpatisattamāt

01,077.027a prajajñe ca tataḥ kāle rājan rājīvalocanā

01,077.027c kumāraṃ devagarbhābhaṃ rājīvanibhalocanam

01,078.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,078.001*0808=03 yayātiḥ

01,078.001*0808=07 vaiśaṃpāyanaḥ

01,078.001*0808_01 tasmin nakṣatrasaṃyoge śukle puṇyarkṣagendunā

01,078.001*0808_02 sa rājā mumude samrāṭ tayā śarmiṣṭhayā saha

01,078.001*0808_03 prajānāṃ śrīr ivāgryā me śarmiṣṭhā hy abhavad vadhūḥ

01,078.001*0808_04 pannagīvograrūpā vai devayānī mamāpy abhūt

01,078.001*0808_05 parjanya iva sasyānāṃ devānām amṛtaṃ yathā

01,078.001*0808_06 tadvan mamāpi saṃbhūtā śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,078.001*0808_07 ity evaṃ manasā dhyātvā devayānīm avarjayat

01,078.001a śrutvā kumāraṃ jātaṃ tu devayānī śucismitā

01,078.001c cintayām āsa duḥkhārtā śarmiṣṭhāṃ prati bhārata

01,078.002a abhigamya ca śarmiṣṭhāṃ devayāny abravīd idam

01,078.002c kim idaṃ vṛjinaṃ subhru kṛtaṃ te kāmalubdhayā

01,078.003 śarmiṣṭhovāca

01,078.003a ṛṣir abhyāgataḥ kaś cid dharmātmā vedapāragaḥ

01,078.003c sa mayā varadaḥ kāmaṃ yācito dharmasaṃhitam

01,078.003d*0809_01 apatyārthe sa tu mayā vṛto vai cāruhāsini

01,078.004a nāham anyāyataḥ kāmam ācarāmi śucismite

01,078.004c tasmād ṛṣer mamāpatyam iti satyaṃ bravīmi te

01,078.005 devayāny uvāca

01,078.005a śobhanaṃ bhīru satyaṃ ced atha sa jñāyate dvijaḥ

01,078.005c gotranāmābhijanato vettum icchāmi taṃ dvijam

01,078.006 śarmiṣṭhovāca

01,078.006a ojasā tejasā caiva dīpyamānaṃ raviṃ yathā

01,078.006c taṃ dṛṣṭvā mama saṃpraṣṭuṃ śaktir nāsīc chucismite

01,078.007 devayāny uvāca

01,078.007a yady etad evaṃ śarmiṣṭhe na manyur vidyate mama

01,078.007c apatyaṃ yadi te labdhaṃ jyeṣṭhāc chreṣṭhāc ca vai dvijāt

01,078.008 vaiśaṃpāyana uvāca

01,078.008a anyonyam evam uktvā ca saṃprahasya ca te mithaḥ

01,078.008c jagāma bhārgavī veśma tathyam ity eva jajñuṣī

01,078.009a yayātir devayānyāṃ tu putrāv ajanayan nṛpaḥ

01,078.009c yaduṃ ca turvasuṃ caiva śakraviṣṇū ivāparau

01,078.009d*0810_01 tasmin kāle tu rājarṣir yayātiḥ pṛthivīpatiḥ

01,078.009d*0810_02 mādhvīkarasaṃyuktāṃ madirāṃ madavardhinīm

01,078.009d*0810_03 pāyayām āsa śukrasya tanayāṃ raktapiñjarām

01,078.009d*0810_04 pītvā pītvā ca madirāṃ devayānī mumoha sā

01,078.009d*0810_05 rudatī gāyamānā sā nṛtyantī ca muhur muhuḥ

01,078.009d*0810_06 bahu pralapatī devī rājānam idam abravīt

01,078.009d*0810_07 rājavad rūpaveṣau te kimarthaṃ tvam ihāgataḥ

01,078.009d*0810_08 kena kāryeṇa saṃprāpto nirjanaṃ gahanaṃ vanam

01,078.009d*0810_09 dvijaśreṣṭha nṛpaśreṣṭho yayātiś cogradarśanaḥ

01,078.009d*0810_10 tasmād itaḥ palāyasva hitam icchasi ced dvija

01,078.009d*0810_11 ity evaṃ pralapantīṃ tāṃ devayānīṃ tu nāhuṣaḥ

01,078.009d*0810_12 bhartsayām āsa vacanair apāpāṃ pāpavardhinīm

01,078.009d*0810_13 tato varṣavarān mūkān paṅgūn vṛddhān sapaṇḍakān

01,078.009d*0810_14 rakṣaṇe devayānyāḥ sa poṣaṇe ca śaśāsa tān

01,078.009d*0810_15 tatas tu nāhuṣo rājā śarmiṣṭhāṃ prāpya buddhimān

01,078.009d*0810_16 reme ca suciraṃ kālaṃ tayā śarmiṣṭhayā saha

01,078.010a tasmād eva tu rājarṣeḥ śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,078.010c druhyuṃ cānuṃ ca pūruṃ ca trīn kumārān ajījanat

01,078.010d*0811_01 śarmiṣṭhākāmuko rājā yadāsīt tadratākulaḥ

01,078.010d*0811_02 madirāvivaśāṃ kṛtvā reme śarmiṣṭhayānvaham

01,078.011a tataḥ kāle tu kasmiṃś cid devayānī śucismitā

01,078.011c yayātisahitā rājan nirjagāma mahāvanam

01,078.012a dadarśa ca tadā tatra kumārān devarūpiṇaḥ

01,078.012c krīḍamānān suviśrabdhān vismitā cedam abravīt

01,078.013a kasyaite dārakā rājan devaputropamāḥ śubhāḥ

01,078.013c varcasā rūpataś caiva sadṛśā me matās tava

01,078.014a evaṃ pṛṣṭvā tu rājānaṃ kumārān paryapṛcchata

01,078.014a*0812_01 . . . . . . . . paśyantam avanītalam

01,078.014a*0812_02 jñātvā tu tatkṛtaṃ śāpaṃ . . . . . . . .

01,078.014b*0813_01 tasmin kāle tu tac chrutvā dhātrī teṣāṃ vaco 'bravīt

01,078.014b*0813_02 kiṃ na brūta kumārā vaḥ pitaraṃ vai dvijarṣabham

01,078.014c kiṃnāmadheyagotro vaḥ putrakā brāhmaṇaḥ pitā

01,078.014d*0814_01 prabrūta tattvataḥ kṣipraṃ kaś cāsau kva ca vartate

01,078.014e vibrūta me yathātathyaṃ śrotum icchāmi taṃ hy aham

01,078.014f*0815_01 evam uktāḥ kumārās te devayānyā sumadhyayā

01,078.015a te 'darśayan pradeśinyā tam eva nṛpasattamam

01,078.015c śarmiṣṭhāṃ mātaraṃ caiva tasyācakhyuś ca dārakāḥ

01,078.015d*0816_01 ṛṣiś ca brāhmaṇaś caiva dvijātiś caiva naḥ pitā

01,078.015d*0816_02 śarmiṣṭhā nānṛtaṃ brūyād devayāni kṣamasva vai

01,078.015d*0816_03 tayā rahaḥ pṛcchyamānās tathyam ūcuś ca dārakāḥ

01,078.016a ity uktvā sahitās te tu rājānam upacakramuḥ

01,078.016c nābhyanandata tān rājā devayānyās tadāntike

01,078.016e rudantas te 'tha śarmiṣṭhām abhyayur bālakās tataḥ

01,078.016f*0817_01 nātidūrāc ca rājānam avātiṣṭhad avāṅmukhī

01,078.017a dṛṣṭvā tu teṣāṃ bālānāṃ praṇayaṃ pārthivaṃ prati

01,078.017c buddhvā ca tattvato devī śarmiṣṭhām idam abravīt

01,078.017d*0818_01 śrutvā tu teṣāṃ bālānāṃ savrīḍa iva pārthivaḥ

01,078.017d*0818_02 prativaktum aśakto 'bhūt tūṣṇīṃbhūto 'bhavan nṛpaḥ

01,078.017d*0818_03 gṛhītvā tu kare roṣāc charmiṣṭhāṃ punar abravīt

01,078.017d*0819=00 devayāny uvāca

01,078.017d*0819_01 abhyāgacchati māṃ kaś cid ṛṣir ity evam abravīt

01,078.017d*0819_02 yayātim eva nūnaṃ tvaṃ protsāhayasi bhāmini

01,078.017d*0819_03 pūrvam eva mayā proktaṃ tvayā tu vṛjinaṃ kṛtam

01,078.018a madadhīnā satī kasmād akārṣīr vipriyaṃ mama

01,078.018c tam evāsuradharmaṃ tvam āsthitā na bibheṣi kim

01,078.019 śarmiṣṭhovāca

01,078.019a yad uktam ṛṣir ity eva tat satyaṃ cāruhāsini

01,078.019c nyāyato dharmataś caiva carantī na bibhemi te

01,078.020a yadā tvayā vṛto rājā vṛta eva tadā mayā

01,078.020c sakhībhartā hi dharmeṇa bhartā bhavati śobhane

01,078.021a pūjyāsi mama mānyā ca jyeṣṭhā śreṣṭhā ca brāhmaṇī

01,078.021c tvatto 'pi me pūjyatamo rājarṣiḥ kiṃ na vettha tat

01,078.021d*0820_01 tava pitrā me guruṇā sahadatte ubhe śubhe

01,078.021d*0820_02 tato bhartā ca pūjyaś ca poṣyāṃ poṣayatīha mām

01,078.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,078.022a śrutvā tasyās tato vākyaṃ devayāny abravīd idam

01,078.022c rājan nādyeha vatsyāmi vipriyaṃ me kṛtaṃ tvayā

01,078.022d*0821_01 ramasveha yathākāmaṃ devyā śarmiṣṭhayā saha

01,078.022d*0821_02 pratijajvāla kopena devayānī tadā bhṛśam

01,078.022d*0821_03 nirdahantīva savrīḍāṃ śarmiṣṭhāṃ samudīkṣya ca

01,078.022d*0821_04 apavidhya ca sarvāṇi bhūṣaṇāny asitekṣaṇā

01,078.023a sahasotpatitāṃ śyāmāṃ dṛṣṭvā tāṃ sāśrulocanām

01,078.023c tvaritaṃ sakāśaṃ kāvyasya prasthitāṃ vyathitas tadā

01,078.024a anuvavrāja saṃbhrāntaḥ pṛṣṭhataḥ sāntvayan nṛpaḥ

01,078.024c nyavartata na caiva sma krodhasaṃraktalocanā

01,078.025a avibruvantī kiṃ cit tu rājānaṃ cārulocanā

01,078.025c acirād iva saṃprāptā kāvyasyośanaso 'ntikam

01,078.026a sā tu dṛṣṭvaiva pitaram abhivādyāgrataḥ sthitā

01,078.026c anantaraṃ yayātis tu pūjayām āsa bhārgavam

01,078.027 devayāny uvāca

01,078.027a adharmeṇa jito dharmaḥ pravṛttam adharottaram

01,078.027c śarmiṣṭhayātivṛttāsmi duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ

01,078.028a trayo 'syāṃ janitāḥ putrā rājñānena yayātinā

01,078.028c durbhagāyā mama dvau tu putrau tāta bravīmi te

01,078.029a dharmajña iti vikhyāta eṣa rājā bhṛgūdvaha

01,078.029c atikrāntaś ca maryādāṃ kāvyaitat kathayāmi te

01,078.030 śukra uvāca

01,078.030a dharmajñaḥ san mahārāja yo 'dharmam akṛthāḥ priyam

01,078.030c tasmāj jarā tvām acirād dharṣayiṣyati durjayā

01,078.031 yayātir uvāca

01,078.031a ṛtuṃ vai yācamānāyā bhagavan nānyacetasā

01,078.031c duhitur dānavendrasya dharmyam etat kṛtaṃ mayā

01,078.032a ṛtuṃ vai yācamānāyā na dadāti pumān vṛtaḥ

01,078.032c bhrūṇahety ucyate brahman sa iha brahmavādibhiḥ

01,078.033a abhikāmāṃ striyaṃ yas tu gamyāṃ rahasi yācitaḥ

01,078.033c nopaiti sa ca dharmeṣu bhrūṇahety ucyate budhaiḥ

01,078.033d*0822_01 yad yad yācati māṃ kaś cit tat tad deyam iti vratam

01,078.033d*0822_02 tvayāpi sā ca dattā me nānyaṃ nātham ihecchati

01,078.033d*0822_03 matvaitan mama dharmaṃ tu kṛtaṃ brahman kṣamasva mām

01,078.034a ity etāni samīkṣyāhaṃ kāraṇāni bhṛgūdvaha

01,078.034c adharmabhayasaṃvignaḥ śarmiṣṭhām upajagmivān

01,078.035 śukra uvāca

01,078.035a nanv ahaṃ pratyavekṣyas te madadhīno 'si pārthiva

01,078.035c mithyācārasya dharmeṣu cauryaṃ bhavati nāhuṣa

01,078.036 vaiśaṃpāyana uvāca

01,078.036a kruddhenośanasā śapto yayātir nāhuṣas tadā

01,078.036c pūrvaṃ vayaḥ parityajya jarāṃ sadyo 'nvapadyata

01,078.037 yayātir uvāca

01,078.037a atṛpto yauvanasyāhaṃ devayānyāṃ bhṛgūdvaha

01,078.037c prasādaṃ kuru me brahmañ jareyaṃ mā viśeta mām

01,078.038 śukra uvāca

01,078.038a nāhaṃ mṛṣā bravīmy etaj jarāṃ prāpto 'si bhūmipa

01,078.038c jarāṃ tv etāṃ tvam anyasmai saṃkrāmaya yadīcchasi

01,078.039 yayātir uvāca

01,078.039a rājyabhāk sa bhaved brahman puṇyabhāk kīrtibhāk tathā

01,078.039c yo me dadyād vayaḥ putras tad bhavān anumanyatām

01,078.040 śukra uvāca

01,078.040*0823_01 putro jyeṣṭhaḥ kaniṣṭho vā yo dadāti vayas tava

01,078.040a saṃkrāmayiṣyasi jarāṃ yatheṣṭaṃ nahuṣātmaja

01,078.040c mām anudhyāya bhāvena na ca pāpam avāpsyasi

01,078.041a vayo dāsyati te putro yaḥ sa rājā bhaviṣyati

01,078.041c āyuṣmān kīrtimāṃś caiva bahvapatyas tathaiva ca

01,079.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,079.001a jarāṃ prāpya yayātis tu svapuraṃ prāpya caiva ha

01,079.001c putraṃ jyeṣṭhaṃ variṣṭhaṃ ca yadum ity abravīd vacaḥ

01,079.002a jarā valī ca māṃ tāta palitāni ca paryaguḥ

01,079.002c kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tṛpto 'smi yauvane

01,079.003a tvaṃ yado pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.003c yauvanena tvadīyena careyaṃ viṣayān aham

01,079.004a pūrṇe varṣasahasre tu punas te yauvanaṃ tv aham

01,079.004c dattvā svaṃ pratipatsyāmi pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.005 yadur uvāca

01,079.005*0824_01 jarāyāṃ bahavo doṣāḥ pānabhojanakāritāḥ

01,079.005*0824_02 tasmān na grahīṣye rājann iti me rocate manaḥ

01,079.005a sitaśmaśruśirā dīno jarayā śithilīkṛtaḥ

01,079.005c valīsaṃtatagātraś ca durdarśo durbalaḥ kṛśaḥ

01,079.006a aśaktaḥ kāryakaraṇe paribhūtaḥ sa yauvanaiḥ

01,079.006c sahopajīvibhiś caiva tāṃ jarāṃ nābhikāmaye

01,079.006c*0825_01 . . . . . . . . bhāryāputrasuhṛjjanaiḥ

01,079.006c*0825_02 surūpanāśinīṃ ghorāṃ

01,079.006d*0826_01 santi te bahavaḥ putrā mattaḥ priyatarā nṛpa

01,079.006d*0826_02 jarāṃ grahītuṃ dharmajña tasmād anyaṃ vṛṇīṣva vai

01,079.007 yayātir uvāca

01,079.007a yat tvaṃ me hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.007c tasmād arājyabhāk tāta prajā te vai bhaviṣyati

01,079.007d*0827_01 pratyākhyātas tu rājā sa turvaśuṃ pratyabhāṣata

01,079.008a turvaso pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.008c yauvanena careyaṃ vai viṣayāṃs tava putraka

01,079.009a pūrṇe varṣasahasre tu punar dāsyāmi yauvanam

01,079.009c svaṃ caiva pratipatsyāmi pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.010 turvasur uvāca

01,079.010a na kāmaye jarāṃ tāta kāmabhogapraṇāśinīm

01,079.010c balarūpāntakaraṇīṃ buddhiprāṇavināśinīm

01,079.011 yayātir uvāca

01,079.011a yat tvaṃ me hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.011b*0828_01 turvaśo tvaṃ priyaṃ kāmaṃ naitat saṃpatsyate kva cit

01,079.011c tasmāt prajā samucchedaṃ turvaso tava yāsyati

01,079.012a saṃkīrṇācāradharmeṣu pratilomacareṣu ca

01,079.012c piśitāśiṣu cāntyeṣu mūḍha rājā bhaviṣyasi

01,079.013a gurudāraprasakteṣu tiryagyonigateṣu ca

01,079.013c paśudharmiṣu pāpeṣu mleccheṣu prabhaviṣyasi

01,079.014 vaiśaṃpāyana uvāca

01,079.014a evaṃ sa turvasuṃ śaptvā yayātiḥ sutam ātmanaḥ

01,079.014c śarmiṣṭhāyāḥ sutaṃ druhyum idaṃ vacanam abravīt

01,079.015a druhyo tvaṃ pratipadyasva varṇarūpavināśinīm

01,079.015c jarāṃ varṣasahasraṃ me yauvanaṃ svaṃ dadasva ca

01,079.016a pūrṇe varṣasahasre tu pratidāsyāmi yauvanam

01,079.016c svaṃ cādāsyāmi bhūyo 'haṃ pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.017 druhyur uvāca

01,079.017a na gajaṃ na rathaṃ nāśvaṃ jīrṇo bhuṅkte na ca striyam

01,079.017c vāgbhaṅgaś cāsya bhavati taj jarāṃ nābhikāmaye

01,079.018 yayātir uvāca

01,079.018a yat tvaṃ me hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.018c tasmād druhyo priyaḥ kāmo na te saṃpatsyate kva cit

01,079.018d*0829_01 yatrāśvarathamukhyānām aśvānāṃ syād gataṃ na ca

01,079.018d*0829_02 hastināṃ pīṭhakānāṃ ca gardabhānāṃ tathaiva ca

01,079.018d*0829_03 bastānāṃ ca gavāṃ caiva śibikāyās tathaiva ca

01,079.019a uḍupaplavasaṃtāro yatra nityaṃ bhaviṣyati

01,079.019c arājā bhojaśabdaṃ tvaṃ tatrāvāpsyasi sānvayaḥ

01,079.020a ano tvaṃ pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.020c ekaṃ varṣasahasraṃ tu careyaṃ yauvanena te

01,079.021 anur uvāca

01,079.021a jīrṇaḥ śiśuvad ādatte 'kāle 'nnam aśucir yathā

01,079.021c na juhoti ca kāle 'gniṃ tāṃ jarāṃ nābhikāmaye

01,079.022 yayātir uvāca

01,079.022a yat tvaṃ me hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.022c jarādoṣas tvayokto 'yaṃ tasmāt tvaṃ pratipatsyase

01,079.023a prajāś ca yauvanaprāptā vinaśiṣyanty ano tava

01,079.023c agnipraskandanaparas tvaṃ cāpy evaṃ bhaviṣyasi

01,079.023d*0830=00 druhyuḥ

01,079.023d*0830=04 yayātiḥ

01,079.023d*0830=12 anuḥ

01,079.023d*0830=14 yayātiḥ

01,079.023d*0830=20 vaiśaṃpāyanaḥ

01,079.023d*0830_01(cf. 21ab) jīrṇaḥ śiśuvad ādatte 'kāle 'nnam aśucir yathā

01,079.023d*0830_02(21c) na juhoti ca kāle 'gniṃ na budhyati ca kālataḥ

01,079.023d*0830_03(21d) na ca kṛtyaṃ karoty eṣa tāṃ jarāṃ nābhikāmaye

01,079.023d*0830_04(22ab) yo me tvaṃ hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.023d*0830_05(22cd) jarādoṣas tvayokto 'yaṃ tasmāt tvaṃ nābhipadyase

01,079.023d*0830_06(23ab) prajāś ca yauvanaṃ prāptā vinaśiṣyanty atas tava

01,079.023d*0830_07(23cd) agnipraskandanaparas tvaṃ cāpy evaṃ bhaviṣyasi

01,079.023d*0830_08(20ab) ano tvaṃ pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.023d*0830_09(20cd) ekaṃ varṣasahasraṃ vai careyaṃ tava rūpadhṛk

01,079.023d*0830_10 pūrṇe varṣasahasre tu punas te yauvanaṃ tv aham

01,079.023d*0830_11 dattvā ca pratipatsye vai pātmānaṃ jarayā saha

01,079.023d*0830_12(17ab) na hastinaṃ naro nāśvaṃ jīrṇo bhuṅkte na pīṭhakam

01,079.023d*0830_13(17cd) vāg durbhagāsya bhavati tāṃ jarāṃ naiva kāmaye

01,079.023d*0830_14(18ab) yo me tvaṃ hṛdayāj jāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi

01,079.023d*0830_15 {hastyaśvarathayugyānām adhvā na syāt kadā cana

01,079.023d*0830_16(*829) { hastināṃ pīṭhakānāṃ vā gardabhānāṃ tathaiva ca

01,079.023d*0830_17 {uṣṭrāṇāṃ ca gavāṃ caiva śibikāyās tathaiva ca

01,079.023d*0830_18 yad vānyad vāhanaṃ kiṃ cid devo hanyāt kva cit kva cit

01,079.023d*0830_19 arājā tava jātaś ca bhaviṣyati ca durmate

01,079.023d*0830_20 pratyākhyātaś caturbhiś ca śaptvā tān yadyadicchayā

01,079.023d*0830_21 pūroḥ sakāśam agamaj jñātvā pūrum alaṅghinam

01,079.023d*0831_01 evaṃ bruvantaṃ śaptvātha yayātiḥ sutam ātmanaḥ

01,079.023d*0831_02 śarmiṣṭhāyāḥ sutaṃ cānum idaṃ vacanam abravīt

01,079.023d*0832_01 anuṃ putram athāhūya rājā vacanam abravīt

01,079.024a pūro tvaṃ me priyaḥ putras tvaṃ varīyān bhaviṣyasi

01,079.024c jarā valī ca me tāta palitāni ca paryaguḥ

01,079.024e kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tṛpto 'smi yauvane

01,079.025a pūro tvaṃ pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.025c kaṃ cit kālaṃ careyaṃ vai viṣayān vayasā tava

01,079.026a pūrṇe varṣasahasre tu pratidāsyāmi yauvanam

01,079.026c svaṃ caiva pratipatsyāmi pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.027 vaiśaṃpāyana uvāca

01,079.027a evam uktaḥ pratyuvāca pūruḥ pitaram añjasā

01,079.027c yathāttha māṃ mahārāja tat kariṣyāmi te vacaḥ

01,079.027d*0833_01 guror vai vacanaṃ puṇyaṃ svargyam āyuṣkaraṃ nṛṇām

01,079.027d*0833_02 guruprasādāt trailokyam anvaśāsac chatakratuḥ

01,079.027d*0833_03 guror anumataṃ prāpya sarvān kāmān avāpnuyāt

01,079.028a pratipatsyāmi te rājan pāpmānaṃ jarayā saha

01,079.028b*0834_01 yāvad icchasi vā jīvaṃ tāvat tāṃ dhārayāmy aham

01,079.028c gṛhāṇa yauvanaṃ mattaś cara kāmān yathepsitān

01,079.029a jarayāhaṃ praticchanno vayorūpadharas tava

01,079.029c yauvanaṃ bhavate dattvā cariṣyāmi yathāttha mām

01,079.030 yayātir uvāca

01,079.030a pūro prīto 'smi te vatsa prītaś cedaṃ dadāmi te

01,079.030c sarvakāmasamṛddhā te prajā rājye bhaviṣyati

01,079.030d*0835_01 dharme cārthe ca kāme ca khyātiṃ loke gamiṣyati

01,079.030d*0836_01 evam uktvā yayātis tu kāvyaṃ smṛtvā mahātapāḥ

01,079.030d*0836_02 saṃkrāmayām āsa jarāṃ tadā pūrau mahātmani

01,080.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,080.001a pauraveṇātha vayasā yayātir nahuṣātmajaḥ

01,080.001b*0837_01 rūpayauvanasaṃpannaḥ kumāra iva so 'bhavat

01,080.001c prītiyukto nṛpaśreṣṭhaś cacāra viṣayān priyān

01,080.002a yathākāmaṃ yathotsāhaṃ yathākālaṃ yathāsukham

01,080.002c dharmāviruddhān rājendro yathārhati sa eva hi

01,080.003a devān atarpayad yajñaiḥ śrāddhais tadvat pitṝn api

01,080.003c dīnān anugrahair iṣṭaiḥ kāmaiś ca dvijasattamān

01,080.004a atithīn annapānaiś ca viśaś ca paripālanaiḥ

01,080.004c ānṛśaṃsyena śūdrāṃś ca dasyūn saṃnigraheṇa ca

01,080.005a dharmeṇa ca prajāḥ sarvā yathāvad anurañjayan

01,080.005c yayātiḥ pālayām āsa sākṣād indra ivāparaḥ

01,080.006a sa rājā siṃhavikrānto yuvā viṣayagocaraḥ

01,080.006c avirodhena dharmasya cacāra sukham uttamam

01,080.007a sa saṃprāpya śubhān kāmāṃs tṛptaḥ khinnaś ca pārthivaḥ

01,080.007c kālaṃ varṣasahasrāntaṃ sasmāra manujādhipaḥ

01,080.008a parisaṃkhyāya kālajñaḥ kalāḥ kāṣṭhāś ca vīryavān

01,080.008b*0838_01 yauvanaṃ prāpya rājarṣiḥ sahasraparivatsarān

01,080.008b*0838_02 viśvācyā sahito reme vyabhrājan nandane vane

01,080.008b*0838_03 alakāyāṃ sa kālaṃ tu meruśṛṅge tathottare

01,080.008b*0838_04 yadā sa paśyate kālaṃ dharmātmā taṃ mahīpatiḥ

01,080.008c pūrṇaṃ matvā tataḥ kālaṃ pūruṃ putram uvāca ha

01,080.009a yathākāmaṃ yathotsāhaṃ yathākālam ariṃdama

01,080.009c sevitā viṣayāḥ putra yauvanena mayā tava

01,080.009d*0839_01 tejasā tava satputra pūrṇaṃ yauvanam uttamam

01,080.009d*0840_01 na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati

01,080.009d*0840_02 haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate

01,080.009d*0840_03 yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ

01,080.009d*0840_04 ekasyāpi na paryāptaṃ tasmāt tṛṣṇāṃ parityajet

01,080.009d*0840_05 yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ

01,080.009d*0840_06 yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham

01,080.009d*0840_07 pūrṇaṃ varṣasahasraṃ me viṣayāsaktacetasaḥ

01,080.009d*0840_08 tathāpy anudinaṃ tṛṣṇā mamaiteṣv abhijāyate

01,080.009d*0840_09 tasmād enām ahaṃ tyaktvā brahmaṇy ādhāya mānasam

01,080.009d*0840_10 nirdvandvo nirmamo bhūtvā cariṣyāmi mṛgaiḥ saha

01,080.010a pūro prīto 'smi bhadraṃ te gṛhāṇedaṃ svayauvanam

01,080.010c rājyaṃ caiva gṛhāṇedaṃ tvaṃ hi me priyakṛt sutaḥ

01,080.010c*0841_01 . . . . . . . . yāvad icchasi yauvanam

01,080.010c*0841_02 tāvad dīrghāyuṣaṃ bhuṅkṣva

01,080.010c*0842_01 . . . . . . . . mayā dattaṃ tu sānvayam

01,080.010c*0842_02 yāvad icchasi tāvac ca yauvanena samanvitam

01,080.010c*0842_03 bhuṅkṣva rājyaṃ sudīrghāyuḥ

01,080.011a pratipede jarāṃ rājā yayātir nāhuṣas tadā

01,080.011c yauvanaṃ pratipede ca pūruḥ svaṃ punar ātmanaḥ

01,080.012a abhiṣektukāmaṃ nṛpatiṃ pūruṃ putraṃ kanīyasam

01,080.012c brāhmaṇapramukhā varṇā idaṃ vacanam abruvan

01,080.013a kathaṃ śukrasya naptāraṃ devayānyāḥ sutaṃ prabho

01,080.013c jyeṣṭhaṃ yadum atikramya rājyaṃ pūroḥ pradāsyasi

01,080.014a yadur jyeṣṭhas tava suto jātas tam anu turvasuḥ

01,080.014c śarmiṣṭhāyāḥ suto druhyus tato 'nuḥ pūrur eva ca

01,080.015a kathaṃ jyeṣṭhān atikramya kanīyān rājyam arhati

01,080.015c etat saṃbodhayāmas tvāṃ dharmaṃ tvam anupālaya

01,080.015d*0843_01 dharmaṃ collaṅghayan rājā prajānāṃ duḥkham āvahet

01,080.016 yayātir uvāca

01,080.016a brāhmaṇapramukhā varṇāḥ sarve śṛṇvantu me vacaḥ

01,080.016c jyeṣṭhaṃ prati yathā rājyaṃ na deyaṃ me kathaṃ cana

01,080.017a mama jyeṣṭhena yadunā niyogo nānupālitaḥ

01,080.017c pratikūlaḥ pitur yaś ca na sa putraḥ satāṃ mataḥ

01,080.018a mātāpitror vacanakṛd dhitaḥ pathyaś ca yaḥ sutaḥ

01,080.018c sa putraḥ putravad yaś ca vartate pitṛmātṛṣu

01,080.018d*0844_01 aputrī tu naraḥ svargād duḥkhaṃ narakam āviśet

01,080.018d*0845_01 pud iti narakasyākhyā duḥkhaṃ hi narakaṃ viduḥ

01,080.018d*0845_02 putas trāṇāt tataḥ putram ihecchanti paratra ca

01,080.018d*0845_03 ātmanaḥ sadṛśaḥ putraḥ pitṛdevarṣipūjane

01,080.018d*0845_04 yo bahūnāṃ guṇataraḥ sa putro jyeṣṭha ucyate

01,080.018d*0845_05 jyeṣṭhāṃśahāro guṇakṛd iha loke paratra ca

01,080.018d*0845_06 śreyān putraguṇopetaḥ sa putro netaro vṛthā

01,080.018d*0845_07 vadanti dharmaṃ dharmajñāḥ pitṝṇāṃ putrakāraṇāt

01,080.018d*0846_01 mūko 'ndhabadhiraḥ śvitrī svadharmaṃ nānutiṣṭhati

01,080.018d*0846_02 coraḥ kilbiṣakaḥ putro jyeṣṭho na jyeṣṭha ucyate

01,080.019a yadunāham avajñātas tathā turvasunāpi ca

01,080.019c druhyunā cānunā caiva mayy avajñā kṛtā bhṛśam

01,080.020a pūruṇā me kṛtaṃ vākyaṃ mānitaś ca viśeṣataḥ

01,080.020c kanīyān mama dāyādo jarā yena dhṛtā mama

01,080.020d*0847_01 vedoktaṃ saṃbhavaṃ mahyam anena hṛdayodbhavam

01,080.020d*0847_02 tasya jātam idaṃ kṛtsnam ātmā putra iti śrutiḥ

01,080.020e mama kāmaḥ sa ca kṛtaḥ pūruṇā putrarūpiṇā

01,080.021a śukreṇa ca varo dattaḥ kāvyenośanasā svayam

01,080.021c putro yas tvānuvarteta sa rājā pṛthivīpatiḥ

01,080.021d*0848_01 yo vānuvartī putrāṇāṃ sa putro dāyabhāg bhavet

01,080.021e bhavato 'nunayāmy evaṃ pūrū rājye 'bhiṣicyatām

01,080.022 prakṛtaya ūcuḥ

01,080.022a yaḥ putro guṇasaṃpanno mātāpitror hitaḥ sadā

01,080.022c sarvam arhati kalyāṇaṃ kanīyān api sa prabho

01,080.022d*0849_01 vedadharmārthaśāstreṣu munibhiḥ kathitaṃ purā

01,080.023a arhaḥ pūrur idaṃ rājyaṃ yaḥ sutaḥ priyakṛt tava

01,080.023c varadānena śukrasya na śakyaṃ vaktum uttaram

01,080.024 vaiśaṃpāyana uvāca

01,080.024a paurajānapadais tuṣṭair ity ukto nāhuṣas tadā

01,080.024c abhyaṣiñcat tataḥ pūruṃ rājye sve sutam ātmajam

01,080.024d*0850_01 yaduṃ ca turvasuṃ cobhau druhyuṃ caiva sahānujam

01,080.024d*0850_02 anteṣu sa vinikṣipya nāhuṣaḥ svātmajān sutān

01,080.025a dattvā ca pūrave rājyaṃ vanavāsāya dīkṣitaḥ

01,080.025c purāt sa niryayau rājā brāhmaṇais tāpasaiḥ saha

01,080.025d*0851_01 devayānyā ca sahitaḥ śarmiṣṭhayā ca bhārata

01,080.025d*0851_02 akarot sa vane rājā sabhāryas tapa uttamam

01,080.026a yados tu yādavā jātās turvasor yavanāḥ sutāḥ

01,080.026c druhyor api sutā bhojā anos tu mlecchajātayaḥ

01,080.027a pūros tu pauravo vaṃśo yatra jāto 'si pārthiva

01,080.027c idaṃ varṣasahasrāya rājyaṃ kārayituṃ vaśī

01,081.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,081.001a evaṃ sa nāhuṣo rājā yayātiḥ putram īpsitam

01,081.001c rājye 'bhiṣicya mudito vānaprastho 'bhavan muniḥ

01,081.002a uṣitvā ca vane vāsaṃ brāhmaṇaiḥ saha saṃśritaḥ

01,081.002c phalamūlāśano dānto yathā svargam ito gataḥ

01,081.003a sa gataḥ suravāsaṃ taṃ nivasan muditaḥ sukham

01,081.003c kālasya nātimahataḥ punaḥ śakreṇa pātitaḥ

01,081.003d*0852=02 janamejayaḥ

01,081.003d*0852_01 sādhubhiḥ saṃgatiṃ labdhvā punaḥ svargam upeyivān

01,081.003d*0852_02 svargataś ca punar brahman nivasan devaveśmani

01,081.003d*0852_03 kālena nātimahatā śakreṇa cyāvitaḥ katham

01,081.004a nipatan pracyutaḥ svargād aprāpto medinītalam

01,081.004c sthita āsīd antarikṣe sa tadeti śrutaṃ mayā

01,081.005a tata eva punaś cāpi gataḥ svargam iti śrutiḥ

01,081.005c rājñā vasumatā sārdham aṣṭakena ca vīryavān

01,081.005e pratardanena śibinā sametya kila saṃsadi

01,081.006 janamejaya uvāca

01,081.006a karmaṇā kena sa divaṃ punaḥ prāpto mahīpatiḥ

01,081.006c sarvam etad aśeṣeṇa śrotum icchāmi tattvataḥ

01,081.006e kathyamānaṃ tvayā vipra viprarṣigaṇasaṃnidhau

01,081.007a devarājasamo hy āsīd yayātiḥ pṛthivīpatiḥ

01,081.007c vardhanaḥ kuruvaṃśasya vibhāvasusamadyutiḥ

01,081.008a tasya vistīrṇayaśasaḥ satyakīrter mahātmanaḥ

01,081.008c caritaṃ śrotum icchāmi divi ceha ca sarvaśaḥ

01,081.009 vaiśaṃpāyana uvāca

01,081.009a hanta te kathayiṣyāmi yayāter uttarāṃ kathām

01,081.009c divi ceha ca puṇyārthāṃ sarvapāpapraṇāśinīm

01,081.010a yayātir nāhuṣo rājā pūruṃ putraṃ kanīyasam

01,081.010c rājye 'bhiṣicya muditaḥ pravavrāja vanaṃ tadā

01,081.011a anteṣu sa vinikṣipya putrān yadupurogamān

01,081.011c phalamūlāśano rājā vane saṃnyavasac ciram

01,081.012a saṃśitātmā jitakrodhas tarpayan pitṛdevatāḥ

01,081.012c agnīṃś ca vidhivaj juhvan vānaprasthavidhānataḥ

01,081.013a atithīn pūjayām āsa vanyena haviṣā vibhuḥ

01,081.013c śiloñchavṛttim āsthāya śeṣānnakṛtabhojanaḥ

01,081.014a pūrṇaṃ varṣasahasraṃ sa evaṃvṛttir abhūn nṛpaḥ

01,081.014c abbhakṣaḥ śaradas triṃśad āsīn niyatavāṅmanāḥ

01,081.015a tataś ca vāyubhakṣo 'bhūt saṃvatsaram atandritaḥ

01,081.015c pañcāgnimadhye ca tapas tepe saṃvatsaraṃ nṛpaḥ

01,081.016a ekapādasthitaś cāsīt ṣaṇ māsān anilāśanaḥ

01,081.016b*0853_01 evam eva tathābdānāṃ paryāyeṇa gataṃ tadā

01,081.016c puṇyakīrtis tataḥ svargaṃ jagāmāvṛtya rodasī

01,082.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,082.001a svargataḥ sa tu rājendro nivasan devasadmani

01,082.001c pūjitas tridaśaiḥ sādhyair marudbhir vasubhis tathā

01,082.002a devalokād brahmalokaṃ saṃcaran puṇyakṛd vaśī

01,082.002b*0854_01 pūjitas tridaśaiḥ sādhyair yayātir atidhārmikaḥ

01,082.002c avasat pṛthivīpālo dīrghakālam iti śrutiḥ

01,082.003a sa kadā cin nṛpaśreṣṭho yayātiḥ śakram āgamat

01,082.003b*0855_01 kathayitvā kathās tāta śakreṇa saha pauravaḥ

01,082.003c kathānte tatra śakreṇa pṛṣṭaḥ sa pṛthivīpatiḥ

01,082.004 śakra uvāca

01,082.004a yadā sa pūrus tava rūpeṇa rājañ; jarāṃ gṛhītvā pracacāra bhūmau

01,082.004c tadā rājyaṃ saṃpradāyaiva tasmai; tvayā kim uktaḥ kathayeha satyam

01,082.005 yayātir uvāca

01,082.005a gaṅgāyamunayor madhye kṛtsno 'yaṃ viṣayas tava

01,082.005c madhye pṛthivyās tvaṃ rājā bhrātaro 'ntyādhipās tava

01,082.005d*0856=16 indraḥ

01,082.005d*0856_01 na ca kuryān naro dainyaṃ śāṭhyaṃ krodhaṃ tathaiva ca

01,082.005d*0856_02 jaihmyaṃ ca matsaraṃ vairaṃ sarvatraitan na kārayet

01,082.005d*0856_03 mātaraṃ pitaraṃ caiva vidvāṃsaṃ ca tapodhanam

01,082.005d*0856_04 kṣamāvantaṃ ca devendra nāvamanyeta buddhimān

01,082.005d*0856_05 śaktas tu kṣamate nityam aśaktaḥ krośate naraḥ

01,082.005d*0856_06 durjanaḥ sajjanaṃ dveṣṭi durbalo balavattaram

01,082.005d*0856_07 rūpavantam arūpī ca dhanavantaṃ ca nirdhanaḥ

01,082.005d*0856_08 akarmī karmiṇaṃ dveṣṭi dhārmikaṃ cāpy adhārmikaḥ

01,082.005d*0856_09 nirguṇo guṇavantaṃ ca śakraitat kalilakṣaṇam

01,082.005d*0856_10 viparītaṃ ca devendra eteṣu kṛtalakṣaṇam

01,082.005d*0856_11 brāhmaṇo vātha rājā vā vaiśyo vā śūdra eva vā

01,082.005d*0856_12 praśasteṣu praśastāraḥ praśasyante yaśasvinaḥ

01,082.005d*0856_13 tasmāt praśaste devendra naraḥ saktamanā bhavet

01,082.005d*0856_14 alokajñā hy apraśastā bhrātaras te hy abuddhayaḥ

01,082.005d*0856_15 antādhipatayaḥ sarve hy abhavan mama śāsanāt

01,082.005d*0856_16 tvaṃ hi vai dharmado rājan kathyase dharmam uttamam

01,082.005d*0856_17 kathayasva punar me 'dya lokavṛttāntam uttamam

01,082.006a akrodhanaḥ krodhanebhyo viśiṣṭas; tathā titikṣur atitikṣor viśiṣṭaḥ

01,082.006c amānuṣebhyo mānuṣāś ca pradhānā; vidvāṃs tathaivāviduṣaḥ pradhānaḥ

01,082.007a ākruśyamāno nākrośen manyur eva titikṣataḥ

01,082.007c ākroṣṭāraṃ nirdahati sukṛtaṃ cāsya vindati

01,082.008a nāruṃtudaḥ syān na nṛśaṃsavādī; na hīnataḥ param abhyādadīta

01,082.008c yayāsya vācā para udvijeta; na tāṃ vaded ruśatīṃ pāpalokyām

01,082.009a aruṃtudaṃ puruṣaṃ rūkṣavācaṃ; vākkaṇṭakair vitudantaṃ manuṣyān

01,082.009c vidyād alakṣmīkatamaṃ janānāṃ; mukhe nibaddhāṃ nirṛtiṃ vahantam

01,082.010a sadbhiḥ purastād abhipūjitaḥ syāt; sadbhis tathā pṛṣṭhato rakṣitaḥ syāt

01,082.010c sadāsatām ativādāṃs titikṣet; satāṃ vṛttaṃ cādadītāryavṛttaḥ

01,082.011a vāksāyakā vadanān niṣpatanti; yair āhataḥ śocati rātryahāni

01,082.011c parasya vā marmasu ye patanti; tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu

01,082.012a na hīdṛśaṃ saṃvananaṃ triṣu lokeṣu vidyate

01,082.012c yathā maitrī ca bhūteṣu dānaṃ ca madhurā ca vāk

01,082.013a tasmāt sāntvaṃ sadā vācyaṃ na vācyaṃ paruṣaṃ kva cit

01,082.013c pūjyān saṃpūjayed dadyān na ca yācet kadā cana

01,083.001 indra uvāca

01,083.001a sarvāṇi karmāṇi samāpya rājan; gṛhān parityajya vanaṃ gato 'si

01,083.001c tat tvāṃ pṛcchāmi nahuṣasya putra; kenāsi tulyas tapasā yayāte

01,083.002 yayātir uvāca

01,083.002a nāhaṃ devamanuṣyeṣu na gandharvamaharṣiṣu

01,083.002c ātmanas tapasā tulyaṃ kaṃ cit paśyāmi vāsava

01,083.003 indra uvāca

01,083.003a yadāvamaṃsthāḥ sadṛśaḥ śreyasaś ca; pāpīyasaś cāviditaprabhāvaḥ

01,083.003c tasmāl lokā antavantas taveme; kṣīṇe puṇye patitāsy adya rājan

01,083.004 yayātir uvāca

01,083.004a surarṣigandharvanarāvamānāt; kṣayaṃ gatā me yadi śakra lokāḥ

01,083.004c iccheyaṃ vai suralokād vihīnaḥ; satāṃ madhye patituṃ devarāja

01,083.005 indra uvāca

01,083.005a satāṃ sakāśe patitāsi rājaṃś; cyutaḥ pratiṣṭhāṃ yatra labdhāsi bhūyaḥ

01,083.005c evaṃ viditvā tu punar yayāte; na te 'vamānyāḥ sadṛśaḥ śreyasaś ca

01,083.006 vaiśaṃpāyana uvāca

01,083.006a tataḥ prahāyāmararājajuṣṭān; puṇyāṃl lokān patamānaṃ yayātim

01,083.006c saṃprekṣya rājarṣivaro 'ṣṭakas tam; uvāca saddharmavidhānagoptā

01,083.007a kas tvaṃ yuvā vāsavatulyarūpaḥ; svatejasā dīpyamāno yathāgniḥ

01,083.007c patasy udīrṇāmbudharāndhakārāt; khāt khecarāṇāṃ pravaro yathārkaḥ

01,083.008a dṛṣṭvā ca tvāṃ sūryapathāt patantaṃ; vaiśvānarārkadyutim aprameyam

01,083.008c kiṃ nu svid etat patatīti sarve; vitarkayantaḥ parimohitāḥ smaḥ

01,083.009a dṛṣṭvā ca tvāṃ viṣṭhitaṃ devamārge; śakrārkaviṣṇupratimaprabhāvam

01,083.009c abhyudgatās tvāṃ vayam adya sarve; tattvaṃ pāte tava jijñāsamānāḥ

01,083.010a na cāpi tvāṃ dhṛṣṇumaḥ praṣṭum agre; na ca tvam asmān pṛcchasi ye vayaṃ smaḥ

01,083.010c tat tvāṃ pṛcchāmaḥ spṛhaṇīyarūpaṃ; kasya tvaṃ vā kiṃnimittaṃ tvam āgāḥ

01,083.011a bhayaṃ tu te vyetu viṣādamohau; tyajāśu devendrasamānarūpa

01,083.011c tvāṃ vartamānaṃ hi satāṃ sakāśe; nālaṃ prasoḍhuṃ balahāpi śakraḥ

01,083.012a santaḥ pratiṣṭhā hi sukhacyutānāṃ; satāṃ sadaivāmararājakalpa

01,083.012c te saṃgatāḥ sthāvarajaṅgameśāḥ; pratiṣṭhitas tvaṃ sadṛśeṣu satsu

01,083.013a prabhur agniḥ pratapane bhūmir āvapane prabhuḥ

01,083.013c prabhuḥ sūryaḥ prakāśitve satāṃ cābhyāgataḥ prabhuḥ

01,084.001 yayātir uvāca

01,084.001a ahaṃ yayātir nahuṣasya putraḥ; pūroḥ pitā sarvabhūtāvamānāt

01,084.001c prabhraṃśitaḥ surasiddharṣilokāt; paricyutaḥ prapatāmy alpapuṇyaḥ

01,084.002a ahaṃ hi pūrvo vayasā bhavadbhyas; tenābhivādaṃ bhavatāṃ na prayuñje

01,084.002c yo vidyayā tapasā janmanā vā; vṛddhaḥ sa pūjyo bhavati dvijānām

01,084.003 aṣṭaka uvāca

01,084.003a avādīś ced vayasā yaḥ sa vṛddha; iti rājan nābhyavadaḥ kathaṃ cit

01,084.003c yo vai vidvān vayasā san sma vṛddhaḥ; sa eva pūjyo bhavati dvijānām

01,084.004 yayātir uvāca

01,084.004a pratikūlaṃ karmaṇāṃ pāpam āhus; tad vartate 'pravaṇe pāpalokyam

01,084.004c santo 'satāṃ nānuvartanti caitad; yathā ātmaiṣām anukūlavādī

01,084.005a abhūd dhanaṃ me vipulaṃ mahad vai; viceṣṭamāno nādhigantā tad asmi

01,084.005c evaṃ pradhāryātmahite niviṣṭo; yo vartate sa vijānāti jīvan

01,084.005d*0857_01 mahādhano yo yajate suyajñair

01,084.005d*0857_02 yaḥ sarvavidyāsu vinītabuddhiḥ

01,084.005d*0857_03 vedān adhītya tapasā yojya dehaṃ

01,084.005d*0857_04 divaṃ samāyāt puruṣo vītamohaḥ

01,084.005d*0857_05 na jātu hṛṣyen mahatā dhanena

01,084.005d*0857_06 vedān adhīyīta nāhaṃkṛtaḥ syāt

01,084.006a nānābhāvā bahavo jīvaloke; daivādhīnā naṣṭaceṣṭādhikārāḥ

01,084.006c tat tat prāpya na vihanyeta dhīro; diṣṭaṃ balīya iti matvātmabuddhyā

01,084.007a sukhaṃ hi jantur yadi vāpi duḥkhaṃ; daivādhīnaṃ vindati nātmaśaktyā

01,084.007c tasmād diṣṭaṃ balavan manyamāno; na saṃjvaren nāpi hṛṣyet kadā cit

01,084.008a duḥkhe na tapyen na sukhena hṛṣyet; samena varteta sadaiva dhīraḥ

01,084.008c diṣṭaṃ balīya iti manyamāno; na saṃjvaren nāpi hṛṣyet kadā cit

01,084.008d*0858_01 dṛṣṭo hi me parataś cāpi lokaḥ

01,084.008d*0858_02 prāptā bhogāḥ sarvato nāsti niṣṭhā

01,084.009a bhaye na muhyāmy aṣṭakāhaṃ kadā cit; saṃtāpo me mānaso nāsti kaś cit

01,084.009c dhātā yathā māṃ vidadhāti loke; dhruvaṃ tathāhaṃ bhaviteti matvā

01,084.010a saṃsvedajā aṇḍajā udbhidāś ca; sarīsṛpāḥ kṛmayo 'thāpsu matsyāḥ

01,084.010c tathāśmānas tṛṇakāṣṭhaṃ ca sarvaṃ; diṣṭakṣaye svāṃ prakṛtiṃ bhajante

01,084.011a anityatāṃ sukhaduḥkhasya buddhvā; kasmāt saṃtāpam aṣṭakāhaṃ bhajeyam

01,084.011c kiṃ kuryāṃ vai kiṃ ca kṛtvā na tapye; tasmāt saṃtāpaṃ varjayāmy apramattaḥ

01,084.011d*0859=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,084.011d*0859_01 evaṃ bruvāṇaṃ nṛpatiṃ yayātim

01,084.011d*0859_02 athāṣṭakaḥ punar evānvapṛcchat

01,084.011d*0860_01 mātāmahaṃ sarvaguṇopapannaṃ

01,084.011d*0860_02 tatra sthitaṃ svargaloke yathāvat

01,084.012 aṣṭaka uvāca

01,084.012a ye ye lokāḥ pārthivendra pradhānās; tvayā bhuktā yaṃ ca kālaṃ yathā ca

01,084.012c tan me rājan brūhi sarvaṃ yathāvat; kṣetrajñavad bhāṣase tvaṃ hi dharmān

01,084.013 yayātir uvāca

01,084.013a rājāham āsam iha sārvabhaumas; tato lokān mahato ajayaṃ vai

01,084.013c tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ

01,084.014a tataḥ purīṃ puruhūtasya ramyāṃ; sahasradvārāṃ śatayojanāyatām

01,084.014c adhyāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ

01,084.015a tato divyam ajaraṃ prāpya lokaṃ; prajāpater lokapater durāpam

01,084.015c tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ; tato lokaṃ param asmy abhyupetaḥ

01,084.016a devasya devasya niveśane ca; vijitya lokān avasaṃ yatheṣṭam

01,084.016c saṃpūjyamānas tridaśaiḥ samastais; tulyaprabhāvadyutir īśvarāṇām

01,084.017a tathāvasaṃ nandane kāmarūpī; saṃvatsarāṇām ayutaṃ śatānām

01,084.017c sahāpsarobhir viharan puṇyagandhān; paśyan nagān puṣpitāṃś cārurūpān

01,084.018a tatrasthaṃ māṃ devasukheṣu saktaṃ; kāle 'tīte mahati tato 'timātram

01,084.018c dūto devānām abravīd ugrarūpo; dhvaṃsety uccais triḥ plutena svareṇa

01,084.019a etāvan me viditaṃ rājasiṃha; tato bhraṣṭo 'haṃ nandanāt kṣīṇapuṇyaḥ

01,084.019c vāco 'śrauṣaṃ cāntarikṣe surāṇām; anukrośāc chocatāṃ mānavendra

01,084.020a aho kaṣṭaṃ kṣīṇapuṇyo yayātiḥ; pataty asau puṇyakṛt puṇyakīrtiḥ

01,084.020c tān abruvaṃ patamānas tato 'haṃ; satāṃ madhye nipateyaṃ kathaṃ nu

01,084.021a tair ākhyātā bhavatāṃ yajñabhūmiḥ; samīkṣya caināṃ tvaritam upāgato 'smi

01,084.021c havirgandhaṃ deśikaṃ yajñabhūmer; dhūmāpāṅgaṃ pratigṛhya pratītaḥ

01,085.001 aṣṭaka uvāca

01,085.001a yadāvaso nandane kāmarūpī; saṃvatsarāṇām ayutaṃ śatānām

01,085.001c kiṃ kāraṇaṃ kārtayugapradhāna; hitvā tattvaṃ vasudhām anvapadyaḥ

01,085.002 yayātir uvāca

01,085.002a jñātiḥ suhṛt svajano yo yatheha; kṣīṇe vitte tyajyate mānavair hi

01,085.002c tathā tatra kṣīṇapuṇyaṃ manuṣyaṃ; tyajanti sadyaḥ seśvarā devasaṃghāḥ

01,085.003 aṣṭaka uvāca

01,085.003a kathaṃ tasmin kṣīṇapuṇyā bhavanti; saṃmuhyate me 'tra mano 'timātram

01,085.003c kiṃviśiṣṭāḥ kasya dhāmopayānti; tad vai brūhi kṣetravit tvaṃ mato me

01,085.004 yayātir uvāca

01,085.004a imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti; lālapyamānā naradeva sarve

01,085.004c te kaṅkagomāyubalāśanārthaṃ; kṣīṇā vivṛddhiṃ bahudhā vrajanti

01,085.005a tasmād etad varjanīyaṃ nareṇa; duṣṭaṃ loke garhaṇīyaṃ ca karma

01,085.005c ākhyātaṃ te pārthiva sarvam etad; bhūyaś cedānīṃ vada kiṃ te vadāmi

01,085.006 aṣṭaka uvāca

01,085.006a yadā tu tān vitudante vayāṃsi; tathā gṛdhrāḥ śitikaṇṭhāḥ pataṃgāḥ

01,085.006c kathaṃ bhavanti katham ābhavanti; na bhaumam anyaṃ narakaṃ śṛṇomi

01,085.007 yayātir uvāca

01,085.007a ūrdhvaṃ dehāt karmaṇo jṛmbhamāṇād; vyaktaṃ pṛthivyām anusaṃcaranti

01,085.007c imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti; nāvekṣante varṣapūgān anekān

01,085.008a ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi patanti vyomni; tathā aśītiṃ parivatsarāṇi

01,085.008c tān vai tudanti prapatataḥ prapātaṃ; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ

01,085.009 aṣṭaka uvāca

01,085.009a yad enasas te patatas tudanti; bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ

01,085.009c kathaṃ bhavanti katham ābhavanti; kathaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti

01,085.010 yayātir uvāca

01,085.010a asraṃ retaḥ puṣpaphalānupṛktam; anveti tad vai puruṣeṇa sṛṣṭam

01,085.010c sa vai tasyā raja āpadyate vai; sa garbhabhūtaḥ samupaiti tatra

01,085.011a vanaspatīṃś cauṣadhīś cāviśanti; apo vāyuṃ pṛthivīṃ cāntarikṣam

01,085.011c catuṣpadaṃ dvipadaṃ cāpi sarvam; evaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti

01,085.012 aṣṭaka uvāca

01,085.012a anyad vapur vidadhātīha garbha; utāho svit svena kāmena yāti

01,085.012c āpadyamāno narayonim etām; ācakṣva me saṃśayāt prabravīmi

01,085.013a śarīradehādisamucchrayaṃ ca; cakṣuḥśrotre labhate kena saṃjñām

01,085.013c etat tattvaṃ sarvam ācakṣva pṛṣṭaḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tāta manyāma sarve

01,085.014 yayātir uvāca

01,085.014a vāyuḥ samutkarṣati garbhayonim; ṛtau retaḥ puṣparasānupṛktam

01,085.014c sa tatra tanmātrakṛtādhikāraḥ; krameṇa saṃvardhayatīha garbham

01,085.015a sa jāyamāno vigṛhītagātraḥ; ṣaḍjñānaniṣṭhāyatano manuṣyaḥ

01,085.015c sa śrotrābhyāṃ vedayatīha śabdaṃ; sarvaṃ rūpaṃ paśyati cakṣuṣā ca

01,085.016a ghrāṇena gandhaṃ jihvayātho rasaṃ ca; tvacā sparśaṃ manasā veda bhāvam

01,085.016c ity aṣṭakehopacitiṃ ca viddhi; mahātmanaḥ prāṇabhṛtaḥ śarīre

01,085.017 aṣṭaka uvāca

01,085.017a yaḥ saṃsthitaḥ puruṣo dahyate vā; nikhanyate vāpi nighṛṣyate vā

01,085.017c abhāvabhūtaḥ sa vināśam etya; kenātmānaṃ cetayate purastāt

01,085.018 yayātir uvāca

01,085.018a hitvā so 'sūn suptavan niṣṭanitvā; purodhāya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca

01,085.018c anyāṃ yoniṃ pavanāgrānusārī; hitvā dehaṃ bhajate rājasiṃha

01,085.019a puṇyāṃ yoniṃ puṇyakṛto vrajanti; pāpāṃ yoniṃ pāpakṛto vrajanti

01,085.019c kīṭāḥ pataṃgāś ca bhavanti pāpā; na me vivakṣāsti mahānubhāva

01,085.020a catuṣpadā dvipadāḥ ṣaṭpadāś ca; tathābhūtā garbhabhūtā bhavanti

01,085.020c ākhyātam etan nikhilena sarvaṃ; bhūyas tu kiṃ pṛcchasi rājasiṃha

01,085.021 aṣṭaka uvāca

01,085.021a kiṃ svit kṛtvā labhate tāta lokān; martyaḥ śreṣṭhāṃs tapasā vidyayā vā

01,085.021c tan me pṛṣṭaḥ śaṃsa sarvaṃ yathāvac; chubhāṃl lokān yena gacchet krameṇa

01,085.022 yayātir uvāca

01,085.022a tapaś ca dānaṃ ca śamo damaś ca; hrīr ārjavaṃ sarvabhūtānukampā

01,085.022b*0861_01 svargasya lokasya vadanti santo

01,085.022b*0861_02 dvārāṇi saptaiva mahānti puṃsām

01,085.022c naśyanti mānena tamo 'bhibhūtāḥ; puṃsaḥ sadaiveti vadanti santaḥ

01,085.023a adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām

01,085.023c tasyāntavantaś ca bhavanti lokā; na cāsya tad brahma phalaṃ dadāti

01,085.024a catvāri karmāṇy abhayaṃkarāṇi; bhayaṃ prayacchanty ayathākṛtāni

01,085.024c mānāgnihotram uta mānamaunaṃ; mānenādhītam uta mānayajñaḥ

01,085.025a na mānyamāno mudam ādadīta; na saṃtāpaṃ prāpnuyāc cāvamānāt

01,085.025c santaḥ sataḥ pūjayantīha loke; nāsādhavaḥ sādhubuddhiṃ labhante

01,085.026a iti dadyād iti yajed ity adhīyīta me vratam

01,085.026c ity asminn abhayāny āhus tāni varjyāni nityaśaḥ

01,085.027a yenāśrayaṃ vedayante purāṇaṃ; manīṣiṇo mānasamānabhaktam

01,085.027c tan niḥśreyas taijasaṃ rūpam etya; parāṃ śāntiṃ prāpnuyuḥ pretya ceha

01,086.001 aṣṭaka uvāca

01,086.001a caran gṛhasthaḥ katham eti devān; kathaṃ bhikṣuḥ katham ācāryakarmā

01,086.001c vānaprasthaḥ satpathe saṃniviṣṭo; bahūny asmin saṃprati vedayanti

01,086.002 yayātir uvāca

01,086.002a āhūtādhyāyī gurukarmasvacodyaḥ; pūrvotthāyī caramaṃ copaśāyī

01,086.002c mṛdur dānto dhṛtimān apramattaḥ; svādhyāyaśīlaḥ sidhyati brahmacārī

01,086.003a dharmāgataṃ prāpya dhanaṃ yajeta; dadyāt sadaivātithīn bhojayec ca

01,086.003c anādadānaś ca parair adattaṃ; saiṣā gṛhasthopaniṣat purāṇī

01,086.004a svavīryajīvī vṛjinān nivṛtto; dātā parebhyo na paropatāpī

01,086.004c tādṛṅ muniḥ siddhim upaiti mukhyāṃ; vasann araṇye niyatāhāraceṣṭaḥ

01,086.005a aśilpajīvī nagṛhaś ca nityaṃ; jitendriyaḥ sarvato vipramuktaḥ

01,086.005c anokasārī laghur alpacāraś; caran deśān ekacaraḥ sa bhikṣuḥ

01,086.006a rātryā yayā cābhijitāś ca lokā; bhavanti kāmā vijitāḥ sukhāś ca

01,086.006c tām eva rātriṃ prayateta vidvān; araṇyasaṃstho bhavituṃ yatātmā

01,086.007a daśaiva pūrvān daśa cāparāṃs tu; jñātīn sahātmānam athaikaviṃśam

01,086.007c araṇyavāsī sukṛte dadhāti; vimucyāraṇye svaśarīradhātūn

01,086.008 aṣṭaka uvāca

01,086.008a kati svid eva munayo maunāni kati cāpy uta

01,086.008c bhavantīti tad ācakṣva śrotum icchāmahe vayam

01,086.009 yayātir uvāca

01,086.009a araṇye vasato yasya grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ

01,086.009c grāme vā vasato 'raṇyaṃ sa muniḥ syāj janādhipa

01,086.010 aṣṭaka uvāca

01,086.010a kathaṃ svid vasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ

01,086.010c grāme vā vasato 'raṇyaṃ kathaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ

01,086.011 yayātir uvāca

01,086.011a na grāmyam upayuñjīta ya āraṇyo munir bhavet

01,086.011c tathāsya vasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ

01,086.012a anagnir aniketaś ca agotracaraṇo muniḥ

01,086.012c kaupīnācchādanaṃ yāvat tāvad icchec ca cīvaram

01,086.013a yāvat prāṇābhisaṃdhānaṃ tāvad icchec ca bhojanam

01,086.013c tathāsya vasato grāme 'raṇyaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ

01,086.014a yas tu kāmān parityajya tyaktakarmā jitendriyaḥ

01,086.014c ātiṣṭheta munir maunaṃ sa loke siddhim āpnuyāt

01,086.015a dhautadantaṃ kṛttanakhaṃ sadā snātam alaṃkṛtam

01,086.015c asitaṃ sitakarmasthaṃ kas taṃ nārcitum arhati

01,086.016a tapasā karśitaḥ kṣāmaḥ kṣīṇamāṃsāsthiśoṇitaḥ

01,086.016c yadā bhavati nirdvandvo munir maunaṃ samāsthitaḥ

01,086.016e atha lokam imaṃ jitvā lokaṃ vijayate param

01,086.017a āsyena tu yadāhāraṃ govan mṛgayate muniḥ

01,086.017c athāsya lokaḥ pūrvo yaḥ so 'mṛtatvāya kalpate

01,086.017d*0862=04 aṣṭakaḥ

01,086.017d*0862=06 yayātiḥ

01,086.017d*0862_01 sāmānyadharmaḥ sarveṣāṃ krodhalobhau druhākṣame

01,086.017d*0862_02 vihāya matsaraṃ stainyaṃ darpaṃ dambhaṃ ca paiśunam

01,086.017d*0862_03 krodhaṃ lobhaṃ mamatvaṃ ca yasya nāsti sa dharmavit

01,086.017d*0862_04 nityasnāyī brahmacārī gṛhastho vanago muniḥ

01,086.017d*0862_05 nādharmam aśanāt prāpyet kathaṃ brūhīha pṛcchataḥ

01,086.017d*0862_06 aṣṭau grāsā muner bhakṣyāḥ ṣoḍaśāraṇyavāsinaḥ

01,086.017d*0862_07 dvātriṃśataṃ gṛhasthasya amitaṃ brahmacāriṇaḥ

01,086.017d*0862_08 ity evaṃ kāraṇaṃ jñeyam aṣṭakaitac chubhāśubham

01,087.001 aṣṭaka uvāca

01,087.001a kataras tv etayoḥ pūrvaṃ devānām eti sātmyatām

01,087.001c ubhayor dhāvato rājan sūryācandramasor iva

01,087.002 yayātir uvāca

01,087.002a aniketo gṛhastheṣu kāmavṛtteṣu saṃyataḥ

01,087.002c grāma eva vasan bhikṣus tayoḥ pūrvataraṃ gataḥ

01,087.003a aprāpya dīrgham āyus tu yaḥ prāpto vikṛtiṃ caret

01,087.003c tapyeta yadi tat kṛtvā caret so 'nyat tatas tapaḥ

01,087.003d*0863_01 pāpānāṃ karmaṇāṃ nityaṃ bibhiyād yas tu mānavaḥ

01,087.003d*0863_02 sukham apy ācaran nityaṃ so 'tyantaṃ sukham edhate

01,087.004a yad vai nṛśaṃsaṃ tad apathyam āhur; yaḥ sevate dharmam anarthabuddhiḥ

01,087.004c asvo 'py anīśaś ca tathaiva rājaṃs; tadārjavaṃ sa samādhis tadāryam

01,087.005 aṣṭaka uvāca

01,087.005a kenāsi dūtaḥ prahito 'dya rājan; yuvā sragvī darśanīyaḥ suvarcāḥ

01,087.005c kuta āgataḥ katarasyāṃ diśi tvam; utāho svit pārthivaṃ sthānam asti

01,087.006 yayātir uvāca

01,087.006a imaṃ bhaumaṃ narakaṃ kṣīṇapuṇyaḥ; praveṣṭum urvīṃ gaganād viprakīrṇaḥ

01,087.006b*0864_01 vidvāṃś caivaṃ matimān āryabuddhir

01,087.006b*0864_02 mamābhavat karmalokyaṃ ca sarvam

01,087.006c uktvāhaṃ vaḥ prapatiṣyāmy anantaraṃ; tvaranti māṃ brāhmaṇā lokapālāḥ

01,087.007a satāṃ sakāśe tu vṛtaḥ prapātas; te saṃgatā guṇavantaś ca sarve

01,087.007c śakrāc ca labdho hi varo mayaiṣa; patiṣyatā bhūmitale narendra

01,087.008 aṣṭaka uvāca

01,087.008a pṛcchāmi tvāṃ mā prapata prapātaṃ; yadi lokāḥ pārthiva santi me 'tra

01,087.008c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye

01,087.009 yayātir uvāca

01,087.009a yāvat pṛthivyāṃ vihitaṃ gavāśvaṃ; sahāraṇyaiḥ paśubhiḥ parvataiś ca

01,087.009c tāval lokā divi te saṃsthitā vai; tathā vijānīhi narendrasiṃha

01,087.010 aṣṭaka uvāca

01,087.010a tāṃs te dadāmi mā prapata prapātaṃ; ye me lokā divi rājendra santi

01,087.010c yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram amitrasāha

01,087.011 yayātir uvāca

01,087.011a nāsmadvidho 'brāhmaṇo brahmavic ca; pratigrahe vartate rājamukhya

01,087.011c yathā pradeyaṃ satataṃ dvijebhyas; tathādadaṃ pūrvam ahaṃ narendra

01,087.012a nābrāhmaṇaḥ kṛpaṇo jātu jīved; yā cāpi syād brāhmaṇī vīrapatnī

01,087.012c so 'haṃ yadaivākṛtapūrvaṃ careyaṃ; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu

01,087.013 pratardana uvāca

01,087.013a pṛcchāmi tvāṃ spṛhaṇīyarūpa; pratardano 'haṃ yadi me santi lokāḥ

01,087.013c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye

01,087.014 yayātir uvāca

01,087.014a santi lokā bahavas te narendra; apy ekaikaḥ sapta saptāpy ahāni

01,087.014c madhucyuto ghṛtapṛktā viśokās; te nāntavantaḥ pratipālayanti

01,087.015 pratardana uvāca

01,087.015a tāṃs te dadāmi mā prapata prapātaṃ; ye me lokās tava te vai bhavantu

01,087.015c yady antarikṣe yadi vā divi śritās; tān ākrama kṣipram apetamohaḥ

01,087.016 yayātir uvāca

01,087.016a na tulyatejāḥ sukṛtaṃ kāmayeta; yogakṣemaṃ pārthiva pārthivaḥ san

01,087.016c daivādeśād āpadaṃ prāpya vidvāṃś; caren nṛśaṃsaṃ na hi jātu rājā

01,087.017a dharmyaṃ mārgaṃ cetayāno yaśasyaṃ; kuryān nṛpo dharmam avekṣamāṇaḥ

01,087.017c na madvidho dharmabuddhiḥ prajānan; kuryād evaṃ kṛpaṇaṃ māṃ yathāttha

01,087.017d*0865_01 dharmādharmau suviniścitya samyak

01,087.017d*0865_02 kāryākāryeṣv apramattaś cared yaḥ

01,087.017d*0865_03 sa vai dhīmān satyasaṃdhaḥ kṛtātmā

01,087.017d*0865_04 rājā bhavel lokapālo mahimnā

01,087.017d*0865_05 yadā bhavet saṃśayo dharmakārye

01,087.017d*0865_06 kāmārthe vā yatra vindanti samyak

01,087.017d*0865_07 kāryaṃ tatra prathamaṃ dharmakāryaṃ

01,087.017d*0865_08 yan no viruddhyād arthakāmau sa dharmaḥ

01,087.018a kuryām apūrvaṃ na kṛtaṃ yad anyair; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu

01,087.018c bruvāṇam evaṃ nṛpatiṃ yayātiṃ; nṛpottamo vasumanābravīt tam

01,088.001 vasumanā uvāca

01,088.001a pṛcchāmi tvāṃ vasumanā rauśadaśvir; yady asti loko divi mahyaṃ narendra

01,088.001c yady antarikṣe prathito mahātman; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye

01,088.002 yayātir uvāca

01,088.002a yad antarikṣaṃ pṛthivī diśaś ca; yat tejasā tapate bhānumāṃś ca

01,088.002c lokās tāvanto divi saṃsthitā vai; te nāntavantaḥ pratipālayanti

01,088.003 vasumanā uvāca

01,088.003a tāṃs te dadāmi pata mā prapātaṃ; ye me lokās tava te vai bhavantu

01,088.003c krīṇīṣvaināṃs tṛṇakenāpi rājan; pratigrahas te yadi samyak praduṣṭaḥ

01,088.004 yayātir uvāca

01,088.004a na mithyāhaṃ vikrayaṃ vai smarāmi; vṛthā gṛhītaṃ śiśukāc chaṅkamānaḥ

01,088.004c kuryāṃ na caivākṛtapūrvam anyair; vivitsamānaḥ kim u tatra sādhu

01,088.005 vasumanā uvāca

01,088.005a tāṃs tvaṃ lokān pratipadyasva rājan; mayā dattān yadi neṣṭaḥ krayas te

01,088.005c ahaṃ na tān vai pratigantā narendra; sarve lokās tava te vai bhavantu

01,088.006 śibir uvāca

01,088.006a pṛcchāmi tvāṃ śibir auśīnaro 'haṃ; mamāpi lokā yadi santīha tāta

01,088.006c yady antarikṣe yadi vā divi śritāḥ; kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye

01,088.007 yayātir uvāca

01,088.007a na tvaṃ vācā hṛdayenāpi vidvan; parīpsamānān nāvamaṃsthā narendra

01,088.007c tenānantā divi lokāḥ śritās te; vidyudrūpāḥ svanavanto mahāntaḥ

01,088.008 śibir uvāca

01,088.008a tāṃs tvaṃ lokān pratipadyasva rājan; mayā dattān yadi neṣṭaḥ krayas te

01,088.008c na cāhaṃ tān pratipatsyeha dattvā; yatra gatvā tvam upāsse ha lokān

01,088.009 yayātir uvāca

01,088.009a yathā tvam indrapratimaprabhāvas; te cāpy anantā naradeva lokāḥ

01,088.009c tathādya loke na rame 'nyadatte; tasmāc chibe nābhinandāmi dāyam

01,088.010 aṣṭaka uvāca

01,088.010a na ced ekaikaśo rājaṃl lokān naḥ pratinandasi

01,088.010c sarve pradāya bhavate gantāro narakaṃ vayam

01,088.011 yayātir uvāca

01,088.011a yad arhāya dadadhvaṃ tat santaḥ satyānṛśaṃsyataḥ

01,088.011c ahaṃ tu nābhidhṛṣṇomi yatkṛtaṃ na mayā purā

01,088.011d*0866_01 alipsamānasya tu me yad uktaṃ

01,088.011d*0866_02 na tat tathāstīha narendrasiṃha

01,088.011d*0866_03 asya pradānasya yad etad uktaṃ

01,088.011d*0866_04 tasyaiva dānasya phalaṃ bhaviṣyati

01,088.012 aṣṭaka uvāca

01,088.012a kasyaite pratidṛśyante rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ

01,088.012c uccaiḥ santaḥ prakāśante jvalanto 'gniśikhā iva

01,088.012d@052=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,088.012d@052=0017 vasumanāḥ

01,088.012d@052=0019 mādhavī

01,088.012d@052=0023 vaiśaṃpāyanaḥ

01,088.012d@052=0026 mādhavī

01,088.012d@052=0030 yayātiḥ

01,088.012d@052=0042 vaiśaṃpāyanaḥ

01,088.012d@052_0001 aśvamedhe mahāyajñe svayaṃbhuvihite purā

01,088.012d@052_0002 hayasya yāni cāṅgāni saṃnikṛtya yathākramam

01,088.012d@052_0003 hotādhvaryur athodgātā brahmaṇā saha bhārata

01,088.012d@052_0004 agnau prāsyanti vidhivat samastāḥ ṣoḍaśartvijaḥ

01,088.012d@052_0005 dhūmagandhaṃ ca pāpiṣṭhā ye jighranti narā bhuvi

01,088.012d@052_0006 vimuktapāpāḥ pūtās te tatkṣaṇenābhavan narāḥ

01,088.012d@052_0007 etasminn antare caiva mādhavī sā tapodhanā

01,088.012d@052_0008 mṛgacarmaparītāṅgī paridhāya mṛgatvacam

01,088.012d@052_0009 mṛgaiḥ paricarantī sā mṛgāhāraviceṣṭitā

01,088.012d@052_0010 yajñavāṭaṃ mṛgagaṇaiḥ praviśya bhṛśavismitā

01,088.012d@052_0011 āghrāyantī dhūmagandhaṃ mṛgair eva cacāra sā

01,088.012d@052_0012 yajñavāṭam aṭantī sā putrāṃs tān aparājitān

01,088.012d@052_0013 paśyantī yajñamāhātmyaṃ mudaṃ lebhe ca mādhavī

01,088.012d@052_0014 asaṃspṛśantaṃ vasudhāṃ yayātiṃ nāhuṣaṃ tadā

01,088.012d@052_0015 diviṣṭhaṃ prāptam ājñāya vavande pitaraṃ tadā

01,088.012d@052_0016 tadā vasumanāpṛcchan mātaraṃ vai tapasvinīm

01,088.012d@052_0017 bhavatyā yat kṛtam idaṃ vandanaṃ pādayor iha

01,088.012d@052_0018 ko 'yaṃ devopamo rājā yābhivandasi me vada

01,088.012d@052_0019 śṛṇudhvaṃ sahitāḥ putrā nāhuṣo 'yaṃ pitā mama

01,088.012d@052_0020 yayātir mama putrāṇāṃ mātāmaha iti smṛtaḥ

01,088.012d@052_0021 pūruṃ me bhrātaraṃ rājye samāveśya divaṃ gataḥ

01,088.012d@052_0022 kena vā kāraṇenaivam iha prāpto mahāyaśāḥ

01,088.012d@052_0023 tasyās tad vacanaṃ śrutvā svargād bhraṣṭeti cābravīt

01,088.012d@052_0024 sā putrasya vacaḥ śrutvā saṃbhramāviṣṭacetanā

01,088.012d@052_0025 mādhavī pitaraṃ prāha dauhitraparivāritam

01,088.012d@052_0026 tapasā nirjitāṃl lokān pratigṛhṇīṣva māmakān

01,088.012d@052_0027 putrāṇām iva pautrāṇāṃ dharmād adhigataṃ dhanam

01,088.012d@052_0028 svārtham eva vadantīha ṛṣayo dharmapāṭhakāḥ

01,088.012d@052_0029 tasmād dānena tapasā cāsmākaṃ divam āvraja

01,088.012d@052_0030 yadi dharmaphalaṃ hy etac chobhanaṃ bhavitā tava

01,088.012d@052_0031 duhitrā caiva dauhitrais tārito 'haṃ mahātmabhiḥ

01,088.012d@052_0032 tasmāt pavitraṃ dauhitram adya prabhṛti paitṛke

01,088.012d@052_0033 trīṇi śrāddhe pavitrāṇi dauhitraḥ kutapas tilāḥ

01,088.012d@052_0034 trīṇi cātra praśaṃsanti śaucam akrodham atvarām

01,088.012d@052_0035 bhoktāraḥ pariveṣṭāraḥ śrāvitāraḥ pavitrakāḥ

01,088.012d@052_0036 divasasyāṣṭame bhāge mandībhavati bhāskare

01,088.012d@052_0037 sa kālaḥ kutapo nāma pitṝṇāṃ dattam akṣayam

01,088.012d@052_0038 tilāḥ piśācād rakṣanti darbhā rakṣanti rākṣasāt

01,088.012d@052_0039 rakṣanti śrotriyāḥ paṅktiṃ yatibhir bhuktam akṣayam

01,088.012d@052_0040 labdhvā pātraṃ tu vidvāṃsaṃ śrotriyaṃ suvrataṃ śucim

01,088.012d@052_0041 sa kālaḥ kālato dattaṃ nānyathā kāla iṣyate

01,088.012d@052_0042 evam uktvā yayātis tu punaḥ provāca buddhimān

01,088.012d@052_0043 sarve hy avabhṛthasnātās tvaradhvaṃ kāryagauravāt

01,088.013 yayātir uvāca

01,088.013a yuṣmān ete hi vakṣyanti rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ

01,088.013c uccaiḥ santaḥ prakāśante jvalanto 'gniśikhā iva

01,088.014 aṣṭaka uvāca

01,088.014a ātiṣṭhasva rathaṃ rājan vikramasva vihāyasā

01,088.014c vayam apy anuyāsyāmo yadā kālo bhaviṣyati

01,088.015 yayātir uvāca

01,088.015a sarvair idānīṃ gantavyaṃ sahasvargajito vayam

01,088.015c eṣa no virajāḥ panthā dṛśyate devasadmanaḥ

01,088.016 vaiśaṃpāyana uvāca

01,088.016a te 'dhiruhya rathān sarve prayātā nṛpasattamāḥ

01,088.016c ākramanto divaṃ bhābhir dharmeṇāvṛtya rodasī

01,088.016d*0867_01 aṣṭakaś ca śibiś caiva kāśeyaś ca pratardanaḥ

01,088.016d*0867_02 aikṣvākavo vasumanāś catvāro bhūmipās tadā

01,088.016d*0867_03 sarve tv avabhṛthasnātāḥ svargatāḥ sādhavaḥ saha

01,088.017 aṣṭaka uvāca

01,088.017a ahaṃ manye pūrvam eko 'smi gantā; sakhā cendraḥ sarvathā me mahātmā

01,088.017c kasmād evaṃ śibir auśīnaro 'yam; eko 'tyagāt sarvavegena vāhān

01,088.018 yayātir uvāca

01,088.018a adadād devayānāya yāvad vittam avindata

01,088.018c uśīnarasya putro 'yaṃ tasmāc chreṣṭho hi naḥ śibiḥ

01,088.019a dānaṃ tapaḥ satyam athāpi dharmo; hrīḥ śrīḥ kṣamā saumya tathā titikṣā

01,088.019c rājann etāny apratimasya rājñaḥ; śibeḥ sthitāny anṛśaṃsasya buddhyā

01,088.019e evaṃvṛtto hrīniṣedhaś ca yasmāt; tasmāc chibir atyagād vai rathena

01,088.020 vaiśaṃpāyana uvāca

01,088.020a athāṣṭakaḥ punar evānvapṛcchan; mātāmahaṃ kautukād indrakalpam

01,088.020c pṛcchāmi tvāṃ nṛpate brūhi satyaṃ; kutaś ca kasyāsi sutaś ca kasya

01,088.020e kṛtaṃ tvayā yad dhi na tasya kartā; loke tvad anyaḥ kṣatriyo brāhmaṇo vā

01,088.021 yayātir uvāca

01,088.021a yayātir asmi nahuṣasya putraḥ; pūroḥ pitā sārvabhaumas tv ihāsam

01,088.021c guhyam arthaṃ māmakebhyo bravīmi; mātāmaho 'haṃ bhavatāṃ prakāśaḥ

01,088.022a sarvām imāṃ pṛthivīṃ nirjigāya; prasthe baddhvā hy adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ

01,088.022c medhyān aśvān ekaśaphān surūpāṃs; tadā devāḥ puṇyabhājo bhavanti

01,088.023a adām ahaṃ pṛthivīṃ brāhmaṇebhyaḥ; pūrṇām imām akhilāṃ vāhanasya

01,088.023c gobhiḥ suvarṇena dhanaiś ca mukhyais; tatrāsan gāḥ śatam arbudāni

01,088.024a satyena me dyauś ca vasuṃdharā ca; tathaivāgnir jvalate mānuṣeṣu

01,088.024c na me vṛthā vyāhṛtam eva vākyaṃ; satyaṃ hi santaḥ pratipūjayanti

01,088.024d*0868_01 sādhv aṣṭaka prabravīmīha satyaṃ

01,088.024d*0868_02 pratardanaṃ caupadaśviṃ tathaiva

01,088.024e sarve ca devā munayaś ca lokāḥ; satyena pūjyā iti me manogatam

01,088.025a yo naḥ svargajitaḥ sarvān yathāvṛttaṃ nivedayet

01,088.025c anasūyur dvijāgrebhyaḥ sa labhen naḥ salokatām

01,088.026 vaiśaṃpāyana uvāca

01,088.026a evaṃ rājā sa mahātmā hy atīva; svair dauhitrais tārito 'mitrasāhaḥ

01,088.026c tyaktvā mahīṃ paramodārakarmā; svargaṃ gataḥ karmabhir vyāpya pṛthvīm

01,088.026d*0869_01 yataḥ sarvaṃ vistarato yathāvad

01,088.026d*0869_02 ākhyātaṃ te caritaṃ nāhuṣasya

01,088.026d*0869_03 vaṃśo yasya prathitaḥ kauraveyo

01,088.026d*0869_04 yasmiñ jātas tvaṃ manujendrakarmā

01,088.026d*0869_05 etat puṇyatamaṃ rājan yayāteś caritaṃ mahat

01,088.026d*0869_06 yac chrutvā śrāvayitvā ca svargaṃ yātīha mānavaḥ

01,089.001 janamejaya uvāca

01,089.001a bhagavañ śrotum icchāmi pūror vaṃśakarān nṛpān

01,089.001c yadvīryā yādṛśāś caiva yāvanto yatparākramāḥ

01,089.001d*0870_01 putraṃ yayāteḥ prabrūhi pūruṃ dharmabhṛtāṃ varam

01,089.001d*0870_02 ānupūrvyeṇa ye cānye pūror vaṃśavivardhanāḥ

01,089.001d*0870_03 vistareṇa punar brūhi dauḥṣanter janamejayāt

01,089.001d*0870_04 saṃbabhūva yathā rājā bharato dvijasattama

01,089.002a na hy asmiñ śīlahīno vā nirvīryo vā narādhipaḥ

01,089.002c prajāvirahito vāpi bhūtapūrvaḥ kadā cana

01,089.003a teṣāṃ prathitavṛttānāṃ rājñāṃ vijñānaśālinām

01,089.003c caritaṃ śrotum icchāmi vistareṇa tapodhana

01,089.004 vaiśaṃpāyana uvāca

01,089.004a hanta te kathayiṣyāmi yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

01,089.004c pūror vaṃśadharān vīrāñ śakrapratimatejasaḥ

01,089.004d*0871_01 pūrur nṛpatiśārdūlo yathaivāsya pitā nṛpaḥ

01,089.004d*0871_02 dharmanityaḥ sthito rājye śakravīryaparākramaḥ

01,089.004d*0872_01 bhūridraviṇavikrāntān sarvalakṣaṇapūjitān

01,089.005a pravīreśvararaudrāśvās trayaḥ putrā mahārathāḥ

01,089.005c pūroḥ pauṣṭyām ajāyanta pravīras tatra vaṃśakṛt

01,089.006a manasyur abhavat tasmāc chūraḥ śyenīsutaḥ prabhuḥ

01,089.006c pṛthivyāś caturantāyā goptā rājīvalocanaḥ

01,089.007a subhrūḥ saṃhanano vāgmī sauvīrītanayās trayaḥ

01,089.007c manasyor abhavan putrāḥ śūrāḥ sarve mahārathāḥ

01,089.007d*0873_01 anvagbhānuprabhṛtayo miśrakeśyāṃ manasvinaḥ

01,089.007d*0874_01 sunvantaṃ vasunābhaṃ ca garbharamyau yaśasvinau

01,089.007d*0874_02 śūrān abhayadān rājā janayām āsa vīryavān

01,089.007d*0874_03 yavīyān sunvataḥ putro rathaṃtaryām ajāyata

01,089.007d*0874_04 śūraś ca dṛḍhadhanvā ca vapuṣmān sa nṛpottamaḥ

01,089.007d*0874_05 rudrāśvaṃ pṛṣadaśvaṃ ca rathāśvaṃ ca gayaṃ manum

01,089.007d*0874_06 yavīyāñ janayām āsa gandharvyāṃ bhīmavikramān

01,089.008a raudrāśvasya maheṣvāsā daśāpsarasi sūnavaḥ

01,089.008c yajvāno jajñire śūrāḥ prajāvanto bahuśrutāḥ

01,089.008e sarve sarvāstravidvāṃsaḥ sarve dharmaparāyaṇāḥ

01,089.009a ṛcepur atha kakṣepuḥ kṛkaṇepuś ca vīryavān

01,089.009c sthaṇḍilepur vanepuś ca sthalepuś ca mahārathaḥ

01,089.010a tejepur balavān dhīmān satyepuś cendravikramaḥ

01,089.010c dharmepuḥ saṃnatepuś ca daśamo devavikramaḥ

01,089.010d*0875_01 anādhṛṣṭir abhūt teṣāṃ vidvān arcepur ekarāṭ

01,089.010d*0875_02 ṛcepur atha vikrānto devānām iva vāsavaḥ

01,089.010e anādhṛṣṭisutās tāta rājasūyāśvamedhinaḥ

01,089.011a matināras tato rājā vidvāṃś carceputo 'bhavat

01,089.011c matinārasutā rājaṃś catvāro 'mitavikramāḥ

01,089.011e taṃsur mahān atiratho druhyuś cāpratimadyutiḥ

01,089.011f*0876_01 etān vai suṣuve sādhvī antinārād yaśasvinī

01,089.012a teṣāṃ taṃsur mahāvīryaḥ pauravaṃ vaṃśam udvahan

01,089.012c ājahāra yaśo dīptaṃ jigāya ca vasuṃdharām

01,089.013a ilinaṃ tu sutaṃ taṃsur janayām āsa vīryavān

01,089.013c so 'pi kṛtsnām imāṃ bhūmiṃ vijigye jayatāṃ varaḥ

01,089.014a rathaṃtaryāṃ sutān pañca pañcabhūtopamāṃs tataḥ

01,089.014c ilino janayām āsa duḥṣantaprabhṛtīn nṛpa

01,089.015a duḥṣantaṃ śūrabhīmau ca prapūrvaṃ vasum eva ca

01,089.015c teṣāṃ jyeṣṭho 'bhavad rājā duḥṣanto janamejaya

01,089.016a duḥṣantād bharato jajñe vidvāñ śākuntalo nṛpaḥ

01,089.016b*0877_01 duḥṣantāl lakṣmaṇāyāṃ tu jajñe vai janamejayaḥ

01,089.016b*0877_02 śakuntalāyāṃ bharato dauḥṣantir abhavat sutaḥ

01,089.016c tasmād bharatavaṃśasya vipratasthe mahad yaśaḥ

01,089.016d*0878_01 so 'śvamedhaśatair īje yamunām anu tīragaḥ

01,089.016d*0878_02 triṃśatā ca sarasvatyāṃ gaṅgām anu catuḥśataiḥ

01,089.016d*0878_03 dauḥṣantir bharato yajñair īje śākuntalo nṛpaḥ

01,089.017a bharatas tisṛṣu strīṣu nava putrān ajījanat

01,089.017c nābhyanandanta tān rājā nānurūpā mamety uta

01,089.017d*0879_01 tatas tān mātaraḥ kruddhāḥ putrān ninyur yamakṣayam

01,089.018a tato mahadbhiḥ kratubhir ījāno bharatas tadā

01,089.018c lebhe putraṃ bharadvājād bhumanyuṃ nāma bhārata

01,089.018d*0880_01 dharme praṇihitātmānaṃ matvā taṃ puruṣottamam

01,089.019a tataḥ putriṇam ātmānaṃ jñātvā pauravanandanaḥ

01,089.019c bhumanyuṃ bharataśreṣṭha yauvarājye 'bhyaṣecayat

01,089.020a tatas tasya mahīndrasya vitathaḥ putrako 'bhavat

01,089.020c tataḥ sa vitatho nāma bhumanyor abhavat sutaḥ

01,089.021a suhotraś ca suhotā ca suhaviḥ suyajus tathā

01,089.021c puṣkariṇyām ṛcīkasya bhumanyor abhavan sutāḥ

01,089.021d*0881_01 catvāro bhārate vaṃśe suhotras tatra vaṃśabhāk

01,089.022a teṣāṃ jyeṣṭhaḥ suhotras tu rājyam āpa mahīkṣitām

01,089.022c rājasūyāśvamedhādyaiḥ so 'yajad bahubhiḥ savaiḥ

01,089.023a suhotraḥ pṛthivīṃ sarvāṃ bubhuje sāgarāmbarām

01,089.023c pūrṇāṃ hastigavāśvasya bahuratnasamākulām

01,089.024a mamajjeva mahī tasya bhūribhārāvapīḍitā

01,089.024c hastyaśvarathasaṃpūrṇā manuṣyakalilā bhṛśam

01,089.025a suhotre rājani tadā dharmataḥ śāsati prajāḥ

01,089.025c caityayūpāṅkitā cāsīd bhūmiḥ śatasahasraśaḥ

01,089.025e pravṛddhajanasasyā ca sahadevā vyarocata

01,089.026a aikṣvākī janayām āsa suhotrāt pṛthivīpateḥ

01,089.026c ajamīḍhaṃ sumīḍhaṃ ca purumīḍhaṃ ca bhārata

01,089.026d*0882_01 ajamīḍhas tu rājendra dharmanityo yaśassu ca

01,089.027a ajamīḍho varas teṣāṃ tasmin vaṃśaḥ pratiṣṭhitaḥ

01,089.027b*0883_01 aikṣvākyāṃ janayad rājñām ajamīḍho yaśasvinaḥ

01,089.027c ṣaṭ putrān so 'py ajanayat tisṛṣu strīṣu bhārata

01,089.028a ṛkṣaṃ dhūminy atho nīlī duḥṣantaparameṣṭhinau

01,089.028c keśiny ajanayaj jahnum ubhau ca janarūpiṇau

01,089.028d*0884_01 viduḥ saṃvaraṇaṃ śūram ṛkṣād rāthaṃtarīsutam

01,089.029a tatheme sarvapāñcālā duḥṣantaparameṣṭhinoḥ

01,089.029c anvayāḥ kuśikā rājañ jahnor amitatejasaḥ

01,089.030a janarūpiṇayor jyeṣṭham ṛkṣam āhur janādhipam

01,089.030c ṛkṣāt saṃvaraṇo jajñe rājan vaṃśakaras tava

01,089.031a ārkṣe saṃvaraṇe rājan praśāsati vasuṃdharām

01,089.031c saṃkṣayaḥ sumahān āsīt prajānām iti śuśrumaḥ

01,089.032a vyaśīryata tato rāṣṭraṃ kṣayair nānāvidhais tathā

01,089.032c kṣunmṛtyubhyām anāvṛṣṭyā vyādhibhiś ca samāhatam

01,089.032d*0885_01 anvakīryanta bharatāḥ sapatnaiś ca mahābalaiḥ

01,089.032e abhyaghnan bhāratāṃś caiva sapatnānāṃ balāni ca

01,089.033a cālayan vasudhāṃ caiva balena caturaṅgiṇā

01,089.033c abhyayāt taṃ ca pāñcālyo vijitya tarasā mahīm

01,089.033e akṣauhiṇībhir daśabhiḥ sa enaṃ samare 'jayat

01,089.034a tataḥ sadāraḥ sāmātyaḥ saputraḥ sasuhṛjjanaḥ

01,089.034c rājā saṃvaraṇas tasmāt palāyata mahābhayāt

01,089.034d*0886_01 te pratīcīṃ parābhūtāḥ prapannā bhāratā diśam

01,089.035a sindhor nadasya mahato nikuñje nyavasat tadā

01,089.035c nadīviṣayaparyante parvatasya samīpataḥ

01,089.035e tatrāvasan bahūn kālān bhāratā durgamāśritāḥ

01,089.036a teṣāṃ nivasatāṃ tatra sahasraṃ parivatsarān

01,089.036c athābhyagacchad bharatān vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ

01,089.037a tam āgataṃ prayatnena pratyudgamyābhivādya ca

01,089.037c arghyam abhyāharaṃs tasmai te sarve bhāratās tadā

01,089.037e nivedya sarvam ṛṣaye satkāreṇa suvarcase

01,089.038a taṃ samām aṣṭamīm uṣṭaṃ rājā vavre svayaṃ tadā

01,089.038c purohito bhavān no 'stu rājyāya prayatāmahe

01,089.038e om ity evaṃ vasiṣṭho 'pi bhāratān pratyapadyata

01,089.039a athābhyaṣiñcat sāmrājye sarvakṣatrasya pauravam

01,089.039c viṣāṇabhūtaṃ sarvasyāṃ pṛthivyām iti naḥ śrutam

01,089.040a bharatādhyuṣitaṃ pūrvaṃ so 'dhyatiṣṭhat purottamam

01,089.040c punar balibhṛtaś caiva cakre sarvamahīkṣitaḥ

01,089.041a tataḥ sa pṛthivīṃ prāpya punar īje mahābalaḥ

01,089.041c ājamīḍho mahāyajñair bahubhir bhūridakṣiṇaiḥ

01,089.042a tataḥ saṃvaraṇāt saurī suṣuve tapatī kurum

01,089.042c rājatve taṃ prajāḥ sarvā dharmajña iti vavrire

01,089.042d*0887_01 mahimnā tasya kuravo lebhire pratyayaṃ bhṛśam

01,089.043a tasya nāmnābhivikhyātaṃ pṛthivyāṃ kurujāṅgalam

01,089.043c kurukṣetraṃ sa tapasā puṇyaṃ cakre mahātapāḥ

01,089.044a aśvavantam abhiṣvantaṃ tathā citrarathaṃ munim

01,089.044c janamejayaṃ ca vikhyātaṃ putrāṃś cāsyānuśuśrumaḥ

01,089.044e pañcaitān vāhinī putrān vyajāyata manasvinī

01,089.045a abhiṣvataḥ parikṣit tu śabalāśvaś ca vīryavān

01,089.045c abhirājo virājaś ca śalmalaś ca mahābalaḥ

01,089.046a uccaiḥśravā bhadrakāro jitāriś cāṣṭamaḥ smṛtaḥ

01,089.046b*0888_01 śabalāśvādayaḥ sapta tathaivānye mahābalāḥ

01,089.046c eteṣām anvavāye tu khyātās te karmajair guṇaiḥ

01,089.047a janamejayādayaḥ sapta tathaivānye mahābalāḥ

01,089.047c parikṣito 'bhavan putrāḥ sarve dharmārthakovidāḥ

01,089.048a kakṣasenograsenau ca citrasenaś ca vīryavān

01,089.048c indrasenaḥ suṣeṇaś ca bhīmasenaś ca nāmataḥ

01,089.048d*0889_01 aśvasenaś ca balavān kīrtitāḥ sapta nāmataḥ

01,089.049a janamejayasya tanayā bhuvi khyātā mahābalāḥ

01,089.049c dhṛtarāṣṭraḥ prathamajaḥ pāṇḍur bāhlīka eva ca

01,089.050a niṣadhaś ca mahātejās tathā jāmbūnado balī

01,089.050c kuṇḍodaraḥ padātiś ca vasātiś cāṣṭamaḥ smṛtaḥ

01,089.050e sarve dharmārthakuśalāḥ sarve bhūtahite ratāḥ

01,089.051a dhṛtarāṣṭro 'tha rājāsīt tasya putro 'tha kuṇḍikaḥ

01,089.051c hastī vitarkaḥ krāthaś ca kuṇḍalaś cāpi pañcamaḥ

01,089.051d*0890_01 bhīmasenān maheṣvāsaḥ pratīpaḥ samapadyata

01,089.051d*0891_01 atirājaś ca nahuṣas tathā śakrapuraṃjayau

01,089.051d*0891_02 tato dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ paryaśravasa ucyate

01,089.051d*0891_03 ṛṣiṃ puṇyakṛtāṃ śreṣṭhaṃ tam eva paramaṃ viduḥ

01,089.051d*0892_01 dhārtarāṣṭrasutān āhus trīn etān prathitān bhuvi

01,089.051d*0892_02 pratīpaṃ dharmanetraṃ ca sunetraṃ caiva bhārata

01,089.051d*0892_03 pratīpaḥ prathitas teṣāṃ babhūvāpratimo bhuvi

01,089.051e haviḥśravās tathendrābhaḥ sumanyuś cāparājitaḥ

01,089.052a pratīpasya trayaḥ putrā jajñire bharatarṣabha

01,089.052c devāpiḥ śaṃtanuś caiva bāhlīkaś ca mahārathaḥ

01,089.053a devāpis tu pravavrāja teṣāṃ dharmaparīpsayā

01,089.053c śaṃtanuś ca mahīṃ lebhe bāhlīkaś ca mahārathaḥ

01,089.054a bharatasyānvaye jātāḥ sattvavanto mahārathāḥ

01,089.054c devarṣikalpā nṛpate bahavo rājasattamāḥ

01,089.055a evaṃvidhāś cāpy apare devakalpā mahārathāḥ

01,089.055c jātā manor anvavāye ailavaṃśavivardhanāḥ

01,089.055d*0893_01 bharatasya mahat karma prathitaṃ sarvarājasu

01,089.055d*0893_02 aśvamedhasahasreṇa rājasūyaśatena ca

01,089.055d*0893_03 iṣṭavān sa mahārāja dauḥṣantir bharataḥ purā

01,089.055d*0893_04 cakravartir adīnātmā jetā yuddhe 'jitaḥ paraiḥ

01,089.055d*0894_01 gaṅgātīraṃ samāgamya dīkṣito janamejaya

01,089.055d*0894_02 aśvamedhasahasrāṇi vājapeyaśatāni ca

01,089.055d*0894_03 punar īje mahāyajñaiḥ samāptavaradakṣiṇaiḥ

01,089.055d*0894_04 agniṣṭomātirātrāṇām ukthānāṃ somavat punaḥ

01,089.055d*0894_05 vājapeyeṣṭisatrāṇāṃ sahasraiś ca susaṃbhṛtaiḥ

01,089.055d*0894_06 iṣṭvā śākuntalo rājā tarpayitvā dvijān dhanaiḥ

01,089.055d*0894_07 punaḥ sahasraṃ padmānāṃ kaṇvāya bharato dadau

01,089.055d*0894_08 jāmbūnadasya śuddhasya kanakasya mahāyaśāḥ

01,089.055d*0894_09 yasya yūpāḥ śatavyāmāḥ pariṇāhe 'tha kāñcanāḥ

01,089.055d*0894_10 sahasravyāmam udvṛddhāḥ sendrair devaiḥ samucchritāḥ

01,089.055d*0894_11 svalaṃkṛtā bhrājamānāḥ sarvaratnair manoramaiḥ

01,089.055d*0894_12 hiraṇyaṃ dviradān aśvān mahiṣoṣṭrān ajāvikān

01,089.055d*0894_13 dāsīdāsaṃ dhanaṃ dhānyaṃ savatsā gāḥ payasvinīḥ

01,089.055d*0894_14 bhūmiṃ yūpasahasrāṅkāṃ kaṇvāya bahudakṣiṇām

01,089.055d*0894_15 bahūnāṃ brahmakalpānāṃ dhanaṃ dattvā kratūn bahūn

01,089.055d*0894_16 grāmān gṛhāṇi kṣetrāṇi koṭiśo 'yutaśas tathā

01,089.055d*0895_01 kṛtvā paitāmahe loke vāsaṃ cakre mahārathaḥ

01,090.001 janamejaya uvāca

01,090.001a śrutas tvatto mayā vipra pūrveṣāṃ saṃbhavo mahān

01,090.001c udārāś cāpi vaṃśe 'smin rājāno me pariśrutāḥ

01,090.002a kiṃ tu laghvarthasaṃyuktaṃ priyākhyānaṃ na mām ati

01,090.002c prīṇāty ato bhavān bhūyo vistareṇa bravītu me

01,090.003a etām eva kathāṃ divyām ā prajāpatito manoḥ

01,090.003c teṣām ājananaṃ puṇyaṃ kasya na prītim āvahet

01,090.004a saddharmaguṇamāhātmyair abhivardhitam uttamam

01,090.004c viṣṭabhya lokāṃs trīn eṣāṃ yaśaḥ sphītam avasthitam

01,090.005a guṇaprabhāvavīryaujaḥsattvotsāhavatām aham

01,090.005c na tṛpyāmi kathāṃ śṛṇvann amṛtāsvādasaṃmitām

01,090.006 vaiśaṃpāyana uvāca

01,090.006a śṛṇu rājan purā samyaṅ mayā dvaipāyanāc chrutam

01,090.006c procyamānam idaṃ kṛtsnaṃ svavaṃśajananaṃ śubham

01,090.006d*0896_01 pūror vaṃśam ahaṃ dhanyaṃ rājñām amitatejasām

01,090.006d*0896_02 pravakṣyāmi pitṝṇāṃ te teṣāṃ nāmāni me śṛṇu

01,090.007*0897_01 avyaktaprabhavo brahmā śāśvato nitya (!) avyayaḥ

01,090.007*0897_02 tasmān marīciḥ saṃjajñe dakṣaś caiva prajāpatiḥ

01,090.007*0897_03 marīceḥ kaśyapaḥ putro dakṣasya duhitāditiḥ

01,090.007A dakṣasyāditiḥ

01,090.007B aditer vivasvān

01,090.007C vivasvato manuḥ

01,090.007D manor ilā

01,090.007E ilāyāḥ purūravāḥ

01,090.007F purūravasa āyuḥ

01,090.007G āyuṣo nahuṣaḥ

01,090.007H nahuṣasya yayātiḥ

01,090.007H*0898_01 aṅguṣṭhād dakṣam asṛjac cakṣurbhyāṃ ca marīcinam

01,090.008A yayāter dve bhārye babhūvatuḥ

01,090.008B uśanaso duhitā devayānī vṛṣaparvaṇaś ca duhitā śarmiṣṭhā nāma

01,090.008C atrānuvaṃśo bhavati

01,090.009a yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata

01,090.009c druhyuṃ cānuṃ ca pūruṃ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī

01,090.010A tatra yador yādavāḥ

01,090.010B pūroḥ pauravāḥ

01,090.011A pūror bhāryā kausalyā nāma

01,090.011B tasyām asya jajñe janamejayo nāma

01,090.011C yas trīn aśvamedhān ājahāra

01,090.011D viśvajitā ceṣṭvā vanaṃ praviveśa

01,090.012A janamejayaḥ khalv anantāṃ nāmopayeme mādhavīm

01,090.012B tasyām asya jajñe prācinvān

01,090.012C yaḥ prācīṃ diśaṃ jigāya yāvat sūryodayāt

01,090.012D tatas tasya prācinvatvam

01,090.013A prācinvān khalv aśmakīm upayeme

01,090.013B tasyām asya jajñe saṃyātiḥ

01,090.014A saṃyātiḥ khalu dṛṣadvato duhitaraṃ varāṅgīṃ nāmopayeme

01,090.014B tasyām asya jajñe ahaṃpātiḥ

01,090.015A ahaṃpātis tu khalu kṛtavīryaduhitaram upayeme bhānumatīṃ nāma

01,090.015B tasyām asya jajñe sārvabhaumaḥ

01,090.016A sārvabhaumaḥ khalu jitvājahāra kaikeyīṃ sunandāṃ nāma

01,090.016B tasyām asya jajñe jayatsenaḥ

01,090.017A jayatsenaḥ khalu vaidarbhīm upayeme suṣuvāṃ nāma

01,090.017B tasyām asya jajñe arācīnaḥ

01,090.018A arācīno 'pi vaidarbhīm evāparām upayeme maryādāṃ nāma

01,090.018B tasyām asya jajñe mahābhaumaḥ

01,090.018B*0899_01 tasyām asya jajñe arihaḥ | arihaḥ khalvāṅgīm upayeme |

01,090.019A mahābhaumaḥ khalu prāsenajitīm upayeme suyajñāṃ nāma

01,090.019B tasyām asya jajñe ayutanāyī

01,090.019C yaḥ puruṣamedhānām ayutam ānayat

01,090.019D tad asyāyutanāyitvam

01,090.020A ayutanāyī khalu pṛthuśravaso duhitaram upayeme bhāsāṃ nāma

01,090.020B tasyām asya jajñe akrodhanaḥ

01,090.021A akrodhanaḥ khalu kāliṅgīṃ karaṇḍuṃ nāmopayeme

01,090.021B tasyām asya jajñe devātithiḥ

01,090.022A devātithiḥ khalu vaidehīm upayeme maryādāṃ nāma

01,090.022B tasyām asya jajñe ṛcaḥ

01,090.023A ṛcaḥ khalv āṅgeyīm upayeme sudevāṃ nāma

01,090.023B tasyāṃ putram ajanayad ṛkṣam

01,090.024A ṛkṣaḥ khalu takṣakaduhitaram upayeme jvālāṃ nāma

01,090.024B tasyāṃ putraṃ matināraṃ nāmotpādayām āsa

01,090.025A matināraḥ khalu sarasvatyāṃ dvādaśavārṣikaṃ satram ājahāra

01,090.026A nivṛtte ca satre sarasvaty abhigamya taṃ bhartāraṃ varayām āsa

01,090.026B tasyāṃ putram ajanayat taṃsuṃ nāma

01,090.027A atrānuvaṃśo bhavati

01,090.028a taṃsuṃ sarasvatī putraṃ matinārād ajījanat

01,090.028c ilinaṃ janayām āsa kālindyāṃ taṃsur ātmajam

01,090.029A ilinas tu rathaṃtaryāṃ duḥṣantādyān pañca putrān ajanayat

01,090.029A*0900_01 janamejayam utpādayām āsa | janamejayas tu khalu lakṣmaṇāṃ

01,090.029A*0900_02 nāma bhāgīrathīm upayeme | tasyāṃ

01,090.029A*0901_01 duḥṣantas tu khalu lakṣaṇāṃ nāma bhāgīrathīm upayeme |

01,090.029A*0901_02 tasyām asya jajñe janamejayaḥ |

01,090.030A duḥṣantaḥ khalu viśvāmitraduhitaraṃ śakuntalāṃ nāmopayeme

01,090.030B tasyām asya jajñe bharataḥ

01,090.030C tatra ślokau bhavataḥ

01,090.031a mātā bhastrā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ

01,090.031c bharasva putraṃ duḥṣanta māvamaṃsthāḥ śakuntalām

01,090.032a retodhāḥ putra unnayati naradeva yamakṣayāt

01,090.032c tvaṃ cāsya dhātā garbhasya satyam āha śakuntalā

01,090.033A tato 'sya bharatatvam

01,090.034A bharataḥ khalu kāśeyīm upayeme sārvasenīṃ sunandāṃ nāma

01,090.034B tasyām asya jajñe bhumanyuḥ

01,090.035A bhumanyuḥ khalu dāśārhīm upayeme jayāṃ nāma

01,090.035B tasyām asya jajñe suhotraḥ

01,090.036A suhotraḥ khalv ikṣvākukanyām upayeme suvarṇāṃ nāma

01,090.036B tasyām asya jajñe hastī

01,090.036C ya idaṃ hāstinapuraṃ māpayām āsa

01,090.036D etad asya hāstinapuratvam

01,090.037A hastī khalu traigartīm upayeme yaśodharāṃ nāma

01,090.037B tasyām asya jajñe vikuṇṭhanaḥ

01,090.038A vikuṇṭhanaḥ khalu dāśārhīm upayeme sudevāṃ nāma

01,090.038B tasyām asya jajñe 'jamīḍhaḥ

01,090.039A ajamīḍhasya caturviṃśaṃ putraśataṃ babhūva kaikeyyāṃ nāgāyāṃ gāndhāryāṃ vimalāyām ṛkṣāyāṃ ceti

01,090.039B pṛthak pṛthag vaṃśakarā nṛpatayaḥ

01,090.039C tatra vaṃśakaraḥ saṃvaraṇaḥ

01,090.040A saṃvaraṇaḥ khalu vaivasvatīṃ tapatīṃ nāmopayeme

01,090.040B tasyām asya jajñe kuruḥ

01,090.041A kuruḥ khalu dāśārhīm upayeme śubhāṅgīṃ nāma

01,090.041B tasyām asya jajñe viḍūrathaḥ

01,090.042A viḍūrathas tu māgadhīm upayeme saṃpriyāṃ nāma

01,090.042B tasyām asya jajñe 'rugvān nāma

01,090.043A arugvān khalu māgadhīm upayeme 'mṛtāṃ nāma

01,090.043B tasyām asya jajñe parikṣit

01,090.044A parikṣit khalu bāhudām upayeme suyaśāṃ nāma

01,090.044B tasyām asya jajñe bhīmasenaḥ

01,090.045A bhīmasenaḥ khalu kaikeyīm upayeme sukumārīṃ nāma

01,090.045B tasyām asya jajñe paryaśravāḥ

01,090.045C yam āhuḥ pratīpaṃ nāma

01,090.046A pratīpaḥ khalu śaibyām upayeme sunandāṃ nāma

01,090.046B tasyāṃ putrān utpādayām āsa devāpiṃ śaṃtanuṃ bāhlīkaṃ ceti

01,090.047A devāpiḥ khalu bāla evāraṇyaṃ praviveśa

01,090.047B śaṃtanus tu mahīpālo 'bhavat

01,090.047C atrānuvaṃśo bhavati

01,090.048a yaṃ yaṃ karābhyāṃ spṛśati jīrṇaṃ sa sukham aśnute

01,090.048c punar yuvā ca bhavati tasmāt taṃ śaṃtanuṃ viduḥ

01,090.049A tad asya śaṃtanutvam

01,090.050A śaṃtanuḥ khalu gaṅgāṃ bhāgīrathīm upayeme

01,090.050B tasyām asya jajñe devavrataḥ

01,090.050C yam āhur bhīṣma iti

01,090.051A bhīṣmaḥ khalu pituḥ priyacikīrṣayā satyavatīm udavahan mātaram

01,090.051B yām āhur gandhakālīti

01,090.052A tasyāṃ kānīno garbhaḥ parāśarād dvaipāyanaḥ

01,090.052B tasyām eva śaṃtanor dvau putrau babhūvatuḥ

01,090.052C citrāṅgado vicitravīryaś ca

01,090.053A tayor aprāptayauvana eva citrāṅgado gandharveṇa hataḥ

01,090.053B vicitravīryas tu rājā samabhavat

01,090.054A vicitravīryaḥ khalu kausalyātmaje 'mbikāmbālike kāśirājaduhitarāv upayeme

01,090.055A vicitravīryas tv anapatya eva videhatvaṃ prāptaḥ

01,090.056A tataḥ satyavatī cintayām āsa

01,090.056B dauḥṣanto vaṃśa ucchidyate iti

01,090.057A sā dvaipāyanam ṛṣiṃ cintayām āsa

01,090.058A sa tasyāḥ purataḥ sthitaḥ kiṃ karavāṇīti

01,090.059A sā tam uvāca

01,090.059B bhrātā tavānapatya eva svaryāto vicitravīryaḥ

01,090.059C sādhv apatyaṃ tasyotpādayeti

01,090.060A sa param ity uktvā trīn putrān utpādayām āsa dhṛtarāṣṭraṃ pāṇḍuṃ viduraṃ ceti

01,090.061A tatra dhṛtarāṣṭrasya rājñaḥ putraśataṃ babhūva gāndhāryāṃ varadānād dvaipāyanasya

01,090.062A teṣāṃ dhṛtarāṣṭrasya putrāṇāṃ catvāraḥ pradhānā babhūvur duryodhano duḥśāsano vikarṇaś citrasena iti

01,090.063A pāṇḍos tu dve bhārye babhūvatuḥ kuntī mādrī cety ubhe strīratne

01,090.064A atha pāṇḍur mṛgayāṃ caran maithunagatam ṛṣim apaśyan mṛgyāṃ vartamānam

01,090.064B tathaivāplutam anāsāditakāmarasam atṛptaṃ bāṇenābhijaghāna

01,090.065A sa bāṇaviddha uvāca pāṇḍum

01,090.065B caratā dharmam imaṃ yena tvayābhijñena kāmarasasyāham anavāptakāmaraso 'bhihatas tasmāt tvam apy etām avasthām āsādyānavāptakāmarasaḥ pañcatvam āpsyasi kṣipram eveti

01,090.065B*0902_01 yo 'kṛtārthaṃ hi māṃ krūra bāṇenāhan mṛgavratam

01,090.065B*0902_02 tvām apy etādṛśo bhāvaḥ kṣipram evāgamiṣyati

01,090.066A sa vivarṇarūpaḥ pāṇḍuḥ śāpaṃ pariharamāṇo nopāsarpata bhārye

01,090.067A vākyaṃ covāca

01,090.067B svacāpalyād idaṃ prāptavān aham

01,090.067C śṛṇomi ca nānapatyasya lokā santīti

01,090.068A sā tvaṃ madarthe putrān utpādayeti kuntīm uvāca

01,090.069A sā tatra putrān utpādayām āsa dharmād yudhiṣṭhiraṃ mārutād bhīmasenaṃ śakrād arjunam iti

01,090.070A sa tāṃ hṛṣṭarūpaḥ pāṇḍur uvāca

01,090.070B iyaṃ te sapatnyanapatyā

01,090.070C sādhv asyām apatyam utpādyatām iti

01,090.071A sa evam astv ity uktaḥ kuntyā

01,090.072A tato mādryām aśvibhyāṃ nakulasahadevāv utpāditau

01,090.073A mādrīṃ khalv alaṃkṛtāṃ dṛṣṭvā pāṇḍur bhāvaṃ cakre

01,090.074A sa tāṃ spṛṣṭvaiva videhatvaṃ prāptaḥ

01,090.075A tatrainaṃ citāsthaṃ mādrī samanvāruroha

01,090.076A uvāca kuntīm

01,090.076B yamayor āryayāpramattayā bhavitavyam iti

01,090.077A tatas te pañca pāṇḍavāḥ kuntyā sahitā hāstinapuram ānīya tāpasair bhīṣmasya vidurasya ca niveditāḥ

01,090.077A*0903_01 sarvavarṇānāṃ ca nivedyāntarhitās tāpasā babhūvuḥ prekṣamāṇānām

01,090.077A*0903_02 eva teṣām | tac ca vākyam upaśrutya bhagavatām antarikṣāt puṣpavṛṣṭiḥ

01,090.077A*0903_03 papāta devadundubhayaś ca praṇeduḥ | pratigṛhītāś ca pāṇḍavāḥ

01,090.077A*0903_04 pitur nidhanam āvedayan | tasyaurdhvadehikaṃ nyāyataḥ kṛtavantaḥ | tāṃs tatra

01,090.077A*0903_05 nivasataḥ pāṇḍavān bālyāt prabhṛti duryodhano nāmarṣayat | pāpācāro

01,090.077A*0903_06 rākṣasīṃ buddhim āśrito 'nekair upāyair uddhartuṃ ca vyavasito bhāvitvāc

01,090.077A*0903_07 cārthasya na śakitāḥ samuddhartum | tataś ca dhṛtarāṣṭreṇa vyājena

01,090.077A*0903_08 vāraṇāvatam anu prahitā gamanam arocayan |

01,090.078A tatrāpi jatugṛhe dagdhuṃ samārabdhā na śakitā viduramantritena

01,090.079A tataś ca hiḍimbam antarā hatvā ekacakrāṃ gatāḥ

01,090.080A tasyām apy ekacakrāyāṃ bakaṃ nāma rākṣasaṃ hatvā pāñcālanagaram abhigatāḥ

01,090.081A tasmād draupadīṃ bhāryām avindan svaviṣayaṃ cājagmuḥ kuśalinaḥ

01,090.082A putrāṃś cotpādayām āsuḥ

01,090.082B prativindhyaṃ yudhiṣṭhiraḥ

01,090.082C sutasomaṃ vṛkodaraḥ

01,090.082D śrutakīrtim arjunaḥ

01,090.082E śatānīkaṃ nakulaḥ

01,090.082F śrutakarmāṇaṃ sahadeva iti

01,090.083A yudhiṣṭhiras tu govāsanasya śaibyasya devikāṃ nāma kanyāṃ svayaṃvare lebhe

01,090.083B tasyāṃ putraṃ janayām āsa yaudheyaṃ nāma

01,090.084A bhīmaseno 'pi kāśyāṃ baladharāṃ nāmopayeme vīryaśulkām

01,090.084B tasyāṃ putraṃ sarvagaṃ nāmotpādayām āsa

01,090.085A arjunaḥ khalu dvāravatīṃ gatvā bhaginīṃ vāsudevasya subhadrāṃ nāma bhāryām udavahat

01,090.085B tasyāṃ putram abhimanyuṃ nāma janayām āsa

01,090.085B*0904_01 so 'rjunas tu nāgakanyāyām ulūpyām irāvantaṃ nāma putraṃ

01,090.085B*0904_02 janayām āsa | maṇalūrapatikanyāyāṃ citrāṅgadāyām arjunaḥ putram

01,090.085B*0904_03 utpādayām āsa babhruvāhanaṃ nāma |

01,090.086A nakulas tu caidyāṃ kareṇuvatīṃ nāma bhāryām udavahat

01,090.086B tasyāṃ putraṃ niramitraṃ nāmājanayat

01,090.087A sahadevo 'pi mādrīm eva svayaṃvare vijayāṃ nāmopayeme

01,090.087B tasyāṃ putram ajanayat suhotraṃ nāma

01,090.088A bhīmasenas tu pūrvam eva hiḍimbāyāṃ rākṣasyāṃ ghaṭotkacaṃ nāma putraṃ janayām āsa

01,090.089A ity ete ekādaśa pāṇḍavānāṃ putrāḥ

01,090.089A*0905_01 ity eta ekādaśa pāṇḍavānāṃ

01,090.089A*0905_02 putrā mayā te kathitā narendra

01,090.089A*0905_03 teṣām abhūd vaṃśakaro mahātmā

01,090.089A*0905_04 vīraḥ subhadrātanayo 'bhimanyuḥ

01,090.090A virāṭasya duhitaram uttarāṃ nāmābhimanyur upayeme

01,090.090B tasyām asya parāsur garbho 'jāyata

01,090.091A tam utsaṅgena pratijagrāha pṛthā niyogāt puruṣottamasya vāsudevasya

01,090.091B ṣāṇmāsikaṃ garbham aham enaṃ jīvayiṣyāmīti

01,090.091B*0906_01 sa bhagavatā vāsudevenāsaṃjātabalavīryaparākramo 'kālajāto 'strāgninā

01,090.091B*0906_02 dagdhas tejasā svena saṃjīvitaḥ |

01,090.091B*0907_01 vāsudeva uvāca | ahaṃ jīvayāmi kumāram anantavīryam |

01,090.091B*0907_02 jāta evāyam abhimanyoḥ | satyena ceyaṃ pṛthivī dhārayatv iti |

01,090.091B*0907_03 vāsudevasya pādasparśāt sajīvo 'jāyata |

01,090.092A saṃjīvayitvā cainam uvāca

01,090.092B parikṣīṇe kule jāto bhavatv ayaṃ parikṣin nāmeti

01,090.092B*0908_01 parikṣīṇe kule jāta uttarāyāṃ paraṃtapaḥ

01,090.092B*0908_02 parikṣid abhavat tasmāt saubhadrāt tu yaśasvinaḥ

01,090.093A parikṣit tu khalu mādravatīṃ nāmopayeme

01,090.093B tasyām asya janamejayaḥ

01,090.094A janamejayāt tu vapuṣṭamāyāṃ dvau putrau śatānīkaḥ śaṅkuś ca

01,090.095A śatānīkas tu khalu vaidehīm upayeme

01,090.095B tasyām asya jajñe putro 'śvamedhadattaḥ

01,090.096a ity eṣa pūror vaṃśas tu pāṇḍavānāṃ ca kīrtitaḥ

01,090.096c pūror vaṃśam imaṃ śrutvā sarvapāpaiḥ pramucyate

01,090.096d*0909_01 itihāsam imaṃ puṇyam aśeṣataḥ śrāvayiṣyanti ye brāhmaṇāḥ

01,090.096d*0909_02 śroṣyanti vā niyatātmāno vimatsarā maitrā devaparās te 'pi

01,090.096d*0909_03 svargajitaḥ puṇyalokā bhavanti satataṃ devabrāhmaṇamanuṣyāṇāṃ

01,090.096d*0909_04 mānyāḥ saṃpūjyāś ca | paraṃ hīdaṃ bhārataṃ bhagavatā vyāsena proktaṃ

01,090.096d*0909_05 pāvanaṃ ye brāhmaṇādayo varṇāḥ śraddadhānā vimatsarā maitrā vedavratasaṃpannāḥ

01,090.096d*0909_06 śroṣyanti te 'pi svargajitaḥ sukṛtino 'śocyāḥ kṛtākṛte

01,090.096d*0909_07 bhavanti | bhavati cātra ślokaḥ

01,090.096d*0909_08 idaṃ hi vedaiḥ samitaṃ pavitram api cottamam

01,090.096d*0909_09 dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ śrotavyaṃ niyatātmabhiḥ

01,091.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,091.001a ikṣvākuvaṃśaprabhavo rājāsīt pṛthivīpatiḥ

01,091.001c mahābhiṣa iti khyātaḥ satyavāk satyavikramaḥ

01,091.002a so 'śvamedhasahasreṇa vājapeyaśatena ca

01,091.002c toṣayām āsa devendraṃ svargaṃ lebhe tataḥ prabhuḥ

01,091.002d*0910_01 yauvanaṃ cānusaṃprāptaṃ kumāraṃ vadatāṃ varam

01,091.002d*0910_02 saṃsmaraṃś cākṣayāṃl lokān viditāṃś ca svakarmaṇā

01,091.003a tataḥ kadā cid brahmāṇam upāsāṃ cakrire surāḥ

01,091.003c tatra rājarṣayo āsan sa ca rājā mahābhiṣaḥ

01,091.004a atha gaṅgā saricchreṣṭhā samupāyāt pitāmaham

01,091.004c tasyā vāsaḥ samuddhūtaṃ mārutena śaśiprabham

01,091.005a tato 'bhavan suragaṇāḥ sahasāvāṅmukhās tadā

01,091.005c mahābhiṣas tu rājarṣir aśaṅko dṛṣṭavān nadīm

01,091.006a apadhyāto bhagavatā brahmaṇā sa mahābhiṣaḥ

01,091.006c uktaś ca jāto martyeṣu punar lokān avāpsyasi

01,091.006d*0911_01 manuṣyeṣu ciraṃ sthitvā lokān prāpsyasi śobhanān

01,091.006d*0911_02 yayā hṛtamanāś cāsi gaṅgayā tvaṃ sudurmate

01,091.006d*0911_03 sā te vai mānuṣe loke vipriyāṇy ācariṣyati

01,091.006d*0911_04 yadā te bhavitā manyus tadā śāpād vimokṣyase

01,091.007a sa cintayitvā nṛpatir nṛpān sarvāṃs tapodhanān

01,091.007c pratīpaṃ rocayām āsa pitaraṃ bhūrivarcasam

01,091.008a mahābhiṣaṃ tu taṃ dṛṣṭvā nadī dhairyāc cyutaṃ nṛpam

01,091.008c tam eva manasādhyāyam upāvartat saridvarā

01,091.008d*0912_01 bhāvaṃ manasi vai kṛtvā jagāma nṛpatiṃ patim

01,091.009a sā tu vidhvastavapuṣaḥ kaśmalābhihataujasaḥ

01,091.009c dadarśa pathi gacchantī vasūn devān divaukasaḥ

01,091.010a tathārūpāṃś ca tān dṛṣṭvā papraccha saritāṃ varā

01,091.010c kim idaṃ naṣṭarūpāḥ stha kaccit kṣemaṃ divaukasām

01,091.010d*0913_01 sukhāni na prasannāni vivarṇāni kṛtāni kim

01,091.010d*0914_01 kimarthaṃ manujā bhūmau nipatiṣyanti duḥkhitāḥ

01,091.011a tām ūcur vasavo devāḥ śaptāḥ smo vai mahānadi

01,091.011c alpe 'parādhe saṃrambhād vasiṣṭhena mahātmanā

01,091.012a vimūḍhā hi vayaṃ sarve pracchannam ṛṣisattamam

01,091.012c saṃdhyāṃ vasiṣṭham āsīnaṃ tam atyabhisṛtāḥ purā

01,091.013a tena kopād vayaṃ śaptā yonau saṃbhavateti ha

01,091.013c na śakyam anyathā kartuṃ yad uktaṃ brahmavādinā

01,091.014a tvaṃ tasmān mānuṣī bhūtvā sūṣva putrān vasūn bhuvi

01,091.014c na mānuṣīṇāṃ jaṭharaṃ praviśemāśubhaṃ vayam

01,091.015a ity uktā tān vasūn gaṅgā tathety uktvābravīd idam

01,091.015c martyeṣu puruṣaśreṣṭhaḥ ko vaḥ kartā bhaviṣyati

01,091.015d*0915_01 ity uktā gaṅgayā te ca tām ūcur vasavas tadā

01,091.016 vasava ūcuḥ

01,091.016a pratīpasya suto rājā śaṃtanur nāma dhārmikaḥ

01,091.016c bhavitā mānuṣe loke sa naḥ kartā bhaviṣyati

01,091.017 gaṅgovāca

01,091.017a mamāpy evaṃ mataṃ devā yathāvadata mānaghāḥ

01,091.017c priyaṃ tasya kariṣyāmi yuṣmākaṃ caitad īpśitam

01,091.018 vasava ūcuḥ

01,091.018a jātān kumārān svān apsu prakṣeptuṃ vai tvam arhasi

01,091.018c yathā nacirakālaṃ no niṣkṛtiḥ syāt trilokage

01,091.019 gaṅgovāca

01,091.019a evam etat kariṣyāmi putras tasya vidhīyatām

01,091.019c nāsya moghaḥ saṃgamaḥ syāt putrahetor mayā saha

01,091.020 vasava ūcuḥ

01,091.020a turīyārdhaṃ pradāsyāmo vīryasyaikaikaśo vayam

01,091.020c tena vīryeṇa putras te bhavitā tasya cepsitaḥ

01,091.021a na saṃpatsyati martyeṣu punas tasya tu saṃtatiḥ

01,091.021c tasmād aputraḥ putras te bhaviṣyati sa vīryavān

01,091.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,091.022a evaṃ te samayaṃ kṛtvā gaṅgayā vasavaḥ saha

01,091.022c jagmuḥ prahṛṣṭamanaso yathāsaṃkalpam añjasā

01,091.022d*0916_01 sā tu vidhvastavapuṣaṃ kaśmalābhihataṃ nṛpa

01,092.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,092.001a tataḥ pratīpo rājā sa sarvabhūtahite rataḥ

01,092.001c niṣasāda samā bahvīr gaṅgātīragato japan

01,092.002a tasya rūpaguṇopetā gaṅgā śrīr iva rūpiṇī

01,092.002c uttīrya salilāt tasmāl lobhanīyatamākṛtiḥ

01,092.003a adhīyānasya rājarṣer divyarūpā manasvinī

01,092.003c dakṣiṇaṃ śālasaṃkāśam ūruṃ bheje śubhānanā

01,092.004a pratīpas tu mahīpālas tām uvāca manasvinīm

01,092.004b*0917_01 vākyaṃ vākyavidāṃ śreṣṭho dharmaniścayatattvavit

01,092.004c karavāṇi kiṃ te kalyāṇi priyaṃ yat te 'bhikāṅkṣitam

01,092.005 stry uvāca

01,092.005a tvām ahaṃ kāmaye rājan kuruśreṣṭha bhajasva mām

01,092.005c tyāgaḥ kāmavatīnāṃ hi strīṇāṃ sadbhir vigarhitaḥ

01,092.006 pratīpa uvāca

01,092.006a nāhaṃ parastriyaṃ kāmād gaccheyaṃ varavarṇini

01,092.006c na cāsavarṇāṃ kalyāṇi dharmyaṃ tad viddhi me vratam

01,092.006d*0918_01 yaḥ svadārān parityajya pārakyāṃ sevate svayam

01,092.006d*0918_02 sa saṃsārān na mucyeta yāvad ābhūtasaṃplavam

01,092.007 stry uvāca

01,092.007a nāśreyasy asmi nāgamyā na vaktavyā ca karhi cit

01,092.007c bhaja māṃ bhajamānāṃ tvaṃ rājan kanyāṃ varastriyam

01,092.008 pratīpa uvāca

01,092.008a mayātivṛttam etat te yan māṃ codayasi priyam

01,092.008c anyathā pratipannaṃ māṃ nāśayed dharmaviplavaḥ

01,092.009a prāpya dakṣiṇam ūruṃ me tvam āśliṣṭā varāṅgane

01,092.009c apatyānāṃ snuṣāṇāṃ ca bhīru viddhy etad āsanam

01,092.010a savyataḥ kāminībhāgas tvayā sa ca vivarjitaḥ

01,092.010c tasmād ahaṃ nācariṣye tvayi kāmaṃ varāṅgane

01,092.011a snuṣā me bhava kalyāṇi putrārthe tvāṃ vṛṇomy aham

01,092.011c snuṣāpakṣaṃ hi vāmoru tvam āgamya samāśritā

01,092.012 stry uvāca

01,092.012a evam apy astu dharmajña saṃyujyeyaṃ sutena te

01,092.012c tvadbhaktyaiva bhajiṣyāmi prakhyātaṃ bhārataṃ kulam

01,092.013a pṛthivyāṃ pārthivā ye ca teṣāṃ yūyaṃ parāyaṇam

01,092.013c guṇā na hi mayā śakyā vaktuṃ varṣaśatair api

01,092.013e kulasya ye vaḥ prasthitās tatsādhutvam anuttamam

01,092.014a sa me nābhijanajñaḥ syād ācareyaṃ ca yad vibho

01,092.014c tat sarvam eva putras te na mīmāṃseta karhi cit

01,092.015a evaṃ vasantī putre te vardhayiṣyāmy ahaṃ priyam

01,092.015c putraiḥ puṇyaiḥ priyaiś cāpi svargaṃ prāpsyati te sutaḥ

01,092.016 vaiśaṃpāyana uvāca

01,092.016a tathety uktvā tu sā rājaṃs tatraivāntaradhīyata

01,092.016b*0919_01 adṛśyā rājasiṃhasya paśyataḥ sābhavat tadā

01,092.016c putrajanma pratīkṣaṃs tu sa rājā tad adhārayat

01,092.017a etasminn eva kāle tu pratīpaḥ kṣatriyarṣabhaḥ

01,092.017c tapas tepe sutasyārthe sabhāryaḥ kurunandana

01,092.017d*0920_01 pratīpasya tu bhāryāyāṃ garbhaḥ śrīmān avardhata

01,092.017d*0920_02 śriyā paramayā yuktaḥ śaracchukle yathā śaśī

01,092.017d*0920_03 tatas tu daśame māsi prājāyata raviprabham

01,092.017d*0920_04 kumāraṃ devagarbhābhaṃ pratīpamahiṣī tadā

01,092.018a tayoḥ samabhavat putro vṛddhayoḥ sa mahābhiṣaḥ

01,092.018c śāntasya jajñe saṃtānas tasmād āsīt sa śaṃtanuḥ

01,092.018d*0921_01 tasya jātasya kṛtyāni pratīpo 'kārayat prabhuḥ

01,092.018d*0921_02 jātakarmādi vipreṇa vedoktaiḥ karmabhis tadā

01,092.018d*0921_03 nāmakarma ca viprās tu cakruḥ paramasatkṛtam

01,092.018d*0921_04 śaṃtanor avanīpāla vedoktaiḥ karmabhis tadā

01,092.018d*0921_05 tataḥ saṃvardhito rājā śaṃtanur lokadhārmikaḥ

01,092.018d*0921_06 sa tu lebhe parāṃ niṣṭhāṃ prāpya dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,092.018d*0921_07 dhanurvede ca vede ca gatiṃ sa paramāṃ gataḥ

01,092.018d*0921_08 yauvanaṃ cāpi saṃprāptaḥ kumāro vadatāṃ varaḥ

01,092.018d*0922_01 dṛṣṭvā tu yauvanasthaṃ taṃ tatprītyā rājasattama

01,092.018d*0923_01 yauvarājye 'bhiṣicyainaṃ śaṃtanuṃ rājasattamaḥ

01,092.018d*0924_01 babhūva karmakṛd rājā śaṃtanur bharatarṣabha

01,092.019a saṃsmaraṃś cākṣayāṃl lokān vijitān svena karmaṇā

01,092.019b*0925_01 mahābhiṣaḥ sa saṃjajñe kṣetre tasya mahātmanaḥ

01,092.019c puṇyakarmakṛd evāsīc chaṃtanuḥ kurusattama

01,092.020a pratīpaḥ śaṃtanuṃ putraṃ yauvanasthaṃ tato 'nvaśāt

01,092.020c purā māṃ strī samabhyāgāc chaṃtano bhūtaye tava

01,092.021a tvām āvrajed yadi rahaḥ sā putra varavarṇinī

01,092.021c kāmayānābhirūpāḍhyā divyā strī putrakāmyayā

01,092.021e sā tvayā nānuyoktavyā kāsi kasyāsi vāṅgane

01,092.022a yac ca kuryān na tat kāryaṃ praṣṭavyā sā tvayānagha

01,092.022c manniyogād bhajantīṃ tāṃ bhajethā ity uvāca tam

01,092.023a evaṃ saṃdiśya tanayaṃ pratīpaḥ śaṃtanuṃ tadā

01,092.023c sve ca rājye 'bhiṣicyainaṃ vanaṃ rājā viveśa ha

01,092.024a sa rājā śaṃtanur dhīmān khyātaḥ pṛthvyāṃ dhanurdharaḥ

01,092.024b@053_0001 babhūva sarvalokasya satyavāg iti saṃmataḥ

01,092.024b@053_0002 pīnaskandho mahābāhur mattavāraṇavikramaḥ

01,092.024b@053_0003 anvitaḥ paripūrṇārthaiḥ sarvair nṛpatilakṣaṇaiḥ

01,092.024b@053_0004 amātyasaṃpadopetaḥ kṣatradharmaviśeṣavit

01,092.024b@053_0005 vaśe cakre mahīm eko vijitya vasudhādhipān

01,092.024b@053_0006 vedān āgamayat kṛtsnān rājadharmāṃś ca sarvaśaḥ

01,092.024b@053_0007 īje ca bahubhiḥ satraiḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ

01,092.024b@053_0008 tarpayām āsa viprāṃś ca vedādhyayanakovidān

01,092.024b@053_0009 ratnair uccāvacair gobhir grāmair aśvair dhanair api

01,092.024b@053_0010 vayorūpeṇa saṃpannaḥ pauruṣeṇa balena ca

01,092.024b@053_0011 aiśvaryeṇa pratāpena vikrameṇa dhanena ca

01,092.024b@053_0012 vartamānaṃ ca satyena sarvadharmaviśāradam

01,092.024b@053_0013 taṃ mahīpaṃ mahīpālā rājarājam akurvata

01,092.024b@053_0014 vītaśokabhayābādhāḥ sukhasvapnaprabodhanāḥ

01,092.024b@053_0015 śriyā bharataśārdūla samapadyanta bhūmipāḥ

01,092.024b@053_0016 śaṃtanupramukhair guptaṃ rāṣṭrādhipatibhir jagat

01,092.024b@053_0017 niyamaiḥ sarvavarṇānāṃ brahmottaram avartata

01,092.024b@053_0018 brāhmaṇābhimukhaṃ kṣatraṃ kṣatriyābhimukhā viśaḥ

01,092.024b@053_0019 brahmakṣatrānulomāś ca śūdrāḥ paryacaran viśaḥ

01,092.024b@053_0020 evaṃ paśuvarāhāṇāṃ tathaiva mṛgapakṣiṇām

01,092.024b@053_0021 śaṃtanāv atha rājyasthe nāvartata vṛthā vadhaḥ

01,092.024b@053_0022 asukhānām anāthānāṃ tiryagyoniṣu vartatām

01,092.024b@053_0023 sa eva rājā sarveṣāṃ bhūtānām abhavat pitā

01,092.024b@053_0024 sa hastināmni dharmātmā viharan kurunandanaḥ

01,092.024b@053_0025 tejasā sūryakalpo 'bhūd vāyunā ca samo bale

01,092.024b@053_0026 antakapratimaḥ kope kṣamayā pṛthivīsamaḥ

01,092.024b@053_0027 babhūva rājā sumatiḥ prajānāṃ satyavikramaḥ

01,092.024b@053_0028 sa vaneṣu ca ramyeṣu śailaprasravaṇeṣu ca

01,092.024c babhūva mṛgayāśīlaḥ satataṃ vanagocaraḥ

01,092.024d*0926_01 sa vaneṣu vāraṇyeṣu śailapraśravaṇeṣu ca

01,092.025a sa mṛgān mahiṣāṃś caiva vinighnan rājasattamaḥ

01,092.025b*0927_01 nadīm anvacarad rājā śaṃtanuḥ parayā mudā

01,092.025c gaṅgām anucacāraikaḥ siddhacāraṇasevitām

01,092.026a sa kadā cin mahārāja dadarśa paramastriyam

01,092.026b*0928_01 sā ca śaṃtanum abhyāgād alakṣmīm apakarṣatī

01,092.026c jājvalyamānāṃ vapuṣā sākṣāt padmām iva śriyam

01,092.027a sarvānavadyāṃ sudatīṃ divyābharaṇabhūṣitām

01,092.027c sūkṣmāmbaradharām ekāṃ padmodarasamaprabhām

01,092.027d*0929_01 snātamātrām adhovastrāṃ gaṅgātīraruhe vane

01,092.027d*0929_02 prakīrṇakeśīṃ pāṇibhyāṃ saṃspṛśantīṃ śiroruhān

01,092.027d*0930_01 rūpeṇa vayasā kāntyā śarīrāvayavais tathā

01,092.027d*0930_02 hāvabhāvavilāsaiś ca locanāñcalavikriyaiḥ

01,092.027d*0930_03 śroṇībhareṇa madhyena stanābhyām urasā dṛśā

01,092.027d*0930_04 kabarībhareṇa pādābhyām iṅgitena smitena ca

01,092.027d*0930_05 kokilālāpasaṃlāpair nyakkurvantīṃ trilokagām

01,092.027d*0930_06 vāṇīṃ ca girijāṃ lakṣmīṃ yoṣito 'nyāḥ surāṅganāḥ

01,092.027d*0931_01 snehāt kāṅkṣeṇa rājānaṃ vīkṣamāṇāṃ vilāsinīm

01,092.028a tāṃ dṛṣṭvā hṛṣṭaromābhūd vismito rūpasaṃpadā

01,092.028b*0932_01 rūpeṇāti ca sā rājan sarvarājanyayoṣitaḥ

01,092.028b*0932_02 adhaś cakāra rūpeṇa sarvarājanyayoṣitaḥ

01,092.028b*0932_03 tām uvāca tato rājā kāminīṃ tu manoramām

01,092.028c pibann iva ca netrābhyāṃ nātṛpyata narādhipaḥ

01,092.029a sā ca dṛṣṭvaiva rājānaṃ vicarantaṃ mahādyutim

01,092.029c snehād āgatasauhārdā nātṛpyata vilāsinī

01,092.029d*0933_01 gaṅgā kāṅkṣeṇa rājānaṃ prekṣamāṇā vilāsinī

01,092.029d*0934_01 cañcūryatāgratas tasya kiṃnarīvāpsaropamā

01,092.029d*0934_02 dṛṣṭvā prahṛṣṭarūpo 'bhūd darśanād eva śaṃtanuḥ

01,092.029d*0934_03 rūpeṇātītya tiṣṭhantīṃ sarvā rājanyayoṣitaḥ

01,092.030a tām uvāca tato rājā sāntvayañ ślakṣṇayā girā

01,092.030c devī vā dānavī vā tvaṃ gandharvī yadi vāpsarāḥ

01,092.031a yakṣī vā pannagī vāpi mānuṣī vā sumadhyame

01,092.031c yā vā tvaṃ suragarbhābhe bhāryā me bhava śobhane

01,092.031d*0935_01 tvadgatā hi mama prāṇā vasu yan me 'sti kiṃ cana

01,092.032a etac chrutvā vaco rājñaḥ sasmitaṃ mṛdu valgu ca

01,092.032b*0936_01 yaśasvinī ca sāgacchac chaṃtanor bhūtaye tadā

01,092.032b*0936_02 sā ca dṛṣṭvā nṛpaśreṣṭhaṃ carantī tīram āśritam

01,092.032b*0937_01 prajārthinī rājaputraṃ śaṃtanuṃ pṛthivīpatim

01,092.032b*0937_02 pratīpavacanaṃ cāpi saṃsmṛtyaiva svayaṃ nṛpam

01,092.032b*0937_03 kālo 'yam iti matvā sā vasūnāṃ śāpacoditā

01,092.032b*0938_01 abravīc chaṃtanuṃ gaṅgā bhaja māṃ tvaṃ narādhipa

01,092.032c vasūnāṃ samayaṃ smṛtvā abhyagacchad aninditā

01,092.033a uvāca caiva rājñaḥ sā hlādayantī mano girā

01,092.033c bhaviṣyāmi mahīpāla mahiṣī te vaśānugā

01,092.033d*0939_01 jñāto 'si mahyaṃ pitrā te bhartā me tvaṃ bhava prabho

01,092.033d*0940_01 nanu tvaṃ vā dvitīyo vā jñātum iccheḥ kathaṃ cana

01,092.034a yat tu kuryām ahaṃ rājañ śubhaṃ vā yadi vāśubham

01,092.034c na tad vārayitavyāsmi na vaktavyā tathāpriyam

01,092.035a evaṃ hi vartamāne 'haṃ tvayi vatsyāmi pārthiva

01,092.035c vāritā vipriyaṃ coktā tyajeyaṃ tvām asaṃśayam

01,092.035d*0941_01 eṣa me samayo rājan bhaja māṃ tvaṃ yathepsitam

01,092.035d*0941_02 anunītāsmi te pitrā bhartā me tvaṃ bhava prabho

01,092.036a tatheti rājñā sā tūktā tadā bharatasattama

01,092.036c praharṣam atulaṃ lebhe prāpya taṃ pārthivottamam

01,092.036d*0942_01 pratijñāya tu tat tasyās tatheti manujādhipaḥ

01,092.036d*0942_02 ratham āropya tāṃ devīṃ jagāma sa tayā saha

01,092.036d*0942_03 sā ca śaṃtanum abhyāgāt sākṣāl lakṣmīr ivāparā

01,092.037a āsādya śaṃtanus tāṃ ca bubhuje kāmato vaśī

01,092.037a*0943_01 . . . . . . . . gāndharveṇa vidhānataḥ

01,092.037a*0943_02 vivāhitāṃ ca rājñena . . . . . . . .

01,092.037c na praṣṭavyeti manvāno na sa tāṃ kiṃ cid ūcivān

01,092.038a sa tasyāḥ śīlavṛttena rūpaudāryaguṇena ca

01,092.038c upacāreṇa ca rahas tutoṣa jagatīpatiḥ

01,092.038d*0944_01 sa rājā paramaprītaḥ paramastrīpralālitaḥ

01,092.039a divyarūpā hi sā devī gaṅgā tripathagā nadī

01,092.039c mānuṣaṃ vigrahaṃ śrīmat kṛtvā sā varavarṇinī

01,092.040a bhāgyopanatakāmasya bhāryevopasthitābhavat

01,092.040c śaṃtano rājasiṃhasya devarājasamadyuteḥ

01,092.041a saṃbhogasnehacāturyair hāvalāsyair manoharaiḥ

01,092.041c rājānaṃ ramayām āsa yathā reme tathaiva saḥ

01,092.042a sa rājā ratisaktatvād uttamastrīguṇair hṛtaḥ

01,092.042c saṃvatsarān ṛtūn māsān na bubodha bahūn gatān

01,092.043a ramamāṇas tayā sārdhaṃ yathākāmaṃ janeśvaraḥ

01,092.043b*0945_01 diviṣṭhān mānuṣāṃś caiva bhogān bhuṅkte sma vai nṛpaḥ

01,092.043b*0945_02 āsādya śaṃtanuḥ śrīmān mumude ca paraṃtapaḥ

01,092.043b*0945_03 ṛtukāle ca sā devī divyaṃ garbham adhārayat

01,092.043c aṣṭāv ajanayat putrāṃs tasyām amaravarṇinaḥ

01,092.044a jātaṃ jātaṃ ca sā putraṃ kṣipaty ambhasi bhārata

01,092.044b*0946_01 sūtake kaṇṭham ākramya tān nināya yamakṣayam

01,092.044c prīṇāmi tvāham ity uktvā gaṅgāsrotasy amajjayat

01,092.045a tasya tan na priyaṃ rājñaḥ śaṃtanor abhavat tadā

01,092.045c na ca tāṃ kiṃ canovāca tyāgād bhīto mahīpatiḥ

01,092.045d*0947_01 amīmāṃsyā karmayonir āgamaś ceti śaṃtanuḥ

01,092.045d*0947_02 smaran pitṛvacaś caiva nāpṛcchat putrakilbiṣam

01,092.045d*0947_03 jātaṃ jātaṃ ca vai hanti sā strī sapta varān sutān

01,092.045d*0947_04 śaṃtanur dharmabhaṅgāc ca nāpṛcchat tāṃ kathaṃ cana

01,092.045d*0947_05 aṣṭamaṃ tu jighāṃsantyā cukṣubhe śaṃtanor dhṛtiḥ

01,092.046a atha tām aṣṭame putre jāte prahasitām iva

01,092.046c uvāca rājā duḥkhārtaḥ parīpsan putram ātmanaḥ

01,092.046d*0948_01 ārabhantīṃ tadā dṛṣṭvā tāṃ sa kauravanandanaḥ

01,092.046d*0948_02 abravīd bharataśreṣṭho vākyaṃ paramaduḥkhitaḥ

01,092.047a mā vadhīḥ kāsi kasyāsi kiṃ hiṃsasi sutān iti

01,092.047c putraghni sumahat pāpaṃ mā prāpas tiṣṭha garhite

01,092.048 stry uvāca

01,092.048a putrakāma na te hanmi putraṃ putravatāṃ vara

01,092.048c jīrṇas tu mama vāso 'yaṃ yathā sa samayaḥ kṛtaḥ

01,092.049a ahaṃ gaṅgā jahnusutā maharṣigaṇasevitā

01,092.049c devakāryārthasiddhyartham uṣiṭāhaṃ tvayā saha

01,092.050a aṣṭeme vasavo devā mahābhāgā mahaujasaḥ

01,092.050c vasiṣṭhaśāpadoṣeṇa mānuṣatvam upāgatāḥ

01,092.051a teṣāṃ janayitā nānyas tvad ṛte bhuvi vidyate

01,092.051c madvidhā mānuṣī dhātrī na caivāstīha kā cana

01,092.052a tasmāt tajjananīhetor mānuṣatvam upāgatā

01,092.052b*0949_01 vasavas te sutā jātā rājaṃl lokasya kīrtaye

01,092.052c janayitvā vasūn aṣṭau jitā lokās tvayākṣayāḥ

01,092.053a devānāṃ samayas tv eṣa vasūnāṃ saṃśruto mayā

01,092.053c jātaṃ jātaṃ mokṣayiṣye janmato mānuṣād iti

01,092.054a tat te śāpād vinirmuktā āpavasya mahātmanaḥ

01,092.054c svasti te 'stu gamiṣyāmi putraṃ pāhi mahāvratam

01,092.054d*0950_01 ayaṃ tava sutas teṣāṃ vīryeṇa kulanandanaḥ

01,092.054d*0950_02 saṃbhūto 'ti janān anyān bhaviṣyati na saṃśayaḥ

01,092.055a eṣa paryāyavāso me vasūnāṃ saṃnidhau kṛtaḥ

01,092.055c matprasūtaṃ vijānīhi gaṅgādattam imaṃ sutam

01,092.055d*0951_01 tasmād devavrataś caiva gaṅgādattaś ca vīryavān

01,092.055d*0951_02 dvināmā śaṃtanoḥ putraḥ śaṃtanor adhiko guṇaiḥ

01,092.055d*0951_03 teṣāṃ lokān avāpnoti vasūnāṃ vasudhādhipa

01,093.001 śaṃtanur uvāca

01,093.001a āpavo nāma ko nv eṣa vasūnāṃ kiṃ ca duṣkṛtam

01,093.001b*0952_01 śaśāpa yasmāt kalyāṇi sa vasūṃś cārudarśane

01,093.001c yasyābhiśāpāt te sarve mānuṣīṃ tanum āgatāḥ

01,093.002a anena ca kumāreṇa gaṅgādattena kiṃ kṛtam

01,093.002c yasya caiva kṛtenāyaṃ mānuṣeṣu nivatsyati

01,093.003a īśānāḥ sarvalokasya vasavas te ca vai katham

01,093.003c mānuṣeṣūdapadyanta tan mamācakṣva jāhnavi

01,093.004 vaiśaṃpāyana uvāca

01,093.004a saivam uktā tato gaṅgā rājānam idam abravīt

01,093.004c bhartāraṃ jāhnavī devī śaṃtanuṃ puruṣarṣabham

01,093.005a yaṃ lebhe varuṇaḥ putraṃ purā bharatasattama

01,093.005c vasiṣṭho nāma sa muniḥ khyāta āpava ity uta

01,093.006a tasyāśramapadaṃ puṇyaṃ mṛgapakṣigaṇānvitam

01,093.006c meroḥ pārśve nagendrasya sarvartukusumāvṛtam

01,093.007a sa vāruṇis tapas tepe tasmin bharatasattama

01,093.007c vane puṇyakṛtāṃ śreṣṭhaḥ svādumūlaphalodake

01,093.008a dakṣasya duhitā yā tu surabhīty atigarvitā

01,093.008c gāṃ prajātā tu sā devī kaśyapād bharatarṣabha

01,093.009a anugrahārthaṃ jagataḥ sarvakāmadughāṃ varām

01,093.009c tāṃ lebhe gāṃ tu dharmātmā homadhenuṃ sa vāruṇiḥ

01,093.010a sā tasmiṃs tāpasāraṇye vasantī munisevite

01,093.010c cacāra ramye dharmye ca gaur apetabhayā tadā

01,093.011a atha tad vanam ājagmuḥ kadā cid bharatarṣabha

01,093.011c pṛthvādyā vasavaḥ sarve devadevarṣisevitam

01,093.012a te sadārā vanaṃ tac ca vyacaranta samantataḥ

01,093.012c remire ramaṇīyeṣu parvateṣu vaneṣu ca

01,093.013a tatraikasya tu bhāryā vai vasor vāsavavikrama

01,093.013c sā carantī vane tasmin gāṃ dadarśa sumadhyamā

01,093.013e yā sā vasiṣṭhasya muneḥ sarvakāmadhug uttamā

01,093.014a sā vismayasamāviṣṭā śīladraviṇasaṃpadā

01,093.014c dive vai darśayām āsa tāṃ gāṃ govṛṣabhekṣaṇa

01,093.014d*0953_01 ṣaḍunnatāṃ supārśvoruṃ pṛthupañcasamāyatām

01,093.014d*0953_02 aṣṭāyataśirogrīvāṃ pṛthus tāṃ samapadyata

01,093.015a svāpīnāṃ ca sudogdhrīṃ ca suvāladhimukhāṃ śubhām

01,093.015c upapannāṃ guṇaiḥ sarvaiḥ śīlenānuttamena ca

01,093.016a evaṃguṇasamāyuktāṃ vasave vasunandinī

01,093.016c darśayām āsa rājendra purā pauravanandana

01,093.017a dyaus tadā tāṃ tu dṛṣṭvaiva gāṃ gajendrendravikrama

01,093.017b*0954_01 uvāca rājaṃs tāṃ devīṃ nṛpottama sumadhyamāṃ

01,093.017c uvāca rājaṃs tāṃ devīṃ tasyā rūpaguṇān vadan

01,093.018a eṣā gaur uttamā devi vāruṇer asitekṣaṇe

01,093.018c ṛṣes tasya varārohe yasyedaṃ vanam uttamam

01,093.019a asyāḥ kṣīraṃ piben martyaḥ svādu yo vai sumadhyame

01,093.019c daśa varṣasahasrāṇi sa jīvet sthirayauvanaḥ

01,093.020a etac chrutvā tu sā devī nṛpottama sumadhyamā

01,093.020c tam uvācānavadyāṅgī bhartāraṃ dīptatejasam

01,093.021a asti me mānuṣe loke naradevātmajā sakhī

01,093.021c nāmnā jinavatī nāma rūpayauvanaśālinī

01,093.022a uśīnarasya rājarṣeḥ satyasaṃdhasya dhīmataḥ

01,093.022c duhitā prathitā loke mānuṣe rūpasaṃpadā

01,093.023a tasyā hetor mahābhāga savatsāṃ gāṃ mamepsitām

01,093.023c ānayasvāmaraśreṣṭha tvaritaṃ puṇyavardhana

01,093.024a yāvad asyāḥ payaḥ pītvā sā sakhī mama mānada

01,093.024c mānuṣeṣu bhavatv ekā jarārogavivarjitā

01,093.025a etan mama mahābhāga kartum arhasy anindita

01,093.025c priyaṃ priyataraṃ hy asmān nāsti me 'nyat kathaṃ cana

01,093.026a etac chrutvā vacas tasyā devyāḥ priyacikīrṣayā

01,093.026c pṛthvādyair bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ dyaus tadā tāṃ jahāra gām

01,093.027a tayā kamalapatrākṣyā niyukto dyaus tadā nṛpa

01,093.027c ṛṣes tasya tapas tīvraṃ na śaśāka nirīkṣitum

01,093.027e hṛtā gauḥ sā tadā tena prapātas tu na tarkitaḥ

01,093.028a athāśramapadaṃ prāptaḥ phalāny ādāya vāruṇiḥ

01,093.028c na cāpaśyata gāṃ tatra savatsāṃ kānanottame

01,093.029a tataḥ sa mṛgayām āsa vane tasmiṃs tapodhanaḥ

01,093.029c nādhyagacchac ca mṛgayaṃs tāṃ gāṃ munir udāradhīḥ

01,093.030a jñātvā tathāpanītāṃ tāṃ vasubhir divyadarśanaḥ

01,093.030c yayau krodhavaśaṃ sadyaḥ śaśāpa ca vasūṃs tadā

01,093.031a yasmān me vasavo jahrur gāṃ vai dogdhrīṃ suvāladhim

01,093.031c tasmāt sarve janiṣyanti mānuṣeṣu na saṃśayaḥ

01,093.032a evaṃ śaśāpa bhagavān vasūṃs tān munisattamaḥ

01,093.032c vaśaṃ kopasya saṃprāpta āpavo bharatarṣabha

01,093.033a śaptvā ca tān mahābhāgas tapasy eva mano dadhe

01,093.033c evaṃ sa śaptavān rājan vasūn aṣṭau tapodhanaḥ

01,093.033e mahāprabhāvo brahmarṣir devān roṣasamanvitaḥ

01,093.033f*0955_01 evaṃ śaptās tatas tena muninā yāmunena vai

01,093.033f*0955_02 aṣṭau samastā vasavo mune roṣeṇa sattama

01,093.034a athāśramapadaṃ prāpya taṃ sma bhūyo mahātmanaḥ

01,093.034c śaptāḥ sma iti jānanta ṛṣiṃ tam upacakramuḥ

01,093.035a prasādayantas tam ṛṣiṃ vasavaḥ pārthivarṣabha

01,093.035c na lebhire ca tasmāt te prasādam ṛṣisattamāt

01,093.035d*0956_01 cakāra ca na teṣāṃ vai prasādaṃ bhagavān ṛṣiḥ

01,093.035e āpavāt puruṣavyāghra sarvadharmaviśāradāt

01,093.036a uvāca ca sa dharmātmā sapta yūyaṃ dharādayaḥ

01,093.036c anu saṃvatsarāc chāpamokṣaṃ vai samavāpsyatha

01,093.037a ayaṃ tu yatkṛte yūyaṃ mayā śaptāḥ sa vatsyati

01,093.037c dyaus tadā mānuṣe loke dīrghakālaṃ svakarmaṇā

01,093.038a nānṛtaṃ tac cikīrṣāmi yuṣmān kruddho yad abruvam

01,093.038b*0957_01 prajā hy anṛtavākyena hiṃsyām apy ātmanas tathā

01,093.038c na prajāsyati cāpy eṣa mānuṣeṣu mahāmanāḥ

01,093.039a bhaviṣyati ca dharmātmā sarvaśāstraviśāradaḥ

01,093.039c pituḥ priyahite yuktaḥ strībhogān varjayiṣyati

01,093.039e evam uktvā vasūn sarvāñ jagāma bhagavān ṛṣiḥ

01,093.040a tato mām upajagmus te samastā vasavas tadā

01,093.040c ayācanta ca māṃ rājan varaṃ sa ca mayā kṛtaḥ

01,093.040e jātāñ jātān prakṣipāsmān svayaṃ gaṅge tvam ambhasi

01,093.041a evaṃ teṣām ahaṃ samyak śaptānāṃ rājasattama

01,093.041c mokṣārthaṃ mānuṣāl lokād yathāvat kṛtavaty aham

01,093.042a ayaṃ śāpād ṛṣes tasya eka eva nṛpottama

01,093.042c dyau rājan mānuṣe loke ciraṃ vatsyati bhārata

01,093.042d*0958_01 ayaṃ kumāraḥ putras te vivṛddhaḥ punar eṣyati

01,093.042d*0958_02 ahaṃ ca te bhaviṣyāmi āhvānopagatā nṛpa

01,093.043a etad ākhyāya sā devī tatraivāntaradhīyata

01,093.043c ādāya ca kumāraṃ taṃ jagāmātha yathepsitam

01,093.043d*0959_01 tasmād devavrataś caiva gaṅgādattaś ca so 'bhavat

01,093.044a sa tu devavrato nāma gāṅgeya iti cābhavat

01,093.044c dvināmā śaṃtanoḥ putraḥ śaṃtanor adhiko guṇaiḥ

01,093.045a śaṃtanuś cāpi śokārto jagāma svapuraṃ tataḥ

01,093.045b*0960_01 tasya kīrtiṃ ca vṛttiṃ ca mahato nṛpasadguṇān

01,093.045c tasyāhaṃ kīrtayiṣyāmi śaṃtanor amitān guṇān

01,093.046a mahābhāgyaṃ ca nṛpater bhāratasya yaśasvinaḥ

01,093.046c yasyetihāso dyutimān mahābhāratam ucyate

01,094.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,094.001a sa evaṃ śaṃtanur dhīmān devarājarṣisatkṛtaḥ

01,094.001c dharmātmā sarvalokeṣu satyavāg iti viśrutaḥ

01,094.001d*0961_01 śaṃtanoḥ kīrtayiṣyāmi sarvān eva guṇān aham

01,094.002a damo dānaṃ kṣamā buddhir hrīr dhṛtis teja uttamam

01,094.002c nityāny āsan mahāsattve śaṃtanau puruṣarṣabhe

01,094.003a evaṃ sa guṇasaṃpanno dharmārthakuśalo nṛpaḥ

01,094.003c āsīd bharatavaṃśasya goptā sādhujanasya ca

01,094.004a kambugrīvaḥ pṛthuvyaṃso mattavāraṇavikramaḥ

01,094.004b*0962_01 anvitaḥ paripūrṇārthaiḥ sarvair nṛpatilakṣaṇaiḥ

01,094.004b*0962_02 tasya kīrtimato vṛttam avekṣya satataṃ narāḥ

01,094.004c dharma eva paraḥ kāmād arthāc ceti vyavasthitaḥ

01,094.005a etāny āsan mahāsattve śaṃtanau bharatarṣabha

01,094.005c na cāsya sadṛśaḥ kaś cit kṣatriyo dharmato 'bhavat

01,094.006a vartamānaṃ hi dharme sve sarvadharmavidāṃ varam

01,094.006c taṃ mahīpā mahīpālaṃ rājarājye 'bhyaṣecayan

01,094.007a vītaśokabhayābādhāḥ sukhasvapnavibodhanāḥ

01,094.007c prati bhāratagoptāraṃ samapadyanta bhūmipāḥ

01,094.007d*0963_01 tena kīrtimatā śiṣṭāḥ śakrapratimatejasā

01,094.007d*0963_02 yajñadānatapaḥśīlāḥ samapadyanta pārthivāḥ

01,094.008a śaṃtanupramukhair gupte loke nṛpatibhis tadā

01,094.008c niyamāt sarvavarṇānāṃ brahmottaram avartata

01,094.009a brahma paryacarat kṣatraṃ viśaḥ kṣatram anuvratāḥ

01,094.009c brahmakṣatrānuraktāś ca śūdrāḥ paryacaran viśaḥ

01,094.010a sa hāstinapure ramye kurūṇāṃ puṭabhedane

01,094.010c vasan sāgaraparyantām anvaśād vai vasuṃdharām

01,094.011a sa devarājasadṛśo dharmajñaḥ satyavāg ṛjuḥ

01,094.011c dānadharmatapoyogāc chriyā paramayā yutaḥ

01,094.012a arāgadveṣasaṃyuktaḥ somavat priyadarśanaḥ

01,094.012c tejasā sūryasaṃkāśo vāyuvegasamo jave

01,094.012e antakapratimaḥ kope kṣamayā pṛthivīsamaḥ

01,094.013a vadhaḥ paśuvarāhāṇāṃ tathaiva mṛgapakṣiṇām

01,094.013c śaṃtanau pṛthivīpāle nāvartata vṛthā nṛpa

01,094.014a dharmabrahmottare rājye śaṃtanur vinayātmavān

01,094.014c samaṃ śaśāsa bhūtāni kāmarāgavivarjitaḥ

01,094.014d*0964_01 cakoranetras tāmrāsyaḥ siṃharṣabhagatir yuvā

01,094.014d*0964_02 guṇair anupamair yuktaḥ samastair abhikāmikaiḥ

01,094.014d*0964_03 gambhīraḥ sattvasaṃpannaḥ pūrṇacandranibhānanaḥ

01,094.015a devarṣipitṛyajñārtham ārabhyanta tadā kriyāḥ

01,094.015c na cādharmeṇa keṣāṃ cit prāṇinām abhavad vadhaḥ

01,094.016a asukhānām anāthānāṃ tiryagyoniṣu vartatām

01,094.016c sa eva rājā bhūtānāṃ sarveṣām abhavat pitā

01,094.017a tasmin kurupatiśreṣṭhe rājarājeśvare sati

01,094.017c śritā vāg abhavat satyaṃ dānadharmāśritaṃ manaḥ

01,094.017d*0965_01 yajñārthaṃ paśavaḥ sṛṣṭāḥ saṃtānārthaṃ ca maithunam

01,094.018a sa samāḥ ṣoḍaśāṣṭau ca catasro 'ṣṭau tathāparāḥ

01,094.018c ratim aprāpnuvan strīṣu babhūva vanagocaraḥ

01,094.018d*0966_01 tapasā karṣitogreṇa japadhyānarataḥ sadā

01,094.019a tathārūpas tathācāras tathāvṛttas tathāśrutaḥ

01,094.019c gāṅgeyas tasya putro 'bhūn nāmnā devavrato vasuḥ

01,094.020a sarvāstreṣu sa niṣṇātaḥ pārthiveṣv itareṣu ca

01,094.020c mahābalo mahāsattvo mahāvīryo mahārathaḥ

01,094.021a sa kadā cin mṛgaṃ viddhvā gaṅgām anusaran nadīm

01,094.021c bhāgīrathīm alpajalāṃ śaṃtanur dṛṣṭavān nṛpaḥ

01,094.022a tāṃ dṛṣṭvā cintayām āsa śaṃtanuḥ puruṣarṣabhaḥ

01,094.022c syandate kiṃ nv iyaṃ nādya saricchreṣṭhā yathā purā

01,094.023a tato nimittam anvicchan dadarśa sa mahāmanāḥ

01,094.023c kumāraṃ rūpasaṃpannaṃ bṛhantaṃ cārudarśanam

01,094.024a divyam astraṃ vikurvāṇaṃ yathā devaṃ puraṃdaram

01,094.024c kṛtsnāṃ gaṅgāṃ samāvṛtya śarais tīkṣṇair avasthitam

01,094.025a tāṃ śarair āvṛtāṃ dṛṣṭvā nadīṃ gaṅgāṃ tadantike

01,094.025c abhavad vismito rājā karma dṛṣṭvātimānuṣam

01,094.026a jātamātraṃ purā dṛṣṭaṃ taṃ putraṃ śaṃtanus tadā

01,094.026c nopalebhe smṛtiṃ dhīmān abhijñātuṃ tam ātmajam

01,094.026d*0967_01 na smṛtiḥ śaṃtanor āsīd abhijñātuṃ svam ātmajam

01,094.027a sa tu taṃ pitaraṃ dṛṣṭvā mohayām āsa māyayā

01,094.027c saṃmohya tu tataḥ kṣipraṃ tatraivāntaradhīyata

01,094.028a tad adbhutaṃ tadā dṛṣṭvā tatra rājā sa śaṃtanuḥ

01,094.028c śaṅkamānaḥ sutaṃ gaṅgām abravīd darśayeti ha

01,094.028d*0968_01 śaṅkamānaḥ sutaṃ prāpya gaṅgā vacanam abravīt

01,094.029a darśayām āsa taṃ gaṅgā bibhratī rūpam uttamam

01,094.029c gṛhītvā dakṣiṇe pāṇau taṃ kumāram alaṃkṛtam

01,094.030a alaṃkṛtām ābharaṇair arajombaradhāriṇīm

01,094.030c dṛṣṭapūrvām api satīṃ nābhyajānāt sa śaṃtanuḥ

01,094.031 gaṅgovāca

01,094.031a yaṃ putram aṣṭamaṃ rājaṃs tvaṃ purā mayy ajāyithāḥ

01,094.031c sa te 'yaṃ puruṣavyāghra nayasvainaṃ gṛhāntikam

01,094.031c*0969_01 . . . . . . . . sarvāstravid anuttamaḥ

01,094.031c*0969_02 gṛhāṇemaṃ mahārāja mayā saṃvardhitaṃ sutam

01,094.031c*0969_03 ādāya puruṣavyāghra

01,094.032a vedān adhijage sāṅgān vasiṣṭhād eva vīryavān

01,094.032b*0970_01 sa khilān sopaniṣadān sāṅgopāṅgān yathāvidhi

01,094.032c kṛtāstraḥ parameṣvāso devarājasamo yudhi

01,094.033a surāṇāṃ saṃmato nityam asurāṇāṃ ca bhārata

01,094.033c uśanā veda yac chāstram ayaṃ tad veda sarvaśaḥ

01,094.034a tathaivāṅgirasaḥ putraḥ surāsuranamaskṛtaḥ

01,094.034c yad veda śāstraṃ tac cāpi kṛtsnam asmin pratiṣṭhitam

01,094.034e tava putre mahābāhau sāṅgopāṅgaṃ mahātmani

01,094.035a ṛṣiḥ parair anādhṛṣyo jāmadagnyaḥ pratāpavān

01,094.035b*0971_01 sarvaśāstrārthatattvajñaḥ smṛtimān pratibhānavān

01,094.035c yad astraṃ veda rāmaś ca tad apy asmin pratiṣṭhitam

01,094.036a maheṣvāsam imaṃ rājan rājadharmārthakovidam

01,094.036c mayā dattaṃ nijaṃ putraṃ vīraṃ vīra gṛhān naya

01,094.037 vaiśaṃpāyana uvāca

01,094.037a tayaivaṃ samanujñātaḥ putram ādāya śaṃtanuḥ

01,094.037c bhrājamānaṃ yathādityam āyayau svapuraṃ prati

01,094.037d*0972_01 ity uktvā sā mahābhāgā tatraivāntaradhīyata

01,094.038a pauravaḥ svapuraṃ gatvā puraṃdarapuropamam

01,094.038c sarvakāmasamṛddhārthaṃ mene ātmānam ātmanā

01,094.038e pauraveṣu tataḥ putraṃ yauvarājye 'bhyaṣecayat

01,094.038e*0973_01 . . . . . . . . rājyārtham abhayapradam

01,094.038e*0973_02 guṇavantaṃ mahātmānaṃ

01,094.039a pauravāñ śaṃtanoḥ putraḥ pitaraṃ ca mahāyaśāḥ

01,094.039c rāṣṭraṃ ca rañjayām āsa vṛttena bharatarṣabha

01,094.039d*0974_01 tathāvṛttasamācāras tathādharmas tathāśrutaḥ

01,094.039d*0974_02 putro devavrato nāma śaṃtanor adhiko guṇaiḥ

01,094.039d*0974_03 sarvāstreṣv abhyanujñātaḥ pārthiveṣv itareṣu ca

01,094.039d*0974_04 guṇair viśiṣṭo bahubhiḥ putro devavrato 'bhavat

01,094.040a sa tathā saha putreṇa ramamāṇo mahīpatiḥ

01,094.040c vartayām āsa varṣāṇi catvāry amitavikramaḥ

01,094.041a sa kadā cid vanaṃ yāto yamunām abhito nadīm

01,094.041c mahīpatir anirdeśyam ājighrad gandham uttamam

01,094.042a tasya prabhavam anvicchan vicacāra samantataḥ

01,094.042c sa dadarśa tadā kanyāṃ dāśānāṃ devarūpiṇīm

01,094.043a tām apṛcchat sa dṛṣṭvaiva kanyām asitalocanām

01,094.043c kasya tvam asi kā cāsi kiṃ ca bhīru cikīrṣasi

01,094.044a sābravīd dāśakanyāsmi dharmārthaṃ vāhaye tarīm

01,094.044c pitur niyogād bhadraṃ te dāśarājño mahātmanaḥ

01,094.045a rūpamādhuryagandhais tāṃ saṃyuktāṃ devarūpiṇīm

01,094.045c samīkṣya rājā dāśeyīṃ kāmayām āsa śaṃtanuḥ

01,094.046a sa gatvā pitaraṃ tasyā varayām āsa tāṃ tadā

01,094.046c paryapṛcchat tatas tasyāḥ pitaraṃ cātmakāraṇāt

01,094.046d*0975_01 icchāmi dāśadattāṃ me sutāṃ bhāryām aninditām

01,094.047a sa ca taṃ pratyuvācedaṃ dāśarājo mahīpatim

01,094.047c jātamātraiva me deyā varāya varavarṇinī

01,094.047e hṛdi kāmas tu me kaś cit taṃ nibodha janeśvara

01,094.048a yadīmāṃ dharmapatnīṃ tvaṃ mattaḥ prārthayase 'nagha

01,094.048c satyavāg asi satyena samayaṃ kuru me tataḥ

01,094.049a samayena pradadyāṃ te kanyām aham imāṃ nṛpa

01,094.049c na hi me tvatsamaḥ kaś cid varo jātu bhaviṣyati

01,094.050 śaṃtanur uvāca

01,094.050a śrutvā tava varaṃ dāśa vyavasyeyam ahaṃ na vā

01,094.050c dātavyaṃ cet pradāsyāmi na tv adeyaṃ kathaṃ cana

01,094.051 dāśa uvāca

01,094.051a asyāṃ jāyeta yaḥ putraḥ sa rājā pṛthivīpatiḥ

01,094.051c tvad ūrdhvam abhiṣektavyo nānyaḥ kaś cana pārthiva

01,094.052 vaiśaṃpāyana uvāca

01,094.052a nākāmayata taṃ dātuṃ varaṃ dāśāya śaṃtanuḥ

01,094.052c śarīrajena tīvreṇa dahyamāno 'pi bhārata

01,094.053a sa cintayann eva tadā dāśakanyāṃ mahīpatiḥ

01,094.053c pratyayād dhāstinapuraṃ śokopahatacetanaḥ

01,094.054a tataḥ kadā cic chocantaṃ śaṃtanuṃ dhyānam āsthitam

01,094.054c putro devavrato 'bhyetya pitaraṃ vākyam abravīt

01,094.055a sarvato bhavataḥ kṣemaṃ vidheyāḥ sarvapārthivāḥ

01,094.055b*0976_01 sa kasmād rājaśārdūla śocaṃs tu paridahyase

01,094.055c tat kimartham ihābhīkṣṇaṃ pariśocasi duḥkhitaḥ

01,094.055e dhyāyann iva ca kiṃ rājan nābhibhāṣasi kiṃ cana

01,094.055f*0977_01 na cāśvena viniryāsi vivarṇo hariṇaḥ kṛśaḥ

01,094.055f*0977_02 vyādhim icchāmi te jñātuṃ pratikuryāṃ hi tatra vai

01,094.055f*0978=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,094.055f*0978_01 sa taṃ kāmam avācyaṃ vai dāśakanyāṃ pratīdṛśam

01,094.055f*0978_02 vivṛtaṃ nāśakat tasmai pitā putrāya śaṃsitum

01,094.056a evam uktaḥ sa putreṇa śaṃtanuḥ pratyabhāṣata

01,094.056c asaṃśayaṃ dhyānaparaṃ yathā māttha tathāsmy uta

01,094.057a apatyaṃ nas tvam evaikaḥ kule mahati bhārata

01,094.057b*0979_01 śastranityaś ca satataṃ pauruṣe dhury avasthitaḥ

01,094.057c anityatā ca martyānām ataḥ śocāmi putraka

01,094.058a kathaṃ cit tava gāṅgeya vipattau nāsti naḥ kulam

01,094.058c asaṃśayaṃ tvam evaikaḥ śatād api varaḥ sutaḥ

01,094.059a na cāpy ahaṃ vṛthā bhūyo dārān kartum ihotsahe

01,094.059c saṃtānasyāvināśāya kāmaye bhadram astu te

01,094.059e anapatyataikaputratvam ity āhur dharmavādinaḥ

01,094.059f*0980_01 cakṣur ekaṃ ca putraṃ ca asti nāsti ca bhārata

01,094.059f*0980_02 cakṣurnāśe tanor nāśaḥ putranāśe kulakṣayaḥ

01,094.060a agnihotraṃ trayo vedā yajñāś ca sahadakṣiṇāḥ

01,094.060c sarvāṇy etāny apatyasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm

01,094.061a evam eva manuṣyeṣu syāc ca sarvaprajāsv api

01,094.061c yad apatyaṃ mahāprājña tatra me nāsti saṃśayaḥ

01,094.061d*0981_01 apatyenānṛṇo loke pitṝṇāṃ nāsti saṃśayaḥ

01,094.061e eṣā trayī purāṇānām uttamānāṃ ca śāśvatī

01,094.061f*0982_01 apatyaṃ karma vidyā ca trīṇi jyotīṃṣi bhārata

01,094.061f*0982_02 yad idaṃ kāraṇaṃ tāta sarvam ākhyātam añjasā

01,094.062a tvaṃ ca śūraḥ sadāmarṣī śastranityaś ca bhārata

01,094.062c nānyatra śastrāt tasmāt te nidhanaṃ vidyate 'nagha

01,094.063a so 'smi saṃśayam āpannas tvayi śānte kathaṃ bhavet

01,094.063c iti te kāraṇaṃ tāta duḥkhasyoktam aśeṣataḥ

01,094.064a tatas tat kāraṇaṃ jñātvā kṛtsnaṃ caivam aśeṣataḥ

01,094.064c devavrato mahābuddhiḥ prayayāv anucintayan

01,094.064d@054=0008 sūtaḥ

01,094.064d@054=0014 vaiśaṃpāyanaḥ

01,094.064d@054_0001 apatyaphalasaṃyuktam etac chrutvā pitur vacaḥ

01,094.064d@054_0002 sūtaṃ bhūyo 'pi saṃtapta āhvayām āsa vai pituḥ

01,094.064d@054_0003 sūtas tu kurumukhyasya upayātas tadājñayā

01,094.064d@054_0004 tam uvāca mahāprājño bhīṣmo vai sārathiṃ pituḥ

01,094.064d@054_0005 tvaṃ sārathe pitur mahyaṃ sakhāsi rathadhūrgataḥ

01,094.064d@054_0006 abhijānāsi yadi vai kasyāṃ bhāvo nṛpasya tu

01,094.064d@054_0007 etad ācakṣva me pṛṣṭaḥ kariṣye na tadanyathā

01,094.064d@054_0008 dāśakanyā naraśreṣṭha tatra bhāvaḥ pitur gataḥ

01,094.064d@054_0009 vṛtaḥ sa naradevena tadā vacanam abravīt

01,094.064d@054_0010 yo 'syāṃ pumān bhaved garbhaḥ sa rājā tvadanantaram

01,094.064d@054_0011 nākāmayata taṃ dātuṃ pitā tava varaṃ tadā

01,094.064d@054_0012 sa cāpi niścayas tasya na ca dadyām ato 'nyathā

01,094.064d@054_0013 evaṃ te kathitaṃ vīra kuruṣva yad anantaram

01,094.064d@054_0014 tataḥ sa pitur ājñāya mataṃ samyag avekṣya ca

01,094.064d@054_0015 jñātvā vimanasaṃ putraḥ prayayau yamunāṃ prati

01,094.065a abhyagacchat tadaivāśu vṛddhāmātyaṃ pitur hitam

01,094.065c tam apṛcchat tadābhyetya pitus tac chokakāraṇam

01,094.066a tasmai sa kurumukhyāya yathāvat paripṛcchate

01,094.066c varaṃ śaśaṃsa kanyāṃ tām uddiśya bharatarṣabha

01,094.067a tato devavrato vṛddhaiḥ kṣatriyaiḥ sahitas tadā

01,094.067c abhigamya dāśarājānaṃ kanyāṃ vavre pituḥ svayam

01,094.068a taṃ dāśaḥ pratijagrāha vidhivat pratipūjya ca

01,094.068c abravīc cainam āsīnaṃ rājasaṃsadi bhārata

01,094.068d*0983=00 uccaiḥśravāḥ

01,094.068d*0983_01 rājyaśulkā pradātavyā kanyeyaṃ yācatāṃ vara

01,094.068d*0983_02 apatyaṃ yad bhaved asyāḥ sa rājāstu pituḥ param

01,094.069a tvam eva nāthaḥ paryāptaḥ śaṃtanoḥ puruṣarṣabha

01,094.069c putraḥ putravatāṃ śreṣṭhaḥ kiṃ nu vakṣyāmi te vacaḥ

01,094.069d*0984_01 kumārikāyāḥ śulkena kiṃ cid vakṣyāmi bhārata

01,094.070a ko hi saṃbandhakaṃ ślāghyam īpsitaṃ yaunam īdṛśam

01,094.070c atikrāman na tapyeta sākṣād api śatakratuḥ

01,094.071a apatyaṃ caitad āryasya yo yuṣmākaṃ samo guṇaiḥ

01,094.071c yasya śukrāt satyavatī prādurbhūtā yaśasvinī

01,094.072a tena me bahuśas tāta pitā te parikīrtitaḥ

01,094.072c arhaḥ satyavatīṃ voḍhuṃ sarvarājasu bhārata

01,094.073a asito hy api devarṣiḥ pratyākhyātaḥ purā mayā

01,094.073c satyavatyā bhṛśaṃ hy arthī sa āsīd ṛṣisattamaḥ

01,094.074a kanyāpitṛtvāt kiṃ cit tu vakṣyāmi bharatarṣabha

01,094.074c balavat sapatnatām atra doṣaṃ paśyāmi kevalam

01,094.074d*0985_01 bhūyāṃsaṃ tvayi paśyāmi taṃ doṣam aparājita

01,094.075a yasya hi tvaṃ sapatnaḥ syā gandharvasyāsurasya vā

01,094.075c na sa jātu sukhaṃ jīvet tvayi kruddhe paraṃtapa

01,094.076a etāvān atra doṣo hi nānyaḥ kaś cana pārthiva

01,094.076c etaj jānīhi bhadraṃ te dānādāne paraṃtapa

01,094.077a evam uktas tu gāṅgeyas tadyuktaṃ pratyabhāṣata

01,094.077c śṛṇvatāṃ bhūmipālānāṃ pitur arthāya bhārata

01,094.078a idaṃ me matam ādatsva satyaṃ satyavatāṃ vara

01,094.078c naiva jāto na vājāta īdṛśaṃ vaktum utsahet

01,094.079a evam etat kariṣyāmi yathā tvam anubhāṣase

01,094.079c yo 'syāṃ janiṣyate putraḥ sa no rājā bhaviṣyati

01,094.080a ity uktaḥ punar evātha taṃ dāśaḥ pratyabhāṣata

01,094.080c cikīrṣur duṣkaraṃ karma rājyārthe bharatarṣabha

01,094.081a tvam eva nāthaḥ paryāptaḥ śaṃtanor amitadyuteḥ

01,094.081c kanyāyāś caiva dharmātman prabhur dānāya ceśvaraḥ

01,094.082a idaṃ tu vacanaṃ saumya kāryaṃ caiva nibodha me

01,094.082c kaumārikāṇāṃ śīlena vakṣyāmy aham ariṃdama

01,094.083a yat tvayā satyavatyarthe satyadharmaparāyaṇa

01,094.083c rājamadhye pratijñātam anurūpaṃ tavaiva tat

01,094.084a nānyathā tan mahābāho saṃśayo 'tra na kaś cana

01,094.084b*0986_01 nāsti tasyānyathā bhāvas tvatto ripunibarhaṇaḥ

01,094.084b*0986_02 vidyate puruṣavyāghra tvayi satyaṃ mahāvrata

01,094.084c tavāpatyaṃ bhaved yat tu tatra naḥ saṃśayo mahān

01,094.085a tasya tan matam ājñāya satyadharmaparāyaṇaḥ

01,094.085c pratyajānāt tadā rājan pituḥ priyacikīrṣayā

01,094.086 devavrata uvāca

01,094.086a dāśarāja nibodhedaṃ vacanaṃ me nṛpottama

01,094.086b*0987_01 ṛṣayo vātha vā devā bhūtāny antarhitāni ca

01,094.086b*0987_02 yāni tānīha śṛṇvantu nāsti vaktāsya matsamaḥ

01,094.086b*0987_03 idaṃ vacanam ādhatsva satyena mama jalpataḥ

01,094.086c śṛṇvatāṃ bhūmipālānāṃ yad bravīmi pituḥ kṛte

01,094.087a rājyaṃ tāvat pūrvam eva mayā tyaktaṃ narādhipa

01,094.087c apatyahetor api ca karomy eṣa viniścayam

01,094.088a adya prabhṛti me dāśa brahmacaryaṃ bhaviṣyati

01,094.088c aputrasyāpi me lokā bhaviṣyanty akṣayā divi

01,094.088d*0988_01 na hi janmaprabhṛty uktaṃ mayā kiṃ cid ihānṛtam

01,094.088d*0988_02 yāvat prāṇā dhriyante vai mama dehaṃ samāśritāḥ

01,094.088d*0988_03 tāvan na janayiṣyāmi pitre kanyāṃ prayaccha me

01,094.088d*0988_04 parityajāmy ahaṃ rājyaṃ maithunaṃ cāpi sarvaśaḥ

01,094.088d*0988_05 ūrdhvaretā bhaviṣyāmi dāśa satyaṃ bravīmi te

01,094.089 vaiśaṃpāyana uvāca

01,094.089a tasya tad vacanaṃ śrutvā saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ

01,094.089c dadānīty eva taṃ dāśo dharmātmā pratyabhāṣata

01,094.090a tato 'ntarikṣe 'psaraso devāḥ sarṣigaṇās tathā

01,094.090b*0989_01 taṃ dṛṣṭvā duṣkaraṃ karma praśaśaṃsuś ca pārthivāḥ

01,094.090c abhyavarṣanta kusumair bhīṣmo 'yam iti cābruvan

01,094.091a tataḥ sa pitur arthāya tām uvāca yaśasvinīm

01,094.091c adhiroha rathaṃ mātar gacchāvaḥ svagṛhān iti

01,094.092a evam uktvā tu bhīṣmas tāṃ ratham āropya bhāminīm

01,094.092c āgamya hāstinapuraṃ śaṃtanoḥ saṃnyavedayat

01,094.093a tasya tad duṣkaraṃ karma praśaśaṃsur narādhipāḥ

01,094.093c sametāś ca pṛthak caiva bhīṣmo 'yam iti cābruvan

01,094.094a tad dṛṣṭvā duṣkaraṃ karma kṛtaṃ bhīṣmeṇa śaṃtanuḥ

01,094.094b*0990_01 babhūva duḥkhito rājā cirarātrāya bhārata

01,094.094b*0990_02 sa tena karmaṇā sūnoḥ prītas tasmai varaṃ dadau

01,094.094c svacchandamaraṇaṃ tasmai dadau tuṣṭaḥ pitā svayam

01,094.094d*0991_01 na te prabhavitā mṛtyur yāvad icchasi jīvitum

01,094.094d*0992_01 tvatto hy anujñāṃ saṃprāpya mṛtyuḥ prabhavitānagha

01,094.094d*0993_01 svena kāmena kartāsi nākāmas tvaṃ kathaṃ cana

01,095.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,095.001*0994_01 cedirājasutāṃ jñātvā dāśarājena poṣitām

01,095.001*0994_02 vivāhaṃ kārayām āsa śāstradṛṣṭena karmaṇā

01,095.001a tato vivāhe nirvṛtte sa rājā śaṃtanur nṛpaḥ

01,095.001c tāṃ kanyāṃ rūpasaṃpannāṃ svagṛhe saṃnyaveśayat

01,095.002a tataḥ śāṃtanavo dhīmān satyavatyām ajāyata

01,095.002c vīraś citrāṅgado nāma vīryeṇa manujān ati

01,095.003a athāparaṃ maheṣvāsaṃ satyavatyāṃ punaḥ prabhuḥ

01,095.003c vicitravīryaṃ rājānaṃ janayām āsa vīryavān

01,095.004a aprāptavati tasmiṃś ca yauvanaṃ bharatarṣabha

01,095.004c sa rājā śaṃtanur dhīmān kāladharmam upeyivān

01,095.005a svargate śaṃtanau bhīṣmaś citrāṅgadam ariṃdamam

01,095.005c sthāpayām āsa vai rājye satyavatyā mate sthitaḥ

01,095.006a sa tu citrāṅgadaḥ śauryāt sarvāṃś cikṣepa pārthivān

01,095.006c manuṣyaṃ na hi mene sa kaṃ cit sadṛśam ātmanaḥ

01,095.007a taṃ kṣipantaṃ surāṃś caiva manuṣyān asurāṃs tathā

01,095.007c gandharvarājo balavāṃs tulyanāmābhyayāt tadā

01,095.007d*0995_01 tvaṃ vai sadṛśanāmāsi yuddhaṃ dehi nṛpātmaja

01,095.007d*0995_02 nāma vānyat pragṛhṇīṣva yadi yuddhaṃ na dāsyasi

01,095.007d*0995_03 tvayāhaṃ yuddham icchāmi tvatsakāśāt tu nāmataḥ

01,095.007d*0995_04 āgato 'smi vṛthābhāṣyo na gacchen nāmato mayā

01,095.007d*0995_05 ity uktvā garjamānau tau hiraṇyātīram āśritau

01,095.007e tenāsya sumahad yuddhaṃ kurukṣetre babhūva ha

01,095.008a tayor balavatos tatra gandharvakurumukhyayoḥ

01,095.008c nadyās tīre hiraṇvatyāḥ samās tisro 'bhavad raṇaḥ

01,095.009a tasmin vimarde tumule śastravṛṣṭisamākule

01,095.009c māyādhiko 'vadhīd vīraṃ gandharvaḥ kurusattamam

01,095.010a citrāṅgadaṃ kuruśreṣṭhaṃ vicitraśarakārmukam

01,095.010c antāya kṛtvā gandharvo divam ācakrame tataḥ

01,095.011a tasmin nṛpatiśārdūle nihate bhūrivarcasi

01,095.011c bhīṣmaḥ śāṃtanavo rājan pretakāryāṇy akārayat

01,095.012a vicitravīryaṃ ca tadā bālam aprāptayauvanam

01,095.012c kururājye mahābāhur abhyaṣiñcad anantaram

01,095.013a vicitravīryas tu tadā bhīṣmasya vacane sthitaḥ

01,095.013c anvaśāsan mahārāja pitṛpaitāmahaṃ padam

01,095.014a sa dharmaśāstrakuśalo bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ nṛpaḥ

01,095.014c pūjayām āsa dharmeṇa sa cainaṃ pratyapālayat

01,096.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,096.001a hate citrāṅgade bhīṣmo bāle bhrātari cānagha

01,096.001c pālayām āsa tad rājyaṃ satyavatyā mate sthitaḥ

01,096.001d*0996_01 tathā vicitravīryaṃ tu vartamānaṃ sukhe 'tule

01,096.002a saṃprāptayauvanaṃ paśyan bhrātaraṃ dhīmatāṃ varam

01,096.002c bhīṣmo vicitravīryasya vivāhāyākaron matim

01,096.003a atha kāśipater bhīṣmaḥ kanyās tisro 'psaraḥsamāḥ

01,096.003c śuśrāva sahitā rājan vṛṇvatīr vai svayaṃ varam

01,096.004a tataḥ sa rathināṃ śreṣṭho rathenaikena varmabhṛt

01,096.004c jagāmānumate mātuḥ purīṃ vārāṇasīṃ prati

01,096.005a tatra rājñaḥ samuditān sarvataḥ samupāgatān

01,096.005c dadarśa kanyās tāś caiva bhīṣmaḥ śaṃtanunandanaḥ

01,096.005d*0997_01 tāsāṃ kāmena saṃmattāḥ sahitāḥ kāśikosalāḥ

01,096.005d*0997_02 vaṅgāḥ puṇḍrāḥ kaliṅgāś ca te jagmus tāṃ purīṃ prati

01,096.006a kīrtyamāneṣu rājñāṃ tu nāmasv atha sahasraśaḥ

01,096.006b*0998=09 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.006b*0998_01 ekākinaṃ tadā bhīṣmaṃ vṛddhaṃ śāṃtanunandanam

01,096.006b*0998_02 sodvegā iva taṃ dṛṣṭvā kanyāḥ paramaśobhanāḥ

01,096.006b*0998_03 apākrāmanta tāḥ sarvā vṛddha ity eva cintayā

01,096.006b*0998_04 vṛddhaḥ paramadharmātmā valīpalitadhāraṇaḥ

01,096.006b*0998_05 kiṃkāraṇam ihāyāto nirlajjo bharatarṣabhaḥ

01,096.006b*0998_06 mithyāpratijño lokeṣu kiṃ vadiṣyati bhārata

01,096.006b*0998_07 brahmacārīti bhīṣmo hi vṛthaiva prathito bhuvi

01,096.006b*0998_08 ity evaṃ prabruvantas te hasanti sma nṛpādhamāḥ

01,096.006b*0998_09 kṣatriyāṇāṃ vacaḥ śrutvā bhīṣmaś cukrodha bhārata

01,096.006c bhīṣmaḥ svayaṃ tadā rājan varayām āsa tāḥ prabhuḥ

01,096.007a uvāca ca mahīpālān rājañ jaladaniḥsvanaḥ

01,096.007c ratham āropya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṃ varaḥ

01,096.008a āhūya dānaṃ kanyānāṃ guṇavadbhyaḥ smṛtaṃ budhaiḥ

01,096.008c alaṃkṛtya yathāśakti pradāya ca dhanāny api

01,096.009a prayacchanty apare kanyāṃ mithunena gavām api

01,096.009c vittena kathitenānye balenānye 'numānya ca

01,096.010a pramattām upayānty anye svayam anye ca vindate

01,096.010b*0999_01 ārṣaṃ vidhiṃ puraskṛtya dārān vindanti cāpare

01,096.010c aṣṭamaṃ tam atho vitta vivāhaṃ kavibhiḥ smṛtam

01,096.011a svayaṃvaraṃ tu rājanyāḥ praśaṃsanty upayānti ca

01,096.011c pramathya tu hṛtām āhur jyāyasīṃ dharmavādinaḥ

01,096.012a tā imāḥ pṛthivīpālā jihīrṣāmi balād itaḥ

01,096.012c te yatadhvaṃ paraṃ śaktyā vijayāyetarāya vā

01,096.012e sthito 'haṃ pṛthivīpālā yuddhāya kṛtaniścayaḥ

01,096.013a evam uktvā mahīpālān kāśirājaṃ ca vīryavān

01,096.013c sarvāḥ kanyāḥ sa kauravyo ratham āropayat svakam

01,096.013e āmantrya ca sa tān prāyāc chīghraṃ kanyāḥ pragṛhya tāḥ

01,096.014a tatas te pārthivāḥ sarve samutpetur amarṣitāḥ

01,096.014c saṃspṛśantaḥ svakān bāhūn daśanto daśanacchadān

01,096.015a teṣām ābharaṇāny āśu tvaritānāṃ vimuñcatām

01,096.015c āmuñcatāṃ ca varmāṇi saṃbhramaḥ sumahān abhūt

01,096.016a tārāṇām iva saṃpāto babhūva janamejaya

01,096.016c bhūṣaṇānāṃ ca śubhrāṇāṃ kavacānāṃ ca sarvaśaḥ

01,096.017a savarmabhir bhūṣaṇais te drāg bhrājadbhir itas tataḥ

01,096.017c sakrodhāmarṣajihmabhrūsakaṣāyadṛśas tathā

01,096.018a sūtopakḷptān rucirān sadaśvodyatadhūrgatān

01,096.018c rathān āsthāya te vīrāḥ sarvapraharaṇānvitāḥ

01,096.018e prayāntam ekaṃ kauravyam anusasrur udāyudhāḥ

01,096.019a tataḥ samabhavad yuddhaṃ teṣāṃ tasya ca bhārata

01,096.019c ekasya ca bahūnāṃ ca tumulaṃ lomaharṣaṇam

01,096.020a te tv iṣūn daśasāhasrāṃs tasmai yugapad ākṣipan

01,096.020c aprāptāṃś caiva tān āśu bhīṣmaḥ sarvāṃs tadācchinat

01,096.020d*1000_01 ācchinac charavarṣeṇa mahatā lomavāhinā

01,096.021a tatas te pārthivāḥ sarve sarvataḥ parivārayan

01,096.021c vavarṣuḥ śaravarṣeṇa varṣeṇevādrim ambudāḥ

01,096.022a sa tad bāṇamayaṃ varṣaṃ śarair āvārya sarvataḥ

01,096.022c tataḥ sarvān mahīpālān pratyavidhyat tribhis tribhiḥ

01,096.022d*1001_01 ekaikas tu tato bhīṣmaṃ rājan vivyādha pañcabhiḥ

01,096.022d*1001_02 sa ca tān prativivyādha dvābhyāṃ dvābhyāṃ parākramī

01,096.022d*1001_03 tad yuddham āsīt tumulaṃ ghoraṃ devāsuropamam

01,096.022d*1001_04 asyatāṃ lokavīrāṇāṃ śaraśaktisamākulam

01,096.022d*1001_05 sa dhanūṃṣi dhvajāgrāṇi varmāṇi ca śirāṃsi ca

01,096.022d*1001_06 ciccheda samare bhīṣmaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,096.023a tasyāti puruṣān anyāṃl lāghavaṃ rathacāriṇaḥ

01,096.023c rakṣaṇaṃ cātmanaḥ saṃkhye śatravo 'py abhyapūjayan

01,096.023d*1002_01 akṣataḥ kṣapayitvānyān asaṃkhyeyaparākramaḥ

01,096.023d*1002_02 ānināya sa kāśyasya sutāḥ sāgaragāsutaḥ

01,096.024a tān vinirjitya tu raṇe sarvaśastraviśāradaḥ

01,096.024c kanyābhiḥ sahitaḥ prāyād bhārato bhāratān prati

01,096.025a tatas taṃ pṛṣṭhato rājañ śālvarājo mahārathaḥ

01,096.025c abhyāhanad ameyātmā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe

01,096.026a vāraṇaṃ jaghane nighnan dantābhyām aparo yathā

01,096.026c vāśitām anusaṃprāpto yūthapo balināṃ varaḥ

01,096.027a strīkāma tiṣṭha tiṣṭheti bhīṣmam āha sa pārthivaḥ

01,096.027c śālvarājo mahābāhur amarṣeṇābhicoditaḥ

01,096.028a tataḥ sa puruṣavyāghro bhīṣmaḥ parabalārdanaḥ

01,096.028b*1003_01 sālvarājaṃ susaṃkraddho nyavartata paraṃtapaḥ

01,096.028c tadvākyākulitaḥ krodhād vidhūmo 'gnir iva jvalan

01,096.028d*1004_01 vitateṣu dhanuṣpāṇir vikuñcitalalāṭabhṛt

01,096.028d*1005_01 dahan yathā kṛṣṇagatiḥ kakṣaṃ vāteritaḥ prabhuḥ

01,096.029a kṣatradharmaṃ samāsthāya vyapetabhayasaṃbhramaḥ

01,096.029c nivartayām āsa rathaṃ śālvaṃ prati mahārathaḥ

01,096.030a nivartamānaṃ taṃ dṛṣṭvā rājānaḥ sarva eva te

01,096.030c prekṣakāḥ samapadyanta bhīṣmaśālvasamāgame

01,096.031a tau vṛṣāv iva nardantau balinau vāśitāntare

01,096.031c anyonyam abhivartetāṃ balavikramaśālinau

01,096.031d*1006_01 tataḥ kruddhaḥ śāṃtanavo dṛṣṭvā taṃ nṛpam āgatam

01,096.031d*1006_02 sālveśvaraṃ sa rājānaṃ hayān kruddho 'bhyacodayat

01,096.031d*1006_03 saṃspṛśaṃś ca dhanuḥśreṣṭhaṃ sajyaṃ kṛtvā nararṣabhaḥ

01,096.031d*1006_04 samavasthāya durdharṣaḥ saśaraḥ saśarāsanaḥ

01,096.031d*1006_05 abhyadravat sālvapatiṃ yuddhāya kurupuṃgavaḥ

01,096.031d*1006_06 kavacī baddhanistriṃśas talabaddhaḥ pratāpavān

01,096.031d*1006_07 tiṣṭha tiṣṭheti rājānaṃ sālvaṃ śāṃtanavo 'bravīt

01,096.031d*1006_08 kanyārthaṃ vai tataḥ sālvaṃ prāvartata mahābalaḥ

01,096.031d*1006_09 tatas tu yuddham abhavat tadā rājan svayaṃvare

01,096.031d*1006_10 bhīṣmasya caiva rājarṣeḥ sālvasyāpi tathaiva ca

01,096.031d*1007_01 āyodha naṃ mahāghoram indralekhāriṇor iva

01,096.031d*1007_02 bhīrūṇāṃ bhītijanakaṃ śūrāṇāṃ harṣavardhanam

01,096.031d*1007_03 surāṇāṃ vismayakaraṃ duṣṭānāṃ prītivardhanam

01,096.031d*1007_04 adṛṣṭam aśrutaṃ kaiś cit sarvalokabhayaṃkaram

01,096.032a tato bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ śaraiḥ śatasahasraśaḥ

01,096.032c śālvarājo naraśreṣṭhaḥ samavākirad āśugaiḥ

01,096.032d*1008_01 vivyādha ca tadā bhīṣmaṃ vāmapārśve stanāntare

01,096.032d*1008_02 tvaramāṇas tvarākāle kṣatriyarṣabhasattamaḥ

01,096.033a pūrvam abhyarditaṃ dṛṣṭvā bhīṣmaṃ śālvena te nṛpāḥ

01,096.033c vismitāḥ samapadyanta sādhu sādhv iti cābruvan

01,096.034a lāghavaṃ tasya te dṛṣṭvā saṃyuge sarvapārthivāḥ

01,096.034c apūjayanta saṃhṛṣṭā vāgbhiḥ śālvaṃ narādhipāḥ

01,096.035a kṣatriyāṇāṃ tadā vācaḥ śrutvā parapuraṃjayaḥ

01,096.035c kruddhaḥ śāṃtanavo bhīṣmas tiṣṭha tiṣṭhety abhāṣata

01,096.036a sārathiṃ cābravīt kruddho yāhi yatraiṣa pārthivaḥ

01,096.036c yāvad enaṃ nihanmy adya bhujaṃgam iva pakṣirāṭ

01,096.036d*1009_01 tadvacaḥ sārathiḥ śrutvā yatra śālvas tato yayau

01,096.036d*1010_01 na bhetavyaṃ tvayā sūta tasmāt sālvanṛpātmajāt

01,096.036d*1010_02 paśyatas te vadhiṣyāmi sālveśaṃ paśya me balam

01,096.036d*1010_03 patet tvayi śaraḥ kaś cin nāhaṃ sālvasya śaṃtanuḥ

01,096.037a tato 'straṃ vāruṇaṃ samyag yojayām āsa kauravaḥ

01,096.037c tenāśvāṃś caturo 'mṛdnāc chālvarājño narādhipa

01,096.038a astrair astrāṇi saṃvārya śālvarājñaḥ sa kauravaḥ

01,096.038c bhīṣmo nṛpatiśārdūla nyavadhīt tasya sārathim

01,096.038d*1011_01 ardhacandreṇa bāṇena dhanuś ciccheda jahnujaḥ

01,096.038e astreṇa cāpy athaikena nyavadhīt turagottamān

01,096.038f*1012_01 sālvas tu viratho rājan hatāśvo hatasārathiḥ

01,096.038f*1012_02 nikṣipya ca dhanuḥ śrīmān bhūmau tiṣṭhad avāṅmukhaḥ

01,096.039a kanyāhetor naraśreṣṭha bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā

01,096.039c jitvā visarjayām āsa jīvantaṃ nṛpasattamam

01,096.039e tataḥ śālvaḥ svanagaraṃ prayayau bharatarṣabha

01,096.039f*1013_01 svarājyam anvaśāc caiva dharmeṇa nṛpatis tadā

01,096.040a rājāno ye ca tatrāsan svayaṃvaradidṛkṣavaḥ

01,096.040c svāny eva te 'pi rāṣṭrāṇi jagmuḥ parapuraṃjaya

01,096.040d*1014_01 te vanāni ca ramyāṇi śailāṃś ca saritas tathā

01,096.040d*1014_02 atikramya ca rājānaḥ svaṃ svaṃ rājyaṃ pracakramuḥ

01,096.040d*1014_03 bhīṣmaḥ svayaṃvare kanyā vijitya kurusattamaḥ

01,096.041a evaṃ vijitya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṃ varaḥ

01,096.041b*1015_01 nihatyājau nṛpān kāṃś cit kaś cid vidrāvya sainikān

01,096.041b*1015_02 yaśaḥ kīrtiṃ balaṃ dhairyaṃ nṛpāṇām apahṛtya ca

01,096.041c prayayau hāstinapuraṃ yatra rājā sa kauravaḥ

01,096.041c*1016_01 . . . . . . . . bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā

01,096.041c*1016_02 atikramya ca rājānaḥ svaṃ svaṃ rājyaṃ pracakramuḥ

01,096.041c*1016_03 kurukṣetraṃ puṇyatamaṃ

01,096.041d*1017_01 vicitravīryo dharmātmā praśāsti vasudhām imām

01,096.041d*1017_02 yathā pitāsya kauravyaḥ śaṃtanur nṛpasattamaḥ

01,096.042a so 'cireṇaiva kālena atyakrāman narādhipa

01,096.042c vanāni saritaś caiva śailāṃś ca vividhadrumān

01,096.043a akṣataḥ kṣapayitvārīn saṃkhye 'saṃkhyeyavikramaḥ

01,096.043c ānayām āsa kāśyasya sutāḥ sāgaragāsutaḥ

01,096.044a snuṣā iva sa dharmātmā bhaginya iva cānujāḥ

01,096.044c yathā duhitaraś caiva pratigṛhya yayau kurūn

01,096.044d*1018_01 āninye sa mahābāhur bhrātuḥ priyacikīrṣayā

01,096.045a tāḥ sarvā guṇasaṃpannā bhrātā bhrātre yavīyase

01,096.045c bhīṣmo vicitravīryāya pradadau vikramāhṛtāḥ

01,096.046a satāṃ dharmeṇa dharmajñaḥ kṛtvā karmātimānuṣam

01,096.046c bhrātur vicitravīryasya vivāhāyopacakrame

01,096.046e satyavatyā saha mithaḥ kṛtvā niścayam ātmavān

01,096.047a vivāhaṃ kārayiṣyantaṃ bhīṣmaṃ kāśipateḥ sutā

01,096.047c jyeṣṭhā tāsām idaṃ vākyam abravīd dha satī tadā

01,096.048a mayā saubhapatiḥ pūrvaṃ manasābhivṛtaḥ patiḥ

01,096.048c tena cāsmi vṛtā pūrvam eṣa kāmaś ca me pituḥ

01,096.049a mayā varayitavyo 'bhūc chālvas tasmin svayaṃvare

01,096.049c etad vijñāya dharmajña tatas tvaṃ dharmam ācara

01,096.050a evam uktas tayā bhīṣmaḥ kanyayā viprasaṃsadi

01,096.050c cintām abhyagamad vīro yuktāṃ tasyaiva karmaṇaḥ

01,096.050d*1019_01 anyāsaktā tv iyaṃ kanyā jyeṣṭhā kṣātre mayā jitā

01,096.050d*1019_02 vācā dattā manodattā kṛtamaṅgalavācanā

01,096.050d*1019_03 nirdiṣṭā tu parasyaiva sā tyājyā paracintanī

01,096.050d*1019_04 ity uktvā cānumānyaiva bhrātaraṃ svavaśānugam

01,096.051a sa viniścitya dharmajño brāhmaṇair vedapāragaiḥ

01,096.051c anujajñe tadā jyeṣṭām ambāṃ kāśipateḥ sutām

01,096.052a ambikāmbālike bhārye prādād bhrātre yavīyase

01,096.052c bhīṣmo vicitravīryāya vidhidṛṣṭena karmaṇā

01,096.053a tayoḥ pāṇiṃ gṛhītvā sa rūpayauvanadarpitaḥ

01,096.053c vicitravīryo dharmātmā kāmātmā samapadyata

01,096.053e@055=0003 vicitravīryaḥ

01,096.053e@055=0005 bhīṣmaḥ

01,096.053e@055=0014 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.053e@055=0061 ambā

01,096.053e@055=0066 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.053e@055=0072 ambā

01,096.053e@055=0082 yajñasenaḥ

01,096.053e@055=0090 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.053e@055=0094 ambā

01,096.053e@055=0098 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.053e@055=0123 vaiśaṃpāyanaḥ

01,096.053e@055_0001 nainām aicchat kathaṃ cana

01,096.053e@055_0002 ambām anyasya kīrtyantīm abravīc cārudarśanām

01,096.053e@055_0003 pratyakṣaphala evaiṣa kāmo 'sādhur nirarthakaḥ

01,096.053e@055_0004 paratantropabhoge mām ārya nāyoktum arhasi

01,096.053e@055_0005 pratiṣṭhitaḥ śaṃtanor vai tāta yasya tvam anvayaḥ

01,096.053e@055_0006 akāmavṛtto dharmātman sādhu manye mataṃ tava

01,096.053e@055_0007 ity uktvāmbāṃ samālokya vidhivad vākyam abravīt

01,096.053e@055_0008 visṛṣṭā hy asi gaccha tvaṃ yathākāmam anindite

01,096.053e@055_0009 nāniyojye samartho 'haṃ niyoktuṃ bhrātaraṃ priyam

01,096.053e@055_0010 anyabhāvagatāṃ cāpi ko nārīṃ vāsayed gṛhe

01,096.053e@055_0011 atas tvāṃ na niyokṣyāmi anyakāmāsi gamyatām

01,096.053e@055_0012 aham apy ūrdhvaretā vai nivṛtto dārakarmaṇi

01,096.053e@055_0013 na saṃbandhas tad āvābhyāṃ bhavitā vai kathaṃ cana

01,096.053e@055_0014 ity uktā sā gatā tatra sakhībhiḥ parivāritā

01,096.053e@055_0015 nirdiṣṭā hi śanai rājan sālvarājapuraṃ prati

01,096.053e@055_0016 athāmbā sālvam āgamya sābravīn manasā vṛtā

01,096.053e@055_0017 purā nirdiṣṭabhāvā tvām āgatāsmi varānana

01,096.053e@055_0018 devavrataṃ samutsṛjya sānujaṃ bharatarṣabham

01,096.053e@055_0019 pratigṛhṇīṣva bhadraṃ te vidhivan māṃ samudyatām

01,096.053e@055_0020 tayaivam uktaḥ sālvo 'pi prahasann idam abravīt

01,096.053e@055_0021 nirjitāsīha bhīṣmeṇa māṃ vinirjitya rājasu

01,096.053e@055_0022 anyena nirjitāṃ bhadre visṛṣṭāṃ tena cālayāt

01,096.053e@055_0023 na gṛhṇāmi varārohe tatra caiva tu gamyatām

01,096.053e@055_0024 ity uktā sā samāgamya bhīṣmaṃ punar athābravīt

01,096.053e@055_0025 ambābravīt tato bhīṣmaṃ tvayāhaṃ sahasā hṛtā

01,096.053e@055_0026 kṣatradharmam avekṣasva tvaṃ bhartā mama dharmataḥ

01,096.053e@055_0027 yāṃ yaḥ svayaṃvare kanyāṃ nirjayec chauryasaṃpadā

01,096.053e@055_0028 rājñaḥ sarvān vinirjitya sa tām udvāhayed dhruvam

01,096.053e@055_0029 atas tvam eva bhartā me tvayāhaṃ nirjitā yataḥ

01,096.053e@055_0030 tasmād vahasva māṃ bhīṣma nirjitāṃ saṃsadi tvayā

01,096.053e@055_0031 ūrdhvaretā hy aham iti pratyuvāca punaḥ punaḥ

01,096.053e@055_0032 bhīṣmaṃ sā cābravīd ambā yathājaiṣīs tathā kuru

01,096.053e@055_0033 evam anvagamad bhīṣmaṃ ṣaṭ samāḥ puṣkarekṣaṇā

01,096.053e@055_0034 ūrdhvaretās tv ahaṃ bhadre vivāhavimukho 'bhavam

01,096.053e@055_0035 tam eva sālvaṃ gaccha tvaṃ yaḥ purā manasā vṛtaḥ

01,096.053e@055_0036 anyasaktaṃ kimarthaṃ tvam ātmānam avadaḥ purā

01,096.053e@055_0037 anyasaktāṃ vadhūṃ kanyāṃ vāsayet svagṛhe na hi

01,096.053e@055_0038 nāham udvāhayiṣye tvāṃ mama bhrātre yavīyase

01,096.053e@055_0039 vicitravīryāya śubhe yatheṣṭaṃ gamyatām iti

01,096.053e@055_0040 bhūyaḥ sālvaṃ samabhyetya rājan gṛhṇīṣva mām iti

01,096.053e@055_0041 nāhaṃ gṛhṇāmy anyajitām iti sālvanirākṛtā

01,096.053e@055_0042 ūrdhvaretās tv aham iti bhīṣmeṇa ca nirākṛtā

01,096.053e@055_0043 ambā bhīṣmaṃ punaḥ sālvaṃ bhīṣmaṃ sālvaṃ punaḥ punaḥ

01,096.053e@055_0044 gamanāgamanenaivam anaiṣīt ṣaṭ samā nṛpa

01,096.053e@055_0045 aśrubhir bhūmim ukṣantī śocantī sā manasvinī

01,096.053e@055_0046 pīnonnatakucadvandvā viśālajaghanekṣaṇā

01,096.053e@055_0047 śroṇībharālasagamā rākācandranibhānanā

01,096.053e@055_0048 varṣatkādambinīmūrdhni sphurantī cañcaleva sā

01,096.053e@055_0049 sā tato dvādaśa samā bāhudāmabhito nadīm

01,096.053e@055_0050 pārśve himavato ramye tapo ghoraṃ samādade

01,096.053e@055_0051 saṃkṣiptakaraṇā tatra tapa āsthāya suvratā

01,096.053e@055_0052 pādāṅguṣṭhena sātiṣṭhad akampanta tataḥ surāḥ

01,096.053e@055_0053 tasyās tat tu tapo dṛṣṭvā surāṇāṃ kṣobhakārakam

01,096.053e@055_0054 vismitaś caiva hṛṣṭaś ca tasyānugrahabuddhimān

01,096.053e@055_0055 anantaseno bhagavān kumāro varadaḥ prabhuḥ

01,096.053e@055_0056 mānayan rājaputrīṃ tāṃ dadau tasyai śubhāṃ srajam

01,096.053e@055_0057 eṣā puṣkariṇī divyā yathāvat samupasthitā

01,096.053e@055_0058 ambe tvacchokaśamanī mālā bhuvi bhaviṣyati

01,096.053e@055_0059 etāṃ caiva mayā dattāṃ mālāṃ yo dhārayiṣyati

01,096.053e@055_0060 so 'sya bhīṣmasya nidhane kāraṇaṃ vai bhaviṣyati

01,096.053e@055_0061 anyapūrveti māṃ sālvo nābhinandati bāliśaḥ

01,096.053e@055_0062 sāhaṃ dharmāc ca kāmāc ca vihīnā śokadhāriṇī

01,096.053e@055_0063 apatiḥ kṣatriyān sarvān ākrandāmi samantataḥ

01,096.053e@055_0064 iyaṃ vaḥ kṣatriyā mālā yā bhīṣmaṃ nihaniṣyati

01,096.053e@055_0065 ahaṃ ca bhāryā tasya syāṃ yo bhīṣmaṃ ghātayiṣyati

01,096.053e@055_0066 tasyāś caṅkramyamāṇāyāḥ samāḥ pañca gatāḥ parāḥ

01,096.053e@055_0067 nābhavac charaṇaṃ kaś cit kṣatriyo bhīṣmajād bhayāt

01,096.053e@055_0068 agacchat somakaṃ sāmbā pāñcāleṣu yaśasvinam

01,096.053e@055_0069 satyasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ satyadharmaparāyaṇam

01,096.053e@055_0070 sā sabhādvāram āgamya pāñcālair abhirakṣitam

01,096.053e@055_0071 pāñcālarājam ākrandat pragṛhya subhujā bhujau

01,096.053e@055_0072 bhīṣmeṇa hanyamānāṃ māṃ majjantīm iva ca hrade

01,096.053e@055_0073 yajñasenābhidhāveha pāṇim ālambya ceśvara

01,096.053e@055_0074 tena me sarvadharmāś ca ratibhogāś ca kevalāḥ

01,096.053e@055_0075 ubhau ca lokau kīrtiś ca samūlau saphalau hṛtau

01,096.053e@055_0076 krośanty evaṃ na vindāmi rājanyaṃ śaraṇaṃ kva cit

01,096.053e@055_0077 kiṃ nu niḥkṣatriyo loko yatrānātho 'vasīdati

01,096.053e@055_0078 samāgamya tu rājāno mayoktā rājasattamāḥ

01,096.053e@055_0079 ikṣvākūṇāṃ tu ye vṛddhāḥ pāñcālānāṃ ca ye varāḥ

01,096.053e@055_0080 tvatprasādād vivāhe 'smin mā dharmo mā parājayet

01,096.053e@055_0081 prasīda yajñaseneha gatir me bhava somaka

01,096.053e@055_0082 jānāmi tvāṃ bodhayāmi rājaputri viśeṣataḥ

01,096.053e@055_0083 yathāśakti yathādharmaṃ balaṃ saṃdhārayāmy aham

01,096.053e@055_0084 anyasmāt pārthivād yat te bhayaṃ syāt pārthivātmaje

01,096.053e@055_0085 tasyāpanayane hetuṃ saṃvidhātum ahaṃ prabhuḥ

01,096.053e@055_0086 na hi śāṃtanavasyāhaṃ mahāstrasya prahāriṇaḥ

01,096.053e@055_0087 īśvaraḥ kṣatriyāṇāṃ hi balaṃ dharmo 'nuvartate

01,096.053e@055_0088 sā sādhu vraja kalyāṇi na māṃ bhīṣmo dahed balāt

01,096.053e@055_0089 na hi bhīṣmād ahaṃ dharmaṃ śakto dātuṃ kathaṃ cana

01,096.053e@055_0090 ity uktā srajam āsajya dvāri rājño vyapādravat

01,096.053e@055_0091 vyudastāṃ sarvalokeṣu tapasā saṃśitavratām

01,096.053e@055_0092 tām anvagacchad drupadaḥ sāntvaṃ jalpan punaḥ punaḥ

01,096.053e@055_0093 srajaṃ gṛhāṇa kalyāṇi na no vairaṃ prasañjaya

01,096.053e@055_0094 evam eva tvayā kāryam iti sma pratikāṅkṣate

01,096.053e@055_0095 na tu tasyānyathā bhāvo daivam etad amānuṣam

01,096.053e@055_0096 yaś caināṃ srajam ādāya svayaṃ vai pratimokṣate

01,096.053e@055_0097 sa bhīṣmaṃ samare hantā mama dharmapraṇāśanam

01,096.053e@055_0098 tāṃ srajaṃ drupado rājā kaṃ cit kālaṃ rarakṣa saḥ

01,096.053e@055_0099 tato visrambham āsthāya tūṣṇīm etām upaikṣata

01,096.053e@055_0100 tāṃ śikhaṇḍiny abadhnāt tu bālā pitur avajñayā

01,096.053e@055_0101 tāṃ pitā tv atyajac chīghraṃ trasto bhīṣmasya kilbiṣāt

01,096.053e@055_0102 iṣīkaṃ brāhmaṇaṃ bhītā sābhyagacchat tapasvinam

01,096.053e@055_0103 gaṅgādvāri tapasyantaṃ tuṣṭihetos tapasvinī

01,096.053e@055_0104 upacārābhituṣṭas tām abravīd ṛṣisattamaḥ

01,096.053e@055_0105 gaṅgādvāre vibhajanaṃ bhavitā nacirād iva

01,096.053e@055_0106 tatra gandharvarājānaṃ tumburuṃ priyadarśanam

01,096.053e@055_0107 ārādhayitum īhasva samyak paricarasva tam

01,096.053e@055_0108 aham apy atra sācivyaṃ kartāsmi tava śobhane

01,096.053e@055_0109 taṃ tadācara bhadraṃ te sa te śreyo vidhāsyati

01,096.053e@055_0110 tato vibhajanaṃ tatra gandharvāṇām avartata

01,096.053e@055_0111 tatra dvāv avaśiṣyetāṃ gandharvāv amitaujasau

01,096.053e@055_0112 tayor ekaḥ samīkṣyaināṃ strībubhūṣur uvāca ha

01,096.053e@055_0113 idaṃ gṛhṇīṣva puṃliṅgaṃ vṛṇe strīliṅgam eva te

01,096.053e@055_0114 niyamaṃ cakratus tatra strī pumāṃś caiva tāv ubhau

01,096.053e@055_0115 tataḥ pumān samabhavac chikhaṇḍī paravīrahā

01,096.053e@055_0116 strī bhūtvā hy apacakrāma sa gandharvo mudānvitaḥ

01,096.053e@055_0117 labdhvā tu mahatīṃ prītiṃ yājñasenir mahāyaśāḥ

01,096.053e@055_0118 tato budbudakaṃ gatvā punar astrāṇi so 'karot

01,096.053e@055_0119 tatra cāstrāṇi divyāni kṛtvā sa sumahādyutiḥ

01,096.053e@055_0120 svadeśam abhisaṃpede pāñcālaṃ kurunandana

01,096.053e@055_0121 so 'bhivādya pituḥ pādau maheṣvāsaḥ kṛtāñjaliḥ

01,096.053e@055_0122 uvāca bhavatā bhīṣmān na bhetavyaṃ kathaṃ cana

01,096.053e@055_0123 ambāyāṃ nirgatāyāṃ tu bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā

01,096.053e@055_0124 nyāyena kārayām āsa rājño vaivāhikīṃ kriyām

01,096.053e@055_0125 ambikāmbālike caiva pariṇīyāgnisaṃnidhau

01,096.054a te cāpi bṛhatī śyāme nīlakuñcitamūrdhaje

01,096.054c raktatuṅganakhopete pīnaśroṇipayodhare

01,096.055a ātmanaḥ pratirūpo 'sau labdhaḥ patir iti sthite

01,096.055c vicitravīryaṃ kalyāṇaṃ pūjayām āsatus tu te

01,096.055d*1020_01 anyonyaṃ prītisakte ca ekabhāvāv iva sthite

01,096.056a sa cāśvirūpasadṛśo devasattvaparākramaḥ

01,096.056c sarvāsām eva nārīṇāṃ cittapramathano 'bhavat

01,096.057a tābhyāṃ saha samāḥ sapta viharan pṛthivīpatiḥ

01,096.057c vicitravīryas taruṇo yakṣmāṇaṃ samapadyata

01,096.058a suhṛdāṃ yatamānānām āptaiḥ saha cikitsakaiḥ

01,096.058c jagāmāstam ivādityaḥ kauravyo yamasādanam

01,096.058d*1021_01 dharmātmā sa tu gāṅgeyaś cintāśokaparāyaṇaḥ

01,096.059a pretakāryāṇi sarvāṇi tasya samyag akārayat

01,096.059c rājño vicitravīryasya satyavatyā mate sthitaḥ

01,096.059e ṛtvigbhiḥ sahito bhīṣmaḥ sarvaiś ca kurupuṃgavaiḥ

01,097.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,097.001a tataḥ satyavatī dīnā kṛpaṇā putragṛddhinī

01,097.001c putrasya kṛtvā kāryāṇi snuṣābhyāṃ saha bhārata

01,097.001d*1022_01 samāśvāsya snuṣe te ca bhīṣmaṃ dharmabhṛtāṃ varam

01,097.001d*1023_01 mātā satyavatī bhīṣmam uvāca vadatāṃ varam

01,097.002a dharmaṃ ca pitṛvaṃśaṃ ca mātṛvaṃśaṃ ca māninī

01,097.002c prasamīkṣya mahābhāgā gāṅgeyaṃ vākyam abravīt

01,097.002d*1024_01 duḥkhārditā tu śokena majjantīva ca sāgare

01,097.003a śaṃtanor dharmanityasya kauravyasya yaśasvinaḥ

01,097.003c tvayi piṇḍaś ca kīrtiś ca saṃtānaṃ ca pratiṣṭhitam

01,097.003d*1025_01 bhrātā vicitravīryas te bhūtānām antam eyivān

01,097.004a yathā karma śubhaṃ kṛtvā svargopagamanaṃ dhruvam

01,097.004c yathā cāyur dhruvaṃ satye tvayi dharmas tathā dhruvaḥ

01,097.005a vettha dharmāṃś ca dharmajña samāsenetareṇa ca

01,097.005c vividhās tvaṃ śrutīr vettha vettha vedāṃś ca sarvaśaḥ

01,097.006a vyavasthānaṃ ca te dharme kulācāraṃ ca lakṣaye

01,097.006c pratipattiṃ ca kṛcchreṣu śukrāṅgirasayor iva

01,097.007a tasmāt subhṛśam āśvasya tvayi dharmabhṛtāṃ vara

01,097.007c kārye tvāṃ viniyokṣyāmi tac chrutvā kartum arhasi

01,097.008a mama putras tava bhrātā vīryavān supriyaś ca te

01,097.008c bāla eva gataḥ svargam aputraḥ puruṣarṣabha

01,097.009a ime mahiṣyau bhrātus te kāśirājasute śubhe

01,097.009c rūpayauvanasaṃpanne putrakāme ca bhārata

01,097.009d*1026_01 dharmyam etat paraṃ jñātvā

01,097.010a tayor utpādayāpatyaṃ saṃtānāya kulasya naḥ

01,097.010a*1027_01 . . . . . . . . saṃtānakulavardhanam

01,097.010c manniyogān mahābhāga dharmaṃ kartum ihārhasi

01,097.011a rājye caivābhiṣicyasva bhāratān anuśādhi ca

01,097.011c dārāṃś ca kuru dharmeṇa mā nimajjīḥ pitāmahān

01,097.011d*1028_01 agnihotraṃ trayo vedāḥ saṃtānam api cākṣayam

01,097.011d*1028_02 eṣā trayī tu saṃproktā svargamokṣaphalapradā

01,097.012a tathocyamāno mātrā ca suhṛdbhiś ca paraṃtapaḥ

01,097.012c pratyuvāca sa dharmātmā dharmyam evottaraṃ vacaḥ

01,097.013a asaṃśayaṃ paro dharmas tvayā mātar udāhṛtaḥ

01,097.013c tvam apatyaṃ prati ca me pratijñāṃ vettha vai parām

01,097.013d*1029_01 rājyārthe nābhiṣicyeyaṃ nopeyāṃ jātu maithunam

01,097.013d*1029_02 bhavatyā matam ājñāya kṛtam etad vrataṃ mayā

01,097.014a jānāsi ca yathāvṛttaṃ śulkahetos tvadantare

01,097.014c sa satyavati satyaṃ te pratijānāmy ahaṃ punaḥ

01,097.015a parityajeyaṃ trailokyaṃ rājyaṃ deveṣu vā punaḥ

01,097.015c yad vāpy adhikam etābhyāṃ na tu satyaṃ kathaṃ cana

01,097.016a tyajec ca pṛthivī gandham āpaś ca rasam ātmanaḥ

01,097.016c jyotis tathā tyajed rūpaṃ vāyuḥ sparśaguṇaṃ tyajet

01,097.017a prabhāṃ samutsṛjed arko dhūmaketus tathoṣṇatām

01,097.017c tyajec chabdaṃ tathākāśaḥ somaḥ śītāṃśutāṃ tyajet

01,097.018a vikramaṃ vṛtrahā jahyād dharmaṃ jahyāc ca dharmarāṭ

01,097.018c na tv ahaṃ satyam utsraṣṭuṃ vyavaseyaṃ kathaṃ cana

01,097.018d*1030_01 tan na jātv anyathā kāryaṃ lokānām api saṃkṣaye

01,097.018d*1030_02 amaratvasya vā hetos trailokyasadanasya vā

01,097.019a evam uktā tu putreṇa bhūridraviṇatejasā

01,097.019c mātā satyavatī bhīṣmam uvāca tadanantaram

01,097.020a jānāmi te sthitiṃ satye parāṃ satyaparākrama

01,097.020c icchan sṛjethās trīṃl lokān anyāṃs tvaṃ svena tejasā

01,097.021a jānāmi caiva satyaṃ tan madarthaṃ yad abhāṣathāḥ

01,097.021c āpaddharmam avekṣasva vaha paitāmahīṃ dhuram

01,097.022a yathā te kulatantuś ca dharmaś ca na parābhavet

01,097.022c suhṛdaś ca prahṛṣyeraṃs tathā kuru paraṃtapa

01,097.022d*1031_01 ātmanaś ca hitaṃ tāta priyaṃ ca mama bhārata

01,097.023a lālapyamānāṃ tām evaṃ kṛpaṇāṃ putragṛddhinīm

01,097.023c dharmād apetaṃ bruvatīṃ bhīṣmo bhūyo 'bravīd idam

01,097.024a rājñi dharmān avekṣasva mā naḥ sarvān vyanīnaśaḥ

01,097.024c satyāc cyutiḥ kṣatriyasya na dharmeṣu praśasyate

01,097.025a śaṃtanor api saṃtānaṃ yathā syād akṣayaṃ bhuvi

01,097.025c tat te dharmaṃ pravakṣyāmi kṣātraṃ rājñi sanātanam

01,097.026a śrutvā taṃ pratipadyethāḥ prājñaiḥ saha purohitaiḥ

01,097.026c āpaddharmārthakuśalair lokatantram avekṣya ca

01,098.001 bhīṣma uvāca

01,098.001a jāmadagnyena rāmeṇa pitur vadham amṛṣyatā

01,098.001b*1032_01 rājā paraśuhastena

01,098.001c kruddhena ca mahābhāge haihayādhipatir hataḥ

01,098.001c*1033_01 . . . . . . . . hehayasya mahātmanaḥ

01,098.001e śatāni daśa bāhūnāṃ nikṛttāny arjunasya vai

01,098.002a punaś ca dhanur ādāya mahāstrāṇi pramuñcatā

01,098.002c nirdagdhaṃ kṣatram asakṛd rathena jayatā mahīm

01,098.003a evam uccāvacair astrair bhārgaveṇa mahātmanā

01,098.003c triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā

01,098.003d*1034_01 evaṃ niḥkṣatriye loke kṛte tena maharṣiṇā

01,098.004a tataḥ saṃbhūya sarvābhiḥ kṣatriyābhiḥ samantataḥ

01,098.004c utpāditāny apatyāni brāhmaṇair niyatātmabhiḥ

01,098.005a pāṇigrāhasya tanaya iti vedeṣu niścitam

01,098.005c dharmaṃ manasi saṃsthāpya brāhmaṇāṃs tāḥ samabhyayuḥ

01,098.005e loke 'py ācarito dṛṣṭaḥ kṣatriyāṇāṃ punarbhavaḥ

01,098.005f*1035_01 tataḥ punaḥ samuditaṃ kṣatraṃ samabhavat tadā

01,098.005f*1035_02 imaṃ caivātra vakṣye 'ham itihāsaṃ purātanam

01,098.006a athotathya iti khyāta āsīd dhīmān ṛṣiḥ purā

01,098.006c mamatā nāma tasyāsīd bhāryā paramasaṃmatā

01,098.007a utathyasya yavīyāṃs tu purodhās tridivaukasām

01,098.007c bṛhaspatir bṛhattejā mamatāṃ so 'nvapadyata

01,098.008a uvāca mamatā taṃ tu devaraṃ vadatāṃ varam

01,098.008c antarvatnī ahaṃ bhrātrā jyeṣṭhenāramyatām iti

01,098.009a ayaṃ ca me mahābhāga kukṣāv eva bṛhaspate

01,098.009c autathyo vedam atraiva ṣaḍaṅgaṃ pratyadhīyata

01,098.010a amogharetās tvaṃ cāpi nūnaṃ bhavitum arhasi

01,098.010c tasmād evaṃgate 'dya tvam upāramitum arhasi

01,098.011a evam uktas tayā samyag bṛhattejā bṛhaspatiḥ

01,098.011c kāmātmānaṃ tadātmānaṃ na śaśāka niyacchitum

01,098.012a saṃbabhūva tataḥ kāmī tayā sārdham akāmayā

01,098.012c utsṛjantaṃ tu taṃ retaḥ sa garbhastho 'bhyabhāṣata

01,098.013a bhos tāta kanyasa vade dvayor nāsty atra saṃbhavaḥ

01,098.013c amoghaśukraś ca bhavān pūrvaṃ cāham ihāgataḥ

01,098.013d*1036_01 amogharetāś ca bhavān na pīḍāṃ kartum arhati

01,098.013d*1036_02 aśrutvaiva tu tad vākyaṃ garbhasthasya bṛhaspatiḥ

01,098.013d*1036_03 jagāma maithunāyaiva mamatāṃ cārulocanām

01,098.013d*1036_04 śukrotsargaṃ tato buddhvā tasyā garbhagato muniḥ

01,098.013d*1036_05 padbhyām ārodhayan mārgaṃ śukrasya ca bṛhaspateḥ

01,098.013d*1036_06 sthānam aprāptam atha tac chukraṃ pratihataṃ tadā

01,098.013d*1036_07 papāta sahasā bhūmau tataḥ kruddho bṛhaspatiḥ

01,098.014a śaśāpa taṃ tataḥ kruddha evam ukto bṛhaspatiḥ

01,098.014c utathyaputraṃ garbhasthaṃ nirbhartsya bhagavān ṛṣiḥ

01,098.015a yasmāt tvam īdṛśe kāle sarvabhūtepsite sati

01,098.015c evam āttha vacas tasmāt tamo dīrghaṃ pravekṣyasi

01,098.016a sa vai dīrghatamā nāma śāpād ṛṣir ajāyata

01,098.016c bṛhaspater bṛhatkīrter bṛhaspatir ivaujasā

01,098.016d*1037_01 jātyandho vedavit prājñaḥ patnīṃ lebhe svavidyayā

01,098.016d*1037_02 taruṇīṃ rūpasaṃpannāṃ pradveṣīṃ nāma brāhmaṇīm

01,098.017a sa putrāñ janayām āsa gautamādīn mahāyaśāḥ

01,098.017c ṛṣer utathyasya tadā saṃtānakulavṛddhaye

01,098.017d*1038_01 dharmātmā ca mahātmā ca vedavedāṅgapāragaḥ

01,098.017d*1038_02 godharmaṃ saurabheyāc ca so 'dhītya nikhilaṃ muniḥ

01,098.017d*1038_03 prāvartata tathā kartuṃ śraddhāvāṃs tam aśaṅkayā

01,098.017d*1038_04 tato vitathamaryādaṃ taṃ dṛṣṭvā munisattamāḥ

01,098.017d*1038_05 kruddhā mohābhibhūtās te sarve tatrāśramaukasaḥ

01,098.017d*1038_06 aho 'yaṃ bhinnamaryādo nāśrame vastum arhati

01,098.017d*1038_07 tasmād enaṃ vayaṃ sarve pāpātmānaṃ tyajāmahe

01,098.017d*1038_08 ity anyonyaṃ samābhāṣya te dīrghatamasaṃ munim

01,098.017d@056=0003 patnī

01,098.017d@056=0006 bhīṣmaḥ

01,098.017d@056=0009 patnī

01,098.017d@056=0011 dīrghatamāḥ

01,098.017d@056=0018 bhīṣmaḥ

01,098.017d@056_0001 putralābhāc ca sā patnī na tutoṣa patiṃ tadā

01,098.017d@056_0002 pradviṣantīṃ patir bhāryāṃ kiṃ māṃ dveṣṭīti cābravīt

01,098.017d@056_0003 patir bhāryānubharaṇād bhartā ceti prakīrtyate

01,098.017d@056_0004 ahaṃ tvāṃ bharaṇaṃ kṛtvā jātyandhaṃ sasutā sadā

01,098.017d@056_0005 nityakālaṃ śrameṇārtā na bhareyaṃ mahātapaḥ

01,098.017d@056_0006 tasyās tad vacanaṃ śrutvā ṛṣiḥ kopasamanvitaḥ

01,098.017d@056_0007 pratyuvāca tataḥ patnīṃ pradveṣīṃ sasutāṃ tadā

01,098.017d@056_0008 nīyatāṃ kṣatriyakule dhanārthī tvaṃ bhaviṣyasi

01,098.017d@056_0009 tvayā dattaṃ dhanaṃ vipra neccheyaṃ duḥkhakārakam

01,098.017d@056_0010 yatheṣṭaṃ kuru viprendra na bhareyaṃ yathā purā

01,098.017d@056_0011 adya prabhṛti maryādā mayā loke pratiṣṭhitā

01,098.017d@056_0012 eka eva patir nāryā yāvajjīvaṃ parāyaṇam

01,098.017d@056_0013 mṛte jīvati vā tasmin nāparaṃ prāpnuyān naram

01,098.017d@056_0014 abhigamya paraṃ nārī patiṣyati na saṃśayaḥ

01,098.017d@056_0015 apatīnāṃ tu nārīṇām adya prabhṛti pātakam

01,098.017d@056_0016 yady asti ced dhanaṃ sarvaṃ vṛthābhogā bhavantu tāḥ

01,098.017d@056_0017 akīrtiḥ parivādaś ca nityakālaṃ bhavantu vai

01,098.017d@056_0018 tasya tad vacanaṃ śrutvā brāhmaṇī bhṛśakopitā

01,098.017d@056_0019 gaṅgām ānīyatām eṣa putrā ity evam abravīt

01,098.018a lobhamohābhibhūtās te putrās taṃ gautamādayaḥ

01,098.018c kāṣṭhe samudge prakṣipya gaṅgāyāṃ samavāsṛjan

01,098.019a na syād andhaś ca vṛddhaś ca bhartavyo 'yam iti sma te

01,098.019b*1039_01 karmaṇy atha tataḥ krūre teṣāṃ buddhir ajāyata

01,098.019c cintayitvā tataḥ krūrāḥ pratijagmur atho gṛhān

01,098.020a so 'nusrotas tadā rājan plavamāna ṛṣis tataḥ

01,098.020c jagāma subahūn deśān andhas tenoḍupena ha

01,098.021a taṃ tu rājā balir nāma sarvadharmaviśāradaḥ

01,098.021c apaśyan majjanagataḥ srotasābhyāśam āgatam

01,098.022a jagrāha cainaṃ dharmātmā baliḥ satyaparākramaḥ

01,098.022c jñātvā cainaṃ sa vavre 'tha putrārthaṃ manujarṣabha

01,098.022d*1040_01 taṃ pūjayitvā rājarṣir viśrāntaṃ munim abravīt

01,098.023a saṃtānārthaṃ mahābhāga bhāryāsu mama mānada

01,098.023c putrān dharmārthakuśalān utpādayitum arhasi

01,098.024a evam uktaḥ sa tejasvī taṃ tathety uktavān ṛṣiḥ

01,098.024c tasmai sa rājā svāṃ bhāryāṃ sudeṣṇāṃ prāhiṇot tadā

01,098.025a andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ matvā na sā devī jagāma ha

01,098.025c svāṃ tu dhātreyikāṃ tasmai vṛddhāya prāhiṇot tadā

01,098.026a tasyāṃ kākṣīvadādīn sa śūdrayonāv ṛṣir vaśī

01,098.026c janayām āsa dharmātmā putrān ekādaśaiva tu

01,098.027a kākṣīvadādīn putrāṃs tān dṛṣṭvā sarvān adhīyataḥ

01,098.027b*1041_01 mudā ca tān balī rājā dṛṣṭvā kakṣīvadādikān

01,098.027c uvāca tam ṛṣiṃ rājā mamaita iti vīryavān

01,098.028a nety uvāca maharṣis taṃ mamaivaita iti bruvan

01,098.028c śūdrayonau mayā hīme jātāḥ kākṣīvadādayaḥ

01,098.029a andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ matvā sudeṣṇā mahiṣī tava

01,098.029c avamanya dadau mūḍhā śūdrāṃ dhātreyikāṃ hi me

01,098.030a tataḥ prasādayām āsa punas tam ṛṣisattamam

01,098.030c baliḥ sudeṣṇāṃ bhāryāṃ ca tasmai tāṃ prāhiṇot punaḥ

01,098.031a tāṃ sa dīrghatamāṅgeṣu spṛṣṭvā devīm athābravīt

01,098.031c bhaviṣyati kumāras te tejasvī satyavāg iti

01,098.032a tatrāṅgo nāma rājarṣiḥ sudeṣṇāyām ajāyata

01,098.032b*1042_01 aṅgo vaṅgaḥ kaliṅgaś ca puṇḍraḥ suhmaś ca te sutāḥ

01,098.032b*1042_02 teṣāṃ deśāḥ samākhyātāḥ svanāmakathitā bhuvi

01,098.032b*1042_03 aṅgasyāṅgo 'bhavad deśo vaṅgo vaṅgasya ca smṛtaḥ

01,098.032b*1042_04 kaliṅgaviṣayaś caiva kaliṅgasya ca sa smṛtaḥ

01,098.032b*1042_05 puṇḍrasya puṇḍrāḥ prakhyātāḥ suhmāḥ suhmasya ca smṛtāḥ

01,098.032b*1042_06 evaṃ baleḥ purā vaṃśaḥ prakhyāto vai maharṣijaḥ

01,098.032c evam anye maheṣvāsā brāhmaṇaiḥ kṣatriyā bhuvi

01,098.033a jātāḥ paramadharmajñā vīryavanto mahābalāḥ

01,098.033c etac chrutvā tvam apy atra mātaḥ kuru yathepsitam

01,099.001 bhīṣma uvāca

01,099.001a punar bharatavaṃśasya hetuṃ saṃtānavṛddhaye

01,099.001c vakṣyāmi niyataṃ mātas tan me nigadataḥ śṛṇu

01,099.002a brāhmaṇo guṇavān kaś cid dhanenopanimantryatām

01,099.002c vicitravīryakṣetreṣu yaḥ samutpādayet prajāḥ

01,099.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,099.003a tataḥ satyavatī bhīṣmaṃ vācā saṃsajjamānayā

01,099.003c vihasantīva savrīḍam idaṃ vacanam abravīt

01,099.003d@057=0003 satyavatī

01,099.003d@057=0013 bhīṣmaḥ

01,099.003d@057=0027 satyavatī

01,099.003d@057=0031 bhīṣmaḥ

01,099.003d@057=0037 vaiśaṃpāyanaḥ

01,099.003d@057_0001 bhīṣmasya tu vacaḥ śrutvā dharmyaṃ hetvarthasaṃhitam

01,099.003d@057_0002 mātā satyavatī bhīṣmaṃ punar evābhyabhāṣata

01,099.003d@057_0003 aucathyam adhikṛtyedam aṅgaṃ ca yad udāhṛtam

01,099.003d@057_0004 paurāṇī śrutir ity eṣā prāptakālam idaṃ kuru

01,099.003d@057_0005 tvaṃ hi putra kulasyāsya jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaś ca bhārata

01,099.003d@057_0006 yathā ca te pitur vākyaṃ mama kāryaṃ tavānagha

01,099.003d@057_0007 mama putras tava bhrātā yavīyān supriyaś ca te

01,099.003d@057_0008 bāla eva gataḥ svargaṃ bhārato bharatarṣabha

01,099.003d@057_0009 ime mahiṣyau tasyeha kāśirājasute ubhe

01,099.003d@057_0010 rūpayauvanasaṃpanne putrakāme ca bhārata

01,099.003d@057_0011 dharmam etat paraṃ jñātvā saṃtānāya kulasya ca

01,099.003d@057_0012 ābhyāṃ mama niyogāt tu dharmaṃ caritum arhasi

01,099.003d@057_0013 asaṃśayaṃ paro dharmas tvayā mātaḥ prakīrtitaḥ

01,099.003d@057_0014 tvam apy etāṃ pratijñāṃ tu vettha yā paramā mayi

01,099.003d@057_0015 jānīṣe yat tadā vṛttaṃ śulkahetos tvadantare

01,099.003d@057_0016 tat satyavati satyaṃ vai punar eva bravīmi te

01,099.003d@057_0017 tan na jātv anyathā kāryaṃ lokānām api saṃkṣaye

01,099.003d@057_0018 parityajeyaṃ trailokyaṃ rājyaṃ deveṣu vā punaḥ

01,099.003d@057_0019 yad vābhyadhikam etābhyāṃ na tu satyaṃ parityaje

01,099.003d@057_0020 tyajec ca pṛthivī gandham āpaś ca rasam uttamam

01,099.003d@057_0021 jyotiś ca paramaṃ rūpaṃ vāyuḥ sparśaguṇaṃ tyajet

01,099.003d@057_0022 tyajec ca ghoṣam ākāśaḥ somaḥ śītatvam utsṛjet

01,099.003d@057_0023 prabhāṃ samutsṛjed arko dhūmaketur athoṣṇatām

01,099.003d@057_0024 vṛtrahā vikramaṃ jahyād dharmaṃ jahyāc ca dharmarāṭ

01,099.003d@057_0025 amaratvasya vā hetos trailokyasadanasya vā

01,099.003d@057_0026 utsṛjeyam ahaṃ prāṇān na tu satyaṃ kathaṃ cana

01,099.003d@057_0027 jānāmi tvayi dharmajña satyaṃ satyavatāṃ vara

01,099.003d@057_0028 icchaṃs tvam iha lokāṃs trīn sṛjer anyān ariṃdama

01,099.003d@057_0029 yathā tu vaḥ kulaṃ caiva dharmaś ca na parābhavet

01,099.003d@057_0030 suhṛdaś ca suhṛṣṭāḥ syus tathā tvaṃ kartum arhasi

01,099.003d@057_0031 tvam eva kulavṛddhāsi gauravaṃ tu paraṃ tvayi

01,099.003d@057_0032 sopāyaṃ kulasaṃtāne vaktum arhasi naḥ param

01,099.003d@057_0033 striyo hi paramaṃ guhyaṃ dhārayanti kule kule

01,099.003d@057_0034 puruṣāṃś cāpi māyābhir bahvībhir upagṛhṇate

01,099.003d@057_0035 sā satyavati saṃpaśya dharmaṃ satyaparāyaṇe

01,099.003d@057_0036 yathā na jahyāṃ satyaṃ ca na sīdec ca kulaṃ hi naḥ

01,099.004a satyam etan mahābāho yathā vadasi bhārata

01,099.004c viśvāsāt te pravakṣyāmi saṃtānāya kulasya ca

01,099.004d*1043=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,099.004d*1043_01 evam uktvā tato bhīṣmaṃ taṃ mātā pratyabhāṣata

01,099.004d*1043_02 rocate me vacas tubhyaṃ mamāpi vacanaṃ śṛṇu

01,099.004e na te śakyam anākhyātum āpad dhīyaṃ tathāvidhā

01,099.005a tvam eva naḥ kule dharmas tvaṃ satyaṃ tvaṃ parā gatiḥ

01,099.005b*1044_01 yat tvaṃ vakṣyasi tat kāryam asmābhir iti me matiḥ

01,099.005b*1045_01 yan me bālye purā vṛttaṃ kumāryās tac chṛṇuṣva me

01,099.005c tasmān niśamya vākyaṃ me kuruṣva yad anantaram

01,099.005d*1046_01 śṛṇu bhīṣma vaco mahyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam

01,099.005d*1046_02 na ca visrambhakathitaṃ bhavān sūcitum arhati

01,099.005d*1046_03 yas tu rājā vasur nāma śrutas te bharatarṣabha

01,099.005d*1046_04 tasya śuklād ahaṃ matsyā dhṛtā kukṣau purā kila

01,099.005d*1046_05 mātaraṃ me jalād dhṛtvā dāśaḥ paramadharmavit

01,099.005d*1046_06 māṃ tu svagṛham ānīya duhitṛtve hy akalpayat

01,099.006a dharmayuktasya dharmātman pitur āsīt tarī mama

01,099.006c sā kadā cid ahaṃ tatra gatā prathamayauvane

01,099.006d*1047_01 atārayaṃ janaṃ tatra pāragāminam añjasā

01,099.007a atha dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ paramarṣiḥ parāśaraḥ

01,099.007c ājagāma tarīṃ dhīmāṃs tariṣyan yamunāṃ nadīm

01,099.008a sa tāryamāṇo yamunāṃ mām upetyābravīt tadā

01,099.008c sāntvapūrvaṃ muniśreṣṭhaḥ kāmārto madhuraṃ bahu

01,099.008d*1048_01 uktvā janmakulaṃ mahyaṃ nāsi dāśasuteti ca

01,099.009a tam ahaṃ śāpabhītā ca pitur bhītā ca bhārata

01,099.009c varair asulabhair uktā na pratyākhyātum utsahe

01,099.009d*1049_01 prekṣya tāṃs tu mahābhāgān pare pāre ṛṣīn sthitān

01,099.009d*1049_02 yamunātīravinyastān pradīptān iva pāvakān

01,099.009d*1049_03 purastād aruṇaś caiva taruṇaḥ saṃprakāśate

01,099.009d*1049_04 yenaiṣā tāmravastreva dyauḥ kṛtā pravijṛmbhitā

01,099.009d*1049_05 uktamātro mayā tatra nīhāram asṛjat prabhuḥ

01,099.009d*1049_06 parāśaraḥ satyadhṛtir dvīpe ca yamunāmbhasi

01,099.010a abhibhūya sa māṃ bālāṃ tejasā vaśam ānayat

01,099.010c tamasā lokam āvṛtya naugatām eva bhārata

01,099.011a matsyagandho mahān āsīt purā mama jugupsitaḥ

01,099.011c tam apāsya śubhaṃ gandham imaṃ prādāt sa me muniḥ

01,099.011d*1050_01 kanyātvaṃ ca dadau prītaḥ punar vidvāṃs tapodhanaḥ

01,099.011d*1050_02 tasya vīryam ahaṃ dṛṣṭvā tathā yuktaṃ mahātmanaḥ

01,099.011d*1050_03 vismitā vyathitā caiva prādām ātmānam eva ca

01,099.011d*1050_04 vasiṣṭhena samānītā yājñavalkyādayo dvijāḥ

01,099.011d*1050_05 kṛtvā vivāhaṃ me sarve pratijagmur yathāgatam

01,099.011d*1050_06 tatas tadā mahātmā sa kanyāyāṃ mayi bhārata

01,099.011d*1050_07 prahṛṣṭo 'janayat putraṃ dvīpa eva parāśaraḥ

01,099.011d*1051_01 himaṃ caivāsṛjad dhīmān dvīpaṃ ca yamunāmbhasi

01,099.011d*1052_01 tataḥ pitā vasuś caiva pitaraś ca tapodhanāḥ

01,099.012a tato mām āha sa munir garbham utsṛjya māmakam

01,099.012c dvīpe 'syā eva saritaḥ kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi

01,099.012d*1053_01 evam uktvā gataḥ so 'tha ṛṣiḥ paramadharmavit

01,099.012d*1053_02 mamāpi prasavo jātas tatkṣaṇād eva bhārata

01,099.013a pārāśaryo mahāyogī sa babhūva mahān ṛṣiḥ

01,099.013c kanyāputro mama purā dvaipāyana iti smṛtaḥ

01,099.014a yo vyasya vedāṃś caturas tapasā bhagavān ṛṣiḥ

01,099.014c loke vyāsatvam āpede kārṣṇyāt kṛṣṇatvam eva ca

01,099.015a satyavādī śamaparas tapasvī dagdhakilbiṣaḥ

01,099.015b*1054_01 sadyotpannaḥ sa tu mahān saha pitrā tato gataḥ

01,099.015c sa niyukto mayā vyaktaṃ tvayā ca amitadyute

01,099.015e bhrātuḥ kṣetreṣu kalyāṇam apatyaṃ janayiṣyati

01,099.016a sa hi mām uktavāṃs tatra smareḥ kṛtyeṣu mām iti

01,099.016c taṃ smariṣye mahābāho yadi bhīṣma tvam icchasi

01,099.016d*1055_01 tava cānumate kāmam ābhyām utpādayet prajāḥ

01,099.017a tava hy anumate bhīṣma niyataṃ sa mahātapāḥ

01,099.017c vicitravīryakṣetreṣu putrān utpādayiṣyati

01,099.018*1056_01 ity uktamātre bhīṣmas tu mūrdhny añjalikṛto 'hṛṣat

01,099.018*1057_01 sarvavit sarvakartā ca yady etat tat karoti ca

01,099.018a maharṣeḥ kīrtane tasya bhīṣmaḥ prāñjalir abravīt

01,099.018b*1058_01 deśakālau tu jānāmi kriyatām arthasiddhaye

01,099.018c dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca trīn etān yo 'nupaśyati

01,099.019a artham arthānubandhaṃ ca dharmaṃ dharmānubandhanam

01,099.019c kāmaṃ kāmānubandhaṃ ca viparītān pṛthak pṛthak

01,099.019d*1059_01 śubhaṃ śubhānubaṃdhaṃ ca tāṃś caiva trividhān punaḥ

01,099.019e yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati sa buddhimān

01,099.019f*1060_01 punaḥ punar yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati

01,099.019f*1060_02 sa buddhimān manuṣyeṣu sa naraḥ kṛtsnakarmakṛt

01,099.020a tad idaṃ dharmayuktaṃ ca hitaṃ caiva kulasya naḥ

01,099.020c uktaṃ bhavatyā yac chreyaḥ paramaṃ rocate mama

01,099.021a tatas tasmin pratijñāte bhīṣmeṇa kurunandana

01,099.021c kṛṣṇadvaipāyanaṃ kālī cintayām āsa vai munim

01,099.021d*1061_01 tasyāḥ sa cintitaṃ jñātvā satyavatyā mahātapāḥ

01,099.022a sa vedān vibruvan dhīmān mātur vijñāya cintitam

01,099.022c prādurbabhūvāviditaḥ kṣaṇena kurunandana

01,099.023a tasmai pūjāṃ tadā dattvā sutāya vidhipūrvakam

01,099.023c pariṣvajya ca bāhubhyāṃ prasnavair abhiṣicya ca

01,099.023e mumoca bāṣpaṃ dāśeyī putraṃ dṛṣṭvā cirasya tam

01,099.024a tām adbhiḥ pariṣicyārtāṃ maharṣir abhivādya ca

01,099.024c mātaraṃ pūrvajaḥ putro vyāso vacanam abravīt

01,099.025a bhavatyā yad abhipretaṃ tad ahaṃ kartum āgataḥ

01,099.025c śādhi māṃ dharmatattvajñe karavāṇi priyaṃ tava

01,099.026a tasmai pūjāṃ tato 'kārṣīt purodhāḥ paramarṣaye

01,099.026c sa ca tāṃ pratijagrāha vidhivan mantrapūrvakam

01,099.026d*1062_01 pūjito mantrapūrvaṃ tu vidhivat prītim āpa saḥ

01,099.027a tam āsanagataṃ mātā pṛṣṭvā kuśalam avyayam

01,099.027b*1063_01 ācacakṣe krameṇāsmai tadartham abhicintitam

01,099.027c satyavaty abhivīkṣyainam uvācedam anantaram

01,099.028a mātāpitroḥ prajāyante putrāḥ sādhāraṇāḥ kave

01,099.028c teṣāṃ pitā yathā svāmī tathā mātā na saṃśayaḥ

01,099.029a vidhātṛvihitaḥ sa tvaṃ yathā me prathamaḥ sutaḥ

01,099.029c vicitravīryo brahmarṣe tathā me 'varajaḥ sutaḥ

01,099.030a yathaiva pitṛto bhīṣmas tathā tvam api mātṛtaḥ

01,099.030c bhrātā vicitravīryasya yathā vā putra manyase

01,099.031a ayaṃ śāṃtanavaḥ satyaṃ pālayan satyavikramaḥ

01,099.031c buddhiṃ na kurute 'patye tathā rājyānuśāsane

01,099.032a sa tvaṃ vyapekṣayā bhrātuḥ saṃtānāya kulasya ca

01,099.032c bhīṣmasya cāsya vacanān niyogāc ca mamānagha

01,099.033a anukrośāc ca bhūtānāṃ sarveṣāṃ rakṣaṇāya ca

01,099.033c ānṛśaṃsyena yad brūyāṃ tac chrutvā kartum arhasi

01,099.034a yavīyasas tava bhrātur bhārye surasutopame

01,099.034c rūpayauvanasaṃpanne putrakāme ca dharmataḥ

01,099.035a tayor utpādayāpatyaṃ samartho hy asi putraka

01,099.035c anurūpaṃ kulasyāsya saṃtatyāḥ prasavasya ca

01,099.036 vyāsa uvāca

01,099.036a vettha dharmaṃ satyavati paraṃ cāparam eva ca

01,099.036c yathā ca tava dharmajñe dharme praṇihitā matiḥ

01,099.037a tasmād ahaṃ tvanniyogād dharmam uddiśya kāraṇam

01,099.037c īpsitaṃ te kariṣyāmi dṛṣṭaṃ hy etat purātanam

01,099.038a bhrātuḥ putrān pradāsyāmi mitrāvaruṇayoḥ samān

01,099.038c vrataṃ caretāṃ te devyau nirdiṣṭam iha yan mayā

01,099.039a saṃvatsaraṃ yathānyāyaṃ tataḥ śuddhe bhaviṣyataḥ

01,099.039c na hi mām avratopetā upeyāt kā cid aṅganā

01,099.039d*1064_01 na hi mām arhataḥ prāptum aśuddhe kosalātmaje

01,099.039f*1065_01 evaṃ satyavatī dharmaṃ paramaṃ jñātum arhasi

01,099.040 satyavaty uvāca

01,099.040a yathā sadyaḥ prapadyeta devī garbhaṃ tathā kuru

01,099.040c arājakeṣu rāṣṭreṣu nāsti vṛṣṭir na devatāḥ

01,099.040c*1066_01 . . . . . . . . prajānāthā vinaśyati

01,099.040c*1066_02 naśyanti ca kriyāḥ sarvāḥ

01,099.041a katham arājakaṃ rāṣṭraṃ śakyaṃ dhārayituṃ prabho

01,099.041c tasmād garbhaṃ samādhatsva bhīṣmas taṃ vardhayiṣyati

01,099.042 vyāsa uvāca

01,099.042a yadi putraḥ pradātavyo mayā kṣipram akālikam

01,099.042c virūpatāṃ me sahatām etad asyāḥ paraṃ vratam

01,099.043a yadi me sahate gandhaṃ rūpaṃ veṣaṃ tathā vapuḥ

01,099.043c adyaiva garbhaṃ kausalyā viśiṣṭaṃ pratipadyatām

01,099.043d*1067_01 tasya cāpi śataṃ putrā bhavitāro na saṃśayaḥ

01,099.043d*1067_02 goptāraḥ kuruvaṃśasya bhavatyāḥ śokanāśanāḥ

01,099.044 vaiśaṃpāyana uvāca

01,099.044*1068_01 evam uktvā mahātejā vyāsaḥ satyavatīṃ tadā

01,099.044*1069_01 śayane tv atha kausalyā śucivastrā svalaṃkṛtā

01,099.044a samāgamanam ākāṅkṣann iti so 'ntarhito muniḥ

01,099.044c tato 'bhigamya sā devī snuṣāṃ rahasi saṃgatām

01,099.044e dharmyam arthasamāyuktam uvāca vacanaṃ hitam

01,099.045a kausalye dharmatantraṃ yad bravīmi tvāṃ nibodha me

01,099.045c bharatānāṃ samucchedo vyaktaṃ madbhāgyasaṃkṣayāt

01,099.046a vyathitāṃ māṃ ca saṃprekṣya pitṛvaṃśaṃ ca pīḍitam

01,099.046c bhīṣmo buddhim adān me 'tra dharmasya ca vivṛddhaye

01,099.046d*1070_01 ahaṃ tvām adya vakṣyāmi buddhyā niścitya bhāmini

01,099.046d*1070_02 śrutvā tu tadvacaḥ subhru kartum arhasi nānyathā

01,099.047a sā ca buddhis tavādhīnā putri jñātaṃ mayeti ha

01,099.047c naṣṭaṃ ca bhārataṃ vaṃśaṃ punar eva samuddhara

01,099.047d*1071_01 garbhaṃ dhāraya kalyāṇi devarasya mahātmanaḥ

01,099.048a putraṃ janaya suśroṇi devarājasamaprabham

01,099.048c sa hi rājyadhuraṃ gurvīm udvakṣyati kulasya naḥ

01,099.048d*1072_01 evam uktvā tu sā devī snuṣāṃ satyavatī tadā

01,099.049a sā dharmato 'nunīyaināṃ kathaṃ cid dharmacāriṇīm

01,099.049c bhojayām āsa viprāṃś ca devarṣīn atithīṃs tathā

01,100.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,100.001a tataḥ satyavatī kāle vadhūṃ snātām ṛtau tadā

01,100.001c saṃveśayantī śayane śanakair vākyam abravīt

01,100.002a kausalye devaras te 'sti so 'dya tvānupravekṣyati

01,100.002c apramattā pratīkṣainaṃ niśīthe āgamiṣyati

01,100.003a śvaśrvās tad vacanaṃ śrutvā śayānā śayane śubhe

01,100.003c sācintayat tadā bhīṣmam anyāṃś ca kurupuṃgavān

01,100.003d*1073_01 tataḥ suptajanaprāye niśīthe bhagavān ṛṣiḥ

01,100.004a tato 'mbikāyāṃ prathamaṃ niyuktaḥ satyavāg ṛṣiḥ

01,100.004c dīpyamāneṣu dīpeṣu śayanaṃ praviveśa ha

01,100.004d*1074_01 satyavatyā niyuktas tu satyavāg ṛṣisattamaḥ

01,100.004d*1074_02 jagāma tasyāḥ śayanaṃ vipule tapasi sthitaḥ

01,100.005a tasya kṛṣṇasya kapilā jaṭā dīpte ca locane

01,100.005c babhrūṇi caiva śmaśrūṇi dṛṣṭvā devī nyamīlayat

01,100.005d*1075_01 taṃ samīkṣya tu kausalyā duṣprekṣyam atathocitā

01,100.005d*1075_02 virūpam iti vitrastā saṃkucyāsīn nimīlitā

01,100.005d*1075_03 virūpo hi jaṭī cāpi durvarṇaḥ puruṣaḥ kṛśaḥ

01,100.005d*1075_04 sugandhetaragandhaś ca sarvathā duṣpradharṣaṇaḥ

01,100.006a saṃbabhūva tayā rātrau mātuḥ priyacikīrṣayā

01,100.006c bhayāt kāśisutā taṃ tu nāśaknod abhivīkṣitum

01,100.007a tato niṣkrāntam āsādya mātā putram athābravīt

01,100.007c apy asyāṃ guṇavān putra rājaputro bhaviṣyati

01,100.007d*1076_01 ity uktaḥ so 'bravīn mātaḥ kumāro mātṛdoṣataḥ

01,100.007d*1076_02 andho nāgāyutaprāṇo bhaviṣyaty ambikodarāt

01,100.008a niśamya tad vaco mātur vyāsaḥ paramabuddhimān

01,100.008c provācātīndriyajñāno vidhinā saṃpracoditaḥ

01,100.009a nāgāyutasamaprāṇo vidvān rājarṣisattamaḥ

01,100.009c mahābhāgo mahāvīryo mahābuddhir bhaviṣyati

01,100.010a tasya cāpi śataṃ putrā bhaviṣyanti mahābalāḥ

01,100.010c kiṃ tu mātuḥ sa vaiguṇyād andha eva bhaviṣyati

01,100.011a tasya tad vacanaṃ śrutvā mātā putram athābravīt

01,100.011b*1077_01 alabdhalābhaḥ putro 'yaṃ yady andho vai bhaviṣyati

01,100.011b*1077_02 asya vaṃśasya goptāraṃ satāṃ śokavināśanam

01,100.011b*1077_03 tasmād avarajaṃ putraṃ janayānyaṃ narādhipam

01,100.011b*1077_04 bhrātur bhāryāparā ceyaṃ rūpayauvanaśālinī

01,100.011b*1077_05 asyām utpādayāpatyaṃ manniyogād guṇādhikam

01,100.011c nāndhaḥ kurūṇāṃ nṛpatir anurūpas tapodhana

01,100.012a jñātivaṃśasya goptāraṃ pitṝṇāṃ vaṃśavardhanam

01,100.012c dvitīyaṃ kuruvaṃśasya rājānaṃ dātum arhasi

01,100.013a sa tatheti pratijñāya niścakrāma mahātapāḥ

01,100.013c sāpi kālena kausalyā suṣuve 'ndhaṃ tam ātmajam

01,100.013d*1078_01 ambālikāṃ samādhāya tasyāṃ satyavatī sutam

01,100.013d*1078_02 bhūyo niyojayām āsa saṃtānāya kulasya vai

01,100.013d*1078_03 viṣaṇṇāmbālikā sādhvī niṣaṇṇā śayanottame

01,100.013d*1078_04 ko nv eṣyatīti dhyāyantī niyatā saṃpratīkṣate

01,100.013d*1079_01 dhṛtarāṣṭra yatas tena dhṛtarāṣṭras tato 'bhavat

01,100.014a punar eva tu sā devī paribhāṣya snuṣāṃ tataḥ

01,100.014c ṛṣim āvāhayat satyā yathāpūrvam aninditā

01,100.015a tatas tenaiva vidhinā maharṣis tām apadyata

01,100.015c ambālikām athābhyāgād ṛṣiṃ dṛṣṭvā ca sāpi tam

01,100.015e viṣaṇṇā pāṇḍusaṃkāśā samapadyata bhārata

01,100.016a tāṃ bhītāṃ pāṇḍusaṃkāśāṃ viṣaṇṇāṃ prekṣya pārthiva

01,100.016c vyāsaḥ satyavatīputra idaṃ vacanam abravīt

01,100.017a yasmāt pāṇḍutvam āpannā virūpaṃ prekṣya mām api

01,100.017c tasmād eṣa sutas tubhyaṃ pāṇḍur eva bhaviṣyati

01,100.018a nāma cāsya tad eveha bhaviṣyati śubhānane

01,100.018c ity uktvā sa nirākrāmad bhagavān ṛṣisattamaḥ

01,100.019a tato niṣkrāntam ālokya satyā putram abhāṣata

01,100.019b*1080_01 apy asya guṇavān putra rājaputro bhaviṣyati

01,100.019b*1081_01 kumāro brūhi me putra asty atra bhavitā śubhaḥ

01,100.019c śaśaṃsa sa punar mātre tasya bālasya pāṇḍutām

01,100.019d*1082_01 tam uvāca tato mātā apy atra bhavitā śubhaḥ

01,100.019d*1082_02 kumāro brūhi me tattvam ṛṣis tāṃ pratyuvāca ha

01,100.019d*1083_01 bhaviṣyati suvikrāntaḥ kumāro dikṣu viśrutaḥ

01,100.019d*1083_02 pāṇḍutvaṃ varṇatas tasya mātṛdoṣād bhaviṣyati

01,100.020a taṃ mātā punar evānyam ekaṃ putram ayācata

01,100.020c tatheti ca maharṣis tāṃ mātaraṃ pratyabhāṣata

01,100.021a tataḥ kumāraṃ sā devī prāptakālam ajījanat

01,100.021c pāṇḍuṃ lakṣaṇasaṃpannaṃ dīpyamānam iva śriyā

01,100.021e tasya putrā maheṣvāsā jajñire pañca pāṇḍavāḥ

01,100.021f*1084_01(21ef) tasya putrā maheṣvāsā janiṣyantīha pañca vai

01,100.021f*1084_02 ity uktvā mātaraṃ tatra so 'bhivādya jagāma ha

01,100.021f*1084_03 munau yāte 'mbikā putraṃ mahābhāgam asūyata

01,100.021f*1084_04 dhṛtarāṣṭraṃ mahāprājñaṃ prajñācakṣuṣam īśvaram

01,100.021f*1084_05(21ab) anujāmbālikā tatra putraṃ kāle vyajāyata

01,100.021f*1084_06(21cd) pāṇḍuṃ lakṣaṇasaṃpannaṃ dīpyamānaṃ śriyāvṛtam

01,100.021f*1084_07 tayor janmakriyāḥ sarvā yathāvad anupūrvaśaḥ

01,100.021f*1084_08 kārayām āsa vai bhīṣmo brāhmaṇair vedapāragaiḥ

01,100.021f*1084_09 andhaṃ dṛṣṭvāmbikāputraṃ jātaṃ satyavatī sutam

01,100.021f*1084_10(20ab) kausalyārthe samāhūya putram anyam ayācata

01,100.021f*1084_11 andho 'yam anyam icchāmi kausalyātanayaṃ śubham

01,100.021f*1084_12(20cd) evam ukto maharṣis tāṃ mātaraṃ pratyabhāṣata

01,100.021f*1084_13 niyatā yadi kausalyā bhaviṣyati punaḥ śubhā

01,100.021f*1084_14 bhaviṣyati kumāro 'syāṃ dharmaśāstrārthatattvavit

01,100.021f*1084_15 tāṃ samādhāya vai bhūyaḥ snuṣāṃ satyavatī tadā

01,100.022a ṛtukāle tato jyeṣṭhāṃ vadhūṃ tasmai nyayojayat

01,100.022c sā tu rūpaṃ ca gandhaṃ ca maharṣeḥ pravicintya tam

01,100.022e nākarod vacanaṃ devyā bhayāt surasutopamā

01,100.023a tataḥ svair bhūṣaṇair dāsīṃ bhūṣayitvāpsaropamām

01,100.023c preṣayām āsa kṛṣṇāya tataḥ kāśipateḥ sutā

01,100.024a dāsī ṛṣim anuprāptaṃ pratyudgamyābhivādya ca

01,100.024c saṃviveśābhyanujñātā satkṛtyopacacāra ha

01,100.024d*1085_01 upacāreṇa śīlena rūpayauvanasaṃpadā

01,100.024d*1086_01 vāgbhāvopapradānena gātrasaṃsparśanena ca

01,100.025a kāmopabhogena tu sa tasyāṃ tuṣṭim agād ṛṣiḥ

01,100.025c tayā sahoṣito rātriṃ maharṣiḥ prīyamāṇayā

01,100.026a uttiṣṭhann abravīd enām abhujiṣyā bhaviṣyasi

01,100.026c ayaṃ ca te śubhe garbhaḥ śrīmān udaram āgataḥ

01,100.026e dharmātmā bhavitā loke sarvabuddhimatāṃ varaḥ

01,100.027a sa jajñe viduro nāma kṛṣṇadvaipāyanātmajaḥ

01,100.027c dhṛtarāṣṭrasya ca bhrātā pāṇḍoś cāmitabuddhimān

01,100.028a dharmo vidurarūpeṇa śāpāt tasya mahātmanaḥ

01,100.028c māṇḍavyasyārthatattvajñaḥ kāmakrodhavivarjitaḥ

01,100.028d*1087_01 kṛṣṇadvaipāyano 'py etat satyavatyai nyavedayat

01,100.028d*1087_02 pralambham ātmanaś caiva śūdrāyāḥ putrajanma ca

01,100.029a sa dharmasyānṛṇo bhūtvā punar mātrā sametya ca

01,100.029c tasyai garbhaṃ samāvedya tatraivāntaradhīyata

01,100.030a evaṃ vicitravīryasya kṣetre dvaipāyanād api

01,100.030c jajñire devagarbhābhāḥ kuruvaṃśavivardhanāḥ

01,100.030d*1088_01 teṣu triṣu kumāreṣu jāteṣu kurujāṅgalam

01,100.030d*1088_02 kuravo 'tha kurukṣetraṃ sarvaṃ trayam avardhata

01,100.030d*1088_03 gandhavatyā tathaivokto dharmarūpaṃ sutaṃ prati

01,100.030d*1088_04 nāham asmi punar yoktuṃ śakto mātaḥ sutaṃ prati

01,101.001 janamejaya uvāca

01,101.001a kiṃ kṛtaṃ karma dharmeṇa yena śāpam upeyivān

01,101.001c kasya śāpāc ca brahmarṣe śūdrayonāv ajāyata

01,101.002 vaiśaṃpāyana uvāca

01,101.002a babhūva brāhmaṇaḥ kaś cin māṇḍavya iti viśrutaḥ

01,101.002c dhṛtimān sarvadharmajñaḥ satye tapasi ca sthitaḥ

01,101.002d*1089_01 sa tīrthayātrāṃ vicarañ jagāma ca yadṛcchayā

01,101.002d*1089_02 saṃnikṛṣṭāni tīrthāni grāmāṇāṃ yāni kāni cit

01,101.002d*1089_03 tatrāśramapadaṃ kṛtvā vasati sma mahāmuniḥ

01,101.003a sa āśramapadadvāri vṛkṣamūle mahātapāḥ

01,101.003c ūrdhvabāhur mahāyogī tasthau maunavratānvitaḥ

01,101.004a tasya kālena mahatā tasmiṃs tapasi tiṣṭhataḥ

01,101.004c tam āśramapadaṃ prāptā dasyavo loptrahāriṇaḥ

01,101.004e anusāryamāṇā bahubhī rakṣibhir bharatarṣabha

01,101.004f*1090_01 tām eva vasatiṃ jagmus tadgrāmāl loptrahāriṇaḥ

01,101.005a te tasyāvasathe loptraṃ nidadhuḥ kurusattama

01,101.005c nidhāya ca bhayāl līnās tatraivānvāgate bale

01,101.006a teṣu līneṣv atho śīghraṃ tatas tad rakṣiṇāṃ balam

01,101.006b*1091_01 tataḥ śīghrataraṃ rājaṃs tadā rājabalaṃ mahat

01,101.006b*1091_02 yasminn āvasathe śete sa muniḥ saṃśitavrataḥ

01,101.006c ājagāma tato 'paśyaṃs tam ṛṣiṃ taskarānugāḥ

01,101.007a tam apṛcchaṃs tato rājaṃs tathāvṛttaṃ tapodhanam

01,101.007c katareṇa pathā yātā dasyavo dvijasattama

01,101.007e tena gacchāmahe brahman pathā śīghrataraṃ vayam

01,101.008a tathā tu rakṣiṇāṃ teṣāṃ bruvatāṃ sa tapodhanaḥ

01,101.008c na kiṃ cid vacanaṃ rājann avadat sādhv asādhu vā

01,101.009a tatas te rājapuruṣā vicinvānās tadāśramam

01,101.009c dadṛśus tatra saṃlīnāṃs tāṃś corān dravyam eva ca

01,101.010a tataḥ śaṅkā samabhavad rakṣiṇāṃ taṃ muniṃ prati

01,101.010c saṃyamyainaṃ tato rājñe dasyūṃś caiva nyavedayan

01,101.011a taṃ rājā saha taiś corair anvaśād vadhyatām iti

01,101.011c sa vadhyaghātair ajñātaḥ śūle proto mahātapāḥ

01,101.012a tatas te śūlam āropya taṃ muniṃ rakṣiṇas tadā

01,101.012c pratijagmur mahīpālaṃ dhanāny ādāya tāny atha

01,101.013a śūlasthaḥ sa tu dharmātmā kālena mahatā tataḥ

01,101.013c nirāhāro 'pi viprarṣir maraṇaṃ nābhyupāgamat

01,101.013e dhārayām āsa ca prāṇān ṛṣīṃś ca samupānayat

01,101.014a śūlāgre tapyamānena tapas tena mahātmanā

01,101.014c saṃtāpaṃ paramaṃ jagmur munayo 'tha paraṃtapa

01,101.014d*1092_01 duḥkhitā ṛṣayas tatra āśramasthāś ca taṃ tadā

01,101.015a te rātrau śakunā bhūtvā saṃnyavartanta sarvataḥ

01,101.015c darśayanto yathāśakti tam apṛcchan dvijottamam

01,101.015d*1093_01 bhagavan kena doṣeṇa gantāsi dvijasattama

01,101.015e śrotum icchāmahe brahman kiṃ pāpaṃ kṛtavān asi

01,101.015f*1094_01 yeneha samanuprāptaṃ śūle duḥkhabhayaṃ mahat

01,101.015f*1095_01 tat te dvijavaraśreṣṭha saṃśayaḥ sumahān iha

01,101.015f*1095_02 īdṛśasya dvijaśreṣṭha ugre tapasi vartataḥ

01,101.016a tataḥ sa muniśārdūlas tān uvāca tapodhanān

01,101.016c doṣataḥ kaṃ gamiṣyāmi na hi me 'nyo 'parādhyati

01,101.016d*1096_01 taṃ dṛṣṭvā rakṣiṇas tatra tathā bahutithe 'hani

01,101.016d*1096_02 nyavedayaṃs tathā rājñe yathā vṛttaṃ narādhipa

01,101.016d*1097_01 śrutvā ca vacanaṃ teṣāṃ śūlastham ṛṣisattamam

01,101.017a rājā ca tam ṛṣiṃ śrutvā niṣkramya saha mantribhiḥ

01,101.017c prasādayām āsa tadā śūlastham ṛṣisattamam

01,101.018a yan mayāpakṛtaṃ mohād ajñānād ṛṣisattama

01,101.018c prasādaye tvāṃ tatrāhaṃ na me tvaṃ kroddhum arhasi

01,101.019a evam uktas tato rājñā prasādam akaron muniḥ

01,101.019c kṛtaprasādo rājā taṃ tataḥ samavatārayat

01,101.020a avatārya ca śūlāgrāt tac chūlaṃ niścakarṣa ha

01,101.020c aśaknuvaṃś ca niṣkraṣṭuṃ śūlaṃ mūle sa cicchide

01,101.021a sa tathāntargatenaiva śūlena vyacaran muniḥ

01,101.021b*1098_01 kaṇṭhapārśvāntarasthena śaṅkunā munir ācarat

01,101.021b*1098_02 puṣpabhājanadhārī syād iti cintāparo 'bhavat

01,101.021c sa tena tapasā lokān vijigye durlabhān paraiḥ

01,101.021e aṇīmāṇḍavya iti ca tato lokeṣu kathyate

01,101.022a sa gatvā sadanaṃ vipro dharmasya paramārthavit

01,101.022c āsanasthaṃ tato dharmaṃ dṛṣṭvopālabhata prabhuḥ

01,101.023a kiṃ nu tad duṣkṛtaṃ karma mayā kṛtam ajānatā

01,101.023c yasyeyaṃ phalanirvṛttir īdṛśy āsāditā mayā

01,101.023e śīghram ācakṣva me tattvaṃ paśya me tapaso balam

01,101.024 dharma uvāca

01,101.024a pataṃgakānāṃ puccheṣu tvayeṣīkā praveśitā

01,101.024c karmaṇas tasya te prāptaṃ phalam etat tapodhana

01,101.024d*1099_01 svalpam eva yathā dattaṃ dānaṃ bahuguṇaṃ bhavet

01,101.024d*1099_02 adharma evaṃ viprarṣe bahuduḥkhaphalapradaḥ

01,101.024d*1100=00 āṇimāṇḍavyaḥ

01,101.024d*1100_01 kasmin kāle mayā tat tu kṛtaṃ brūhi yathātatham

01,101.024d*1100_02 tenokto dharmarājo 'tha bālabhāve tvayā kṛtam

01,101.025 aṇīmāṇḍavya uvāca

01,101.025a alpe 'parādhe vipulo mama daṇḍas tvayā kṛtaḥ

01,101.025c śūdrayonāv ato dharma mānuṣaḥ saṃbhaviṣyasi

01,101.025d*1101_01 bālo hi dvādaśād varṣāj janmano yat kariṣyati

01,101.025d*1101_02 na bhaviṣyaty adharmo 'tra na prajñāsyati vai diśaḥ

01,101.026a maryādāṃ sthāpayāmy adya loke dharmaphalodayām

01,101.026c ā caturdaśamād varṣān na bhaviṣyati pātakam

01,101.026e pareṇa kurvatām evaṃ doṣa eva bhaviṣyati

01,101.027 vaiśaṃpāyana uvāca

01,101.027a etena tv aparādhena śāpāt tasya mahātmanaḥ

01,101.027c dharmo vidurarūpeṇa śūdrayonāv ajāyata

01,101.028a dharme cārthe ca kuśalo lobhakrodhavivarjitaḥ

01,101.028c dīrghadarśī śamaparaḥ kurūṇāṃ ca hite rataḥ

01,101.028d*1102=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,101.028d*1102_01 sarvato balavān dharmas tato 'pi brāhmaṇo mahān

01,101.028d*1102_02 itīha kathayām āsa bhagavān bādarāyaṇaḥ

01,102.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,102.001*1103_01 dhṛtarāṣṭre ca pāṇḍau ca vidure ca mahātmani

01,102.001a teṣu triṣu kumāreṣu jāteṣu kurujāṅgalam

01,102.001c kuravo 'tha kurukṣetraṃ trayam etad avardhata

01,102.002a ūrdhvasasyābhavad bhūmiḥ sasyāni phalavanti ca

01,102.002c yathartuvarṣī parjanyo bahupuṣpaphalā drumāḥ

01,102.003a vāhanāni prahṛṣṭāni muditā mṛgapakṣiṇaḥ

01,102.003c gandhavanti ca mālyāni rasavanti phalāni ca

01,102.004a vaṇigbhiś cāvakīryanta nagarāṇy atha śilpibhiḥ

01,102.004c śūrāś ca kṛtavidyāś ca santaś ca sukhino 'bhavan

01,102.005a nābhavan dasyavaḥ ke cin nādharmarucayo janāḥ

01,102.005c pradeśeṣv api rāṣṭrāṇāṃ kṛtaṃ yugam avartata

01,102.006a dānakriyādharmaśīlā yajñavrataparāyaṇāḥ

01,102.006c anyonyaprītisaṃyuktā vyavardhanta prajās tadā

01,102.007a mānakrodhavihīnāś ca janā lobhavivarjitāḥ

01,102.007c anyonyam abhyavardhanta dharmottaram avartata

01,102.008a tan mahodadhivat pūrṇaṃ nagaraṃ vai vyarocata

01,102.008c dvāratoraṇaniryūhair yuktam abhracayopamaiḥ

01,102.008e prāsādaśatasaṃbādhaṃ mahendrapurasaṃnibham

01,102.009a nadīṣu vanakhaṇḍeṣu vāpīpalvalasānuṣu

01,102.009c kānaneṣu ca ramyeṣu vijahrur muditā janāḥ

01,102.010a uttaraiḥ kurubhiḥ sārdhaṃ dakṣiṇāḥ kuravas tadā

01,102.010c vispardhamānā vyacaraṃs tathā siddharṣicāraṇaiḥ

01,102.010e nābhavat kṛpaṇaḥ kaś cin nābhavan vidhavāḥ striyaḥ

01,102.011a tasmiñ janapade ramye bahavaḥ kurubhiḥ kṛtāḥ

01,102.011c kūpārāmasabhāvāpyo brāhmaṇāvasathās tathā

01,102.011d*1104_01 babhūvuḥ sarvarddhiyutās tasmin rāṣṭre sadotsavāḥ

01,102.011d*1105_01 svāhākāraiḥ svadhābhiś ca saṃnivāsaḥ kurūṣitaḥ

01,102.011e bhīṣmeṇa śāstrato rājan sarvataḥ parirakṣite

01,102.012a babhūva ramaṇīyaś ca caityayūpaśatāṅkitaḥ

01,102.012c sa deśaḥ pararāṣṭrāṇi pratigṛhyābhivardhitaḥ

01,102.012e bhīṣmeṇa vihitaṃ rāṣṭre dharmacakram avartata

01,102.013a kriyamāṇeṣu kṛtyeṣu kumārāṇāṃ mahātmanām

01,102.013c paurajānapadāḥ sarve babhūvuḥ satatotsavāḥ

01,102.014a gṛheṣu kurumukhyānāṃ paurāṇāṃ ca narādhipa

01,102.014c dīyatāṃ bhujyatāṃ ceti vāco 'śrūyanta sarvaśaḥ

01,102.015a dhṛtarāṣṭraś ca pāṇḍuś ca viduraś ca mahāmatiḥ

01,102.015c janmaprabhṛti bhīṣmeṇa putravat paripālitāḥ

01,102.015d*1106_01 vaidikādhyayane yukto nītiśāstreṣu pāragaḥ

01,102.015d*1106_02 bhīṣmeṇa rājā kauravyo dhṛtarāṣṭro 'bhiṣecitaḥ

01,102.015d*1106_03(cf.17) dhanurvede 'śvapṛṣṭhe ca gadāyuddhe 'sicarmaṇi

01,102.015d*1106_04(cf.17) tathaiva gajaśikṣāyām astreṣu vividheṣu ca

01,102.015d*1106_05 arthadharmapradhānāsu vidyāsu vividhāsu ca

01,102.015d*1106_06 gataḥ pāraṃ yadā pāṇḍus tadā senāpatiḥ kṛtaḥ

01,102.015d*1106_07(23) dhṛtarāṣṭras tv acakṣuṣṭvād rājyaṃ na pratyapadyata

01,102.015d*1106_08(23) avaratvāc ca viduraḥ pāṇḍuś cāsīn mahīpatiḥ

01,102.015d*1106_09 amātyo manujendrasya bāla eva yaśasvinaḥ

01,102.015d*1106_10 praṇetā sarvadharmāṇāṃ bhīṣmeṇa viduraḥ kṛtaḥ

01,102.015d*1106_11 sarvaśāstrārthatattvajño buddhimedhāpaṭur yuvā

01,102.015d*1106_12 bhāvenāgamayuktena sarvaṃ vedayate jagat

01,102.015d*1106_13(21) pranaṣṭaḥ śaṃtanor vaṃśaḥ bhīṣmeṇa punar uddhṛtaḥ

01,102.015d*1106_14(21) tato nirvacanaṃ satsu tad idaṃ paripaṭhyate

01,102.015d*1106_15(22) kausalyā vīrasūḥ strīṇāṃ deśānāṃ kurujāṅgalam

01,102.015d*1106_16(22) bhīṣmo dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ purāṇāṃ gajasāhvayam

01,102.015d*1106_17 te trayaḥ kālayogena kumārā janamejaya

01,102.015d*1106_18 avardhanta mahātmāno nandayantaḥ suhṛjjanam

01,102.016a saṃskāraiḥ saṃskṛtās te tu vratādhyayanasaṃyutāḥ

01,102.016c śramavyāyāmakuśalāḥ samapadyanta yauvanam

01,102.017a dhanurvede 'śvapṛṣṭhe ca gadāyuddhe 'sicarmaṇi

01,102.017c tathaiva gajaśikṣāyāṃ nītiśāstre ca pāragāḥ

01,102.018a itihāsapurāṇeṣu nānāśikṣāsu cābhibho

01,102.018c vedavedāṅgatattvajñāḥ sarvatra kṛtaniśramāḥ

01,102.019a pāṇḍur dhanuṣi vikrānto narebhyo 'bhyadhiko 'bhavat

01,102.019c aty anyān balavān āsīd dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ

01,102.020a triṣu lokeṣu na tv āsīt kaś cid vidurasaṃmitaḥ

01,102.020c dharmanityas tato rājan dharme ca paramaṃ gataḥ

01,102.020d*1107_01 atha śuśrāva viprebhyo yādavasya mahīpateḥ

01,102.020d*1107_02 rūpayauvanasaṃpannāṃ sutāṃ sāgaragāsutaḥ

01,102.020d*1107_03 subalasya ca kalyāṇīṃ gāndhārādhipateḥ sutām

01,102.020d*1107_04 sutāṃ ca madrarājasya rūpeṇāpratimāṃ bhuvi

01,102.021a pranaṣṭaṃ śaṃtanor vaṃśaṃ samīkṣya punar uddhṛtam

01,102.021c tato nirvacanaṃ loke sarvarāṣṭreṣv avartata

01,102.022a vīrasūnāṃ kāśisute deśānāṃ kurujāṅgalam

01,102.022c sarvadharmavidāṃ bhīṣmaḥ purāṇāṃ gajasāhvayam

01,102.023a dhṛtarāṣṭras tv acakṣuṣṭvād rājyaṃ na pratyapadyata

01,102.023c karaṇatvāc ca viduraḥ pāṇḍur āsīn mahīpatiḥ

01,102.023d*1108_01 kadā cid atha gāṅgeyaḥ sarvanītiviśāradaḥ

01,102.023d*1108_02 viduraṃ dharmatattvajñaṃ vākyam āha yathocitam

01,102.023d*1109_01 tataḥ kāle bahutithe bhīṣmo viduram abravīt

01,103.001 bhīṣma uvāca

01,103.001a guṇaiḥ samuditaṃ samyag idaṃ naḥ prathitaṃ kulam

01,103.001c aty anyān pṛthivīpālān pṛthivyām adhirājyabhāk

01,103.002a rakṣitaṃ rājabhiḥ pūrvair dharmavidbhir mahātmabhiḥ

01,103.002c notsādam agamac cedaṃ kadā cid iha naḥ kulam

01,103.003a mayā ca satyavatyā ca kṛṣṇena ca mahātmanā

01,103.003c samavasthāpitaṃ bhūyo yuṣmāsu kulatantuṣu

01,103.004a vardhate tad idaṃ putra kulaṃ sāgaravad yathā

01,103.004c tathā mayā vidhātavyaṃ tvayā caiva viśeṣataḥ

01,103.005a śrūyate yādavī kanyā anurūpā kulasya naḥ

01,103.005c subalasyātmajā caiva tathā madreśvarasya ca

01,103.006a kulīnā rūpavatyaś ca nāthavatyaś ca sarvaśaḥ

01,103.006c ucitāś caiva saṃbandhe te 'smākaṃ kṣatriyarṣabhāḥ

01,103.007a manye varayitavyās tā ity ahaṃ dhīmatāṃ vara

01,103.007c saṃtānārthaṃ kulasyāsya yad vā vidura manyase

01,103.008 vidura uvāca

01,103.008a bhavān pitā bhavān mātā bhavān naḥ paramo guruḥ

01,103.008c tasmāt svayaṃ kulasyāsya vicārya kuru yad dhitam

01,103.009 vaiśaṃpāyana uvāca

01,103.009a atha śuśrāva viprebhyo gāndhārīṃ subalātmajām

01,103.009c ārādhya varadaṃ devaṃ bhaganetraharaṃ haram

01,103.009e gāndhārī kila putrāṇāṃ śataṃ lebhe varaṃ śubhā

01,103.010a iti śrutvā ca tattvena bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ

01,103.010c tato gāndhārarājasya preṣayām āsa bhārata

01,103.011a acakṣur iti tatrāsīt subalasya vicāraṇā

01,103.011c kulaṃ khyātiṃ ca vṛttaṃ ca buddhyā tu prasamīkṣya saḥ

01,103.011e dadau tāṃ dhṛtarāṣṭrāya gāndhārīṃ dharmacāriṇīm

01,103.012a gāndhārī tv api śuśrāva dhṛtarāṣṭram acakṣuṣam

01,103.012c ātmānaṃ ditsitaṃ cāsmai pitrā mātrā ca bhārata

01,103.013a tataḥ sā paṭṭam ādāya kṛtvā bahuguṇaṃ śubhā

01,103.013c babandha netre sve rājan pativrataparāyaṇā

01,103.013e nātyaśnīyāṃ patim aham ity evaṃ kṛtaniścayā

01,103.014a tato gāndhārarājasya putraḥ śakunir abhyayāt

01,103.014c svasāraṃ parayā lakṣmyā yuktām ādāya kauravān

01,103.014d*1110_01 tāṃ tadā dhṛtarāṣṭrāya dadau paramasatkṛtām

01,103.014d*1110_02 bhīṣmasyānumate caiva vivāhaṃ samakārayat

01,103.014d*1111_01 tato vivāhaṃ cakre 'syā nakṣatre sarvasaṃmate

01,103.014d*1111_02 saubalas tu mahārājā śakuniḥ priyadarśanaḥ

01,103.015a dattvā sa bhaginīṃ vīro yathārhaṃ ca paricchadam

01,103.015c punar āyāt svanagaraṃ bhīṣmeṇa pratipūjitaḥ

01,103.016a gāndhāry api varārohā śīlācāraviceṣṭitaiḥ

01,103.016c tuṣṭiṃ kurūṇāṃ sarveṣāṃ janayām āsa bhārata

01,103.016d*1112_01 gāndhārī sā patiṃ dṛṣṭvā prajñācakṣuṣam īśvaram

01,103.016d*1112_02 aticārād bhṛśaṃ bhītā bhartuḥ sā samacintayat

01,103.016d*1112_03 sā dṛṣṭivinivṛttāpi bhartuś ca samatāṃ yayau

01,103.016d*1112_04 na hi sūkṣme 'py atīcāre bhartuḥ sā vavṛte tadā

01,103.017a vṛttenārādhya tān sarvān pativrataparāyaṇā

01,103.017c vācāpi puruṣān anyān suvratā nānvakīrtayat

01,103.017d*1113_01 tasyāḥ sahodarāḥ kanyāḥ punar eva dadau daśa

01,103.017d*1113_02 gāndhārarājaḥ subalo bhīṣmeṇa varitas tadā

01,103.017d*1113_03 satyavratāṃ satyasenāṃ sudeṣṇāṃ ca susaṃhitām

01,103.017d*1113_04 tejaḥśravāṃ suśravāṃ ca tathaiva nikṛtiṃ śubhām

01,103.017d*1113_05 śaṃbhuvāṃ ca daśārṇāṃ ca gāndhārīr daśa viśrutāḥ

01,103.017d*1113_06 ekāhnā pratijagrāha dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

01,103.017d*1113_07 tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo dhanuṣkrītās tatas tataḥ

01,103.017d*1113_08 adadād dhṛtarāṣṭrāya rājaputrīḥ paraḥ śatam

01,104.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,104.001a śūro nāma yaduśreṣṭho vasudevapitābhavat

01,104.001c tasya kanyā pṛthā nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi

01,104.002a paitṛṣvaseyāya sa tām anapatyāya vīryavān

01,104.002c agryam agre pratijñāya svasyāpatyasya vīryavān

01,104.003a agrajāteti tāṃ kanyām agryānugrahakāṅkṣiṇe

01,104.003c pradadau kuntibhojāya sakhā sakhye mahātmane

01,104.004a sā niyuktā pitur gehe devatātithipūjane

01,104.004c ugraṃ paryacarad ghoraṃ brāhmaṇaṃ saṃśitavratam

01,104.005a nigūḍhaniścayaṃ dharme yaṃ taṃ durvāsasaṃ viduḥ

01,104.005c tam ugraṃ saṃśitātmānaṃ sarvayatnair atoṣayat

01,104.005d*1114_01 dadhyājyakādibhir nityaṃ vyañjanaiḥ pratyahaṃ śubhā

01,104.005d*1114_02 sahasrasaṃkhyair yogīndraṃ samupācarad uttamā

01,104.005d*1114_03 durvāsā vatsarasyānte dadau mantram anuttamam

01,104.006a tasyai sa pradadau mantram āpaddharmānvavekṣayā

01,104.006c abhicārābhisaṃyuktam abravīc caiva tāṃ muniḥ

01,104.006d*1115_01 abhicārāyutaṃ tasyā ācaṣṭa bhagavān ṛṣiḥ

01,104.007a yaṃ yaṃ devaṃ tvam etena mantreṇāvāhayiṣyasi

01,104.007c tasya tasya prasādena putras tava bhaviṣyati

01,104.008a tathoktā sā tu vipreṇa tena kautūhalāt tadā

01,104.008b*1116_01 raves tasya parīkṣārthaṃ kuntī kanyāpi bhāskaram

01,104.008c kanyā satī devam arkam ājuhāva yaśasvinī

01,104.008d*1117_01 tato ghanāntaraṃ kṛtvā svamārgaṃ tapanas tadā

01,104.008d*1117_02 upatasthe sa tāṃ kanyāṃ pṛthāṃ pṛthulalocanām

01,104.008d*1118_01 avatīrya svamārgāc ca divyamūrtidharaḥ svayam

01,104.009a sā dadarśa tam āyāntaṃ bhāskaraṃ lokabhāvanam

01,104.009c vismitā cānavadyāṅgī dṛṣṭvā tan mahad adbhutam

01,104.009d@058=0003 kunty uvāca

01,104.009d@058=0007 sūrya uvāca

01,104.009d@058=0011 vaiśaṃpāyana uvāca

01,104.009d@058_0001 tāṃ samāsādya devas tu vivasvān idam abravīt

01,104.009d@058_0002 ayam asmy asitāpāṅge brūhi kiṃ karavāṇi te

01,104.009d@058_0003 kaś cin me brahmavit prādād varaṃ vidyāṃ ca śatruhan

01,104.009d@058_0004 yad vijijñāsayāhvānaṃ kṛtavaty asmi te vibho

01,104.009d@058_0005 tad asminn aparādhe tvāṃ śirasābhiprasādaye

01,104.009d@058_0006 yoṣito hi sadā rakṣyāḥ svaparāddhāpi nityadā

01,104.009d@058_0007 vedāhaṃ sarvam evaitad yad durvāsā dadau tava

01,104.009d@058_0008 saṃtyajyobhe mānabhaye kriyatāṃ saṃgamo mayā

01,104.009d@058_0009 amoghaṃ darśanaṃ mahyam āhūtaś cāsmi te śubhe

01,104.009d@058_0010 vṛthāhvānād dhi te bhīru doṣo hi syād asaṃśayam

01,104.009d@058_0011 saivam uktā bahuvidhaṃ sāntvaṃ krūraṃ vivasvatā

01,104.009d@058_0012 sā tu naicchad varārohā kanyāham iti pārthiva

01,104.009d@058_0013 bandhupakṣabhayād bhītā lajjayā ca tapasvinī

01,104.009d@058_0014 tām arkaḥ punar evedam abravīd bharatarṣabha

01,104.009d@058_0015 matprasādān na te rājñi bhavitā doṣa ity uta

01,104.009d@058_0016 evam uktvā tu bhagavān kuntibhojasutāṃ tadā

01,104.009d@059=0002 sūryaḥ

01,104.009d@059=0010 vaiśaṃpāyanaḥ

01,104.009d@059=0012 sūryaḥ

01,104.009d@059=0016 kuntī

01,104.009d@059=0018 sūryaḥ

01,104.009d@059=0020 vaiśaṃpāyanaḥ

01,104.009d@059_0001 sābravīd bhagavan kas tvaṃ prādurbhūto mamāgrataḥ

01,104.009d@059_0002 āhūtopasthitaṃ bhadre ṛṣimantreṇa coditam

01,104.009d@059_0003 viddhi māṃ putralābhāya devam arkaṃ śucismite

01,104.009d@059_0004 putras te nirmitaḥ subhru śṛṇu yādṛk śubhānane

01,104.009d@059_0005 āditye kuṇḍale bibhrat kavacaṃ caiva māmakam

01,104.009d@059_0006 śastrāstrāṇām abhedyaṃ ca bhaviṣyati śucismite

01,104.009d@059_0007 nāsya kiṃ cid adeyaṃ ca brāhmaṇebhyo bhaviṣyati

01,104.009d@059_0008 codyamāno mayā cāpi na kṣamaṃ cintayiṣyati

01,104.009d@059_0009 dāsyate sa hi viprebhyo mānī caiva bhaviṣyati

01,104.009d@059_0010 evam uktā tataḥ kuntī gopatiṃ pratyuvāca ha

01,104.009d@059_0011 kanyā pitṛvaśā cāhaṃ puruṣārtho na caiva me

01,104.009d@059_0012 yady evaṃ manyase bhīru kim āhvayasi bhāskaram

01,104.009d@059_0013 yadi mām avajānāsi ṛṣiḥ sa na bhaviṣyati

01,104.009d@059_0014 mantradānena yasya tvam avalepena darpitā

01,104.009d@059_0015 kulaṃ ca te 'dya dhakṣyāmi krodhadīptena cakṣuṣā

01,104.009d@059_0016 prasīda bhagavan mahyam avalepo hi nāsti me

01,104.009d@059_0017 mamaiva parihāryaṃ syāt kanyābhāvasya dūṣaṇam

01,104.009d@059_0018 vyapayātu bhayaṃ te 'dya kumāraṃ prasamīkṣyase

01,104.009d@059_0019 mayā tvaṃ cāpy anujñātā punaḥ kanyā bhaviṣyasi

01,104.009d@059_0020 evam uktā tataḥ kuntī saṃprahṛṣṭatanūruhā

01,104.009d@059_0021 saṃgatā ca tataḥ subhrūr ādityena mahātmanā

01,104.010a prakāśakarmā tapanas tasyāṃ garbhaṃ dadhau tataḥ

01,104.010c ajījanat tato vīraṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

01,104.010e āmuktakavacaḥ śrīmān devagarbhaḥ śriyāvṛtaḥ

01,104.011a sahajaṃ kavacaṃ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ

01,104.011c ajāyata sutaḥ karṇaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ

01,104.011d*1119_01 mañjūṣāṃ ratnasaṃpūrṇāṃ karṇanāmābhisaṃjñitām

01,104.012a prādāc ca tasyāḥ kanyātvaṃ punaḥ sa paramadyutiḥ

01,104.012c dattvā ca dadatāṃ śreṣṭho divam ācakrame tataḥ

01,104.012d*1120_01 dṛṣṭvā kumāraṃ jātaṃ sā vārṣṇeyī dīnamānasā

01,104.012d*1120_02 ekāgrā cintayām āsa kiṃ kṛtvā sukṛtaṃ bhavet

01,104.013a gūhamānāpacāraṃ taṃ bandhupakṣabhayāt tadā

01,104.013c utsasarja jale kuntī taṃ kumāraṃ salakṣaṇam

01,104.014a tam utsṛṣṭaṃ tadā garbhaṃ rādhābhartā mahāyaśāḥ

01,104.014c putratve kalpayām āsa sabhāryaḥ sūtanandanaḥ

01,104.015a nāmadheyaṃ ca cakrāte tasya bālasya tāv ubhau

01,104.015c vasunā saha jāto 'yaṃ vasuṣeṇo bhavatv iti

01,104.016a sa vardhamāno balavān sarvāstreṣūdyato 'bhavat

01,104.016b*1121_01 loke caiva hi vikhyātaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,104.016c ā pṛṣṭhatāpād ādityam upatasthe sa vīryavān

01,104.017a yasmin kāle japann āste sa vīraḥ satyasaṃgaraḥ

01,104.017c nādeyaṃ brāhmaṇeṣv āsīt tasmin kāle mahātmanaḥ

01,104.017d@060=0007 karṇaḥ

01,104.017d@060=0011 sūryaḥ

01,104.017d@060=0013 vaiśaṃpāyanaḥ

01,104.017d@060_0001 tataḥ kāle tu kasmiṃś cit svapnānte karṇam abravīt

01,104.017d@060_0002 ādityo brāhmaṇo bhūtvā śṛṇu vīra vaco mama

01,104.017d@060_0003 prabhātāyāṃ rajanyāṃ tvām āgamiṣyati vāsavaḥ

01,104.017d@060_0004 na tasya bhikṣā dātavyā viprarūpī bhaviṣyati

01,104.017d@060_0005 niścayo 'syāpahartuṃ te kavacaṃ kuṇḍale tathā

01,104.017d@060_0006 atas tvāṃ bodhayāmy eṣa smartāsi vacanaṃ mama

01,104.017d@060_0007 śakro māṃ viprarūpeṇa yadi vai yācate dvija

01,104.017d@060_0008 kathaṃ tasmai na dāsyāmi yathā cāsmy avabodhitaḥ

01,104.017d@060_0009 viprāḥ pūjyās tu devānāṃ satataṃ priyam icchatām

01,104.017d@060_0010 taṃ devadevaṃ jānan vai na śaknomy avamantraṇe

01,104.017d@060_0011 yady evaṃ śṛṇu me vīra varaṃ te so 'pi dāsyati

01,104.017d@060_0012 śaktiṃ tvam api yācethāḥ sarvaśatruvighātinīm

01,104.017d@060_0013 evam uktvā dvijaḥ svapne tatraivāntaradhīyata

01,104.017d@060_0014 karṇaḥ prabuddhas taṃ svapnaṃ cintayāno 'bhavat tadā

01,104.018a tam indro brāhmaṇo bhūtvā bhikṣārthaṃ bhūtabhāvanaḥ

01,104.018c kuṇḍale prārthayām āsa kavacaṃ ca mahādyutiḥ

01,104.018d*1122_01 evam uktas tadā karṇo brāhmaṇena mahātmanaḥ

01,104.018d*1123_01 karṇaḥ[tu] kuṇḍale bhittvā prāyacchat sa kṛtāñjaliḥ

01,104.019a utkṛtya vimanāḥ svāṅgāt kavacaṃ rudhirasravam

01,104.019c karṇas tu kuṇḍale chittvā prāyacchat sa kṛtāñjaliḥ

01,104.019d*1124_01 pratigṛhya tu deveśas tuṣṭas tenāsya karmaṇā

01,104.019d*1125=05 karṇaḥ

01,104.019d*1125_01 aho sāhasam ity āha manasā vāsavo hasan

01,104.019d*1125_02 devadānavayakṣāṇāṃ gandharvoragarakṣasām

01,104.019d*1125_03 na taṃ paśyāmi yo hy etat karma kartā bhaviṣyati

01,104.019d*1125_04 prīto 'smi karmaṇā tena varaṃ vṛṇu yad icchasi

01,104.019d*1125_05 icchāmi bhagavaddattāṃ śaktiṃ śatrunibarhaṇīm

01,104.019d*1126_01 amoghām apratihatāṃ tvattaḥ suragaṇeśvara

01,104.020a śaktiṃ tasmai dadau śakraḥ vismito vākyam abravīt

01,104.020c devāsuramanuṣyāṇāṃ gandharvoragarakṣasām

01,104.020e yasmai kṣepsyasi ruṣṭaḥ san so 'nayā na bhaviṣyati

01,104.020f*1127_01 hatvaikaṃ samare śatruṃ tato mām āgamiṣyati

01,104.020f*1128_01 ity uktvāntardadhe śakro varaṃ dattvā tu tasya vai

01,104.021a purā nāma tu tasyāsīd vasuṣeṇa iti śrutam

01,104.021c tato vaikartanaḥ karṇaḥ karmaṇā tena so 'bhavat

01,105.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,105.001a rūpasattvaguṇopetā dharmārāmā mahāvratā

01,105.001c duhitā kuntibhojasya kṛte pitrā svayaṃvare

01,105.001d*1129_01 tāṃ tu tejasvinīṃ kanyāṃ rūpayauvanaśālinīm

01,105.001d*1129_02 nāvṛṇvan pārthivāḥ ke cid atīva strīguṇair yutām

01,105.001d*1129_03 tataḥ sā kuntibhojena rājñāhūya narādhipān

01,105.001d*1129_04 pitrā svayaṃvare dattā duhitā rājasattama

01,105.001d*1129_05 tataḥ sā raṅgamadhyasthaṃ teṣāṃ rājñāṃ manasvinī

01,105.001d*1129_06 dadarśa rājaśārdūlaṃ pāṇḍuṃ bharatasattamam

01,105.002a siṃhadaṃṣṭraṃ gajaskandham ṛṣabhākṣaṃ mahābalam

01,105.002b*1130_01 patiṃ vavre maheṣvāsaṃ pāṇḍuṃ kuntī yaśasvinī

01,105.002b*1131_01 ādityam iva sarveṣāṃ rājñāṃ pracchādya vai prabhāḥ

01,105.002b*1131_02 tiṣṭhantaṃ rājasamitau puraṃdaram ivāparam

01,105.002b*1131_03 taṃ dṛṣṭvā sānavadyāṅgī kuntibhojasutā śubhā

01,105.002b*1131_04 pāṇḍuṃ naravaraṃ raṅge hṛdayenākulābhavat

01,105.002b*1131_05 tataḥ kāmaparītāṅgī sakṛt pracalamānasā

01,105.002b*1131_06 vrīḍamānā srajaṃ kuntī rājñaḥ skandhe samāsṛjat

01,105.002b*1131_07 taṃ niśamya vṛtaṃ pāṇḍuṃ kuntyā sarve narādhipāḥ

01,105.002b*1131_08 yathāgataṃ samājagmur gajair aśvai rathais tathā

01,105.002b*1131_09 tatas tasyāḥ pitā rājann udvāham akarot prabhuḥ

01,105.002c bhūmipālasahasrāṇāṃ madhye pāṇḍum avindata

01,105.003a sa tayā kuntibhojasya duhitrā kurunandanaḥ

01,105.003c yuyuje 'mitasaubhāgyaḥ paulomyā maghavān iva

01,105.004a yātvā devavratenāpi madrāṇāṃ puṭabhedanam

01,105.004c viśrutā triṣu lokeṣu mādrī madrapateḥ sutā

01,105.005a sarvarājasu vikhyātā rūpeṇāsadṛśī bhuvi

01,105.005c pāṇḍor arthe parikrītā dhanena mahatā tadā

01,105.005e vivāhaṃ kārayām āsa bhīṣmaḥ pāṇḍor mahātmanaḥ

01,105.006a siṃhoraskaṃ gajaskandham ṛṣabhākṣaṃ manasvinam

01,105.006c pāṇḍuṃ dṛṣṭvā naravyāghraṃ vyasmayanta narā bhuvi

01,105.007a kṛtodvāhas tataḥ pāṇḍur balotsāhasamanvitaḥ

01,105.007b*1132_01 goptā bharatavaṃśasya śrīmān sarvāstrakovidaḥ

01,105.007c jigīṣamāṇo vasudhāṃ yayau śatrūn anekaśaḥ

01,105.007d@061=0008 vaiśaṃpāyana uvāca

01,105.007d@061_0001 kuntyāḥ pāṇḍoś ca rājendra kuntibhojo mahīpatiḥ

01,105.007d@061_0002 kṛtvodvāhaṃ tadā taṃ tu nānāvasubhir arcitam

01,105.007d@061_0003 svapuraṃ preṣayām āsa sa rājā kurusattamam

01,105.007d@061_0004 tato balena mahatā nānādhvajapatākinā

01,105.007d@061_0005 stūyamānaḥ sa cāśībhir brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ

01,105.007d@061_0006 saṃprāpya nagaraṃ rājā pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ

01,105.007d@061_0007 nyaveśayata tāṃ bhāryāṃ kuntīṃ svabhavane prabhuḥ

01,105.007d@061_0008 tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo rājñaḥ pāṇḍor yaśasvinaḥ

01,105.007d@061_0009 vivāhasyāparasyārthe cakāra matimān matim

01,105.007d@061_0010 so 'mātyaiḥ sthaviraiḥ sārdhaṃ brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ

01,105.007d@061_0011 balena caturaṅgena yayau madrapateḥ puram

01,105.007d@061_0012 tam āgatam abhiśrutya bhīṣmaṃ bāhlīkapuṅgavaḥ

01,105.007d@061_0013 pratyudgamyārcayitvā ca puraṃ prāveśayan nṛpaḥ

01,105.007d@061_0014 dattvā tasyāsanaṃ śubhraṃ pādyam arghyaṃ tathaiva ca

01,105.007d@061_0015 madhuparkaṃ ca madreśaḥ papracchāgamane 'rthitām

01,105.007d@061_0016 taṃ bhīṣmaḥ pratyuvācedaṃ madrarājaṃ kurūdvahaḥ

01,105.007d@061_0017 āgataṃ māṃ vijānīhi varārthinam ariṃdama

01,105.007d@061_0018 śrūyate bhavataḥ sādhvī svasā mādrī yaśasvinī

01,105.007d@061_0019 tām ahaṃ varayiṣyāmi pāṇḍor arthe yaśasvinīm

01,105.007d@061_0020 yuktarūpo hi saṃbandhe tvaṃ no rājan vayaṃ tava

01,105.007d@061_0021 etat saṃcintya madreśa gṛhāṇāsmān yathāvidhi

01,105.007d@061_0022 tam evaṃvādinaṃ bhīṣmaṃ pratyabhāṣata madrapaḥ

01,105.007d@061_0023 na hi me 'nyo varas tvattaḥ śreyān iti matir mama

01,105.007d@061_0024 pūrvaiḥ pravartitaṃ kiṃ cit kule 'smin nṛpasattamaiḥ

01,105.007d@061_0025 sādhu vā yadi vāsādhu tan nātikrāntum utsahe

01,105.007d@061_0026 vyaktaṃ tad bhavataś cāpi viditaṃ nātra saṃśayaḥ

01,105.007d@061_0027 na ca yuktaṃ tathā vaktuṃ bhavān dehīti sattama

01,105.007d@061_0028 kuladharmaḥ sa no vīra pramāṇaṃ paramaṃ ca tat

01,105.007d@061_0029 tena tvāṃ na bravīmy etad asaṃdigdhaṃ vaco 'rihan

01,105.007d@061_0030 taṃ bhīṣmaḥ pratyuvācedaṃ madrarājaṃ mahāmatiḥ

01,105.007d@061_0031 dharma eṣa paro rājan svayam uktaḥ svayaṃbhuvā

01,105.007d@061_0032 nātra kaś cana doṣo 'sti pūrvair vidhir ayaṃ kṛtaḥ

01,105.007d@061_0033 viditeyaṃ ca te śalya maryādā sādhusaṃmatā

01,105.007d@061_0034 ity uktvā sa mahātejāḥ śātakumbhaṃ kṛtākṛtam

01,105.007d@061_0035 ratnāni ca vicitrāṇi śalyāyādāt sahasraśaḥ

01,105.007d@061_0036 gajān aśvān rathāṃś caiva vāsāṃsy ābharaṇāni ca

01,105.007d@061_0037 maṇimuktāpravālaṃ ca gāṅgeyo vyasṛjac chubham

01,105.007d@061_0038 tat pragṛhya dhanaṃ sarvaṃ śalyaḥ saṃprītamānasaḥ

01,105.007d@061_0039 dadau tāṃ samalaṃkṛtya svasāraṃ kauravarṣabhe

01,105.007d@061_0040 sa tāṃ mādrīm upādāya bhīṣmaḥ sāgaragāsutaḥ

01,105.007d@061_0041 ājagāma puraṃ dhīmān praviṣṭo gajasāhvayam

01,105.007d@061_0042 tata iṣṭe 'hani prāpte muhūrte sādhusaṃmate

01,105.007d@061_0043 jagrāha vidhivat pāṇiṃ mādryāḥ pāṇḍur narādhipaḥ

01,105.007d@061_0044 tato vivāhe nirvṛtte sa rājā kurunandanaḥ

01,105.007d@061_0045 sthāpayām āsa tāṃ bhāryāṃ śubhe veśmani bhāvinīm

01,105.007d@061_0046 sa tābhyāṃ vyacarat sārdhaṃ bhāryābhyāṃ rājasattamaḥ

01,105.007d@061_0047 kuntyā mādryā ca rājendro yathākāmaṃ yathāsukham

01,105.007d@061_0048 tataḥ sa kauravo rājā vihṛtya tridaśā niśāḥ

01,105.007d@061_0049 jigīṣayā mahīṃ pāṇḍur niścakrāma purāt prabho

01,105.007d@061_0050 sa bhīṣmapramukhān vṛddhān abhivādya praṇamya ca

01,105.007d@061_0051 dhṛtarāṣṭraṃ ca kauravyaṃ tathānyān kurusattamān

01,105.007d@061_0052 āmantrya prayayau rājā taiś caivābhyanumoditaḥ

01,105.007d@061_0053 maṅgalācārayuktābhir āśīrbhiś cābhinanditaḥ

01,105.007d@061_0054 gajavājirathaughena balena mahatāgamat

01,105.007d@061_0055 sa rājā devarājābho vijigīṣur vasuṃdharām

01,105.007d@061_0056 hṛṣṭapuṣṭabalaḥ prāyāt pāṇḍuḥ śatrūn anekaśaḥ

01,105.008a pūrvam āgaskṛto gatvā daśārṇāḥ samare jitāḥ

01,105.008c pāṇḍunā narasiṃhena kauravāṇāṃ yaśobhṛtā

01,105.009a tataḥ senām upādāya pāṇḍur nānāvidhadhvajām

01,105.009c prabhūtahastyaśvarathāṃ padātigaṇasaṃkulām

01,105.010a āgaskṛt sarvavīrāṇāṃ vairī sarvamahībhṛtām

01,105.010c goptā magadharāṣṭrasya dārvo rājagṛhe hataḥ

01,105.011a tataḥ kośaṃ samādāya vāhanāni balāni ca

01,105.011c pāṇḍunā mithilāṃ gatvā videhāḥ samare jitāḥ

01,105.012a tathā kāśiṣu suhmeṣu puṇḍreṣu bharatarṣabha

01,105.012c svabāhubalavīryeṇa kurūṇām akarod yaśaḥ

01,105.013a taṃ śaraughamahājvālam astrārciṣam ariṃdamam

01,105.013c pāṇḍupāvakam āsādya vyadahyanta narādhipāḥ

01,105.014a te sasenāḥ sasenena vidhvaṃsitabalā nṛpāḥ

01,105.014c pāṇḍunā vaśagāḥ kṛtvā karakarmasu yojitāḥ

01,105.015a tena te nirjitāḥ sarve pṛthivyāṃ sarvapārthivāḥ

01,105.015c tam ekaṃ menire śūraṃ deveṣv iva puraṃdaram

01,105.016a taṃ kṛtāñjalayaḥ sarve praṇatā vasudhādhipāḥ

01,105.016c upājagmur dhanaṃ gṛhya ratnāni vividhāni ca

01,105.017a maṇimuktāpravālaṃ ca suvarṇaṃ rajataṃ tathā

01,105.017c goratnāny aśvaratnāni ratharatnāni kuñjarān

01,105.018a kharoṣṭramahiṣāṃś caiva yac ca kiṃ cid ajāvikam

01,105.018c tat sarvaṃ pratijagrāha rājā nāgapurādhipaḥ

01,105.019a tad ādāya yayau pāṇḍuḥ punar muditavāhanaḥ

01,105.019c harṣayiṣyan svarāṣṭrāṇi puraṃ ca gajasāhvayam

01,105.020a śaṃtano rājasiṃhasya bharatasya ca dhīmataḥ

01,105.020c pranaṣṭaḥ kīrtijaḥ śabdaḥ pāṇḍunā punar uddhṛtaḥ

01,105.021a ye purā kururāṣṭrāṇi jahruḥ kurudhanāni ca

01,105.021c te nāgapurasiṃhena pāṇḍunā karadāḥ kṛtāḥ

01,105.022a ity abhāṣanta rājāno rājāmātyāś ca saṃgatāḥ

01,105.022b*1133_01 abhyanandanta vai pāṇḍum āśīrvādaiḥ pṛthagvidhaiḥ

01,105.022c pratītamanaso hṛṣṭāḥ paurajānapadaiḥ saha

01,105.023a pratyudyayus taṃ saṃprāptaṃ sarve bhīṣmapurogamāḥ

01,105.023c te nadūram ivādhvānaṃ gatvā nāgapurālayāḥ

01,105.023e āvṛtaṃ dadṛśur lokaṃ hṛṣṭā bahuvidhair janaiḥ

01,105.024a nānāyānasamānītai ratnair uccāvacais tathā

01,105.024c hastyaśvaratharatnaiś ca gobhir uṣṭrair athāvikaiḥ

01,105.024e nāntaṃ dadṛśur āsādya bhīṣmeṇa saha kauravāḥ

01,105.025a so 'bhivādya pituḥ pādau kausalyānandavardhanaḥ

01,105.025c yathārhaṃ mānayām āsa paurajānapadān api

01,105.026a pramṛdya pararāṣṭrāṇi kṛtārthaṃ punarāgatam

01,105.026c putram āsādya bhīṣmas tu harṣād aśrūṇy avartayat

01,105.027a sa tūryaśatasaṃghānāṃ bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ

01,105.027c harṣayan sarvaśaḥ paurān viveśa gajasāhvayam

01,106.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,106.001a dhṛtarāṣṭrābhyanujñātaḥ svabāhuvijitaṃ dhanam

01,106.001c bhīṣmāya satyavatyai ca mātre copajahāra saḥ

01,106.002a vidurāya ca vai pāṇḍuḥ preṣayām āsa tad dhanam

01,106.002c suhṛdaś cāpi dharmātmā dhanena samatarpayat

01,106.003a tataḥ satyavatīṃ bhīṣmaḥ kausalyāṃ ca yaśasvinīm

01,106.003c śubhaiḥ pāṇḍujitai ratnais toṣayām āsa bhārata

01,106.004a nananda mātā kausalyā tam apratimatejasam

01,106.004c jayantam iva paulomī pariṣvajya nararṣabham

01,106.005a tasya vīrasya vikrāntaiḥ sahasraśatadakṣiṇaiḥ

01,106.005a*1134_01 . . . . . . . . pāṇḍor bāhuvinirjitaiḥ

01,106.005a*1134_02 asaṃkhyeyair dhanai rājā . . . . . . . .

01,106.005c aśvamedhaśatair īje dhṛtarāṣṭro mahāmakhaiḥ

01,106.006a saṃprayuktaś ca kuntyā ca mādryā ca bharatarṣabha

01,106.006c jitatandrīs tadā pāṇḍur babhūva vanagocaraḥ

01,106.007a hitvā prāsādanilayaṃ śubhāni śayanāni ca

01,106.007c araṇyanityaḥ satataṃ babhūva mṛgayāparaḥ

01,106.008a sa caran dakṣiṇaṃ pārśvaṃ ramyaṃ himavato gireḥ

01,106.008c uvāsa giripṛṣṭheṣu mahāśālavaneṣu ca

01,106.009a rarāja kuntyā mādryā ca pāṇḍuḥ saha vane vasan

01,106.009c kareṇvor iva madhyasthaḥ śrīmān pauraṃdaro gajaḥ

01,106.010a bhārataṃ saha bhāryābhyāṃ bāṇakhaḍgadhanurdharam

01,106.010c vicitrakavacaṃ vīraṃ paramāstravidaṃ nṛpam

01,106.010e devo 'yam ity amanyanta carantaṃ vanavāsinaḥ

01,106.011a tasya kāmāṃś ca bhogāṃś ca narā nityam atandritāḥ

01,106.011c upajahrur vanānteṣu dhṛtarāṣṭreṇa coditāḥ

01,106.012a atha pāraśavīṃ kanyāṃ devakasya mahīpateḥ

01,106.012c rūpayauvanasaṃpannāṃ sa śuśrāvāpagāsutaḥ

01,106.013a tatas tu varayitvā tām ānāyya puruṣarṣabhaḥ

01,106.013c vivāhaṃ kārayām āsa vidurasya mahāmateḥ

01,106.014a tasyāṃ cotpādayām āsa viduraḥ kurunandanaḥ

01,106.014c putrān vinayasaṃpannān ātmanaḥ sadṛśān guṇaiḥ

01,107.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,107.001a tataḥ putraśataṃ jajñe gāndhāryāṃ janamejaya

01,107.001c dhṛtarāṣṭrasya vaiśyāyām ekaś cāpi śatāt paraḥ

01,107.002a pāṇḍoḥ kuntyāṃ ca mādryāṃ ca pañca putrā mahārathāḥ

01,107.002c devebhyaḥ samapadyanta saṃtānāya kulasya vai

01,107.003 janamejaya uvāca

01,107.003a kathaṃ putraśataṃ jajñe gāndhāryāṃ dvijasattama

01,107.003c kiyatā caiva kālena teṣām āyuś ca kiṃ param

01,107.004a kathaṃ caikaḥ sa vaiśyāyāṃ dhṛtarāṣṭrasuto 'bhavat

01,107.004c kathaṃ ca sadṛśīṃ bhāryāṃ gāndhārīṃ dharmacāriṇīm

01,107.004e ānukūlye vartamānāṃ dhṛtarāṣṭro 'tyavartata

01,107.005a kathaṃ ca śaptasya sataḥ pāṇḍos tena mahātmanā

01,107.005c samutpannā daivatebhyaḥ pañca putrā mahārathāḥ

01,107.006a etad vidvan yathāvṛttaṃ vistareṇa tapodhana

01,107.006c kathayasva na me tṛptiḥ kathyamāneṣu bandhuṣu

01,107.007 vaiśaṃpāyana uvāca

01,107.007a kṣucchramābhipariglānaṃ dvaipāyanam upasthitam

01,107.007c toṣayām āsa gāndhārī vyāsas tasyai varaṃ dadau

01,107.008a sā vavre sadṛśaṃ bhartuḥ putrāṇāṃ śatam ātmanaḥ

01,107.008c tataḥ kālena sā garbhaṃ dhṛtarāṣṭrād athāgrahīt

01,107.008d*1135_01 gāndhāryām āhite garbhe pāṇḍur ambālikāsutaḥ

01,107.008d*1135_02 agacchat paramaṃ duḥkham apatyārtham ariṃdama

01,107.008d*1135_03 garbhiṇyām atha gāndhāryāṃ pāṇḍuḥ paramaduḥkhitaḥ

01,107.008d*1135_04 mṛgābhiśāpād ātmānaṃ śocann uparatakriyaḥ

01,107.008d*1135_05 sa gatvā tapasā siddhiṃ viśvāmitro yathā bhuvi

01,107.008d*1135_06 dehanyāse kṛtamanā idaṃ vacanam abravīt

01,107.009a saṃvatsaradvayaṃ taṃ tu gāndhārī garbham āhitam

01,107.009c aprajā dhārayām āsa tatas tāṃ duḥkham āviśat

01,107.010a śrutvā kuntīsutaṃ jātaṃ bālārkasamatejasam

01,107.010c udarasyātmanaḥ sthairyam upalabhyānvacintayat

01,107.011a ajñātaṃ dhṛtarāṣṭrasya yatnena mahatā tataḥ

01,107.011c sodaraṃ pātayām āsa gāndhārī duḥkhamūrcchitā

01,107.012a tato jajñe māṃsapeśī lohāṣṭhīleva saṃhatā

01,107.012c dvivarṣasaṃbhṛtāṃ kukṣau tām utsraṣṭuṃ pracakrame

01,107.013a atha dvaipāyano jñātvā tvaritaḥ samupāgamat

01,107.013c tāṃ sa māṃsamayīṃ peśīṃ dadarśa japatāṃ varaḥ

01,107.014a tato 'bravīt saubaleyīṃ kim idaṃ te cikīrṣitam

01,107.014c sā cātmano mataṃ satyaṃ śaśaṃsa paramarṣaye

01,107.015a jyeṣṭhaṃ kuntīsutaṃ jātaṃ śrutvā ravisamaprabham

01,107.015c duḥkhena parameṇedam udaraṃ pātitaṃ mayā

01,107.016a śataṃ ca kila putrāṇāṃ vitīrṇaṃ me tvayā purā

01,107.016c iyaṃ ca me māṃsapeśī jātā putraśatāya vai

01,107.017 vyāsa uvāca

01,107.017a evam etat saubaleyi naitaj jātv anyathā bhavet

01,107.017c vitathaṃ noktapūrvaṃ me svaireṣv api kuto 'nyathā

01,107.018a ghṛtapūrṇaṃ kuṇḍaśataṃ kṣipram eva vidhīyatām

01,107.018b*1136_01 svanugupteṣu deśeṣu rakṣā caiva vidhīyatām

01,107.018c śītābhir adbhir aṣṭhīlām imāṃ ca pariṣiñcata

01,107.019 vaiśaṃpāyana uvāca

01,107.019a sā sicyamānā aṣṭhīlā abhavac chatadhā tadā

01,107.019c aṅguṣṭhaparvamātrāṇāṃ garbhāṇāṃ pṛthag eva tu

01,107.020a ekādhikaśataṃ pūrṇaṃ yathāyogaṃ viśāṃ pate

01,107.020b*1137_01 tataḥ kuṇḍaśataṃ tatra ānāyya tu mahān ṛṣiḥ

01,107.020c māṃsapeśyās tadā rājan kramaśaḥ kālaparyayāt

01,107.021a tatas tāṃs teṣu kuṇḍeṣu garbhān avadadhe tadā

01,107.021c svanugupteṣu deśeṣu rakṣāṃ ca vyadadhāt tataḥ

01,107.021d*1138_01 śaśāsa caiva kṛṣṇo vai garbhāṇāṃ rakṣaṇaṃ tadā

01,107.022a śaśāsa caiva bhagavān kālenaitāvatā punaḥ

01,107.022c vighaṭṭanīyāny etāni kuṇḍānīti sma saubalīm

01,107.022d*1139_01 ahnottarā kumārās te kuṇḍebhyas tu samutthitāḥ

01,107.023a ity uktvā bhagavān vyāsas tathā pratividhāya ca

01,107.023c jagāma tapase dhīmān himavantaṃ śiloccayam

01,107.023d*1140_01 evaṃ saṃdiśya kauravya kṛṣṇadvaipāyanas tadā

01,107.023d*1140_02 jagāma parvatāyaiva tapase saṃśitavrataḥ

01,107.024a jajñe krameṇa caitena teṣāṃ duryodhano nṛpaḥ

01,107.024c janmatas tu pramāṇena jyeṣṭho rājā yudhiṣṭhiraḥ

01,107.024d*1141_01 tadākhyātaṃ tu bhīṣmāya vidurāya ca dhīmate

01,107.024d*1142_01 yasminn ahani durdharṣo jajñe duryodhanas tadā

01,107.024d*1142_02 tasminn eva mahābāhur jajñe bhīmo 'pi vīryavān

01,107.024d*1142_03 sa jātamātra evātha dhṛtarāṣṭrasuto nṛpa

01,107.024d*1142_04 rāsabhārāvasadṛśaṃ rurāva ca nanāda ca

01,107.024d*1142_05 taṃ kharāḥ pratyabhāṣanta gṛdhragomāyuvāyasāḥ

01,107.024d*1142_06 vātāś ca pravavuś cāpi digdāhaś cābhavat tadā

01,107.025a jātamātre sute tasmin dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam

01,107.025b*1143_01 duryodhane jātamātre dikṣu sarvāsu bhārata

01,107.025b*1143_02 kravyādāḥ prāṇadan ghorāḥ śivāś cāśivanisvanāḥ

01,107.025b*1143_03 vavarṣa rudhiraṃ devo bhayam āvedayan mahat

01,107.025b*1143_04 etasminn antare rājā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

01,107.025c samānīya bahūn viprān bhīṣmaṃ viduram eva ca

01,107.025d*1144_01 anyāṃś ca suhṛdo rājan kurūn sarvāṃs tathaiva ca

01,107.026a yudhiṣṭhiro rājaputro jyeṣṭho naḥ kulavardhanaḥ

01,107.026c prāptaḥ svaguṇato rājyaṃ na tasmin vācyam asti naḥ

01,107.027a ayaṃ tv anantaras tasmād api rājā bhaviṣyati

01,107.027c etad dhi brūta me satyaṃ yad atra bhavitā dhruvam

01,107.027d*1145_01 asmiñ jāte nimittāni śaṃsanti hy aśivaṃ mahat

01,107.027d*1145_02 ato bravīmi vidura drutaṃ māṃ bhayam āviśat

01,107.028a vākyasyaitasya nidhane dikṣu sarvāsu bhārata

01,107.028c kravyādāḥ prāṇadan ghorāḥ śivāś cāśivaśaṃsinaḥ

01,107.029a lakṣayitvā nimittāni tāni ghorāṇi sarvaśaḥ

01,107.029c te 'bruvan brāhmaṇā rājan viduraś ca mahāmatiḥ

01,107.029d*1146_01 yathemāni nimittāni ghorāṇi manujādhipa

01,107.029d*1146_02 utthitāni sute jāte jyeṣṭhe te puruṣarṣabha

01,107.029d*1147_01 eṣa duryodhano rājā śyāmaḥ piṅgalalocanaḥ

01,107.029d*1147_02 na kevalaṃ kulasyāntaṃ kṣatriyāntaṃ kariṣyati

01,107.030a vyaktaṃ kulāntakaraṇo bhavitaiṣa sutas tava

01,107.030c tasya śāntiḥ parityāge puṣṭyā tv apanayo mahān

01,107.031a śatam ekonam apy astu putrāṇāṃ te mahīpate

01,107.031b*1148_01 tyajainam ekaṃ śāntiṃ cet kulasyecchasi bhārata

01,107.031c ekena kuru vai kṣemaṃ lokasya ca kulasya ca

01,107.032a tyajed ekaṃ kulasyārthe grāmasyārthe kulaṃ tyajet

01,107.032c grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet

01,107.033a sa tathā vidureṇoktas taiś ca sarvair dvijottamaiḥ

01,107.033c na cakāra tathā rājā putrasnehasamanvitaḥ

01,107.034a tataḥ putraśataṃ sarvaṃ dhṛtarāṣṭrasya pārthiva

01,107.034c māsamātreṇa saṃjajñe kanyā caikā śatādhikā

01,107.035a gāndhāryāṃ kliśyamānāyām udareṇa vivardhatā

01,107.035c dhṛtarāṣṭraṃ mahābāhuṃ vaiśyā paryacarat kila

01,107.036a tasmin saṃvatsare rājan dhṛtarāṣṭrān mahāyaśāḥ

01,107.036c jajñe dhīmāṃs tatas tasyāṃ yuyutsuḥ karaṇo nṛpa

01,107.037a evaṃ putraśataṃ jajñe dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ

01,107.037c mahārathānāṃ vīrāṇāṃ kanyā caikātha duḥśalā

01,107.037d*1149_01 yuyutsuś ca mahātejā vaiśyāputraḥ pratāpavān

01,107.037d*1150_01 dhṛtarāṣṭrasya rājendra yathā te kathitaṃ mayā

01,107.037d@063=0000 janamejaya uvāca

01,107.037d@063=0011 vaiśaṃpāyana uvāca

01,107.037d@063=0031 vyāsa uvāca

01,107.037d@063=0034 vaiśaṃpāyana uvāca

01,107.037d@063_0001 dhṛtarāṣṭrasya putrāṇām āditaḥ kathitaṃ tvayā

01,107.037d@063_0002 ṛṣeḥ prasādāt tu śataṃ na ca kanyā prakīrtitā

01,107.037d@063_0003 vaiśyāputro yuyutsuś ca kanyā caikā śatādhikā

01,107.037d@063_0004 gāndhārarājaduhitā śataputreti cānagha

01,107.037d@063_0005 uktā maharṣiṇā tena vyāsenāmitatejasā

01,107.037d@063_0006 kathaṃ tv idānīṃ bhagavan kanyāṃ jātāṃ bravīṣi me

01,107.037d@063_0007 yadi bhāgaśataṃ peśī kṛtā tena maharṣiṇā

01,107.037d@063_0008 na prajāsyati ced bhūyaḥ saubaleyī kathaṃ cana

01,107.037d@063_0009 kathaṃ tu saṃbhavas tasyā duḥśalāyā vadasva me

01,107.037d@063_0010 yathārham iha viprarṣe paraṃ me 'tra kutūhalam

01,107.037d@063_0011 sādhv ayaṃ praśna uddiṣṭaḥ pāṇḍaveya bravīmi te

01,107.037d@063_0012 tāṃ māṃsapeśīṃ bhagavān svayam eva mahātapāḥ

01,107.037d@063_0013 śītābhir adbhir āsicya bhāgaṃ bhāgam akalpayat

01,107.037d@063_0014 yo yathā kalpito bhāgas taṃ taṃ dhātryā tadā nṛpa

01,107.037d@063_0015 ghṛtapūrṇeṣu kuṇḍeṣu ekaikaṃ prākṣipat tadā

01,107.037d@063_0016 etasmin nantare sādhvī gāndhārī sudṛḍhavratā

01,107.037d@063_0017 duhitṛsnehasaṃyogam anudhyāya varāṅganā

01,107.037d@063_0018 manasācintayad devī etat putraśataṃ mama

01,107.037d@063_0019 bhaviṣyati na saṃdeho na bravīty anyathā muniḥ

01,107.037d@063_0020 mameyaṃ paramā tuṣṭir duhitā me bhaved yadi

01,107.037d@063_0021 ekā śatādhikā bālā bhaviṣyati kanīyasī

01,107.037d@063_0022 tato dauhitrajāl lokād abāhyo 'sau patir mama

01,107.037d@063_0023 adhikā kila nārīṇāṃ prītir jāmātṛjā bhavet

01,107.037d@063_0024 yadi nāma mamāpi syād duhitaikā śatādhikā

01,107.037d@063_0025 kṛtakṛtyā bhaveyaṃ vai putradauhitrasaṃvṛtā

01,107.037d@063_0026 yadi satyaṃ tapas taptaṃ dattaṃ vāpy athavā hutam

01,107.037d@063_0027 guravas toṣitā vāpi tathāstu duhitā mama

01,107.037d@063_0028 etasminn eva kāle tu kṛṣṇadvaipāyanaḥ svayam

01,107.037d@063_0029 vibhajya tāṃ tadā peśīṃ bhagavān ṛṣisattamaḥ

01,107.037d@063_0030 gaṇayitvā śataṃ pūrṇam aṃśānām āha saubalīm

01,107.037d@063_0031 pūrṇaṃ putraśataṃ tv etan na mithyā vāg udāhṛtā

01,107.037d@063_0032 daivayogād ayaṃ bhāga ekaḥ śiṣṭaḥ śatāt paraḥ

01,107.037d@063_0033 eṣā te subhage kanyā bhaviṣyati yathepsitā

01,107.037d@063_0034 tato 'nyaṃ ghṛtakumbhaṃ tu samānāyya mahātapāḥ

01,107.037d@063_0035 taṃ cāpi prākṣipat tatra kanyābhāgaṃ tapodhanaḥ

01,107.037d@063_0036 etat te kathitaṃ rājan duḥśalājanma bhārata

01,107.037d@063_0037 brūhi rājendra kiṃ bhūyo vartayiṣyāmi te 'nagha

01,108.001 janamejaya uvāca

01,108.001a jyeṣṭhānujyeṣṭhatāṃ teṣāṃ nāmadheyāni cābhibho

01,108.001c dhṛtarāṣṭrasya putrāṇām ānupūrvyeṇa kīrtaya

01,108.002 vaiśaṃpāyana uvāca

01,108.002a duryodhano yuyutsuś ca rājan duḥśāsanas tathā

01,108.002c duḥsaho duḥśalaś caiva jalasaṃdhaḥ samaḥ sahaḥ

01,108.003a vindānuvindau durdharṣaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ

01,108.003c durmarṣaṇo durmukhaś ca duṣkarṇaḥ karṇa eva ca

01,108.004a viviṃśatir vikarṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ

01,108.004c citropacitrau citrākṣaś cārucitraḥ śarāsanaḥ

01,108.005a durmado duṣpragāhaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ

01,108.005c ūrṇanābhaḥ sunābhaś ca tathā nandopanandakau

01,108.006a senāpatiḥ suṣeṇaś ca kuṇḍodaramahodarau

01,108.006b*1151_01 citradhvajaś citrarathaś citrabāhur amitrajit

01,108.006c citrabāṇaś citravarmā suvarmā durvimocanaḥ

01,108.007a ayobāhur mahābāhuś citrāṅgaś citrakuṇḍalaḥ

01,108.007c bhīmavego bhīmabalo balākī balavardhanaḥ

01,108.008a ugrāyudho bhīmakarmā kanakāyur dṛḍhāyudhaḥ

01,108.008b*1152_01 citrāyudho niṣaṅgī ca pāśī vṛndārakas tathā

01,108.008c dṛḍhavarmā dṛḍhakṣatraḥ somakīrtir anūdaraḥ

01,108.009a dṛḍhasaṃdho jarāsaṃdhaḥ satyasaṃdhaḥ sadaḥsuvāk

01,108.009c ugraśravā aśvasenaḥ senānīr duṣparājayaḥ

01,108.010a aparājitaḥ paṇḍitako viśālākṣo durāvaraḥ

01,108.010b*1153_01 ajitaś ca jayantaś ca jayatseno 'tha durjayaḥ

01,108.010c dṛḍhahastaḥ suhastaś ca vātavegasuvarcasau

01,108.011a ādityaketur bahvāśī nāgadantograyāyinau

01,108.011c kavacī niṣaṅgī pāśī ca daṇḍadhāro dhanurgrahaḥ

01,108.012a ugro bhīmaratho vīro vīrabāhur alolupaḥ

01,108.012b*1154_01 bhīmakarmā subāhuś ca bhīmavikrānta eva ca

01,108.012c abhayo raudrakarmā ca tathā dṛḍharathas trayaḥ

01,108.013a anādhṛṣyaḥ kuṇḍabhedī virāvī dīrghalocanaḥ

01,108.013b*1155_01 pramathaś ca pramāthī ca dīrghālātaś ca vīryavān

01,108.013b*1156_01 dīrghadhvajo dīrghabhuja adīrgho dīrgha eva ca

01,108.013c dīrghabāhur mahābāhur vyūḍhoruḥ kanakadhvajaḥ

01,108.013d*1157_01 mahākuṇḍaś ca kuṇḍaś ca kuṇḍajaś citrajas tathā

01,108.014a kuṇḍāśī virajāś caiva duḥśalā ca śatādhikā

01,108.014c etad ekaśataṃ rājan kanyā caikā prakīrtitā

01,108.015a nāmadheyānupūrvyeṇa viddhi janmakramaṃ nṛpa

01,108.015c sarve tv atirathāḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ

01,108.016a sarve vedavidaś caiva rājaśāstreṣu kovidāḥ

01,108.016c sarve saṃsargavidyāsu vidyābhijanaśobhinaḥ

01,108.017a sarveṣām anurūpāś ca kṛtā dārā mahīpate

01,108.017c dhṛtarāṣṭreṇa samaye samīkṣya vidhivat tadā

01,108.018a duḥśalāṃ samaye rājā sindhurājāya bhārata

01,108.018c jayadrathāya pradadau saubalānumate tadā

01,108.018d*1158_01 iti putraśataṃ rājan yuyutsuś ca śatādhikaḥ

01,108.018d*1158_02 kanyakā duḥśalā caiva yathāvat kīrtitaṃ mayā

01,109.001 janamejaya uvāca

01,109.001a kathito dhārtarāṣṭrāṇām ārṣaḥ saṃbhava uttamaḥ

01,109.001c amānuṣo mānuṣāṇāṃ bhavatā brahmavittama

01,109.002a nāmadheyāni cāpy eṣāṃ kathyamānāni bhāgaśaḥ

01,109.002c tvattaḥ śrutāni me brahman pāṇḍavānāṃ tu kīrtaya

01,109.003a te hi sarve mahātmāno devarājaparākramāḥ

01,109.003c tvayaivāṃśāvataraṇe devabhāgāḥ prakīrtitāḥ

01,109.004a tasmād icchāmy ahaṃ śrotum atimānuṣakarmaṇām

01,109.004c teṣām ājananaṃ sarvaṃ vaiśaṃpāyana kīrtaya

01,109.005 vaiśaṃpāyana uvāca

01,109.005a rājā pāṇḍur mahāraṇye mṛgavyālaniṣevite

01,109.005c vane maithunakālasthaṃ dadarśa mṛgayūthapam

01,109.006a tatas tāṃ ca mṛgīṃ taṃ ca rukmapuṅkhaiḥ supatribhiḥ

01,109.006c nirbibheda śarais tīkṣṇaiḥ pāṇḍuḥ pañcabhir āśugaiḥ

01,109.007a sa ca rājan mahātejā ṛṣiputras tapodhanaḥ

01,109.007c bhāryayā saha tejasvī mṛgarūpeṇa saṃgataḥ

01,109.007d*1159_01 mṛgo ṛṣir mṛgī bhāryā ubhau tau tapasānvitau

01,109.007d*1159_02 remāte vipine bhūtvā niraṅkuśaratekṣaṇau

01,109.008a saṃsaktas tu tayā mṛgyā mānuṣīm īrayan giram

01,109.008c kṣaṇena patito bhūmau vilalāpākulendriyaḥ

01,109.009 mṛga uvāca

01,109.009a kāmamanyuparītāpi buddhyaṅgarahitāpi ca

01,109.009c varjayanti nṛśaṃsāni pāpeṣv abhiratā narāḥ

01,109.010a na vidhiṃ grasate prajñā prajñāṃ tu grasate vidhiḥ

01,109.010c vidhiparyāgatān arthān prajñā na pratipadyate

01,109.011a śaśvaddharmātmanāṃ mukhye kule jātasya bhārata

01,109.011c kāmalobhābhibhūtasya kathaṃ te calitā matiḥ

01,109.012 pāṇḍur uvāca

01,109.012a śatrūṇāṃ yā vadhe vṛttiḥ sā mṛgāṇāṃ vadhe smṛtā

01,109.012c rājñāṃ mṛga na māṃ mohāt tvaṃ garhayitum arhasi

01,109.013a acchadmanāmāyayā ca mṛgāṇāṃ vadha iṣyate

01,109.013c sa eva dharmo rājñāṃ tu tad vidvān kiṃ nu garhase

01,109.014a agastyaḥ satram āsīnaś cacāra mṛgayām ṛṣiḥ

01,109.014c āraṇyān sarvadaivatyān mṛgān prokṣya mahāvane

01,109.015a pramāṇadṛṣṭadharmeṇa katham asmān vigarhase

01,109.015c agastyasyābhicāreṇa yuṣmākaṃ vai vapā hutā

01,109.016 mṛga uvāca

01,109.016a na ripūn vai samuddiśya vimuñcanti purā śarān

01,109.016b*1160_01 na ripūṇāṃ samādhānaṃ parīpsante purātanāḥ

01,109.016c randhra eṣāṃ viśeṣeṇa vadhakālaḥ praśasyate

01,109.017 pāṇḍur uvāca

01,109.017a pramattam apramattaṃ vā vivṛtaṃ ghnanti caujasā

01,109.017c upāyair iṣubhis tīkṣṇaiḥ kasmān mṛga vigarhase

01,109.017d*1161_01 maithunasthaṃ mahārāja yat tvaṃ hanyā(t) hy akāraṇe

01,109.018 mṛga uvāca

01,109.018a nāhaṃ ghnantaṃ mṛgān rājan vigarhe ātmakāraṇāt

01,109.018c maithunaṃ tu pratīkṣyaṃ me syāt tvayehānṛśaṃsataḥ

01,109.019a sarvabhūtahite kāle sarvabhūtepsite tathā

01,109.019c ko hi vidvān mṛgaṃ hanyāc carantaṃ maithunaṃ vane

01,109.019d*1162_01 asyāṃ mṛgyāṃ ca rājendra harṣān maithunam ācaram

01,109.019e puruṣārthaphalaṃ kāntaṃ yat tvayā vitathaṃ kṛtam

01,109.020a pauravāṇām ṛṣīṇāṃ ca teṣām akliṣṭakarmaṇām

01,109.020c vaṃśe jātasya kauravya nānurūpam idaṃ tava

01,109.021a nṛśaṃsaṃ karma sumahat sarvalokavigarhitam

01,109.021c asvargyam ayaśasyaṃ ca adharmiṣṭhaṃ ca bhārata

01,109.022a strībhogānāṃ viśeṣajñaḥ śāstradharmārthatattvavit

01,109.022c nārhas tvaṃ surasaṃkāśa kartum asvargyam īdṛśam

01,109.023a tvayā nṛśaṃsakartāraḥ pāpācārāś ca mānavāḥ

01,109.023c nigrāhyāḥ pārthivaśreṣṭha trivargaparivarjitāḥ

01,109.024a kiṃ kṛtaṃ te naraśreṣṭha nighnato mām anāgasam

01,109.024c muniṃ mūlaphalāhāraṃ mṛgaveṣadharaṃ nṛpa

01,109.024e vasamānam araṇyeṣu nityaṃ śamaparāyaṇam

01,109.025a tvayāhaṃ hiṃsito yasmāt tasmāt tvām apy asaṃśayam

01,109.025c dvayor nṛśaṃsakartāram avaśaṃ kāmamohitam

01,109.025e jīvitāntakaro bhāva evam evāgamiṣyati

01,109.026a ahaṃ hi kiṃdamo nāma tapasāpratimo muniḥ

01,109.026c vyapatrapan manuṣyāṇāṃ mṛgyāṃ maithunam ācaram

01,109.027a mṛgo bhūtvā mṛgaiḥ sārdhaṃ carāmi gahane vane

01,109.027b*1163_01 gajāśvamahiṣādīnāṃ lajjā nāsti catuṣpadām

01,109.027b*1163_02 lajjāśaṅkābhītihīnaṃ maithunaṃ paramaṃ sukham

01,109.027b*1163_03 tat sukhaṃ dvipadāṃ nāsti vidyate tac catuṣpadām

01,109.027b*1163_04 nṛpāṇāṃ mṛgayā dharmas tatrāpi na vadhaḥ smṛtaḥ

01,109.027b*1163_05 maithunāsaktacittasya mṛgadvandvasya bhūmipa

01,109.027c na tu te brahmahatyeyaṃ bhaviṣyaty avijānataḥ

01,109.027e mṛgarūpadharaṃ hatvā mām evaṃ kāmamohitam

01,109.028a asya tu tvaṃ phalaṃ mūḍha prāpsyasīdṛśam eva hi

01,109.028c priyayā saha saṃvāsaṃ prāpya kāmavimohitaḥ

01,109.028e tvam apy asyām avasthāyāṃ pretalokaṃ gamiṣyasi

01,109.029a antakāle ca saṃvāsaṃ yayā gantāsi kāntayā

01,109.029c pretarājavaśaṃ prāptaṃ sarvabhūtaduratyayam

01,109.029e bhaktyā matimatāṃ śreṣṭha saiva tvām anuyāsyati

01,109.030a vartamānaḥ sukhe duḥkhaṃ yathāhaṃ prāpitas tvayā

01,109.030c tathā sukhaṃ tvāṃ saṃprāptaṃ duḥkham abhyāgamiṣyati

01,109.031 vaiśaṃpāyana uvāca

01,109.031a evam uktvā suduḥkhārto jīvitāt sa vyayujyata

01,109.031c mṛgaḥ pāṇḍuś ca śokārtaḥ kṣaṇena samapadyata

01,110.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,110.001a taṃ vyatītam atikramya rājā svam iva bāndhavam

01,110.001c sabhāryaḥ śokaduḥkhārtaḥ paryadevayad āturaḥ

01,110.002 pāṇḍur uvāca

01,110.002a satām api kule jātāḥ karmaṇā bata durgatim

01,110.002c prāpnuvanty akṛtātmānaḥ kāmajālavimohitāḥ

01,110.003a śaśvad dharmātmanā jāto bāla eva pitā mama

01,110.003c jīvitāntam anuprāptaḥ kāmātmaiveti naḥ śrutam

01,110.004a tasya kāmātmanaḥ kṣetre rājñaḥ saṃyatavāg ṛṣiḥ

01,110.004c kṛṣṇadvaipāyanaḥ sākṣād bhagavān mām ajījanat

01,110.005a tasyādya vyasane buddhiḥ saṃjāteyaṃ mamādhamā

01,110.005c tyaktasya devair anayān mṛgayāyāṃ durātmanaḥ

01,110.006a mokṣam eva vyavasyāmi bandho hi vyasanaṃ mahat

01,110.006c suvṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām

01,110.006e atīva tapasātmānaṃ yojayiṣyāmy asaṃśayam

01,110.007a tasmād eko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau

01,110.007c caran bhaikṣaṃ munir muṇḍaś cariṣyāmi mahīm imām

01,110.008a pāṃsunā samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ

01,110.008c vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ

01,110.009a na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ

01,110.009c nirāśīr nirnamaskāro nirdvandvo niṣparigrahaḥ

01,110.010a na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit

01,110.010c prasannavadano nityaṃ sarvabhūtahite rataḥ

01,110.011a jaṅgamājaṅgamaṃ sarvam avihiṃsaṃś caturvidham

01,110.011c svāsu prajāsv iva sadā samaḥ prāṇabhṛtāṃ prati

01,110.012a ekakālaṃ caran bhaikṣaṃ kulāni dve ca pañca ca

01,110.012c asaṃbhave vā bhaikṣasya carann anaśanāny api

01,110.013a alpam alpaṃ yathābhojyaṃ pūrvalābhena jātu cit

01,110.013c nityaṃ nāticaraṃl lābhe alābhe sapta pūrayan

01,110.013d*1164_01 alābhe yadi vā lābhe samadarśī mahātapāḥ

01,110.014a vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ

01,110.014c nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ pradhyāyann ubhayos tayoḥ

01,110.015a na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran

01,110.015c maraṇaṃ jīvitaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan

01,110.016a yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ

01,110.016c tāḥ sarvāḥ samatikramya nimeṣādiṣv avasthitaḥ

01,110.017a tāsu sarvāsv avasthāsu tyaktasarvendriyakriyaḥ

01,110.017c saṃparityaktadharmātmā sunirṇiktātmakalmaṣaḥ

01,110.018a nirmuktaḥ sarvapāpebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ

01,110.018c na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ

01,110.019a etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā

01,110.019c dehaṃ saṃdhārayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ

01,110.020a nāhaṃ śvācarite mārge avīryakṛpaṇocite

01,110.020c svadharmāt satatāpete rameyaṃ vīryavarjitaḥ

01,110.021a satkṛto 'saktṛto vāpi yo 'nyāṃ kṛpaṇacakṣuṣā

01,110.021c upaiti vṛttiṃ kāmātmā sa śunāṃ vartate pathi

01,110.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,110.022a evam uktvā suduḥkhārto niḥśvāsaparamo nṛpaḥ

01,110.022c avekṣamāṇaḥ kuntīṃ ca mādrīṃ ca samabhāṣata

01,110.023a kausalyā viduraḥ kṣattā rājā ca saha bandhubhiḥ

01,110.023c āryā satyavatī bhīṣmas te ca rājapurohitāḥ

01,110.024a brāhmaṇāś ca mahātmānaḥ somapāḥ saṃśitavratāḥ

01,110.024c pauravṛddhāś ca ye tatra nivasanty asmadāśrayāḥ

01,110.024e prasādya sarve vaktavyāḥ pāṇḍuḥ pravrajito vanam

01,110.025a niśamya vacanaṃ bhartur vanavāse dhṛtātmanaḥ

01,110.025c tatsamaṃ vacanaṃ kuntī mādrī ca samabhāṣatām

01,110.026a anye 'pi hy āśramāḥ santi ye śakyā bharatarṣabha

01,110.026b*1165_01 āvābhyāṃ saha saṃvastuṃ dharmam āśritya cintitaḥ

01,110.026c āvābhyāṃ dharmapatnībhyāṃ saha taptvā tapo mahat

01,110.026d*1166_01 śarīrasya vimokṣāya dharmaṃ prāpya mahāphalam

01,110.026e tvam eva bhavitā sārthaḥ svargasyāpi na saṃśayaḥ

01,110.027a praṇidhāyendriyagrāmaṃ bhartṛlokaparāyaṇe

01,110.027c tyaktakāmasukhe hy āvāṃ tapsyāvo vipulaṃ tapaḥ

01,110.028a yadi āvāṃ mahāprājña tyakṣyasi tvaṃ viśāṃ pate

01,110.028c adyaivāvāṃ prahāsyāvo jītivaṃ nātra saṃśayaḥ

01,110.029 pāṇḍur uvāca

01,110.029a yadi vyavasitaṃ hy etad yuvayor dharmasaṃhitam

01,110.029c svavṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām

01,110.030a tyaktagrāmyasukhācāras tapyamāno mahat tapaḥ

01,110.030c valkalī phalamūlāśī cariṣyāmi mahāvane

01,110.031a agniṃ juhvann ubhau kālāv ubhau kālāv upaspṛśan

01,110.031c kṛśaḥ parimitāhāraś cīracarmajaṭādharaḥ

01,110.032a śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramānvitaḥ

01,110.032c tapasā duścareṇedaṃ śarīram upaśoṣayan

01,110.033a ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan

01,110.033c pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan

01,110.034a vānaprasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinām

01,110.034c nāpriyāṇy ācarañ jātu kiṃ punar grāmavāsinām

01,110.035a evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim

01,110.035c kāṅkṣamāṇo 'ham āsiṣye dehasyāsya samāpanāt

01,110.036 vaiśaṃpāyana uvāca

01,110.036a ity evam uktvā bhārye te rājā kauravavaṃśajaḥ

01,110.036c tataś cūḍāmaṇiṃ niṣkam aṅgade kuṇḍalāni ca

01,110.036d*1167_01 mukuṭaṃ hārasūtraṃ ca kaṭibandhaṃ tathaiva ca

01,110.036e vāsāṃsi ca mahārhāṇi strīṇām ābharaṇāni ca

01,110.036f*1168_01 vāhanāni ca mukhyāni śastrāṇi kavacāni ca

01,110.036f*1168_02 hemabhāṇḍāni divyāni paryaṅkāstaraṇāni ca

01,110.036f*1168_03 maṇimuktāpravālāni vasūni vividhāni ca

01,110.036f*1168_04 āsanāni ca mukhyāni bahūni vividhāni ca

01,110.037a pradāya sarvaṃ viprebhyaḥ pāṇḍuḥ punar abhāṣata

01,110.037c gatvā nāgapuraṃ vācyaṃ pāṇḍuḥ pravrajito vanam

01,110.038a arthaṃ kāmaṃ sukhaṃ caiva ratiṃ ca paramātmikām

01,110.038c pratasthe sarvam utsṛjya sabhāryaḥ kurupuṃgavaḥ

01,110.039a tatas tasyānuyātrāṇi te caiva paricārakāḥ

01,110.039c śrutvā bharatasiṃhasya vividhāḥ karuṇā giraḥ

01,110.039e bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā hāheti paricukruśuḥ

01,110.040a uṣṇam aśru vimuñcantas taṃ vihāya mahīpatim

01,110.040c yayur nāgapuraṃ tūrṇaṃ sarvam ādāya tadvacaḥ

01,110.040d*1169_01 te gatvā nagaraṃ rājñe yathāvṛttaṃ mahātmane

01,110.040d*1169_02 kathayāṃ cakrire sarvaṃ dhanaṃ ca vividhaṃ daduḥ

01,110.041a śrutvā ca tebhyas tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ mahāvane

01,110.041c dhṛtarāṣṭro naraśreṣṭhaḥ pāṇḍum evānvaśocata

01,110.041d*1170_01 na śayyāsanabhogeṣu ratiṃ vindati karhi cit

01,110.041d*1170_02 bhrātṛśokasamāviṣṭas tam evārthaṃ vicintayan

01,110.042a rājaputras tu kauravyaḥ pāṇḍur mūlaphalāśanaḥ

01,110.042c jagāma saha bhāryābhyāṃ tato nāgasabhaṃ girim

01,110.043a sa caitraratham āsādya vāriṣeṇam atītya ca

01,110.043c himavantam atikramya prayayau gandhamādanam

01,110.044a rakṣyamāṇo mahābhūtaiḥ siddhaiś ca paramarṣibhiḥ

01,110.044c uvāsa sa tadā rājā sameṣu viṣameṣu ca

01,110.045a indradyumnasaraḥ prāpya haṃsakūṭam atītya ca

01,110.045c śataśṛṅge mahārāja tāpasaḥ samapadyata

01,111.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,111.001a tatrāpi tapasi śreṣṭhe vartamānaḥ sa vīryavān

01,111.001c siddhacāraṇasaṃghānāṃ babhūva priyadarśanaḥ

01,111.002a śuśrūṣur anahaṃvādī saṃyatātmā jitendriyaḥ

01,111.002c svargaṃ gantuṃ parākrāntaḥ svena vīryeṇa bhārata

01,111.003a keṣāṃ cid abhavad bhrātā keṣāṃ cid abhavat sakhā

01,111.003c ṛṣayas tv apare cainaṃ putravat paryapālayan

01,111.004a sa tu kālena mahatā prāpya niṣkalmaṣaṃ tapaḥ

01,111.004c brahmarṣisadṛśaḥ pāṇḍur babhūva bharatarṣabha

01,111.004d*1171=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,111.004d*1171=05 ṛṣayaḥ

01,111.004d*1171=08 vaiśaṃpāyanaḥ

01,111.004d*1171_01 amāvāsyāṃ tu sahitā ṛṣayaḥ saśitavratāḥ

01,111.004d*1171_02 brahmāṇaṃ draṣṭukāmās te saṃpratasthur maharṣayaḥ

01,111.004d*1171_03 saṃprasthitān ṛṣīn dṛṣṭvā pāṇḍur vacanam abravīt

01,111.004d*1171_04 bhavantaḥ kva gamiṣyanti brūta me vadatāṃ varāḥ

01,111.004d*1171_05 samavāyo mahān adya brahmaloke mahātmanām

01,111.004d*1171_06 devānāṃ ca ṛṣīṇāṃ ca pitṝṇāṃ ca mahātmanām

01,111.004d*1171_07 vayaṃ tatra gamiṣyāmo draṣṭukāmāḥ svayaṃbhuvam

01,111.004d*1171_08 pāṇḍum utthāya sahasā gantukāmaṃ maharṣibhiḥ

01,111.004d*1172_01 tac chrutvā vacanaṃ teṣāṃ pāṇḍur vacanam abravīt

01,111.004d*1172_02 aham apy āgamiṣyāmi yatra yūyaṃ gamiṣyatha

01,111.005a svargapāraṃ titīrṣan sa śataśṛṅgād udaṅmukhaḥ

01,111.005c pratasthe saha patnībhyām abruvaṃs tatra tāpasāḥ

01,111.005e upary upari gacchantaḥ śailarājam udaṅmukhāḥ

01,111.006a dṛṣṭavanto girer asya durgān deśān bahūn vayam

01,111.006b*1173_01 vimānaśatasaṃbādhāṃ gītasvananināditām

01,111.006b*1174_01 yakṣarākṣasaguptāni gandharvacaritāni ca

01,111.006c ākrīḍabhūtān devānāṃ gandharvāpsarasāṃ tathā

01,111.007a udyānāni kuberasya samāni viṣamāṇi ca

01,111.007c mahānadīnitambāṃś ca durgāṃś ca girigahvarān

01,111.008a santi nityahimā deśā nirvṛkṣamṛgapakṣiṇaḥ

01,111.008c santi ke cin mahāvarṣā durgāḥ ke cid durāsadāḥ

01,111.009a atikrāmen na pakṣī yān kuta evetare mṛgāḥ

01,111.009c vāyur eko 'tigād yatra siddhāś ca paramarṣayaḥ

01,111.010a gacchantyau śailarāje 'smin rājaputryau kathaṃ tv ime

01,111.010c na sīdetām aduḥkhārhe mā gamo bharatarṣabha

01,111.010d*1175_01 aprajasya mahābhāga na svargaṃ gantum arhasi

01,111.010d*1176_01 aprajātvaṃ manuṣyendra sādhu mā puṣkarekṣaṇa

01,111.011 pāṇḍur uvāca

01,111.011a aprajasya mahābhāgā na dvāraṃ paricakṣate

01,111.011c svarge tenābhitapto 'ham aprajas tad bravīmi vaḥ

01,111.011d*1177_01 so 'ham ugreṇa tapasā sabhāryas tyaktajīvitaḥ

01,111.011d*1177_02 anapatyo 'pi vindeyaṃ svargam ugreṇa karmaṇā

01,111.012a ṛṇaiś caturbhiḥ saṃyuktā jāyante manujā bhuvi

01,111.012c pitṛdevarṣimanujadeyaiḥ śatasahasraśaḥ

01,111.013a etāni tu yathākālaṃ yo na budhyati mānavaḥ

01,111.013c na tasya lokāḥ santīti dharmavidbhiḥ pratiṣṭhitam

01,111.014a yajñaiś ca devān prīṇāti svādhyāyatapasā munīn

01,111.014c putraiḥ śrāddhaiḥ pitṝṃś cāpi ānṛśaṃsyena mānavān

01,111.015a ṛṣidevamanuṣyāṇāṃ parimukto 'smi dharmataḥ

01,111.015b*1178_01 trayāṇām itareṣāṃ tu nāśa ātmani naśyati

01,111.015b*1179_01 pitryād ṛṇād anirmukta idānīm asmi tāpasāḥ

01,111.015c pitryād ṛṇād anirmuktas tena tapye tapodhanāḥ

01,111.016a dehanāśe dhruvo nāśaḥ pitṝṇām eṣa niścayaḥ

01,111.016b*1180_01 pitṝṇām ṛṇanāśād dhi na prajā nāśam ṛcchati

01,111.016c iha tasmāt prajāhetoḥ prajāyante narottamāḥ

01,111.017a yathaivāhaṃ pituḥ kṣetre sṛṣṭas tena mahātmanā

01,111.017c tathaivāsmin mama kṣetre kathaṃ vai saṃbhavet prajā

01,111.018 tāpasā ūcuḥ

01,111.018a asti vai tava dharmātman vidma devopamaṃ śubham

01,111.018c apatyam anaghaṃ rājan vayaṃ divyena cakṣuṣā

01,111.019a daivadiṣṭaṃ naravyāghra karmaṇehopapādaya

01,111.019c akliṣṭaṃ phalam avyagro vindate buddhimān naraḥ

01,111.020a tasmin dṛṣṭe phale tāta prayatnaṃ kartum arhasi

01,111.020c apatyaṃ guṇasaṃpannaṃ labdhvā prītim avāpsyasi

01,111.021 vaiśaṃpāyana uvāca

01,111.021a tac chrutvā tāpasavacaḥ pāṇḍuś cintāparo 'bhavat

01,111.021c ātmano mṛgaśāpena jānann upahatāṃ kriyām

01,111.021d*1181=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,111.021d*1181_01 sa samānīya kuntīṃ ca mādrīṃ ca bharatarṣabha

01,111.021d*1181_02 ācaṣṭa putralābhasya vyuṣṭiṃ sarvakriyādhikām

01,111.021d*1181_03 uttamād avarāḥ puṃsaḥ kāṅkṣante putram āpadi

01,111.021d*1181_04 apatyaṃ dharmaphaladaṃ śreṣṭhād icchanti sādhavaḥ

01,111.021d*1181_05 anunīya tu te samyaṅ mahābrāhmaṇasaṃsadi

01,111.021d*1181_06 brāhmaṇaṃ guṇavantaṃ vai cintayām āsa dharmavit

01,111.022a so 'bravīd vijane kuntīṃ dharmapatnīṃ yaśasvinīm

01,111.022c apatyotpādane yogam āpadi prasamarthayan

01,111.023a apatyaṃ nāma lokeṣu pratiṣṭhā dharmasaṃhitā

01,111.023c iti kunti vidur dhīrāḥ śāśvataṃ dharmam āditaḥ

01,111.024a iṣṭaṃ dattaṃ tapas taptaṃ niyamaś ca svanuṣṭhitaḥ

01,111.024c sarvam evānapatyasya na pāvanam ihocyate

01,111.025a so 'ham evaṃ viditvaitat prapaśyāmi śucismite

01,111.025c anapatyaḥ śubhāṃl lokān nāvāpsyāmīti cintayan

01,111.026a mṛgābhiśāpān naṣṭaṃ me prajanaṃ hy akṛtātmanaḥ

01,111.026c nṛśaṃsakāriṇo bhīru yathaivopahataṃ tathā

01,111.027a ime vai bandhudāyādāḥ ṣaṭ putrā dharmadarśane

01,111.027c ṣaḍ evābandhudāyādāḥ putrās tāñ śṛṇu me pṛthe

01,111.028a svayaṃjātaḥ praṇītaś ca parikrītaś ca yaḥ sutaḥ

01,111.028a*1182_01 . . . . . . . . tatsamaṃ putrikāsutaḥ

01,111.028a*1182_02 svayaṃjātaḥ kṣatriyaś ca . . . . . . . .

01,111.028c paunarbhavaś ca kānīnaḥ svairiṇyāṃ yaś ca jāyate

01,111.029a dattaḥ krītaḥ kṛtrimaś ca upagacchet svayaṃ ca yaḥ

01,111.029c sahoḍho jātaretāś ca hīnayonidhṛtaś ca yaḥ

01,111.030a pūrvapūrvatamābhāve matvā lipseta vai sutam

01,111.030c uttamād avarāḥ puṃsaḥ kāṅkṣante putram āpadi

01,111.031a apatyaṃ dharmaphaladaṃ śreṣṭhaṃ vindanti sādhavaḥ

01,111.031c ātmaśukrād api pṛthe manuḥ svāyambhuvo 'bravīt

01,111.032a tasmāt praheṣyāmy adya tvāṃ hīnaḥ prajananāt svayam

01,111.032c sadṛśāc chreyaso vā tvaṃ viddhy apatyaṃ yaśasvini

01,111.032d*1183_01 yā hi te bhaginī sādhvī śrutasenā yaśasvinī

01,111.032d*1183_02 uvāha yāṃ tu kaikeyaḥ śāradaṇḍāyanir mahān

01,111.033a śṛṇu kunti kathāṃ cemāṃ śāradaṇḍāyanīṃ prati

01,111.033c yā vīrapatnī gurubhir niyuktāpatyajanmani

01,111.034a puṣpeṇa prayatā snātā niśi kunti catuṣpathe

01,111.034b*1184_01 apatyārthe prajālābhe anvagacchac chubhavratā

01,111.034c varayitvā dvijaṃ siddhaṃ hutvā puṃsavane 'nalam

01,111.035a karmaṇy avasite tasmin sā tenaiva sahāvasat

01,111.035c tatra trīñ janayām āsa durjayādīn mahārathān

01,111.036a tathā tvam api kalyāṇi brāhmaṇāt tapasādhikāt

01,111.036c manniyogād yata kṣipram apatyotpādanaṃ prati

01,112.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,112.001a evam uktā mahārāja kuntī pāṇḍum abhāṣata

01,112.001c kurūṇām ṛṣabhaṃ vīraṃ tadā bhūmipatiṃ patim

01,112.002a na mām arhasi dharmajña vaktum evaṃ kathaṃ cana

01,112.002c dharmapatnīm abhiratāṃ tvayi rājīvalocana

01,112.003a tvam eva tu mahābāho mayy apatyāni bhārata

01,112.003c vīra vīryopapannāni dharmato janayiṣyasi

01,112.004a svargaṃ manujaśārdūla gaccheyaṃ sahitā tvayā

01,112.004c apatyāya ca māṃ gaccha tvam eva kurunandana

01,112.005a na hy ahaṃ manasāpy anyaṃ gaccheyaṃ tvad ṛte naram

01,112.005c tvattaḥ prativiśiṣṭaś ca ko 'nyo 'sti bhuvi mānavaḥ

01,112.006a imāṃ ca tāvad dharmyāṃ tvaṃ paurāṇīṃ śṛṇu me kathām

01,112.006c pariśrutāṃ viśālākṣa kīrtayiṣyāmi yām aham

01,112.007a vyuṣitāśva iti khyāto babhūva kila pārthivaḥ

01,112.007c purā paramadharmiṣṭhaḥ pūror vaṃśavivardhanaḥ

01,112.008a tasmiṃś ca yajamāne vai dharmātmani mahātmani

01,112.008c upāgamaṃs tato devāḥ sendrāḥ saha maharṣibhiḥ

01,112.009a amādyad indraḥ somena dakṣiṇābhir dvijātayaḥ

01,112.009c vyuṣitāśvasya rājarṣes tato yajñe mahātmanaḥ

01,112.009d*1185_01 devā brahmarṣayaś caiva cakruḥ karma svayaṃ tadā

01,112.010a vyuṣitāśvas tato rājann ati martyān vyarocata

01,112.010c sarvabhūtāny ati yathā tapanaḥ śiśirātyaye

01,112.011a sa vijitya gṛhītvā ca nṛpatīn rājasattamaḥ

01,112.011c prācyān udīcyān madhyāṃś ca dakṣiṇātyān akālayat

01,112.012a aśvamedhe mahāyajñe vyuṣitāśvaḥ pratāpavān

01,112.012c babhūva sa hi rājendro daśanāgabalānvitaḥ

01,112.013a apy atra gāthāṃ gāyanti ye purāṇavido janāḥ

01,112.013b*1186_01 vyuṣitāśve yaśovṛddhe manuṣyendre kurūttama

01,112.013b*1187_01 aprameyam aparyantaṃ vyuṣitāśvo dhanaṃ dadau

01,112.013c vyuṣitāśvaḥ samudrāntāṃ vijityemāṃ vasuṃdharām

01,112.013e apālayat sarvavarṇān pitā putrān ivaurasān

01,112.014a yajamāno mahāyajñair brāhmaṇebhyo dadau dhanam

01,112.014c anantaratnāny ādāya ājahāra mahākratūn

01,112.014e suṣāva ca bahūn somān somasaṃsthās tatāna ca

01,112.015a āsīt kākṣīvatī cāsya bhāryā paramasaṃmatā

01,112.015c bhadrā nāma manuṣyendra rūpeṇāsadṛśī bhuvi

01,112.016a kāmayām āsatus tau tu parasparam iti śrutiḥ

01,112.016c sa tasyāṃ kāmasaṃmatto yakṣmāṇaṃ samapadyata

01,112.017a tenācireṇa kālena jagāmāstam ivāṃśumān

01,112.017c tasmin prete manuṣyendre bhāryāsya bhṛśaduḥkhitā

01,112.018a aputrā puruṣavyāghra vilalāpeti naḥ śrutam

01,112.018c bhadrā paramaduḥkhārtā tan nibodha narādhipa

01,112.019a nārī paramadharmajña sarvā putravinākṛtā

01,112.019c patiṃ vinā jīvati yā na sā jīvati duḥkhitā

01,112.020a patiṃ vinā mṛtaṃ śreyo nāryāḥ kṣatriyapuṃgava

01,112.020c tvadgatiṃ gantum icchāmi prasīdasva nayasva mām

01,112.021a tvayā hīnā kṣaṇam api nāhaṃ jīvitum utsahe

01,112.021c prasādaṃ kuru me rājann itas tūrṇaṃ nayasva mām

01,112.022a pṛṣṭhato 'nugamiṣyāmi sameṣu viṣameṣu ca

01,112.022c tvām ahaṃ naraśārdūla gacchantam anivartinam

01,112.023a chāyevānapagā rājan satataṃ vaśavartinī

01,112.023c bhaviṣyāmi naravyāghra nityaṃ priyahite ratā

01,112.024a adya prabhṛti māṃ rājan kaṣṭā hṛdayaśoṣaṇāḥ

01,112.024c ādhayo 'bhibhaviṣyanti tvad ṛte puṣkarekṣaṇa

01,112.025a abhāgyayā mayā nūnaṃ viyuktāḥ sahacāriṇaḥ

01,112.025c saṃyogā viprayuktā vā pūrvadeheṣu pārthiva

01,112.025d*1188_01 tena me viprayogo 'yam upapannas tvayā saha

01,112.025d*1188_02 viprayuktā tu yā patyā muhūrtam api jīvati

01,112.025d*1188_03 duḥkhaṃ jīvati sā pāpā narakastheva pārthiva

01,112.026a tad idaṃ karmabhiḥ pāpaiḥ pūrvadeheṣu saṃcitam

01,112.026c duḥkhaṃ mām anusaṃprāptaṃ rājaṃs tvadviprayogajam

01,112.027a adya prabhṛty ahaṃ rājan kuśaprastaraśāyinī

01,112.027c bhaviṣyāmy asukhāviṣṭā tvaddarśanaparāyaṇā

01,112.028a darśayasva naravyāghra sādhu mām asukhānvitām

01,112.028c dīnām anāthāṃ kṛpaṇāṃ vilapantīṃ nareśvara

01,112.029a evaṃ bahuvidhaṃ tasyāṃ vilapantyāṃ punaḥ punaḥ

01,112.029c taṃ śavaṃ saṃpariṣvajya vāk kilāntarhitābravīt

01,112.030a uttiṣṭha bhadre gaccha tvaṃ dadānīha varaṃ tava

01,112.030c janayiṣyāmy apatyāni tvayy ahaṃ cāruhāsini

01,112.031a ātmīye ca varārohe śayanīye caturdaśīm

01,112.031c aṣṭamīṃ vā ṛtusnātā saṃviśethā mayā saha

01,112.032a evam uktā tu sā devī tathā cakre pativratā

01,112.032c yathoktam eva tad vākyaṃ bhadrā putrārthinī tadā

01,112.033a sā tena suṣuve devī śavena manujādhipa

01,112.033c trīñ śālvāṃś caturo madrān sutān bharatasattama

01,112.034a tathā tvam api mayy eva manasā bharatarṣabha

01,112.034c śakto janayituṃ putrāṃs tapoyogabalānvayāt

01,113.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,113.001a evam uktas tayā rājā tāṃ devīṃ punar abravīt

01,113.001c dharmavid dharmasaṃyuktam idaṃ vacanam uttamam

01,113.002a evam etat purā kunti vyuṣitāśvaś cakāra ha

01,113.002c yathā tvayoktaṃ kalyāṇi sa hy āsīd amaropamaḥ

01,113.003a atha tv imaṃ pravakṣyāmi dharmaṃ tv etaṃ nibodha me

01,113.003c purāṇam ṛṣibhir dṛṣṭaṃ dharmavidbhir mahātmabhiḥ

01,113.004a anāvṛtāḥ kila purā striya āsan varānane

01,113.004c kāmacāravihāriṇyaḥ svatantrāś cārulocane

01,113.005a tāsāṃ vyuccaramāṇānāṃ kaumārāt subhage patīn

01,113.005c nādharmo 'bhūd varārohe sa hi dharmaḥ purābhavat

01,113.006a taṃ caiva dharmaṃ paurāṇaṃ tiryagyonigatāḥ prajāḥ

01,113.006c adyāpy anuvidhīyante kāmadveṣavivarjitāḥ

01,113.006e purāṇadṛṣṭo dharmo 'yaṃ pūjyate ca maharṣibhiḥ

01,113.007a uttareṣu ca rambhoru kuruṣv adyāpi vartate

01,113.007c strīṇām anugrahakaraḥ sa hi dharmaḥ sanātanaḥ

01,113.007d*1189_01 nāgnis tṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ

01,113.007d*1189_02 nāntakaḥ sarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanāḥ

01,113.007d*1189_03 evaṃ tṛṣṇā tu nārīṇāṃ puruṣaṃ puruṣaṃ prati

01,113.007d*1189_04 agamyāgamanaṃ strīṇāṃ nāsti nityaṃ śucismite

01,113.007d*1189_05 putraṃ vā kila pautraṃ vā kāsāṃ cid bhrātaraṃ tathā

01,113.007d*1189_06 rahasīha naraṃ dṛṣṭvā yonir utklidyate tataḥ

01,113.007d*1189_07 etat svābhāvikaṃ strīṇāṃ na nimittakṛtaṃ śubhe

01,113.008a asmiṃs tu loke nacirān maryādeyaṃ śucismite

01,113.008c sthāpitā yena yasmāc ca tan me vistarataḥ śṛṇu

01,113.009a babhūvoddālako nāma maharṣir iti naḥ śrutam

01,113.009c śvetaketur iti khyātaḥ putras tasyābhavan muniḥ

01,113.010a maryādeyaṃ kṛtā tena mānuṣeṣv iti naḥ śrutam

01,113.010c kopāt kamalapatrākṣi yadarthaṃ tan nibodha me

01,113.010d@064=0015 uddālakaḥ

01,113.010d@064=0021 brāhmaṇaḥ

01,113.010d@064=0025 pāṇḍuḥ

01,113.010d@064_0001 śvetaketoḥ pitā devi tapa ugraṃ samāsthitaḥ

01,113.010d@064_0002 grīṣme pañcatapā bhūtvā varṣāsv ākāśago 'bhavat

01,113.010d@064_0003 śiśire salilasthāyī saha patnyā mahātapāḥ

01,113.010d@064_0004 uddālakaṃ tapasyantaṃ niyamena samāhitam

01,113.010d@064_0005 tasya putraḥ śvetaketuḥ paricaryāṃ cakāra ha

01,113.010d@064_0006 abhyāgacchad dvijaḥ kaś cid valīpalitasaṃtataḥ

01,113.010d@064_0007 taṃ dṛṣṭvaiva muniḥ prītaḥ pūjayām āsa śāstrataḥ

01,113.010d@064_0008 svāgatena ca pādyena mṛduvākyaiś ca bhārata

01,113.010d@064_0009 śākamūlaphalādyaiś ca vanyair anyair apūjayat

01,113.010d@064_0010 kṣutpipāsāśramair ārtaḥ pūjitas tu maharṣiṇā

01,113.010d@064_0011 viśrānto munim āsādya paryapṛcchad dvijas tadā

01,113.010d@064_0012 uddālaka maharṣe tvaṃ satyaṃ me brūhi mānṛtam

01,113.010d@064_0013 ṛṣiputraḥ kumāro 'yaṃ darśanīyo viśeṣataḥ

01,113.010d@064_0014 tava putram imaṃ manye kṛtakṛtyo 'si tad vada

01,113.010d@064_0015 mama patnī mahāprājña kuśikasya sutā matā

01,113.010d@064_0016 mām evānugatā patnī mama nityam anuvratā

01,113.010d@064_0017 arundhatīva patnīnāṃ tapasā karśitastanī

01,113.010d@064_0018 tasyāṃ jātaḥ śvetaketur mama putro mahātapāḥ

01,113.010d@064_0019 vedavedāṅgavid vipra macchāsanaparāyaṇaḥ

01,113.010d@064_0020 lokajñaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ satyavāg ghṛṇī

01,113.010d@064_0021 apūrvī bhāryayā cārthī vṛddho 'haṃ mandacākṣuṣaḥ

01,113.010d@064_0022 pitryād ṛṇād anirmuktaḥ pūrvam evākṛtastriyaḥ

01,113.010d@064_0023 prajāraṇī tu patnī te kulaśīlasamādhinī

01,113.010d@064_0024 sadṛśī mama gotreṇa vahāmy enāṃ kṣamasva vai

01,113.010d@064_0025 ity uktvā mṛgaśāvākṣīṃ cīrakṛṣṇājināmbarām

01,113.010d@064_0026 yaṣṭyādhāraḥ srastagātro mandacakṣur abuddhimān

01,113.010d@064_0027 svavyāpārām akṣamāṃ tām acittām ātmani dvijaḥ

01,113.011a śvetaketoḥ kila purā samakṣaṃ mātaraṃ pituḥ

01,113.011c jagrāha brāhmaṇaḥ pāṇau gacchāva iti cābravīt

01,113.012a ṛṣiputras tataḥ kopaṃ cakārāmarṣitas tadā

01,113.012c mātaraṃ tāṃ tathā dṛṣṭvā nīyamānāṃ balād iva

01,113.012d@065_0001 tapasā dīptavīryo hi śvetaketur na cakṣame

01,113.012d@065_0002 saṃgṛhya mātaraṃ haste śvetaketur abhāṣata

01,113.012d@065_0003 durbrāhmaṇa vimuñca tvaṃ mātaraṃ me pativratām

01,113.012d@065_0004 ayaṃ pitā me brahmarṣiḥ kṣamāvān brahmavittamaḥ

01,113.012d@065_0005 śāpānugrahayoḥ śaktas tūṣṇīṃbhūto mahāvrataḥ

01,113.012d@065_0006 tasya patnī damopetā mama mātā viśeṣataḥ

01,113.012d@065_0007 pativratāṃ tapovṛddhāṃ sādhvācārair alaṃkṛtām

01,113.012d@065_0008 apradānena te brahman mātṛbhūtāṃ vimuñca me

01,113.012d@065_0009 evam uktvā tu yācantaṃ vimuñceti muhur muhuḥ

01,113.012d@065_0010 pratyavocad dvijo rājann apragalbham idaṃ vacaḥ

01,113.012d@065_0011 apatyārthī śvetaketo vṛddho 'haṃ mandacākṣuṣaḥ

01,113.012d@065_0012 pitā te ṛṇanirmuktas tvayā putreṇa kāśyapa

01,113.012d@065_0013 ṛṇād aham anirmukto vṛddho 'haṃ vigataspṛhaḥ

01,113.012d@065_0014 mama ko dāsyati sutāṃ kanyāṃ saṃprāptayauvanām

01,113.012d@065_0015 prajāraṇīm imāṃ patnīṃ vimuñca tvaṃ mahātapaḥ

01,113.012d@065_0016 ekayā prajayā pitror mātaraṃ te dadāmy aham

01,113.012d@065_0017 evam uktaḥ śvetaketur lajjayā krodham eyivān

01,113.013a kruddhaṃ taṃ tu pitā dṛṣṭvā śvetaketum uvāca ha

01,113.013b*1190_01 saṃgṛhya mātaraṃ haste

01,113.013c mā tāta kopaṃ kārṣīs tvam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ

01,113.014a anāvṛtā hi sarveṣāṃ varṇānām aṅganā bhuvi

01,113.014c yathā gāvaḥ sthitās tāta sve sve varṇe tathā prajāḥ

01,113.014d*1191_01 tathaiva ca kuṭumbeṣu na pramādyanti karhi cit

01,113.014d*1191_02 ṛtukāle tu saṃprāpte bhartāraṃ na jahus tadā

01,113.015a ṛṣiputro 'tha taṃ dharmaṃ śvetaketur na cakṣame

01,113.015c cakāra caiva maryādām imāṃ strīpuṃsayor bhuvi

01,113.016a mānuṣeṣu mahābhāge na tv evānyeṣu jantuṣu

01,113.016c tadā prabhṛti maryādā sthiteyam iti naḥ śrutam

01,113.017a vyuccarantyāḥ patiṃ nāryā adya prabhṛti pātakam

01,113.017c bhrūṇahatyākṛtaṃ pāpaṃ bhaviṣyaty asukhāvaham

01,113.017d*1192_01 adyāpy anuvidhīyante kāmadveṣavivarjitāḥ

01,113.017d*1192_02 uttareṣu mahābhāge kuruṣv evaṃ yaśasvinī

01,113.018a bhāryāṃ tathā vyuccarataḥ kaumārīṃ brahmacāriṇīm

01,113.018c pativratām etad eva bhavitā pātakaṃ bhuvi

01,113.019a patyā niyuktā yā caiva patny apatyārtham eva ca

01,113.019c na kariṣyati tasyāś ca bhaviṣyaty etad eva hi

01,113.020a iti tena purā bhīru maryādā sthāpitā balāt

01,113.020c uddālakasya putreṇa dharmyā vai śvetaketunā

01,113.020d*1193_01 tena bhūyas tato dṛṣṭaṃ yasminn arthe nibodha tat

01,113.020d*1193_02 niyuktā patinā bhāryā yady apatyasya kāraṇāt

01,113.020d*1193_03 na kuryāt tat tadā bhīru sainaḥ sumahad āpnuyāt

01,113.021a saudāsena ca rambhoru niyuktāpatyajanmani

01,113.021c madayantī jagāmarṣiṃ vasiṣṭham iti naḥ śrutam

01,113.022a tasmāl lebhe ca sā putram aśmakaṃ nāma bhāminī

01,113.022c bhāryā kalmāṣapādasya bhartuḥ priyacikīrṣayā

01,113.023a asmākam api te janma viditaṃ kamalekṣaṇe

01,113.023c kṛṣṇadvaipāyanād bhīru kurūṇāṃ vaṃśavṛddhaye

01,113.024a ata etāni sarvāṇi kāraṇāni samīkṣya vai

01,113.024c mamaitad vacanaṃ dharmyaṃ kartum arhasy anindite

01,113.025a ṛtāv ṛtau rājaputri striyā bhartā yatavrate

01,113.025c nātivartavya ity evaṃ dharmaṃ dharmavido viduḥ

01,113.026a śeṣeṣv anyeṣu kāleṣu svātantryaṃ strī kilārhati

01,113.026c dharmam etaṃ janāḥ santaḥ purāṇaṃ paricakṣate

01,113.027a bhartā bhāryāṃ rājaputri dharmyaṃ vādharmyam eva vā

01,113.027c yad brūyāt tat tathā kāryam iti dharmavido viduḥ

01,113.028a viśeṣataḥ putragṛddhī hīnaḥ prajananāt svayam

01,113.028c yathāham anavadyāṅgi putradarśanalālasaḥ

01,113.029a tathā raktāṅgulitalaḥ padmapatranibhaḥ śubhe

01,113.029c prasādārthaṃ mayā te 'yaṃ śirasy abhyudyato 'ñjaliḥ

01,113.030a manniyogāt sukeśānte dvijātes tapasādhikāt

01,113.030c putrān guṇasamāyuktān utpādayitum arhasi

01,113.030e tvatkṛte 'haṃ pṛthuśroṇi gaccheyaṃ putriṇāṃ gatim

01,113.030f*1194_01 tat kuruṣva mahābhāge vacanaṃ dharmasaṃmatam

01,113.031a evam uktā tataḥ kuntī pāṇḍuṃ parapuraṃjayam

01,113.031c pratyuvāca varārohā bhartuḥ priyahite ratā

01,113.031d*1195_01 adharmaḥ sumahān eṣa strīṇāṃ bharatasattama

01,113.031d*1195_02 yat prasādayate bhartā prasādyaḥ kṣatriyarṣabha

01,113.031d*1195_03 śṛṇu cedaṃ mahābāho mama prītikaraṃ vacaḥ

01,113.032a pitṛveśmany ahaṃ bālā niyuktātithipūjane

01,113.032c ugraṃ paryacaraṃ tatra brāhmaṇaṃ saṃśitavratam

01,113.033a nigūḍhaniścayaṃ dharme yaṃ taṃ durvāsasaṃ viduḥ

01,113.033c tam ahaṃ saṃśitātmānaṃ sarvayatnair atoṣayam

01,113.034a sa me 'bhicārasaṃyuktam ācaṣṭa bhagavān varam

01,113.034c mantragrāmaṃ ca me prādād abravīc caiva mām idam

01,113.035a yaṃ yaṃ devaṃ tvam etena mantreṇāvāhayiṣyasi

01,113.035c akāmo vā sakāmo vā sa te vaśam upaiṣyati

01,113.035d*1196_01 tasya tasya prasādāt te rājñi putro bhaviṣyati

01,113.036a ity uktāhaṃ tadā tena pitṛveśmani bhārata

01,113.036c brāhmaṇena vacas tathyaṃ tasya kālo 'yam āgataḥ

01,113.037a anujñātā tvayā devam āhvayeyam ahaṃ nṛpa

01,113.037c tena mantreṇa rājarṣe yathā syān nau prajā vibho

01,113.037d*1197=03 kuntī

01,113.037d*1197_01 yāṃ me vidyāṃ mahārāja adadāt sa mahāyaśāḥ

01,113.037d*1197_02 tayāhūtaḥ suraḥ putraṃ pradāsyati suropamam

01,113.037d*1197_03 anapatyakṛtaṃ yas te śokaṃ vīra vineṣyati

01,113.037d*1197_04 apatyakāma evaṃ syān mamāpatyaṃ bhaved iti

01,113.037d*1197_05 vipraṃ vā guṇasaṃpannaṃ sarvabhūtahite ratam

01,113.037d*1197_06 anujānīhi bhadraṃ te daivataṃ hi patiḥ striyaḥ

01,113.037d*1197_07 yaṃ tvaṃ vakṣyasi dharmajña devaṃ brāhmaṇam eva ca

01,113.037d*1197_08 yathoddiṣṭaṃ tvayā vīra tat kartāsmi mahābhuja

01,113.037d*1197_09 devāt putraphalaṃ sadyo viprāt kālāntare bhavet

01,113.038a āvāhayāmi kaṃ devaṃ brūhi tattvavidāṃ vara

01,113.038c tvatto 'nujñāpratīkṣāṃ māṃ viddhy asmin karmaṇi sthitām

01,113.038d*1198=00 pāṇḍuḥ

01,113.038d*1198=06 vaiśaṃpāyanaḥ

01,113.038d*1198_01 dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi tvaṃ no dhātrī kulasya hi

01,113.038d*1198_02 namo maharṣaye tasmai yena datto varas tava

01,113.038d*1198_03 na cādharmeṇa dharmajñe śakyāḥ pālayituṃ prajāḥ

01,113.038d*1198_04 tasmāt tvaṃ putralābhāya saṃtānāya mamaiva ca

01,113.038d*1198_05 pravaraṃ sarvadevānāṃ dharmam āvāhayābale

01,113.038d*1198_06 pāṇḍunā samanujñātā bhāratena yaśasvinā

01,113.038d*1198_07 matiṃ cakre mahārāja dharmasyāvāhane tadā

01,113.039 pāṇḍur uvāca

01,113.039a adyaiva tvaṃ varārohe prayatasva yathāvidhi

01,113.039c dharmam āvāhaya śubhe sa hi deveṣu puṇyabhāk

01,113.040a adharmeṇa na no dharmaḥ saṃyujyeta kathaṃ cana

01,113.040b@066=0039 bhīṣma uvāca

01,113.040b@066_0001 yathāsau nīyate daṇḍaḥ satataṃ pāpakāriṣu

01,113.040b@066_0002 daṇḍasya nayanāt sā hi daṇḍanītir ihocyate

01,113.040b@066_0003 bhūyaṃ sa bhagavān dhyātvā ciraṃ śūladharaḥ prabhuḥ

01,113.040b@066_0004 asṛjat sarvaśāstrāṇi mahādevo maheśvaraḥ

01,113.040b@066_0005 daṇḍanīteḥ prayogārthaṃ pramāṇāni ca sarvaśaḥ

01,113.040b@066_0006 vidyāś catasraḥ kūṭasthās tāsāṃ bhedavikalpanā

01,113.040b@066_0007 aṅgāni vedāś catvāro mīmāṃsā nyāyavistaraḥ

01,113.040b@066_0008 purāṇaṃ dharmaśāstraṃ ca vidyā hy etāś caturdaśa

01,113.040b@066_0009 āyurvedo dhanurvedo gāndharvaś ceti niścayaḥ

01,113.040b@066_0010 arthaśāstraṃ caturthaṃ tu vidyā hy aṣṭādaśaiva tu

01,113.040b@066_0011 daśa cāṣṭau ca vikhyātā etā dharmasya saṃhitāḥ

01,113.040b@066_0012 etāsām eva vidyānāṃ vyāsam āha maheśvaraḥ

01,113.040b@066_0013 śatāni trīṇi śāstrāṇām āha tantrāṇi saptatiḥ

01,113.040b@066_0014 vyāsa eva tu vidyānāṃ mahādevena kīrtitaḥ

01,113.040b@066_0015 tantraṃ pāśupataṃ nāma pāñcarātraṃ ca viśrutam

01,113.040b@066_0016 yogaśāstraṃ ca sāṃkhyaṃ ca tantraṃ lokāyataṃ tathā

01,113.040b@066_0017 tantraṃ brahmalulā nāma tarkavidyā divaukasām

01,113.040b@066_0018 sukhaduḥkhārthajijñāsākārakaś ceti viśrutam

01,113.040b@066_0019 tarkavidyās tathā cāṣṭau saśloko nava vistaraḥ

01,113.040b@066_0020 daśa cāṣṭau ca vijñeyāḥ paurāṇāṃ yajñasaṃhitāḥ

01,113.040b@066_0021 purāṇasya praṇītāś ca tāvad eveha saṃhitā

01,113.040b@066_0022 dharmaśāstrāṇi tadvācaḥ ekārthā nīti nānyathā

01,113.040b@066_0023 ekārthāni purāṇāni vedāś caikārthasaṃhitāḥ

01,113.040b@066_0024 nānārthāni ca sarvāṇi tataḥ śāstrāṇi śaṃkaraḥ

01,113.040b@066_0025 provāca bhagavān devaḥ kālajñānāni yāni ca

01,113.040b@066_0026 catuḥṣaṣṭipramāṇānām āyurvedaṃ ca sottaram

01,113.040b@066_0027 aṣṭādaśavikalpāntāṃ daṇḍanītiṃ ca śāśvatīm

01,113.040b@066_0028 gāndharvam itihāsaṃ ca nānāvistaram uktavān

01,113.040b@066_0029 ity etāḥ śāṃkaraproktā vidyāḥ śabdārthasaṃhitāḥ

01,113.040b@066_0030 punar bhedasahasraṃ ca tāsām eva tu vistaraḥ

01,113.040b@066_0031 ṛṣibhir devagandharvaiḥ savikalpaḥ savistaraḥ

01,113.040b@066_0032 śaśvad abhyasyate loke veda eva ca sarvaśaḥ

01,113.040b@066_0033 vidyāś catasraḥ saṃkṣiptāḥ vedavādāś ca te smṛtāḥ

01,113.040b@066_0034 etāsāṃ pārago yaś ca sa cokto vedapāragaḥ

01,113.040b@066_0035 vidānāṃ pārago rudro viṣṇur indro bṛhaspatiḥ

01,113.040b@066_0036 śakraḥ svāyaṃbhuvaś caiva manuḥ paramadharmavit

01,113.040b@066_0037 brahmā ca paramo devaḥ sadā sarvaiḥ surāsuraiḥ

01,113.040b@066_0038 sarvasyānugrahaś caiva vyāso vai vedapāragaḥ

01,113.040b@066_0039 ahaṃ śāṃtanavo bhīṣmaḥ prasādān mādhavasya ca

01,113.040b@066_0040 śaṃkarasya prasādāc ca brahmaṇaś ca kurūdvaha

01,113.040b@066_0041 vedapāraga ity ukto yājñavalkyaś ca sarvaśaḥ

01,113.040b@066_0042 kalpe kalpe mahābhāgair ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ

01,113.040b@066_0043 ṛṣiputrair ṛṣigaṇair bhidyate ''śramikair api

01,113.040b@066_0044 śivena brahmaṇā caiva viṣṇunā ca vikalpitāḥ

01,113.040b@066_0045 ādikalpe punaś caiva bhidyante sādhubhiḥ punaḥ

01,113.040b@066_0046 idānīm api vidvadbhiḥ bhidyante ca vikalpakaiḥ

01,113.040b@066_0047 pūrvajanmānusāreṇa bahudheyaṃ sarasvatī

01,113.040c lokaś cāyaṃ varārohe dharmo 'yam iti maṃsyate

01,113.041a dhārmikaś ca kurūṇāṃ sa bhaviṣyati na saṃśayaḥ

01,113.041c dattasyāpi ca dharmeṇa nādharme raṃsyate manaḥ

01,113.041d*1199_01 dharmādikaṃ hi dharmajñe dharmāntaṃ dharmamadhyamam

01,113.041d*1199_02 apatyam iṣṭaṃ lokeṣu yaśaḥkīrtivivardhanam

01,113.042a tasmād dharmaṃ puraskṛtya niyatā tvaṃ śucismite

01,113.042c upacārābhicārābhyāṃ dharmam ārādhayasva vai

01,113.043 vaiśaṃpāyana uvāca

01,113.043a sā tathoktā tathety uktvā tena bhartrā varāṅganā

01,113.043c abhivādyābhyanujñātā pradakṣiṇam avartata

01,114.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,114.001a saṃvatsarāhite garbhe gāndhāryā janamejaya

01,114.001c āhvayām āsa vai kuntī garbhārthaṃ dharmam acyutam

01,114.002a sā baliṃ tvaritā devī dharmāyopajahāra ha

01,114.002b*1200_01 jānatī dharmam agryaṃ vai mantrair vaśam upānayat

01,114.002b*1200_02 āhūto niyamāt kuntyā sarvabhūtanamaskṛtaḥ

01,114.002b*1200_03 dadṛśe bhagavān dharmaḥ saṃtānārthāya pāṇḍave

01,114.002b*1200_04 tasmin bahumṛge 'raṇye śataśṛṅge nagottame

01,114.002b*1200_05 pāṇḍor arthe mahābhāgā kuntī dharmam upāgamat

01,114.002b*1200_06 ṛtukāle śucisnātā śuklavastrā yaśasvinī

01,114.002b*1200_07 śayyāṃ jagrāha suśroṇī saha dharmeṇa suvratā

01,114.002c jajāpa japyaṃ vidhivad dattaṃ durvāsasā purā

01,114.002d*1201_01 ājagāma tato devo dharmo mantrabalāt tataḥ

01,114.002d*1201_02 vimāne sūryasaṃkāśe kuntī yatra japasthitā

01,114.002d*1201_03 vihasya tāṃ tato brūyāḥ kunti kiṃ te dadāmy aham

01,114.002d*1201_04 sā taṃ vihasyamānāpi putraṃ dehy abravīd idam

01,114.003a saṃgamya sā tu dharmeṇa yogamūrtidhareṇa vai

01,114.003c lebhe putraṃ varārohā sarvaprāṇabhṛtāṃ varam

01,114.004a aindre candrasamāyukte muhūrte 'bhijite 'ṣṭame

01,114.004c divā madhyagate sūrye tithau puṇye 'bhipūjite

01,114.005a samṛddhayaśasaṃ kuntī suṣāva samaye sutam

01,114.005c jātamātre sute tasmin vāg uvācāśarīriṇī

01,114.006a eṣa dharmabhṛtāṃ śreṣṭho bhaviṣyati na saṃśayaḥ

01,114.006b*1202_01 vikrāntaḥ satyavāk caiva rājā pṛthvyāṃ bhaviṣyati

01,114.006c yudhiṣṭhira iti khyātaḥ pāṇḍoḥ prathamajaḥ sutaḥ

01,114.007a bhavitā prathito rājā triṣu lokeṣu viśrutaḥ

01,114.007c yaśasā tejasā caiva vṛttena ca samanvitaḥ

01,114.008a dhārmikaṃ taṃ sutaṃ labdhvā pāṇḍus tāṃ punar abravīt

01,114.008c prāhuḥ kṣatraṃ balajyeṣṭhaṃ balajyeṣṭhaṃ sutaṃ vṛṇu

01,114.008d*1203_01 prāhuḥ putrā bahutarāḥ kartavyāḥ karmaviddvijāḥ

01,114.008d*1204_01 tataḥ kuntīm abhikramya śaśāsātīva bhārata

01,114.008d*1204_02 vāyum āvāhayasveti sa devo balavattaraḥ

01,114.008d*1204_03 aśvamedhaḥ kratuśreṣṭho jyotiḥśreṣṭho divākaraḥ

01,114.008d*1204_04 brāhmaṇo dvipadāṃ śreṣṭho devaśreṣṭhaś ca mārutaḥ

01,114.008d*1204_05 mārutaṃ marutāṃ śreṣṭhaṃ sarvaprāṇibhir īḍitam

01,114.008d*1204_06 āvāhaya tvaṃ niyamāt putrārthaṃ varavarṇini

01,114.008d*1204_07 sa no yaṃ dāsyati sutaṃ sa prāṇabalavān nṛṣu

01,114.008d*1204_08 bhaviṣyati varārohe balajyeṣṭhā hi bhūmipāḥ

01,114.009a tatas tathoktā patyā tu vāyum evājuhāva sā

01,114.009b*1205_01 tatas tām āgato vāyur mṛgārūḍho mahābalaḥ

01,114.009b*1205_02 kiṃ te kunti dadāmy adya brūhi yat te hṛdi sthitam

01,114.009b*1205_03 sā salajjā vihasyāha putraṃ dehi surottama

01,114.009b*1205_04 balavantaṃ mahākāyaṃ sarvadarpaprabhañjanam

01,114.009b*1206_01 dvitīyenopahāreṇa tenoktavidhinā punaḥ

01,114.009b*1206_02 tair eva niyamaiḥ sthitvā mantragrāmam udairayat

01,114.009b*1206_03 ājagāma tato vāyuḥ kiṃ karomīti cābravīt

01,114.009b*1206_04 lajjānvitā tataḥ kuntī putram aicchan mahābalam

01,114.009b*1206_05 tathāstv iti ca tāṃ vāyuḥ samālabhya divaṃ gataḥ

01,114.009c tasmāj jajñe mahābāhur bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,114.010a tam apy atibalaṃ jātaṃ vāg abhyavadad acyutam

01,114.010c sarveṣāṃ balināṃ śreṣṭho jāto 'yam iti bhārata

01,114.010d*1207_01 jātamātre kumāre tu sarvalokasya pārthivāḥ

01,114.010d*1207_02 mūtraṃ prasusruvuḥ sarve vyathitāś ca prapedire

01,114.010d*1207_03 vāhanāni vyaśīryanta vimuñcanty aśrubindavaḥ

01,114.010d*1207_04 yathānilaḥ samuddhūtaḥ samarthaḥ kampane bhuvaḥ

01,114.010d*1207_05 tathā manyuparītāṅgo bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,114.011a idam atyadbhutaṃ cāsīj jātamātre vṛkodare

01,114.011c yad aṅkāt patito mātuḥ śilāṃ gātrair acūrṇayat

01,114.011d*1208=00 janamejaya uvāca

01,114.011d*1208=05 vaiśaṃpāyana uvāca

01,114.011d*1208_01 kathaṃ sa vajrasaṃghātaḥ kumāro nyapatad girau

01,114.011d*1208_02 kathaṃ tu tena patatā śilā gātrair vicūrṇitā

01,114.011d*1208_03 etad icchāmi bhagavaṃs tvattaḥ śrotuṃ dvijottama

01,114.011d*1208_04 yathāvad iha viprarṣe paraṃ me 'tra kutūhalam

01,114.011d*1208_05 sādhv ayaṃ praśnam uddiṣṭaḥ pāṇḍaveya bravīmi te

01,114.011d*1209_01 kuntī tu saha putreṇa yātvā suruciraṃ saraḥ

01,114.011d*1209_02 snātvā tu sutam ādāya daśame 'hani yādavī

01,114.011d*1209_03 daivatāny arcayiṣyantī nirjagāmāśramāt pṛthā

01,114.011d*1209_04 śailābhyāśena gacchantyās tadā bharatasattama

01,114.011d*1209_05 niścakrāma mahāvyāghro jighāṃsur girigahvarāt

01,114.011d*1209_06 tam āpatantaṃ śārdūlaṃ vikṛṣya dhanur uttamam

01,114.011d*1209_07 nirbibheda śaraiḥ pāṇḍus tribhis tridaśavikramaḥ

01,114.011d*1209_08 nādena mahatā tāṃ tu pūrayantaṃ girer guhām

01,114.011d*1209_09 dṛṣṭvā śailam upāroḍhum aicchat kuntī bhayāt tadā

01,114.011d*1209_10 trāsāt tasyāḥ sutas tv aṅkāt papāta bharatarṣabha

01,114.011d*1209_11 parvatasyoparisthāyām adhastād apatac chiśuḥ

01,114.011d*1209_12 sa śilāṃ cūrṇayām āsa vajravad vajricoditaḥ

01,114.011d*1209_13 putrasnehāt tataḥ pāṇḍur abhyadhāvad gires taṭam

01,114.012a kuntī vyāghrabhayodvignā sahasotpatitā kila

01,114.012c nānvabudhyata saṃsuptam utsaṅge sve vṛkodaram

01,114.013a tataḥ sa vajrasaṃghātaḥ kumāro 'bhyapatad girau

01,114.013c patatā tena śatadhā śilā gātrair vicūrṇitā

01,114.013e tāṃ śilāṃ cūrṇitāṃ dṛṣṭvā pāṇḍur vismayam āgamat

01,114.013f*1210_01 sa tu janmani bhīmasya vinadantaṃ mahāsvanam

01,114.013f*1210_02 dadarśa giriśṛṅgasthaṃ vyāghraṃ vyāghraparākramaḥ

01,114.013f*1210_03 dārasaṃrakṣaṇārthāya putrasaṃrakṣaṇāya ca

01,114.013f*1210_04 sadā bāṇadhanuṣpāṇir abhavat kurunandanaḥ

01,114.013f*1210_05 maghe candramasā yukte siṃhe cābhyudite gurau

01,114.013f*1210_06 divā madhyagate sūrye tithau puṇye trayodaśīm

01,114.013f*1210_07 maitre muhūrte sā kuntī suṣuve bhīmam acyutam

01,114.014a yasminn ahani bhīmas tu jajñe bharatasattama

01,114.014c duryodhano 'pi tatraiva prajajñe vasudhādhipa

01,114.015a jāte vṛkodare pāṇḍur idaṃ bhūyo 'nvacintayat

01,114.015c kathaṃ nu me varaḥ putro lokaśreṣṭho bhaved iti

01,114.016a daive puruṣakāre ca loko 'yaṃ hi pratiṣṭhitaḥ

01,114.016c tatra daivaṃ tu vidhinā kālayuktena labhyate

01,114.017a indro hi rājā devānāṃ pradhāna iti naḥ śrutam

01,114.017c aprameyabalotsāho vīryavān amitadyutiḥ

01,114.018a taṃ toṣayitvā tapasā putraṃ lapsye mahābalam

01,114.018c yaṃ dāsyati sa me putraṃ sa varīyān bhaviṣyati

01,114.018d*1211_01 amānuṣān mānuṣāṃś ca sa saṃgrāme haniṣyati

01,114.018e karmaṇā manasā vācā tasmāt tapsye mahat tapaḥ

01,114.019a tataḥ pāṇḍur mahātejā mantrayitvā maharṣibhiḥ

01,114.019c dideśa kuntyāḥ kauravyo vrataṃ sāṃvatsaraṃ śubham

01,114.020a ātmanā ca mahābāhur ekapādasthito 'bhavat

01,114.020c ugraṃ sa tapa ātasthe parameṇa samādhinā

01,114.021a ārirādhayiṣur devaṃ tridaśānāṃ tam īśvaram

01,114.021c sūryeṇa saha dharmātmā paryavartata bhārata

01,114.022a taṃ tu kālena mahatā vāsavaḥ pratyabhāṣata

01,114.022c putraṃ tava pradāsyāmi triṣu lokeṣu viśrutam

01,114.023a devānāṃ brāhmaṇānāṃ ca suhṛdāṃ cārthasādhakam

01,114.023b*1212_01 durhṛdāṃ śokajananaṃ sarvabāndhavanandanam

01,114.023c sutaṃ te 'gryaṃ pradāsyāmi sarvāmitravināśanam

01,114.024a ity uktaḥ kauravo rājā vāsavena mahātmanā

01,114.024b*1213_01 kuntīṃ rājasutāṃ pāṇḍur apatyārthe 'bhyacodayat

01,114.024b*1213_02 dharmaṃ balaṃ ca niścitya yathā syād iti bhārata

01,114.024c uvāca kuntīṃ dharmātmā devarājavacaḥ smaran

01,114.024d*1214_01 udarkas tava kalyāṇi tuṣṭo devagaṇeśvaraḥ

01,114.024d*1214_02 dātum icchati te putraṃ yathā saṃkalpitaṃ hṛdā

01,114.024d*1214_03 atimānuṣakarmāṇaṃ yaśasvinam ariṃdamam

01,114.025a nītimantaṃ mahātmānam ādityasamatejasam

01,114.025c durādharṣaṃ kriyāvantam atīvādbhutadarśanam

01,114.026a putraṃ janaya suśroṇi dhāma kṣatriyatejasām

01,114.026c labdhaḥ prasādo devendrāt tam āhvaya śucismite

01,114.026d*1215=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,114.026d*1215_01 jāteṣu dhṛtarāṣṭrasya kumāreṣu mahātmasu

01,114.027a evam uktā tataḥ śakram ājuhāva yaśasvinī

01,114.027b*1216_01 tataḥ paryacarat tena balinā bhagavān api

01,114.027c athājagāma devendro janayām āsa cārjunam

01,114.027d*1217_01 uttarābhyāṃ tu pūrvābhyāṃ phalgunībhyāṃ tato divā

01,114.027d*1217_02 jātas tu phālgune māsi tenāsau phalgunaḥ smṛtaḥ

01,114.028a jātamātre kumāre tu vāg uvācāśarīriṇī

01,114.028a*1218_01 . . . . . . . . sarvabhūtapraharṣiṇī

01,114.028a*1218_02 sūtake vartamānāṃ tāṃ . . . . . . . .

01,114.028c mahāgambhīranirghoṣā nabho nādayatī tadā

01,114.028d*1219_01 śṛṇvatāṃ sarvabhūtānāṃ teṣāṃ cāśramavāsinām

01,114.028d*1219_02 kuntīm ābhāṣya vispaṣṭam uvācedaṃ śucismitām

01,114.029a kārtavīryasamaḥ kunti śibitulyaparākramaḥ

01,114.029b*1220_01 eṣa vīryavatāṃ śreṣṭho bhaviṣyaty aparājitaḥ

01,114.029b*1220_02 tathā divyāni cāstrāṇi nikhilāny āhariṣyati

01,114.029c eṣa śakra ivājeyo yaśas te prathayiṣyati

01,114.030a adityā viṣṇunā prītir yathābhūd abhivardhitā

01,114.030c tathā viṣṇusamaḥ prītiṃ vardhayiṣyati te 'rjunaḥ

01,114.031a eṣa madrān vaśe kṛtvā kurūṃś ca saha kekayaiḥ

01,114.031c cedikāśikarūṣāṃś ca kurulakṣma sudhāsyati

01,114.031d*1221_01 etasya bhujavīryeṇa trāsitāḥ sarvaśatravaḥ

01,114.031d*1221_02 nivātakavacāḥ sarve prahāsyanti ca jīvitam

01,114.031d*1221_03 hiraṇyapuram ārujya nihaniṣyati saṃyuge

01,114.031d*1221_04 pulomāyās tu tanayān kālakeyāṃś ca sarvaśaḥ

01,114.031d*1221_05 gatvottarāṃ diśaṃ vīro vijitya yudhi pārthivān

01,114.031d*1221_06 dhanaratnaugham amitam ānayiṣyati pāṇḍavaḥ

01,114.032a etasya bhujavīryeṇa khāṇḍave havyavāhanaḥ

01,114.032c medasā sarvabhūtānāṃ tṛptiṃ yāsyati vai parām

01,114.033a grāmaṇīś ca mahīpālān eṣa jitvā mahābalaḥ

01,114.033c bhrātṛbhiḥ sahito vīras trīn medhān āhariṣyati

01,114.034a jāmadagnyasamaḥ kunti viṣṇutulyaparākramaḥ

01,114.034c eṣa vīryavatāṃ śreṣṭho bhaviṣyaty aparājitaḥ

01,114.034d*1222_01 eṣa yuddhe mahādevaṃ toṣayiṣyati śaṃkaram

01,114.034d*1222_02 astraṃ pāśupataṃ nāma tasmāt tuṣṭād avāpsyati

01,114.034d*1222_03 nivātakavacā nāma daityā vibudhavidviṣaḥ

01,114.034d*1222_04 śakrājñayā mahābāhus tān vadhiṣyati te sutaḥ

01,114.035a tathā divyāni cāstrāṇi nikhilāny āhariṣyati

01,114.035c vipranaṣṭāṃ śriyaṃ cāyam āhartā puruṣarṣabhaḥ

01,114.036a etām atyadbhutāṃ vācaṃ kuntīputrasya sūtake

01,114.036c uktavān vāyur ākāśe kuntī śuśrāva cāsya tām

01,114.037a vācam uccāritām uccais tāṃ niśamya tapasvinām

01,114.037c babhūva paramo harṣaḥ śataśṛṅganivāsinām

01,114.038a tathā devaṛṣīṇāṃ ca sendrāṇāṃ ca divaukasām

01,114.038c ākāśe dundubhīnāṃ ca babhūva tumulaḥ svanaḥ

01,114.039a udatiṣṭhan mahāghoṣaḥ puṣpavṛṣṭibhir āvṛtaḥ

01,114.039c samavetya ca devānāṃ gaṇāḥ pārtham apūjayan

01,114.040a kādraveyā vainateyā gandharvāpsarasas tathā

01,114.040c prajānāṃ patayaḥ sarve sapta caiva maharṣayaḥ

01,114.041a bharadvājaḥ kaśyapo gautamaś ca; viśvāmitro jamadagnir vasiṣṭhaḥ

01,114.041c yaś codito bhāskare 'bhūt pranaṣṭe; so 'py atrātrir bhagavān ājagāma

01,114.042a marīcir aṅgirāś caiva pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ

01,114.042c dakṣaḥ prajāpatiś caiva gandharvāpsarasas tathā

01,114.043a divyamālyāmbaradharāḥ sarvālaṃkārabhūṣitāḥ

01,114.043b*1223_01 te ca prakāśā martyeṣu sarvopaskārasaṃbhṛtāḥ

01,114.043c upagāyanti bībhatsum upanṛtyanti cāpsarāḥ

01,114.043d*1224_01 tathā maharṣayaś cāpi jepus tatra samantataḥ

01,114.043d*1225_01 tato gandharvatūryeṣu praṇadatsu vihāyasi

01,114.043e gandharvaiḥ sahitaḥ śrīmān prāgāyata ca tumburuḥ

01,114.044a bhīmasenograsenau ca ūrṇāyur anaghas tathā

01,114.044c gopatir dhṛtarāṣṭraś ca sūryavarcāś ca saptamaḥ

01,114.045a yugapas tṛṇapaḥ kārṣṇir nandiś citrarathas tathā

01,114.045c trayodaśaḥ śāliśirāḥ parjanyaś ca caturdaśaḥ

01,114.046a kaliḥ pañcadaśaś cātra nāradaś caiva ṣoḍaśaḥ

01,114.046c sad vā bṛhad vā bṛhakaḥ karālaś ca mahāyaśāḥ

01,114.047a brahmacārī bahuguṇaḥ suparṇaś ceti viśrutaḥ

01,114.047c viśvāvasur bhumanyuś ca sucandro daśamas tathā

01,114.048a gītamādhuryasaṃpannau vikhyātau ca hahāhuhū

01,114.048c ity ete devagandharvā jagus tatra nararṣabham

01,114.049a tathaivāpsaraso hṛṣṭāḥ sarvālaṃkārabhūṣitāḥ

01,114.049c nanṛtur vai mahābhāgā jaguś cāyatalocanāḥ

01,114.050a anūnā cānavadyā ca priyamukhyā guṇāvarā

01,114.050c adrikā ca tathā sācī miśrakeśī alambusā

01,114.051a marīciḥ śicukā caiva vidyutparṇā tilottamā

01,114.051c agnikā lakṣaṇā kṣemā devī rambhā manoramā

01,114.051d*1226_01 urvaśī caiva rājendra nanṛtur gītanisvanaiḥ

01,114.052a asitā ca subāhuś ca supriyā suvapus tathā

01,114.052c puṇḍarīkā sugandhā ca surathā ca pramāthinī

01,114.053a kāmyā śāradvatī caiva nanṛtus tatra saṃghaśaḥ

01,114.053c menakā sahajanyā ca parṇikā puñjikasthalā

01,114.054a kratusthalā ghṛtācī ca viśvācī pūrvacitty api

01,114.054c umlocety abhivikhyātā pramloceti ca tā daśa

01,114.054e urvaśy ekādaśīty etā jagur āyatalocanāḥ

01,114.055a dhātāryamā ca mitraś ca varuṇo 'ṃśo bhagas tathā

01,114.055c indro vivasvān pūṣā ca tvaṣṭā ca savitā tathā

01,114.056a parjanyaś caiva viṣṇuś ca ādityāḥ pāvakārciṣaḥ

01,114.056b*1227_01 ity ete dvādaśādityā jvalantaḥ sūryavarcasaḥ

01,114.056c mahimānaṃ pāṇḍavasya vardhayanto 'mbare sthitāḥ

01,114.057a mṛgavyādhaś ca śarvaś ca nirṛtiś ca mahāyaśāḥ

01,114.057c ajaikapād ahirbudhnyaḥ pinākī ca paraṃtapaḥ

01,114.058a dahano 'theśvaraś caiva kapālī ca viśāṃ pate

01,114.058c sthāṇur bhavaś ca bhagavān rudrās tatrāvatasthire

01,114.059a aśvinau vasavaś cāṣṭau marutaś ca mahābalāḥ

01,114.059b*1228_01 nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv iti

01,114.059b*1228_02 tau cāśvinau tathā sādhyās tasyāsañ janmani sthitāḥ

01,114.059b*1228_03 kratur dakṣas tapaḥ satyaḥ kālaḥ kāmo dhuris tathā

01,114.059b*1228_04 kurumān madhumāṃś caiva rocamānaś ca tejasā

01,114.059c viśvedevās tathā sādhyās tatrāsan parisaṃsthitāḥ

01,114.060a karkoṭako 'tha śeṣaś ca vāsukiś ca bhujaṃgamaḥ

01,114.060c kacchapaś cāpakuṇḍaś ca takṣakaś ca mahoragaḥ

01,114.061a āyayus tejasā yuktā mahākrodhā mahābalāḥ

01,114.061c ete cānye ca bahavas tatra nāgā vyavasthitāḥ

01,114.061d*1229_01 mahān pitāmahas tv enaṃ vastreṇārajasā tadā

01,114.061d*1229_02 pratijagrāha naptāraṃ rājarṣiparivāritaḥ

01,114.061d*1229_03 sagareṇāmbarīṣeṇa nahuṣeṇa yayātinā

01,114.061d*1229_04 dhīmatā dhundhumāreṇa rājñoparicareṇa ha

01,114.061d*1229_05 mucukundena māndhātrā śibināriṣṭaneminā

01,114.061d*1229_06 bharatena dilīpena sarvaiś ca janamejaya

01,114.061d*1229_07 pūruḥ sārdhaṃ nṛpatibhir jagrāha kurupuṃgavam

01,114.061d*1229_08 anye ca bahavas tatra samāsan rājasattamāḥ

01,114.061d*1229_09 ete cānye ca bahavo naralokādhipās tathā

01,114.061d*1229_10 devalokād ihāgamya praikṣanta bharatarṣabham

01,114.061d*1229_11 vidyotamānaṃ vapuṣā bhāsayantaṃ diśo daśa

01,114.061d*1229_12 lakṣaṇair vyañjitair yuktaṃ sarvair māhātmyasūcakaiḥ

01,114.061d*1230_01 tāṃś ca devagaṇān sarvāṃs tapaḥsiddhā maharṣayaḥ

01,114.061d*1230_02 vimānagiryagragatān dadṛśur netare janāḥ

01,114.062a tārkṣyaś cāriṣṭanemiś ca garuḍaś cāsitadhvajaḥ

01,114.062c aruṇaś cāruṇiś caiva vainateyā vyavasthitāḥ

01,114.063a tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ vismitā munisattamāḥ

01,114.063c adhikāṃ sma tato vṛttim avartan pāṇḍavān prati

01,114.063d*1231_01 pāṇḍuḥ prītena manasā devatādīn apūjayat

01,114.063d*1231_02 pāṇḍunā pūjitā devāḥ pratyūcur nṛpasattamam

01,114.063d*1231_03 prādurbhūto hy ayaṃ dharmo devatānāṃ prasādajaḥ

01,114.063d*1231_04 mātariśvā hy ayaṃ bhīmo balavān arimardanaḥ

01,114.063d*1231_05 sākṣād indraḥ svayaṃ jātaḥ prasādāc ca śatakratoḥ

01,114.063d*1231_06 pitṛtvād devatānāṃ hi nāsti puṇyataras tvayā

01,114.063d*1231_07 pitṝṇām ṛṇamukto 'si svargaṃ prāpsyasi puṇyabhāk

01,114.063d*1231_08 ity uktvā devatāḥ sarvā viprajagmur yathāgatam

01,114.064a pāṇḍus tu punar evaināṃ putralobhān mahāyaśāḥ

01,114.064c prāhiṇod darśanīyāṅgīṃ kuntī tv enam athābravīt

01,114.065a nātaś caturthaṃ prasavam āpatsv api vadanty uta

01,114.065c ataḥ paraṃ cāriṇī syāt pañcame bandhakī bhavet

01,114.066a sa tvaṃ vidvan dharmam imaṃ buddhigamyaṃ kathaṃ nu mām

01,114.066c apatyārthaṃ samutkramya pramādād iva bhāṣase

01,114.066d*1232=00 pāṇḍuḥ

01,114.066d*1232_01 evam etad dharmaśāstraṃ yathā vadasi tat tathā

01,115.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,115.001a kuntīputreṣu jāteṣu dhṛtarāṣṭrātmajeṣu ca

01,115.001c madrarājasutā pāṇḍuṃ raho vacanam abravīt

01,115.002a na me 'sti tvayi saṃtāpo viguṇe 'pi paraṃtapa

01,115.002b*1233_01 na tāpo yauvanasthāyī parābhavaṃ kathaṃ ca naḥ

01,115.002c nāvaratve varārhāyāḥ sthitvā cānagha nityadā

01,115.003a gāndhāryāś caiva nṛpate jātaṃ putraśataṃ tathā

01,115.003c śrutvā na me tathā duḥkham abhavat kurunandana

01,115.004a idaṃ tu me mahad duḥkhaṃ tulyatāyām aputratā

01,115.004c diṣṭyā tv idānīṃ bhartur me kuntyām apy asti saṃtatiḥ

01,115.005a yadi tv apatyasaṃtānaṃ kuntirājasutā mayi

01,115.005c kuryād anugraho me syāt tava cāpi hitaṃ bhavet

01,115.006a stambho hi me sapatnītvād vaktuṃ kuntisutāṃ prati

01,115.006c yadi tu tvaṃ prasanno me svayam enāṃ pracodaya

01,115.007 pāṇḍur uvāca

01,115.007a mamāpy eṣa sadā mādri hṛdy arthaḥ parivartate

01,115.007c na tu tvāṃ prasahe vaktum iṣṭāniṣṭavivakṣayā

01,115.008a tava tv idaṃ mataṃ jñātvā prayatiṣyāmy ataḥ param

01,115.008c manye dhruvaṃ mayoktā sā vaco me pratipatsyate

01,115.009 vaiśaṃpāyana uvāca

01,115.009a tataḥ kuntīṃ punaḥ pāṇḍur vivikta idam abravīt

01,115.009b*1234_01 anugṛhṇīṣva kalyāṇi madrarājasutām api

01,115.009c kulasya mama saṃtānaṃ lokasya ca kuru priyam

01,115.010a mama cāpiṇḍanāśāya pūrveṣām api cātmanaḥ

01,115.010c matpriyārthaṃ ca kalyāṇi kuru kalyāṇam uttamam

01,115.010d*1235_01 kulasya piṇḍavṛddhiś ca kulasya kulasaṃtatiḥ

01,115.010d*1235_02 mama ceṣṭasya nirvṛttis tava cāpi paraṃ yaśaḥ

01,115.011a yaśaso 'rthāya caiva tvaṃ kuru karma suduṣkaram

01,115.011c prāpyādhipatyam indreṇa yajñair iṣṭaṃ yaśorthinā

01,115.012a tathā mantravido viprās tapas taptvā suduṣkaram

01,115.012c gurūn abhyupagacchanti yaśaso 'rthāya bhāmini

01,115.013a tathā rājarṣayaḥ sarve brāhmaṇāś ca tapodhanāḥ

01,115.013c cakrur uccāvacaṃ karma yaśaso 'rthāya duṣkaram

01,115.013d*1236_01 tathā rājarṣayo dhīrā manuvainyādayaḥ pṛthak

01,115.013d*1236_02 yaśo 'rthaṃ dharmayuktāni cakruḥ karmāṇi śobhane

01,115.014a sā tvaṃ mādrīṃ plaveneva tārayemām anindite

01,115.014c apatyasaṃvibhāgena parāṃ kīrtim avāpnuhi

01,115.014d*1237_01 dharmaṃ vai dharmaśāstroktaṃ yathā vadasi tat tathā

01,115.014d*1237_02 tasmād anugrahaṃ mādryāḥ kuruṣva varavarṇini

01,115.015a evam uktābravīn mādrīṃ sakṛc cintaya daivatam

01,115.015c tasmāt te bhavitāpatyam anurūpam asaṃśayam

01,115.015d*1238_01 kuntyā mantre kṛte tasmin vidhidṛṣṭena karmaṇā

01,115.015d*1238_02 tato rājasutā snātā śayane saṃviveśa ha

01,115.016a tato mādrī vicāryaiva jagāma manasāśvinau

01,115.016c tāv āgamya sutau tasyāṃ janayām āsatur yamau

01,115.017a nakulaṃ sahadevaṃ ca rūpeṇāpratimau bhuvi

01,115.017c tathaiva tāv api yamau vāg uvācāśarīriṇī

01,115.017d*1239_01 karmato bhaktitaś caiva balato 'pi nayais tathā

01,115.018a rūpasattvaguṇopetāv etāv anyāñ janān ati

01,115.018c bhāsatas tejasātyarthaṃ rūpadraviṇasaṃpadā

01,115.019a nāmāni cakrire teṣāṃ śataśṛṅganivāsinaḥ

01,115.019c bhaktyā ca karmaṇā caiva tathāśīrbhir viśāṃ pate

01,115.020a jyeṣṭhaṃ yudhiṣṭhirety āhur bhīmaseneti madhyamam

01,115.020c arjuneti tṛtīyaṃ ca kuntīputrān akalpayan

01,115.021a pūrvajaṃ nakulety evaṃ sahadeveti cāparam

01,115.021c mādrīputrāv akathayaṃs te viprāḥ prītamānasāḥ

01,115.021e anusaṃvatsaraṃ jātā api te kurusattamāḥ

01,115.021f*1240_01 pāṇḍuputrā vyarājanta pañca saṃvatsarā iva

01,115.021f*1241_01 anvavartanta pārthāś ca mādrīputrau tathaiva ca

01,115.021f*1242_01 mahāsattvā mahāvīryā mahābalaparākramāḥ

01,115.021f*1242_02 pāṇḍur dṛṣṭvā sutāṃs tāṃs tu devarūpān mahaujasaḥ

01,115.021f*1242_03 mudaṃ paramikāṃ lebhe nananda ca narādhipaḥ

01,115.021f*1242_04 ṛṣīṇām api sarveṣāṃ śataśṛṅganivāsinām

01,115.021f*1242_05 priyā babhūvus tāsāṃ ca tathaiva muniyoṣitām

01,115.022a kuntīm atha punaḥ pāṇḍur mādryarthe samacodayat

01,115.022c tam uvāca pṛthā rājan rahasy uktā satī sadā

01,115.023a uktā sakṛd dvandvam eṣā lebhe tenāsmi vañcitā

01,115.023c bibhemy asyāḥ paribhavān nārīṇāṃ gatir īdṛśī

01,115.024a nājñāsiṣam ahaṃ mūḍhā dvandvāhvāne phaladvayam

01,115.024c tasmān nāhaṃ niyoktavyā tvayaiṣo 'stu varo mama

01,115.025a evaṃ pāṇḍoḥ sutāḥ pañca devadattā mahābalāḥ

01,115.025c saṃbhūtāḥ kīrtimantas te kuruvaṃśavivardhanāḥ

01,115.025d*1243_01 devaujasaḥ sattvavantaḥ sarvaśāstraviśāradāḥ

01,115.025d*1243_02 divyasaṃhananāḥ sarve sarve bhāsvaramūrtayaḥ

01,115.026a śubhalakṣaṇasaṃpannāḥ somavat priyadarśanāḥ

01,115.026c siṃhadarpā maheṣvāsāḥ siṃhavikrāntagāminaḥ

01,115.026d*1244_01 siṃhoraskāḥ siṃhasattvāḥ siṃhākṣāḥ siṃhavikramāḥ

01,115.026e siṃhagrīvā manuṣyendrā vavṛdhur devavikramāḥ

01,115.027a vivardhamānās te tatra puṇye haimavate girau

01,115.027c vismayaṃ janayām āsur maharṣīṇāṃ sameyuṣām

01,115.028a te ca pañca śataṃ caiva kuruvaṃśavivardhanāḥ

01,115.028c sarve vavṛdhur alpena kālenāpsv iva nīrajāḥ

01,115.028d@067=0047 vaiśaṃpāyanaḥ

01,115.028d@067_0001 jātamātrān upādāya śataśṛṅganivāsinaḥ

01,115.028d@067_0002 pāṇḍoḥ putrān amanyanta tāpasāḥ svān ivātmajān

01,115.028d@067_0003 tatas tu vṛṣṇayaḥ sarve vasudevapurogamāḥ

01,115.028d@067_0004 pāṇḍuḥ śāpabhayād bhītaḥ śataśṛṅgam upeyivān

01,115.028d@067_0005 tatraiva munibhiḥ sārdhaṃ tāpaso 'bhūt tapaś caran

01,115.028d@067_0006 śākamūlaphalāhāras tapasvī niyatendriyaḥ

01,115.028d@067_0007 yogadhyānaparo rājā babhūveti ca vādakāḥ

01,115.028d@067_0008 prabruvanti sma bahavas tac chrutvā śokakarśitāḥ

01,115.028d@067_0009 pāṇḍoḥ prītisamāyuktāḥ kadā śroṣyāma satkathāḥ

01,115.028d@067_0010 ity evaṃ kathayantas te vṛṣṇayaḥ saha bāndhavaiḥ

01,115.028d@067_0011 pāṇḍoḥ putrāgamaṃ śrutvā sarve harṣasamanvitāḥ

01,115.028d@067_0012 sabhājayantas te 'nyonyaṃ vasudevaṃ vaco 'bruvan

01,115.028d@067_0013 na bhaveran kriyāhīnāḥ pāṇḍoḥ putrā mahābalāḥ

01,115.028d@067_0014 pāṇḍoḥ priyahitānveṣī preṣaya tvaṃ purohitam

01,115.028d@067_0015 vasudevas tathety uktvā visasarja purohitam

01,115.028d@067_0016 yuktāni ca kumārāṇāṃ pāribarhāṇy anekaśaḥ

01,115.028d@067_0017 kuntīṃ mādrīṃ ca saṃdiśya dāsadāsīparicchadam

01,115.028d@067_0018 gāvo hiraṇyaṃ rūpyaṃ ca preṣayām āsa bhārata

01,115.028d@067_0019 tāni sarvāṇi saṃgṛhya prayayau sa purohitaḥ

01,115.028d@067_0020 tam āgataṃ dvijaśreṣṭhaṃ kāśyapaṃ vai purohitam

01,115.028d@067_0021 pūjayām āsa vidhivat pāṇḍuḥ parapuraṃjayaḥ

01,115.028d@067_0022 pṛthā mādrī ca saṃhṛṣṭe vasudevaṃ praśaṃsatām

01,115.028d@067_0023 tataḥ pāṇḍuḥ kriyāḥ sarvāḥ pāṇḍavānām akārayat

01,115.028d@067_0024 garbhādhānādikṛtyāni caulopanayanāni ca

01,115.028d@067_0025 kāśyapaḥ kṛtavān sarvam upākarma ca bhārata

01,115.028d@067_0026 caulopanayanād ūrdhvaṃ vṛṣabhākṣā yaśasvinaḥ

01,115.028d@067_0027 vaidikādhyayane sarve samapadyanta pāragāḥ

01,115.028d@067_0028 śaryāteḥ pṛṣataḥ putraḥ śuko nāma paraṃtapaḥ

01,115.028d@067_0029 yena sāgaraparyantā dhanuṣā nirjitā mahī

01,115.028d@067_0030 aśvamedhaśatair iṣṭvā sa mahātmā mahāmakhaiḥ

01,115.028d@067_0031 ārādhya devatāḥ sarvāḥ pitṝn api mahāmatiḥ

01,115.028d@067_0032 śataśṛṅge tapas tepe śākamūlaphalāśanaḥ

01,115.028d@067_0033 tenopakaraṇaśreṣṭhaiḥ śikṣayā copabṛṃhitāḥ

01,115.028d@067_0034 tatprasādād dhanurvede samapadyanta pāragāḥ

01,115.028d@067_0035 gadāyāṃ pārago bhīmas tomareṣu yudhiṣṭhiraḥ

01,115.028d@067_0036 asicarmaṇi niṣṇātau yamau sattvavatāṃ varau

01,115.028d@067_0037 dhanurvede gataḥ pāraṃ savyasācī paraṃtapaḥ

01,115.028d@067_0038 śukena samanujñāto matsamo 'yam iti prabho

01,115.028d@067_0039 anujñāya tato rājā śaktiṃ khaḍgaṃ tathā śarān

01,115.028d@067_0040 dhanuś ca dadatāṃ śreṣṭhas tālamātraṃ mahāprabham

01,115.028d@067_0041 vipāṭhakṣuranārācān gṛdhrapakṣān alaṃkṛtān

01,115.028d@067_0042 dadau pārthāya saṃhṛṣṭo mahoragasamaprabhān

01,115.028d@067_0043 avāpya sarvaśastrāṇi mudito vāsavātmajaḥ

01,115.028d@067_0044 mene sarvān mahīpālān aparyāptān svatejasā

01,115.028d@067_0045 ekavarṣāntarās tv evaṃ parasparam ariṃdamāḥ

01,115.028d@067_0046 anvavardhanta pārthāś ca mādrīputrau tathaiva ca

01,115.028d@067_0047 pāṇḍavānāṃ tathāyus tvaṃ śṛṇu kauravanandana

01,115.028d@067_0048 jagāma hāstinapuraṃ ṣoḍaśābdo yudhiṣṭhiraḥ

01,115.028d@067_0049 bhīmasenaḥ pañcadaśe bībhatsur vai caturdaśe

01,115.028d@067_0050 trayodaśābdau ca yamau jagmatur nāgasāhvayam

01,115.028d@067_0051 tatra trayodaśābdāni dhārtarāṣṭraiḥ sahoṣitāḥ

01,115.028d@067_0052 ṣaṭ ca māsāñ jatugṛhān muktā jāto ghaṭotkacaḥ

01,115.028d@067_0053 ṣaṇmāsān ekacakrāyāṃ varṣaṃ pāñcālake gṛhe

01,115.028d@067_0054 dhārtarāṣṭraiḥ sahoṣitvā pañca varṣāṇi bhārata

01,115.028d@067_0055 indraprasthe 'vasaṃs tatra trīṇi varṣāṇi viṃśatim

01,115.028d@067_0056 dvādaśābdān athaikaṃ ca vibhramadyūtanirjitāḥ

01,115.028d@067_0057 bhuṅktvā ṣaṭtriṃśataṃ rājyaṃ sāgarāntāṃ vasuṃdharām

01,115.028d@067_0058 māsaiḥ ṣaḍbhir mahātmānaḥ sarve kṛṣṇaparāyaṇāḥ

01,115.028d@067_0059 rājye parikṣitaṃ sthāpya iṣṭāṃ gatim avāpnuvan

01,115.028d@067_0060 evaṃ yudhiṣṭhirasyāpi āyur aṣṭottaraṃ śatam

01,115.028d@067_0061 arjunāt keśavo jyeṣṭhas tribhir māsair mahābhujaḥ

01,115.028d@067_0062 kṛṣṇāt saṃkarṣaṇo jyeṣṭhas tribhir māsair mahābalaḥ

01,116.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,116.001a darśanīyāṃs tataḥ putrān pāṇḍuḥ pañca mahāvane

01,116.001c tān paśyan parvate reme svabāhubalapālitān

01,116.002a supuṣpitavane kāle kadā cin madhumādhave

01,116.002b*1245_01 pūrṇe caturdaśe varṣe phalgunasya ca dhīmataḥ

01,116.002b*1245_02 tadā uttaraphalgunyāṃ pravṛtte svastivācane

01,116.002b*1245_03 rakṣaṇe vismṛtā kuntī vyagrā brāhmaṇabhojane

01,116.002b*1245_04 purohitena saha sā brāhmaṇān paryaveṣayat

01,116.002b*1245_05 tasmin kāle samāhūya mādrīṃ madanamohitaḥ

01,116.002c bhūtasaṃmohane rājā sabhāryo vyacarad vanam

01,116.003a palāśais tilakaiś cūtaiś campakaiḥ pāribhadrakaiḥ

01,116.003c anyaiś ca bahubhir vṛkṣaiḥ phalapuṣpasamṛddhibhiḥ

01,116.003d*1246_01 karṇikārair aśokaiś ca keśarair atimuktakaiḥ

01,116.003d*1247_01 tadā kurabakaiś caiva mattabhramarakūjitaiḥ

01,116.003d*1247_02 cūtair mañjiribhiś caiva pārijātavanair api

01,116.003d*1248_01 parapuṣṭopasaṃghuṣṭasaṃgītaiḥ ṣaṭpadair api

01,116.003d*1249_01 jambūdumbarasaihuṇḍair vaṭair āmrātakair dhavaiḥ

01,116.003d*1249_02 nīpārjunakadambaiś ca badarair nāgakesaraiḥ

01,116.003d*1249_03 tamālair bilvakais tālaiḥ panasair vanakiṃśukaiḥ

01,116.003d*1249_04 mattabhramarasaṃgītakokilasvanamiśritam

01,116.003d*1250_01 hintālakadalīśālaiḥ panasair vanakiṃśukaiḥ

01,116.003d*1251_01 bakulais tilakais tālaiḥ panasair vanakiṃśukaiḥ

01,116.004a jalasthānaiś ca vividhaiḥ padminībhiś ca śobhitam

01,116.004b*1252_01 nānāvihaṃgasaṃghuṣṭaṃ parapuṣṭanināditam

01,116.004b*1253_01 samīkṣya ca tatas tatra ramyaṃ kusumitaṃ drumam

01,116.004c pāṇḍor vanaṃ tu saṃprekṣya prajajñe hṛdi manmathaḥ

01,116.004d*1254_01 mattabhramarasaṃgītaṃ kokilasvanamiśritam

01,116.004d*1254_02 gāyamānais tu gandharvaiḥ purā nāgapure yathā

01,116.005a prahṛṣṭamanasaṃ tatra viharantaṃ yathāmaram

01,116.005c taṃ mādry anujagāmaikā vasanaṃ bibhratī śubham

01,116.006a samīkṣamāṇaḥ sa tu tāṃ vayaḥsthāṃ tanuvāsasam

01,116.006c tasya kāmaḥ pravavṛdhe gahane 'gnir ivotthitaḥ

01,116.007a rahasy ātmasamāṃ dṛṣṭvā rājā rājīvalocanām

01,116.007c na śaśāka niyantuṃ taṃ kāmaṃ kāmabalātkṛtaḥ

01,116.007d*1255_01 atha so 'ṣṭādaśe varṣe ṛtau mādrīm alaṃkṛtām

01,116.007d*1255_02 ājuhāva tataḥ pāṇḍuḥ parītātmā yaśasvinīm

01,116.008a tata enāṃ balād rājā nijagrāha rahogatām

01,116.008c vāryamāṇas tayā devyā visphurantyā yathābalam

01,116.009a sa tu kāmaparītātmā taṃ śāpaṃ nānvabudhyata

01,116.009c mādrīṃ maithunadharmeṇa gacchamāno balād iva

01,116.010a jīvitāntāya kauravyo manmathasya vaśaṃ gataḥ

01,116.010c śāpajaṃ bhayam utsṛjya jagāmaiva balāt priyām

01,116.011a tasya kāmātmano buddhiḥ sākṣāt kālena mohitā

01,116.011c saṃpramathyendriyagrāmaṃ pranaṣṭā saha cetasā

01,116.012a sa tayā saha saṃgamya bhāryayā kurunandana

01,116.012c pāṇḍuḥ paramadharmātmā yuyuje kāladharmaṇā

01,116.012d*1256_01 kṣaṇenābhyapatad rājā rājadhānīṃ yamasya vai

01,116.013a tato mādrī samāliṅgya rājānaṃ gatacetasam

01,116.013c mumoca duḥkhajaṃ śabdaṃ punaḥ punar atīva ha

01,116.013d*1257_01 taṃ śrutvā karuṇaṃ śabdaṃ sahasotpatitaṃ tadā

01,116.014a saha putrais tataḥ kuntī mādrīputrau ca pāṇḍavau

01,116.014c ājagmuḥ sahitās tatra yatra rājā tathāgataḥ

01,116.015a tato mādry abravīd rājann ārtā kuntīm idaṃ vacaḥ

01,116.015c ekaiva tvam ihāgaccha tiṣṭhantv atraiva dārakāḥ

01,116.016a tac chrutvā vacanaṃ tasyās tatraivāvārya dārakān

01,116.016c hatāham iti vikruśya sahasopajagāma ha

01,116.017a dṛṣṭvā pāṇḍuṃ ca mādrīṃ ca śayānau dharaṇītale

01,116.017c kuntī śokaparītāṅgī vilalāpa suduḥkhitā

01,116.018a rakṣyamāṇo mayā nityaṃ vīraḥ satatam ātmavān

01,116.018c kathaṃ tvam abhyatikrāntaḥ śāpaṃ jānan vanaukasaḥ

01,116.019a nanu nāma tvayā mādri rakṣitavyo janādhipaḥ

01,116.019c sā kathaṃ lobhitavatī vijane tvaṃ narādhipam

01,116.019d*1258=00 mādrī

01,116.019d*1258_01 vidhinā coditasyāsya māṃ dṛṣṭvā vijane vane

01,116.019d*1258_02 acintayitvā tac chāpaṃ praharṣaḥ samajāyata

01,116.020a kathaṃ dīnasya satataṃ tvām āsādya rahogatām

01,116.020c taṃ vicintayataḥ śāpaṃ praharṣaḥ samajāyata

01,116.021a dhanyā tvam asi bāhlīki matto bhāgyatarā tathā

01,116.021c dṛṣṭavaty asi yad vaktraṃ prahṛṣṭasya mahīpateḥ

01,116.022 mādry uvāca

01,116.022a vilobhyamānena mayā vāryamāṇena cāsakṛt

01,116.022c ātmā na vārito 'nena satyaṃ diṣṭaṃ cikīrṣuṇā

01,116.022d@068=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.022d@068=0019 kuntī

01,116.022d@068=0032 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.022d@068=0037 yudhiṣṭhiraḥ

01,116.022d@068=0045 bhīmaḥ

01,116.022d@068=0052 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.022d@068=0053 arjunaḥ

01,116.022d@068=0057 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.022d@068=0058 yamau

01,116.022d@068=0061 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.022d@068_0001 tasyās tad vacanaṃ śrutvā kuntī śokāgnidīpitā

01,116.022d@068_0002 papāta sahasā bhūmau chinnamūla iva drumaḥ

01,116.022d@068_0003 niśceṣṭā patitā bhūmau mohe na tu cacāla sā

01,116.022d@068_0004 tasmin kṣaṇe kṛtasnānam amalāmbarasaṃvṛtam

01,116.022d@068_0005 alaṃkārakṛtaṃ pāṇḍuṃ śayānaṃ śayane śubhe

01,116.022d@068_0006 kuntīm utthāpya mādrī tu mohenāviṣṭacetanām

01,116.022d@068_0007 ehy ehīti ca tāṃ kuntīṃ darśayām āsa kauravam

01,116.022d@068_0008 pādayoḥ patitā kuntī punar utthāya bhūmipam

01,116.022d@068_0009 raktacandanadigdhāṅgaṃ mahārajatavāsasam

01,116.022d@068_0010 sasmitena tu vaktreṇa gadantam iva bhāratīm

01,116.022d@068_0011 parirabhya tadā mohād vilalāpākulendriyā

01,116.022d@068_0012 mādrī cāpi samāliṅgya rājānaṃ vilalāpa sā

01,116.022d@068_0013 taṃ tathāśāyinaṃ pāṇḍum ṛṣayaḥ saha cāraṇaiḥ

01,116.022d@068_0014 abhyetya sahitāḥ sarve śokād aśrūṇy avartayan

01,116.022d@068_0015 astaṃ gatam ivādityaṃ saṃśuṣkam iva sāgaram

01,116.022d@068_0016 dṛṣṭvā pāṇḍuṃ naravyāghraṃ śocanti sma maharṣayaḥ

01,116.022d@068_0017 samānaśokā ṛṣayaḥ pāṇḍavāś ca bubhūvire

01,116.022d@068_0018 te samāśvāsite viprair vilepatur anindite

01,116.022d@068_0019 hā rājan kasya nau hitvā gacchasi tridaśālayam

01,116.022d@068_0020 hā rājan mama mandāyāḥ kathaṃ mādrīṃ sametya vai

01,116.022d@068_0021 nidhanaṃ prāptavān rājan madbhāgyaparisaṃkṣayāt

01,116.022d@068_0022 yudhiṣṭhiraṃ bhīmasenam arjunaṃ ca yamāv ubhau

01,116.022d@068_0023 kasmāt putrān priyān hitvā prayāto 'si viśāṃ pate

01,116.022d@068_0024 nūnaṃ tvāṃ tridaśā devāḥ pratinandanti bhārata

01,116.022d@068_0025 yathā hi tapa ugraṃ te caritaṃ viprasaṃsadi

01,116.022d@068_0026 āvābhyāṃ sahito rājan gamiṣyasi divaṃ śubham

01,116.022d@068_0027 ājamīḍhājamīḍhānāṃ karmaṇā caritāṃ gatim

01,116.022d@068_0028 nanu nāma sahāvābhyāṃ gamiṣyāmīti nas tvayā

01,116.022d@068_0029 pratijñātaṃ kuruśreṣṭha yadāsi vanam āgataḥ

01,116.022d@068_0030 āvābhyāṃ tv eva sahito gamiṣyasi viśāṃ pate

01,116.022d@068_0031 muhūrtaṃ kṣamyatāṃ rājann ārokṣyāvaś citāṃ tava

01,116.022d@068_0032 vilapitvā bhṛśaṃ tv evaṃ niḥsaṃjñe patite bhuvi

01,116.022d@068_0033 yathā viddhe hate mṛgyau lubdhair vanagate tathā

01,116.022d@068_0034 yudhiṣṭhiramukhāḥ sarve pāṇḍavā vedapāragāḥ

01,116.022d@068_0035 te 'py āgatya pitur mūle niḥsaṃjñāḥ patitā bhuvi

01,116.022d@068_0036 pāṇḍoḥ pādau pariṣvajya vilapanti sma pāṇḍavāḥ

01,116.022d@068_0037 hā vinaṣṭāḥ sma tāteti hā vināthā bhavāmahe

01,116.022d@068_0038 tvadvihīnā mahāprājña kathaṃ vartāma bālakāḥ

01,116.022d@068_0039 lokanāthasya putrāḥ smo na sanāthā bhavāmahe

01,116.022d@068_0040 kṣaṇenaiva mahārāja aho lokasya citratā

01,116.022d@068_0041 nāsmadvidhā rājaputrā adhanyāḥ santi bhārata

01,116.022d@068_0042 tvadvināśāc ca rājendra rājyapraskhalanāt tathā

01,116.022d@068_0043 bāndhavānām athājñānāt prāptāḥ sma vyasanaṃ vayam

01,116.022d@068_0044 kiṃ kariṣyāmahe rājan kartavyaṃ naḥ prasīdatām

01,116.022d@068_0045 hitvā rājyaṃ ca bhogāṃś ca śataśṛṅganivāsinā

01,116.022d@068_0046 tvayā labdhāḥ sma rājendra mahatā tapasā vayam

01,116.022d@068_0047 hitvā mānaṃ vanaṃ gatvā svayam āhṛtya bhakṣaṇam

01,116.022d@068_0048 śākamūlaphalair vanyair bharaṇaṃ vai tvayā kṛtam

01,116.022d@068_0049 putrān utpādya pitaro yam icchanti mahātmanaḥ

01,116.022d@068_0050 trivargaphalam icchantas tasya kālo 'yam āgataḥ

01,116.022d@068_0051 abhuktvaiva phalaṃ rājan gantuṃ nārhasi bhārata

01,116.022d@068_0052 ity evam uktvā pitaraṃ bhīmo 'pi vilalāpa ha

01,116.022d@068_0053 praṇaṣṭaṃ bhārataṃ vaṃśaṃ pāṇḍunā punar uddhṛtam

01,116.022d@068_0054 tasmiṃs tapovanagate naṣṭaṃ rājyaṃ sarāṣṭrakam

01,116.022d@068_0055 punar nistāritaṃ kṣatraṃ pāṇḍuputrair mahātmabhiḥ

01,116.022d@068_0056 etac chrutvā tu moditvā gantum arhasi kaurava

01,116.022d@068_0057 ity evam uktvā pitaraṃ vilalāpa dhanaṃjayaḥ

01,116.022d@068_0058 duḥsaṃcayaṃ tapaḥ kṛtvā labdhvā nau bharatarṣabha

01,116.022d@068_0059 putralābhasya mahataḥ śuśrūṣādiphalaṃ tvayā

01,116.022d@068_0060 na cāvāptaṃ kiṃ cid eva rājyaṃ pitrā yathā purā

01,116.022d@068_0061 evam uktvā yamau cāpi vilepatur athāturau

01,116.023 kunty uvāca

01,116.023a ahaṃ jyeṣṭhā dharmapatnī jyeṣṭhaṃ dharmaphalaṃ mama

01,116.023c avaśyaṃ bhāvino bhāvān mā māṃ mādri nivartaya

01,116.024a anveṣyāmīha bhartāram ahaṃ pretavaśaṃ gatam

01,116.024c uttiṣṭha tvaṃ visṛjyainam imān rakṣasva dārakān

01,116.024d*1259=02 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.024d*1259_01 avāpya putrāṃl labdhātmā vīrapatnītvam arthaye

01,116.024d*1259_02 madrarājasutā kuntīm idaṃ vacanam abravīt

01,116.025 mādry uvāca

01,116.025a aham evānuyāsyāmi bhartāram apalāyinam

01,116.025c na hi tṛptāsmi kāmānāṃ taj jyeṣṭhā anumanyatām

01,116.026a māṃ cābhigamya kṣīṇo 'yaṃ kāmād bharatasattamaḥ

01,116.026c tam ucchindyām asya kāmaṃ kathaṃ nu yamasādane

01,116.026d*1260_01 mama hetor gato rājā divaṃ rājarṣisattamaḥ

01,116.026d*1260_02 na caiva tādṛśī buddhir bāndhavāś ca na tādṛśāḥ

01,116.026d*1260_03 na cotsahe dhārayituṃ prāṇān bhartṛvinākṛtā

01,116.026d*1260_04 tasmāt tam anuyāsyāmi yāntaṃ vaivasvatakṣayam

01,116.027a na cāpy ahaṃ vartayantī nirviśeṣaṃ suteṣu te

01,116.027c vṛttim ārye cariṣyāmi spṛśed enas tathā hi mām

01,116.027d*1261_01 tvaṃ tu matsutayor nityaṃ tvatsuteṣu samā sadā

01,116.028a tasmān me sutayoḥ kunti vartitavyaṃ svaputravat

01,116.028c māṃ hi kāmayamāno 'yaṃ rājā pretavaśaṃ gataḥ

01,116.028d*1262_01 anveṣyāmi ca bhartāraṃ vrajantaṃ yamasādanam

01,116.029a rājñaḥ śarīreṇa saha mamāpīdaṃ kalevaram

01,116.029c dagdhavyaṃ supraticchannam etad ārye priyaṃ kuru

01,116.030a dārakeṣv apramattā ca bhavethāś ca hitā mama

01,116.030c ato 'nyan na prapaśyāmi saṃdeṣṭavyaṃ hi kiṃ cana

01,116.030d*1263_01 tasyās tad vacanaṃ śrutvā kuntī śokāgnidīpitā

01,116.030d*1263_02 papāta sahasā bhūmau chinnamūla iva drumaḥ

01,116.030d*1263_03 niśceṣṭā patitā bhūmau mohenaiva cacāla sā

01,116.030d*1263_04 tasmin kṣaṇe kṛtasnānaṃ mahad ambarasaṃvṛtam

01,116.030d*1263_05 alaṃkārakṛtaṃ pāṇḍuṃ śayānaṃ śayane śubhe

01,116.030d*1263_06 kuntīm utthāpya mādrī tu mohenāviṣṭacetanām

01,116.030d*1263_07 ehy ehi kunti mā rodīḥ darśayāmi svakautukam

01,116.030d*1263_08 pādayoḥ patitā kuntī punar utthāya bhūmipam

01,116.030d*1263_09 raktacandanadigdhāṅgaṃ mahārajatavāsasam

01,116.030d@069=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.030d@069=0016 kuntī

01,116.030d@069=0020 mādrī

01,116.030d@069=0028 vaiśaṃpāyanaḥ

01,116.030d@069_0001 ṛṣayas tān samāśvāsya pāṇḍavān satyavikramān

01,116.030d@069_0002 ūcuḥ kuntīṃ ca mādrīṃ ca samāśvāsya tapasvinaḥ

01,116.030d@069_0003 subhage bālaputre tu na martavyaṃ kathaṃ cana

01,116.030d@069_0004 pāṇḍavāṃś cāpi neṣyāmaḥ kururāṣṭraṃ paraṃtapān

01,116.030d@069_0005 adharmeṣv arthajāteṣu dhṛtarāṣṭraś ca lobhavān

01,116.030d@069_0006 sa kadācin na varteta pāṇḍaveṣu yathāvidhi

01,116.030d@069_0007 kuntyāḥś ca vṛṣṇayo nāthāḥ kuntibhojas tathaiva ca

01,116.030d@069_0008 mādryāś ca balināṃ śreṣṭhaḥ śalyo bhrātā mahārathaḥ

01,116.030d@069_0009 bhartrā tu maraṇaṃ sārdhaṃ phalavan nātra saṃśayaḥ

01,116.030d@069_0010 yuvābhyāṃ duṣkaraṃ caitad vadanti dvijapuṃgavāḥ

01,116.030d@069_0011 mṛte bhartari sādhvī strī brahmacarye vyavasthitā

01,116.030d@069_0012 yamaiś ca niyamaiḥ śrāntā manovākkāyajaiḥ śubhaiḥ

01,116.030d@069_0013 bhartāraṃ cintayantī sā bhartāraṃ nistarec chubhā

01,116.030d@069_0014 tāritaś cāpi bhartā syād ātmā putrais tathaiva ca

01,116.030d@069_0015 tasmāj jīvitam evaitad yuvayor vidma śobhanam

01,116.030d@069_0016 yathā pāṇḍos tu nirdeśas tathā vipragaṇasya ca

01,116.030d@069_0017 ājñā śirasi nikṣiptā kariṣyāmi ca tat tathā

01,116.030d@069_0018 yad āhur bhagavanto hi tan manye śobhanaṃ param

01,116.030d@069_0019 bhartuś ca mama putrāṇāṃ mama caiva na saṃśayaḥ

01,116.030d@069_0020 kuntī samarthā putrāṇāṃ yogakṣemasya dhāraṇe

01,116.030d@069_0021 assyā hi na samā buddhyā yady api syād arundhatī

01,116.030d@069_0022 kuntyāś ca vṛṣṇayo nāthā kuntibhojas tathaiva ca

01,116.030d@069_0023 nāhaṃ tvam iva putrāṇāṃ samarthā dhāraṇe tathā

01,116.030d@069_0024 sāhaṃ bhartāram anviṣye saṃtṛptā na tv ahaṃ tathā

01,116.030d@069_0025 bhartṛlokasya tu jyeṣṭhā devī mām anumanyatām

01,116.030d@069_0026 dharmajñasya kṛtajñasya satyasaṃdhasya dhīmataḥ

01,116.030d@069_0027 pādau paricariṣyāmi tathāryādyanumanyatām

01,116.030d@069_0028 evam uktvā mahārāja madrarājasutā śubhā

01,116.030d@069_0029 dadau kuntyai yamau mādrī śirasābhipraṇamya ca

01,116.030d@069_0030 abhivādya maharṣīn sā pariṣvajya ca pāṇḍavān

01,116.030d@069_0031 mūrdhny upāghrāya bahuśaḥ pārthān ātmasutau tathā

01,116.030d@069_0032 haste yudhiṣṭhiraṃ gṛhya mādrī vākyam abhāṣata

01,116.030d@069_0033 kuntī mātā ahaṃ dhātrī yuṣmākaṃ tu pitā mṛtaḥ

01,116.030d@069_0034 yudhiṣṭhiraḥ pitā jyeṣṭhaś caturṇāṃ dharmataḥ sadā

01,116.030d@069_0035 vṛddhādyupāsanāsaktāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ

01,116.030d@069_0036 tādṛśā na vinaśyanti naiva yānti parābhavam

01,116.030d@069_0037 tasmāt sarve kurudhvaṃ vai guruvṛttim atandritāḥ

01,116.030d@069_0038 ṛṣīṇāṃ ca pṛthāyāś ca namaskṛtya punaḥ punaḥ

01,116.030d@069_0039 āyāsakṛpaṇā mādrī pratyuvāca pṛthāṃ tataḥ

01,116.030d@069_0040 dhanyā tvam asi vārṣṇeyi nāsti strī sadṛśī tvayā

01,116.030d@069_0041 vīryaṃ tejaś ca yogaṃ ca māhātmyaṃ ca yaśasvinām

01,116.030d@069_0042 kunti drakṣyasi putrāṇāṃ pañcānām amitaujasām

01,116.030d@069_0043 ṛṣīṇāṃ saṃnidhau yaiṣā mayā vāg abhyudīritā

01,116.030d@069_0044 didṛkṣamāṇayā svargaṃ na mamaiṣā vṛthā bhavet

01,116.030d@069_0045 āryā cāpy abhivādyā ca mama pūjyā ca sarvataḥ

01,116.030d@069_0046 jyeṣṭhā variṣṭhā tvaṃ devi bhūṣitā svaguṇaiḥ śubhaiḥ

01,116.030d@069_0047 abhyanujñātum icchāmi tvayā yādavanandini

01,116.030d@069_0048 dharmaṃ svargaṃ ca kīrtiṃ ca tvatkṛte 'ham avāpnuyām

01,116.030d@069_0049 yathā tathā vidhatsveha mā ca kārṣīr vicāraṇām

01,116.030d@069_0050 bāṣpasaṃdigdhayā vācā kunty uvāca yaśasvinī

01,116.030d@069_0051 anujñātāsi kalyāṇi tridive saṃgamo 'stu te

01,116.030d@069_0052 bhartrā saha viśālākṣi kṣipram adyaiva bhāmini

01,116.030d@069_0053 saṃgatā svargaloke tvaṃ ramethāḥ śāśvatīḥ samāḥ

01,116.030d@069_0054 tataḥ purohitaḥ snātvā pretakarmaṇi pāragaḥ

01,116.030d@069_0055 hiraṇyaśakalān ājyaṃ tilān dadhi ca taṇḍulān

01,116.030d@069_0056 udakumbhaṃ saparaśuṃ samanīya tapasvibhiḥ

01,116.030d@069_0057 aśvamedhāgnim āhṛtya yathānyāyaṃ samantataḥ

01,116.030d@069_0058 kāśyapaḥ kārayām āsa pāṇḍoḥ pretasya tāṃ kriyām

01,116.030d@069_0059 purohitoktavidhinā pāṇḍoḥ putro yudhiṣṭhiraḥ

01,116.030d@069_0060 tenāgninādahat pāṇḍuṃ kṛtvā cāpi kriyās tadā

01,116.030d@069_0061 rudan śokābhisaṃtaptaḥ papāta bhuvi pāṇḍavaḥ

01,116.030d@069_0062 ṛṣīn putrān pṛthāṃ caiva visṛjya ca nṛpātmajān

01,116.031 vaiśaṃpāyana uvāca

01,116.031a ity uktvā taṃ citāgnisthaṃ dharmapatnī nararṣabham

01,116.031c madrarājātmajā tūrṇam anvārohad yaśasvinī

01,116.031d*1264_01 āhatāmbarasaṃvīto bhrātṛbhiḥ sahito 'naghaḥ

01,116.031d*1264_02 udakaṃ kṛtavāṃs tatra purohitamate sthitaḥ

01,116.031d*1264_03 arhatas tasya kṛtyāni śataśṛṅganivāsinaḥ

01,116.031d*1264_04 tāpasā vidhivac cakruś cāraṇā ṛṣibhiḥ saha

01,116.031d*1265_01 tāpasā vidhivat karma kārayām āsur ātmajaiḥ

01,117.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,117.001a pāṇḍor avabhṛthaṃ kṛtvā devakalpā maharṣayaḥ

01,117.001c tato mantram akurvanta te sametya tapasvinaḥ

01,117.002a hitvā rājyaṃ ca rāṣṭraṃ ca sa mahātmā mahātapāḥ

01,117.002c asmin sthāne tapas taptuṃ tāpasāñ śaraṇaṃ gataḥ

01,117.003a sa jātamātrān putrāṃś ca dārāṃś ca bhavatām iha

01,117.003c pradāyopanidhiṃ rājā pāṇḍuḥ svargam ito gataḥ

01,117.003d*1266_01 tasyemān ātmajān dehaṃ bhāryāṃ ca sumahātmanaḥ

01,117.003d*1266_02 svarāṣṭraṃ gṛhya gacchāmo dharma eṣa hi naḥ smṛtaḥ

01,117.003d*1267_01 tasmāt kṛtyaṃ parīkṣadhvam iti hovāca dharmavit

01,117.003d*1267_02 śukaḥ paramakalyāṇo girā samabhibhāṣata

01,117.004a te parasparam āmantrya sarvabhūtahite ratāḥ

01,117.004b*1268_01 dharmaṃ caiva puraskṛtya śreṣṭhāṃ matim akurvata

01,117.004b*1268_02 kurukṣetram itaḥ kuntīṃ tāṃ saputrāṃ nayāmahe

01,117.004c pāṇḍoḥ putrān puraskṛtya nagaraṃ nāgasāhvayam

01,117.005a udāramanasaḥ siddhā gamane cakrire manaḥ

01,117.005c bhīṣmāya pāṇḍavān dātuṃ dhṛtarāṣṭrāya caiva hi

01,117.006a tasminn eva kṣaṇe sarve tān ādāya pratasthire

01,117.006c pāṇḍor dārāṃś ca putrāṃś ca śarīraṃ caiva tāpasāḥ

01,117.006d*1269_01 ādāya prasthitāḥ sarve śataśṛṅgān nagottamāt

01,117.007a sukhinī sā purā bhūtvā satataṃ putravatsalā

01,117.007c prapannā dīrgham adhvānaṃ saṃkṣiptaṃ tad amanyata

01,117.008a sā nadīrgheṇa kālena saṃprāptā kurujāṅgalam

01,117.008c vardhamānapuradvāram āsasāda yaśasvinī

01,117.008d*1270_01 dvāriṇaṃ tāpasā ūcū rājānaṃ ca prakāśaya

01,117.008d*1270_02 te tu gatvā kṣaṇenaiva sabhāyāṃ viniveditāḥ

01,117.009a taṃ cāraṇasahasrāṇāṃ munīnām āgamaṃ tadā

01,117.009c śrutvā nāgapure nṝṇāṃ vismayaḥ samajāyata

01,117.010a muhūrtodita āditye sarve dharmapuraskṛtāḥ

01,117.010c sadārās tāpasān draṣṭuṃ niryayuḥ puravāsinaḥ

01,117.011a strīsaṃghāḥ kṣatrasaṃghāś ca yānasaṃghān samāsthitāḥ

01,117.011c brāhmaṇaiḥ saha nirjagmur brāhmaṇānāṃ ca yoṣitaḥ

01,117.012a tathā viṭśūdrasaṃghānāṃ mahān vyatikaro 'bhavat

01,117.012c na kaś cid akarod īrṣyām abhavan dharmabuddhayaḥ

01,117.013a tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ somadatto 'tha bāhlikaḥ

01,117.013c prajñācakṣuś ca rājarṣiḥ kṣattā ca viduraḥ svayam

01,117.014a sā ca satyavatī devī kausalyā ca yaśasvinī

01,117.014c rājadāraiḥ parivṛtā gāndhārī ca viniryayau

01,117.015a dhṛtarāṣṭrasya dāyādā duryodhanapurogamāḥ

01,117.015c bhūṣitā bhūṣaṇaiś citraiḥ śatasaṃkhyā viniryayuḥ

01,117.016a tān maharṣigaṇān sarvāñ śirobhir abhivādya ca

01,117.016b*1271_01 svāgataṃ vacanaṃ coktvā pāṇḍor bhavanam āviśan

01,117.016c upopaviviśuḥ sarve kauravyāḥ sapurohitāḥ

01,117.017a tathaiva śirasā bhūmāv abhivādya praṇamya ca

01,117.017c upopaviviśuḥ sarve paurajānapadā api

01,117.018a tam akūjam ivājñāya janaughaṃ sarvaśas tadā

01,117.018b*1272_01 pūjayitvā yathānyāyaṃ pādyenārghyeṇa ca prabho

01,117.018c bhīṣmo rājyaṃ ca rāṣṭraṃ ca maharṣibhyo nyavedayat

01,117.019a teṣām atho vṛddhatamaḥ pratyutthāya jaṭājinī

01,117.019c maharṣimatam ājñāya maharṣir idam abravīt

01,117.020a yaḥ sa kauravyadāyādaḥ pāṇḍur nāma narādhipaḥ

01,117.020c kāmabhogān parityajya śataśṛṅgam ito gataḥ

01,117.020d*1273_01 kāmabhogān parityajya tapasvī saṃbabhūva ha

01,117.020d*1273_02 sa yathoktaṃ tapas tepe tatra mūlaphalāśanaḥ

01,117.020d*1273_03 patnībhyāṃ saha dharmātmā kaṃ cit kālam atandritaḥ

01,117.020d*1273_04 tena vṛttasamācārais tapasā ca tapasvinaḥ

01,117.020d*1273_05 toṣitās tāpasās tatra śataśṛṅganivāsinaḥ

01,117.020d*1273_06 svargalokaṃ gantukāmaṃ tāpasā vinivārya tam

01,117.020d*1273_07 udyataṃ saha patnībhyāṃ viprā vacanam abruvan

01,117.020d*1273_08 anapatyasya rājendra puṇyalokā na santi te

01,117.020d*1273_09 tasmād dharmaṃ ca vāyuṃ ca mahendraṃ ca tathāśvinau

01,117.020d*1273_10 ārādhayasva rājendra patnībhyāṃ saha devatāḥ

01,117.020d*1273_11 tṛptāḥ putrān prayacchanti ṛṇamukto bhaviṣyasi

01,117.020d*1273_12 tapasā divyacakṣuṣṭvāt paśyāmas te tathā sutān

01,117.020d*1273_13 asmākaṃ vacanaṃ śrutvā devān ārādhayat tadā

01,117.020d*1274_01 kuntī saṃpreṣayām āsa devaranyāyadharmataḥ

01,117.020d*1274_02 svānām anyatamair nāryaḥ puṇyair ākhyāyikair api

01,117.020d*1274_03 muner mantraprabhāveṇa śaṃkarāṃśābhiyoginaḥ

01,117.020d*1274_04 āhūya dharmaṃ vāyuṃ ca mahendraṃ ca tathāśvinau

01,117.020d*1274_05 asūta putrān kuntī ca mādrī ca dvau sutāv api

01,117.021a brahmacaryavratasthasya tasya divyena hetunā

01,117.021c sākṣād dharmād ayaṃ putras tasya jāto yudhiṣṭhiraḥ

01,117.022a tathemaṃ balināṃ śreṣṭhaṃ tasya rājño mahātmanaḥ

01,117.022c mātariśvā dadau putraṃ bhīmaṃ nāma mahābalam

01,117.023a puruhūtād ayaṃ jajñe kuntyāṃ satyaparākramaḥ

01,117.023c yasya kīritr maheṣvāsān sarvān abhibhaviṣyati

01,117.023d*1275_01 asmiñ jāte maheṣvāse devāḥ sendrās tathābruvan

01,117.023d*1275_02 matprasādād ayaṃ jātaḥ kuntyāṃ satyaparākramaḥ

01,117.023d*1275_03 ajeyo yudhi jetārīn devatādīn na saṃśayaḥ

01,117.023d*1276_01 sa laṅghayitvā hariṇā bhuvo bhārān niyojitaḥ

01,117.023d*1276_02 naro mām āviśat kunti viṣṇor ardhaṃ naraṃ viduḥ

01,117.023d*1276_03 so 'haṃ tvām āviśaṃ bhadre jāto 'haṃ phalgunāhvayaḥ

01,117.023d*1276_04 tasmād ajayyo bhuvane caturdaśabhir apy asau

01,117.023d*1277_01 yudhiṣṭhiro rājasūyaṃ bhrātṛvīryād avāpsyati

01,117.023d*1277_02 indrasya vacanaṃ śrutvā pāṇḍuḥ prītim avāpa saḥ

01,117.023d*1277_03 eṣa jetā manuṣyāṃś ca sarvān gandharvarākṣasān

01,117.023d*1277_04 eṣa duryodhanaṃ kīrtyā bhāratāṃś ca vijeṣyati

01,117.023d*1277_05 vīrasyaikasya vikrāntair dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

01,117.023d*1277_06 yakṣyate rājasūyādyair dharma evāparaḥ sadā

01,117.023d*1278_01 vijitya nṛpatīn sarvān kṛtvā ca karadān prabhuḥ

01,117.023d*1278_02 svayaṃ bhokṣyati dharmātmā pṛthivīṃ sāgarāmbarām

01,117.023d*1279_01 surāsuroragāṃś caiva vīryād ekaratho jayet

01,117.023d*1280_01 ajātaśatrur dharmātmā pṛthvaiśvaryābhipūjitaḥ

01,117.024a yau tu mādrī maheṣvāsāv asūta kurusattamau

01,117.024c aśvibhyāṃ manujavyāghrāv imau tāv api tiṣṭhataḥ

01,117.024d*1281_01 nakulaḥ sahadevaś ca tāv apy amitatejasau

01,117.024d*1281_02 pāṇḍavau naraśārdūlāv imāv apy aparājitau

01,117.025a caratā dharmanityena vanavāsaṃ yaśasvinā

01,117.025c eṣa paitāmaho vaṃśaḥ pāṇḍunā punar uddhṛtaḥ

01,117.026a putrāṇāṃ janma vṛddhiṃ ca vaidikādhyayanāni ca

01,117.026c paśyataḥ satataṃ pāṇḍoḥ śaśvat prītir avardhata

01,117.027a vartamānaḥ satāṃ vṛtte putralābham avāpya ca

01,117.027c pitṛlokaṃ gataḥ pāṇḍur itaḥ saptadaśe 'hani

01,117.028a taṃ citāgatam ājñāya vaiśvānaramukhe hutam

01,117.028c praviṣṭā pāvakaṃ mādrī hitvā jīvitam ātmanaḥ

01,117.029a sā gatā saha tenaiva patilokam anuvratā

01,117.029c tasyās tasya ca yat kāryaṃ kriyatāṃ tadanantaram

01,117.029d*1282_01 bhīṣmaṃ ca dhṛtarāṣṭraṃ ca viduraṃ ca mahāmatim

01,117.029d*1283_01 pṛthāṃ ca śaraṇaṃ prāptāṃ pāṇḍavāṃś ca yaśasvinaḥ

01,117.029d*1283_02 yathāvad anugṛhṇantāṃ dharmo hy eṣa sanātanaḥ

01,117.029d*1284_01 eteṣāṃ bharaṇaṃ bhīṣma mahān dharmas tathaiva ca

01,117.029d*1284_02 kṣattuś ca dhṛtarāṣṭrasya gāndhāryāś ca viśeṣataḥ

01,117.029d*1285_01 ime śarīre ca tayoḥ pṛthāṃ ca śaraṇāgatām

01,117.029d*1285_02 tasya putrāṃś ca dharmajñān sarvān satkartum arhatha

01,117.030a ime tayoḥ śarīre dve sutāś ceme tayor varāḥ

01,117.030c kriyābhir anugṛhyantāṃ saha mātrā paraṃtapāḥ

01,117.031a pretakārye ca nirvṛtte pitṛmedhaṃ mahāyaśāḥ

01,117.031c labhatāṃ sarvadharmajñaḥ pāṇḍuḥ kurukulodvahaḥ

01,117.032a evam uktvā kurūn sarvān kurūṇām eva paśyatām

01,117.032c kṣaṇenāntarhitāḥ sarve cāraṇā guhyakaiḥ saha

01,117.033a gandharvanagarākāraṃ tatraivāntarhitaṃ punaḥ

01,117.033c ṛṣisiddhagaṇaṃ dṛṣṭvā vismayaṃ te paraṃ yayuḥ

01,117.033d*1286_01 kauravāḥ sahasotpatya sādhu sādhv iti vismitāḥ

01,118.000*1287=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,118.000*1287_01 kuravaś ca tadā sarve pāṇḍoḥ śrutvā tathā vidhim

01,118.000*1287_02 bhīṣmaprabhṛtayo mātrā jagṛhus tān sutān saha

01,118.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,118.001a pāṇḍor vidura sarvāṇi pretakāryāṇi kāraya

01,118.001c rājavad rājasiṃhasya mādryāś caiva viśeṣataḥ

01,118.002a paśūn vāsāṃsi ratnāni dhanāni vividhāni ca

01,118.002c pāṇḍoḥ prayaccha mādryāś ca yebhyo yāvac ca vāñchitam

01,118.003a yathā ca kuntī satkāraṃ kuryān mādryās tathā kuru

01,118.003c yathā na vāyur nādityaḥ paśyetāṃ tāṃ susaṃvṛtām

01,118.004a na śocyaḥ pāṇḍur anaghaḥ praśasyaḥ sa narādhipaḥ

01,118.004c yasya pañca sutā vīrā jātāḥ surasutopamāḥ

01,118.004d*1288_01 sa pāṇḍuś ca na śocyaḥ syāt pravaraḥ puṇyakarmaṇām

01,118.005 vaiśaṃpāyana uvāca

01,118.005a viduras taṃ tathety uktvā bhīṣmeṇa saha bhārata

01,118.005c pāṇḍuṃ saṃskārayām āsa deśe paramasaṃvṛte

01,118.006a tatas tu nagarāt tūrṇam ājyahomapuraskṛtāḥ

01,118.006c nirhṛtāḥ pāvakā dīptāḥ pāṇḍo rājapurohitaiḥ

01,118.006d*1289_01 palāśavṛntakāṣṭhaiś ca kuśamuñjakabalvajaiḥ

01,118.006d*1289_02 sūtroktena vidhānena śarīre cakrur añjasā

01,118.006d*1289_03 atha darbhe tayor bhūpa kṛtvā pratikṛtī tayoḥ

01,118.006d*1289_04 śibikāyām athāropya śobhitāyām alaṃkṛtaiḥ

01,118.007a athainam ārtavair gandhair mālyaiś ca vividhair varaiḥ

01,118.007c śibikāṃ samalaṃcakrur vāsasācchādya sarvaśaḥ

01,118.007d*1290_01 muktāpravālamāṇikyahemasragbhir alaṃkṛtām

01,118.008a tāṃ tathā śobhitāṃ mālyair vāsobhiś ca mahādhanaiḥ

01,118.008b*1291_01 darpaṇāśokapunnāgamallikājāticampakaiḥ

01,118.008b*1291_02 nālikeraphalaiḥ puṣpaiḥ pūgīphalasunārcitaiḥ

01,118.008c amātyā jñātayaś caiva suhṛdaś copatasthire

01,118.009a nṛsiṃhaṃ narayuktena paramālaṃkṛtena tam

01,118.009c avahan yānamukhyena saha mādryā susaṃvṛtam

01,118.010a pāṇḍureṇātapatreṇa cāmaravyajanena ca

01,118.010c sarvavāditranādaiś ca samalaṃcakrire tataḥ

01,118.011a ratnāni cāpy upādāya bahūni śataśo narāḥ

01,118.011c pradaduḥ kāṅkṣamāṇebhyaḥ pāṇḍos tatraurdhvadehikam

01,118.012a atha chatrāṇi śubhrāṇi pāṇḍurāṇi bṛhanti ca

01,118.012c ājahruḥ kauravasyārthe vāsāṃsi rucirāṇi ca

01,118.013a yājakaiḥ śuklavāsobhir hūyamānā hutāśanāḥ

01,118.013c agacchann agratas tasya dīpyamānāḥ svalaṃkṛtāḥ

01,118.014a brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva sahasraśaḥ

01,118.014c rudantaḥ śokasaṃtaptā anujagmur narādhipam

01,118.014c*1292_01 rudantaś ca tathā striyaḥ

01,118.014c*1292_02 vikīrṇamūrdhajāḥ sarve mūrdhni vinyastapāṇayaḥ

01,118.014c*1292_03 urastāḍaṃ rudantyaś ca striyaḥ sarvā anuvratāḥ

01,118.014c*1292_04 ekavastradharāḥ sarve nirābharaṇabhūṣitāḥ

01,118.014c*1292_05 noṣṇīṣiṇo mahārāja nirānandā bhṛśāturāḥ

01,118.014c*1292_06 puruṣāś ca striyaḥ sarvā

01,118.015a ayam asmān apāhāya duḥkhe cādhāya śāśvate

01,118.015c kṛtvānāthān paro nāthaḥ kva yāsyati narādhipaḥ

01,118.015d*1293_01 anidhāya sutān rājye vane jātān yaśasvinaḥ

01,118.015d*1293_02 a . . putrasaṃpattiṃ kva yāsyasi mahīpate

01,118.016a krośantaḥ pāṇḍavāḥ sarve bhīṣmo vidura eva ca

01,118.016b*1294_01 bāhlīkaḥ somadattaś ca tathā bhūriśravā nṛpaḥ

01,118.016b*1294_02 anyonyaṃ vai samāśliṣya anujagmuḥ sahasraśaḥ

01,118.016c ramaṇīye vanoddeśe gaṅgātīre same śubhe

01,118.017a nyāsayām āsur atha tāṃ śibikāṃ satyavādinaḥ

01,118.017c sabhāryasya nṛsiṃhasya pāṇḍor akliṣṭakarmaṇaḥ

01,118.017d*1295_01 āchidya vāsasaṃvītaṃ deśaśuddhiṃ vitenire

01,118.018a tatas tasya śarīraṃ tat sarvagandhaniṣevitam

01,118.018c śucikālīyakādigdhaṃ mukhyasnānādhivāsitam

01,118.018e paryaṣiñcaj jalenāśu śātakumbhamayair ghaṭaiḥ

01,118.019a candanena ca mukhyena śuklena samalepayan

01,118.019c kālāguruvimiśreṇa tathā tuṅgarasena ca

01,118.020a athainaṃ deśajaiḥ śuklair vāsobhiḥ samayojayan

01,118.020c ācchannaḥ sa tu vāsobhir jīvann iva nararṣabhaḥ

01,118.020e śuśubhe puruṣavyāghro mahārhaśayanocitaḥ

01,118.020f*1296_01 hayamedhāgninā sarve yājakāḥ sapurohitāḥ

01,118.020f*1296_02 vedoktena vidhānena kriyāś cakruḥ samantrakam

01,118.021a yājakair abhyanujñātaṃ pretakarmaṇi niṣṭhitaiḥ

01,118.021c ghṛtāvasiktaṃ rājānaṃ saha mādryā svalaṃkṛtam

01,118.022a tuṅgapadmakamiśreṇa candanena sugandhinā

01,118.022b*1297_01 saralaṃ devadāruṃ ca gugguluṃ lākṣayā saha

01,118.022b*1297_02 raktacandanakāṣṭhaiś ca hariberair uśīrajaiḥ

01,118.022c anyaiś ca vividhair gandhair analpaiḥ samadāhayan

01,118.022d*1298_01 ghṛtāplutais tathā vastraiḥ prāvāraiś ca mahādhanaiḥ

01,118.022d*1298_02 ghṛtapūrṇais tathā kumbhai rājānaṃ samadāhayan

01,118.023a tatas tayoḥ śarīre te dṛṣṭvā mohavaśaṃ gatā

01,118.023c hāhā putreti kausalyā papāta sahasā bhuvi

01,118.024a tāṃ prekṣya patitām ārtāṃ paurajānapado janaḥ

01,118.024c ruroda sasvanaṃ sarvo rājabhaktyā kṛpānvitaḥ

01,118.025a klāntānīvārtanādena sarvāṇi ca vicukruśuḥ

01,118.025c mānuṣaiḥ saha bhūtāni tiryagyonigatāny api

01,118.025d*1299_01 sarvāṇi sahaduḥkhāni ruruduḥ saha tair janaiḥ

01,118.026a tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo viduraś ca mahāmatiḥ

01,118.026c sarvaśaḥ kauravāś caiva prāṇadan bhṛśaduḥkhitāḥ

01,118.026d*1300_01 cukruśuḥ pāṇḍavāḥ sarve dhṛtarāṣṭraś ca bhārata

01,118.027a tato bhīṣmo 'tha viduro rājā ca saha bandhubhiḥ

01,118.027c udakaṃ cakrire tasya sarvāś ca kuruyoṣitaḥ

01,118.027d*1301_01 cukruśuḥ pāṇḍavāḥ sarve bhīṣmaḥ śāṃtanavas tathā

01,118.027d*1301_02 viduro jñātayaś caiva cakruś cāpy udakakriyām

01,118.027d*1302_01 ekakuṇḍe pṛthak caiva piṇḍāṃś caiva pṛthak pṛthak

01,118.027d*1302_02 dadur dharmodakaṃ sarve sarvāś ca kuruyoṣitaḥ

01,118.028a kṛtodakāṃs tān ādāya pāṇḍavāñ śokakarśitān

01,118.028c sarvāḥ prakṛtayo rājañ śocantyaḥ paryavārayan

01,118.029a yathaiva pāṇḍavā bhūmau suṣupuḥ saha bāndhavaiḥ

01,118.029c tathaiva nāgarā rājañ śiśyire brāhmaṇādayaḥ

01,118.030a tad anānandam asvastham ākumāram ahṛṣṭavat

01,118.030c babhūva pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ nagaraṃ dvādaśa kṣapāḥ

01,119.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,119.001a tataḥ kṣattā ca rājā ca bhīṣmaś ca saha bandhubhiḥ

01,119.001c daduḥ śrāddhaṃ tadā pāṇḍoḥ svadhāmṛtamayaṃ tadā

01,119.001d*1303_01 purohitasahāyās te yathānyāyam akurvata

01,119.001d*1304_01 ekapāke pṛthak caiva svaśākhoktavidhānataḥ

01,119.002a kurūṃś ca vipramukhyāṃś ca bhojayitvā sahasraśaḥ

01,119.002c ratnaughān dvijamukhyebhyo dattvā grāmavarān api

01,119.003a kṛtaśaucāṃs tatas tāṃs tu pāṇḍavān bharatarṣabhān

01,119.003c ādāya viviśuḥ paurāḥ puraṃ vāraṇasāhvayam

01,119.004a satataṃ smānvatapyanta tam eva bharatarṣabham

01,119.004c paurajānapadāḥ sarve mṛtaṃ svam iva bāndhavam

01,119.005a śrāddhāvasāne tu tadā dṛṣṭvā taṃ duḥkhitaṃ janam

01,119.005c saṃmūḍhāṃ duḥkhaśokārtāṃ vyāso mātaram abravīt

01,119.006a atikrāntasukhāḥ kālāḥ pratyupasthitadāruṇāḥ

01,119.006c śvaḥ śvaḥ pāpīyadivasāḥ pṛthivī gatayauvanā

01,119.007a bahumāyāsamākīrṇo nānādoṣasamākulaḥ

01,119.007c luptadharmakriyācāro ghoraḥ kālo bhaviṣyati

01,119.007d*1305_01 kurūṇām anayāc cāpi pṛthivī na bhaviṣyati

01,119.007d@070_0001 tataḥ putrāś ca pautrāś ca rājānaḥ sarva eva hi

01,119.007d@070_0002 pāṇḍavāḥ kauravāś caiva rājyaiśvaryamadānvitāḥ

01,119.007d@070_0003 pṛthvīnimittam anyonyaṃ ghātayiṣyanti nirghṛṇāḥ

01,119.007d@070_0004 kurupāṇḍavayor arthaḥ pṛthivīkṣayakāraṇaḥ

01,119.007d@070_0005 anyonyaṃ ghoram āsādya kariṣyanti mahīm imām

01,119.007d@070_0006 rudhiraughanimagnāṃ ca bālavṛddhāvaśeṣitām

01,119.007d@070_0007 ghoram enam adṛṣṭvaiva kālaṃ sarvakṣayāvaham

01,119.007d@070_0008 dṛṣṭvānandasukhaṃ prītyā dṛṣṭyā mātaḥ śṛṇuṣva ha

01,119.008a gaccha tvaṃ tyāgam āsthāya yuktā vasa tapovane

01,119.008c mā drakṣyasi kulasyāsya ghoraṃ saṃkṣayam ātmanaḥ

01,119.009a tatheti samanujñāya sā praviśyābravīt snuṣām

01,119.009c ambike tava putrasya durnayāt kila bhāratāḥ

01,119.009e sānubandhā vinaṅkṣyanti pautrāś caiveti naḥ śrutam

01,119.010a tat kausalyām imām ārtāṃ putraśokābhipīḍitām

01,119.010c vanam ādāya bhadraṃ te gacchāvo yadi manyase

01,119.011a tathety ukte ambikayā bhīṣmam āmantrya suvratā

01,119.011c vanaṃ yayau satyavatī snuṣābhyāṃ saha bhārata

01,119.012a tāḥ sughoraṃ tapaḥ kṛtvā devyo bharatasattama

01,119.012c dehaṃ tyaktvā mahārāja gatim iṣṭāṃ yayus tadā

01,119.013a avāpnuvanta vedoktān saṃskārān pāṇḍavās tadā

01,119.013c avardhanta ca bhogāṃs te bhuñjānāḥ pitṛveśmani

01,119.014a dhārtarāṣṭraiś ca sahitāḥ krīḍantaḥ pitṛveśmani

01,119.014c bālakrīḍāsu sarvāsu viśiṣṭāḥ pāṇḍavābhavan

01,119.015a jave lakṣyābhiharaṇe bhojye pāṃsuvikarṣaṇe

01,119.015c dhārtarāṣṭrān bhīmasenaḥ sarvān sa parimardati

01,119.016a harṣād etān krīḍamānān gṛhya kākanilīyane

01,119.016c śiraḥsu ca nigṛhyainān yodhayām āsa pāṇḍavaḥ

01,119.017a śatam ekottaraṃ teṣāṃ kumārāṇāṃ mahaujasām

01,119.017c eka eva vimṛdnāti nātikṛcchrād vṛkodaraḥ

01,119.018a pādeṣu ca nigṛhyainān vinihatya balād balī

01,119.018c cakarṣa krośato bhūmau ghṛṣṭajānuśirokṣikān

01,119.019a daśa bālāñ jale krīḍan bhujābhyāṃ parigṛhya saḥ

01,119.019c āste sma salile magnaḥ pramṛtāṃś ca vimuñcati

01,119.020a phalāni vṛkṣam āruhya pracinvanti ca te yadā

01,119.020c tadā pādaprahāreṇa bhīmaḥ kampayate drumam

01,119.020d*1306_01 pragṛhya vṛkṣamūlaṃ ca pāṇibhyāṃ kampayan drumam

01,119.020d*1306_02 agraśākhāgrasaṃlīnān pātayām āsa bhūtale

01,119.020d*1306_03 bhagnapādorupṛṣṭhāś ca bhinnamastakapārśvakāḥ

01,119.021a prahāravegābhihatād drumād vyāghūrṇitās tataḥ

01,119.021c saphalāḥ prapatanti sma drutaṃ srastāḥ kumārakāḥ

01,119.021d*1307_01 ke cid bhagnaśiroraskāḥ ke cid bhagnakaṭītaṭāḥ

01,119.021d*1307_02 nipetur bhrātaraḥ sarve bhīmasenabhujārditāḥ

01,119.022a na te niyuddhe na jave na yogyāsu kadā cana

01,119.022c kumārā uttaraṃ cakruḥ spardhamānā vṛkodaram

01,119.023a evaṃ sa dhārtarāṣṭrāṇāṃ spardhamāno vṛkodaraḥ

01,119.023c apriye 'tiṣṭhad atyantaṃ bālyān na drohacetasā

01,119.024a tato balam atikhyātaṃ dhārtarāṣṭraḥ pratāpavān

01,119.024c bhīmasenasya taj jñātvā duṣṭabhāvam adarśayat

01,119.025a tasya dharmād apetasya pāpāni paripaśyataḥ

01,119.025c mohād aiśvaryalobhāc ca pāpā matir ajāyata

01,119.026a ayaṃ balavatāṃ śreṣṭhaḥ kuntīputro vṛkodaraḥ

01,119.026c madhyamaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ nikṛtyā saṃnihanyatām

01,119.026d*1308_01 prāṇavān vikramī caiva śauryeṇa mahatānvitaḥ

01,119.026d*1308_02 spardhate cāpi sahitān asmān eko vṛkodaraḥ

01,119.026d*1308_03 taṃ tu suptaṃ purodyāne gaṅgāyāṃ prakṣipāmahe

01,119.027a atha tasmād avarajaṃ jyeṣṭhaṃ caiva yudhiṣṭhiram

01,119.027c prasahya bandhane baddhvā praśāsiṣye vasuṃdharām

01,119.028a evaṃ sa niścayaṃ pāpaḥ kṛtvā duryodhanas tadā

01,119.028c nityam evāntaraprekṣī bhīmasyāsīn mahātmanaḥ

01,119.029a tato jalavihārārthaṃ kārayām āsa bhārata

01,119.029c celakambalaveśmāni vicitrāṇi mahānti ca

01,119.029d*1309_01 sarvakāmaiḥ supūrṇāni patākocchrayavanti ca

01,119.029d*1310_01 tatra saṃjanayām āsa nānāgārāṇy anekaśaḥ

01,119.029d*1310_02 udakakrīḍanaṃ nāma kārayām āsa bhārata

01,119.030a pramāṇakoṭyām uddeśaṃ sthalaṃ kiṃ cid upetya ca

01,119.030b@071_0001 bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca peyaṃ ca coṣyaṃ lehyam athāpi ca

01,119.030b@071_0002 upāhṛtaṃ narais tatra kuśalaiḥ sūdakarmaṇi

01,119.030b@071_0003 nyavedayaṃs tat puruṣā dhārtarāṣṭrāya vai tadā

01,119.030b@071_0004 tato duryodhanas tatra pāṇḍavān āha durmatiḥ

01,119.030b@071_0005 gaṅgāṃ caivānuyāsyāma udyānavanaśobhitām

01,119.030b@071_0006 sahitā bhrātaraḥ sarve jalakrīḍām avāpnumaḥ

01,119.030b@071_0007 evam astv iti taṃ cāpi pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ

01,119.030b@071_0008 te rathair nagarākārair deśajaiś ca gajottamaiḥ

01,119.030b@071_0009 niryayur nagarāc chūrāḥ kauravāḥ pāṇḍavaiḥ saha

01,119.030b@071_0010 udyānavanam āsādya visṛjya ca mahājanam

01,119.030b@071_0011 viśanti sma tadā vīrāḥ siṃhā iva girer guhām

01,119.030b@071_0012 udyānam abhipaśyanto bhrātaraḥ sarva eva te

01,119.030b@071_0013 upasthānagṛhaiḥ śubhrair valabhībhiś ca śobhitam

01,119.030b@071_0014 gavākṣakais tathā jālair jalaiḥ sāṃcārikair api

01,119.030b@071_0015 saṃmārjitaṃ saudhakāraiś citrakāraiś ca citritam

01,119.030b@071_0016 dīrghikābhiś ca pūrṇābhis tathā puṣkariṇībhir hi (!)

01,119.030b@071_0017 jalaṃ tac chuśubhe channaṃ phullair jalaruhais tathā

01,119.030b@071_0018 upacchannā vasumatī tathā puṣpair yathartukaiḥ

01,119.030b@071_0019 tatropaviṣṭās te sarve pāṇḍavāḥ kauravāś ca ha

01,119.030b@071_0020 upacchannān bahūn kāmāṃs te bhuñjanti tatas tataḥ

01,119.030b@071_0021 athodyānavare tasmiṃs tathā krīḍāgatāś ca te

01,119.030b@071_0022 parasparasya vaktrebhyo dadur bhakṣyāṃs tatas tataḥ

01,119.030b@071_0023 tato duryodhanaḥ pāpas tadbhakṣye kālakūṭakam

01,119.030b@071_0024 viṣaṃ prakṣepayām āsa bhīmasenajighāṃsayā

01,119.030b@071_0025 svayam utthāya caivātha hṛdayena kṣuropamaḥ

01,119.030b@071_0026 sa vācāmṛtakalpaś ca bhrātṛvac ca suhṛd yathā

01,119.030b@071_0027 svayaṃ prakṣipate bhakṣyaṃ vaktre bhīmasya pāpakṛt

01,119.030b@071_0028 pratīcchitaṃ ca bhīmena taṃ vai doṣam ajānatā

01,119.030b@071_0029 tato duryodhanas tatra hṛdayena hasann iva

01,119.030b@071_0030 kṛtakṛtyam ivātmānaṃ manyate puruṣādhamaḥ

01,119.030b@071_0031 tatas te sahitāḥ sarve jalakrīḍām akurvata

01,119.030b@071_0032 pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca tadā muditamānasāḥ

01,119.030c krīḍāvasāne sarve te śucivastrāḥ svalaṃkṛtāḥ

01,119.030e sarvakāmasamṛddhaṃ tad annaṃ bubhujire śanaiḥ

01,119.031a divasānte pariśrāntā vihṛtya ca kurūdvahāḥ

01,119.031c vihārāvasatheṣv eva vīrā vāsam arocayan

01,119.032a khinnas tu balavān bhīmo vyāyāmābhyadhikas tadā

01,119.032c vāhayitvā kumārāṃs tāñ jalakrīḍāgatān vibhuḥ

01,119.032e pramāṇakoṭyāṃ vāsārthī suṣvāpāruhya tat sthalam

01,119.033a śītaṃ vāsaṃ samāsādya śrānto madavimohitaḥ

01,119.033c niśceṣṭaḥ pāṇḍavo rājan suṣvāpa mṛtakalpavat

01,119.034a tato baddhvā latāpāśair bhīmaṃ duryodhanaḥ śanaiḥ

01,119.034b*1311_01 pramāṇakoṭyāṃ saṃsuptaṃ gaṅgāyāṃ balināṃ varam

01,119.034c gambhīraṃ bhīmavegaṃ ca sthalāj jalam apātayat

01,119.034d*1312_01 sa niḥsaṃjño jalasyāntam atha vai pāṇḍavo 'viśat

01,119.034d*1312_02 ākrāman nāgabhavane tadā nāgakumārakān

01,119.034d*1312_03 tataḥ sametya bahubhis tadā nāgair mahāviṣaiḥ

01,119.034d*1312_04 adṛśyata bhṛśaṃ bhīmo mahādaṃṣṭrair viṣolbaṇaiḥ

01,119.034d*1312_05 tato 'sya daśyamānasya tad viṣaṃ kālakūṭakam

01,119.034d*1312_06 hataṃ sarpaviṣeṇaiva sthāvaraṃ jaṅgamena tu

01,119.035a tataḥ prabuddhaḥ kaunteyaḥ sarvaṃ saṃchidya bandhanam

01,119.035c udatiṣṭhaj jalād bhūyo bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ

01,119.035d*1313_01 sa vimukto mahātejā nājñāsīt tena tat kṛtam

01,119.035d*1313_02 punar nidrāvaśaṃ prāptas tatraiva prāsvapad balī

01,119.035d*1313_03 atha rātryāṃ vyatītāyām uttasthuḥ kurupāṇḍavāḥ

01,119.035d*1313_04 duryodhanas tu kaunteyaṃ dṛṣṭvā nirvedam abhyagāt

01,119.035d*1314_01 samāsādya tataḥ kāṃś cin mamarda ca śirāṃsi ca

01,119.035d*1314_02 śirobhiḥ śirasā vīraḥ kṛtavān yuddham adbhutam

01,119.035d*1315_01 tathānyadivase suptaṃ sarpair ghorānanaiḥ punaḥ

01,119.035d*1315_02 kupitaiś ca mahākāyais tīkṣṇadaṃṣṭrair mahāviṣaiḥ

01,119.036a suptaṃ cāpi punaḥ sarpais tīkṣṇadaṃṣṭrair mahāviṣaiḥ

01,119.036c kupitair daṃśayām āsa sarveṣv evāṅgamarmasu

01,119.037a daṃṣṭrāś ca daṃṣṭriṇāṃ teṣāṃ marmasv api nipātitāḥ

01,119.037c tvacaṃ naivāsya bibhiduḥ sāratvāt pṛthuvakṣasaḥ

01,119.038a pratibuddhas tu bhīmas tān sarvān sarpān apothayat

01,119.038b@072=0027 vaiśaṃpāyana uvāca

01,119.038b@072=0059 vidura uvāca

01,119.038b@072=0063 vaiśaṃpāyana uvāca

01,119.038b@072_0001 hatāvaśeṣā bhīmena sarpā vāsukim abhyayuḥ

01,119.038b@072_0002 ūcuś ca sarparājānaṃ vāsukiṃ vāsavopamam

01,119.038b@072_0003 ayaṃ naro vai nāgendra apsu baddhvā praveśitaḥ

01,119.038b@072_0004 yathā ca no matir vīra viṣapīto bhaviṣyati

01,119.038b@072_0005 niśceṣṭo 'smān anuprāptaḥ sa ca daṣṭo 'nvabudhyata

01,119.038b@072_0006 sasaṃjñaś cāpi saṃvṛttaś chittvā bandhanam āśu naḥ

01,119.038b@072_0007 pothayantaṃ mahābāhuṃ taṃ vai tvaṃ jñātum arhasi

01,119.038b@072_0008 tato vāsukir abhyetya nāgair anugatas tadā

01,119.038b@072_0009 paśyati sma mahābāhuṃ bhīmaṃ bhīmaparākramam

01,119.038b@072_0010 āryakeṇa ca dṛṣṭaḥ sa pṛthāyā āryakeṇa ca

01,119.038b@072_0011 tadā dauhitradauhitraḥ pariṣvaktaḥ supīḍitam

01,119.038b@072_0012 suprītaś cābhavat tasya vāsukiḥ sumahāyaśāḥ

01,119.038b@072_0013 abravīt taṃ ca nāgendraḥ kim asya kriyatāṃ priyam

01,119.038b@072_0014 dhanaugho ratnanicayo vasu cāsya pradīyatām

01,119.038b@072_0015 evam uktas tadā nāgo vāsukiṃ pratyabhāṣata

01,119.038b@072_0016 yadi nāgendra tuṣṭo 'si kim asya dhanasaṃcayaiḥ

01,119.038b@072_0017 rasaṃ pibet kumāro 'yaṃ tvayi prīte mahābalaḥ

01,119.038b@072_0018 balaṃ nāgasahasrasya tasmin kuṇḍe pratiṣṭhitam

01,119.038b@072_0019 yāvat pibati bālo 'yaṃ tāvad asmai pradīyatām

01,119.038b@072_0020 evam astv iti taṃ nāgaṃ vāsukiḥ pratyabhāṣata

01,119.038b@072_0021 tato bhīmas tadā nāgaiḥ kṛtasvastyayanaḥ śuciḥ

01,119.038b@072_0022 prāṅmukhaś copaviṣṭaḥ san rasaṃ pibati pāṇḍavaḥ

01,119.038b@072_0023 ekocchvāsāt tataḥ kuṇḍaṃ pibati sma mahābalaḥ

01,119.038b@072_0024 evam aṣṭau sa kuṇḍāni hy apibat pāṇḍunandanaḥ

01,119.038b@072_0025 tatas tu śayane divye nāgadatte mahābhujaḥ

01,119.038b@072_0026 aśeta bhīmasenas tu yathāsukham ariṃdamaḥ

01,119.038b@072_0027 tatas te kauravāḥ sarve vinā bhīmaṃ ca pāṇḍavāḥ

01,119.038b@072_0028 vṛttakrīḍāvihārās tu pratasthur gajasāhvayam

01,119.038b@072_0029 rathair gajais tathā cāśvair yānaiś cānyair anekaśaḥ

01,119.038b@072_0030 bruvanto bhīmasenas tu yāto hy agrata eva naḥ

01,119.038b@072_0031 tato duryodhanaḥ pāpas tatrāpaśyan vṛkodaram

01,119.038b@072_0032 bhrātṛbhiḥ sahito hṛṣṭo nagaraṃ praviveśa ha

01,119.038b@072_0033 yudhiṣṭhiras tu dharmātmā avindan pāpam ātmani

01,119.038b@072_0034 svenānumānena paraṃ sādhuṃ samanupaśyati

01,119.038b@072_0035 so 'bhyupetya tadā pārtho mātaraṃ bhrātṛvatsalaḥ

01,119.038b@072_0036 abhivādyābravīt kuntīm amba bhīma ihāgataḥ

01,119.038b@072_0037 kva gato bhavitā mātar neha paśyāmi taṃ śubhe

01,119.038b@072_0038 udyānāni vanaṃ caiva vicitāni samantataḥ

01,119.038b@072_0039 tadarthaṃ na ca taṃ vīraṃ dṛṣṭavanto vṛkodaram

01,119.038b@072_0040 manyamānās tataḥ sarve yāto naḥ pūrvam eva saḥ

01,119.038b@072_0041 āgatāḥ sma mahābhāge vyākulenāntarātmanā

01,119.038b@072_0042 ihāgamya kva nu gatas tvayā vā preṣitaḥ kva nu

01,119.038b@072_0043 kathayasva mahābāhuṃ bhīmasenaṃ yaśasvini

01,119.038b@072_0044 na hi me śudhyate bhāvas taṃ vīraṃ prati śobhane

01,119.038b@072_0045 yataḥ prasuptaṃ manye 'haṃ bhīmaṃ neti hatas tu saḥ

01,119.038b@072_0046 ity uktā ca tataḥ kuntī dharmarājena dhīmatā

01,119.038b@072_0047 hā heti kṛtvā saṃbhrāntā pratyuvāca yudhiṣṭhiram

01,119.038b@072_0048 na putra bhīmaṃ paśyāmi na mām abhyeti sa prabho

01,119.038b@072_0049 śīghram anveṣaṇe yatnaṃ kuru tasyānujaiḥ saha

01,119.038b@072_0050 ity uktvā tanayaṃ jyeṣṭhaṃ hṛdayena vidūyatā

01,119.038b@072_0051 kṣattāram ānāyya tadā kuntī vacanam abravīt

01,119.038b@072_0052 kva gato bhagavan kṣattar bhīmaseno na dṛśyate

01,119.038b@072_0053 udyānān nirgatāḥ sarve bhrātaro bhrātṛbhiḥ saha

01,119.038b@072_0054 tatraikas tu mahābāhur bhīmo nābhyeti mām iha

01,119.038b@072_0055 na ca prīṇayate cakṣuḥ sadā duryodhanasya saḥ

01,119.038b@072_0056 krūro 'sau durmatiḥ kṣudro rājyalubdho 'napatrapaḥ

01,119.038b@072_0057 nihanyād api taṃ vīraṃ jātamanyuḥ suyodhanaḥ

01,119.038b@072_0058 tena me vyākulaṃ cittaṃ hṛdayaṃ dahyatīva ca

01,119.038b@072_0059 maivaṃ vadasva kalyāṇi śeṣasaṃrakṣaṇaṃ kuru

01,119.038b@072_0060 pratyādiṣṭo hi duṣṭātmā śeṣe 'pi praharet tava

01,119.038b@072_0061 dīrghāyuṣas tava sutā yathovāca mahāmuniḥ

01,119.038b@072_0062 āgamiṣyati te putraḥ prītiṃ cotpādayiṣyati

01,119.038b@072_0063 evam uktvā yayau vidvān viduraḥ svaṃ niveśanam

01,119.038b@072_0064 kuntī cintāparā bhūtvā sahāsīnā sutair gṛhe

01,119.038b@072_0065 tato 'ṣṭame tu divase pratyabudhyata pāṇḍavaḥ

01,119.038b@072_0066 tasmiṃs tadā rase jīrṇe so 'prameyabalo balī

01,119.038b@072_0067 taṃ dṛṣṭvā pratibuddhaṃ tu pāṇḍavaṃ te bhujaṃgamāḥ

01,119.038b@072_0068 sāntvayām āsur avyagrā vacanaṃ cedam abruvan

01,119.038b@072_0069 yas te pīto mahābāho raso 'yaṃ vīryasaṃbhṛtaḥ

01,119.038b@072_0070 tasmān nāgāyutabalo raṇe 'dhṛṣyo bhaviṣyasi

01,119.038b@072_0071 gacchādya ca tvaṃ svagṛhaṃ snāto divyair imair jalaiḥ

01,119.038b@072_0072 bhrātaras te nu tapyanti tvāṃ vinā kurupuṃgava

01,119.038b@072_0073 tataḥ snāto mahābāhuḥ śuciḥ śuklāmbarasrajaḥ

01,119.038b@072_0074 tato nāgasya bhavane kṛtakautukamaṅgalaḥ

01,119.038b@072_0075 oṣadhībhir viṣaghnībhiḥ surabhībhir viśeṣataḥ

01,119.038b@072_0076 bhuktavān paramānnaṃ ca nāgair dattaṃ mahābalaḥ

01,119.038b@072_0077 pūjito bhujagair vīra āśīrbhiś cābhinanditaḥ

01,119.038b@072_0078 divyābharaṇasaṃchanno nāgān āmantrya pāṇḍavaḥ

01,119.038b@072_0079 udatiṣṭhat prahṛṣṭātmā nāgalokād ariṃdamaḥ

01,119.038b@072_0080 utkṣiptaḥ sa tu nāgena jalāj jalaruhekṣaṇaḥ

01,119.038b@072_0081 tasminn eva vanoddeśe sthāpitaḥ kurunandanaḥ

01,119.038b@072_0082 te cāntardadhire nāgāḥ pāṇḍavasyaiva paśyataḥ

01,119.038b@072_0083 tata utthāya kaunteyo bhīmaseno mahābalaḥ

01,119.038b@072_0084 ājagāma mahābāhur mātur antikam añjasā

01,119.038b@072_0085 tato 'bhivādya jananīṃ jyeṣṭhaṃ bhrātaram eva ca

01,119.038b@072_0086 kanīyasaḥ samāghrāya śiraḥsv arivimardanaḥ

01,119.038b@072_0087 taiś cāpi saṃpariṣvaktaḥ saha mātrā nararṣabhaiḥ

01,119.038b@072_0088 anyonyagatasauhārdād diṣṭyā diṣṭyeti cābruvan

01,119.038b@072_0089 tatas tat sarvam ācaṣṭa duryodhanaviceṣṭitam

01,119.038b@072_0090 bhrātṝṇāṃ bhīmasenaś ca mahābalaparākramaḥ

01,119.038b@072_0091 nāgaloke ca yad vṛttaṃ guṇadoṣam aśeṣataḥ

01,119.038b@072_0092 tac ca sarvam aśeṣeṇa kathayām āsa pāṇḍavaḥ

01,119.038b@072_0093 tato yudhiṣṭhiro rājā bhīmam āha vaco 'rthavat

01,119.038b@072_0094 tūṣṇīṃ bhava na te jalpyam idaṃ kāryaṃ kathaṃ cana

01,119.038b@072_0095 evam uktvā mahābāhur dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,119.038b@072_0096 bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvair apramatto 'bhavat tadā

01,119.038c sārathiṃ cāsya dayitam apahastena jaghnivān

01,119.038d*1316_01 dharmātmā viduras teṣāṃ pārthānāṃ pradadau matim

01,119.038d*1317_01 tāḍitas tena sūto 'pi yayau sa yamasādanam

01,119.038d*1318_01 tathānyadivase rājan hantukāmo 'tyamarṣaṇaḥ

01,119.038d*1318_02 valalena sahāmantrya saubalasya mate sthitaḥ

01,119.039a bhojane bhīmasenasya punaḥ prākṣepayad viṣam

01,119.039c kālakūṭaṃ navaṃ tīkṣṇaṃ saṃbhṛtaṃ lomaharṣaṇam

01,119.040a vaiśyāputras tadācaṣṭa pārthānāṃ hitakāmyayā

01,119.040c tac cāpi bhuktvājarayad avikāro vṛkodaraḥ

01,119.041a vikāraṃ na hy ajanayat sutīkṣṇam api tad viṣam

01,119.041c bhīmasaṃhanano bhīmas tad apy ajarayat tataḥ

01,119.041d*1319_01 tato 'nyadivase rājan hantukāmo vṛkodaram

01,119.041d*1319_02 saubalena sahāyena dhārtarāṣṭro 'bhyacintayat

01,119.041d*1319_03 cintayan nālabhan nidrāṃ divārātrim atandritaḥ

01,119.042a evaṃ duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ

01,119.042c anekair abhyupāyais tāñ jighāṃsanti sma pāṇḍavān

01,119.042d*1320_01 na jajñire tu tad vṛttaṃ pāṇḍavā mandacetasaḥ

01,119.043a pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṃ pratyajānann ariṃdamāḥ

01,119.043c udbhāvanam akurvanto vidurasya mate sthitāḥ

01,119.043d*1321_01 kumārān krīḍamānāṃs tān dṛṣṭvā rājātidurmadān

01,119.043d*1321_02 guruśikṣārtham anvicchan gautamaṃ tān nyavedayat

01,119.043d*1321_03 śarastambasamudbhūtaṃ vedaśāstrārthapāragam

01,119.043d*1322_01 rājñā niveditās tasmai te ca sarve hy adhiṣṭhitāḥ

01,119.043d*1323_01 adhijagmuś ca kuravo dhanurvedaṃ kṛpāt tu te

01,119.043d@073=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,119.043d@073=0107 viduraḥ

01,119.043d@073=0111 vaiśaṃpāyanaḥ

01,119.043d@073_0001 tatas te mantrayām āsur duryodhanapurogamāḥ

01,119.043d@073_0002 prāṇahā vikramī cāpi śaurye ca mahati sthitaḥ

01,119.043d@073_0003 spardhate cāpi satatam asmān eko vṛkodaraḥ

01,119.043d@073_0004 taṃ tu suptaṃ purodyāne jalaśūle kṣipāmahe

01,119.043d@073_0005 tato jalavihārārthaṃ kārayām āsa bhārata

01,119.043d@073_0006 celakambalaveśmāni citrāṇi ca śubhāni ca

01,119.043d@073_0007 tatra saṃskārayām āsur nānāgārāṇy anekaśaḥ

01,119.043d@073_0008 udakakrīḍanārthāni kārayām āsa bhārata

01,119.043d@073_0009 pramāṇakoṭyām uddeśe sthale kṛtvā paricchadam

01,119.043d@073_0010 bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca peyaṃ ca coṣyaṃ lehyaṃ tathaiva ca

01,119.043d@073_0011 upārjitaṃ narais tatra tathā sūdakṛtaṃ ca tat

01,119.043d@073_0012 nyavedayanta puruṣā dhārtarāṣṭrasya tat tathā

01,119.043d@073_0013 tato duryodhanas tv āha pāṇḍavāṃs tu sudurmatiḥ

01,119.043d@073_0014 gaṅgāṃ vai mānayāmo 'dya udyānavanaśobhitām

01,119.043d@073_0015 sahitā bhrātaraḥ sarve jalakrīḍām avāpnumaḥ

01,119.043d@073_0016 evam astv iti taṃ cāpi pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ

01,119.043d@073_0017 te rathair nagarākārair deśajaiś ca hayottamaiḥ

01,119.043d@073_0018 niryayur nagarād vīrāḥ kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha

01,119.043d@073_0019 udyānavanam āsādya saṃprasṛjya ca vāhanam

01,119.043d@073_0020 prāviśaṃs tu mahāvīryāḥ siṃhā iva girer guhām

01,119.043d@073_0021 udyānaṃ smātha paśyanti bhrātaraḥ sarva eva te

01,119.043d@073_0022 upasthānagṛhaiḥ śuddhair valabhībhiś ca śobhitam

01,119.043d@073_0023 gavākṣakais tathā jālair jalasaṃsārakair api

01,119.043d@073_0024 sūpasthitaṃ sudhākāraiś citrakāraiś ca śilpibhiḥ

01,119.043d@073_0025 dīrghikābhiś ca puṇyābhis tathā kāraṇḍakair api

01,119.043d@073_0026 jalaṃ tu śuśubhe channaṃ phullair jalaruhais tathā

01,119.043d@073_0027 upakīrṇā vasumatī tathā puṣpair yathartukaiḥ

01,119.043d@073_0028 upaviṣṭās tadā sarve pāṇḍavāḥ kuravas tathā

01,119.043d@073_0029 upapannān bahūn kāmāṃs te 'tha bhuktvā tatas tataḥ

01,119.043d@073_0030 athodyānavane tasmiṃs tathā krīḍāgatāś ca te

01,119.043d@073_0031 parasparasya vaktreṣu dadur bhakṣyāṃs tatas tataḥ

01,119.043d@073_0032 tato duryodhanaḥ pāpas tadbhakṣye kālakūṭakam

01,119.043d@073_0033 viṣaṃ prakṣepayām āsa bhīmasenajighāṃsayā

01,119.043d@073_0034 svayam utthāya caivātha hṛdayena kṣuropamaḥ

01,119.043d@073_0035 satkṛtya bhrātṛvat tatra vācā cāmṛtakalpayā

01,119.043d@073_0036 prākṣipad vai svayaṃ bhakṣyaṃ vaktre bhīmasya pāpakṛt

01,119.043d@073_0037 prabhakṣitaṃ ca bhīmena hy asya doṣam ajānatā

01,119.043d@073_0038 tato duryodhanas tatra hṛdayena hasann iva

01,119.043d@073_0039 kṛtakṛtyam ivātmānaṃ mene sa puruṣādhamaḥ

01,119.043d@073_0040 tatas te sahitāḥ sarve jalakrīḍām akurvata

01,119.043d@073_0041 divasānte pariśrāntā vihṛtya kurunandanāḥ

01,119.043d@073_0042 vihārāyataneṣv eva vīrā vāsam arocayan

01,119.043d@073_0043 bhīmas tu balavān bhuktvā vyāyāmābhyadhikaṃ jale

01,119.043d@073_0044 vāhayitvā kumārāṃs tāñ jale krīḍāṃ mahābalaḥ

01,119.043d@073_0045 pramāṇakoṭyāṃ vāsārthī suṣvāpāruhya tat sthalam

01,119.043d@073_0046 sa hi tat sthalam āsādya śrāntaś cāpsu viśeṣataḥ

01,119.043d@073_0047 śrameṇa ca parītāṅgaḥ suṣvāpa mṛtakalpavat

01,119.043d@073_0048 tato baddhvā latāpāśair bhīmaṃ duryodhanaḥ svayam

01,119.043d@073_0049 śūlāny apsu nikhānyāśu sthalāj jalam apātayat

01,119.043d@073_0050 saśeṣatvān na saṃprāpto jale śūlāni pāṇḍavaḥ

01,119.043d@073_0051 papāta yatra tatrāsya śūlaṃ nāsīd yadṛcchayā

01,119.043d@073_0052 sa niḥsaṃjño jalasyāntam avāg vai pāṇḍavo 'viśat

01,119.043d@073_0053 ākramya nāgabhavane tathā nāgakumārakān

01,119.043d@073_0054 tataḥ sametya bahubhis tadā nāgair mahāviṣaiḥ

01,119.043d@073_0055 daśyate pāṇḍavas tatra viṣadigdho mahāviṣaiḥ

01,119.043d@073_0056 tato 'sya daśyamānasya tad viṣaṃ kālakūṭakam

01,119.043d@073_0057 hataṃ sarpaviṣeṇāśu sthāvaraṃ jaṅgamena tu

01,119.043d@073_0058 tataḥ prabuddhaḥ kaunteyaḥ sa tat saṃchidya bandhanam

01,119.043d@073_0059 pothayām āsa tān sarvān kāṃś cit prāṇair vyayojayat

01,119.043d@073_0060 te hanyamānāḥ pārthena sarpā vāsukim abhyayuḥ

01,119.043d@073_0061 ūcuś ca sarparājānaṃ vāsukiṃ vāsavopamam

01,119.043d@073_0062 ayaṃ naro vai nāgendra hy apsu baddhvā praveśitaḥ

01,119.043d@073_0063 yathā ca no matir vīra viṣapīto bhaviṣyati

01,119.043d@073_0064 viniviṣṭo 'ntaraṃ prāptaḥ sa ca daṣṭo hy anekaśaḥ

01,119.043d@073_0065 sasaṃjñaś cāpi saṃvṛttaś chittvā bandhanam āśu naḥ

01,119.043d@073_0066 pothayāno mahābāhus taṃ vai tvaṃ jñātum arhasi

01,119.043d@073_0067 tato vāsukir abhyetya nāgair anugatas tadā

01,119.043d@073_0068 paśyati sma mahānāgo bhīmaṃ bhīmaparākramam

01,119.043d@073_0069 āryakeṇa ca dṛṣṭaḥ san pṛthāyāś cāryakeṇa tu

01,119.043d@073_0070 tato dṛṣṭaś ca tenāpi pariṣvaktaś ca pāṇḍavaḥ

01,119.043d@073_0071 suprītaś cābhavat tasya vāsukiḥ sumahāyaśāḥ

01,119.043d@073_0072 abravīt taṃ ca nāgendraḥ kim asya kriyatām iti

01,119.043d@073_0073 priyaṃ dhanaughaṃ ratnāni yāvad asya pradīyatām

01,119.043d@073_0074 evam uktas tadā nāgo vāsukiṃ pratyabhāṣata

01,119.043d@073_0075 yadi nāgendra prīto 'si kim asya dhanasaṃcayaiḥ

01,119.043d@073_0076 rasaṃ pibet kumāro 'yaṃ tvayi prīte mahābalaḥ

01,119.043d@073_0077 balaṃ nāgasahasrasya kuṇḍe cāsmin pratiṣṭhitam

01,119.043d@073_0078 yāvat pibati bālo 'yaṃ tāvad asmai pradīyatām

01,119.043d@073_0079 evam astv iti taṃ nāgaṃ vāsukiḥ pratyabhāṣata

01,119.043d@073_0080 tato bhīmas tadā nāgaiḥ kṛtasvastyayanaḥ śuciḥ

01,119.043d@073_0081 prāṅmukhaś copaviṣṭaḥ san rasaṃ pibati pāṇḍavaḥ

01,119.043d@073_0082 ekocchvāsāt tadā kuṇḍaṃ pibati sma mahābalaḥ

01,119.043d@073_0083 evam aṣṭau tu kuṇḍāni so 'pibat pāṇḍunandanaḥ

01,119.043d@073_0084 tatas tu śayane divye nāgadatte mahābhujaḥ

01,119.043d@073_0085 śete sma ca tadā bhīmo divasāny aṣṭa caiva tu

01,119.043d@073_0086 duryodhano 'pi pāpātmā bhīmam āśīviṣahrade

01,119.043d@073_0087 prakṣipya kṛtakṛtyaṃ sma ātmānaṃ manyate tadā

01,119.043d@073_0088 prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu vanāt praviviśuḥ puram

01,119.043d@073_0089 vadanto bhīmasenas tu yāto hy agrata eva saḥ

01,119.043d@073_0090 yudhiṣṭhiras tu dharmātmā cintayan pāpam ātmani

01,119.043d@073_0091 svenānumānena paraṃ tadā taṃ smānupaśyati

01,119.043d@073_0092 upagamya tataḥ pārthā mātaraṃ mātṛvatsalāḥ

01,119.043d@073_0093 abhivādyābruvaṃs te vai amba bhīma ihāgataḥ

01,119.043d@073_0094 neti smāha tadā kuntī tatas te vyathitābhavan

01,119.043d@073_0095 drutaṃ gatvā purodyānaṃ vicinvanti sma pāṇḍavāḥ

01,119.043d@073_0096 bhīma bhīmeti te vācaṃ nityam uccair udīrayan

01,119.043d@073_0097 vicinvanto 'tha te sarve na sma paśyanti bhrātaram

01,119.043d@073_0098 āgatāḥ svagṛhaṃ bhūya idam ūcuḥ pṛthāṃ tadā

01,119.043d@073_0099 na dṛśyate mahābāhur amba bhīmo vane citaḥ

01,119.043d@073_0100 vicitāni ca sarvāṇi udyānāni nadīs tathā

01,119.043d@073_0101 tato viduram ānāyya kuntī sā svaniveśanam

01,119.043d@073_0102 uvāca kṣattar balavān bhīmaseno na dṛśyate

01,119.043d@073_0103 udyānān nirgatāḥ sarve bhrātaro bhrātṛbhiḥ saha

01,119.043d@073_0104 tatra hy eko mahābāhur bhīmo nābhyeti mām iha

01,119.043d@073_0105 na ca prīṇayate cakṣuḥ sadā duryodhanasya tu

01,119.043d@073_0106 tataḥ prasuptaṃ manye 'haṃ pāpena nihataṃ sutam

01,119.043d@073_0107 mā maivaṃ vada kalyāṇi śeṣasaṃrakṣaṇaṃ kuru

01,119.043d@073_0108 pratyādiṣṭo hi pāpātmā śeṣeṣu prahareta ha

01,119.043d@073_0109 dīrghāyuṣaḥ sutās tubhyaṃ tathā hy ṛṣir abhāṣata

01,119.043d@073_0110 āgamiṣyati te putraḥ prītiṃ te vardhayiṣyati

01,119.043d@073_0111 evam uktā tadā kuntī niḥśvasantī muhur muhuḥ

01,119.043d@073_0112 śayyāparā mahābhāgā putraiḥ parivṛtā tadā

01,119.043d@073_0113 tato 'ṣṭame 'tha divase pratyabudhyata pāṇḍavaḥ

01,119.043d@073_0114 tasmiṃs tadā rase jīrṇe hy aprameyabalo balī

01,119.043d@073_0115 oṣadhībhir viṣaghnībhiḥ surabhībhir vibhūṣitaḥ

01,119.043d@073_0116 bhuktvā tu paramānnaṃ ca nāgair dattaṃ mahābhujaḥ

01,119.043d@073_0117 utkṣipya ca tadā nāgair jalāj jalaruhekṣaṇaḥ

01,119.043d@073_0118 tasminn eva vanoddeśe sthāpitaḥ pāṇḍunandanaḥ

01,119.043d@073_0119 antardadhuś ca te nāgāḥ pāṇḍavasyaiva paśyataḥ

01,119.043d@073_0120 tata utthāya bhīmas tu ājagāma svakaṃ gṛham

01,119.043d@073_0121 abhivādya pariṣvaktaḥ samāghrātaś ca mūrdhani

01,119.043d@073_0122 praṇamya dharmaputrāya sasvaje phalgunaṃ tataḥ

01,119.043d@073_0123 abhivāditaś ca tair vīraiḥ sasvaje ca yamāv api

01,119.043d@073_0124 tac ca sarvaṃ yathāvṛttam ākhyāti sma vṛkodaraḥ

01,119.043d@073_0125 yadā tv avagamaṃs te vai pāṇḍavās tasya karma tat

01,119.043d@073_0126 na tv eva bahulaṃ cakruḥ prayatā mantrarakṣaṇe

01,119.043d@073_0127 dharmātmā viduras teṣāṃ pradadau matimān matim

01,119.043d@073_0128 duryodhano 'pi taṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ punar āgatam

01,119.043d@073_0129 niḥśvasaṃś cintayaṃś caiva ahany ahani tapyate

01,119.043d@073_0130 evaṃ duryodhanaḥ pāpaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ

01,119.043d@073_0131 anekair abhyupāyais tāñ jighāṃsanti sma pāṇḍavān

01,119.043d@073_0132 pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṃ pratyajānann ariṃdamāḥ

01,119.043d@073_0133 udbhāvanam akurvanto vidurasya mate sthitāḥ

01,119.043d@073_0134 adhijagmuś ca kuravo dhanurvedaṃ kṛpāt tu te

01,120.001 janamejaya uvāca

01,120.001a kṛpasyāpi mahābrahman saṃbhavaṃ vaktum arhasi

01,120.001c śarastambhāt kathaṃ jajñe kathaṃ cāstrāṇy avāptavān

01,120.002 vaiśaṃpāyana uvāca

01,120.002a maharṣer gautamasyāsīc charadvān nāma nāmataḥ

01,120.002c putraḥ kila mahārāja jātaḥ saha śarair vibho

01,120.003a na tasya vedādhyayane tathā buddhir ajāyata

01,120.003c yathāsya buddhir abhavad dhanurvede paraṃtapa

01,120.004a adhijagmur yathā vedāṃs tapasā brahmavādinaḥ

01,120.004c tathā sa tapasopetaḥ sarvāṇy astrāṇy avāpa ha

01,120.005a dhanurvedaparatvāc ca tapasā vipulena ca

01,120.005c bhṛśaṃ saṃtāpayām āsa devarājaṃ sa gautamaḥ

01,120.006a tato jālapadīṃ nāma devakanyāṃ sureśvaraḥ

01,120.006c prāhiṇot tapaso vighnaṃ kuru tasyeti kaurava

01,120.007a sābhigamyāśramapadaṃ ramaṇīyaṃ śaradvataḥ

01,120.007c dhanurbāṇadharaṃ bālā lobhayām āsa gautamam

01,120.008a tām ekavasanāṃ dṛṣṭvā gautamo 'psarasaṃ vane

01,120.008c loke 'pratimasaṃsthānām utphullanayano 'bhavat

01,120.009a dhanuś ca hi śarāś cāsya karābhyāṃ prāpatan bhuvi

01,120.009c vepathuś cāsya tāṃ dṛṣṭvā śarīre samajāyata

01,120.010a sa tu jñānagarīyastvāt tapasaś ca samanvayāt

01,120.010c avatasthe mahāprājño dhairyeṇa parameṇa ha

01,120.011a yas tv asya sahasā rājan vikāraḥ samapadyata

01,120.011c tena susrāva reto 'sya sa ca tan nāvabudhyata

01,120.012a sa vihāyāśramaṃ taṃ ca tāṃ caivāpsarasaṃ muniḥ

01,120.012c jagāma retas tat tasya śarastambe papāta ha

01,120.013a śarastambe ca patitaṃ dvidhā tad abhavan nṛpa

01,120.013c tasyātha mithunaṃ jajñe gautamasya śaradvataḥ

01,120.013d*1324_01 maharṣer gautamasyāsya āśramasya samīpataḥ

01,120.014a mṛgayāṃ carato rājñaḥ śaṃtanos tu yadṛcchayā

01,120.014c kaś cit senācaro 'raṇye mithunaṃ tad apaśyata

01,120.015a dhanuś ca saśaraṃ dṛṣṭvā tathā kṛṣṇājināni ca

01,120.015c vyavasya brāhmaṇāpatyaṃ dhanurvedāntagasya tat

01,120.015e sa rājñe darśayām āsa mithunaṃ saśaraṃ tadā

01,120.016a sa tad ādāya mithunaṃ rājātha kṛpayānvitaḥ

01,120.016c ājagāma gṛhān eva mama putrāv iti bruvan

01,120.017a tataḥ saṃvardhayām āsa saṃskāraiś cāpy ayojayat

01,120.017b*1325_01 prātipeyo naraśreṣṭho mithunaṃ gautamasya tam

01,120.017c gautamo 'pi tadāpetya dhanurvedaparo 'bhavat

01,120.018a kṛpayā yan mayā bālāv imau saṃvardhitāv iti

01,120.018c tasmāt tayor nāma cakre tad eva sa mahīpatiḥ

01,120.018d*1326_01 tasmāt kṛpa iti khyātaḥ kṛpī kanyā ca sābhavat

01,120.019a nihitau gautamas tatra tapasā tāv avindata

01,120.019c āgamya cāsmai gotrādi sarvam ākhyātavāṃs tadā

01,120.020a caturvidhaṃ dhanurvedam astrāṇi vividhāni ca

01,120.020c nikhilenāsya tat sarvaṃ guhyam ākhyātavāṃs tadā

01,120.020d*1327_01 kṛpaś ca saptarātreṇa dhanurvedaparo 'bhavat

01,120.020e so 'cireṇaiva kālena paramācāryatāṃ gataḥ

01,120.020f*1328_01 kṛpam āhūya gāṅgeyas tava śiṣyā iti bruvan

01,120.020f*1328_02 pautrān parisamādāya kṛpayārādhayat tadā

01,120.021a tato 'dhijagmuḥ sarve te dhanurvedaṃ mahārathāḥ

01,120.021c dhṛtarāṣṭrātmajāś caiva pāṇḍavāś ca mahābalāḥ

01,120.021e vṛṣṇayaś ca nṛpāś cānye nānādeśasamāgatāḥ

01,120.021f*1329_01 kṛpam ācāryam āsādya paramāstrajñatāṃ gatāḥ

01,121.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,121.001a viśeṣārthī tato bhīṣmaḥ pautrāṇāṃ vinayepsayā

01,121.001c iṣvastrajñān paryapṛcchad ācāryān vīryasaṃmatān

01,121.002a nālpadhīr nāmahābhāgas tathānānāstrakovidaḥ

01,121.002c nādevasattvo vinayet kurūn astre mahābalān

01,121.002d*1330_01 iti saṃcintya gāṅgeyas tadā bharatasattamaḥ

01,121.002d*1330_02 droṇāya vedaviduṣe bhāradvājāya dhīmate

01,121.002d*1330_03 pāṇḍavān kauravāṃś caiva dadau śiṣyān nararṣabha

01,121.002d*1330_04 śāstrataḥ pūjitaś caiva samyak tena mahātmanā

01,121.002d*1330_05 sa bhīṣmeṇa mahābhāgas tuṣṭo 'straviduṣāṃ varaḥ

01,121.002d*1330_06 pratijagrāha tān sarvāñ śiṣyatvena mahāyaśāḥ

01,121.002d*1330_07 śikṣayām āsa ca droṇo dhanurvedam aśeṣataḥ

01,121.002d*1330_08 te 'cireṇaiva kālena sarvaśastraviśāradāḥ

01,121.002d*1330_09 babhūvuḥ kauravā rājan pāṇḍavāś cāmitaujasaḥ

01,121.002d*1331=00 janamejaya uvāca

01,121.002d*1331=05 vaiśaṃpāyana uvāca

01,121.002d*1331_01 kathaṃ samabhavad droṇaḥ kathaṃ cāstrāṇy avāptavān

01,121.002d*1331_02 kathaṃ cāgāt kurūn brahman kasya putraḥ sa vīryavān

01,121.002d*1331_03 kathaṃ cāsya suto jātaḥ so 'śvatthāmāstravittamaḥ

01,121.002d*1331_04 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vistareṇa prakīrtaya

01,121.002d*1331_05 gaṅgādvāraṃ prati mahān babhūva bhagavān ṛṣiḥ

01,121.002d*1331_06 bharadvāja iti khyātaḥ satataṃ saṃśitavrataḥ

01,121.002d*1331_07 so 'bhiṣektuṃ tato gaṅgāṃ pūrvam evāgaman nadīm

01,121.003a maharṣis tu bharadvājo havirdhāne caran purā

01,121.003c dadarśāpsarasaṃ sākṣād ghṛtācīm āplutām ṛṣiḥ

01,121.003d*1332_01 rūpayauvanasaṃpannāṃ madadṛptāṃ madālasām

01,121.004a tasyā vāyuḥ samuddhūto vasanaṃ vyapakarṣata

01,121.004b*1333_01 tad guhyadarśanād asyā rāgo 'jāyata cetasi

01,121.004c tato 'sya retaś caskanda tad ṛṣir droṇa ādadhe

01,121.004d*1334_01 vyapakṛṣṭāmbarāṃ dṛṣṭvā tām ṛṣiś cakame tataḥ

01,121.004d*1334_02 tatra saṃsaktamanaso bharadvājasya dhīmataḥ

01,121.004d*1335_01 ramyaguhyasthalāṃ nṛpa

01,121.004d*1335_02 pīnottuṅgakucāṃ dṛṣṭvā

01,121.005a tasmin samabhavad droṇaḥ kalaśe tasya dhīmataḥ

01,121.005c adhyagīṣṭa sa vedāṃś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ

01,121.005d*1336_01 agner astram upādāya yad ṛṣir veda kāśyapaḥ

01,121.005d*1336_02 adhyagacchad bharadvājas tad astraṃ devakāritam

01,121.006a agniveśyaṃ mahābhāgaṃ bharadvājaḥ pratāpavān

01,121.006c pratyapādayad āgneyam astraṃ dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,121.007a agniṣṭuj jātaḥ sa munis tato bharatasattama

01,121.007a*1337_01 . . . . . . . . bhrātā bhrātaram antike

01,121.007a*1337_02 agniveśyas tadā droṇaṃ . . . . . . . .

01,121.007c bhāradvājaṃ tadāgneyaṃ mahāstraṃ pratyapādayat

01,121.007d*1338_01 sa vai yukto gurur iha yadīcchet kṛpaṇaḥ sukham

01,121.007d*1338_02 bhīṣmo 'py alapad evaṃ sa bhāradvājaparīpsayā

01,121.008a bharadvājasakhā cāsīt pṛṣato nāma pārthivaḥ

01,121.008c tasyāpi drupado nāma tadā samabhavat sutaḥ

01,121.009a sa nityam āśramaṃ gatvā droṇena saha pārṣataḥ

01,121.009c cikrīḍādhyayanaṃ caiva cakāra kṣatriyarṣabhaḥ

01,121.010a tato vyatīte pṛṣate sa rājā drupado 'bhavat

01,121.010c pāñcāleṣu mahābāhur uttareṣu nareśvaraḥ

01,121.011a bharadvājo 'pi bhagavān āruroha divaṃ tadā

01,121.011b*1339_01 tatraiva ca vasan droṇas tapas tepe mahātapāḥ

01,121.011b*1339_02 vedavedāṅgavidvān sa tapasā dagdhakilbiṣaḥ

01,121.011c tataḥ pitṛniyuktātmā putralobhān mahāyaśāḥ

01,121.011e śāradvatīṃ tato droṇaḥ kṛpīṃ bhāryām avindata

01,121.012a agnihotre ca dharme ca dame ca satataṃ ratā

01,121.012c alabhad gautamī putram aśvatthāmānam eva ca

01,121.013a sa jātamātro vyanadad yathaivoccaiḥśravā hayaḥ

01,121.013c tac chrutvāntarhitaṃ bhūtam antarikṣastham abravīt

01,121.014a aśvasyevāsya yat sthāma nadataḥ pradiśo gatam

01,121.014c aśvatthāmaiva bālo 'yaṃ tasmān nāmnā bhaviṣyati

01,121.015a sutena tena suprīto bhāradvājas tato 'bhavat

01,121.015c tatraiva ca vasan dhīmān dhanurvedaparo 'bhavat

01,121.016a sa śuśrāva mahātmānaṃ jāmadagnyaṃ paraṃtapam

01,121.016b*1340_01 sarvajñānavidaṃ vipraṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

01,121.016c brāhmaṇebhyas tadā rājan ditsantaṃ vasu sarvaśaḥ

01,121.016d*1341_01 sa rāmasya dhanurvedaṃ divyāny astrāṇi caiva ha

01,121.016d*1341_02 śrutvā teṣu manaś cakre nītiśāstre tathaiva ca

01,121.016d*1341_03 tataḥ sa vratibhiḥ śiṣyais tapoyuktair mahātapāḥ

01,121.016d*1341_04 vṛtaḥ prāyān mahābāhur mahendraṃ parvatottamam

01,121.016d*1341_05 tato mahendram āsādya bhāradvājo mahātapāḥ

01,121.016d*1341_06 kṣāntaṃ dāntam amitraghnam apaśyad bhṛgunandanam

01,121.016d*1341_07 tato droṇo vṛtaḥ śiṣyair upagamya bhṛgūdvaham

01,121.016d*1341_08 ācakhyāv ātmano nāma janma cāṅgirasaḥ kule

01,121.016d*1341_09 nivedya śirasā bhūmau pādau caivābhyavādayat

01,121.016d*1341_10 tatas taṃ sarvam utsṛjya vanaṃ jigamiṣuṃ tadā

01,121.016d*1342_01 śastrāstreṣu ca niṣṇātaṃ śrutvā tatra samāgatam

01,121.016d*1343_01 tam abravīn mahātmā sa sarvakṣatriyamardanaḥ

01,121.016d*1343_02 svāgataṃ te dvijaśreṣṭha yad icchasi vadasva me

01,121.016d*1343_03 evam uktas tu rāmeṇa bhāradvājo 'bravīd vacaḥ

01,121.017a vanaṃ tu prasthitaṃ rāmaṃ bhāradvājas tadābravīt

01,121.017b*1344_01 bharadvājāt samutpannaṃ tathā tvaṃ mām ayonijam

01,121.017c āgataṃ vittakāmaṃ māṃ viddhi droṇaṃ dvijarṣabham

01,121.017d*1345_01 rāmaṃ praharatāṃ śreṣṭhaṃ ditsantaṃ vividhaṃ vasu

01,121.017d*1345_02 ahaṃ dhanam anantaṃ hi prārthaye vipulavrata

01,121.018 rāma uvāca

01,121.018a hiraṇyaṃ mama yac cānyad vasu kiṃ cana vidyate

01,121.018c brāhmaṇebhyo mayā dattaṃ sarvam eva tapodhana

01,121.019a tathaiveyaṃ dharā devī sāgarāntā sapattanā

01,121.019c kaśyapāya mayā dattā kṛtsnā nagaramālinī

01,121.020a śarīramātram evādya mayedam avaśeṣitam

01,121.020c astrāṇi ca mahārhāṇi śastrāṇi vividhāni ca

01,121.020d*1346_01 astrāṇi vā śarīraṃ vā varayaitan mayodyatam

01,121.020e vṛṇīṣva kiṃ prayacchāmi tubhyaṃ droṇa vadāśu tat

01,121.021 droṇa uvāca

01,121.021a astrāṇi me samagrāṇi sasaṃhārāṇi bhārgava

01,121.021c saprayogarahasyāni dātum arhasy aśeṣataḥ

01,121.021d*1347_01 etad vasu vasūnāṃ hi sarveṣāṃ viprasattama

01,121.021d@074=0003 rāma uvāca

01,121.021d@074_0001 prayaccha bhagavan mahyaṃ varam etan mayā vṛtam

01,121.021d@074_0002 kṛtārthaṃ ca bhaviṣyāmi varaṃ labdhvā dvijottama

01,121.021d@074_0003 pratigṛhṇīṣva viprendra droṇa matto yadīcchasi

01,121.021d@074_0004 varaṃ tava dadāmy adya yad uktaṃ te dvijottama

01,121.021d@074_0005 gṛhāṇāstrāṇi divyāni dhanurvedaṃ ca māmakam

01,121.021d@074_0006 saputrasya dadāmy etat tava droṇa mahad varam

01,121.021d@074_0007 kṛtārtho gaccha viprendra gaccha caiva yathāgatam

01,121.021d@074_0008 kṛtāstraś caiva śūraś ca sarvaśāstraviśāradaḥ

01,121.021d@074_0009 aśvatthāmeti vikhyāto bhaviṣyati mahārathaḥ

01,121.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,121.022a tathety uktvā tatas tasmai prādād astrāṇi bhārgavaḥ

01,121.022c sarahasyavrataṃ caiva dhanurvedam aśeṣataḥ

01,121.023a pratigṛhya tu tat sarvaṃ kṛtāstro dvijasattamaḥ

01,121.023c priyaṃ sakhāyaṃ suprīto jagāma drupadaṃ prati

01,122.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,122.001a tato drupadam āsādya bhāradvājaḥ pratāpavān

01,122.001c abravīt pārṣataṃ rājan sakhāyaṃ viddhi mām iti

01,122.001d*1348_01 ity evam uktaḥ sakhyā sa prītipūrvaṃ janeśvaraḥ

01,122.001d*1348_02 bhāradvājena pāñcālyo nāmṛṣyata vaco 'sya tat

01,122.001d*1348_03 sa krodhāmarṣajihmabhrūḥ kaṣāyīkṛtalocanaḥ

01,122.001d*1348_04 aiśvaryamadasaṃpanno droṇaṃ rājābravīd idam

01,122.002 drupada uvāca

01,122.002a akṛteyaṃ tava prajñā brahman nātisamañjasī

01,122.002c yan māṃ bravīṣi prasabhaṃ sakhā te 'ham iti dvija

01,122.003a na hi rājñām udīrṇānām evaṃ bhūtair naraiḥ kva cit

01,122.003c sakhyaṃ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ

01,122.004a sauhṛdāny api jīryante kālena parijīryatām

01,122.004c sauhṛdaṃ me tvayā hy āsīt pūrvaṃ sāmarthyabandhanam

01,122.005a na sakhyam ajaraṃ loke jātu dṛśyeta karhi cit

01,122.005c kāmo vainaṃ viharati krodhaś cainaṃ pravṛścati

01,122.005d*1349_01 kālena saṃviharati kālenaiva praṇaśyati

01,122.006a maivaṃ jīrṇam upāsiṣṭhāḥ sakhyaṃ navam upākuru

01,122.006c āsīt sakhyaṃ dvijaśreṣṭha tvayā me 'rthanibandhanam

01,122.007a na daridro vasumato nāvidvān viduṣaḥ sakhā

01,122.007c śūrasya na sakhā klībaḥ sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.008a yayor eva samaṃ vittaṃ yayor eva samaṃ kulam

01,122.008c tayoḥ sakhyaṃ vivāhaś ca na tu puṣṭavipuṣṭayoḥ

01,122.009a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā

01,122.009c nārājñā saṃgataṃ rājñaḥ sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.009d*1350_01 tvadvidhair madvidhānāṃ hi vihīnārthair na jātu cit

01,122.009d*1351_01 sakhyaṃ bhavati mandātman sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.009d*1352_01 evam eva kṛtaprajña na rājñā vipra te kva cit

01,122.009d*1352_02 naiva tīrṇam upātiṣṭha sakhyaṃ navam upākṛdhi

01,122.009d*1352_03 sakhā rājñaḥ kathaṃ vipra tvadvidhaś ca bhaviṣyati

01,122.010 vaiśaṃpāyana uvāca

01,122.010a drupadenaivam uktas tu bhāradvājaḥ pratāpavān

01,122.010c muhūrtaṃ cintayām āsa manyunābhipariplutaḥ

01,122.011a sa viniścitya manasā pāñcālaṃ prati buddhimān

01,122.011b*1353_01 tāṃ pratijñāṃ pratijñāya yāṃ kartā na cirād api

01,122.011b*1354_01 śiṣyaiḥ parivṛtaḥ śrīmān putreṇānugatas tadā

01,122.011c jagāma kurumukhyānāṃ nagaraṃ nāgasāhvayam

01,122.011d*1355_01 droṇaḥ samuditān dṛṣṭvā kurūn vṛttiparīpsayā

01,122.011d*1355_02 ājagāma mahātejā vipro nāgapuraṃ prati

01,122.011d*1355_03 sa tathoktas tadā tena sadāraḥ prādravat kurūn

01,122.011d*1356_01 syālasyaiva gṛhaṃ droṇaḥ sadāraḥ pratyupasthitaḥ

01,122.011d*1356_02 aśvatthāmnā ca putreṇa mahābalavatā saha

01,122.011d*1357_01 sa nāgapuram āgamya gautamasya niveśane

01,122.011d*1357_02 bhāradvājo 'vasat tatra pracchannaṃ dvijasattamaḥ

01,122.011d*1357_03 tato 'sya tanujaḥ pārthān kṛpasyānantaraṃ prabhuḥ

01,122.011d*1357_04 astrāṇi śikṣayām āsa nābudhyanta ca taṃ janāḥ

01,122.011d*1357_05 evaṃ sa tatra gūḍhātmā kaṃ cit kālam uvāsa ha

01,122.012a kumārās tv atha niṣkramya sametā gajasāhvayāt

01,122.012c krīḍanto vīṭayā tatra vīrāḥ paryacaran mudā

01,122.012d*1358_01 teṣāṃ saṃkrīḍamānānām udapāne 'ṅgulīyakam

01,122.013a papāta kūpe sā vīṭā teṣāṃ vai krīḍatāṃ tadā

01,122.013b*1359_01 tatas te yatnam ātiṣṭhan vīṭām uddhartum ādṛtāḥ

01,122.013b*1360_01 tat tv ambunā praticchannaṃ tārārūpam ivāmbare

01,122.013b*1360_02 dṛṣṭvā te vai kumārāś ca taṃ yatnāt paryavārayan

01,122.013c na ca te pratyapadyanta karma vīṭopalabdhaye

01,122.013d*1361_01 tato 'nyonyam avaikṣanta vrīḍayāvanatānanāḥ

01,122.013d*1361_02 tasyā yogam avindanto bhṛśaṃ cotkaṇṭhitābhavan

01,122.013d*1362_01 te 'paśyan brāhmaṇaṃ śyāmam āpannaṃ palitaṃ kṛśam

01,122.013d*1362_02 kṛtyavantam adūrastham agnihotrapuraskṛtam

01,122.013d*1363_01 te taṃ dṛṣṭvā mahātmānam upagamya kumārakāḥ

01,122.013d*1363_02 bhagnotsāhakriyātmāno brāhmaṇaṃ paryavārayan

01,122.014a atha droṇaḥ kumārāṃs tān dṛṣṭvā kṛtyavatas tadā

01,122.014c prahasya mandaṃ paiśalyād abhyabhāṣata vīryavān

01,122.014d*1364_01 sa tān kṛtyavato dṛṣṭvā kumārāṃs tu vicetasaḥ

01,122.014d*1364_02 brāhmaṇaḥ prahasan mandaṃ kauśalenābhyabhāṣata

01,122.015a aho nu dhig balaṃ kṣātraṃ dhig etāṃ vaḥ kṛtāstratām

01,122.015c bharatasyānvaye jātā ye vīṭāṃ nādhigacchata

01,122.015d*1365_01 vīṭāṃ ca mudrikāṃ caiva hy aham etad api dvayam

01,122.015d*1365_02 uddhareyam iṣīkābhir bhojanaṃ me pradīyatām

01,122.015d*1365_03 evam uktvā kumārāṃs tān droṇaḥ svāṅguliveṣṭanam

01,122.015d*1365_04 kūpe nirudake tasminn apātayad ariṃdamaḥ

01,122.015d*1365_05 tato 'bravīt tadā droṇaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,122.015d*1365_06 kṛpasyānumate brahman bhikṣām āpnuhi śāśvatīm

01,122.015d*1365_07 evam uktaḥ pratyuvāca prahasya bharatān idam

01,122.016a eṣa muṣṭir iṣīkāṇāṃ mayāstreṇābhimantritaḥ

01,122.016c asya vīryaṃ nirīkṣadhvaṃ yad anyasya na vidyate

01,122.017a vetsyāmīṣīkayā vīṭāṃ tām iṣīkām athānyayā

01,122.017b*1366_01 tām apīṣīkayā caiva anyām apy anyayā punaḥ

01,122.017c tām anyayā samāyogo vīṭāyā grahaṇe mama

01,122.017d*1367_01 tato yathoktaṃ droṇena tat sarvaṃ kṛtam añjasā

01,122.018a tad apaśyan kumārās te vismayotphullalocanāḥ

01,122.018c aveṣkya coddhṛtāṃ vīṭāṃ vīṭāveddhāram abruvan

01,122.018d*1368_01 mudrikām api viprarṣe śīghram etāṃ samuddhara

01,122.018d*1368_02 tataḥ sa śaram ādāya dhanur droṇo mahāyaśāḥ

01,122.018d*1368_03 śareṇa viddhvā mudrāṃ tām ūrdhvam āvāhayat prabhuḥ

01,122.018d*1368_04 sa śaraṃ samupādāya kūpād aṅguliveṣṭanam

01,122.018d*1368_05 dadau tataḥ kumārāṇāṃ vismitānām avismitaḥ

01,122.018d*1368_06 mudrikām uddhṛtāṃ dṛṣṭvā tam āhus te kumārakāḥ

01,122.019a abhivādayāmahe brahman naitad anyeṣu vidyate

01,122.019c ko 'si kaṃ tvābhijānīmo vayaṃ kiṃ karavāmahe

01,122.019d*1369_01 evam uktas tato droṇaḥ pratyuvāca kumārakān

01,122.020 droṇa uvāca

01,122.020a ācakṣadhvaṃ ca bhīṣmāya rūpeṇa ca guṇaiś ca mām

01,122.020c sa eva sumahābuddhiḥ sāṃprataṃ pratipatsyate

01,122.021 vaiśaṃpāyana uvāca

01,122.021a tathety uktvā tu te sarve bhīṣmam ūcuḥ pitāmaham

01,122.021c brāhmaṇasya vacas tathyaṃ tac ca karmaviśeṣavat

01,122.022a bhīṣmaḥ śrutvā kumārāṇāṃ droṇaṃ taṃ pratyajānata

01,122.022c yuktarūpaḥ sa hi gurur ity evam anucintya ca

01,122.023a athainam ānīya tadā svayam eva susatkṛtam

01,122.023b*1370_01 arhaṇīyena kāmaiś ca yathānyāyam apūjayat

01,122.023c paripapraccha nipuṇaṃ bhīṣmaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

01,122.023e hetum āgamane tasya droṇaḥ sarvaṃ nyavedayat

01,122.024a maharṣer agniveśyasya sakāśam aham acyuta

01,122.024c astrārtham agamaṃ pūrvaṃ dhanurvedajighṛkṣayā

01,122.025a brahmacārī vinītātmā jaṭilo bahulāḥ samāḥ

01,122.025c avasaṃ tatra suciraṃ dhanurvedacikīrṣayā

01,122.026a pāñcālarājaputras tu yajñaseno mahābalaḥ

01,122.026c mayā sahākarod vidyāṃ guroḥ śrāmyan samāhitaḥ

01,122.027a sa me tatra sakhā cāsīd upakārī priyaś ca me

01,122.027c tenāhaṃ saha saṃgamya ratavān suciraṃ bata

01,122.027e bālyāt prabhṛti kauravya sahādhyayanam eva ca

01,122.028a sa samāsādya māṃ tatra priyakārī priyaṃvadaḥ

01,122.028c abravīd iti māṃ bhīṣma vacanaṃ prītivardhanam

01,122.029a ahaṃ priyatamaḥ putraḥ pitur droṇa mahātmanaḥ

01,122.029c abhiṣekṣyati māṃ rājye sa pāñcālyo yadā tadā

01,122.029d*1371_01 bhaviṣyati ca te bhojyaṃ sakhyuḥ sakhi dhanaṃ yathā

01,122.030a tvadbhojyaṃ bhavitā rājyaṃ sakhe satyena te śape

01,122.030c mama bhogāś ca vittaṃ ca tvadadhīnaṃ sukhāni ca

01,122.030d*1372_01 mama rājyaṃ mahābhāga tvayā bhoktavyam icchatā

01,122.031a evam uktaḥ pravavrāja kṛtāstro 'haṃ dhanepsayā

01,122.031b@075_0001 tac ca vākyam ahaṃ nityaṃ manasādhārayaṃ tadā

01,122.031b@075_0002 so 'haṃ pitṛniyogena putralobhād yaśasvinīm

01,122.031b@075_0003 nātikeśīṃ mahāprajñām upayeme mahāvratām

01,122.031b@075_0004 agnihotre ca satye ca dame ca satataṃ ratām

01,122.031b@075_0005 alabhad gautamī putram aśvatthāmānam aurasam

01,122.031b@075_0006 bhīmavikramakarmāṇam ādityasamatejasam

01,122.031b@075_0007 putreṇa tena prīto 'haṃ bharadvājo yathā mayā

01,122.031b@075_0008 gokṣīraṃ pibato dṛṣṭvā dhaninas tatra putrakān

01,122.031b@075_0009 aśvatthāmārudad bālas tan me saṃdehayad diśaḥ

01,122.031b@075_0010 na snātako 'vasīdeta vartamānaḥ svakarmasu

01,122.031b@075_0011 iti saṃcintya manasā taṃ deśaṃ bahuśo bhraman

01,122.031b@075_0012 viśuddham icchan gāṅgeya dharmopetaṃ pratigraham

01,122.031b@075_0013 antād antaṃ parikramya nādhyagacchaṃ payasvinīm

01,122.031b@075_0014 atha piṣṭodakenainaṃ lobhayanti kumārakāḥ

01,122.031b@075_0015 pītvā piṣṭarasaṃ bālaḥ kṣīraṃ pītaṃ mayāpi ca

01,122.031b@075_0016 nanartotthāya kauravya hṛṣṭo bālyād vimohitaḥ

01,122.031b@075_0017 taṃ dṛṣṭvā nṛtyamānaṃ tu bālaiḥ parivṛtaṃ sutam

01,122.031b@075_0018 hāsyatām upasaṃprāptaṃ kaśmalaṃ tatra me 'bhavat

01,122.031b@075_0019 droṇaṃ dhig astv adhaninaṃ yo dhanaṃ nādhigacchati

01,122.031b@075_0020 piṣṭodakaṃ suto yasya pītvā kṣīrasya tṛṣṇayā

01,122.031b@075_0021 nṛtyati sma mudāviṣṭaḥ kṣīraṃ pītaṃ mayāpy uta

01,122.031b@075_0022 iti saṃbhāṣatāṃ vācaṃ śrutvā me buddhir acyavat

01,122.031b@075_0023 ātmānaṃ cātmanā garhan manasedaṃ vyacintayam

01,122.031b@075_0024 api cāhaṃ purā viprair varjito garhito bhṛśam

01,122.031b@075_0025 paropasevāṃ pāpiṣṭhāṃ na ca kuryāṃ dhanepsayā

01,122.031b@075_0026 iti matvā priyaṃ putraṃ bhīṣmādāya tato hy aham

01,122.031b@075_0027 pūrvasnehānurāgitvāt sadāraḥ saumakiṃ gataḥ

01,122.031c abhiṣiktaṃ ca śrutvainaṃ kṛtārtho 'smīti cintayan

01,122.032a priyaṃ sakhāyaṃ suprīto rājyasthaṃ punar āvrajam

01,122.032c saṃsmaran saṃgamaṃ caiva vacanaṃ caiva tasya tat

01,122.033a tato drupadam āgamya sakhipūrvam ahaṃ prabho

01,122.033c abruvaṃ puruṣavyāghra sakhāyaṃ viddhi mām iti

01,122.034a upasthitaṃ tu drupadaḥ sakhivac cābhisaṃgatam

01,122.034c sa māṃ nirākāram iva prahasann idam abravīt

01,122.035a akṛteyaṃ tava prajñā brahman nātisamañjasī

01,122.035c yad āttha māṃ tvaṃ prasabhaṃ sakhā te 'ham iti dvija

01,122.035d*1373_01(Cf. 4) saṃgatānīha jīryanti kālena parijīryataḥ

01,122.035d*1373_02(Cf. 4) sauhṛdaṃ me tvayā hy āsīt pūrvaṃ sāmarthyabandhanam

01,122.035d*1373_03(=9ab) nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā

01,122.035d*1373_04 sāmyād dhi sakhyaṃ bhavati vaiṣamyān nopapadyate

01,122.035d*1373_05(Cf. 5) na sakhyam ajaraṃ loke vidyate jātu kasya cit

01,122.035d*1373_06(Cf. 5) kālo vainaṃ viharati krodho vainaṃ haraty uta

01,122.035d*1373_07(6) maivaṃ jīrṇam upāssva tvaṃ sakhyaṃ bhavad upākṛdhi

01,122.035d*1373_08(6) āsīt sakhyaṃ dvijaśreṣṭha tvayā me 'rthanibandhanam

01,122.035d*1373_09(7) na hy anāḍhyaḥ sakhāḍhyasya nāvidvān viduṣaḥ sakhā

01,122.035d*1373_10(7) na śūrasya sakhā klībaḥ sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.035d*1374_01 nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.036a na hi rājñām udīrṇānām evaṃbhūtair naraiḥ kva cit

01,122.036c sakhyaṃ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ

01,122.036d*1375_01 ahaṃ tvayā na jānāmi rājyārthe saṃvidaṃ kṛtām

01,122.036d*1375_02 ekarātraṃ tu te brahman kāmaṃ dāsyāmi bhojanam

01,122.036d*1375_03 evam uktas tv ahaṃ tena sadāraḥ prasthitas tadā

01,122.036d*1375_04 tāṃ pratijñāṃ pratijñāya yāṃ kartāsmy acirād iva

01,122.036d*1376_01 ādatsvainaṃ dvijaśreṣṭha sauhārdaṃ hy arthabandhanam

01,122.037a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā

01,122.037c nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,122.038a drupadenaivam ukto 'haṃ manyunābhipariplutaḥ

01,122.038c abhyāgacchaṃ kurūn bhīṣma śiṣyair arthī guṇānvitaiḥ

01,122.038d*1377=03 vaiśaṃpāyana uvāca

01,122.038d*1377=04 bhīṣma uvāca

01,122.038d*1377_01 tato 'haṃ bhavataḥ kāmaṃ saṃvardhayitum āgataḥ

01,122.038d*1377_02 idaṃ nāgapuraṃ ramyaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te

01,122.038d*1377_03 evam uktas tadā bhīṣmo bhāradvājam abhāṣata

01,122.038d*1377_04 apajyaṃ kriyatāṃ cāpaṃ sādhv astraṃ pratipādaya

01,122.038d*1377_05 bhuṅkṣva bhogān bhṛśaṃ prītaḥ pūjyamānaḥ kurukṣaye

01,122.038d*1377_06 kurūṇām asti yad vittaṃ rājyaṃ cedaṃ sarāṣṭrakam

01,122.038d*1377_07 tvam eva paramo rājā sarve ca kuravas tava

01,122.038d*1377_08 yac ca te prārthitaṃ brahman kṛtaṃ tad iti cintyatām

01,122.038d*1377_09 diṣṭyā prāpto 'si viprarṣe mahān me 'nugrahaḥ kṛtaḥ

01,122.038d*1378_01 droṇas tathokto bhīṣmeṇa pūjito vasatiṃ nayan

01,122.038d*1378_02 kurūṇāṃ saphalaṃ karma droṇaprāptau tadābhavat

01,122.038d*1378_03 astraṃ caturvidhaṃ kṛtsnaṃ kumārān pratyapādayat

01,122.038d*1378_04 tatra kṣatrasya loke 'smin rājaputrā mahābalāḥ

01,122.038d*1379=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,122.038d*1379_01 tataḥ saṃpūjito droṇo bhīṣmeṇa dvipadāṃ varaḥ

01,122.038d*1379_02 viśaśrāma mahātejāḥ pūjitaḥ kuruveśmani

01,122.038d*1379_03 viśrānte 'tha gurau tasmin pautrān ādāya kauravān

01,122.038d*1379_04 śiṣyatvena dadau bhīṣmo vasūni vividhāni ca

01,122.038d*1379_05 gṛhaṃ ca suparicchannaṃ dhanadhānyasamākulam

01,122.038d*1379_06 bhāradvājāya suprītaḥ pratyapādayata prabhuḥ

01,122.039a pratijagrāha taṃ bhīṣmo guruṃ pāṇḍusutaiḥ saha

01,122.039c pautrān ādāya tān sarvān vasūni vividhāni ca

01,122.040a śiṣyā iti dadau rājan droṇāya vidhipūrvakam

01,122.040c sa ca śiṣyān maheṣvāsaḥ pratijagrāha kauravān

01,122.040d*1380_01 pāṇḍavān dhārtarāṣṭrāṃś ca droṇo muditamānasaḥ

01,122.041a pratigṛhya ca tān sarvān droṇo vacanam abravīt

01,122.041c rahasy ekaḥ pratītātmā kṛtopasadanāṃs tadā

01,122.042a kāryaṃ me kāṅkṣitaṃ kiṃ cid dhṛdi saṃparivartate

01,122.042c kṛtāstrais tat pradeyaṃ me tad ṛtaṃ vadatānaghāḥ

01,122.043a tac chrutvā kauraveyās te tūṣṇīm āsan viśāṃ pate

01,122.043c arjunas tu tataḥ sarvaṃ pratijajñe paraṃtapaḥ

01,122.044a tato 'rjunaṃ mūrdhni tadā samāghrāya punaḥ punaḥ

01,122.044c prītipūrvaṃ pariṣvajya praruroda mudā tadā

01,122.044d*1381_01 aśvatthāmānam āhūya droṇo vacanam abravīt

01,122.044d*1381_02 sakhāyaṃ viddhi te pārthaṃ mayā dattaṃ pragṛhyatām

01,122.044d*1381_03 sādhu sādhv iti taṃ pārthaḥ pariṣvajyedam abravīt

01,122.044d*1381_04 adya prabhṛti viprendra paravān asmi dharmataḥ

01,122.044d*1381_05 śiṣyo 'haṃ tvatprasādena jīvāmi dvijasattama

01,122.044d*1381_06 ity uktvā tu tadā pārthaḥ pādau jagrāha pāṇḍavaḥ

01,122.045a tato droṇaḥ pāṇḍuputrān astrāṇi vividhāni ca

01,122.045c grāhayām āsa divyāni mānuṣāṇi ca vīryavān

01,122.046a rājaputrās tathaivānye sametya bharatarṣabha

01,122.046c abhijagmus tato droṇam astrārthe dvijasattamam

01,122.046e vṛṣṇayaś cāndhakāś caiva nānādeśyāś ca pārthivāḥ

01,122.047a sūtaputraś ca rādheyo guruṃ droṇam iyāt tadā

01,122.047c spardhamānas tu pārthena sūtaputro 'tyamarṣaṇaḥ

01,122.047e duryodhanam upāśritya pāṇḍavān atyamanyata

01,122.047f@076_0001 abhyayāt sa tato droṇaṃ dhanurvedacikīrṣayā

01,122.047f@076_0002 śikṣābhujabalodyogais teṣu sarveṣu pāṇḍavaḥ

01,122.047f@076_0003 astravidyānurāgāc ca viśiṣṭo 'bhavad arjunaḥ

01,122.047f@076_0004 tulyeṣv astraprayogeṣu lāghave sauṣṭhaveṣu ca

01,122.047f@076_0005 sarveṣām eva śiṣyāṇāṃ babhūvābhyadhiko 'rjunaḥ

01,122.047f@076_0006 aindrim apratimaṃ droṇa upadeśeṣv amanyata

01,122.047f@076_0007 evaṃ sarvakumārāṇām iṣvastraṃ pratyapādayat

01,122.047f@076_0008 kamaṇḍaluṃ ca sarveṣāṃ prāyacchac cirakāraṇāt

01,122.047f@076_0009 putrāya ca dadau kumbham avilambanakāraṇāt

01,122.047f@076_0010 yāvat te nopagacchanti tāvad asmai parāṃ kriyām

01,122.047f@076_0011 droṇa ācaṣṭa putrāya tat karma jiṣṇur auhata

01,122.047f@076_0012 tataḥ sa vāruṇāstreṇa pūrayitvā kamaṇḍalum

01,122.047f@076_0013 samam ācāryaputreṇa gurum abhyeti phālgunaḥ

01,122.047f@076_0014 ācāryaputrāt tasmāt tu viśeṣopacaye pṛthak

01,122.047f@076_0015 na vyahīyata medhāvī pārtho 'straviduṣāṃ varaḥ

01,123.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,123.001a arjunas tu paraṃ yatnam ātasthe gurupūjane

01,123.001c astre ca paramaṃ yogaṃ priyo droṇasya cābhavat

01,123.001d*1382_01 taṃ dṛṣṭvā nityam udyuktam iṣvastraṃ prati phālgunam

01,123.001d*1383_01 tato droṇo 'bravīd enaṃ rājña eva niveśane

01,123.002a droṇena tu tadāhūya rahasy ukto 'nnasādhakaḥ

01,123.002c andhakāre 'rjunāyānnaṃ na deyaṃ te kathaṃ cana

01,123.002d*1384_01 na cākhyeyam idaṃ cāpi madvākyaṃ vijaye tvayā

01,123.003a tataḥ kadā cid bhuñjāne pravavau vāyur arjune

01,123.003c tena tatra pradīpaḥ sa dīpyamāno nivāpitaḥ

01,123.004a bhuṅkta evārjuno bhaktaṃ na cāsyāsyād vyamuhyata

01,123.004c hastas tejasvino nityam annagrahaṇakāraṇāt

01,123.004e tad abhyāsakṛtaṃ matvā rātrāv abhyasta pāṇḍavaḥ

01,123.004f*1385_01 yogyāṃ cakre mahābāhur dhanuṣā pāṇḍunandanaḥ

01,123.005a tasya jyātalanirghoṣaṃ droṇaḥ śuśrāva bhārata

01,123.005c upetya cainam utthāya pariṣvajyedam abravīt

01,123.006a prayatiṣye tathā kartuṃ yathā nānyo dhanurdharaḥ

01,123.006b@077_0001 astravān nānviyeṣāstraṃ yathā tvaṃ nādya kaś cana

01,123.006b@077_0002 dhanurgrahe 'pi me śiṣyo bhaviṣyasi viśeṣavān

01,123.006b@077_0003 etad hṛdi tadā jiṣṇor vavṛdhe droṇaśāsanam

01,123.006b@077_0004 paramaṃ cākarod yatnaṃ dhanurvede paraṃtapaḥ

01,123.006b@077_0005 arjuno naraśārdūlaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,123.006b@077_0006 sarvakriyābhyanujñānāt tathā śiṣyān samānayat

01,123.006b@077_0007 duryodhanaṃ citrasenaṃ duḥśāsanaviviṃśatī

01,123.006b@077_0008 arjunaṃ ca samānīya aśvatthāmānam eva ca

01,123.006b@077_0009 śiśukaṃ mṛṇmayaṃ kṛtvā droṇo gaṅgājale tataḥ

01,123.006b@077_0010 śiṣyāṇāṃ paśyatāṃ caiva kṣipati sma mahābhujaḥ

01,123.006b@077_0011 cakṣuṣī vāsasā caiva baddhvā prādāc charāsanam

01,123.006b@077_0012 śiśukaṃ vidhyatemaṃ vai jalasthaṃ baddhacakṣuṣaḥ

01,123.006b@077_0013 tatkṣaṇenaiva bībhatsur āvāpair daśabhir vaśī

01,123.006b@077_0014 pañcakair anuvivyādha magnaṃ śiśukam ambhasi

01,123.006b@077_0015 tasya dṛṣṭvā kriyāḥ sarvā droṇo 'manyata pāṇḍavam

01,123.006b@077_0016 viśiṣṭaṃ sarvaśiṣyebhyaḥ prītimāṃś cābhavat tadā

01,123.006b@077_0017 athābravīn mahātmānaṃ bhāradvājo mahāratham

01,123.006b@077_0018 astraṃ viśiṣṭam anyeṣu yan na vidyeta pāṇḍava

01,123.006b@077_0019 sasaṃhāraprayogaṃ ca tvam adhīṣva vrataṃ cara

01,123.006b@077_0020 astraṃ brahmaśiro nāma dahed yatpṛthivīm api

01,123.006b@077_0021 yāvan mantraprayogo 'pi viniyoge bhaviṣyati

01,123.006b@077_0022 tāvān eva tu saṃhāre kartavya iti cāntataḥ

01,123.006b@077_0023 na mānuṣe prayoktavyaṃ brahmaṇo 'straṃ kathaṃ cana

01,123.006b@077_0024 bādhate mānuṣāñ śatrūn yadā vāmānuṣaḥ kva cit

01,123.006b@077_0025 tasmād etat prayoktavyaṃ brāhmam astraṃ sanātanam

01,123.006b@077_0026 tathetyeva ca bībhatsur uvāca ca kṛtāñjaliḥ

01,123.006b@077_0027 cakāra ca tathā sarvaṃ yathoktaṃ manujarṣabha

01,123.006b@077_0028 avāptāstraṃ tu bībhatsum anujñāya mahāmatiḥ

01,123.006b@077_0029 uvāca paramaprīto matsamo 'sīti pāṇḍavam

01,123.006c tvatsamo bhavitā loke satyam etad bravīmi te

01,123.007a tato droṇo 'rjunaṃ bhūyo ratheṣu ca gajeṣu ca

01,123.007c aśveṣu bhūmāv api ca raṇaśikṣām aśikṣayat

01,123.007d*1386_01 astreṣu samyak cāreṣu droṇaśiṣyo vyacārayat

01,123.008a gadāyuddhe 'sicaryāyāṃ tomaraprāsaśaktiṣu

01,123.008c droṇaḥ saṃkīrṇayuddheṣu śikṣayām āsa pāṇḍavam

01,123.009a tasya tat kauśalaṃ dṛṣṭvā dhanurvedajighṛkṣavaḥ

01,123.009c rājāno rājaputrāś ca samājagmuḥ sahasraśaḥ

01,123.009d*1387_01 tān sarvāñ śikṣayām āsa droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

01,123.010a tato niṣādarājasya hiraṇyadhanuṣaḥ sutaḥ

01,123.010c ekalavyo mahārāja droṇam abhyājagāma ha

01,123.011a na sa taṃ pratijagrāha naiṣādir iti cintayan

01,123.011c śiṣyaṃ dhanuṣi dharmajñas teṣām evānvavekṣayā

01,123.011d*1388_01 śiṣyo 'si mama naiṣāde prayogo balavattaraḥ

01,123.011d*1388_02 nivartasva gṛhān eva anujñāto 'si nityaśaḥ

01,123.012a sa tu droṇasya śirasā pādau gṛhya paraṃtapaḥ

01,123.012c araṇyam anusaṃprāptaḥ kṛtvā droṇaṃ mahīmayam

01,123.013a tasminn ācāryavṛttiṃ ca paramām āsthitas tadā

01,123.013c iṣvastre yogam ātasthe paraṃ niyamam āsthitaḥ

01,123.014a parayā śraddhayā yukto yogena parameṇa ca

01,123.014c vimokṣādānasaṃdhāne laghutvaṃ param āpa saḥ

01,123.014d*1389_01 lāghavaṃ cāstrayogaṃ ca nacirāt pratyapadyata

01,123.015a atha droṇābhyanujñātāḥ kadā cit kurupāṇḍavāḥ

01,123.015c rathair viniryayuḥ sarve mṛgayām arimardanāḥ

01,123.016a tatropakaraṇaṃ gṛhya naraḥ kaś cid yadṛcchayā

01,123.016c rājann anujagāmaikaḥ śvānam ādāya pāṇḍavān

01,123.017a teṣāṃ vicaratāṃ tatra tat tat karma cikīrṣatām

01,123.017c śvā caran sa vane mūḍho naiṣādiṃ prati jagmivān

01,123.017d*1390_01 tasya rorūyamāṇasya naṣṭasya vijane vane

01,123.017d*1390_02 śabdaṃ śuśrāva naiṣādiḥ śunas tasya tu māriṣa

01,123.018a sa kṛṣṇaṃ maladigdhāṅgaṃ kṛṣṇājinadharaṃ vane

01,123.018c naiṣādiṃ śvā samālakṣya bhaṣaṃs tasthau tadantike

01,123.019a tadā tasyātha bhaṣataḥ śunaḥ sapta śarān mukhe

01,123.019c lāghavaṃ darśayann astre mumoca yugapad yathā

01,123.019d*1391_01 vegamajjana . . . . . . . . ḷaṃ vanaiḥ

01,123.019d*1391_02 āyāmapariṇāmābhyāṃ babhus te tu śarāṅkurāḥ

01,123.019d*1391_03 samapramāṇibhir jihmā kṣiprair vyābhaṣataḥ śaraiḥ

01,123.019d*1391_04 yathā śailaṃ śilotthābhiḥ saptārcibhir ariṃdamaiḥ

01,123.020a sa tu śvā śarapūrṇāsyaḥ pāṇḍavān ājagāma ha

01,123.020c taṃ dṛṣṭvā pāṇḍavā vīrā vismayaṃ paramaṃ yayuḥ

01,123.021a lāghavaṃ śabdavedhitvaṃ dṛṣṭvā tat paramaṃ tadā

01,123.021c prekṣya taṃ vrīḍitāś cāsan praśaśaṃsuś ca sarvaśaḥ

01,123.021d*1392_01 śvānaṃ tu pāṇḍavā dṛṣṭvā vismayotphullalocanāḥ

01,123.022a taṃ tato 'nveṣamāṇās te vane vananivāsinam

01,123.022c dadṛśuḥ pāṇḍavā rājann asyantam aniśaṃ śarān

01,123.023a na cainam abhyajānaṃs te tadā vikṛtadarśanam

01,123.023c athainaṃ paripapracchuḥ ko bhavān kasya vety uta

01,123.023d*1393_01 sa śrutvā vacanaṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,123.024 ekalavya uvāca

01,123.024a niṣādādhipater vīrā hiraṇyadhanuṣaḥ sutam

01,123.024c droṇaśiṣyaṃ ca māṃ vitta dhanurvedakṛtaśramam

01,123.025 vaiśaṃpāyana uvāca

01,123.025a te tam ājñāya tattvena punar āgamya pāṇḍavāḥ

01,123.025c yathāvṛttaṃ ca te sarvaṃ droṇāyācakhyur adbhutam

01,123.026a kaunteyas tv arjuno rājann ekalavyam anusmaran

01,123.026c raho droṇaṃ samāgamya praṇayād idam abravīt

01,123.027a nanv ahaṃ parirabhyaikaḥ prītipūrvam idaṃ vacaḥ

01,123.027c bhavatokto na me śiṣyas tvadviśiṣṭo bhaviṣyati

01,123.028a atha kasmān madviśiṣṭo lokād api ca vīryavān

01,123.028c asty anyo bhavataḥ śiṣyo niṣādādhipateḥ sutaḥ

01,123.029a muhūrtam iva taṃ droṇaś cintayitvā viniścayam

01,123.029c savyasācinam ādāya naiṣādiṃ prati jagmivān

01,123.030a dadarśa maladigdhāṅgaṃ jaṭilaṃ cīravāsasam

01,123.030c ekalavyaṃ dhanuṣpāṇim asyantam aniśaṃ śarān

01,123.031a ekalavyas tu taṃ dṛṣṭvā droṇam āyāntam antikāt

01,123.031c abhigamyopasaṃgṛhya jagāma śirasā mahīm

01,123.032a pūjayitvā tato droṇaṃ vidhivat sa niṣādajaḥ

01,123.032c nivedya śiṣyam ātmānaṃ tasthau prāñjalir agrataḥ

01,123.033a tato droṇo 'bravīd rājann ekalavyam idaṃ vacaḥ

01,123.033c yadi śiṣyo 'si me tūrṇaṃ vetanaṃ saṃpradīyatām

01,123.034a ekalavyas tu tac chrutvā prīyamāṇo 'bravīd idam

01,123.034c kiṃ prayacchāmi bhagavann ājñāpayatu māṃ guruḥ

01,123.035a na hi kiṃ cid adeyaṃ me gurave brahmavittama

01,123.035c tam abravīt tvayāṅguṣṭho dakṣiṇo dīyatāṃ mama

01,123.035d*1394_01 yady avaśyaṃ tvayā deyam ekalavya prayaccha me

01,123.035d*1394_02 ekāṅguṣṭhaṃ dakṣiṇasya hastasyeti mataṃ mama

01,123.035d*1395_01 bāḍham ity eva naiṣādiś chittvāṅguṣṭhau dadau tataḥ

01,123.036a ekalavyas tu tac chrutvā vaco droṇasya dāruṇam

01,123.036c pratijñām ātmano rakṣan satye ca nirataḥ sadā

01,123.037a tathaiva hṛṣṭavadanas tathaivādīnamānasaḥ

01,123.037c chittvāvicārya taṃ prādād droṇāyāṅguṣṭham ātmanaḥ

01,123.037d*1396_01 aviṣaṇṇaś ca tau prādāc chittvā droṇasya vetanam

01,123.037d*1397_01 satyasaṃdhaṃ ca naiṣādiṃ dṛṣṭvā prīto 'bravīd idam

01,123.037d*1398_01 manīṣitaṃ tvayā vīra guror dattaṃ mamojasā

01,123.037d*1399_01 evaṃ kartavyam iti vai ekalavyam abhāṣata

01,123.038a tataḥ paraṃ tu naiṣādir aṅgulībhir vyakarṣata

01,123.038c na tathā sa tu śīghro 'bhūd yathā pūrvaṃ narādhipa

01,123.039a tato 'rjunaḥ prītamanā babhūva vigatajvaraḥ

01,123.039c droṇaś ca satyavāg āsīn nānyo 'bhyabhavad arjunam

01,123.039d*1400_01 evaṃ vṛttaṃ dṛṣṭavān no 'tha karma

01,123.039d*1400_02 prajñānityaṃ khecarāś cocur etau

01,123.039d*1400_03 droṇaṃ pārthaṃ cātra dhī . . . .

01,123.039d*1400_04 . . . tyā gacchatāṃ svaṃ niveśanam

01,123.039d*1401=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,123.039d*1401_01 droṇas tataḥ parāṃ pūjāṃ kuruṣu prāpnuvan dhanam

01,123.039d*1401_02 catuṣpādaṃ kṛtsnam astraṃ kumārān pratyavedayat

01,123.039d*1401_03 pārthivasya tu kṣatrasya rājaputrā mahābalāḥ

01,123.039d*1401_04 anujagmus tato droṇaṃ kuruṣv astracikīrṣayā

01,123.039d*1402_01 yudhiṣṭhiro rathaśreṣṭhas tomareṣv adhiko 'bhavat

01,123.040a droṇasya tu tadā śiṣyau gadāyogyāṃ viśeṣataḥ

01,123.040c duryodhanaś ca bhīmaś ca kurūṇām abhyagacchatām

01,123.041a aśvatthāmā rahasyeṣu sarveṣv abhyadhiko 'bhavat

01,123.041c tathāti puruṣān anyān tsārukau yamajāv ubhau

01,123.041c*1403_01 sa rādheyo mahābalaḥ

01,123.041c*1404_01 tomareṣv adhiko 'bhavat

01,123.041c*1404_02 arjuno jayatāṃ śreṣṭhaḥ

01,123.041e yudhiṣṭhiro rathaśreṣṭhaḥ sarvatra tu dhanaṃjayaḥ

01,123.042a prathitaḥ sāgarāntāyāṃ rathayūthapayūthapaḥ

01,123.042c buddhiyogabalotsāhaiḥ sarvāstreṣu ca pāṇḍavaḥ

01,123.043a astre gurvanurāge ca viśiṣṭo 'bhavad arjunaḥ

01,123.043c tulyeṣv astropadeśeṣu sauṣṭhavena ca vīryavān

01,123.043e ekaḥ sarvakumārāṇāṃ babhūvātiratho 'rjunaḥ

01,123.044a prāṇādhikaṃ bhīmasenaṃ kṛtavidyaṃ dhanaṃjayam

01,123.044c dhārtarāṣṭrā durātmāno nāmṛṣyanta narādhipa

01,123.045a tāṃs tu sarvān samānīya sarvavidyāsu niṣṭhitān

01,123.045c droṇaḥ praharaṇajñāne jijñāsuḥ puruṣarṣabha

01,123.046a kṛtrimaṃ bhāsam āropya vṛkṣāgre śilpibhiḥ kṛtam

01,123.046c avijñātaṃ kumārāṇāṃ lakṣyabhūtam upādiśat

01,123.047 droṇa uvāca

01,123.047a śīghraṃ bhavantaḥ sarve vai dhanūṃṣy ādāya satvarāḥ

01,123.047c bhāsam etaṃ samuddiśya tiṣṭhantāṃ saṃhiteṣavaḥ

01,123.048a madvākyasamakālaṃ ca śiro 'sya vinipātyatām

01,123.048c ekaikaśo niyokṣyāmi tathā kuruta putrakāḥ

01,123.049 vaiśaṃpāyana uvāca

01,123.049a tato yudhiṣṭhiraṃ pūrvam uvācāṅgirasāṃ varaḥ

01,123.049c saṃdhatsva bāṇaṃ durdharṣa madvākyānte vimuñca ca

01,123.050a tato yudhiṣṭhiraḥ pūrvaṃ dhanur gṛhya mahāravam

01,123.050c tasthau bhāsaṃ samuddiśya guruvākyapracoditaḥ

01,123.051a tato vitatadhanvānaṃ droṇas taṃ kurunandanam

01,123.051c sa muhūrtād uvācedaṃ vacanaṃ bharatarṣabha

01,123.052a paśyasy enaṃ drumāgrasthaṃ bhāsaṃ naravarātmaja

01,123.052c paśyāmīty evam ācāryaṃ pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ

01,123.053a sa muhūrtād iva punar droṇas taṃ pratyabhāṣata

01,123.053c atha vṛkṣam imaṃ māṃ vā bhrātṝn vāpi prapaśyasi

01,123.054a tam uvāca sa kaunteyaḥ paśyāmy enaṃ vanaspatim

01,123.054c bhavantaṃ ca tathā bhrātṝn bhāsaṃ ceti punaḥ punaḥ

01,123.055a tam uvācāpasarpeti droṇo 'prītamanā iva

01,123.055c naitac chakyaṃ tvayā veddhuṃ lakṣyam ity eva kutsayan

01,123.056a tato duryodhanādīṃs tān dhārtarāṣṭrān mahāyaśāḥ

01,123.056c tenaiva kramayogena jijñāsuḥ paryapṛcchata

01,123.057a anyāṃś ca śiṣyān bhīmādīn rājñaś caivānyadeśajān

01,123.057c tathā ca sarve sarvaṃ tat paśyāma iti kutsitāḥ

01,123.058a tato dhanaṃjayaṃ droṇaḥ smayamāno 'bhyabhāṣata

01,123.058c tvayedānīṃ prahartavyam etal lakṣyaṃ niśamyatām

01,123.059a madvākyasamakālaṃ te moktavyo 'tra bhavec charaḥ

01,123.059c vitatya kārmukaṃ putra tiṣṭha tāvan muhūrtakam

01,123.060a evam uktaḥ savyasācī maṇḍalīkṛtakārmukaḥ

01,123.060c tasthau lakṣyaṃ samuddiśya guruvākyapracoditaḥ

01,123.061a muhūrtād iva taṃ droṇas tathaiva samabhāṣata

01,123.061c paśyasy enaṃ sthitaṃ bhāsaṃ drumaṃ mām api vety uta

01,123.062a paśyāmy enaṃ bhāsam iti droṇaṃ pārtho 'bhyabhāṣata

01,123.062c na tu vṛkṣaṃ bhavantaṃ vā paśyāmīti ca bhārata

01,123.063a tataḥ prītamanā droṇo muhūrtād iva taṃ punaḥ

01,123.063c pratyabhāṣata durdharṣaḥ pāṇḍavānāṃ ratharṣabham

01,123.064a bhāsaṃ paśyasi yady enaṃ tathā brūhi punar vacaḥ

01,123.064c śiraḥ paśyāmi bhāsasya na gātram iti so 'bravīt

01,123.065a arjunenaivam uktas tu droṇo hṛṣṭatanūruhaḥ

01,123.065c muñcasvety abravīt pārthaṃ sa mumocāvicārayan

01,123.066a tatas tasya nagasthasya kṣureṇa niśitena ha

01,123.066c śira utkṛtya tarasā pātayām āsa pāṇḍavaḥ

01,123.067a tasmin karmaṇi saṃsiddhe paryaśvajata phalgunam

01,123.067c mene ca drupadaṃ saṃkhye sānubandhaṃ parājitam

01,123.068a kasya cit tv atha kālasya saśiṣyo 'ṅgirasāṃ varaḥ

01,123.068c jagāma gaṅgām abhito majjituṃ bharatarṣabha

01,123.069a avagāḍham atho droṇaṃ salile salilecaraḥ

01,123.069c grāho jagrāha balavāñ jaṅghānte kālacoditaḥ

01,123.070a sa samartho 'pi mokṣāya śiṣyān sarvān acodayat

01,123.070c grāhaṃ hatvā mokṣayadhvaṃ mām iti tvarayann iva

01,123.071a tadvākyasamakālaṃ tu bībhatsur niśitaiḥ śaraiḥ

01,123.071c āvāpaiḥ pañcabhir grāhaṃ magnam ambhasy atāḍayat

01,123.071e itare tu visaṃmūḍhās tatra tatra prapedire

01,123.072a taṃ ca dṛṣṭvā kriyopetaṃ droṇo 'manyata pāṇḍavam

01,123.072c viśiṣṭaṃ sarvaśiṣyebhyaḥ prītimāṃś cābhavat tadā

01,123.073a sa pārthabāṇair bahudhā khaṇḍaśaḥ parikalpitaḥ

01,123.073c grāhaḥ pañcatvam āpede jaṅghāṃ tyaktvā mahātmanaḥ

01,123.074a athābravīn mahātmānaṃ bhāradvājo mahāratham

01,123.074c gṛhāṇedaṃ mahābāho viśiṣṭam atidurdharam

01,123.074e astraṃ brahmaśiro nāma saprayoganivartanam

01,123.075a na ca te mānuṣeṣv etat prayoktavyaṃ kathaṃ cana

01,123.075c jagad vinirdahed etad alpatejasi pātitam

01,123.076a asāmānyam idaṃ tāta lokeṣv astraṃ nigadyate

01,123.076c tad dhārayethāḥ prayataḥ śṛṇu cedaṃ vaco mama

01,123.077a bādhetāmānuṣaḥ śatrur yadā tvāṃ vīra kaś cana

01,123.077c tadvadhāya prayuñjīthās tadāstram idam āhave

01,123.078a tatheti tat pratiśrutya bībhatsuḥ sa kṛtāñjaliḥ

01,123.078c jagrāha paramāstraṃ tad āha cainaṃ punar guruḥ

01,123.078e bhavitā tvatsamo nānyaḥ pumāṃl loke dhanurdharaḥ

01,124.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,124.001a kṛtāstrān dhārtarāṣṭrāṃś ca pāṇḍuputrāṃś ca bhārata

01,124.001c dṛṣṭvā droṇo 'bravīd rājan dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram

01,124.002a kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ

01,124.002c gāṅgeyasya ca sāṃnidhye vyāsasya vidurasya ca

01,124.002d*1405_01 trayāṇām iva lokānāṃ prajāpatim iva sthitam

01,124.003a rājan saṃprāptavidyās te kumarāḥ kurusattama

01,124.003c te darśayeyuḥ svāṃ śikṣāṃ rājann anumate tava

01,124.004a tato 'bravīn mahārājaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā

01,124.004c bhāradvāja mahat karma kṛtaṃ te dvijasattama

01,124.005a yadā tu manyase kālaṃ yasmin deśe yathā yathā

01,124.005c tathā tathā vidhānāya svayam ājñāpayasva mām

01,124.006a spṛhayāmy adya nirvedāt puruṣāṇāṃ sacakṣuṣām

01,124.006c astrahetoḥ parākrāntān ye me drakṣyanti putrakān

01,124.007a kṣattar yad gurur ācāryo bravīti kuru tat tathā

01,124.007c na hīdṛśaṃ priyaṃ manye bhavitā dharmavatsala

01,124.008a tato rājānam āmantrya vidurānugato bahiḥ

01,124.008c bhāradvājo mahāprājño māpayām āsa medinīm

01,124.008d*1406_01 prekṣyāgāraṃ suvipulaṃ śāstradṛṣṭyā yathāvidhi

01,124.008e samām avṛkṣāṃ nirgulmām udakpravaṇasaṃsthitām

01,124.009a tasyāṃ bhūmau baliṃ cakre tithau nakṣatrapūjite

01,124.009c avaghuṣṭaṃ pure cāpi tadarthaṃ vadatāṃ vara

01,124.010a raṅgabhūmau suvipulaṃ śāstradṛṣṭaṃ yathāvidhi

01,124.010c prekṣāgāraṃ suvihitaṃ cakrus tatra ca śilpinaḥ

01,124.010e rājñaḥ sarvāyudhopetaṃ strīṇāṃ caiva nararṣabha

01,124.010f*1407_01 manasyamañcān vipulān akarod darśanepsayā

01,124.011a mañcāṃś ca kārayām āsus tatra jānapadā janāḥ

01,124.011c vipulān ucchrayopetāñ śibikāś ca mahādhanāḥ

01,124.012a tasmiṃs tato 'hani prāpte rājā sasacivas tadā

01,124.012b*1408_01 sāntaḥpuraḥ sahāmātyo vyāsasyānumate tadā

01,124.012c bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā kṛpaṃ cācāryasattamam

01,124.012d*1409_01 bāhlīkaṃ somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca

01,124.012d*1409_02 kurūn anyāṃś ca sacivān ādāya nagarād bahiḥ

01,124.012d*1409_03 raṅgabhūmiṃ samāsādya brāhmaṇaiḥ sahito nṛpaḥ

01,124.013a muktājālaparikṣiptaṃ vaiḍūryamaṇibhūṣitam

01,124.013c śātakumbhamayaṃ divyaṃ prekṣāgāram upāgamat

01,124.014a gāndhārī ca mahābhāgā kuntī ca jayatāṃ vara

01,124.014c striyaś ca sarvā yā rājñaḥ sapreṣyāḥ saparicchadāḥ

01,124.014e harṣād āruruhur mañcān meruṃ devastriyo yathā

01,124.015a brāhmaṇakṣatriyādyaṃ ca cāturvarṇyaṃ purād drutam

01,124.015c darśanepsu samabhyāgāt kumārāṇāṃ kṛtāstratām

01,124.015d*1410_01 kṣaṇenaikasthatāṃ tatra darśanepsu jagāma ha

01,124.016a pravāditaiś ca vāditrair janakautūhalena ca

01,124.016c mahārṇava iva kṣubdhaḥ samājaḥ so 'bhavat tadā

01,124.017a tataḥ śuklāmbaradharaḥ śuklayajñopavītavān

01,124.017c śuklakeśaḥ sitaśmaśruḥ śuklamālyānulepanaḥ

01,124.018a raṅgamadhyaṃ tadācāryaḥ saputraḥ praviveśa ha

01,124.018c nabho jaladharair hīnaṃ sāṅgāraka ivāṃśumān

01,124.019a sa yathāsamayaṃ cakre baliṃ balavatāṃ varaḥ

01,124.019c brāhmaṇāṃś cātra mantrajñān vācayām āsa maṅgalam

01,124.019d*1411_01 suvarṇamaṇiratnāni vastrāṇi vividhāni ca

01,124.019d*1411_02 pradadau dakṣiṇāṃ rājā droṇasya ca kṛpasya ca

01,124.020a atha puṇyāhaghoṣasya puṇyasya tadanantaram

01,124.020c viviśur vividhaṃ gṛhya śastropakaraṇaṃ narāḥ

01,124.021a tato baddhatanutrāṇā baddhakakṣyā mahābalāḥ

01,124.021c baddhatūṇāḥ sadhanuṣo viviśur bharatarṣabhāḥ

01,124.022a anujyeṣṭhaṃ ca te tatra yudhiṣṭhirapurogamāḥ

01,124.022b*1412_01 raṅgamadhye sthitaṃ droṇam abhivādya nararṣabhāḥ

01,124.022b*1412_02 cakruḥ pūjāṃ yathānyāyaṃ droṇasya ca kṛpasya ca

01,124.022b*1412_03 āśīrbhiś ca prayuktābhiḥ sarve saṃhṛṣṭamānasāḥ

01,124.022b*1412_04 abhivādya punaḥ śastrān balipuṣpaiḥ samarcitān

01,124.022b*1412_05 raktacandanasaṃmiśraiḥ svayam arcanta kauravāḥ

01,124.022b*1412_06 raktacandanadigdhāś ca raktamālyānudhāriṇaḥ

01,124.022b*1412_07 sarve raktapatākāś ca sarve raktāntalocanāḥ

01,124.022b*1412_08 droṇena samanujñātāḥ gṛhya śastraṃ paraṃtapāḥ

01,124.022b*1412_09 dhanūṃṣi pūrvaṃ saṃgṛhya taptakāñcanabhūṣitāḥ

01,124.022b*1412_10 sajjāni vividhākārāḥ śaraiḥ saṃdhāya kauravāḥ

01,124.022b*1412_11 jyāghoṣatalaghoṣaṃ ca kṛtvā bhūtāny apūjayan

01,124.022b*1413_01 śastramārgān yathotsṛṣṭāṃś ceruḥ sarve nararṣabhāḥ

01,124.022c cakrur astraṃ mahāvīryāḥ kumārāḥ paramādbhutam

01,124.022d*1414_01 keṣāṃ cit tarumūleṣu śarā nipatitā nṛpa

01,124.022d*1414_02 keṣāṃ cit puṣpamukuṭe nipatanti sma sāyakāḥ

01,124.022d*1414_03 ke cil lakṣyāṇi vividhair bāṇair āhatalakṣaṇaiḥ

01,124.022d*1414_04 vivyadhur lāghavotsṛṣṭair gurūṇi ca laghūni ca

01,124.023a ke cic charākṣepabhayāc chirāṃsy avananāmire

01,124.023c manujā dhṛṣṭam apare vīkṣāṃ cakruḥ savismayāḥ

01,124.024a te sma lakṣyāṇi vividhur bāṇair nāmāṅkaśobhitaiḥ

01,124.024c vividhair lāghavotsṛṣṭair uhyanto vājibhir drutam

01,124.025a tat kumārabalaṃ tatra gṛhītaśarakārmukam

01,124.025c gandharvanagarākāraṃ prekṣya te vismitābhavan

01,124.026a sahasā cukruśus tatra narāḥ śatasahasraśaḥ

01,124.026c vismayotphullanayanāḥ sādhu sādhv iti bhārata

01,124.027a kṛtvā dhanuṣi te mārgān rathacaryāsu cāsakṛt

01,124.027c gajapṛṣṭhe 'śvapṛṣṭhe ca niyuddhe ca mahābalāḥ

01,124.028a gṛhītakhaḍgacarmāṇas tato bhūyaḥ prahāriṇaḥ

01,124.028c tsarumārgān yathoddiṣṭāṃś ceruḥ sarvāsu bhūmiṣu

01,124.029a lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ śobhāṃ sthiratvaṃ dṛḍhamuṣṭitām

01,124.029c dadṛśus tatra sarveṣāṃ prayoge khaḍgacarmaṇām

01,124.030a atha tau nityasaṃhṛṣṭau suyodhanavṛkodarau

01,124.030c avatīrṇau gadāhastāv ekaśṛṅgāv ivācalau

01,124.031a baddhakakṣyau mahābāhū pauruṣe paryavasthitau

01,124.031c bṛṃhantau vāśitāhetoḥ samadāv iva kuñjarau

01,124.032a tau pradakṣiṇasavyāni maṇḍalāni mahābalau

01,124.032c ceratur nirmalagadau samadāv iva govṛṣau

01,124.033a viduro dhṛtarāṣṭrāya gāndhāryai pāṇḍavāraṇiḥ

01,124.033c nyavedayetāṃ tat sarvaṃ kumārāṇāṃ viceṣṭitam

01,125.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,125.001a kururāje ca raṅgasthe bhīme ca balināṃ vare

01,125.001c pakṣapātakṛtasnehaḥ sa dvidhevābhavaj janaḥ

01,125.002a hā vīra kururājeti hā bhīmeti ca nardatām

01,125.002c puruṣāṇāṃ suvipulāḥ praṇādāḥ sahasotthitāḥ

01,125.003a tataḥ kṣubdhārṇavanibhaṃ raṅgam ālokya buddhimān

01,125.003c bhāradvājaḥ priyaṃ putram aśvatthāmānam abravīt

01,125.004a vārayaitau mahāvīryau kṛtayogyāv ubhāv api

01,125.004c mā bhūd raṅgaprakopo 'yaṃ bhīmaduryodhanodbhavaḥ

01,125.004d*1415_01 tata utthāya vegena aśvatthāmā nyavārayat

01,125.004d*1415_02 guror ājñā bhīma iti gāndhāre guruśāsanam

01,125.004d*1415_03 alaṃ yogyākṛtaṃ vegam alaṃ sāhasam ity uta

01,125.005a tatas tāv udyatagadau guruputreṇa vāritau

01,125.005c yugāntānilasaṃkṣubdhau mahāvegāv ivārṇavau

01,125.006a tato raṅgāṅgaṇagato droṇo vacanam abravīt

01,125.006c nivārya vāditragaṇaṃ mahāmeghanibhasvanam

01,125.007a yo me putrāt priyataraḥ sarvāstraviduṣāṃ varaḥ

01,125.007c aindrir indrānujasamaḥ sa pārtho dṛśyatām iti

01,125.008a ācāryavacanenātha kṛtasvastyayano yuvā

01,125.008c baddhagodhāṅgulitrāṇaḥ pūrṇatūṇaḥ sakārmukaḥ

01,125.009a kāñcanaṃ kavacaṃ bibhrat pratyadṛśyata phalgunaḥ

01,125.009c sārkaḥ sendrāyudhataḍit sasaṃdhya iva toyadaḥ

01,125.010a tataḥ sarvasya raṅgasya samutpiñjo 'bhavan mahān

01,125.010c prāvādyanta ca vādyāni saśaṅkhāni samantataḥ

01,125.011a eṣa kuntīsutaḥ śrīmān eṣa pāṇḍavamadhyamaḥ

01,125.011c eṣa putro mahendrasya kurūṇām eṣa rakṣitā

01,125.012a eṣo 'straviduṣāṃ śreṣṭha eṣa dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,125.012c eṣa śīlavatāṃ cāpi śīlajñānanidhiḥ paraḥ

01,125.012d*1416_01 eṣa kaṃsavimardasya sākṣāt prāṇasamaḥ sakhā

01,125.012d*1416_02 eṣa yat pratijānāti tasya pāraṃ gamiṣyati

01,125.013a ity evam atulā vācaḥ śṛṇvantyāḥ prekṣakeritāḥ

01,125.013c kuntyāḥ prasnavasaṃmiśrair asraiḥ klinnam uro 'bhavat

01,125.014a tena śabdena mahatā pūrṇaśrutir athābravīt

01,125.014c dhṛtarāṣṭro naraśreṣṭho viduraṃ hṛṣṭamānasaḥ

01,125.015a kṣattaḥ kṣubdhārṇavanibhaḥ kim eṣa sumahāsvanaḥ

01,125.015c sahasaivotthito raṅge bhindann iva nabhastalam

01,125.016 vidura uvāca

01,125.016a eṣa pārtho mahārāja phalgunaḥ pāṇḍunandanaḥ

01,125.016c avatīrṇaḥ sakavacas tatraiṣa sumahāsvanaḥ

01,125.017 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,125.017a dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi rakṣito 'smi mahāmate

01,125.017c pṛthāraṇisamudbhūtais tribhiḥ pāṇḍavavahnibhiḥ

01,125.018 vaiśaṃpāyana uvāca

01,125.018a tasmin samudite raṅge kathaṃ cit paryavasthite

01,125.018c darśayām āsa bībhatsur ācāryād astralāghavam

01,125.019a āgneyenāsṛjad vahniṃ vāruṇenāsṛjat payaḥ

01,125.019c vāyavyenāsṛjad vāyuṃ pārjanyenāsṛjad ghanān

01,125.020a bhaumena prāviśad bhūmiṃ pārvatenāsṛjad girīn

01,125.020c antardhānena cāstreṇa punar antarhito 'bhavat

01,125.021a kṣaṇāt prāṃśuḥ kṣaṇād dhrasvaḥ kṣaṇāc ca rathadhūrgataḥ

01,125.021c kṣaṇena rathamadhyasthaḥ kṣaṇenāvāpatan mahīm

01,125.022a sukumāraṃ ca sūkṣmaṃ ca guruṃ cāpi gurupriyaḥ

01,125.022c sauṣṭhavenābhisaṃyuktaḥ so 'vidhyad vividhaiḥ śaraiḥ

01,125.023a bhramataś ca varāhasya lohasya pramukhe samam

01,125.023c pañca bāṇān asaṃsaktān sa mumocaikabāṇavat

01,125.024a gavye viṣāṇakośe ca cale rajjvavalambite

01,125.024c nicakhāna mahāvīryaḥ sāyakān ekaviṃśatim

01,125.025a ity evamādi sumahat khaḍge dhanuṣi cābhavat

01,125.025c gadāyāṃ śastrakuśalo darśanāni vyadarśayat

01,125.025d*1417_01 cakratomarapāśānāṃ bhiṇḍipālaparaśvadhām

01,125.025d*1417_02 anyeṣāṃ cāpi śikṣāṇāṃ darśayām āsa lāghavam

01,125.026a tataḥ samāptabhūyiṣṭhe tasmin karmaṇi bhārata

01,125.026c mandībhūte samāje ca vāditrasya ca nisvane

01,125.027a dvāradeśāt samudbhūto māhātmya balasūcakaḥ

01,125.027c vajraniṣpeṣasadṛśaḥ śuśruve bhujanisvanaḥ

01,125.027d*1418_01 sa śabdaḥ sumahān āsīt pūrayann iva rodasī

01,125.028a dīryante kiṃ nu girayaḥ kiṃ svid bhūmir vidīryate

01,125.028c kiṃ svid āpūryate vyoma jalabhāraghanair ghanaiḥ

01,125.029a raṅgasyaivaṃ matir abhūt kṣaṇena vasudhādhipa

01,125.029c dvāraṃ cābhimukhāḥ sarve babhūvuḥ prekṣakās tadā

01,125.030a pañcabhir bhrātṛbhiḥ pārthair droṇaḥ parivṛto babhau

01,125.030c pañcatāreṇa saṃyuktaḥ sāvitreṇeva candramāḥ

01,125.031a aśvatthāmnā ca sahitaṃ bhrātṝṇāṃ śatam ūrjitam

01,125.031c duryodhanam amitraghnam utthitaṃ paryavārayat

01,125.032a sa tais tadā bhrātṛbhir udyatāyudhair; vṛto gadāpāṇir avasthitaiḥ sthitaḥ

01,125.032c babhau yathā dānavasaṃkṣaye purā; puraṃdaro devagaṇaiḥ samāvṛtaḥ

01,126.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,126.001*1419_01 etasminn eva kāle tu tasmiñ janasamāgame

01,126.001a datte 'vakāśe puruṣair vismayotphullalocanaiḥ

01,126.001c viveśa raṅgaṃ vistīrṇaṃ karṇaḥ parapuraṃjayaḥ

01,126.002a sahajaṃ kavacaṃ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ

01,126.002c sadhanur baddhanistriṃśaḥ pādacārīva parvataḥ

01,126.003a kanyāgarbhaḥ pṛthuyaśāḥ pṛthāyāḥ pṛthulocanaḥ

01,126.003c tīkṣṇāṃśor bhāskarasyāṃśaḥ karṇo 'rigaṇasūdanaḥ

01,126.004a siṃharṣabhagajendrāṇāṃ tulyavīryaparākramaḥ

01,126.004c dīptikāntidyutiguṇaiḥ sūryendujvalanopamaḥ

01,126.005a prāṃśuḥ kanakatālābhaḥ siṃhasaṃhanano yuvā

01,126.005c asaṃkhyeyaguṇaḥ śrīmān bhāskarasyātmasaṃbhavaḥ

01,126.006a sa nirīkṣya mahābāhuḥ sarvato raṅgamaṇḍalam

01,126.006c praṇāmaṃ droṇakṛpayor nātyādṛtam ivākarot

01,126.007a sa sāmājajanaḥ sarvo niścalaḥ sthiralocanaḥ

01,126.007c ko 'yam ity āgatakṣobhaḥ kautūhalaparo 'bhavat

01,126.008a so 'bravīn meghadhīreṇa svareṇa vadatāṃ varaḥ

01,126.008c bhrātā bhrātaram ajñātaṃ sāvitraḥ pākaśāsanim

01,126.009a pārtha yat te kṛtaṃ karma viśeṣavad ahaṃ tataḥ

01,126.009c kariṣye paśyatāṃ nṝṇāṃ mātmanā vismayaṃ gamaḥ

01,126.010a asamāpte tatas tasya vacane vadatāṃ vara

01,126.010c yantrotkṣipta iva kṣipram uttasthau sarvato janaḥ

01,126.011a prītiś ca puruṣavyāghra duryodhanam athāspṛśat

01,126.011c hrīś ca krodhaś ca bībhatsuṃ kṣaṇenānvaviśac ca ha

01,126.012a tato droṇābhyanujñātaḥ karṇaḥ priyaraṇaḥ sadā

01,126.012c yat kṛtaṃ tatra pārthena tac cakāra mahābalaḥ

01,126.013a atha duryodhanas tatra bhrātṛbhiḥ saha bhārata

01,126.013c karṇaṃ pariṣvajya mudā tato vacanam abravīt

01,126.014a svāgataṃ te mahābāho diṣṭyā prāpto 'si mānada

01,126.014c ahaṃ ca kururājyaṃ ca yatheṣṭam upabhujyatām

01,126.015 karṇa uvāca

01,126.015a kṛtaṃ sarveṇa me 'nyena sakhitvaṃ ca tvayā vṛṇe

01,126.015c dvandvayuddhaṃ ca pārthena kartum icchāmi bhārata

01,126.015d*1420_01 evam uktas tu karṇena rājā duryodhanas tadā

01,126.015d*1420_02 karṇaṃ dīrghāñcitabhujaṃ pariṣvajyedam abravīt

01,126.016 duryodhana uvāca

01,126.016a bhuṅkṣva bhogān mayā sārdhaṃ bandhūnāṃ priyakṛd bhava

01,126.016c durhṛdāṃ kuru sarveṣāṃ mūrdhni pādam ariṃdama

01,126.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,126.017a tataḥ kṣiptam ivātmānaṃ matvā pārtho 'bhyabhāṣata

01,126.017c karṇaṃ bhrātṛsamūhasya madhye 'calam iva sthitam

01,126.018a anāhūtopasṛptānām anāhūtopajalpinām

01,126.018c ye lokās tān hataḥ karṇa mayā tvaṃ pratipatsyase

01,126.019 karṇa uvāca

01,126.019a raṅgo 'yaṃ sarvasāmānyaḥ kim atra tava phalguna

01,126.019c vīryaśreṣṭhāś ca rājanyā balaṃ dharmo 'nuvartate

01,126.019d*1421_01 vāgvīryā brāhmaṇāḥ proktā vaiśyāś ca dhanavīryataḥ

01,126.019d*1421_02 karmavīryāḥ smṛtāḥ śūdrā brahmaṇā parameṣṭhinā

01,126.020a kiṃ kṣepair durbalāśvāsaiḥ śaraiḥ kathaya bhārata

01,126.020c guroḥ samakṣaṃ yāvat te harāmy adya śiraḥ śaraiḥ

01,126.021 vaiśaṃpāyana uvāca

01,126.021a tato droṇābhyanujñātaḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ

01,126.021c bhrātṛbhis tvarayāśliṣṭo raṇāyopajagāma tam

01,126.022a tato duryodhanenāpi sabhrātrā samarodyataḥ

01,126.022c pariṣvaktaḥ sthitaḥ karṇaḥ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ

01,126.023a tataḥ savidyutstanitaiḥ sendrāyudhapurojavaiḥ

01,126.023c āvṛtaṃ gaganaṃ meghair balākāpaṅktihāsibhiḥ

01,126.024a tataḥ snehād dharihayaṃ dṛṣṭvā raṅgāvalokinam

01,126.024c bhāskaro 'py anayan nāśaṃ samīpopagatān ghanān

01,126.025a meghacchāyopagūḍhas tu tato 'dṛśyata pāṇḍavaḥ

01,126.025c sūryātapaparikṣiptaḥ karṇo 'pi samadṛśyata

01,126.026a dhārtarāṣṭrā yataḥ karṇas tasmin deśe vyavasthitāḥ

01,126.026c bhāradvājaḥ kṛpo bhīṣmo yataḥ pārthas tato 'bhavan

01,126.027a dvidhā raṅgaḥ samabhavat strīṇāṃ dvaidham ajāyata

01,126.027c kuntibhojasutā mohaṃ vijñātārthā jagāma ha

01,126.028a tāṃ tathā mohasaṃpannāṃ viduraḥ sarvadharmavit

01,126.028c kuntīm āśvāsayām āsa prokṣyādbhiś candanokṣitaiḥ

01,126.029a tataḥ pratyāgataprāṇā tāv ubhāv api daṃśitau

01,126.029c putrau dṛṣṭvā susaṃtaptā nānvapadyata kiṃ cana

01,126.030a tāv udyatamahācāpau kṛpaḥ śāradvato 'bravīt

01,126.030c dvandvayuddhasamācāre kuśalaḥ sarvadharmavit

01,126.031a ayaṃ pṛthāyās tanayaḥ kanīyān pāṇḍunandanaḥ

01,126.031c kauravo bhavatā sārdhaṃ dvandvayuddhaṃ kariṣyati

01,126.032a tvam apy evaṃ mahābāho mātaraṃ pitaraṃ kulam

01,126.032c kathayasva narendrāṇāṃ yeṣāṃ tvaṃ kulavardhanaḥ

01,126.032e tato viditvā pārthas tvāṃ pratiyotsyati vā na vā

01,126.032f*1422_01 vṛthākulasamācārair na yudhyante nṛpātmajāḥ

01,126.033a evam uktasya karṇasya vrīḍāvanatam ānanam

01,126.033c babhau varṣāmbubhiḥ klinnaṃ padmam āgalitaṃ yathā

01,126.034 duryodhana uvāca

01,126.034a ācārya trividhā yonī rājñāṃ śāstraviniścaye

01,126.034c tatkulīnaś ca śūraś ca senāṃ yaś ca prakarṣati

01,126.034d*1423_01 adbhyo 'gnir brahmataḥ kṣatram aśmano loham utthitam

01,126.034d*1423_02 teṣāṃ sarvatragaṃ tejaḥ svāsu yoniṣu śāmyati

01,126.035a yady ayaṃ phalguno yuddhe nārājñā yoddhum icchati

01,126.035c tasmād eṣo 'ṅgaviṣaye mayā rājye 'bhiṣicyate

01,126.035d*1424_01 tato rājānam āmantrya gāṅgeyaṃ ca pitāmaham

01,126.035d*1424_02 abhiṣekasya saṃbhārān samānīya dvijātibhiḥ

01,126.035d*1424_03 gosahasrāyutaṃ dattvā yuktānāṃ puṇyakarmaṇām

01,126.035d*1424_04 arho 'yam aṅgarājyasya iti vācya dvijātibhiḥ

01,126.036 vaiśaṃpāyana uvāca

01,126.036a tatas tasmin kṣaṇe karṇaḥ salājakusumair ghaṭaiḥ

01,126.036c kāñcanaiḥ kāñcane pīṭhe mantravidbhir mahārathaḥ

01,126.036e abhiṣikto 'ṅgarājye sa śriyā yukto mahābalaḥ

01,126.036f*1425_01 samaulihārakeyūraiḥ sahastābharaṇāṅgadaiḥ

01,126.036f*1425_02 rājaliṅgais tathānyaiś ca bhūṣito bhūṣaṇaiḥ śubhaiḥ

01,126.037a sacchatravālavyajano jayaśabdāntareṇa ca

01,126.037c uvāca kauravaṃ rājā rājānaṃ taṃ vṛṣas tadā

01,126.037d*1426_01 sabhājyamāno vipraiś ca pradattvā hy amitaṃ vasu

01,126.038a asya rājyapradānasya sadṛśaṃ kiṃ dadāni te

01,126.038c prabrūhi rājaśārdūla kartā hy asmi tathā nṛpa

01,126.038e atyantaṃ sakhyam icchāmīty āha taṃ sa suyodhanaḥ

01,126.039a evam uktas tataḥ karṇas tatheti pratyabhāṣata

01,126.039b*1427=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,126.039b*1427_01 aṅgarājasya yuktāṃś ca dattvā rājaparicchadān

01,126.039c harṣāc cobhau samāśliṣya parāṃ mudam avāpatuḥ

01,127.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,127.001a tataḥ srastottarapaṭaḥ saprasvedaḥ savepathuḥ

01,127.001c viveśādhiratho raṅgaṃ yaṣṭiprāṇo hvayann iva

01,127.002a tam ālokya dhanus tyaktvā pitṛgauravayantritaḥ

01,127.002c karṇo 'bhiṣekārdraśirāḥ śirasā samavandata

01,127.003a tataḥ pādāv avacchādya paṭāntena sasaṃbhramaḥ

01,127.003c putreti paripūrṇārtham abravīd rathasārathiḥ

01,127.004a pariṣvajya ca tasyātha mūrdhānaṃ snehaviklavaḥ

01,127.004c aṅgarājyābhiṣekārdram aśrubhiḥ siṣice punaḥ

01,127.005a taṃ dṛṣṭvā sūtaputro 'yam iti niścitya pāṇḍavaḥ

01,127.005c bhīmasenas tadā vākyam abravīt prahasann iva

01,127.006a na tvam arhasi pārthena sūtaputra raṇe vadham

01,127.006c kulasya sadṛśas tūrṇaṃ pratodo gṛhyatāṃ tvayā

01,127.007a aṅgarājyaṃ ca nārhas tvam upabhoktuṃ narādhama

01,127.007c śvā hutāśasamīpasthaṃ puroḍāśam ivādhvare

01,127.008a evam uktas tataḥ karṇaḥ kiṃ cit prasphuritādharaḥ

01,127.008c gaganasthaṃ viniḥśvasya divākaram udaikṣata

01,127.009a tato duryodhanaḥ kopād utpapāta mahābalaḥ

01,127.009c bhrātṛpadmavanāt tasmān madotkaṭa iva dvipaḥ

01,127.010a so 'bravīd bhīmakarmāṇaṃ bhīmasenam avasthitam

01,127.010c vṛkodara na yuktaṃ te vacanaṃ vaktum īdṛśam

01,127.011a kṣatriyāṇāṃ balaṃ jyeṣṭhaṃ yoddhavyaṃ kṣatrabandhunā

01,127.011c śūrāṇāṃ ca nadīnāṃ ca prabhavā durvidāḥ kila

01,127.012a salilād utthito vahnir yena vyāptaṃ carācaram

01,127.012c dadhīcasyāsthito vajraṃ kṛtaṃ dānavasūdanam

01,127.013a āgneyaḥ kṛttikāputro raudro gāṅgeya ity api

01,127.013c śrūyate bhagavān devaḥ sarvaguhyamayo guhaḥ

01,127.014a kṣatriyābhyaś ca ye jātā brāhmaṇās te ca viśrutāḥ

01,127.014b*1428_01 viśvāmitraprabhṛtayaḥ prāptā brahmatvam avyayam

01,127.014b*1429_01 jātān āhuḥ kṣatriyāsu brāhmaṇaiḥ kṣatrasaṃkṣaye

01,127.014c ācāryaḥ kalaśāj jātaḥ śarastambād guruḥ kṛpaḥ

01,127.014c*1430_01 droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ

01,127.014c*1430_02 gautamasyānvavāye ca

01,127.014e bhavatāṃ ca yathā janma tad apy āgamitaṃ nṛpaiḥ

01,127.015a sakuṇḍalaṃ sakavacaṃ divyalakṣaṇalakṣitam

01,127.015c katham ādityasaṃkāśaṃ mṛgī vyāghraṃ janiṣyati

01,127.015c*1431_01 sūto 'muṃ janayiṣyati

01,127.015c*1431_02 evaṃ kṣatraguṇair yuktaṃ śaraṃ samitiśobhanam

01,127.016a pṛthivīrājyam arho 'yaṃ nāṅgarājyaṃ nareśvaraḥ

01,127.016c anena bāhuvīryeṇa mayā cājñānuvartinā

01,127.017a yasya vā manujasyedaṃ na kṣāntaṃ madviceṣṭitam

01,127.017c ratham āruhya padbhyāṃ vā vināmayatu kārmukam

01,127.018a tataḥ sarvasya raṅgasya hāhākāro mahān abhūt

01,127.018c sādhuvādānusaṃbaddhaḥ sūryaś cāstam upāgamat

01,127.019a tato duryodhanaḥ karṇam ālambyātha kare nṛpa

01,127.019c dīpikāgnikṛtālokas tasmād raṅgād viniryayau

01,127.020a pāṇḍavāś ca sahadroṇāḥ sakṛpāś ca viśāṃ pate

01,127.020c bhīṣmeṇa sahitāḥ sarve yayuḥ svaṃ svaṃ niveśanam

01,127.021a arjuneti janaḥ kaś cit kaś cit karṇeti bhārata

01,127.021c kaś cid duryodhanety evaṃ bruvantaḥ prasthitās tadā

01,127.022a kuntyāś ca pratyabhijñāya divyalakṣaṇasūcitam

01,127.022c putram aṅgeśvaraṃ snehāc channā prītir avardhata

01,127.023a duryodhanasyāpi tadā karṇam āsādya pārthiva

01,127.023c bhayam arjunasāṃjātaṃ kṣipram antaradhīyata

01,127.024a sa cāpi vīraḥ kṛtaśastraniśramaḥ; pareṇa sāmnābhyavadat suyodhanam

01,127.024c yudhiṣṭhirasyāpy abhavat tadā matir; na karṇatulyo 'sti dhanurdharaḥ kṣitau

01,128.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.001*1432_01 tataḥ śiṣyān samānīya droṇaḥ sarvān aśeṣataḥ

01,128.001*1433_01 pāṇḍavān dhārtarāṣṭrāṃś ca kṛtāstrān prasamīkṣya saḥ

01,128.001*1433_02 gurvarthaṃ dakṣiṇākāle prāpte 'manyata vai guruḥ

01,128.001*1434_01 kṛtāstrāṃś ca tataḥ śiṣyāṃś codayām āsa vai guruḥ

01,128.001a tataḥ śiṣyān samānīya ācāryārtham acodayat

01,128.001b*1435_01 astraśikṣām anujñātān gaṅgādvāram upāgatān

01,128.001b*1435_02 bhāradvājas tatas tāṃs tu sarvān evābhyabhāṣata

01,128.001b*1435_03 icchāmi dattāṃ sahitair mahyaṃ paramadakṣiṇām

01,128.001b*1435_04 evam uktās tatas te vai śiṣyā droṇam upāgaman

01,128.001b*1435_05 bhagavan kiṃ prayacchāma ājñāpayatu no guruḥ

01,128.001c droṇaḥ sarvān aśeṣeṇa dakṣiṇārthaṃ mahīpate

01,128.002a pāñcālarājaṃ drupadaṃ gṛhītvā raṇamūrdhani

01,128.002c paryānayata bhadraṃ vaḥ sā syāt paramadakṣiṇā

01,128.003a tathety uktvā tu te sarve rathais tūrṇaṃ prahāriṇaḥ

01,128.003c ācāryadhanadānārthaṃ droṇena sahitā yayuḥ

01,128.004a tato 'bhijagmuḥ pāñcālān nighnantas te nararṣabhāḥ

01,128.004b@078=0116 arjunaḥ

01,128.004b@078=0118 vaiśaṃpāyanaḥ

01,128.004b@078_0001 duryodhanaś ca karṇaś ca yuyutsuś ca mahābalaḥ

01,128.004b@078_0002 duḥśāsano vikarṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ

01,128.004b@078_0003 ete cānye ca bahavaḥ kumārā bahuvikramāḥ

01,128.004b@078_0004 ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvam ity evaṃ kṣatriyarṣabhāḥ

01,128.004b@078_0005 tato rathapadātyoghāḥ kuñjarāḥ sādibhiḥ saha

01,128.004b@078_0006 praviśya nagaraṃ sarve rājamārgam upāyayuḥ

01,128.004b@078_0007 tasmin kāle tu pāñcālaḥ śrutvā dṛṣṭvā mahad balam

01,128.004b@078_0008 bhrātṛbhiḥ sahito rājā tvarayā niryayau gṛhāt

01,128.004b@078_0009 tatas tu kṛtasaṃnāhā yajñasenasahodarāḥ

01,128.004b@078_0010 śaravarṣāṇi muñcantaḥ praṇeduḥ sarvatodiśam

01,128.004b@078_0011 tato rathena śubhreṇa samāsādya tu kauravān

01,128.004b@078_0012 yajñasenaḥ śarān ghorān vavarṣa yudhi durjayaḥ

01,128.004b@078_0013 pūrvam eva tu saṃmantrya pārtho droṇam athābravīt

01,128.004b@078_0014 darpotsekaḥ kumārāṇām avāryo dvijasattama

01,128.004b@078_0015 eṣāṃ parākramasyānte vayaṃ kuryāma sāhasam

01,128.004b@078_0016 kumārair aśakyaḥ pāñcālo grahītuṃ raṇamūrdhani

01,128.004b@078_0017 evam uktvā tu kaunteyo bhrātṛbhiḥ sahito 'naghaḥ

01,128.004b@078_0018 ardhakrośe tu nagarād atiṣṭhad bahir eva saḥ

01,128.004b@078_0019 drupadaḥ kauravān dṛṣṭvā pradhāvata samantataḥ

01,128.004b@078_0020 śarajālena mahatā mohayan kauravīṃ camūm

01,128.004b@078_0021 tam udyantaṃ rathenaikam āśukāriṇam āhave

01,128.004b@078_0022 anekam iva saṃtrāsān menire sarvakauravāḥ

01,128.004b@078_0023 drupadasya śarā ghorā viceruḥ sarvatodiśam

01,128.004b@078_0024 tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca mṛdaṅgāś ca sahasraśaḥ

01,128.004b@078_0025 prāvādyanta mahārāja pāñcālānāṃ niveśane

01,128.004b@078_0026 siṃhanādaś ca saṃjajñe pāñcālānāṃ mahātmanām

01,128.004b@078_0027 dhanurjyātalaśabdaś ca saṃspṛśan gaganaṃ mahat

01,128.004b@078_0028 duḥśāsano vikarṇaś ca subāhur dīrghalocanaḥ

01,128.004b@078_0029 duryodhanaś ca saṃkruddhaḥ śaravarṣair avākiran

01,128.004b@078_0030 so 'tividdho maheṣvāsaḥ pārṣato yudhi durjayaḥ

01,128.004b@078_0031 vyadhamat tāny anīkāni tatkṣaṇād eva bhārata

01,128.004b@078_0032 duryodhanaṃ vikarṇaṃ ca karṇaṃ cāpi mahābalam

01,128.004b@078_0033 nānānṛpasutān vīrān sainyāni vividhāni ca

01,128.004b@078_0034 alātacakravat sarvāṃś caran bāṇair atarpayat

01,128.004b@078_0035 tatas tu nāgarāḥ sarve musalair yaṣṭipāṇayaḥ

01,128.004b@078_0036 abhyavarṣanta kauravyān varṣamāṇā ghanā iva

01,128.004b@078_0037 sabālavṛddhāḥ kāmpilyāḥ kauravān abhyayus tadā

01,128.004b@078_0038 śrutvā tu tumulaṃ yuddhaṃ nāgarāṇāṃ ca bhārata

01,128.004b@078_0039 dravanti sma nadanti sma krośantaḥ pāṇḍavān prati

01,128.004b@078_0040 pāṇḍavās tu svanaṃ śrutvā ārtānāṃ romaharṣaṇam

01,128.004b@078_0041 abhivādya tato droṇaṃ rathān āruhya pāṇḍavāḥ

01,128.004b@078_0042 yudhiṣṭhiraṃ nivāryāśu mā yuddham iti pāṇḍava

01,128.004b@078_0043 mādreyau cakrarakṣau tu phalgunas tu tadākarot

01,128.004b@078_0044 senāgrago bhīmaseno gadāpāṇir nadasthitaḥ

01,128.004b@078_0045 tadā śaṅkhadhvaniṃ kṛtvā bhrātṛbhiḥ sahito 'naghaḥ

01,128.004b@078_0046 āyāj javena kaunteyo rathaghoṣeṇa nādayan

01,128.004b@078_0047 pāñcālānāṃ tataḥ senām uddhūtārṇavaniḥsvanām

01,128.004b@078_0048 bhīmaseno mahābāhur daṇḍapāṇir ivāntakaḥ

01,128.004b@078_0049 praviveśa mahāsenāṃ sāgaraṃ makaro yathā

01,128.004b@078_0050 svayam abhyadravad bhīmo nāgānīkaṃ gadādharaḥ

01,128.004b@078_0051 suyuddhakuśalaḥ pārtho bāhuvīryeṇa cātulaḥ

01,128.004b@078_0052 ahanat kuñjarānīkaṃ gadayā kālarūpadhṛk

01,128.004b@078_0053 te gajā girisaṃkāśāḥ kṣaranto rudhiraṃ bahu

01,128.004b@078_0054 bhīmasenasya gadayā bhinnamastakapiṇḍakāḥ

01,128.004b@078_0055 patanti dviradā bhūmau vajraghātād ivācalāḥ

01,128.004b@078_0056 gajān aśvān rathāṃś caiva pātayām āsa pāṇḍavaḥ

01,128.004b@078_0057 padātīn nāgarāṃś caiva nāvadhīd arjunāgrajaḥ

01,128.004b@078_0058 gopāla iva daṇḍena yathā paśugaṇān vane

01,128.004b@078_0059 kālayan rathanāgāśvān saṃcacāra vṛkodaraḥ

01,128.004b@078_0060 bhāradvājapriyaṃ kartum udyataḥ phalgunas tadā

01,128.004b@078_0061 pārṣataṃ śarajālena kṣipraṃ pracchādya pāṇḍavaḥ

01,128.004b@078_0062 hayaughāṃś ca gajaughāṃś ca rathaughāṃś ca samantataḥ

01,128.004b@078_0063 pātayan samare rājan yugāntāgnir iva jvalan

01,128.004b@078_0064 tatas te hanyamānā vai pāñcālāḥ sṛñjayās tathā

01,128.004b@078_0065 śarair nānāvidhais tūrṇaṃ pārthaṃ pracchādya sarvaśaḥ

01,128.004b@078_0066 siṃhanādaravān kṛtvā samayudhyanta pāṇḍavam

01,128.004b@078_0067 tad yuddham abhavad ghoraṃ sumahādbhutadarśanam

01,128.004b@078_0068 siṃhanādasvanaṃ śrutvā nāmṛṣyata dhanaṃjayaḥ

01,128.004b@078_0069 tataḥ kirīṭī sahasā pāñcālaṃ samabhidravat

01,128.004b@078_0070 chādayann iṣujālena mahatā mohayann iva

01,128.004b@078_0071 śīghram abhyasyato bāṇān saṃdadhānasya cāniśam

01,128.004b@078_0072 nāntaraṃ dadṛśe kiṃ cit kaunteyasya yaśasvinaḥ

01,128.004b@078_0073 na diśo nāntarikṣaṃ ca tadā naiva ca medinī

01,128.004b@078_0074 nādṛśyata mahārāja tatra kiṃ cana saṃyuge

01,128.004b@078_0075 bāṇāndhakāre balinā kṛte gāṇḍīvadhanvinā

01,128.004b@078_0076 pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca sādhu sādhv iti niḥsvanaḥ

01,128.004b@078_0077 tatas tūryaninādaś ca śaṅkhānāṃ ca mahāsvanaḥ

01,128.004b@078_0078 siṃhanādaś ca saṃjajñe sādhuśabdena miśritaḥ

01,128.004b@078_0079 tataḥ pāñcālarājas tu tathā satyajitā saha

01,128.004b@078_0080 tvaramāṇo 'bhidudrāva mahendraṃ śambaro yathā

01,128.004b@078_0081 mahatā śaravarṣeṇa pārthaḥ pāñcālam āvṛṇot

01,128.004b@078_0082 tato halahalāśabda āsīt pāñcālake bale

01,128.004b@078_0083 jighṛkṣati mahāsiṃhe gajānām iva yūthapam

01,128.004b@078_0084 dṛṣṭvā pārthaṃ tadāyāntaṃ satyajit satyavikramaḥ

01,128.004b@078_0085 pāñcālaṃ vai pariprepsur dhanaṃjayam abhidravat

01,128.004b@078_0086 tatas tv arjunapāñcālau yuddhāya samupāgatau

01,128.004b@078_0087 vyakṣobhayetāṃ tau sene indravairocanāv iva

01,128.004b@078_0088 tataḥ satyajitaṃ pārtho daśabhir marmabhedibhiḥ

01,128.004b@078_0089 vivyādha balavad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat

01,128.004b@078_0090 tataḥ śaraśataiḥ pārthaṃ pāñcālaḥ śīghram ardayat

01,128.004b@078_0091 pārthas tu śaravarṣeṇa chādyamāno mahārathaḥ

01,128.004b@078_0092 vegaṃ cakre mahāvego dhanurjyām avamṛjya ca

01,128.004b@078_0093 tataḥ satyajitaś cāpaṃ chittvā rājānam abhyayāt

01,128.004b@078_0094 athānyad dhanur ādāya satyajid vegavattaram

01,128.004b@078_0095 sāśvaṃ sasūtaṃ sarathaṃ pārthaṃ vivyādha satvaraḥ

01,128.004b@078_0096 sa taṃ na mamṛṣe pārthaḥ pāñcālenārdito mṛdhe

01,128.004b@078_0097 tatas tasya vināśārthaṃ satvaraṃ vyasṛjac charān

01,128.004b@078_0098 hayān dhvajaṃ dhanur muṣṭim ubhau tau pārṣṇisārathī

01,128.004b@078_0099 sa tathā bhidyamāneṣu kārmukeṣu punaḥ punaḥ

01,128.004b@078_0100 hayeṣu vinikṛtteṣu vimukho 'bhavad āhave

01,128.004b@078_0101 sa satyajitam ālokya tathā vimukham āhave

01,128.004b@078_0102 vegena mahatā rājann abhyadhāvata pārṣatam

01,128.004b@078_0103 tadā cakre mahad yuddham arjuno jayatāṃ varaḥ

01,128.004b@078_0104 tasya pārtho dhvajaṃ chatraṃ dhanuś corvyām apātayat

01,128.004b@078_0105 pañcabhis tasya vivyādha hayān sūtaṃ ca sāyakaiḥ

01,128.004b@078_0106 tata utsṛjya tac cāpam ādadānaṃ śarāvaram

01,128.004b@078_0107 khaḍgam udgṛhya kaunteyaḥ siṃhanādam athākarot

01,128.004b@078_0108 pāñcālasya rathasyeṣām āplutya sahasānadat

01,128.004b@078_0109 pāñcālaratham āsthāya avitrasto dhanaṃjayaḥ

01,128.004b@078_0110 vikṣobhyāmbhonidhiṃ tārkṣyas taṃ nāgam iva so 'grahīt

01,128.004b@078_0111 tatas tu sarve pāñcālā vidravanti diśo daśa

01,128.004b@078_0112 darśayan sarvasainyānāṃ bāhvor balam athātmanaḥ

01,128.004b@078_0113 siṃhanādasvanaṃ kṛtvā nirjagāma dhanaṃjayaḥ

01,128.004b@078_0114 āyāntam arjunaṃ dṛṣṭvā kumārāḥ sahitās tadā

01,128.004b@078_0115 mamṛdus tasya nagaraṃ drupadasya mahātmanaḥ

01,128.004b@078_0116 saṃbandhī kuruvīrāṇāṃ drupado rājasattamaḥ

01,128.004b@078_0117 mā vadhīs tad balaṃ bhīma gurudānaṃ pradīyatām

01,128.004b@078_0118 bhīmasenas tadā rājann arjunena nivāritaḥ

01,128.004b@078_0119 atṛpto yuddhadharmeṣu nyavartata mahārathaḥ

01,128.004c mamṛdus tasya nagaraṃ drupadasya mahaujasaḥ

01,128.005a te yajñasenaṃ drupadaṃ gṛhītvā raṇamūrdhani

01,128.005c upājahruḥ sahāmātyaṃ droṇāya bharatarṣabhāḥ

01,128.006a bhagnadarpaṃ hṛtadhanaṃ tathā ca vaśam āgatam

01,128.006c sa vairaṃ manasā dhyātvā droṇo drupadam abravīt

01,128.007a pramṛdya tarasā rāṣṭraṃ puraṃ te mṛditaṃ mayā

01,128.007c prāpya jīvan ripuvaśaṃ sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,128.008a evam uktvā prahasyainaṃ niścitya punar abravīt

01,128.008c mā bhaiḥ prāṇabhayād rājan kṣamiṇo brāhmaṇā vayam

01,128.009a āśrame krīḍitaṃ yat tu tvayā bālye mayā saha

01,128.009c tena saṃvardhitaḥ snehas tvayā me kṣatriyarṣabha

01,128.010a prārthayeyaṃ tvayā sakhyaṃ punar eva nararṣabha

01,128.010c varaṃ dadāmi te rājan rājyasyārdham avāpnuhi

01,128.011a arājā kila no rājñāṃ sakhā bhavitum arhati

01,128.011c ataḥ prayatitaṃ rājye yajñasena mayā tava

01,128.012a rājāsi dakṣiṇe kūle bhāgīrathyāham uttare

01,128.012c sakhāyaṃ māṃ vijānīhi pāñcāla yadi manyase

01,128.013 drupada uvāca

01,128.013a anāścaryam idaṃ brahman vikrānteṣu mahātmasu

01,128.013c prīye tvayāhaṃ tvattaś ca prītim icchāmi śāśvatīm

01,128.014 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.014a evam uktas tu taṃ droṇo mokṣayām āsa bhārata

01,128.014c satkṛtya cainaṃ prītātmā rājyārdhaṃ pratyapādayat

01,128.015a mākandīm atha gaṅgāyās tīre janapadāyutām

01,128.015c so 'dhyāvasad dīnamanāḥ kāmpilyaṃ ca purottamam

01,128.015e dakṣiṇāṃś caiva pāñcālān yāvac carmaṇvatī nadī

01,128.016a droṇena vairaṃ drupadaḥ saṃsmaran na śaśāma ha

01,128.016c kṣātreṇa ca balenāsya nāpaśyat sa parājayam

01,128.017a hīnaṃ viditvā cātmānaṃ brāhmaṇena balena ca

01,128.017c putrajanma parīpsan vai sa rājā tad adhārayat

01,128.017e ahicchatraṃ ca viṣayaṃ droṇaḥ samabhipadyata

01,128.018a evaṃ rājann ahicchatrā purī janapadāyutā

01,128.018c yudhi nirjitya pārthena droṇāya pratipāditā

01,128.018d@079=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,128.018d@079=0100 pṛṣatī

01,128.018d@079=0102 yājaḥ

01,128.018d@079=0104 vaiśaṃpāyanaḥ

01,128.018d@079=0148 janamejayaḥ

01,128.018d@079=0152 vaiśaṃpāyanaḥ

01,128.018d@079=0191 vaiśaṃpāyanaḥ

01,128.018d@079_0001 droṇena vairaṃ drupado na suṣvāpa smaraṃs tadā

01,128.018d@079_0002 kṣātreṇa ca balenāsya nāśaśaṃse parājayam

01,128.018d@079_0003 hīnaṃ viditvā cātmānaṃ brāhmaṇena balena ca

01,128.018d@079_0004 drupadas tv amarṣān nṛpatiḥ karmasiddhyai dvijottamam

01,128.018d@079_0005 anvicchan paricakrāma brāhmaṇāvasathān bahūn

01,128.018d@079_0006 nāsti śreṣṭhaṃ mamāpatyaṃ dhig bandhūn iti cābravīt

01,128.018d@079_0007 niśvāsaparamo hy āsīd droṇāpriyacikīrṣayā

01,128.018d@079_0008 na santi mama mitrāṇi loke 'smin nāsti vīryavān

01,128.018d@079_0009 putrajanma parīpsan vai pṛthivīm anviyād imām

01,128.018d@079_0010 prabhāvaśikṣāvinayād droṇasyāstrabalena ca

01,128.018d@079_0011 kartuṃ prayatamāno 'pi na śaśāka parājayam

01,128.018d@079_0012 abhitaḥ so 'tha kalmāṣīṃ gaṅgākūle paribhraman

01,128.018d@079_0013 brāhmaṇāvasathaṃ puṇyam āsasāda mahīpatiḥ

01,128.018d@079_0014 tatra nāsnātakaḥ kaś cin na cāsīd avrato dvijaḥ

01,128.018d@079_0015 tathaiva tau mahābhāgau so 'paśyac chaṃsitavratau

01,128.018d@079_0016 yājopayājau brahmarṣī śrāmyantau pṛṣatātmajaḥ

01,128.018d@079_0017 saṃhitādhyayane yuktau gotrataś cāpi kāśyapau

01,128.018d@079_0018 araṇye yuktarūpau tau brāhmaṇāv ṛṣisattamau

01,128.018d@079_0019 sa upāmantrayām āsa sarvakāmair atandritaḥ

01,128.018d@079_0020 buddhvā tayor balaṃ buddhiṃ kanīyāṃsam upahvare

01,128.018d@079_0021 prapede chandayan kāmair upayājaṃ dhṛtavratam

01,128.018d@079_0022 guruśuśrūṣaṇe yuktaḥ priyakṛt sarvakāmadaḥ

01,128.018d@079_0023 pādyenāsanadānena tathārghyeṇa phalaiś ca tam

01,128.018d@079_0024 arcayitvā yathānyāyam upayājo 'bravīt tataḥ

01,128.018d@079_0025 kena kāryaviśeṣeṇa tvam asmān abhikāṅkṣase

01,128.018d@079_0026 kutaś cāyaṃ samudyogas tad bravītu bhavān iti

01,128.018d@079_0027 sa buddhvā prītisaṃyuktam ṛṣīṇām uttamaṃ tadā

01,128.018d@079_0028 uvāca chandayan kāmair drupadaḥ sa tapasvinam

01,128.018d@079_0029 yena me karmaṇā brahman putraḥ syād droṇamṛtyave

01,128.018d@079_0030 arjunasya tathā bhāryā bhaved yā varavarṇinī

01,128.018d@079_0031 upayāja carasvaitat pradāsyāmy arbudaṃ gavām

01,128.018d@079_0032 evam uktas tu tenarṣiḥ pratyuvāca punaś ca tam

01,128.018d@079_0033 nāhaṃ phalārthī drupada yo 'rthī syāt tatra gamyatām

01,128.018d@079_0034 pratyākhyātas tu tenaivaṃ sa vai sajjanasaṃnidhau

01,128.018d@079_0035 ārādhayiṣyan drupadaḥ sa taṃ paryacarat tataḥ

01,128.018d@079_0036 tataḥ saṃvatsarasyānte drupadaṃ dvijasattamaḥ

01,128.018d@079_0037 upayājo 'bravīd vākyaṃ kāle madhurayā girā

01,128.018d@079_0038 jyeṣṭho bhrātā mamāgṛhṇād vicaran vananirjhare

01,128.018d@079_0039 aparijñātaśaucāyāṃ bhūmau nipatitaṃ phalam

01,128.018d@079_0040 tad apaśyam ahaṃ bhrātur asāṃpratam anuvrajan

01,128.018d@079_0041 vimarśaṃ ca phalādāne nāyaṃ kuryāt kathaṃ cana

01,128.018d@079_0042 yo nāpaśyat phalaṃ dṛṣṭvā doṣāṃs tasyānubandhikān

01,128.018d@079_0043 vivinakti na śaucārthaṃ so 'nyatrāpi kathaṃ bhavet

01,128.018d@079_0044 saṃhitādhyayanasyānte pañca yajñān nirūpya ca

01,128.018d@079_0045 bhaikṣam uñchena sahitaṃ bhuñjānas tat tadā tataḥ

01,128.018d@079_0046 kīrtayaty eva rājarṣe bhojanasya rasaṃ punaḥ

01,128.018d@079_0047 saṃhitādhyayanaṃ kurvan vane gurukule vasan

01,128.018d@079_0048 bhaikṣam ucchiṣṭam anyeṣāṃ bhuṅkte sma satataṃ tadā

01,128.018d@079_0049 kīrtayan guṇam annānām atha prīto muhur muhuḥ

01,128.018d@079_0050 evaṃ phalārthinaṃ tasmān manye 'haṃ tarkacakṣuṣā

01,128.018d@079_0051 taṃ vai gaccheha nṛpate sa tvāṃ saṃyājayiṣyati

01,128.018d@079_0052 jugupsamāno nṛpatiḥ phalānāṃ kaluṣāṃ gatim

01,128.018d@079_0053 upayājavacaḥ śrutvā drupadaḥ sarvadharmavit

01,128.018d@079_0054 bhṛśaṃ saṃpūjya pūjārham ṛṣiṃ yājam uvāca ha

01,128.018d@079_0055 goyutāni dadāmy aṣṭau yāja yājaya māṃ vibho

01,128.018d@079_0056 droṇavairāntare taptaṃ viṣaṇṇaṃ śaraṇāgatam

01,128.018d@079_0057 brahmabandhupraṇihitaṃ na kṣatraṃ kṣatriyo jayet

01,128.018d@079_0058 tasmād droṇabhayārtaṃ māṃ bhavāṃs trātum ihārhati

01,128.018d@079_0059 bhāradvājāgninā dagdhaṃ saṃhlādayitum arhasi

01,128.018d@079_0060 sa hi brahmavidāṃ śreṣṭhaḥ kṣatrāstre cāpy anuttamaḥ

01,128.018d@079_0061 tato droṇas tu mā jaiṣīt sakhivigrahakāraṇāt

01,128.018d@079_0062 kṣatriyo nāsti tulyo 'sya pṛthivyāṃ kaś cid agraṇīḥ

01,128.018d@079_0063 bhāratācāryamukhyasya bhāradvājasya dhīmataḥ

01,128.018d@079_0064 droṇasya śarajālāni ripudehaharāṇi ca

01,128.018d@079_0065 ṣaḍaratni dhanuś cāsya khaḍgam apratimaṃ mahat

01,128.018d@079_0066 sa hi brāhmaṇavegena kṣatravegam asaṃśayam

01,128.018d@079_0067 pratihatya caraty eva bhāradvājo mahāmanāḥ

01,128.018d@079_0068 kārtavīryasamo hy eṣa khaṭvāṅgapratimo 'pi vā

01,128.018d@079_0069 sahitaṃ kṣatravegena brāhmaṃ vegaṃ hi sāṃpratam

01,128.018d@079_0070 upapannaṃ hi manye 'haṃ bhāradvājaṃ yaśasvinam

01,128.018d@079_0071 kṣatracchedaparāyattaṃ jāmadagnyam ivodyatam

01,128.018d@079_0072 neṣavas taṃ parākuryur na ca prāsā na cāsayaḥ

01,128.018d@079_0073 brāhmaṃ tasya haret tejo mantrāhutihutaṃ yathā

01,128.018d@079_0074 tasya hy astrabalaṃ ghoram aprasahyaṃ parair bhuvi

01,128.018d@079_0075 śatrūn sametya jayati kṣatradharmapuraskṛtam

01,128.018d@079_0076 brahmakṣatre ca sahite brahmatejo viśiṣyate

01,128.018d@079_0077 so 'haṃ kṣatrabalād dhīno brahmatejaḥ prapedivān

01,128.018d@079_0078 droṇād viśiṣṭam āsādya bhavantaṃ brahmavittamam

01,128.018d@079_0079 droṇāntakam ahaṃ putraṃ labheyaṃ yudhi durjayam

01,128.018d@079_0080 droṇamṛtyur yathā me 'dya putro jāyeta vīryavān

01,128.018d@079_0081 tat karma kuru me yāja nirvapāmy arbudaṃ gavām

01,128.018d@079_0082 tathety uktvā tu taṃ yājo yājyārthaṃ vākyam abravīt

01,128.018d@079_0083 mā bhais tvaṃ saṃpradātāsmi karmaṇā bhavataḥ sutam

01,128.018d@079_0084 kṣipram uttiṣṭha cāvyagraḥ saṃbhārāṃś copakalpaya

01,128.018d@079_0085 evam uktvā pratijñāya karma cāsyādade muniḥ

01,128.018d@079_0086 yājo droṇavināśāya yājayām āsa taṃ nṛpam

01,128.018d@079_0087 gurvarthaṃ yājayan karma yājasyāpi samīpagaḥ

01,128.018d@079_0088 tatas tasya narendrasya upayājo mahātapāḥ

01,128.018d@079_0089 ācakhyau karma vaitānaṃ tadā putraphalāya vai

01,128.018d@079_0090 sa ca putro mahāvīryo mahātejā mahābalaḥ

01,128.018d@079_0091 iṣyate yadvidho rājan bhavitā sa tathāvidhaḥ

01,128.018d@079_0092 bhāradvājasya hantāraṃ so 'bhisaṃdhāya bhūmipaḥ

01,128.018d@079_0093 ājahre taṃ tathā yajñaṃ drupadaḥ karmasiddhaye

01,128.018d@079_0094 brāhmaṇo dvipadāṃ śreṣṭho juhāva ca yathāvidhi

01,128.018d@079_0095 kaukilīṃ nāma tāṃ tasya cakre vai putragṛddhinaḥ

01,128.018d@079_0096 sautrāmaṇīṃ tu taṃ patnīṃ tataḥ kāle 'bhyayāt tadā

01,128.018d@079_0097 yājas tu havanasyānte devīm āhvāpayat tadā

01,128.018d@079_0098 praihi vai rājñi pṛṣati mithunaṃ tvām upasthitam

01,128.018d@079_0099 kumāraś ca kumārī ca pitṛvaṃśavivṛddhaye

01,128.018d@079_0100 nāliptaṃ vai mama mukhaṃ puṇyān gandhān bibharmi ca

01,128.018d@079_0101 na patnī te 'smi sūtyarthaṃ tiṣṭha yāja mama priye

01,128.018d@079_0102 yājena śrapitaṃ havyam upayājena mantritam

01,128.018d@079_0103 kathaṃ kāmaṃ na saṃdadhyāt pṛṣati praihi tiṣṭha vā

01,128.018d@079_0104 evam ukte tu yājena hute haviṣi saṃskṛte

01,128.018d@079_0105 uttasthau pāvakāt tasmāt kumāro devasaṃmitaḥ

01,128.018d@079_0106 jvālārūpo ghoravarṇaḥ kirīṭī varma dhārayan

01,128.018d@079_0107 vīraḥ sakhaḍgaḥ saśaro dhanuṣmān vinadan muhuḥ

01,128.018d@079_0108 so 'dhyārohad rathavaraṃ tena ca prayayau tadā

01,128.018d@079_0109 jātamātre kumāre ca vāk kilāntarhitābravīt

01,128.018d@079_0110 eṣa śiṣyaś ca mṛtyuś ca bhāradvājasya jāyate

01,128.018d@079_0111 tataḥ praṇeduḥ pāñcālāḥ prahṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti

01,128.018d@079_0112 bhayāpaho rājaputraḥ pāñcālānāṃ yaśaskaraḥ

01,128.018d@079_0113 rājñaḥ śokāpaho jāta eṣa droṇavadhāya hi

01,128.018d@079_0114 ity avocan mahad bhūtam adṛśyaṃ khecaraṃ tadā

01,128.018d@079_0115 dvitīyāyāṃ ca hotrāyāṃ hute haviṣi mantrite

01,128.018d@079_0116 kumārī caiva pāñcālī vedimadhyāt samutthitā

01,128.018d@079_0117 pratyākhyāte pṛṣatyā ca yājake bharatarṣabha

01,128.018d@079_0118 punaḥ kumārī pāñcālī subhagā vedimadhyamā

01,128.018d@079_0119 antarvedyāṃ samudbhūtā kanyā sā sumanoharā

01,128.018d@079_0120 śyāmā padmapalāśākṣī nīlakuñcitamūrdhajā

01,128.018d@079_0121 mānuṣaṃ vigrahaṃ kṛtvā sākṣād amaravarṇinī

01,128.018d@079_0122 nīlotpalasamo gandho yasyāḥ krośāt pravāyati

01,128.018d@079_0123 yā bibharti paraṃ rūpaṃ yasyā nāsty upamā bhuvi

01,128.018d@079_0124 devadānavayakṣāṇām īpsitā devavarṇinī

01,128.018d@079_0125 tāṃ cāpi jātāṃ suśroṇīṃ vāg uvācāśarīriṇī

01,128.018d@079_0126 sarvayoṣidvarā kṛṣṇā kṣayaṃ kṣatraṃ ninīṣati

01,128.018d@079_0127 surakāryam iyaṃ kāle kariṣyati sumadhyamā

01,128.018d@079_0128 asyā hetoḥ kṣatriyāṇāṃ mahad utpatsyate bhayam

01,128.018d@079_0129 tac chrutvā sarvapāñcālāḥ praṇeduḥ siṃhasaṃghavat

01,128.018d@079_0130 na cainān harṣasaṃpūrṇān iyaṃ sehe vasuṃdharā

01,128.018d@079_0131 tathā tu mithunaṃ jajñe drupadasya mahātmanaḥ

01,128.018d@079_0132 kumāraś ca kumārī ca manojñau bharatarṣabha

01,128.018d@079_0133 śriyā paramayā yuktau kṣātreṇa vapuṣā tadā

01,128.018d@079_0134 tau dṛṣṭvā pṛṣatī rājan prapede sā sutārthinī

01,128.018d@079_0135 na vai mad anyāṃ jananīṃ jānīyātām imāv iti

01,128.018d@079_0136 tathety uvāca tāṃ yājo rājñaḥ priyacikīrṣayā

01,128.018d@079_0137 tayos tu nāmanī cakrur dvijāḥ saṃpūrṇamānasāḥ

01,128.018d@079_0138 dhṛṣṭatvād apradhṛṣyatvāt dharmād dyumnabhavād api

01,128.018d@079_0139 dhṛṣṭadyumnaḥ kumāro 'yaṃ drupadasya bhavatv iti

01,128.018d@079_0140 kṛṣṇety evābruvan kṛṣṇāṃ kṛṣṇābhūt sā hi varṇataḥ

01,128.018d@079_0141 tathā tan mithunaṃ jajñe drupadasya mahāmakhe

01,128.018d@079_0142 vaidikādhyayane pāraṃ dhṛṣṭadyumno gatas tadā

01,128.018d@079_0143 dhṛṣṭadyumnaṃ tu pañcālyam ānīya drupadātmajam

01,128.018d@079_0144 upākarod astrahetor bhāradvājaḥ pratāpavān

01,128.018d@079_0145 amokṣaṇīyaṃ daivaṃ hi bhāvitatvān mahāmatiḥ

01,128.018d@079_0146 tathā tat kṛtavān droṇa ātmakīrtyartharakṣaṇāt

01,128.018d@079_0147 sarvāstrāṇi tu sa kṣipram āptavān dṛṣṭamātrayā

01,128.018d@079_0148 drupadasyāpi brahmarṣe śrotum icchāmi saṃbhavam

01,128.018d@079_0149 kathaṃ cāpi samutpannaḥ katham astrāṇy avāptavān

01,128.018d@079_0150 etad icchāmi bhagavaṃs tvattaḥ śrotuṃ dvijottama

01,128.018d@079_0151 kautuhalaṃ janmasu me kathyamāneṣv atīva hi

01,128.018d@079_0152 rājā babhūva pāñcālaḥ putrārthī putrakāraṇāt

01,128.018d@079_0153 vanaṃ gatvā mahārājas tapas tepe sudāruṇam

01,128.018d@079_0154 ārādhayan prayatnena tasyāpatyasya kāraṇāt

01,128.018d@079_0155 tasya saṃtapyamānasya vane mṛgagaṇāyute

01,128.018d@079_0156 kālas tu sumahān rājan pratyayāt sutakāraṇāt

01,128.018d@079_0157 sa tu rājā mahāvīryas tapas tīvraṃ samādade

01,128.018d@079_0158 kiṃ cit kālaṃ vāyubhakṣo nirāhāras tathaiva ca

01,128.018d@079_0159 tasyaivaṃ tu mahābāho vartamānasya bhārata

01,128.018d@079_0160 kālas tatra mahān rājan pratyayān nṛpasattama

01,128.018d@079_0161 tataḥ prāpte mahārāja vasante kāmadīpane

01,128.018d@079_0162 phullāśokavane kāle prāṇināṃ sumanohare

01,128.018d@079_0163 nadyās tīram atho gatvā gaṅgāyāḥ padmalocanaḥ

01,128.018d@079_0164 niyamasthaḥ sa rājāsīt tadā bharatasattama

01,128.018d@079_0165 tato nāticirāt kālād vanaṃ tan manujeśvara

01,128.018d@079_0166 saṃprāptā sahasā rājan menaketi pariśrutā

01,128.018d@079_0167 nadyās tīre carantī vai krīḍantī ca punaḥ punaḥ

01,128.018d@079_0168 puṣpadrumān prabhañjānā rājño darśanam āgamat

01,128.018d@079_0169 na dadarśa tu sā rājaṃs tathā sthānagataṃ nṛpam

01,128.018d@079_0170 dṛṣṭvā cāpsarasaṃ tāṃ tu śuklaṃ rājño 'patad bhuvi

01,128.018d@079_0171 tac ca rājā tu rājendra lajjayā nṛpatiḥ svayam

01,128.018d@079_0172 padbhyām ākramatāyuṣmaṃs tatas tu drupado 'bhavat

01,128.018d@079_0173 tatas tu tasya tapasā rājarṣer bhāvitātmanaḥ

01,128.018d@079_0174 putraḥ samabhavat tv ārdrāt pādāntasyāntareṇa tu

01,128.018d@079_0175 te tasya ṛṣayaḥ sarve samāgamya tapodhanāḥ

01,128.018d@079_0176 nāma cakrar hi vidvāṃso drupado 'stv iti bhūmipa

01,128.018d@079_0177 sa tasyaivāśrame rājan bharadvājasya bhārata

01,128.018d@079_0178 vavṛdhe ca sukhaṃ tatra kāmaiḥ sarvair nṛpottama

01,128.018d@079_0179 pāñcālo 'pi hi rājendra svarājyaṃ gatavān prabhuḥ

01,128.018d@079_0180 bharadvājasya śikṣārthaṃ sutaṃ dattvā mahātmanaḥ

01,128.018d@079_0181 sa kumāras tato rājan droṇena sahito vane

01,128.018d@079_0182 vedāṃś cādhijage sāṅgān dhanurvedaṃ ca bhārata

01,128.018d@079_0183 parayā sa mudā yukto vicacāra vane sukham

01,128.018d@079_0184 tasyaivaṃ vartamānasya vane vanacaraiḥ saha

01,128.018d@079_0185 kālān nāticirād rājan pitā svargam upeyivān

01,128.018d@079_0186 sa samāgamya pāñcālaiḥ pāñcāleṣv abhiṣecitaḥ

01,128.018d@079_0187 prāptaś ca rājyaṃ rājendra suhṛdāṃ prītivardhanaḥ

01,128.018d@079_0188 rājyaṃ rarakṣa dharmeṇa yathā cendras triviṣṭape

01,128.018d@079_0189 etan mayā te rājendra yathāvat parikīrtitam

01,128.018d@079_0190 drupadasya janma rājarṣe dhṛṣṭadyumnasya caiva hi

01,128.018d@079_0191 dhṛtarāṣṭras tu rājendra yadā pauravanandanaḥ

01,128.018d@079_0192 yudhiṣṭhiram ajānād vai samarthaṃ rājyadhāraṇe

01,128.018d@079_0193 yauvarājye 'bhiṣekārtham amantrayata mantribhiḥ

01,128.018d@079_0194 te tu buddhvānvatapyanta dhṛtarāṣṭrātmajās tadā

01,128.018d@080=0000 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@080_0001 tataḥ saṃvatsarasyānte yauvarājyāya pārthiva

01,128.018d@080_0002 sthāpito dhṛtarāṣṭreṇa pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ

01,128.018d@080_0003 dhṛtisthairyasahiṣṇutvād ānṛśaṃsyāt tathārjavāt

01,128.018d@080_0004 bhṛtyānām anukampāc ca tathaiva sthirasauhṛdāt

01,128.018d@080_0005 tato 'dīrgheṇa kālena kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,128.018d@080_0006 pitur antardadhe kīrtiṃ śīlavṛttasamādhibhiḥ

01,128.018d@080_0007 asiyuddhe gadāyuddhe rathayuddhe ca pāṇḍavaḥ

01,128.018d@080_0008 saṃkarṣaṇād aśikṣad vai śaśvac chikṣāṃ vṛkodaraḥ

01,128.018d@080_0009 samāptaśikṣo bhīmas tu dyumatsenasamo bale

01,128.018d@080_0010 parākrameṇa saṃpanno bhrātṝṇām acarad vaśe

01,128.018d@080_0011 pragāḍhadṛḍhamuṣṭitve lāghave vedhane tathā

01,128.018d@080_0012 kṣuranārācabhallānāṃ vipāṭhānāṃ ca tattvavit

01,128.018d@080_0013 ṛjuvakraviśālānāṃ prayoktā phālguno 'bhavat

01,128.018d@080_0014 lāghave sauṣṭhave caiva nānyaḥ kaś cana vidyate

01,128.018d@080_0015 bībhatsusadṛśo loke iti droṇo vyavasthitaḥ

01,128.018d@080_0016 tato 'bravīd guḍākeśaṃ droṇaḥ kauravasaṃsadi

01,128.018d@080_0017 agastyasya dhanurvede śiṣyo mama guruḥ purā

01,128.018d@080_0018 agniveśya iti khyātas tasya śiṣyo 'smi bhārata

01,128.018d@080_0019 tīrthāt tīrthaṃ gamayitum aham etat samudyataḥ

01,128.018d@080_0020 tapasā yan mayā prāptam amogham aniśaprabham

01,128.018d@080_0021 astraṃ brahmaśiro nāma yad dahet pṛthivīm api

01,128.018d@080_0022 dadatā guruṇā coktaṃ na manuṣyeṣv idaṃ tvayā

01,128.018d@080_0023 bhāradvāja vimoktavyam alpavīryeṣv api prabho

01,128.018d@080_0024 yat tvayāptam idaṃ vīra divyaṃ nānyo 'rhati tv idam

01,128.018d@080_0025 samayas tu tvayā rakṣyo munisṛṣṭo viśāṃ pate

01,128.018d@080_0026 ācāryadakṣiṇāṃ dehi jñātigrāmasya paśyataḥ

01,128.018d@080_0027 dadānīti pratijñāte phālgunenābravīd guruḥ

01,128.018d@080_0028 yuddhe 'haṃ pratiyoddhavyo yudhyamānas tvayānagha

01,128.018d@080_0029 tatheti ca pratijñāya droṇāya kurupuṃgavaḥ

01,128.018d@080_0030 upasaṃgṛhya caraṇau sa prāyād uttarāṃ diśam

01,128.018d@080_0031 svabhāvād agamac chabdo mahīṃ sāgaramekhalām

01,128.018d@080_0032 arjunasya samo loke nāsti kaś cid dhanurdharaḥ

01,128.018d@080_0033 gadāyuddhe 'siyuddhe ca rathayuddhe ca pāṇḍavaḥ

01,128.018d@080_0034 pāragaś ca dhanuryuddhe babhūvātha dhanaṃjayaḥ

01,128.018d@080_0035 nītimān sakalāṃ nītiṃ vibudhādhipates tadā

01,128.018d@080_0036 avāpya sahadevo 'pi bhrātṝṇāṃ vavṛte vaśe

01,128.018d@080_0037 droṇenaiva vinītaś ca bhrātṝṇāṃ nakulaḥ priyaḥ

01,128.018d@080_0038 citrayodhī samājñāto babhūvātirathoditaḥ

01,128.018d@080_0039 trivarṣakṛtayajñas tu gandharvāṇām upaplave

01,128.018d@080_0040 arjunapramukhaiḥ pārthaiḥ sauvīraḥ samare hataḥ

01,128.018d@080_0041 na śaśāka vaśe kartuṃ yaṃ pāṇḍur api vīryavān

01,128.018d@080_0042 so 'rjunena vaśaṃ nīto rājāsīd yavanādhipaḥ

01,128.018d@080_0043 atīva balasaṃpannaḥ sadā mānī kurūn prati

01,128.018d@080_0044 vittalo nāma sauvīraḥ śastaḥ pārthena dhīmatā

01,128.018d@080_0045 dattamitram iti khyātaṃ saṃgrāmakṛtaniścayam

01,128.018d@080_0046 sumitraṃ nāma sauvīram arjuno 'damayac charaiḥ

01,128.018d@080_0047 bhīmasenasahāyaś ca rathino marudhanvasu

01,128.018d@080_0048 arjunaḥ samare prācyān sarvān ekaratho 'jayat

01,128.018d@080_0049 tathaivaikaratho gatvā dakṣiṇām ajayad diśam

01,128.018d@080_0050 dhanaughaṃ prāpayām āsa kururāṣṭraṃ dhanaṃjayaḥ

01,128.018d@080_0051 evaṃ sarve mahātmānaḥ pāṇḍavā manujottamāḥ

01,128.018d@080_0052 pararāṣṭrāṇi nirjitya svarāṣṭraṃ vavṛdhuḥ purā

01,128.018d@080_0053 tato balam abhikhyātaṃ vijñāya dṛḍhadhanvinām

01,128.018d@080_0054 dūṣitaḥ sahasā bhāvo dhṛtarāṣṭrasya pāṇḍuṣu

01,128.018d@080_0055 sa cintāparamo rājā na nidrām alabhan niśi

01,128.018d@081=0000 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@081=0005 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,128.018d@081=0008 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@081=0009 kaṇika uvāca

01,128.018d@081=0049 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,128.018d@081=0051 kaṇika uvāca

01,128.018d@081=0057 jambuka uvāca

01,128.018d@081=0062 kaṇika uvāca

01,128.018d@081=0070 vyāghra uvāca

01,128.018d@081=0072 jambuka uvāca

01,128.018d@081=0076 vyāghra uvāca

01,128.018d@081=0081 jambuka uvāca

01,128.018d@081=0095 nakula uvāca

01,128.018d@081=0098 kaṇika uvāca

01,128.018d@081=0191 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@081=0193 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@081=0225 janamejaya uvāca

01,128.018d@081=0229 vaiśaṃpāyana uvāca

01,128.018d@081_0001 śrutvā pāṇḍusutān vīrān balodriktān mahaujasaḥ

01,128.018d@081_0002 dhṛtarāṣṭro mahīpālaś cintām agamad āturaḥ

01,128.018d@081_0003 tata āhūya mantrajñaṃ rājaśāstrārthavittamam

01,128.018d@081_0004 kaṇikaṃ mantriṇāṃ śreṣṭhaṃ dhṛtarāṣṭro 'bravīd vacaḥ

01,128.018d@081_0005 utsiktāḥ pāṇḍavā nityaṃ tebhyo 'sūye dvijottama

01,128.018d@081_0006 tatra me niścitatamaṃ saṃdhivigrahakāraṇam

01,128.018d@081_0007 kaṇika matam ācakṣva kariṣye 'haṃ vacas tava

01,128.018d@081_0008 sa prasannamanās tena paripṛṣṭo dvijottamaḥ

01,128.018d@081_0009 uvāca vacanaṃ tīkṣṇaṃ rājaśāstranidarśanam

01,128.018d@081_0010 śṛṇu rājann idaṃ tatra procyamānaṃ mayānagha

01,128.018d@081_0011 na me 'bhyasūyā kartavyā śrutvaitat kurusattama

01,128.018d@081_0012 nityam udyatadaṇḍaḥ syān nityaṃ vivṛtapauruṣaḥ

01,128.018d@081_0013 acchidraś chidradarśī syāt pareṣāṃ vivarānugaḥ

01,128.018d@081_0014 nityam udyatadaṇḍād dhi bhṛśam udvijate janaḥ

01,128.018d@081_0015 tasmāt sarvāṇi kāryāṇi daṇḍenaiva vidhārayet

01,128.018d@081_0016 nāsya cchidraṃ paraḥ paśyec chidreṇa param anviyāt

01,128.018d@081_0017 gūhet kūrma ivāṅgāni rakṣed vivaram ātmanaḥ

01,128.018d@081_0018 nāsamyak kṛtakārī syād upakramya kadā cana

01,128.018d@081_0019 kaṇṭako hy api duśchinna āsrāvaṃ janayec ciram

01,128.018d@081_0020 vadham eva praśaṃsanti śatrūṇām apakāriṇām

01,128.018d@081_0021 suvidīrṇaṃ suvikrāntaṃ suyuddhaṃ supalāyitam

01,128.018d@081_0022 āpady āpadi kāle ca kurvīta na vicārayet

01,128.018d@081_0023 nāvajñeyo ripus tāta durbalo 'pi kathaṃ cana

01,128.018d@081_0024 alpo 'py agnir vanaṃ kṛtsnaṃ dahaty āśrayasaṃśrayāt

01,128.018d@081_0025 andhaḥ syād andhavelāyāṃ bādhiryam api cāśrayet

01,128.018d@081_0026 kuryāt tṛṇamayaṃ cāpaṃ śayīta mṛgaśāyikām

01,128.018d@081_0027 sāntvādibhir upāyais tu hanyāc chatruṃ vaśe sthitam

01,128.018d@081_0028 dayā tasmin na kartavyā śaraṇāgata ity uta

01,128.018d@081_0029 nirudvigno hi bhavati na hatāj jāyate bhayam

01,128.018d@081_0030 hanyād amitraṃ dānena tathā pūrvāpakāriṇam

01,128.018d@081_0031 hanyāt trīn pañca sapteti parapakṣasya sarvaśaḥ

01,128.018d@081_0032 mūlam evāditaś chindyāt parapakṣasya nityaśaḥ

01,128.018d@081_0033 tataḥ sahāyāṃs tatpakṣān sarvāṃś ca tadanantaram

01,128.018d@081_0034 chinnamūle hy adhiṣṭhāne sarve tajjīvino hatāḥ

01,128.018d@081_0035 kathaṃ nu śākhās tiṣṭheraṃś chinnamūle vanaspatau

01,128.018d@081_0036 ekāgraḥ syād avivṛto nityaṃ vivaradarśakaḥ

01,128.018d@081_0037 rājan rājyaṃ sapatneṣu nityodvignaḥ samācaret

01,128.018d@081_0038 agnyādhānena yajñena kāṣāyeṇa jaṭājinaiḥ

01,128.018d@081_0039 lokān viśvāsayitvā ca tato lumped yathā vṛkaḥ

01,128.018d@081_0040 aṅkuśaṃ śaucam ity āhur arthānām upadhāraṇe

01,128.018d@081_0041 ānāmya phalinīṃ śākhāṃ pakvaṃ pakvaṃ praśātayet

01,128.018d@081_0042 phalārtho 'yaṃ samārambho loke puṃsāṃ vipaścitām

01,128.018d@081_0043 vahed amitraṃ skandhena yādat kālasya paryayaḥ

01,128.018d@081_0044 tataḥ paryāgate kāle bhindyād ghaṭam ivāśmani

01,128.018d@081_0045 amitro na vimoktavyaḥ kṛpaṇaṃ bahv api bruvan

01,128.018d@081_0046 kṛpā tasmin na kartavyā hanyād evāpakāriṇam

01,128.018d@081_0047 hanyād amitraṃ sāntvena tathā dānena vā punaḥ

01,128.018d@081_0048 tathaiva bhedadaṇḍābhyāṃ sarvopāyaiḥ praśātayet

01,128.018d@081_0049 kathaṃ sāntvena dānena bhedair daṇḍena vā punaḥ

01,128.018d@081_0050 amitraḥ śakyate hantuṃ tan me brūhi yathātatham

01,128.018d@081_0051 śṛṇu rājan yathā vṛttaṃ vane nivasataḥ purā

01,128.018d@081_0052 jambukasya mahārāja nītiśāstrārthadarśinaḥ

01,128.018d@081_0053 atha kaś cit kṛtaprajñaḥ śṛgālaḥ svārthapaṇḍitaḥ

01,128.018d@081_0054 sakhibhir nyavasat sārdhaṃ vyāghrākhuvṛkababhṛbhīḥ

01,128.018d@081_0055 te 'paśyan vipine tasmin balinaṃ mṛgayūthapam

01,128.018d@081_0056 aśaktā grahaṇe tasya tato mantram amantrayan

01,128.018d@081_0057 asakṛd yatito hy eṣa hantuṃ vyāghra vane tvayā

01,128.018d@081_0058 yuvā vai javasaṃpanno buddhiśālī na śakyate

01,128.018d@081_0059 mūṣiko 'sya śayānasya caraṇau bhakṣayatv ayam

01,128.018d@081_0060 athainaṃ bhakṣitaiḥ pādair vyāghro gṛhṇātu vai tataḥ

01,128.018d@081_0061 tato vai bhakṣayiṣyāmaḥ sarve muditamānasāḥ

01,128.018d@081_0062 jambukasya tu tad vākyaṃ tathā cakruḥ samāhitāḥ

01,128.018d@081_0063 mūṣikābhakṣitaiḥ pādair mṛgaṃ vyāghro 'vadhīt tadā

01,128.018d@081_0064 dṛṣṭvā viceṣṭamānaṃ tu bhūmau mṛgakalevaram

01,128.018d@081_0065 snātvāgacchata bhadraṃ vo rakṣāmīty āha jambukaḥ

01,128.018d@081_0066 śṛgālavacanāt te 'pi gatāḥ sarve nadīṃ tataḥ

01,128.018d@081_0067 sa cintāparamo bhūtvā tasthau tatraiva jambukaḥ

01,128.018d@081_0068 athājagāma pūrvaṃ tu snātvā vyāghro mahābalaḥ

01,128.018d@081_0069 dadarśa jambukaṃ caiva cintākulitamānasam

01,128.018d@081_0070 kiṃ śocasi mahāprājña tvaṃ no buddhimatāṃ varaḥ

01,128.018d@081_0071 aśitvā piśitāny adya vihariṣyāmahe vayam

01,128.018d@081_0072 śṛṇu me tvaṃ mahābāho yad vākyaṃ mūṣiko 'bravīt

01,128.018d@081_0073 dhig balaṃ mṛgarājasya mayādyāyaṃ mṛgo hataḥ

01,128.018d@081_0074 madbāhubalam āśritya tṛptim adya gamiṣyati

01,128.018d@081_0075 garjamānasya tasyaivam ato bhakṣyaṃ na rocaye

01,128.018d@081_0076 bravīti yadi sa hy evaṃ kāle hy asmin prabodhitaḥ

01,128.018d@081_0077 svabāhubalam āśritya haniṣye 'haṃ vanecarān

01,128.018d@081_0078 khādiṣye tatra māṃsāni ity uktvā prasthito vanam

01,128.018d@081_0079 etasminn eva kāle tu mūṣiko 'pyājagāma ha

01,128.018d@081_0080 tam āgatam abhiprekṣya śṛgālo 'py abravīd vacaḥ

01,128.018d@081_0081 śṛṇu mūṣika bhadraṃ te nakulo yad ihābravīt

01,128.018d@081_0082 mṛgamāṃsaṃ na khādeyaṃ garam etan na rocate

01,128.018d@081_0083 mūṣikaṃ bhakṣayiṣyāmi tad bhavān anumanyatām

01,128.018d@081_0084 tac chrutvā mūṣiko vākyaṃ saṃtrastaḥ prādravad bhayāt

01,128.018d@081_0085 tataḥ snātvā sa vai tatra ājagāma vṛko nṛpa

01,128.018d@081_0086 tam āgatam idaṃ vākyam abravīj jambukas tadā

01,128.018d@081_0087 mṛgarājo hi saṃkruddho na te sādhu bhaviṣyati

01,128.018d@081_0088 sakalatras tv ihāyāti kuruṣva yad anantaram

01,128.018d@081_0089 evaṃ saṃcoditas tena jambukena tadā vṛkaḥ

01,128.018d@081_0090 vṛkāvalumpanaṃ kṛtvā prayātaḥ piśitāśanaḥ

01,128.018d@081_0091 etasminn eva kāle tu nakulo 'py ājagāma ha

01,128.018d@081_0092 tam uvāca mahārāja nakulaṃ jambuko vane

01,128.018d@081_0093 svabāhubalam āśritya nirjitās te 'nyato gatāḥ

01,128.018d@081_0094 mama dattvā niyuddhaṃ tvaṃ bhuṅkṣva māṃsaṃ yathepsitam

01,128.018d@081_0095 mṛgarājo vṛkaś caiva buddhimān api mūṣikaḥ

01,128.018d@081_0096 nirjitā yat tvayā vīrās tasmād vīrataro bhavān

01,128.018d@081_0097 na tvayābhyutsahe yoddhum ity uktvā so 'py upāgamat

01,128.018d@081_0098 evaṃ teṣu prayāteṣu jambuko hṛṣṭamānasaḥ

01,128.018d@081_0099 khādati sma tadā māṃsam ekaḥ san mantraniścayāt

01,128.018d@081_0100 evaṃ samācaran nityaṃ sukham edhati bhūmipaḥ

01,128.018d@081_0101 bhayena bhedayed bhīruṃ śūram añjalikarmaṇā

01,128.018d@081_0102 lubdham arthapradānena samaṃ nyūnaṃ tathaujasā

01,128.018d@081_0103 evaṃ te kathitaṃ rājañ śṛṇu cāpy aparaṃ tathā

01,128.018d@081_0104 putraḥ sakhā vā bhrātā vā pitā vā yadi vā guruḥ

01,128.018d@081_0105 ripusthāneṣu vartantaḥ kartavyā bhūtivardhanāḥ

01,128.018d@081_0106 śapathenāpy ariṃ hanyād arthadānena vā punaḥ

01,128.018d@081_0107 viṣeṇa māyayā vāpi nopekṣeta kathaṃ cana

01,128.018d@081_0108 ubhau cet saṃśayopetau śraddhāvāṃs tatra vardhate

01,128.018d@081_0109 guror apy avaliptasya kāryākāryam ajānataḥ

01,128.018d@081_0110 utpathapratipannasya nyāyyaṃ bhavati śāsanam

01,128.018d@081_0111 kruddho 'py akruddharūpaḥ syāt smitapūrvābhibhāṣitā

01,128.018d@081_0112 na cāpy anyam apadhvaṃset kadā cit kopasaṃyutaḥ

01,128.018d@081_0113 prahariṣyan priyaṃ brūyāt praharann api bhārata

01,128.018d@081_0114 prahṛtya ca kṛpāyīta śoceta ca rudeta ca

01,128.018d@081_0115 āśvāsayec cāpi paraṃ sāntvadharmārthavṛttibhiḥ

01,128.018d@081_0116 athāsya praharet kāle yadā vicalite pathi

01,128.018d@081_0117 api ghorāparādhasya dharmam āśritya tiṣṭhataḥ

01,128.018d@081_0118 sa hi pracchādyate doṣaḥ śailo meghair ivāsitaiḥ

01,128.018d@081_0119 yaḥ syād anuprāptavadhas tasyāgāraṃ pradīpayet

01,128.018d@081_0120 adhanān dāmbhikāṃś corān viṣye sve na vāsayet

01,128.018d@081_0121 pratyutthānāsanādyena saṃpradānena kena cit

01,128.018d@081_0122 prativiśrabdhaghātī syāt tīkṣṇadaṃṣṭro nimagnakaḥ

01,128.018d@081_0123 aśaṅkitebhyaḥ śaṅketa śaṅkitebhyaś ca sarvaśaḥ

01,128.018d@081_0124 aśaṅkyād bhayam utpannam api mūlaṃ nikṛntati

01,128.018d@081_0125 na viśvased aviśvaste viśvaste nātiviśvaset

01,128.018d@081_0126 viśvāsād bhayam utpannaṃ mūlāny api nikṛntati

01,128.018d@081_0127 cāraḥ suvihitaḥ kārya ātmanaś ca parasya ca

01,128.018d@081_0128 pāṣaṇḍāṃs tāpasādīṃś ca pararāṣṭreṣu yojayet

01,128.018d@081_0129 udyāneṣu vihāreṣu devatāyataneṣu ca

01,128.018d@081_0130 pānāgāreṣu rathyāsu sarvatīrtheṣu cāpy atha

01,128.018d@081_0131 catvareṣu ca dyūteṣu parvateṣu vaneṣu ca

01,128.018d@081_0132 samavāyeṣu sarveṣu saritsu ca vicārayet

01,128.018d@081_0133 vācā bhṛśaṃ vinītaḥ syād hṛdayena tathā kṣuraḥ

01,128.018d@081_0134 ślakṣṇapūrvābhibhāṣī syāt sṛṣṭo raudreṇa karmaṇā

01,128.018d@081_0135 añjaliṃ śapathaṃ sāntvaṃ śirasā pādavandanam

01,128.018d@081_0136 āśākaraṇam ity ekaṃ kartavyaṃ bhūtim icchatā

01,128.018d@081_0137 supuṣpitaḥ syād aphalaḥ phalavān syād durāruhaḥ

01,128.018d@081_0138 āmaḥ syāt pakvasaṃkāśo na ca jīryeta karhi cit

01,128.018d@081_0139 trivarge trividhā pīḍā anubandhās tathaiva ca

01,128.018d@081_0140 anubandhāḥ śubhā jñeyāḥ pīḍās tu parivarjayet

01,128.018d@081_0141 dharmaṃ vicarataḥ pīḍā sāpi dvābhyāṃ niyacchati

01,128.018d@081_0142 arthaḥ syād arthalubdhasya kāmasyātipravartinaḥ

01,128.018d@081_0143 agarvitātmā yuktaś ca sāntvayukto 'nasūyitā

01,128.018d@081_0144 avekṣitārthaḥ śuddhātmā mantrayīta dvijaiḥ saha

01,128.018d@081_0145 karmaṇā yena teneha mṛdunā dāruṇena vā

01,128.018d@081_0146 uddhared dīnam ātmānaṃ samartho dharmam ācaret

01,128.018d@081_0147 na saṃśayam anārūḍho naro bhadrāṇi paśyati

01,128.018d@081_0148 saṃśayaṃ punar āruhya yadi jīvati paśyati

01,128.018d@081_0149 yasya buddhiḥ paribhavet tam atītena sāntvayet

01,128.018d@081_0150 anāgatena durbuddhiṃ pratyutpannena paṇḍitam

01,128.018d@081_0151 yo 'riṇā saha saṃdhāya śayīta kṛtakṛtyavat

01,128.018d@081_0152 sa vṛkṣāgre yathā suptaḥ patitaḥ pratibudhyate

01,128.018d@081_0153 mantrasaṃvaraṇe yatnaḥ sadā kāryo 'nasūyatā

01,128.018d@081_0154 ākāraś cātmano rakṣyaś cāreṇāpy anupālitaḥ

01,128.018d@081_0155 nācchitvā paramarmāṇi nākṛtvā karma dāruṇam

01,128.018d@081_0156 nāhatvā matsyaghātīva prāpnoti mahatīṃ śriyam

01,128.018d@081_0157 karśitaṃ vyādhitaṃ klinnam apānīyam aghāsakam

01,128.018d@081_0158 pariviśvastamandaṃ ca prahartavyam arer balam

01,128.018d@081_0159 nārthiko 'rthinam abhyeti kṛtārthe nāsti saṃgatam

01,128.018d@081_0160 tasmāt sarvāṇi kāryāṇi sāvaśeṣāṇi kārayet

01,128.018d@081_0161 saṃgrahe vigrahe caiva yatnaḥ kāryo 'nasūyatā

01,128.018d@081_0162 utsāhaś cāpi yatnena kartavyo bhūtim icchatā

01,128.018d@081_0163 nāsya kṛtyāni budhyeran mitrāṇi ripavas tathā

01,128.018d@081_0164 ārabdhāny eva paśyeran suparyavasitāni ca

01,128.018d@081_0165 bhītavat saṃvidhātavyaṃ yāvad bhayam anāgatam

01,128.018d@081_0166 āgataṃ tu bhayaṃ dṛṣṭvā prahartavyam abhītavat

01,128.018d@081_0167 daṇḍenopanataṃ śatrum anugṛhṇāti yo naraḥ

01,128.018d@081_0168 sa mṛtyum upagṛhyāste garbham aśvatarī yathā

01,128.018d@081_0169 anāgataṃ hi budhyeta yac ca kāryaṃ puraḥ sthitam

01,128.018d@081_0170 na tu buddhikṣayāt kiṃ cid atikrāmet prayojanam

01,128.018d@081_0171 utsāhaś cāpi yatnena kartavyo bhūtim icchatā

01,128.018d@081_0172 vibhajya deśakālau ca daivaṃ dharmādayas trayaḥ

01,128.018d@081_0173 naiḥśreyasau tu tau jñeyau deśakālāv iti sthitiḥ

01,128.018d@081_0174 tālavat kurute mūlaṃ bālaḥ śatrur upekṣitaḥ

01,128.018d@081_0175 gahane 'gnir ivotsṛṣṭaḥ kṣipraṃ saṃjāyate mahān

01,128.018d@081_0176 agniṃ stokam ivātmānaṃ saṃdhukṣayati yo naraḥ

01,128.018d@081_0177 sa vardhamāno grasate mahāntam api saṃcayam

01,128.018d@081_0178 āśāṃ kālavatīṃ kuryāt kālaṃ vighnena yojayet

01,128.018d@081_0179 vighnaṃ nimittato brūyān nimittaṃ cāpi hetutaḥ

01,128.018d@081_0180 kṣuro bhūtvā haret prāṇān niśitaḥ kālasādhanaḥ

01,128.018d@081_0181 praticchanno lomavāhī dviṣatāṃ parikartanaḥ

01,128.018d@081_0182 pāṇḍaveṣu yathānyāyam anyeṣu ca kurūdvaha

01,128.018d@081_0183 vartamāno na majjes tvaṃ tathā kṛtyaṃ samācara

01,128.018d@081_0184 sarvakalyāṇasaṃpanno viśiṣṭa iti niścayaḥ

01,128.018d@081_0185 tasmāt tvaṃ pāṇḍuputrebhyo rakṣātmānaṃ narādhipa

01,128.018d@081_0186 bhrātṛbhyo balino yasmāt pāṇḍuputrā narādhipa

01,128.018d@081_0187 bravīmi tasmād vispaṣṭaṃ yat kartavyam ariṃdama

01,128.018d@081_0188 saputraḥ śṛṇu tad rājañ śrutvā ca bhava yatnavān

01,128.018d@081_0189 yathā bhayaṃ na pāṇḍubhyas tathā kuru narādhipa

01,128.018d@081_0190 paścāttāpo yathā na syāt tathā nītir vidhīyatām

01,128.018d@081_0191 evam uktvā saṃpratasthe kaṇikaḥ svagṛhaṃ tataḥ

01,128.018d@081_0192 dhṛtarāṣṭro 'pi kauravyaḥ śokārtaḥ samapadyata

01,128.018d@081_0193 tataḥ subalaputras tu rājā duryodhanaś ca ha

01,128.018d@081_0194 duḥśāsanaś ca karṇaś ca duṣṭaṃ mantram amantrayan

01,128.018d@081_0195 te kauravyam anujñāpya dhṛtarāṣṭraṃ narādhipam

01,128.018d@081_0196 dahane tu saputrāyāḥ kuntyā buddhim akārayan

01,128.018d@081_0197 teṣām iṅgitabhāvajño viduras tattvadarśivān

01,128.018d@081_0198 ākāreṇaiva taṃ mantraṃ bubudhe duṣṭacetasām

01,128.018d@081_0199 tato viditavedyātmā pāṇḍavānāṃ hite rataḥ

01,128.018d@081_0200 palāyane matiṃ cakre kuntyāḥ putraiḥ sahānaghaḥ

01,128.018d@081_0201 tato vātasahāṃ nāvaṃ yantrayuktāṃ patākinīm

01,128.018d@081_0202 ūrmikṣamāṃ dṛḍhāṃ kṛtvā kuntīm idam uvāca ha

01,128.018d@081_0203 eṣa jātaḥ kulasyāsya kīrtivaṃśapraṇāśanaḥ

01,128.018d@081_0204 dhṛtarāṣṭraḥ parītātmā dharmaṃ tyajati śāśvatam

01,128.018d@081_0205 iyaṃ vāripathe yuktā taraṅgapavanakṣamā

01,128.018d@081_0206 naur yayā mṛtyupāśāt tvaṃ saputrā mokṣyase śubhe

01,128.018d@081_0207 tac chrutvā vyathitā kuntī putraiḥ saha yaśasvinī

01,128.018d@081_0208 nāvam āruhya gaṅgāyāṃ prayayau bharatarṣabha

01,128.018d@081_0209 tato viduravākyena nāvaṃ vikṣipya pāṇḍavāḥ

01,128.018d@081_0210 dhanaṃ cādāya tair dattam ariṣṭaṃ prāviśan vanam

01,128.018d@081_0211 niṣādī pañcaputrā tu jātuṣe tatra veśmani

01,128.018d@081_0212 kāraṇābhyāgatā dagdhā saha putrair anāgasā

01,128.018d@081_0213 sa ca mlecchādhamaḥ pāpo dagdhas tatra purocanaḥ

01,128.018d@081_0214 vañcitāś ca durātmāno dhārtarāṣṭrāḥ sahānugāḥ

01,128.018d@081_0215 avijñātā mahātmāno janānām akṣatās tathā

01,128.018d@081_0216 jananyā saha kaunteyā muktā viduramantritāt

01,128.018d@081_0217 tatas tasmin pure lokā nagare vāraṇāvate

01,128.018d@081_0218 dṛṣṭvā jatugṛhaṃ dagdham anvaśocanta duḥkhitāḥ

01,128.018d@081_0219 preṣayām āsū rājñe ca yathāvṛttaṃ niveditum

01,128.018d@081_0220 saṃvṛttas te mahān kāmaḥ pāṇḍavān dagdhavān asi

01,128.018d@081_0221 sakāmo bhava kauravya bhuṅkṣva rājyaṃ saputrakaḥ

01,128.018d@081_0222 tac chrutvā dhṛtarāṣṭraś ca saha putreṇa śocayan

01,128.018d@081_0223 pretakāryāṇi ca tathā cakāra saha bāndhavaiḥ

01,128.018d@081_0224 pāṇḍavānāṃ tathā kṣattā bhīṣmaś ca kurusattamaḥ

01,128.018d@081_0225 punar vistaraśaḥ śrotum icchāmi dvijasattama

01,128.018d@081_0226 dāhaṃ jatugṛhasyaivaṃ pāṇḍavānāṃ ca mokṣaṇam

01,128.018d@081_0227 sunṛśaṃsam idaṃ karma teṣāṃ krūropasaṃhitam

01,128.018d@081_0228 kīrtayasva yathāvṛttaṃ paraṃ kautūhalaṃ mama

01,128.018d@081_0229 śṛṇu vistaraśo rājan bruvato me paraṃtapa

01,128.018d@081_0230 dāhaṃ jatugṛhasyaitat pāṇḍavānāṃ ca mokṣaṇam

01,129.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,129.001a prāṇādhikaṃ bhīmasenaṃ kṛtavidyaṃ dhanaṃjayam

01,129.001c duryodhano lakṣayitva paryatapyata durmatiḥ

01,129.002a tato vaikartanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ

01,129.002c anekair abhyupāyais tāñ jighāṃsanti sma pāṇḍavān

01,129.003a pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṃ pratyajānann ariṃdamāḥ

01,129.003c udbhāvanam akurvanto vidurasya mate sthitāḥ

01,129.004a guṇaiḥ samuditān dṛṣṭvā paurāḥ pāṇḍusutāṃs tadā

01,129.004b*1436_01 kathayāṃ cakrire teṣāṃ guṇān saṃsatsu bhārata

01,129.004b*1436_02 rājyaprāptiṃ ca saṃprāptaṃ jyeṣṭhaṃ pāṇḍusutaṃ tadā

01,129.004c kathayanti sma saṃbhūya catvareṣu sabhāsu ca

01,129.005a prajñācakṣur acakṣuṣṭvād dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

01,129.005c rājyam aprāptavān pūrvaṃ sa kathaṃ nṛpatir bhavet

01,129.006a tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ satyasaṃdho mahāvrataḥ

01,129.006c pratyākhyāya purā rājyaṃ nādya jātu grahīṣyati

01,129.006d*1437_01 viduraḥ karaṇatvāc ca pāṇḍavas tv abhiṣicyatām

01,129.007a te vayaṃ pāṇḍavaṃ jyeṣṭhaṃ taruṇaṃ vṛddhaśīlinam

01,129.007c abhiṣiñcāma sādhv adya satyaṃ karuṇavedinam

01,129.007d*1438_01 sa hi vṛddhān amātyāṃś ca jñātīṃś cāpi mahāyaśāḥ

01,129.007d*1438_02 satkṛtya nityaṃ pūjārhān pāṇḍavaḥ pūjayiṣyati

01,129.008a sa hi bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca dharmavit

01,129.008c saputraṃ vividhair bhogair yojayiṣyati pūjayan

01,129.009a teṣāṃ duryodhanaḥ śrutvā tāni vākyāni bhāṣatām

01,129.009c yudhiṣṭhirānuraktānāṃ paryatapyata durmatiḥ

01,129.010a sa tapyamāno duṣṭātmā teṣāṃ vāco na cakṣame

01,129.010c īrṣyayā cābhisaṃtapto dhṛtarāṣṭram upāgamat

01,129.011a tato virahitaṃ dṛṣṭvā pitaraṃ pratipūjya saḥ

01,129.011c paurānurāgasaṃtaptaḥ paścād idam abhāṣata

01,129.012a śrutā me jalpatāṃ tāta paurāṇām aśivā giraḥ

01,129.012b*1439_01 teṣāṃ śrutvā tu vākyāni paritapsyāmi bhārata

01,129.012b*1439_02 yudhiṣṭhirānuraktānāṃ paurāṇām aśivāni ca

01,129.012b*1440_01 āgato 'haṃ mahāprājña pādamūlaṃ vacaḥ śṛṇu

01,129.012c tvām anādṛtya bhīṣmaṃ ca patim icchanti pāṇḍavam

01,129.013a matam etac ca bhīṣmasya na sa rājyaṃ bubhūṣati

01,129.013c asmākaṃ tu parāṃ pīḍāṃ cikīrṣanti pure janāḥ

01,129.014a pitṛtaḥ prāptavān rājyaṃ pāṇḍur ātmaguṇaiḥ purā

01,129.014c tvam apy aguṇasaṃyogāt prāptaṃ rājyaṃ na labdhavān

01,129.015a sa eṣa pāṇḍor dāyādyaṃ yadi prāpnoti pāṇḍavaḥ

01,129.015c tasya putro dhruvaṃ prāptas tasya tasyeti cāparaḥ

01,129.016a te vayaṃ rājavaṃśena hīnāḥ saha sutair api

01,129.016c avajñātā bhaviṣyāmo lokasya jagatīpate

01,129.017a satataṃ nirayaṃ prāptāḥ parapiṇḍopajīvinaḥ

01,129.017c na bhavema yathā rājaṃs tathā śīghraṃ vidhīyatām

01,129.017d*1441_01 atha tvam api rājendra rājavaṃśo bhaviṣyasi

01,129.018a abhaviṣyaḥ sthiro rājye yadi hi tvaṃ purā nṛpa

01,129.018c dhruvaṃ prāpsyāma ca vayaṃ rājyam apy avaśe jane

01,129.018d*1442_01 yadi tvaṃ ca mahārāja rājavaṃśāc cariṣyasi

01,129.018d*1442_02 vayaṃ caiva yatiṣyāmo hy agādhe niraye 'śucau

01,129.018d*1443_01 sa tathā kuru kauravya rakṣyā vaṃśyā yathā vayam

01,129.018d*1443_02 saṃprāpnuma svayaṃ rājyaṃ mantrayasva sahānugaiḥ

01,129.018d@083=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,129.018d@083=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,129.018d@083=0003 dhṛtarāṣṭraḥ

01,129.018d@083=0018 duryodhanaḥ

01,129.018d@083_0001 dhṛtarāṣṭras tu putrasya śrutvā vacanam īdṛśam

01,129.018d@083_0001 prāṇādhikaṃ bhīmasenaṃ kṛtavidyaṃ dhanaṃjayam

01,129.018d@083_0002 muhūrtam iva saṃcintya duryodhanam athābravīt

01,129.018d@083_0002 duryodhano lakṣayitvā paryatapyata durmatiḥ

01,129.018d@083_0003 tathā vaikartanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ

01,129.018d@083_0003 dharmavṛttaḥ sadā pāṇḍuḥ suvṛtto mayi gauravāt

01,129.018d@083_0004 sarveṣu jñātiṣu tathā madīyeṣu viśeṣataḥ

01,129.018d@083_0004 anekair apy upāyais te jighāṃsanti sma pāṇḍavān

01,129.018d@083_0005 nātra kiṃ cana jānāti bhojanāni cikīrṣati

01,129.018d@083_0005 pāṇḍavāś cāpi tat sarvaṃ praticakrur yathābalam

01,129.018d@083_0006 udbhāvanam akurvāṇā vidurasya mate sthitāḥ

01,129.018d@083_0006 nivedayati dharmastho mayi dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,129.018d@083_0007 guṇaiḥ samuditān dṛṣṭvā paurāḥ pāṇḍusutāṃs tadā

01,129.018d@083_0007 tasya putro yathā pāṇḍus tadā dharmaparaḥ sadā

01,129.018d@083_0008 kathayāṃ cakrire teṣāṃ guṇān saṃsatsu bhārata

01,129.018d@083_0008 guṇavāṃl lokavikhyāto nagare ca pratiṣṭhitaḥ

01,129.018d@083_0009 sa kathaṃ śakyate 'smābhir apakraṣṭuṃ nararṣabha

01,129.018d@083_0009 rājyaprāptiṃ ca saṃprāptaṃ jyeṣṭhaṃ pāṇḍusutaṃ tadā

01,129.018d@083_0010 kathayanti sma saṃbhūya catvareṣu sabhāsu ca

01,129.018d@083_0010 rājyam eṣa hi naḥ prāptaḥ sasahāyo viśeṣataḥ

01,129.018d@083_0011 bhrātṛbhiḥ pāṇḍunāmātyaṃ balaṃ ca satataṃ dhṛtam

01,129.018d@083_0011 prajñācakṣur acakṣuṣmān dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ

01,129.018d@083_0012 rājyaṃ ca prāptavān pūrvaṃ sa kathaṃ nṛpatir bhavet

01,129.018d@083_0012 dhṛtāḥ putrāś ca pautrāś ca teṣām api viśeṣataḥ

01,129.018d@083_0013 te tathā satkṛtās tāta viṣaye pāṇḍunā narāḥ

01,129.018d@083_0013 tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ

01,129.018d@083_0014 kathaṃ yudhiṣṭhirasyārthe na no hanyuḥ sabāndhavān

01,129.018d@083_0014 pratyākhyāya tadā rājyaṃ nādya jātu grahīṣyati

01,129.018d@083_0015 te vayaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ taruṇaṃ vṛddhaśīlinam

01,129.018d@083_0015 naite viṣayam iccheyur dharmatyāge viśeṣataḥ

01,129.018d@083_0016 abhiṣiñcāma sādhv atra satyaṃ karuṇavedinam

01,129.018d@083_0016 te vayaṃ kauraveyāṇām eteṣāṃ ca mahātmanām

01,129.018d@083_0017 sa hi bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca buddhimān

01,129.018d@083_0017 kathaṃ na vācyatāṃ tāta gacchema jagatas tathā

01,129.018d@083_0018 saputraṃ vividhair bhogair yojayiṣyati pūjayan

01,129.018d@083_0018 madhyasthaḥ satataṃ bhīṣmo droṇaputro mayi sthitaḥ

01,129.018d@083_0019 yataḥ putras tato droṇo bhavitā nātra saṃśayaḥ

01,129.018d@083_0019 teṣāṃ duryodhanaḥ śrutvā tāni vākyāni bhārata

01,129.018d@083_0020 yudhiṣṭhirānuraktānāṃ paryatapyata durmatiḥ

01,129.018d@083_0020 kṛpaḥ śāradvataś caiva yata eva vayaṃ tataḥ

01,129.018d@083_0021 saṃtapyamāno duṣṭātmā teṣāṃ vāco na cakṣame

01,129.018d@083_0021 bhāgineyaṃ tato drauṇiṃ na tyakṣyati kathaṃ cana

01,129.018d@083_0022 kṣattārthabaddhas tv asmāsu pracchannas tu yataḥ pare

01,129.018d@083_0022 īrṣyayā cāpi saṃtapto dhṛtarāṣṭram upāgamat

01,129.018d@083_0023 na tv ekaḥ sa samartho 'smān pāṇḍavārthe pravādhitum

01,129.018d@083_0023 tato virahitaṃ dṛṣṭvā pitaraṃ pratipūjya ca

01,129.018d@083_0024 suvisrabdhān pāṇḍusutān saha mātrā vivāsaya

01,129.018d@083_0024 dṛṣṭvā pāṇḍoḥ purāvṛttaṃ paścād idam uvāca ha

01,129.018d@083_0025 śrutā me jalpatāṃ vācaḥ paurāṇām aśivā giraḥ

01,129.018d@083_0025 vāraṇāvatam adyaiva nātra doṣo bhaviṣyati

01,129.018d@083_0026 āgato 'haṃ mahāprājña pādamūlaṃ vacaḥ śṛṇu

01,129.018d@083_0026 vinidrākaraṇaṃ ghoraṃ hṛdi śalyam ivārpitam

01,129.018d@083_0027 śokapāvakam udbhūtaṃ karmaṇā tena nāśaya

01,129.018d@083_0027 tvām anādṛtya bhīṣmaṃ ca patim icchanti pāṇḍavam

01,129.018d@083_0028 saumye matiś ca bhīṣmasya na ca rājyaṃ bubhūṣati

01,129.018d@083_0029 tasya putro dhruvaṃ prāptas tasya tasyeti cāparaḥ

01,129.018d@083_0030 te vayaṃ rājavaṃśena hīnāḥ saha sutair api

01,129.018d@083_0031 avijñātā bhaviṣyāmo lokasya jagatīpate

01,129.018d@083_0032 satataṃ nirayaṃ prāptāḥ parapiṇḍopajīvinaḥ

01,129.018d@083_0033 na bhavema yathā rājaṃs tathā śīghraṃ vidhīyatām

01,129.018d@083_0034 atha tvam api rājendra rājavaṃśo bhaviṣyasi

01,129.018d@083_0035 yadi hi tvaṃ purā rājye bhavān āsthāpito nṛpaḥ

01,129.018d@083_0036 dhruvaṃ lapsyāmahe rājyaṃ vayam apy avaśena te

01,129.018d@083_0037 sa tathā kuru kauravya rakṣyā vaṃśyā yathā vayam

01,129.018d@083_0038 saṃprāpnumaḥ svayaṃ rājyaṃ mantrayasva sahānugaiḥ

01,130.000@082=0022 duryodhanaḥ

01,130.000@082=0036 vaiśaṃpāyanaḥ

01,130.000@082_0001 dhṛtarāṣṭras tu vacanaṃ śrutvā sumahad apriyam

01,130.000@082_0002 uvāca matimān vākyaṃ duryodhanam ariṃdamam

01,130.000@082_0003 jātyandhaś cāpy ahaṃ tāta pāṇḍunā pūjito bhṛśam

01,130.000@082_0004 rājāno yady api śreṣṭhā dharmahetor bhavanti hi

01,130.000@082_0005 prajñācakṣur anetratvād aśakto rāṣṭragopane

01,130.000@082_0006 na cāndhaḥ paracakrāṇi prativyūhati saṃgare

01,130.000@082_0007 arthaśāstraṃ mayādhītaṃ sāṅgā vedāś ca putraka

01,130.000@082_0008 dhārtarāṣṭra svayaṃ rājñā yoddhavyaṃ dharmakāṅkṣiṇā

01,130.000@082_0009 raṇe ca mṛtyuḥ svargāya rājanyasya vidhīyate

01,130.000@082_0010 putrasaṃkrāmitaśrīr vā vāsāya vanam āśrayet

01,130.000@082_0011 jyeṣṭho 'yam iti rājye ca sthāpito vikalo 'pi san

01,130.000@082_0012 nirjitya pararāṣṭrāṇi pāṇḍur mahyaṃ nyavedayat

01,130.000@082_0013 kuladharmasthāpanāya jyeṣṭho 'haṃ jyeṣṭhabhāṅ na ca

01,130.000@082_0014 bahūnāṃ bhrātṛṇāṃ (!) madhye śreṣṭho jyeṣṭho hi śreyasā

01,130.000@082_0015 kanīyān api sa jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ śreyān kulasya vai

01,130.000@082_0016 tasmāj jyeṣṭhaś ca śreṣṭhaś ca pāṇḍur dharmabhṛtāṃ varaḥ

01,130.000@082_0017 tasya putrā guṇaiḥ khyātā arthe ca kṛtaniścayāḥ

01,130.000@082_0018 kṛtāstrā labdhalakṣāś ca pāṇḍuputrā mahārathāḥ

01,130.000@082_0019 dharme ca nītiśāstre ca tathā ca niratāḥ sadā

01,130.000@082_0020 paurajānapadānāṃ ca prītir eṣu viśeṣataḥ

01,130.000@082_0021 kathaṃ nāmotsahe vatsa nagarāc ca vivāsitum

01,130.000@082_0022 paurajānapadaiḥ sārdhaṃ viprā jalpanti nityaśaḥ

01,130.000@082_0023 prajñācakṣur anetratvād aśakto rājyarakṣaṇe

01,130.000@082_0024 te vayaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ taruṇaṃ vṛddhaśīlinam

01,130.000@082_0025 rājānam abhiṣiñcāmaḥ satyaṃ karuṇavedinam

01,130.000@082_0026 sa hi vṛddhān amātyāṃś ca jñātīṃś cāpi mahāyaśāḥ

01,130.000@082_0027 satkṛtya nityaṃ pūjārhān pāṇḍavaḥ pūjayiṣyati

01,130.000@082_0028 pitāmahaṃ śāṃtanavaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca dharmataḥ

01,130.000@082_0029 saputraṃ vividhair bhogair vāsayiṣyati mānitaḥ

01,130.000@082_0030 ity evaṃ vilapanti sma vadanti ca janā muhuḥ

01,130.000@082_0031 rājan duḥkhaśatāviṣṭāḥ paurāḥ śatasahasraśaḥ

01,130.000@082_0032 teṣāṃ śrutvā tu vākyāni paurāṇām aśivāni ca

01,130.000@082_0033 yudhiṣṭhirānuraktānāṃ paritapsyāmi bhārata

01,130.000@082_0034 dhṛtarāṣṭras tu putrasya śrutvā vākyam uvāca ha

01,130.000@082_0035 yathā na vācyatāṃ putra gacchema ca tathā kuru

01,130.000@082_0036 evaṃ tasya vacaḥ śrutvā praviśya ca gṛhaṃ mahat

01,130.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,130.001*1444_01 evaṃ śrutvā tu putrasya prajñācakṣur narādhipaḥ

01,130.001*1444_02 kaṇikasya ca vākyāni tāni śrutvā sa sarvaśaḥ

01,130.001*1444_03 dhṛtarāṣṭro dvidhācittaḥ śokārtaḥ samapadyata

01,130.001*1444_04 duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniḥ saubalas tathā

01,130.001*1444_05 duḥśāsanacaturthās te mantrayām āsur ekataḥ

01,130.001*1444_06 tato duryodhano rājā dhṛtarāṣṭram abhāṣata

01,130.001*1444_07 pāṇḍavebhyo bhayaṃ naḥ syāt tān vivāsayatāṃ bhavān

01,130.001*1444_08 nipuṇenābhyupāyena nagaraṃ vāraṇāvatam

01,130.001a dhṛtarāṣṭras tu putrasya śrutvā vacanam īdṛśam

01,130.001c muhūrtam iva saṃcintya duryodhanam athābravīt

01,130.002a dharmanityaḥ sadā pāṇḍur mamāsīt priyakṛd dhitaḥ

01,130.002c sarveṣu jñātiṣu tathā mayi tv āsīd viśeṣataḥ

01,130.003a nāsya kiṃ cin na jānāmi bhojanādi cikīrṣitam

01,130.003c nivedayati nityaṃ hi mama rājyaṃ dhṛtavrataḥ

01,130.004a tasya putro yathā pāṇḍus tathā dharmaparāyaṇaḥ

01,130.004c guṇavāṃl lokavikhyātaḥ paurāṇāṃ ca susaṃmataḥ

01,130.004d*1445_01 sa tathā vartamāno 'sau dharmasūnur yathānujaḥ

01,130.005a sa kathaṃ śakyam asmābhir apakraṣṭuṃ balād itaḥ

01,130.005c pitṛpaitāmahād rājyāt sasahāyo viśeṣataḥ

01,130.006a bhṛtā hi pāṇḍunāmātyā balaṃ ca satataṃ bhṛtam

01,130.006c bhṛtāḥ putrāś ca pautrāś ca teṣām api viśeṣataḥ

01,130.007a te purā satkṛtās tāta pāṇḍunā pauravā janāḥ

01,130.007c kathaṃ yudhiṣṭhirasyārthe na no hanyuḥ sabāndhavān

01,130.008 duryodhana uvāca

01,130.008a evam etan mayā tāta bhāvitaṃ doṣam ātmani

01,130.008c dṛṣṭvā prakṛtayaḥ sarvā arthamānena yojitāḥ

01,130.009a dhruvam asmatsahāyās te bhaviṣyanti pradhānataḥ

01,130.009c arthavargaḥ sahāmātyo matsaṃstho 'dya mahīpate

01,130.010a sa bhavān pāṇḍavān āśu vivāsayitum arhati

01,130.010c mṛdunaivābhyupāyena nagaraṃ vāraṇāvatam

01,130.011a yadā pratiṣṭhitaṃ rājyaṃ mayi rājan bhaviṣyati

01,130.011c tadā kuntī sahāpatyā punar eṣyati bhārata

01,130.012 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,130.012a duryodhana mamāpy etad dhṛdi saṃparivartate

01,130.012c abhiprāyasya pāpatvān naitat tu vivṛṇomy aham

01,130.013a na ca bhīṣmo na ca droṇo na kṣattā na ca gautamaḥ

01,130.013c vivāsyamānān kaunteyān anumaṃsyanti karhi cit

01,130.014a samā hi kauraveyāṇāṃ vayam ete ca putraka

01,130.014c naite viṣamam iccheyur dharmayuktā manasvinaḥ

01,130.015a te vayaṃ kauraveyāṇām eteṣāṃ ca mahātmanām

01,130.015c kathaṃ na vadhyatāṃ tāta gacchema jagatas tathā

01,130.016 duryodhana uvāca

01,130.016a madhyasthaḥ satataṃ bhīṣmo droṇaputro mayi sthitaḥ

01,130.016c yataḥ putras tato droṇo bhavitā nātra sāṃśayaḥ

01,130.017a kṛpaḥ śāradvataś caiva yata ete trayas tataḥ

01,130.017c droṇaṃ ca bhāgineyaṃ ca na sa tyakṣyati karhi cit

01,130.018a kṣattārthabaddhas tv asmākaṃ pracchannaṃ tu yataḥ pare

01,130.018c na caikaḥ sa samartho 'smān pāṇḍavārthe prabādhitum

01,130.019a sa viśrabdhaḥ pāṇḍuputrān saha mātrā vivāsaya

01,130.019c vāraṇāvatam adyaiva nātra doṣo bhaviṣyati

01,130.020a vinidrakaraṇaṃ ghoraṃ hṛdi śalyam ivārpitam

01,130.020c śokapāvakam udbhūtaṃ karmaṇaitena nāśaya

01,131.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,131.001a tato duryodhano rājā sarvās tāḥ prakṛtīḥ śanaiḥ

01,131.001c arthamānapradānābhyāṃ saṃjahāra sahānujaḥ

01,131.001d*1446_01 yuyutsum apanīyaikaṃ dhārtarāṣṭrāḥ sahodarāḥ

01,131.002a dhṛtarāṣṭraprayuktās tu ke cit kuśalamantriṇaḥ

01,131.002c kathayāṃ cakrire ramyaṃ nagaraṃ vāraṇāvatam

01,131.003a ayaṃ samājaḥ sumahān ramaṇīyatamo bhuvi

01,131.003c upasthitaḥ paśupater nagare vāraṇāvate

01,131.004a sarvaratnasamākīrṇe puṃsāṃ deśe manorame

01,131.004c ity evaṃ dhṛtarāṣṭrasya vacanāc cakrire kathāḥ

01,131.005a kathyamāne tathā ramye nagare vāraṇāvate

01,131.005c gamane pāṇḍuputrāṇāṃ jajñe tatra matir nṛpa

01,131.006a yadā tv amanyata nṛpo jātakautūhalā iti

01,131.006c uvācainān atha tadā pāṇḍavān ambikāsutaḥ

01,131.006d*1447_01 adhītāni ca śāstrāṇi yuṣmābhir iha kṛtsnaśaḥ

01,131.006d*1447_02 astrāṇi ca tathā droṇād gautamāc ca śaradvataḥ

01,131.006d*1447_03 so 'ham evaṃgate tāta cintayāmi samantataḥ

01,131.006d*1447_04 rakṣaṇe vyavahāre ca rājyasya satataṃ hitāḥ

01,131.007a mameme puruṣā nityaṃ kathayanti punaḥ punaḥ

01,131.007c ramaṇīyataraṃ loke nagaraṃ vāraṇāvatam

01,131.008a te tāta yadi manyadhvam utsavaṃ vāraṇāvate

01,131.008c sagaṇāḥ sānuyātrāś ca viharadhvaṃ yathāmarāḥ

01,131.009a brāhmaṇebhyaś ca ratnāni gāyanebhyaś ca sarvaśaḥ

01,131.009c prayacchadhvaṃ yathākāmaṃ devā iva suvarcasaḥ

01,131.010a kaṃ cit kālaṃ vihṛtyaivam anubhūya parāṃ mudam

01,131.010c idaṃ vai hāstinapuraṃ sukhinaḥ punar eṣyatha

01,131.010d*1448_01 nivasadhvaṃ ca tatraiva saṃrakṣaṇaparāyaṇāḥ

01,131.010d*1448_02 vailakṣaṇyaṃ hi tatraiva bhaviṣyati paraṃtapāḥ

01,131.010d*1449_01 nagaraṃ punar evedam upayāsyatha pāṇḍavāḥ

01,131.011a dhṛtarāṣṭrasya taṃ kāmam anubuddhvā yudhiṣṭhiraḥ

01,131.011c ātmanaś cāsahāyatvaṃ tatheti pratyuvāca tam

01,131.012a tato bhīṣmaṃ mahāprājñaṃ viduraṃ ca mahāmatim

01,131.012c droṇaṃ ca bāhlikaṃ caiva somadattaṃ ca kauravam

01,131.013a kṛpam ācāryaputraṃ ca gāndhārīṃ ca yaśasvinīm

01,131.013a*1450_01 . . . . . . . . bhūriśravasam eva ca

01,131.013a*1450_02 mānyān anyān amātyāṃś ca brāhmaṇāṃś ca tapodhanān

01,131.013a*1450_03 purohitāṃś ca paurāṃś ca . . . . . . . .

01,131.013b*1451_01 sarvamātṝr upaspṛṣṭvā (sic) vidurasya ca yoṣitaḥ

01,131.013c yudhiṣṭhiraḥ śanair dīnam uvācedaṃ vacas tadā

01,131.014a ramaṇīye janākīrṇe nagare vāraṇāvate

01,131.014c sagaṇās tāta vatsyāmo dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt

01,131.015a prasannamanasaḥ sarve puṇyā vāco vimuñcata

01,131.015c āśīrbhir vardhitān asmān na pāpaṃ prasahiṣyati

01,131.016a evam uktās tu te sarve pāṇḍuputreṇa kauravāḥ

01,131.016c prasannavadanā bhūtvā te 'bhyavartanta pāṇḍavān

01,131.017a svasty astu vaḥ pathi sadā bhūtebhyaś caiva sarvaśaḥ

01,131.017c mā ca vo 'stv aśubhaṃ kiṃ cit sarvataḥ pāṇḍunandanāḥ

01,131.018a tataḥ kṛtasvastyayanā rājyalābhāya pāṇḍavāḥ

01,131.018c kṛtvā sarvāṇi kāryāṇi prayayur vāraṇāvatam

01,132.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,132.001a evam ukteṣu rājñā tu pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,132.001c duryodhanaḥ paraṃ harṣam ājagāma durātmavān

01,132.001d*1452_01 tataḥ subalaputraś ca karṇo duryodhanas tathā

01,132.001d*1452_02 dāhane sahaputrāyāḥ kuntyā matim akurvata

01,132.001d*1452_03 mantrayitvā sa taiḥ sārdhaṃ durātmā dhṛtarāṣṭrajaḥ

01,132.002a sa purocanam ekāntam ānīya bharatarṣabha

01,132.002c gṛhītvā dakṣiṇe pāṇau sacivaṃ vākyam abravīt

01,132.003a mameyaṃ vasusaṃpūrṇā purocana vasuṃdharā

01,132.003c yatheyaṃ mama tadvat te sa tāṃ rakṣitum arhasi

01,132.004a na hi me kaś cid anyo 'sti vaiśvāsikataras tvayā

01,132.004c sahāyo yena saṃdhāya mantrayeyaṃ yathā tvayā

01,132.005a saṃrakṣa tāta mantraṃ ca sapatnāṃś ca mamoddhara

01,132.005c nipuṇenābhyupāyena yad bravīmi tathā kuru

01,132.006a pāṇḍavā dhṛtarāṣṭreṇa preṣitā vāraṇāvatam

01,132.006c utsave vihariṣyanti dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt

01,132.007a sa tvaṃ rāsabhayuktena syandanenāśugāminā

01,132.007c vāraṇāvatam adyaiva yathā yāsi tathā kuru

01,132.008a tatra gatvā catuḥśālaṃ gṛhaṃ paramasaṃvṛtam

01,132.008c āyudhāgāram āśritya kārayethā mahādhanam

01,132.009a śaṇasarjarasādīni yāni dravyāṇi kāni cit

01,132.009c āgneyāny uta santīha tāni sarvāṇi dāpaya

01,132.009d*1453_01 balvajena ca saṃmiśraṃ madhūcchiṣṭena caiva hi

01,132.010a sarpiṣā ca satailena lākṣayā cāpy analpayā

01,132.010c mṛttikāṃ miśrayitvā tvaṃ lepaṃ kuḍyeṣu dāpayeḥ

01,132.010d*1454_01 yathājñaptaṃ nṛpatinā kauraveṇa yaśasvinā

01,132.010d*1454_02 eṣāṃ tu pāṇḍaveyānāṃ gṛhaṃ raudram akārayat

01,132.011a śaṇān vaṃśaṃ ghṛtaṃ dāru yantrāṇi vividhāni ca

01,132.011c tasmin veśmani sarvāṇi nikṣipethāḥ samantataḥ

01,132.012a yathā ca tvāṃ na śaṅkeran parīkṣanto 'pi pāṇḍavāḥ

01,132.012c āgneyam iti tat kāryam iti cānye ca mānavāḥ

01,132.013a veśmany evaṃ kṛte tatra kṛtvā tān paramārcitān

01,132.013c vāsayeḥ pāṇḍaveyāṃś ca kuntīṃ ca sasuhṛjjanām

01,132.014a tatrāsanāni mukhyāni yānāni śayanāni ca

01,132.014c vidhātavyāni pāṇḍūnāṃ yathā tuṣyeta me pitā

01,132.015a yathā rameran viśrabdhā nagare vāraṇāvate

01,132.015c tathā sarvaṃ vidhātavyaṃ yāvat kālasya paryayaḥ

01,132.016a jñātvā tu tān suviśvastāñ śayānān akutobhayān

01,132.016c agnis tatas tvayā deyo dvāratas tasya veśmanaḥ

01,132.017a dagdhān evaṃ svake gehe dagdhā iti tato janāḥ

01,132.017c jñātayo vā vadiṣyanti pāṇḍavārthāya karhi cit

01,132.018a tat tatheti pratijñāya kauravāya purocanaḥ

01,132.018c prāyād rāsabhayuktena nagaraṃ vāraṇāvatam

01,132.019a sa gatvā tvarito rājan duryodhanamate sthitaḥ

01,132.019c yathoktaṃ rājaputreṇa sarvaṃ cakre purocanaḥ

01,133.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,133.001a pāṇḍavās tu rathān yuktvā sadaśvair anilopamaiḥ

01,133.001c ārohamāṇā bhīṣmasya pādau jagṛhur ārtavat

01,133.002a rājñaś ca dhṛtarāṣṭrasya droṇasya ca mahātmanaḥ

01,133.002c anyeṣāṃ caiva vṛddhānāṃ vidurasya kṛpasya ca

01,133.003a evaṃ sarvān kurūn vṛddhān abhivādya yatavratāḥ

01,133.003c samāliṅgya samānāṃś ca bālaiś cāpy abhivāditāḥ

01,133.004a sarvā mātṝs tathāpṛṣṭvā kṛtvā caiva pradakṣiṇam

01,133.004a*1455_01 . . . . . . . . yathārham amitaujasaḥ

01,133.004a*1455_02 śocantaḥ pāṇḍavāḥ sarve . . . . . . . .

01,133.004c sarvāḥ prakṛtayaś caiva prayayur vāraṇāvatam

01,133.005a viduraś ca mahāprājñas tathānye kurupuṃgavāḥ

01,133.005c paurāś ca puruṣavyāghrān anvayuḥ śokakarśitāḥ

01,133.006a tatra kec cid bruvanti sma brāhmaṇā nirbhayās tadā

01,133.006c śocamānāḥ pāṇḍuputrān atīva bharatarṣabha

01,133.007a viṣamaṃ paśyate rājā sarvathā tamasāvṛtaḥ

01,133.007c dhṛtarāṣṭraḥ sudurbuddhir na ca dharmaṃ prapaśyati

01,133.008a na hi pāpam apāpātmā rocayiṣyati pāṇḍavaḥ

01,133.008c bhīmo vā balināṃ śreṣṭhaḥ kaunteyo vā dhanaṃjayaḥ

01,133.008e kuta eva mahāprājñau mādrīputrau kariṣyataḥ

01,133.009a tad rājyaṃ pitṛtaḥ prāptaṃ dhṛtarāṣṭro na mṛṣyate

01,133.009c adharmam akhilaṃ kiṃ nu bhīṣmo 'yam anumanyate

01,133.009e vivāsyamānān asthāne kaunteyān bharatarṣabhān

01,133.010a piteva hi nṛpo 'smākam abhūc chāṃtanavaḥ purā

01,133.010c vicitravīryo rājarṣiḥ pāṇḍuś ca kurunandanaḥ

01,133.011a sa tasmin puruṣavyāghre diṣṭabhāvaṃ gate sati

01,133.011c rājaputrān imān bālān dhṛtarāṣṭro na mṛṣyate

01,133.012a vayam etad amṛṣyantaḥ sarva eva purottamāt

01,133.012c gṛhān vihāya gacchāmo yatra yāti yudhiṣṭhiraḥ

01,133.013a tāṃs tathāvādinaḥ paurān duḥkhitān duḥkhakarśitaḥ

01,133.013c uvāca paramaprīto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,133.014a pitā mānyo guruḥ śreṣṭho yad āha pṛthivīpatiḥ

01,133.014c aśaṅkamānais tat kāryam asmābhir iti no vratam

01,133.015a bhavantaḥ suhṛdo 'smākam asmān kṛtvā pradakṣiṇam

01,133.015c āśīrbhir abhinandyāsmān nivartadhvaṃ yathāgṛham

01,133.016a yadā tu kāryam asmākaṃ bhavadbhir upapatsyate

01,133.016c tadā kariṣyatha mama priyāṇi ca hitāni ca

01,133.017a te tatheti pratijñāya kṛtvā caitān pradakṣiṇam

01,133.017c āśīrbhir abhinandyaināñ jagmur nagaram eva hi

01,133.018a paureṣu tu nivṛtteṣu viduraḥ sarvadharmavit

01,133.018c bodhayan pāṇḍavaśreṣṭham idaṃ vacanam abravīt

01,133.018e prājñaḥ prājñaṃ pralāpajñaḥ samyag dharmārthadarśivān

01,133.018f*1456_01 prājñaś ca vipralāpajñaḥ samyag dharmārthatattvavit

01,133.018f*1457_01 prājñaṃ prājñaḥ pralāpajñaḥ pralāpajñaṃ vaco 'bravīt (!)

01,133.018f*1458_01 yo jānāti paraprajñāṃ nītiśāstrānusāriṇīm

01,133.019a vijñāyedaṃ tathā kuryād āpadaṃ nistared yathā

01,133.019c alohaṃ niśitaṃ śastraṃ śarīraparikartanam

01,133.019e yo vetti na tam āghnanti pratighātavidaṃ dviṣaḥ

01,133.020a kakṣaghnaḥ śiśiraghnaś ca mahākakṣe bilaukasaḥ

01,133.020c na dahed iti cātmānaṃ yo rakṣati sa jīvati

01,133.021a nācakṣur vetti panthānaṃ nācakṣur vindate diśaḥ

01,133.021c nādhṛtir bhūtim āpnoti budhyasvaivaṃ prabodhitaḥ

01,133.022a anāptair dattam ādatte naraḥ śastram alohajam

01,133.022c śvāvic charaṇam āsādya pramucyeta hutāśanāt

01,133.023a caran mārgān vijānāti nakṣatrair vindate diśaḥ

01,133.023c ātmanā cātmanaḥ pañca pīḍayan nānupīḍyate

01,133.023d*1459_01 evam uktaḥ pratyuvāca dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,133.023d*1459_02 viduraṃ viduṣāṃ śreṣṭhaṃ jñātam ity eva pāṇḍavaḥ

01,133.024a anuśiṣṭvānugatvā ca kṛtvā cainān pradakṣiṇam

01,133.024b*1460_01 abhivādya tataḥ kuntīṃ rudan pāṇḍum acintayat

01,133.024c pāṇḍavān abhyanujñāya viduraḥ prayayau gṛhān

01,133.025a nivṛtte vidure caiva bhīṣme paurajane tathā

01,133.025c ajātaśatrum āmantrya kuntī vacanam abravīt

01,133.026a kṣattā yad abravīd vākyaṃ janamadhye 'bruvann iva

01,133.026c tvayā ca tat tathety ukto jānīmo na ca tad vayam

01,133.027a yadi tac chakyam asmābhiḥ śrotuṃ na ca sadoṣavat

01,133.027c śrotum icchāmi tat sarvaṃ saṃvādaṃ tava tasya ca

01,133.028 yudhiṣṭhira uvāca

01,133.028a viṣād agneś ca boddhavyam iti māṃ viduro 'bravīt

01,133.028c panthāś ca vo nāviditaḥ kaś cit syād iti cābravīt

01,133.029a jitendriyaś ca vasudhāṃ prāpsyasīti ca mābravīt

01,133.029c vijñātam iti tat sarvam ity ukto viduro mayā

01,133.030 vaiśaṃpāyana uvāca

01,133.030a aṣṭame 'hani rohiṇyāṃ prayātāḥ phalgunasya te

01,133.030c vāraṇāvatam āsādya dadṛśur nāgaraṃ janam

01,134.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,134.001a tataḥ sarvāḥ prakṛtayo nagarād vāraṇāvatāt

01,134.001c sarvamaṅgalasaṃyuktā yathāśāstram atandritāḥ

01,134.002a śrutvāgatān pāṇḍuputrān nānāyānaiḥ sahasraśaḥ

01,134.002c abhijagmur naraśreṣṭhāñ śrutvaiva parayā mudā

01,134.003a te samāsādya kaunteyān vāraṇāvatakā janāḥ

01,134.003c kṛtvā jayāśiṣaḥ sarve parivāryopatasthire

01,134.004a tair vṛtaḥ puruṣavyāghro dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,134.004c vibabhau devasaṃkāśo vajrapāṇir ivāmaraiḥ

01,134.005a satkṛtās te tu pauraiś ca paurān satkṛtya cānaghāḥ

01,134.005c alaṃkṛtaṃ janākīrṇaṃ viviśur vāraṇāvatam

01,134.006a te praviśya puraṃ vīrās tūrṇaṃ jagmur atho gṛhān

01,134.006c brāhmaṇānāṃ mahīpāla ratānāṃ sveṣu karmasu

01,134.007a nagarādhikṛtānāṃ ca gṛhāṇi rathināṃ tathā

01,134.007c upatasthur naraśreṣṭhā vaiśyaśūdragṛhān api

01,134.008a arcitāś ca naraiḥ pauraiḥ pāṇḍavā bharatarṣabhāḥ

01,134.008c jagmur āvasathaṃ paścāt purocanapuraskṛtāḥ

01,134.009a tebhyo bhakṣyānnapānāni śayanāni śubhāni ca

01,134.009c āsanāni ca mukhyāni pradadau sa purocanaḥ

01,134.010a tatra te satkṛtās tena sumahārhaparicchadāḥ

01,134.010c upāsyamānāḥ puruṣair ūṣuḥ puranivāsibhiḥ

01,134.011a daśarātroṣitānāṃ tu tatra teṣāṃ purocanaḥ

01,134.011c nivedayām āsa gṛhaṃ śivākhyam aśivaṃ tadā

01,134.012a tatra te puruṣavyāghrā viviśuḥ saparicchadāḥ

01,134.012c purocanasya vacanāt kailāsam iva guhyakāḥ

01,134.013a tat tv agāram abhiprekṣya sarvadharmaviśāradaḥ

01,134.013c uvācāgneyam ity evaṃ bhīmasenaṃ yudhiṣṭhiraḥ

01,134.013e jighran somya vasāgandhaṃ sarpir jatuvimiśritam

01,134.014a kṛtaṃ hi vyaktam āgneyam idaṃ veśma paraṃtapa

01,134.014b*1461_01 mṛd eṣā vyaktam āgneyair dravyair miśrasya veśmanaḥ

01,134.014c śaṇasarjarasaṃ vyaktam ānītaṃ gṛhakarmaṇi

01,134.014e muñjabalvajavaṃśādi dravyaṃ sarvaṃ ghṛtokṣitam

01,134.014f*1462_01 śaṇabalvajakārpāsavaṃśadārukaṭāny api

01,134.014f*1462_02 āgneyāny atra kṣiptāni parito veśmanas tathā

01,134.015a śilpibhiḥ sukṛtaṃ hy āptair vinītair veśmakarmaṇi

01,134.015c viśvastaṃ mām ayaṃ pāpo dagdhukāmaḥ purocanaḥ

01,134.015d*1463_01 tathā hi vartate mandaḥ suyodhanavaśe sthitaḥ

01,134.016a imāṃ tu tāṃ mahābuddhir viduro dṛṣṭavāṃs tadā

01,134.016c āpadaṃ tena māṃ pārtha sa saṃbodhitavān purā

01,134.016d*1464_01 āgneyaṃ ruciraṃ veśma kāritaṃ dṛśyate śubham

01,134.016d*1465_01 asmākaṃ bhāgadheyena vidureṇa mahātmanā

01,134.017a te vayaṃ bodhitās tena buddhavanto 'śivaṃ gṛham

01,134.017a*1466_01 . . . . . . . . nityam asmaddhitaiṣiṇā

01,134.017a*1466_02 pitrā kanīyasā snehāt . . . . . . . .

01,134.017c ācāryaiḥ sukṛtaṃ gūḍhair duryodhanavaśānugaiḥ

01,134.018 bhīma uvāca

01,134.018a yad idaṃ gṛham āgneyaṃ vihitaṃ manyate bhavān

01,134.018b*1467_01 purocanam imaṃ dagdhvā gamyate vāraṇāvatān

01,134.018c tatraiva sādhu gacchāmo yatra pūrvoṣitā vayam

01,134.018d@084_0001 darśayitvā pṛthag gantuṃ na kāryaṃ pratibhāti me

01,134.018d@084_0002 aśubhaṃ vā śubhaṃ vāpi tair vasāma sahaiva tu

01,134.018d@084_0003 adya prabhṛti cāsmāsu gateṣu bhayavihvalaḥ

01,134.018d@084_0004 rūḍhamūlo bhaved rājye dhārtarāṣṭro janeśvaraḥ

01,134.018d@084_0005 tadīyaṃ ca bhaved rājyaṃ tadīyāḥ syuḥ prajā imāḥ

01,134.018d@084_0006 tasmāt sahaiva vatsyāmo galanyastapadā vayam

01,134.018d@084_0007 asmākaṃ kālam āsādya rājyam ācchidya śatrutaḥ

01,134.018d@084_0008 ardhaṃ paitṛkam asmākaṃ sukhaṃ bhokṣyāma śāśvatam

01,134.018d@084_0009 dhṛtarāṣṭravaco 'smābhiḥ kimartham anumanyate

01,134.018d@084_0010 tebhyo bhītyānyathā gantuṃ daurbalyaṃ te kuto nṛpa

01,134.018d@084_0011 āpatsu rakṣitāsmākaṃ viduro 'sti mahāmatiḥ

01,134.018d@084_0012 madhyastha eva gāṅgeyo rājyabhogaparāṅmukhaḥ

01,134.018d@084_0013 bāhlikapramukhā vṛddhā madhyasthā eva sarvadā

01,134.018d@084_0014 asmadīyo bhaved droṇaḥ phalgunapremasaṃyutaḥ

01,134.018d@084_0015 tasmāt sahaiva vastavyaṃ na gantavyaṃ pṛthaṅ nṛpa

01,134.018d@084_0016 athavāsmāsu te kuryuḥ kim aśaktāḥ parākramaiḥ

01,134.018d@084_0017 kṣudrāḥ kapaṭino dhūrtā jāgratsu manujeśvara

01,134.018d@084_0018 kiṃ na kuryuḥ purā mahyaṃ kiṃ na dattaṃ purā viṣam

01,134.018d@084_0019 āśīviṣair mahāghoraiḥ sarpais taiḥ kiṃ na daṃśitaḥ

01,134.018d@084_0020 pramāṇakoṭyāṃ saṃnahya nidrāparavaśe mayi

01,134.018d@084_0021 sarpair dṛṣṭiviṣair ghorair gaṅgāyāṃ śūlasaṃtatau

01,134.018d@084_0022 kiṃ tair na pātito bhūpa tadā kiṃ mṛtavāhanam

01,134.018d@084_0023 āpatsu ca sughorāsu duṣprayuktāsu pāpibhiḥ

01,134.018d@084_0024 asmān arakṣad yo devo jagad yasya vaśe sthitam

01,134.018d@084_0025 carācarātmakaṃ so 'dya yātaḥ kva nu nṛpottama

01,134.018d@084_0026 yāvat soḍhavyam asmābhis tāvat soḍhāsmi yatnataḥ

01,134.018d@084_0027 yadā na rakṣyate 'smābhis tadā paśyāma no hitam

01,134.018d@084_0028 kiṃ draṣṭavyaṃ tadāsmābhir vigṛhya tarasā balāt

01,134.018d@084_0029 sāntvavādena dānena bhedenāpi yatāmahe

01,134.018d@084_0030 ardharājyasya saṃprāptyai tato daṇḍaḥ praśasyate

01,134.018d@084_0031 tasmāt sahaiva vastavyaṃ tanmanorpitaśalyavat

01,134.018d@084_0032 darśayitvā pṛthag vāpi na gantavyaṃ subhītavat

01,134.019 yudhiṣṭhira uvāca

01,134.019a iha yattair nirākārair vastavyam iti rocaye

01,134.019b*1468_01 iti kiṃ tv ayam etāvān kim ataḥ param āpatat

01,134.019b*1468_02 vicārayanto jāgrantaḥ prāṇibhir hitakāṅkṣibhiḥ

01,134.019b*1468_03 ihaiva vastavyam iti manmano rocate 'nuja

01,134.019c naṣṭair iva vicinvadbhir gatim iṣṭāṃ dhruvām itaḥ

01,134.019d*1469_01 itaḥ paraṃ te kiṃ kuryur jijñāsadbhir abhītavat

01,134.020a yadi vindeta cākāram asmākaṃ hi purocanaḥ

01,134.020c śīghrakārī tato bhūtvā prasahyāpi daheta naḥ

01,134.021a nāyaṃ bibhety upakrośād adharmād vā purocanaḥ

01,134.021c tathā hi vartate mandaḥ suyodhanamate sthitaḥ

01,134.022a api ceha pradagdheṣu bhīṣmo 'smāsu pitāmahaḥ

01,134.022c kopaṃ kuryāt kimarthaṃ vā kauravān kopayeta saḥ

01,134.022d*1470_01 athavāpīha dagdheṣu bhīṣmo 'smākaṃ pitāmahaḥ

01,134.022e dharma ity eva kupyeta tathānye kurupuṃgavāḥ

01,134.022f*1471_01 upapannaṃ tu dagdheṣu kulavaṃśānukīrtitāḥ

01,134.022f*1471_02 kupyeran yadi dharmajñās tathānye kurupuṃgavāḥ

01,134.023a vayaṃ tu yadi dāhasya bibhyataḥ pradravema hi

01,134.023c spaśair no ghātayet sārvān rājyalubdhaḥ suyodhanaḥ

01,134.024a apadasthān pade tiṣṭhann apakṣān pakṣasaṃsthitaḥ

01,134.024c hīnakośān mahākośaḥ prayogair ghātayed dhruvam

01,134.025a tad asmābhir imaṃ pāpaṃ taṃ ca pāpaṃ suyodhanam

01,134.025c vañcayadbhir nivastavyaṃ channavāsaṃ kva cit kva cit

01,134.026a te vayaṃ mṛgayāśīlāś carāma vasudhām imām

01,134.026c tathā no viditā mārgā bhaviṣyanti palāyatām

01,134.027a bhaumaṃ ca bilam adyaiva karavāma susaṃvṛtam

01,134.027c gūḍhocchvasān na nas tatra hutāśaḥ saṃpradhakṣyati

01,134.028a vasato 'tra yathā cāsmān na budhyeta purocanaḥ

01,134.028c pauro vāpi janaḥ kaś cit tathā kāryam atandritaiḥ

01,135.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,135.001a vidurasya suhṛt kaś cit khanakaḥ kuśalaḥ kva cit

01,135.001c vivikte pāṇḍavān rājann idaṃ vacanam abravīt

01,135.002a prahito vidureṇāsmi khanakaḥ kuśalo bhṛśam

01,135.002c pāṇḍavānāṃ priyaṃ kāryam iti kiṃ karavāṇi vaḥ

01,135.003a pracchannaṃ vidureṇoktaḥ śreyas tvam iha pāṇḍavān

01,135.003c pratipādaya viśvāsād iti kiṃ karavāṇi vaḥ

01,135.004a kṛṣṇapakṣe caturdaśyāṃ rātrāv asya purocanaḥ

01,135.004c bhavanasya tava dvāri pradāsyati hutāśanam

01,135.005a mātrā saha pradagdhavyāḥ pāṇḍavāḥ puruṣarṣabhāḥ

01,135.005c iti vyavasitaṃ pārtha dhārtarāṣṭrasya me śrutam

01,135.006a kiṃ cic ca vidureṇokto mlecchavācāsi pāṇḍava

01,135.006c tvayā ca tat tathety uktam etad viśvāsakāraṇam

01,135.007a uvāca taṃ satyadhṛtiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,135.007c abhijānāmi saumya tvāṃ suhṛdaṃ vidurasya vai

01,135.008a śucim āptaṃ priyaṃ caiva sadā ca dṛḍhabhaktikam

01,135.008c na vidyate kaveḥ kiṃ cid abhijñānaprayojanam

01,135.009a yathā naḥ sa tathā nas tvaṃ nirviśeṣā vayaṃ tvayi

01,135.009c bhavataḥ sma yathā tasya pālayāsmān yathā kaviḥ

01,135.010a idaṃ śaraṇam āgneyaṃ madartham iti me matiḥ

01,135.010c purocanena vihitaṃ dhārtarāṣṭrasya śāsanāt

01,135.011a sa pāpaḥ kośavāṃś caiva sasahāyaś ca durmatiḥ

01,135.011c asmān api ca duṣṭātmā nityakālaṃ prabādhate

01,135.012a sa bhavān mokṣayatv asmān yatnenāsmād dhutāśanāt

01,135.012c asmāsv iha hi dagdheṣu sakāmaḥ syāt suyodhanaḥ

01,135.013a samṛddham āyudhāgāram idaṃ tasya durātmanaḥ

01,135.013c vaprānte niṣpratīkāram āśliṣyedaṃ kṛtaṃ mahat

01,135.014a idaṃ tad aśubhaṃ nūnaṃ tasya karma cikīrṣitam

01,135.014c prāg eva viduro veda tenāsmān anvabodhayat

01,135.015a seyam āpad anuprāptā kṣattā yāṃ dṛṣṭavān purā

01,135.015c purocanasyāviditān asmāṃs tvaṃ vipramocaya

01,135.016a sa tatheti pratiśrutya khanako yatnam āsthitaḥ

01,135.016c parikhām utkiran nāma cakāra sumahad bilam

01,135.017a cakre ca veśmanas tasya madhye nātimahan mukham

01,135.017c kapāṭayuktam ajñātaṃ samaṃ bhūmyā ca bhārata

01,135.018a purocanabhayāc caiva vyadadhāt saṃvṛtaṃ mukham

01,135.018b*1472_01 sa vai svargād ihāyātaḥ indrasyātipriyaṃkaraḥ

01,135.018b*1472_02 pāṇḍavānāṃ hitaṃ kartum indreṇa preṣitas tadā

01,135.018b*1472_03 nityamṛdbhakṣaṇaparo dinair daśabhir eva ca

01,135.018b*1472_04 kṛtvā bilaṃ ca sumahat punaḥ svargam ito gataḥ

01,135.018b*1472_05 sarvam indre nivedyātha punaḥ svargāt samāgataḥ

01,135.018c sa tatra ca gṛhadvāri vasaty aśubhadhīḥ sadā

01,135.019a tatra te sāyudhāḥ sarve vasanti sma kṣapāṃ nṛpa

01,135.019c divā caranti mṛgayāṃ pāṇḍaveyā vanād vanam

01,135.020a viśvastavad aviśvastā vañcayantaḥ purocanam

01,135.020c atuṣṭās tuṣṭavad rājann ūṣuḥ paramaduḥkhitāḥ

01,135.021a na cainān anvabudhyanta narā nagaravāsinaḥ

01,135.021c anyatra vidurāmātyāt tasmāt khanakasattamāt

01,136.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,136.001a tāṃs tu dṛṣṭvā sumanasaḥ parisaṃvatsaroṣitān

01,136.001c viśvastān iva saṃlakṣya harṣaṃ cakre purocanaḥ

01,136.001d*1473_01 sa tu saṃcintayām āsa prahṛṣṭenāntarātmanā

01,136.001d*1473_02 prāptakālam idaṃ manye pāṇḍavānāṃ vināśane

01,136.001d*1473_03 tad asyāntargataṃ bhāvaṃ vijñāya kurupuṃgavaḥ

01,136.001d*1473_04 cintayām āsa matimān dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

01,136.002a purocane tathā hṛṣṭe kaunteyo 'tha yudhiṣṭhiraḥ

01,136.002c bhīmasenārjunau caiva yamau covāca dharmavit

01,136.003a asmān ayaṃ suviśvastān vetti pāpaḥ purocanaḥ

01,136.003c vañcito 'yaṃ nṛśaṃsātmā kālaṃ manye palāyane

01,136.004a āyudhāgāram ādīpya dagdhvā caiva purocanam

01,136.004c ṣaṭ prāṇino nidhāyeha dravāmo 'nabhilakṣitāḥ

01,136.005a atha dānāpadeśena kuntī brāhmaṇabhojanam

01,136.005c cakre niśi mahad rājann ājagmus tatra yoṣitaḥ

01,136.006a tā vihṛtya yathākāmaṃ bhuktvā pītvā ca bhārata

01,136.006c jagmur niśi gṛhān eva samanujñāpya mādhavīm

01,136.006d*1474_01 purocanapraṇihitā pṛthāṃ sma kila sevate

01,136.006d*1474_02 niṣādī duṣṭahṛdayā nityam antaracāriṇī

01,136.007a niṣādī pañcaputrā tu tasmin bhojye yadṛcchayā

01,136.007b*1475_01 purābhyāsakṛtasnehā sakhī kuntyāḥ samā sutaiḥ

01,136.007b*1475_02 ānīya madhumūlāni phalāni vividhāni ca

01,136.007c annārthinī samabhyāgāt saputrā kālacoditā

01,136.007d*1476_01 pāpā ca pañcaputrā sā pṛthāyāḥ sakhimāninī

01,136.008a sā pītvā madirāṃ mattā saputrā madavihvalā

01,136.008c saha sarvaiḥ sutai rājaṃs tasminn eva niveśane

01,136.008e suṣvāpa vigatajñānā mṛtakalpā narādhipa

01,136.009a atha pravāte tumule niśi supte jane vibho

01,136.009c tad upādīpayad bhīmaḥ śete yatra purocanaḥ

01,136.009d*1477_01 tato jatugṛhadvāraṃ dīpayām āsa pāṇḍavaḥ

01,136.009d*1477_02 samantato dadau paścād agniṃ tatra niveśane

01,136.009d*1477_03 jñātvā tu tad gṛhaṃ sarvam ādīptaṃ pāṇḍunandanāḥ

01,136.009d*1477_04 suraṅgāṃ (!) viviśus tūrṇaṃ mātrā sārdham ariṃdamāḥ

01,136.009d*1478_01 pūrvam eva bilaṃ śodhya bhīmaseno mahāmatiḥ

01,136.009d*1478_02 pāṇḍavaiḥ sahitāṃ kuntīṃ prāveśayata tad bilam

01,136.009d*1478_03 dattvāgniṃ sahasā bhīmo nirjagāma bilena saḥ

01,136.009d*1479_01 gṛhe tatparitaḥ sudhīḥ

01,136.009d*1479_02 gṛhasthaṃ dravyasaṃjātaṃ

01,136.010a tataḥ pratāpaḥ sumahāñ śabdaś caiva vibhāvasoḥ

01,136.010c prādurāsīt tadā tena bubudhe sa janavrajaḥ

01,136.010d*1480_01 tad avekṣya gṛhaṃ dīptam āhuḥ paurāḥ kṛśānanāḥ

01,136.011 paurā ūcuḥ

01,136.011a duryodhanaprayuktena pāpenākṛtabuddhinā

01,136.011c gṛham ātmavināśāya kāritaṃ dāhitaṃ ca yat

01,136.011d*1481_01 aho dhik pāṇḍavāḥ sarve dahyanta iti cukruśuḥ

01,136.011d*1481_02 cakruś ca paramaṃ yatnaṃ narās teṣāṃ pramokṣaṇe

01,136.011d*1481_03 tatas te jātuṣaṃ veśma dadṛśū romaharṣaṇam

01,136.011d*1481_04 pāṇḍavānāṃ vināśāya vihitaṃ krūrakarmaṇā

01,136.011d*1482_01 purocanena pāpena duryodhanahitepsayā

01,136.012a aho dhig dhṛtarāṣṭrasya buddhir nātisamañjasī

01,136.012c yaḥ śucīn pāṇḍavān bālān dāhayām āsa mantriṇā

01,136.013a diṣṭyā tv idānīṃ pāpātmā dagdho 'yam atidurmatiḥ

01,136.013c anāgasaḥ suviśvastān yo dadāha narottamān

01,136.014 vaiśaṃpāyana uvāca

01,136.014a evaṃ te vilapanti sma vāraṇāvatakā janāḥ

01,136.014c parivārya gṛhaṃ tac ca tasthū rātrau samantataḥ

01,136.015a pāṇḍavāś cāpi te rājan mātrā saha suduḥkhitāḥ

01,136.015c bilena tena nirgatya jagmur gūḍham alakṣitāḥ

01,136.016a tena nidroparodhena sādhvasena ca pāṇḍavāḥ

01,136.016c na śekuḥ sahasā gantuṃ saha mātrā paraṃtapāḥ

01,136.017a bhīmasenas tu rājendra bhīmavegaparākramaḥ

01,136.017c jagāma bhrātṝn ādāya sarvān mātaram eva ca

01,136.018a skandham āropya jananīṃ yamāv aṅkena vīryavān

01,136.018c pārthau gṛhītvā pāṇibhyāṃ bhrātarau sumahābalau

01,136.018d*1483_01 bilena yojanaṃ dūraṃ gatvā siddhapade śubhe

01,136.018d*1483_02 niścerur vaṭamūle te nidrāmudritalocanāḥ

01,136.018d*1483_03 bilān nirgatya sahasā bhrātṝn mātaram eva ca

01,136.018d*1483_04 gaṅgātīravanaṃ prāpya vahan prāyāt sa mārutiḥ

01,136.019a tarasā pādapān bhañjan mahīṃ padbhyāṃ vidārayan

01,136.019c sa jagāmāśu tejasvī vātaraṃhā vṛkodaraḥ

01,136.019d*1484_01 avyaktavanamārgaḥ san bhañjan gulmalatāgurūn

01,136.019d@085=0000 vaiśaṃpāyana uvāca

01,136.019d@085_0001 etasminn eva kāle tu yathāsaṃpraty ayaṃ kaviḥ

01,136.019d@085_0002 viduraḥ preṣayām āsa tadvanaṃ puruṣaṃ śucim

01,136.019d@085_0003 sa gatvā tu yathoddeśaṃ pāṇḍavān dadṛśe vane

01,136.019d@085_0004 jananyā saha kauravya māpayānān nadījalam

01,136.019d@085_0005 viditaṃ tan mahābuddher vidurasya mahātmanaḥ

01,136.019d@085_0006 tatas tasyāpi cāreṇa ceṣṭitaṃ pāpacetasaḥ

01,136.019d@085_0007 tataḥ saṃpreṣito vidvān vidureṇa naras tadā

01,136.019d@085_0008 pārthānāṃ darśayām āsa manomārutagāminīm

01,136.019d@085_0009 sarvavātasahāṃ nāvaṃ yantrayuktāṃ patākinīm

01,136.019d@085_0010 śive bhāgīrathītīre narair visrambhibhiḥ kṛtām

01,136.019d@085_0011 tataḥ punar athovāca jñāpakaṃ pūrvacoditam

01,136.019d@085_0012 yudhiṣṭhira nibodhedaṃ saṃjñārthaṃ vacanaṃ kaveḥ

01,136.019d@085_0013 kakṣaghnaḥ śiśiraghnaś ca mahākakṣe bilaukasaḥ

01,136.019d@085_0014 na hantīty evam ātmānaṃ yo rakṣati sa jīvati

01,136.019d@085_0015 tena māṃ preṣitaṃ viddhi viśvastaṃ saṃjñayānayā

01,136.019d@085_0016 bhūyaś caivāha māṃ kṣattā viduraḥ sarvato 'rthavit

01,136.019d@085_0017 karṇaṃ duryodhanaṃ caiva bhrātṛbhiḥ sahitaṃ raṇe

01,136.019d@085_0018 śakuniṃ caiva kaunteya vijetāsi na saṃśayaḥ

01,136.019d@085_0019 iyaṃ vāripathe yuktā naur apsu sukhagāminī

01,136.019d@085_0020 mocayiṣyati vaḥ sarvān asmād deśān na saṃśayaḥ

01,136.019d@085_0021 atha tān vyathitān dṛṣṭvā saha mātrā narottamān

01,136.019d@085_0022 nāvam āropya gaṅgāyāṃ prasthitān abravīt punaḥ

01,136.019d@085_0023 viduro mūrdhny upāghrāya pariṣvajya ca vo muhuḥ

01,136.019d@085_0024 ariṣṭaṃ gacchatāvyagrāḥ panthānam iti cābravīt

01,136.019d@085_0025 ity uktvā sa tu tān vīrān pumān viduracoditaḥ

01,136.019d@085_0026 tārayām āsa rājendra gaṅgāṃ nāvā nararṣabhān

01,136.019d@085_0027 tārayitvā tato gaṅgāṃ pāraṃ prāptāṃś ca sarvaśaḥ

01,136.019d@085_0028 jayāśiṣaḥ prayujyātha yathāgatam agād dhi saḥ

01,136.019d@085_0029 pāṇḍavāś ca mahātmānaḥ pratisaṃdiśya vai kaveḥ

01,136.019d@085_0030 gaṅgām uttīrya vegena jagmur gūḍham alakṣitāḥ

01,137.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,137.001a atha rātryāṃ vyatītāyām aśeṣo nāgaro janaḥ

01,137.001c tatrājagāma tvarito didṛkṣuḥ pāṇḍunandanān

01,137.002a nirvāpayanto jvalanaṃ te janā dadṛśus tataḥ

01,137.002c jātuṣaṃ tad gṛhaṃ dagdham amātyaṃ ca purocanam

01,137.003a nūnaṃ duryodhanenedaṃ vihitaṃ pāpakarmaṇā

01,137.003c pāṇḍavānāṃ vināśāya ity evaṃ cukruṣur janāḥ

01,137.004a vidite dhṛtarāṣṭrasya dhārtarāṣṭro na saṃśayaḥ

01,137.004c dagdhavān pāṇḍudāyādān na hy enaṃ pratiṣiddhavān

01,137.005a nūnaṃ śāṃtanavo bhīṣmo na dharmam anuvartate

01,137.005c droṇaś ca viduraś caiva kṛpaś cānye ca kauravāḥ

01,137.005d*1485_01 nāvekṣante hataṃ dharmaṃ dharmajñā apy aho vidhe

01,137.005d*1485_02 śrutavanto 'pi vidvāṃso dhanavad vaśagā aho

01,137.005d*1485_03 sādhūn anāthān dharmiṣṭhān satyavrataparāyaṇān

01,137.005d*1485_04 nāvekṣante mahānto 'pi daivaṃ teṣāṃ parāyaṇam

01,137.006a te vayaṃ dhṛtarāṣṭrasya preṣayāmo durātmanaḥ

01,137.006c saṃvṛttas te paraḥ kāmaḥ pāṇḍavān dagdhavān asi

01,137.007a tato vyapohamānās te pāṇḍavārthe hutāśanam

01,137.007c niṣādīṃ dadṛśur dagdhāṃ pañcaputrām anāgasam

01,137.007d*1486_01 itaḥ paśyata kuntīyaṃ dagdhā śete yaśasvinī

01,137.007d*1486_02 putraiḥ sahaiva vārṣṇeyī hanta paśyata nāgarāḥ

01,137.008a khanakena tu tenaiva veśma śodhayatā bilam

01,137.008c pāṃsubhiḥ pratyapihitaṃ puruṣais tair alakṣitam

01,137.008d*1487_01 ity eva sarve śocantaḥ pṛthak caiva tathābruvan

01,137.009a tatas te preṣayām āsur dhṛtarāṣṭrasya nāgarāḥ

01,137.009c pāṇḍavān agninā dagdhān amātyaṃ ca purocanam

01,137.010a śrutvā tu dhṛtarāṣṭras tad rājā sumahad apriyam

01,137.010c vināśaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ vilalāpa suduḥkhitaḥ

01,137.010d*1488_01 antarhṛṣṭamanāś cāsau bahirduḥkhasamākulaḥ

01,137.010d*1488_02 antaḥ śīto bahiś coṣṇo grīṣme 'gādhahrado yathā

01,137.011a adya pāṇḍur mṛto rājā bhrātā mama sudurlabhaḥ

01,137.011c teṣu vīreṣu dagdheṣu mātrā saha viśeṣataḥ

01,137.012a gacchantu puruṣāḥ śīghraṃ nagaraṃ vāraṇāvatam

01,137.012c satkārayantu tān vīrān kuntirājasutāṃ ca tām

01,137.013a kārayantu ca kulyāni śubhrāṇi ca mahānti ca

01,137.013c ye ca tatra mṛtās teṣāṃ suhṛdo 'rcantu tān api

01,137.013d*1489_01 mama dagdhā mahātmānaḥ kulavaṃśavivardhanāḥ

01,137.014a evaṃgate mayā śakyaṃ yad yat kārayituṃ hitam

01,137.014c pāṇḍavānāṃ ca kuntyāś ca tat sarvaṃ kriyatāṃ dhanaiḥ

01,137.014d*1490=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,137.014d*1490_01 sametās tu tataḥ sarve bhīṣmeṇa saha kauravāḥ

01,137.014d*1490_02 dhṛtarāṣṭraḥ saputraś ca gaṅgām abhimukhā yayuḥ

01,137.014d*1490_03 ekavastrā nirānandā nirābharaṇaveṣṭanāḥ

01,137.014d*1490_04 udakaṃ kartukāmā vai pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,137.014d*1491_01 saputrabāndhavāmātyās tyaktamaṅgalavāhanāḥ

01,137.014d*1491_02 acchatrāś cāntarā rājan gaṅgām abhimukhā yayuḥ

01,137.015a evam uktvā tataś cakre jñātibhiḥ parivāritaḥ

01,137.015c udakaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

01,137.016a cukruśuḥ kauravāḥ sarve bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ

01,137.016b*1492_01 hā yudhiṣṭhira kauravya hā bhīma iti cāpare

01,137.016b*1492_02 hā phālguneti cāpy anye hā yamāv iti cāpare

01,137.016b*1492_03 kuntīm ārtāś ca śocanta udakaṃ cakrire janāḥ

01,137.016b*1492_04 anye paurajanāś caivam anvaśocanta pāṇḍavān

01,137.016b*1493_01 aho rūpaṃ tu lāvaṇyam atha vidyābalaṃ muhuḥ

01,137.016b*1493_02 aucityam athavā prema kiṃ kiṃ śocāmahe vayam

01,137.016b*1493_03 ity evaṃ bahu bhāṣanto rurudur nāgarā bhṛśam

01,137.016c viduras tv alpaśaś cakre śokaṃ veda paraṃ hi saḥ

01,137.016d@086=0040 vaiśaṃpāyanaḥ

01,137.016d@086=0047 bhīṣmaḥ

01,137.016d@086=0051 vaiśaṃpāyanaḥ

01,137.016d@086=0053 viduraḥ

01,137.016d@086_0001 tataḥ pravyathito bhīṣmaḥ pāṇḍurājasutān mṛtān

01,137.016d@086_0002 mātrā saheti tāñ śrutvā vilalāpa ruroda ca

01,137.016d@086_0003 hā yudhiṣṭhira hā bhīma hā dhanaṃjaya hā yamau

01,137.016d@086_0004 hā pṛthe saha putrais tvam ekarātreṇa svargatā

01,137.016d@086_0005 mātrā saha kumārās te sarve tatraiva saṃsthitāḥ

01,137.016d@086_0006 na hi tau notsaheyātāṃ bhīmasenadhanaṃjayau

01,137.016d@086_0007 tarasā vegitātmānau nirbhettum api mandiram

01,137.016d@086_0008 parāsutvaṃ na paśyāmi pṛthāyāḥ saha pāṇḍavaiḥ

01,137.016d@086_0009 sarvathā vikṛtaṃ tat tu yadi te nidhanaṃ gatāḥ

01,137.016d@086_0010 dharmarājaḥ sa nirdiṣṭo nanu viprair yudhiṣṭhiraḥ

01,137.016d@086_0011 pṛthivyāṃ caratāṃ śreṣṭho bhavitā sa dhanaṃjayaḥ

01,137.016d@086_0012 satyavrato dharmadattaḥ satyavāk śubhalakṣaṇaḥ

01,137.016d@086_0013 kathaṃ kālavaśaṃ prāptaḥ pāṇḍaveyo yudhiṣṭhiraḥ

01,137.016d@086_0014 ātmānam upamāṃ kṛtvā pareṣāṃ vartate tu yaḥ

01,137.016d@086_0015 saha mātrā tu kauravyaḥ kathaṃ kālavaśaṃ gataḥ

01,137.016d@086_0016 paripālitaś ciraṃ kālaṃ phalakāle yathā drumaḥ

01,137.016d@086_0017 bhagnaḥ syād vāyuvegena tathā rājā yudhiṣṭhiraḥ

01,137.016d@086_0018 yauvarājyābhiṣiktena pitur yenāhṛtaṃ yaśaḥ

01,137.016d@086_0019 ātmanaś ca pituś caiva satyadharmāryavṛttibhiḥ

01,137.016d@086_0020 sa brahmaṇyaḥ paraprekṣī hṛdi śokaṃ nidhāya me

01,137.016d@086_0021 kālena sa hi saṃbhagno dhik kṛtāntam anarthadam

01,137.016d@086_0022 yac ca sā vanavāsena kleśitā duḥkhabhāginī

01,137.016d@086_0023 putragṛdhnutayā kuntī na bhartāraṃ mṛtā tv anu

01,137.016d@086_0024 alpakālaṃ kule jātā bhartuḥ prītim avāpa yā

01,137.016d@086_0025 dagdhādya saha putraiḥ sā asaṃpūrṇamanorathā

01,137.016d@086_0026 etac ca cintayānasya bahudhā vyathitaṃ manaḥ

01,137.016d@086_0027 avadhūya ca me dehaṃ hṛdaye 'gnir na dīryate

01,137.016d@086_0028 pīnaskandhaś cārubāhur merukūṭasamo yuvā

01,137.016d@086_0029 mṛto bhīma iti śrutvā mano na śraddadhāti me

01,137.016d@086_0030 atityāgī ca yogī ca kṣiprahasto dṛḍhāyudhaḥ

01,137.016d@086_0031 pravṛttimāṃl labdhalakṣyo rathayānaviśāradaḥ

01,137.016d@086_0032 dūrapātī tv asaṃbhrānto mahāvīryo mahāstravit

01,137.016d@086_0033 adīnātmā naravyāghraḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām

01,137.016d@086_0034 yena prācyās tu sauvīrā dākṣiṇātyāś ca nirjitāḥ

01,137.016d@086_0035 khyāpitaṃ yena śūreṇa triṣu lokeṣu pauruṣam

01,137.016d@086_0036 yasmiñ jāte viśokābhūt kuntī pāṇḍuś ca vīryavān

01,137.016d@086_0037 puraṃdarasamo jiṣṇuḥ kathaṃ kālavaśaṃ gataḥ

01,137.016d@086_0038 kathaṃ tau vṛṣabhaskandhau siṃhavikrāntagāminau

01,137.016d@086_0039 martyadharmam anuprāptau yamāv arinibarhaṇau

01,137.016d@086_0040 tasya vikranditaṃ śrutvā udakaṃ ca prasiñcataḥ

01,137.016d@086_0041 deśakālaṃ samājñāya viduraḥ pratyabhāṣata

01,137.016d@086_0042 mā śocas tvaṃ naravyāghra jahi śokaṃ mahāvrata

01,137.016d@086_0043 na teṣāṃ vidyate pāpaṃ prāptakālaṃ kṛtaṃ mayā

01,137.016d@086_0044 tac ca tebhyaḥ sa udakaṃ vipraṣiñcatu bhārata

01,137.016d@086_0045 so 'bravīt kiṃ cid uccārya kauravāṇām aśṛṇvatām

01,137.016d@086_0046 kṣattāram anusaṃgṛhya bāṣpotpīḍakalasvaraḥ

01,137.016d@086_0047 kathaṃ te tāta jīvanti pāṇḍoḥ putrā mahārathāḥ

01,137.016d@086_0048 katham asmatkṛte pakṣaḥ pāṇḍor na hi nipātitaḥ

01,137.016d@086_0049 kathaṃ matpramukhāḥ sarve pramuktā mahato bhayāt

01,137.016d@086_0050 jananī garuḍeneva kumārās te samuddhṛtāḥ

01,137.016d@086_0051 evam uktas tu kauravyaḥ kauravāṇām aśṛṇvatām

01,137.016d@086_0052 ācacakṣe sa dharmātmā bhīṣmāyādbhutakarmaṇe

01,137.016d@086_0053 dhṛtarāṣṭrasya śakuneḥ rājño duryodhanasya ca

01,137.016d@086_0054 vināśe pāṇḍuputrāṇāṃ kṛto mativiniścayaḥ

01,137.016d@086_0055 tatrāham api ca jñātvā tasya pāpasya niścayam

01,137.016d@086_0056 taṃ jighāṃsur ahaṃ cāpi teṣām anumate sthitaḥ

01,137.016d@086_0057 tato jatugṛhaṃ gatvā dahane 'smin niyojite

01,137.016d@086_0058 pṛthāyāś ca saputrāyā dhārtarāṣṭrasya śāsanāt

01,137.016d@086_0059 tataḥ khanakam āhūya suraṅgāṃ vai bile tadā

01,137.016d@086_0060 saguhāṃ kārayitvā te kuntyā pāṇḍusutās tadā

01,137.016d@086_0061 niṣkrāmitā mayā pūrvaṃ mā sma śoke manaḥ kṛthāḥ

01,137.016d@086_0062 tatas tu nāvam āropya sahaputrāṃ pṛthām aham

01,137.016d@086_0063 dattvābhayaṃ saputrāyai kuntyai gṛham adāhayam

01,137.016d@086_0064 tasmāt te mā sma bhūd duḥkhaṃ muktāḥ pāpāt tu pāṇḍavāḥ

01,137.016d@086_0065 nirgatāḥ pāṇḍavā rājan mātrā saha paraṃtapāḥ

01,137.016d@086_0066 agnidāhān mahāghorān mayā tasmād upāyataḥ

01,137.016d@086_0067 mā sma śokam imaṃ kārṣīr jīvanty eva ca pāṇḍavāḥ

01,137.016d@086_0068 pracchannā vicariṣyanti yāvat kālasya paryayaḥ

01,137.016d@086_0069 tasmin yudhiṣṭhiraṃ kāle drakṣyanti bhuvi mānavāḥ

01,137.016d@086_0070 vimalaṃ kṛṣṇapakṣānte jagaccandram ivoditam

01,137.016d@086_0071 na tasya nāśaṃ paśyāmi yasya bhrātā dhanaṃjayaḥ

01,137.016d@086_0072 bhīmasenaś ca durdharṣo mādrīputrau ca bhārata

01,137.017a pāṇḍavāś cāpi nirgatya nagarād vāraṇāvatāt

01,137.017b*1494_01 nadīṃ gaṅgām anuprāptā mātṛṣaṣṭhā mahābalāḥ

01,137.017b*1494_02 dāśānāṃ bhujavegena nadyāḥ srotojavena ca

01,137.017b*1494_03 vāyunā cānukūlena tūrṇaṃ pāram avāpnuvan

01,137.017c javena prayayū rājan dakṣiṇāṃ diśam āśritāḥ

01,137.018a vijñāya niśi panthānaṃ nakṣatrair dakṣiṇāmukhāḥ

01,137.018c yatamānā vanaṃ rājan gahanaṃ pratipedire

01,137.019a tataḥ śrāntāḥ pipāsārtā nidrāndhāḥ pāṇḍunandanāḥ

01,137.019c punar ūcur mahāvīryaṃ bhīmasenam idaṃ vacaḥ

01,137.020a itaḥ kaṣṭataraṃ kiṃ nu yad vayaṃ gahane vane

01,137.020c diśaś ca na prajānīmo gantuṃ caiva na śaknumaḥ

01,137.021a taṃ ca pāpaṃ na jānīmo yadi dagdhaḥ purocanaḥ

01,137.021c kathaṃ nu vipramucyema bhayād asmād alakṣitāḥ

01,137.022a punar asmān upādāya tathaiva vraja bhārata

01,137.022c tvaṃ hi no balavān eko yathā satatagas tathā

01,137.023a ity ukto dharmarājena bhīmaseno mahābalaḥ

01,137.023c ādāya kuntīṃ bhrātṝṃś ca jagāmāśu mahābalaḥ

01,138.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,138.001a tena vikramatā tūrṇam ūruvegasamīritam

01,138.001b*1495_01 vanaṃ savṛkṣaviṭapaṃ vyāghūrṇitam ivābhavat

01,138.001c pravavāv anilo rājañ śuciśukrāgame yathā

01,138.001d*1496_01 āvarjitalatāvṛkṣaṃ mārgaṃ cakre mahābalaḥ

01,138.002a sa mṛdnan puṣpitāṃś caiva phalitāṃś ca vanaspatīn

01,138.002c ārujan dārugulmāṃś ca pathas tasya samīpajān

01,138.002d*1497_01 sa roṣita iva kruddho vane bhañjan mahādrumān

01,138.002d*1497_02 triḥprasrutamadaḥ śuṣmī ṣaṣṭivarṣī mataṅgarāṭ

01,138.003a tathā vṛkṣān bhañjamāno jagāmāmitavikramaḥ

01,138.003b*1498_01 tasya kakṣadvayodbhūtapavanadhvanir utthitaḥ

01,138.003b*1498_02 gumbhitāśeṣadigbhāgaḥ śuśruve 'tibhayaṃkaraḥ

01,138.003c tasya vegena pāṇḍūnāṃ mūrccheva samajāyata

01,138.004a asakṛc cāpi saṃtīrya dūrapāraṃ bhujaplavaiḥ

01,138.004b*1499_01 uttatāra nadīṃ gaṅgāṃ vihaṃgāsaṃgavāgminīm

01,138.004b*1500_01 mātaraṃ ca vahan bhrātṝn aśrameṇa samīrajaḥ

01,138.004c pathi pracchannam āsedur dhārtarāṣṭrabhayāt tadā

01,138.005a kṛcchreṇa mātaraṃ tv ekāṃ sukumārīṃ yaśasvinīm

01,138.005c avahat tatra pṛṣṭhena rodhaḥsu viṣameṣu ca

01,138.006a āgamaṃs te vanoddeśam alpamūlaphalodakam

01,138.006c krūrapakṣimṛgaṃ ghoraṃ sāyāhne bharatarṣabhāḥ

01,138.007a ghorā samabhavat saṃdhyā dāruṇā mṛgapakṣiṇaḥ

01,138.007c aprakāśā diśaḥ sarvā vātair āsann anārtavaiḥ

01,138.007d*1501_01 śīrṇaparṇaphalai rājan bahugulmakṣupair drumaiḥ

01,138.007d*1501_02 bhagnāvabhugnabhūyiṣṭhair nānādrumasamākulaiḥ

01,138.008a te śrameṇa ca kauravyās tṛṣṇayā ca prapīḍitāḥ

01,138.008c nāśaknuvaṃs tadā gantuṃ nidrayā ca pravṛddhayā

01,138.008d*1502_01 atīva gahanaṃ ghoraṃ durvijñeyapathaṃ kva cit

01,138.008d*1503_01 nyaviśanta hi te sarve nirāsvāde mahāvane

01,138.008d*1503_02 tatas tṛṣāparikṣāmā kuntī putrān athābravīt

01,138.008d*1503_03 mātā satī pāṇḍavānāṃ pañcānāṃ madhyataḥ sthitā

01,138.008d*1503_04 tṛṣṇayā hi parītāsmi putrān bhṛśam athābravīt

01,138.008d*1503_05 tac chrutvā bhīmasenasya mātṛsnehāt prajalpitam

01,138.008d*1503_06 kāruṇyena manas taptaṃ gamanāyopacakrame

01,138.008d*1504_01 rātryām eva gatās tūrṇaṃ caturviṃśatiyojanam

01,138.008d*1505_01 itaḥ param ahaṃ śaktā na gantuṃ ca padāt padam

01,138.008d*1505_02 śayiṣye vṛkṣamūle 'tra dhārtarāṣṭrā harantu mām

01,138.008d*1505_03 śṛṇu bhīma vaco mahyaṃ tava bāhubalāt puraḥ

01,138.008d*1505_04 sthātuṃ na śaktāḥ kauravyāḥ kiṃ bibheṣi vṛthā suta

01,138.008d*1506_01 anye 'rayo na me santi bhīmasenād ṛte bhuvi

01,138.008d*1506_02 dhārtarāṣṭrād vṛthā bhīro na māṃ svaptum ihecchasi

01,138.008d*1506_03 bhīmapṛṣṭhasthitā cetthaṃ dūyamānena cetasā

01,138.008d*1506_04 sāśrudhvani rudantī sā nidrāvaśam upāgatā

01,138.009a tato bhīmo vanaṃ ghoraṃ praviśya vijanaṃ mahat

01,138.009c nyagrodhaṃ vipulacchāyaṃ ramaṇīyam upādravat

01,138.010a tatra nikṣipya tān sarvān uvāca bharatarṣabhaḥ

01,138.010c pānīyaṃ mṛgayāmīha viśramadhvam iti prabho

01,138.011a ete ruvanti madhuraṃ sārasā jalacāriṇaḥ

01,138.011c dhruvam atra jalasthāyo mahān iti matir mama

01,138.012a anujñātaḥ sa gaccheti bhrātrā jyeṣṭhena bhārata

01,138.012c jagāma tatra yatra sma ruvanti jalacāriṇaḥ

01,138.013a sa tatra pītvā pānīyaṃ snātvā ca bharatarṣabha

01,138.013b*1507_01 teṣām arthe ca jagrāha bhrātṝṇāṃ bhrātṛvatsalaḥ

01,138.013b*1508_01 paṅkajānām anekaiś ca patrair baddhvā jalāśayān

01,138.013c uttarīyeṇa pānīyam ājahāra tadā nṛpa

01,138.014a gavyūtimātrād āgatya tvarito mātaraṃ prati

01,138.014b*1509_01 śokaduḥkhaparītātmā niśaśvāsorago yathā

01,138.014b*1510_01 bhātṝṃś ca mātaraṃ caiva jalaṃ śītam apāyayat

01,138.014b*1510_02 pītodakās te sarve 'pi pariśramavaśāt punaḥ

01,138.014b*1510_03 nidrāpahṛtadhairyāś ca suṣupur bhṛśavihvalāḥ

01,138.014c sa suptāṃ mātaraṃ dṛṣṭvā bhrātṝṃś ca vasudhātale

01,138.014d*1511_01 mahāraudre vane ghore vṛkṣamūle suśītale

01,138.014d*1511_02 vikṣiptakarapādāṃś ca dīrghocchvāsamahāravān

01,138.014d*1511_03 ūrdhvavaktrān mahākāyān pañcendrān iva bhūtale

01,138.014d*1511_04 ajñātavṛkṣanilayapretarākṣasasādhvasān

01,138.014e bhṛśaṃ duḥkhaparītātmā vilalāpa vṛkodaraḥ

01,138.014f*1512_01 ataḥ kaṣṭataraṃ kiṃ nu draṣṭavyaṃ hi bhaviṣyati

01,138.014f*1512_02 yat paśyāmi mahīsuptān bhrātṝn adya sumandabhāk

01,138.015a śayaneṣu parārdhyeṣu ye purā vāraṇāvate

01,138.015c nādhijagmus tadā nidrāṃ te 'dya suptā mahītale

01,138.016a svasāraṃ vasudevasya śatrusaṃghāvamardinaḥ

01,138.016c kuntibhojasutāṃ kuntīṃ sarvalakṣaṇapūjitām

01,138.017a snuṣāṃ vicitravīryasya bhāryāṃ pāṇḍor mahātmanaḥ

01,138.017c prāsādaśayanāṃ nityaṃ puṇḍarīkāntaraprabhām

01,138.018a sukumāratarāṃ strīṇāṃ mahārhaśayanocitām

01,138.018c śayānāṃ paśyatādyeha pṛthivyām atathocitām

01,138.019a dharmād indrāc ca vāyoś ca suṣuve yā sutān imān

01,138.019c seyaṃ bhūmau pariśrāntā śete hy adyātathocitā

01,138.020a kiṃ nu duḥkhataraṃ śakyaṃ mayā draṣṭum ataḥ param

01,138.020c yo 'ham adya naravyāghrān suptān paśyāmi bhūtale

01,138.021a triṣu lokeṣu yad rājyaṃ dharmavidyo 'rhate nṛpaḥ

01,138.021c so 'yaṃ bhūmau pariśrāntaḥ śete prākṛtavat katham

01,138.022a ayaṃ nīlāmbudaśyāmo nareṣv apratimo bhuvi

01,138.022c śete prākṛtavad bhūmāv ato duḥkhataraṃ nu kim

01,138.022d*1513_01 imau nīlotpalaśyāmau nareṣv apratimau bhuvi

01,138.023a aśvināv iva devānāṃ yāv imau rūpasaṃpadā

01,138.023c tau prākṛtavad adyemau prasuptau dharaṇītale

01,138.024a jñātayo yasya naiva syur viṣamāḥ kulapāṃsanāḥ

01,138.024c sa jīvet susukhaṃ loke grāme druma ivaikajaḥ

01,138.025a eko vṛkṣo hi yo grāme bhavet parṇaphalānvitaḥ

01,138.025c caityo bhavati nirjñātir arcanīyaḥ supūjitaḥ

01,138.026a yeṣāṃ ca bahavaḥ śūrā jñātayo dharmasaṃśritāḥ

01,138.026c te jīvanti sukhaṃ loke bhavanti ca nirāmayāḥ

01,138.027a balavantaḥ samṛddhārthā mitrabāndhavanandanāḥ

01,138.027c jīvanty anyonyam āśritya drumāḥ kānanajā iva

01,138.028a vayaṃ tu dhṛtarāṣṭreṇa saputreṇa durātmanā

01,138.028b*1514_01 rājyalubdhena mūrkheṇa durmantrisahitena ca

01,138.028b*1514_02 duṣṭenādharmaśīlena svārthaniṣṭhaikabuddhinā

01,138.028c vivāsitā na dagdhāś ca kathaṃ cit tasya śāsanāt

01,138.029a tasmān muktā vayaṃ dāhād imaṃ vṛkṣam upāśritāḥ

01,138.029c kāṃ diśaṃ pratipatsyāmaḥ prāptāḥ kleśam anuttamam

01,138.029d*1515_01 sakāmo bhava durbuddhe dhārtarāṣṭrālpadarśana

01,138.029d*1515_02 nūnaṃ devāḥ prasannās te nānujñāṃ me yudhiṣṭhiraḥ

01,138.029d*1515_03 prayacchati vadhe tubhyaṃ tena jīvasi durmate

01,138.029d*1515_04 nanv adya sasutāmātyaṃ sakarṇānujasaubalam

01,138.029d*1515_05 gatvā krodhasamāviṣṭaḥ preṣayiṣye yamakṣayam

01,138.029d*1515_06 kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ yat te na krudhyate nṛpaḥ

01,138.029d*1515_07 dharmātmā pāṇḍavaśreṣṭhaḥ pāpācāra yudhiṣṭhiraḥ

01,138.029d*1515_08 evam uktvā mahābāhuḥ krodhasaṃdīptamānasaḥ

01,138.029d*1515_09 karaṃ kareṇa niṣpiṣya niḥśvasan dīnamānasaḥ

01,138.029d*1515_10 punar dīnamanā bhūtvā śāntārcir iva pāvakaḥ

01,138.029d*1515_11 bhrātṝn mahītale suptān avaikṣata vṛkodaraḥ

01,138.029d*1515_12 viśvastān iva saṃviṣṭān pṛthagjanasamān iva

01,138.030a nātidūre ca nagaraṃ vanād asmād dhi lakṣaye

01,138.030c jāgartavye svapantīme hanta jāgarmy ahaṃ svayam

01,138.031a pāsyantīme jalaṃ paścāt pratibuddhā jitaklamāḥ

01,138.031c iti bhīmo vyavasyaiva jajāgāra svayaṃ tadā

01,139.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,139.001a tatra teṣu śayāneṣu hiḍimbo nāma rākṣasaḥ

01,139.001c avidūre vanāt tasmāc chālavṛkṣam upāśritaḥ

01,139.002a krūro mānuṣamāṃsādo mahāvīryo mahābalaḥ

01,139.002b*1516_01 prāvṛḍjaladharaśyāmaḥ piṅgākṣo dāruṇākṛtiḥ

01,139.002b*1516_02 daṃṣṭrākarālavadanaḥ piśitepsuḥ kṣudhārditaḥ

01,139.002b*1516_03 lambasphig lambajaṭharo raktaśmaśruśiroruhaḥ

01,139.002b*1516_04 mahāvṛkṣagalaskandhaḥ śaṅkukarṇo vibhīṣaṇaḥ

01,139.002b*1516_05 yadṛcchayā tān apaśyat pāṇḍuputrān mahārathān

01,139.002c virūparūpaḥ piṅgākṣaḥ karālo ghoradarśanaḥ

01,139.002e piśitepsuḥ kṣudhārtas tān apaśyata yadṛcchayā

01,139.003a ūrdhvāṅguliḥ sa kaṇḍūyan dhunvan rūkṣāñ śiroruhān

01,139.003c jṛmbhamāṇo mahāvaktraḥ punaḥ punar avekṣya ca

01,139.004a duṣṭo mānuṣamāṃsādo mahākāyo mahābalaḥ

01,139.004c āghrāya mānuṣaṃ gandhaṃ bhaginīm idam abravīt

01,139.005a upapannaś cirasyādya bhakṣo mama manaḥpriyaḥ

01,139.005c snehasravān prasravati jihvā paryeti me mukham

01,139.006a aṣṭau daṃṣṭrāḥ sutīkṣṇāgrāś cirasyāpātaduḥsahāḥ

01,139.006c deheṣu majjayiṣyāmi snigdheṣu piśiteṣu ca

01,139.007a ākramya mānuṣaṃ kaṇṭham ācchidya dhamanīm api

01,139.007c uṣṇaṃ navaṃ prapāsyāmi phenilaṃ rudhiraṃ bahu

01,139.008a gaccha jānīhi ke tv ete śerate vanam āśritāḥ

01,139.008c mānuṣo balavān gandho ghrāṇaṃ tarpayatīva me

01,139.009a hatvaitān mānuṣān sarvān ānayasva mamāntikam

01,139.009c asmadviṣayasuptebhyo naitebhyo bhayam asti te

01,139.010a eṣāṃ māṃsāni saṃskṛtya mānuṣāṇāṃ yatheṣṭataḥ

01,139.010c bhakṣayiṣyāva sahitau kuru tūrṇaṃ vaco mama

01,139.010d*1517_01 bhakṣayitvā ca māṃsāni mānuṣāṇāṃ prakāmataḥ

01,139.010d*1517_02 nṛtyāva sahitāv āvāṃ dattatālāv anekaśaḥ

01,139.010d*1517_03 evam uktā hiḍimbā tu hiḍimbena tadā vane

01,139.010d*1518_01 āplutyāplutya ca tarūn agacchat pāṇḍavān prati

01,139.011a bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇeva rākṣasī

01,139.011c jagāma tatra yatra sma pāṇḍavā bharatarṣabha

01,139.012a dadarśa tatra gatvā sā pāṇḍavān pṛthayā saha

01,139.012c śayānān bhīmasenaṃ ca jāgrataṃ tv aparājitam

01,139.012d*1519_01 upāsyamānān bhīmena rūpayauvanaśālinā

01,139.012d*1519_02 sukumārāṃś ca pārthāṃś ca vyāyāmena ca karśitān

01,139.012d*1519_03 duḥkhena saṃprayuktāṃś ca sahajyeṣṭhān pramāthinaḥ

01,139.012d*1519_04 raudrī satī rājaputrān darśanīyapradarśanam

01,139.013a dṛṣṭvaiva bhīmasenaṃ sā śālaskandham ivodgatam

01,139.013c rākṣasī kāmayām āsa rūpeṇāpratimaṃ bhuvi

01,139.013d*1520_01 antargatena manasā cintayām āsa rākṣasī

01,139.014a ayaṃ śyāmo mahābāhuḥ siṃhaskandho mahādyutiḥ

01,139.014c kambugrīvaḥ puṣkarākṣo bhartā yukto bhaven mama

01,139.015a nāhaṃ bhrātṛvaco jātu kuryāṃ krūropasaṃhitam

01,139.015c patisneho 'tibalavān na tathā bhrātṛsauhṛdam

01,139.016a muhūrtam iva tṛptiś ca bhaved bhrātur mamaiva ca

01,139.016c hatair etair ahatvā tu modiṣye śāśvatiḥ samāḥ

01,139.016d*1521_01 hiḍimbī tu mahāraudrā tadā bharatasattama

01,139.016d*1521_02 utsṛjya rākṣasaṃ rūpaṃ mānuṣaṃ rūpam āsthitā

01,139.017a sā kāmarūpiṇī rūpaṃ kṛtvā mānuṣam uttamam

01,139.017c upatasthe mahābāhuṃ bhīmasenaṃ śanaiḥ śanaiḥ

01,139.017d*1522_01 iṅgitākārakuśalā hy upāsarpac chanaiḥ śanaiḥ

01,139.017d*1522_02 vinamyamāneva latā sarvābharaṇabhūṣitā

01,139.017d*1522_03 śanaiḥ śanaiḥ sa tāṃ bhīmaḥ samīpam upasarpatīm

01,139.017d*1522_04 vīkṣamāṇas tadāpaśyat tanvīṃ pīnapayodharām

01,139.017d*1522_05 candrānanāṃ padmanetrāṃ nīlakuñcitamūrdhajām

01,139.017d*1522_06 kṛṣṇāṃ supāṇḍurair dantair bimboṣṭhīṃ cārudarśanām

01,139.017d*1522_07 dṛṣṭvā tāṃ rūpasaṃpannāṃ bhīmo vismayam āgataḥ

01,139.017d*1522_08 upacāraguṇair yuktāṃ lālitair hāsyasaṃsthitaiḥ

01,139.017d*1522_09 samīpam upasaṃprāpya bhīmasyātha varānanā

01,139.017d*1522_10 vaco vacanavelāyām idaṃ provāca pāṇḍavam

01,139.018a vilajjamāneva latā divyābharaṇabhūṣitā

01,139.018c smitapūrvam idaṃ vākyaṃ bhīmasenam athābravīt

01,139.019a kutas tvam asi saṃprāptaḥ kaś cāsi puruṣarṣabha

01,139.019c ka ime śerate ceha puruṣā devarūpiṇaḥ

01,139.020a keyaṃ ca bṛhatī śyāmā sukumārī tavānagha

01,139.020c śete vanam idaṃ prāpya viśvastā svagṛhe yathā

01,139.021a nedaṃ jānāti gahanaṃ vanaṃ rākṣasasevitam

01,139.021c vasati hy atra pāpātmā hiḍimbo nāma rākṣasaḥ

01,139.022a tenāhaṃ preṣitā bhrātrā duṣṭabhāvena rakṣasā

01,139.022c bibhakṣayiṣatā māṃsaṃ yuṣmākam amaropama

01,139.023a sāhaṃ tvām abhisaṃprekṣya devagarbhasamaprabham

01,139.023c nānyaṃ bhartāram icchāmi satyam etad bravīmi te

01,139.024a etad vijñāya dharmajña yuktaṃ mayi samācara

01,139.024c kāmopahatacittāṅgīṃ bhajamānāṃ bhajasva mām

01,139.025a trāsye 'haṃ tvāṃ mahābāho rākṣasāt puruṣādakāt

01,139.025c vatsyāvo giridurgeṣu bhartā bhava mamānagha

01,139.025d*1523_01 icchāmi vīra bhadraṃ te mā mā prāṇān vihāsiṣuḥ

01,139.025d*1523_02 tvayā hy ahaṃ parityaktā na jīveyam ariṃdama

01,139.026a antarikṣacarā hy asmi kāmato vicarāmi ca

01,139.026c atulām āpnuhi prītiṃ tatra tatra mayā saha

01,139.026d*1524_01 eṣa jyeṣṭho mama bhrātā nānyaḥ paramako guruḥ

01,139.026d*1524_02 aniviṣṭaś ca taṃ nāhaṃ parividyāṃ kathaṃ cana

01,139.027 bhīma uvāca

01,139.027a mātaraṃ bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ kaniṣṭhān aparān imān

01,139.027c parityajeta ko nv adya prabhavann iva rākṣasi

01,139.028a ko hi suptān imān bhrātṝn dattvā rākṣasabhojanam

01,139.028c mātaraṃ ca naro gacchet kāmārta iva madvidhaḥ

01,139.028d*1525=00 rākṣasī

01,139.028d*1525=03 bhīmaḥ

01,139.028d*1525_01 ekaṃ tvāṃ mokṣayiṣyāmi saha mātrā paraṃtapa

01,139.028d*1525_02 sodarān utsṛjaitāṃs tvam āroha jaghanaṃ mama

01,139.028d*1525_03 nāhaṃ jīvitum āśaṃse bhrātṝn utsṛjya rākṣasi

01,139.028d*1525_04 yathāgataṃ vrajaikā tvaṃ vipriyaṃ me prabhāṣase

01,139.029 rākṣasy uvāca

01,139.029a yat te priyaṃ tat kariṣye sarvān etān prabodhaya

01,139.029c mokṣayiṣyāmi vaḥ kāmaṃ rākṣasāt puruṣādakāt

01,139.030 bhīma uvāca

01,139.030a sukhasuptān vane bhrātṝn mātaraṃ caiva rākṣasi

01,139.030c na bhayād bodhayiṣyāmi bhrātus tava durātmanaḥ

01,139.031a na hi me rākṣasā bhīru soḍhuṃ śaktāḥ parākramam

01,139.031c na manuṣyā na gandharvā na yakṣāś cārulocane

01,139.032a gaccha vā tiṣṭha vā bhadre yad vāpīcchasi tat kuru

01,139.032c taṃ vā preṣaya tanvaṅgi bhrātaraṃ puruṣādakam

01,140.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,140.001a tāṃ viditvā ciragatāṃ hiḍimbo rākṣaseśvaraḥ

01,140.001c avatīrya drumāt tasmād ājagāmātha pāṇḍavān

01,140.002a lohitākṣo mahābāhur ūrdhvakeśo mahābalaḥ

01,140.002c meghasaṃghātavarṣmā ca tīkṣṇadaṃṣṭrojjvalānanaḥ

01,140.002d*1526_01 talaṃ talena saṃhatya bāhū vikṣipya cāsakṛt

01,140.002d*1526_02 udvṛttanetraḥ saṃkruddho dantān danteṣu niṣpiṣan

01,140.002d*1527_01 na bibheti hiḍimbī ca preṣitā kim anāgatā

01,140.003a tam āpatantaṃ dṛṣṭvaiva tathā vikṛtadarśanam

01,140.003c hiḍimbovāca vitrastā bhīmasenam idaṃ vacaḥ

01,140.004a āpataty eṣa duṣṭātmā saṃkruddhaḥ puruṣādakaḥ

01,140.004c tvām ahaṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ yad bravīmi tathā kuru

01,140.005a ahaṃ kāmagamā vīra rakṣobalasamanvitā

01,140.005c āruhemāṃ mama śroṇīṃ neṣyāmi tvāṃ vihāyasā

01,140.006a prabodhayainān saṃsuptān mātaraṃ ca paraṃtapa

01,140.006c sarvān eva gamiṣyāmi gṛhītvā vo vihāyasā

01,140.007 bhīma uvāca

01,140.007a mā bhais tvaṃ vipulaśroṇi naiṣa kaś cin mayi sthite

01,140.007b*1528_01 hiṃsituṃ śaknuyād rakṣa iti me niścitā matiḥ

01,140.007b*1529_01 etān bādhayituṃ śakto devo vā dānavo 'pi vā

01,140.007c aham enaṃ haniṣyāmi prekṣantyās te sumadhyame

01,140.008a nāyaṃ pratibalo bhīru rākṣasāpasado mama

01,140.008c soḍhuṃ yudhi parispandam athavā sarvarākṣasāḥ

01,140.009a paśya bāhū suvṛttau me hastihastanibhāv imau

01,140.009c ūrū parighasaṃkāśau saṃhataṃ cāpy uro mama

01,140.010a vikramaṃ me yathendrasya sādya drakṣyasi śobhane

01,140.010c māvamaṃsthāḥ pṛthuśroṇi matvā mām iha mānuṣam

01,140.011 hiḍimbovāca

01,140.011a nāvamanye naravyāghra tvām ahaṃ devarūpiṇam

01,140.011c dṛṣṭāpadānas tu mayā mānuṣeṣv eva rākṣasaḥ

01,140.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,140.012a tathā saṃjalpatas tasya bhīmasenasya bhārata

01,140.012c vācaḥ śuśrāva tāḥ kruddho rākṣasaḥ puruṣādakaḥ

01,140.013a avekṣamāṇas tasyāś ca hiḍimbo mānuṣaṃ vapuḥ

01,140.013c sragdāmapūritaśikhaṃ samagrendunibhānanam

01,140.014a subhrūnāsākṣikeśāntaṃ sukumāranakhatvacam

01,140.014c sarvābharaṇasaṃyuktaṃ susūkṣmāmbaravāsasam

01,140.015a tāṃ tathā mānuṣaṃ rūpaṃ bibhratīṃ sumanoharam

01,140.015b*1530_01 sa dadarśāgratas tasya bhīmasya puruṣādakaḥ

01,140.015c puṃskāmāṃ śaṅkamānaś ca cukrodha puruṣādakaḥ

01,140.016a saṃkruddho rākṣasas tasyā bhaginyāḥ kurusattama

01,140.016c utphālya vipule netre tatas tām idam abravīt

01,140.017a ko hi me bhoktukāmasya vighnaṃ carati durmatiḥ

01,140.017c na bibheṣi hiḍimbe kiṃ matkopād vipramohitā

01,140.018a dhik tvām asati puṃskāme mama vipriyakāriṇi

01,140.018c pūrveṣāṃ rākṣasendrāṇāṃ sarveṣām ayaśaskari

01,140.019a yān imān āśritākārṣīr apriyaṃ sumahan mama

01,140.019c eṣa tān adya vai sarvān haniṣyāmi tvayā saha

01,140.020a evam uktvā hiḍimbāṃ sa hiḍimbo lohitekṣaṇaḥ

01,140.020c vadhāyābhipapātaināṃ dantair dantān upaspṛśan

01,140.020d*1531_01 garjantam evaṃ vijane bhīmaseno 'bhivīkṣya tam

01,140.020d*1531_02 rakṣan prabodhaṃ bhrātṝṇāṃ mātuś ca paravīrahā

01,140.021a tam āpatantaṃ saṃprekṣya bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ

01,140.021c bhartsayām āsa tejasvī tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

01,141.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,141.001a bhīmasenas tu taṃ dṛṣṭvā rākṣasaṃ prahasann iva

01,141.001c bhaginīṃ prati saṃkruddham idaṃ vacanam abravīt

01,141.002a kiṃ te hiḍimba etair vā sukhasuptaiḥ prabodhitaiḥ

01,141.002c mām āsādaya durbuddhe tarasā tvaṃ narāśana

01,141.003a mayy eva praharaihi tvaṃ na striyaṃ hantum arhasi

01,141.003c viśeṣato 'napakṛte pareṇāpakṛte sati

01,141.004a na hīyaṃ svavaśā bālā kāmayaty adya mām iha

01,141.004c coditaiṣā hy anaṅgena śarīrāntaracāriṇā

01,141.004e bhaginī tava durbuddhe rākṣasānāṃ yaśohara

01,141.005a tvanniyogena caiveyaṃ rūpaṃ mama samīkṣya ca

01,141.005c kāmayaty adya māṃ bhīrur naiṣā dūṣayate kulam

01,141.006a anaṅgena kṛte doṣe nemāṃ tvam iha rākṣasa

01,141.006b*1532_01 hantum arhasi durbuddhe śūraś cet saṃhara smaram

01,141.006c mayi tiṣṭhati duṣṭātman na striyaṃ hantum arhasi

01,141.006d*1533_01 madarthaṃ kāmabāṇārtāṃ tvām ahaṃ hanmi rākṣasa

01,141.007a samāgaccha mayā sārdham ekenaiko narāśana

01,141.007c aham eva nayiṣyāmi tvām adya yamasādanam

01,141.008a adya te talaniṣpiṣṭaṃ śiro rākṣasa dīryatām

01,141.008b*1534_01 śatadhā bhedam āyāti pūrṇakumbha ivāśmani

01,141.008c kuñjarasyeva pādena viniṣpiṣṭaṃ balīyasaḥ

01,141.009a adya gātrāṇi kravyādāḥ śyenā gomāyavaś ca te

01,141.009c karṣantu bhuvi saṃhṛṣṭā nihatasya mayā mṛdhe

01,141.010a kṣaṇenādya kariṣye 'ham idaṃ vanam akaṇṭakam

01,141.010c purastād dūṣitaṃ nityaṃ tvayā bhakṣayatā narān

01,141.011a adya tvāṃ bhaginī pāpa kṛṣyamāṇaṃ mayā bhuvi

01,141.011c drakṣaty adripratīkāśaṃ siṃheneva mahādvipam

01,141.012a nirābādhās tvayi hate mayā rākṣasapāṃsana

01,141.012c vanam etac cariṣyanti puruṣā vanacāriṇaḥ

01,141.013 hiḍimba uvāca

01,141.013a garjitena vṛthā kiṃ te katthitena ca mānuṣa

01,141.013b*1535_01 śāradasyeva meghasya garjitaṃ niṣphalaṃ hi te

01,141.013c kṛtvaitat karmaṇā sarvaṃ katthethā mā ciraṃ kṛthāḥ

01,141.014a balinaṃ manyase yac ca ātmānam aparākramam

01,141.014c jñāsyasy adya samāgamya mayātmānaṃ balādhikam

01,141.015a na tāvad etān hiṃsiṣye svapantv ete yathāsukham

01,141.015c eṣa tvām eva durbuddhe nihanmy adyāpriyaṃvadam

01,141.016a pītvā tavāsṛg gātrebhyas tataḥ paścād imān api

01,141.016c haniṣyāmi tataḥ paścād imāṃ vipriyakāriṇīm

01,141.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,141.017a evam uktvā tato bāhuṃ pragṛhya puruṣādakaḥ

01,141.017c abhyadhāvata saṃkruddho bhīmasenam ariṃdamam

01,141.018a tasyābhipatatas tūrṇaṃ bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,141.018c vegena prahṛtaṃ bāhuṃ nijagrāha hasann iva

01,141.019a nigṛhya taṃ balād bhīmo visphurantaṃ cakarṣa ha

01,141.019c tasmād deśād dhanūṃṣy aṣṭau siṃhaḥ kṣudramṛgaṃ yathā

01,141.020a tataḥ sa rākṣasaḥ kruddhaḥ pāṇḍavena balād dhṛtaḥ

01,141.020c bhīmasenaṃ samāliṅgya vyanadad bhairavaṃ ravam

01,141.021a punar bhīmo balād enaṃ vicakarṣa mahābalaḥ

01,141.021c mā śabdaḥ sukhasuptānāṃ bhrātṝṇāṃ me bhaved iti

01,141.021d*1536_01 haste gṛhītvā tad rakṣo dūram anyatra nītavān

01,141.021d*1536_02 pucche gṛhītvā tuṇḍena garuḍaḥ pannagaṃ yathā

01,141.022a anyonyaṃ tau samāsādya vicakarṣatur ojasā

01,141.022c rākṣaso bhīmasenaś ca vikramaṃ cakratuḥ param

01,141.022d*1537_01 bhaṅktvā vṛkṣān mahāśākhāṃs tāḍayām āsatuḥ krudhā

01,141.022d*1537_02 sālatālatamālāmravaṭārjunavibhītakān

01,141.022d*1537_03 nyagrodhaplakṣakharjūrapanasān aśmakaṇṭakān

01,141.022d*1537_04 etān anyān mahāvṛkṣān utkhāya tarasākhilān

01,141.022d*1537_05 utkṣipyānyonyaroṣeṇa tāḍayām āsatū raṇe

01,141.022d*1537_06 yadābhavad vanaṃ sarvaṃ nirvṛkṣaṃ vṛkṣasaṃkulam

01,141.022d*1537_07 tadā śilāś ca kuñjāṃś ca vṛkṣān kaṇṭakinas tathā

01,141.022d*1537_08 tatas tau giriśṛṅgāṇi parvatāṃś cābhralelihān

01,141.022d*1537_09 śailāṃś ca gaṇḍapāṣāṇān utkhāyādāya vairiṇau

01,141.022d*1537_10 cikṣepatur upary ājāv anyonyaṃ vijayeṣiṇau

01,141.022d*1537_11 tad vanaṃ paritaḥ pañca yojanaṃ nirmahīruham

01,141.022d*1537_12 nirlatāgulmapāṣāṇaṃ nirmṛgaṃ cakratur bhṛśam

01,141.022d*1537_13 tayor yuddhena rājendra tad vanaṃ bhīmarakṣasoḥ

01,141.022d*1537_14 muhūrtenābhavat kūrmapṛṣṭhavac chlakṣṇam avyayam

01,141.023a babhañjatur mahāvṛkṣāṃl latāś cākarṣatus tataḥ

01,141.023c mattāv iva susaṃrabdhau vāraṇau ṣaṣṭihāyanau

01,141.023d*1538_01 pādapān uddharantau tāv ūruvegena vegitau

01,141.023d*1538_02 sphoṭayantau latājālāny ūrubhyāṃ gṛhya sarvaśaḥ

01,141.023d*1538_03 vitrāsayantau tau śabdaiḥ sarvato mṛgapakṣiṇaḥ

01,141.023d*1538_04 balena balinau mattāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau

01,141.023d*1538_05 bhīmarākṣasayor yuddhaṃ tadāvartata dāruṇam

01,141.023d*1538_06 ūrubāhuparikleśāt karṣantāv itaretaram

01,141.023d*1538_07 utkarṣantau vikarṣantau prakarṣantau parasparam

01,141.023d*1538_08 tataḥ śabdena mahatā garjantau tau parasparam

01,141.023d*1538_09 pāṣāṇasaṃghātanibhaiḥ prahārair abhijaghnatuḥ

01,141.023d*1538_10 anyonyaṃ tau samāliṅgya vikarṣantau parasparam

01,141.023d*1538_11 bāhuyuddham abhūd ghoraṃ balivāsavayor iva

01,141.023d*1538_12 yuddhasaṃrambhanirgacchat phūtkāraravanisvanam

01,141.023d*1539_01 purā devāsure yuddhe vṛtravāsavayor iva

01,141.024a tayoḥ śabdena mahatā vibuddhās te nararṣabhāḥ

01,141.024c saha mātrā tu dadṛśur hiḍimbām agrataḥ sthitām

01,142.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,142.001a prabuddhās te hiḍimbāyā rūpaṃ dṛṣṭvātimānuṣam

01,142.001c vismitāḥ puruṣavyāghrā babhūvuḥ pṛthayā saha

01,142.002a tataḥ kuntī samīkṣyaināṃ vismitā rūpasaṃpadā

01,142.002c uvāca madhuraṃ vākyaṃ sāntvapūrvam idaṃ śanaiḥ

01,142.003a kasya tvaṃ suragarbhābhe kā cāsi varavarṇini

01,142.003c kena kāryeṇa suśroṇi kutaś cāgamanaṃ tava

01,142.004a yadi vāsya vanasyāsi devatā yadi vāpsarāḥ

01,142.004c ācakṣva mama tat sarvaṃ kimarthaṃ ceha tiṣṭhasi

01,142.005 hiḍimbovāca

01,142.005a yad etat paśyasi vanaṃ nīlameghanibhaṃ mahat

01,142.005c nivāso rākṣasasyaitad dhiḍimbasya mamaiva ca

01,142.006a tasya māṃ rākṣasendrasya bhaginīṃ viddhi bhāmini

01,142.006c bhrātrā saṃpreṣitām ārye tvāṃ saputrāṃ jighāṃsatā

01,142.007a krūrabuddher ahaṃ tasya vacanād āgatā iha

01,142.007c adrākṣaṃ hemavarṇābhaṃ tava putraṃ mahaujasam

01,142.008a tato 'haṃ sarvabhūtānāṃ bhāve vicaratā śubhe

01,142.008c coditā tava putrasya manmathena vaśānugā

01,142.009a tato vṛto mayā bhartā tava putro mahābalaḥ

01,142.009c apanetuṃ ca yatito na caiva śakito mayā

01,142.010a cirāyamāṇāṃ māṃ jñātvā tataḥ sa puruṣādakaḥ

01,142.010c svayam evāgato hantum imān sarvāṃs tavātmajān

01,142.011a sa tena mama kāntena tava putreṇa dhīmatā

01,142.011c balād ito viniṣpiṣya vyapakṛṣṭo mahātmanā

01,142.012a vikarṣantau mahāvegau garjamānau parasparam

01,142.012c paśyadhvaṃ yudhi vikrāntāv etau tau nararākṣasau

01,142.012d*1540_01 yudhyantau vijayākāṅkṣī rākṣaso mandabuddhimān

01,142.012d*1540_02 na vāñche ('haṃ) jīvitaṃ bhrātuḥ kadā ye duṣṭakarmaṇaḥ

01,142.013 vaiśaṃpāyana uvāca

01,142.013a tasyāḥ śrutvaiva vacanam utpapāta yudhiṣṭhiraḥ

01,142.013c arjuno nakulaś caiva sahadevaś ca vīryavān

01,142.014a tau te dadṛśur āsaktau vikarṣantau parasparam

01,142.014c kāṅkṣamāṇau jayaṃ caiva siṃhāv iva raṇotkaṭau

01,142.015a tāv anyonyaṃ samāśliṣya vikarṣantau parasparam

01,142.015c dāvāgnidhūmasadṛśaṃ cakratuḥ pārthivaṃ rajaḥ

01,142.016a vasudhāreṇusaṃvītau vasudhādharasaṃnibhau

01,142.016c vibhrājetāṃ yathā śailau nīhāreṇābhisaṃvṛtau

01,142.016d*1541_01 te paśyanto mahad yuddhaṃ sarve vyathitacetasaḥ

01,142.017a rākṣasena tathā bhīmaṃ kliśyamānaṃ nirīkṣya tu

01,142.017b*1542_01 ciraprayuddhau tau dṛṣṭvā tvayonyavadhakāṅkṣayā

01,142.017c uvācedaṃ vacaḥ pārthaḥ prahasañ śanakair iva

01,142.018a bhīma mā bhair mahābāho na tvāṃ budhyāmahe vayam

01,142.018c sametaṃ bhīmarūpeṇa prasuptāḥ śramakarśitāḥ

01,142.019a sāhāyye 'smi sthitaḥ pārtha yodhayiṣyāmi rākṣasam

01,142.019c nakulaḥ sahadevaś ca mātaraṃ gopayiṣyataḥ

01,142.020 bhīma uvāca

01,142.020a udāsīno nirīkṣasva na kāryaḥ saṃbhramas tvayā

01,142.020c na jātv ayaṃ punar jīven madbāhvantaram āgataḥ

01,142.020d*1543_01 bhujayor antaraṃ prāpto bhīmasenasya rākṣasaḥ

01,142.020d*1543_02 amuktvā pārtha vīryeṇa mṛto mā bhūd iti dhvaniḥ

01,142.020d*1543_03 ayam asmān na no hanyāj jātu vai pārtha rākṣasaḥ

01,142.020d*1543_04 jīvantaṃ na pramokṣyāmi mā bhaiṣīr bharatarṣabha

01,142.021 arjuna uvāca

01,142.021*1544_01 pūrvarātre prabuddho 'si bhīma krūreṇa rakṣasā

01,142.021*1544_02 kṣapā vyuṣṭā na cedānīṃ samāpto 'si mahāraṇam

01,142.021a kim anena ciraṃ bhīma jīvatā pāparakṣasā

01,142.021c gantavyaṃ na ciraṃ sthātum iha śakyam ariṃdama

01,142.022a purā saṃrajyate prācī purā saṃdhyā pravartate

01,142.022c raudre muhūrte rakṣāṃsi prabalāni bhavanti ca

01,142.023a tvarasva bhīma mā krīḍa jahi rakṣo vibhīṣaṇam

01,142.023c purā vikurute māyāṃ bhujayoḥ sāram arpaya

01,142.023d*1545_01 māhātmyam ātmano vettha narāṇāṃ hitakāmyayā

01,142.023d*1545_02 rakṣo jahi yathā śakraḥ purā vṛtraṃ mahāvane

01,142.024 vaiśaṃpāyana uvāca

01,142.024a arjunenaivam uktas tu bhīmo bhīmasya rakṣasaḥ

01,142.024a*1546_01 . . . . . . . . bhīmo roṣāj jvalann iva

01,142.024a*1546_02 balam āhārayām āsa yad vāyor jagataḥ kṣaye

01,142.024a*1546_03 tatas tasyāmbudābhasya . . . . . . . .

01,142.024c utkṣipyābhrāmayad dehaṃ tūrṇaṃ guṇaśatādhikam

01,142.024d*1547_01 iti covāca saṃkruddho bhrāmayan rākṣasaṃ tu saḥ

01,142.024d*1547_02 bhīmaseno mahābāhur abhigarjan muhur muhuḥ

01,142.025 bhīma uvāca

01,142.025a vṛthāmāṃsair vṛthā puṣṭo vṛthā vṛddho vṛthāmatiḥ

01,142.025c vṛthāmaraṇam arhas tvaṃ vṛthādya na bhaviṣyasi

01,142.025d*1548_01 kṣemam adya kariṣyāmi yathā vanam akaṇṭakam

01,142.025d*1548_02 na punar mānuṣān hatvā bhakṣayiṣyasi rākṣasa

01,142.026 arjuna uvāca

01,142.026a atha vā manyase bhāraṃ tvam imaṃ rākṣasaṃ yudhi

01,142.026c karomi tava sāhāyyaṃ śīghram eva nihanyatām

01,142.027a atha vāpy aham evainaṃ haniṣyāmi vṛkodara

01,142.027c kṛtakarmā pariśrāntaḥ sādhu tāvad upārama

01,142.028 vaiśaṃpāyana uvāca

01,142.028a tasya tad vacanaṃ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ

01,142.028c niṣpiṣyainaṃ balād bhūmau paśumāram amārayat

01,142.028d*1549_01 athainam ākṣipya balāt paśuvac cāpy amārayat

01,142.029a sa māryamāṇo bhīmena nanāda vipulaṃ svanam

01,142.029c pūrayaṃs tad vanaṃ sarvaṃ jalārdra iva dundubhiḥ

01,142.030a bhujābhyāṃ yoktrayitvā taṃ balavān pāṇḍunandanaḥ

01,142.030b*1550_01 samudbhrāmya śiraś cāsya sagrīvaṃ tad udāvahat

01,142.030b*1550_02 madhye bhittvā śiraś cāsya sugrīvaṃ tad upākṣipat

01,142.030b*1550_03 tasya niṣkarṇanayanaṃ nirjihvaṃ rudhirokṣitam

01,142.030b*1550_04 praviddhaṃ bhīmasenena śiro vidaśanaṃ babhau

01,142.030b*1550_05 prasāritabhujoddhṛṣṭo bhinnamāṃsatvagantaraḥ

01,142.030b*1550_06 kabandhabhūtas tatrāsīd adrir vajrahato yathā

01,142.030c madhye bhaṅktvā sa balavān harṣayām āsa pāṇḍavān

01,142.031a hiḍimbaṃ nihataṃ dṛṣṭvā saṃhṛṣṭās te tarasvinaḥ

01,142.031b*1551_01 hiḍimbā caiva saṃprekṣya nihataṃ rākṣasaṃ raṇe

01,142.031b*1551_02 adṛśyāś caiva ye svasthāḥ sametā bhūtavādikāḥ

01,142.031b*1551_03 pūjayanti sma saṃhṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti pāṇḍavam

01,142.031b*1551_04 bhrātaraś cāpi saṃhṛṣṭā yudhiṣṭhirapurogamāḥ

01,142.031c apūjayan naravyāghraṃ bhīmasenam ariṃdamam

01,142.032a abhipūjya mahātmānaṃ bhīmaṃ bhīmaparākramam

01,142.032c punar evārjuno vākyam uvācedaṃ vṛkodaram

01,142.033a nadūre nagaraṃ manye vanād asmād ahaṃ prabho

01,142.033c śīghraṃ gacchāma bhadraṃ te na no vidyāt suyodhanaḥ

01,142.034a tataḥ sarve tathety uktvā saha mātrā paraṃtapāḥ

01,142.034c prayayuḥ puruṣavyāghrā hiḍimbā caiva rākṣasī

01,143.000*1552=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,143.000*1552_01 sā tato nyapatat tūrṇaṃ bhaginī tasya rakṣasaḥ

01,143.000*1552_02 abruvāṇā hiḍimbā tu rākṣasī pāṇḍavān prati

01,143.000*1552_03 abhivādya tataḥ kuntīṃ dharmarājaṃ ca pāṇḍavam

01,143.000*1552_04 abhipūjya ca tān sarvān bhīmasenam abhāṣata

01,143.000*1552_05 ahaṃ te darśanād eva manmathasya vaśaṃ gatā

01,143.000*1552_06 krūraṃ bhrātṛvaco hitvā sā tvām evānurundhatī

01,143.000*1552_07 rākṣase raudrasaṃkāśe tavāpaśyaṃ viceṣṭitam

01,143.000*1552_08 ahaṃ śuśrūṣur iccheyaṃ tava gātraṃ niṣevitum

01,143.001 bhīma uvāca

01,143.001a smaranti vairaṃ rakṣāṃsi māyām āśritya mohinīm

01,143.001c hiḍimbe vraja panthānaṃ tvaṃ vai bhrātṛniṣevitam

01,143.002 yudhiṣṭhira uvāca

01,143.002a kruddho 'pi puruṣavyāghra bhīma mā sma striyaṃ vadhīḥ

01,143.002c śarīraguptyābhyadhikaṃ dharmaṃ gopaya pāṇḍava

01,143.002d*1553_01 śaraṇāgatagūhyā tvaṃ dharmaṃ gopāya pāṇḍava

01,143.003a vadhābhiprāyam āyāntam avadhīs tvaṃ mahābalam

01,143.003c rakṣasas tasya bhaginī kiṃ naḥ kruddhā kariṣyati

01,143.004 vaiśaṃpāyana uvāca

01,143.004a hiḍimbā tu tataḥ kuntīm abhivādya kṛtāñjaliḥ

01,143.004c yudhiṣṭhiraṃ ca kaunteyam idaṃ vacanam abravīt

01,143.005a ārye jānāsi yad duḥkham iha strīṇām anaṅgajam

01,143.005c tad idaṃ mām anuprāptaṃ bhīmasenakṛtaṃ śubhe

01,143.006a soḍhaṃ tat paramaṃ duḥkhaṃ mayā kālapratīkṣayā

01,143.006c so 'yam abhyāgataḥ kālo bhavitā me sukhāya vai

01,143.007a mayā hy utsṛjya suhṛdaḥ svadharmaṃ svajanaṃ tathā

01,143.007c vṛto 'yaṃ puruṣavyāghras tava putraḥ patiḥ śubhe

01,143.008a vareṇāpi tathānena tvayā cāpi yaśasvini

01,143.008b*1554_01 tad arhasi kṛpāṃ kartuṃ mayi tvaṃ varavarṇini

01,143.008c tathā bruvantī hi tadā pratyākhyātā kriyāṃ prati

01,143.008d*1555_01 bhūmyāṃ duṣkṛtino lokān gamiṣye 'haṃ na saṃśayaḥ

01,143.009a tvaṃ māṃ mūḍheti vā matvā bhaktā vānugateti vā

01,143.009c bhartrānena mahābhāge saṃyojaya sutena te

01,143.010a tam upādāya gaccheyaṃ yatheṣṭaṃ devarūpiṇam

01,143.010c punaś caivāgamiṣyāmi viśrambhaṃ kuru me śubhe

01,143.010d*1556_01 ahaṃ hi samaye lipse prāg bhrātur apavarjanāt

01,143.010d*1556_02 tataḥ so 'bhyapatad rātrau bhīmasenajighāṃsayā

01,143.010d*1556_03 yathā yathā vikramate yathā ramati tiṣṭhati

01,143.010d*1556_04 tathā tathā samādhāya pāṇḍavaṃ kāmamohitā

01,143.010d*1556_05 na yātudhāny ahaṃ tv ārye na cāsmi rajanīcarī

01,143.010d*1556_06 īśā rakṣaḥsu sādhvy asmi rājñī sālakaṭaṅkaṭī

01,143.010d*1556_07 putreṇa tava saṃyuktā yuvatir devavarṇinī

01,143.010d*1556_08 sarvān vo 'ham upasthāsye puraskṛtya vṛkodaram

01,143.010d*1556_09 apramattā pramatteṣu śuśrūṣur anahaṃvadā

01,143.011a ahaṃ hi manasā dhyātā sarvān neṣyāmi vaḥ sadā

01,143.011c vṛjine tārayiṣyāmi durgeṣu ca nararṣabhān

01,143.012a pṛṣṭhena vo vahiṣyāmi śīghrāṃ gatim abhīpsataḥ

01,143.012c yūyaṃ prasādaṃ kuruta bhīmaseno bhajeta mām

01,143.012d*1557_01 uvāca sā tadā kuntī hiḍimbāṃ nāma rākṣasīm

01,143.013a āpadas taraṇe prāṇān dhārayed yena yena hi

01,143.013c sarvam ādṛtya kartavyaṃ tad dharmam anuvartatā

01,143.014a āpatsu yo dhārayati dharmaṃ dharmavid uttamaḥ

01,143.014c vyasanaṃ hy eva dharmasya dharmiṇām āpad ucyate

01,143.015a puṇyaṃ prāṇān dhārayati puṇyaṃ prāṇadam ucyate

01,143.015c yena yenācared dharmaṃ tasmin garhā na vidyate

01,143.015d@087=0017 vaiśaṃpāyanaḥ

01,143.015d@087_0001 mahato 'tra striyaṃ kāmād bādhitāṃ trāhi mām api

01,143.015d@087_0002 dharmārthakāmamokṣeṣu dayāṃ kurvanti sādhavaḥ

01,143.015d@087_0003 taṃ tu dharmam iti prāhur munayo dharmavatsalāḥ

01,143.015d@087_0004 divyajñānena paśyāmi atītānāgatān aham

01,143.015d@087_0005 tasmād vakṣyāmi vaḥ śreya āsannaṃ sara uttamam

01,143.015d@087_0006 adyāsādya saraḥ snātvā viśramya ca vanaspatau

01,143.015d@087_0007 śvaḥ prabhāte mahad bhūtaṃ prādurbhūtaṃ jagatpatim

01,143.015d@087_0008 vyāsaṃ kamalapatrākṣaṃ dṛṣṭvā śokaṃ vihāsyatha

01,143.015d@087_0009 dhṛtarāṣṭrād vivāsaś ca dahanaṃ vāraṇāvate

01,143.015d@087_0010 trāṇaṃ ca vidurāt tubhyaṃ viditaṃ jñānacakṣuṣā

01,143.015d@087_0011 āvāse śālihotrasya sa vo vāsaṃ vidhāsyati

01,143.015d@087_0012 varṣavātātapasahaḥ ayaṃ puṇyo vanaspatiḥ

01,143.015d@087_0013 pītamātre tu pānīye kṣutpipāse vinaśyataḥ

01,143.015d@087_0014 tapasā śālihotreṇa saro vṛkṣaś ca nirmitaḥ

01,143.015d@087_0015 kādambāḥ sārasā haṃsāḥ kuraryaḥ kuraraiḥ saha

01,143.015d@087_0016 ruvanti madhuraṃ gītaṃ gāndharvasvanamiśritam

01,143.015d@087_0017 tasyās tad vacanaṃ śrutvā kuntī vacanam abravīt

01,143.015d@087_0018 yudhiṣṭhiraṃ mahāprājñaṃ sarvaśāstraviśāradam

01,143.015d@087_0019 tvaṃ hi dharmabhṛtāṃ śreṣṭha mayoktaṃ śṛṇu bhārata

01,143.015d@087_0020 rākṣasy eṣā hi vākyena dharmaṃ vadati sādhu vai

01,143.015d@087_0021 bhāvena duṣṭā bhīmaṃ sā kiṃ kariṣyati rākṣasī

01,143.015d@087_0022 bhajatāṃ pāṇḍavaṃ vīram apatyārthaṃ yadīcchasi

01,143.016 yudhiṣṭhira uvāca

01,143.016a evam etad yathāttha tvaṃ hiḍimbe nātra saṃśayaḥ

01,143.016c sthātavyaṃ tu tvayā dharme yathā brūyāṃ sumadhyame

01,143.016d*1558_01 nityaṃ kṛtāhnikā snātvā kṛtaśaucā surūpiṇī

01,143.017a snātaṃ kṛtāhnikaṃ bhadre kṛtakautukamaṅgalam

01,143.017c bhīmasenaṃ bhajethās tvaṃ prāg astagamanād raveḥ

01,143.018a ahaḥsu viharānena yathākāmaṃ manojavā

01,143.018c ayaṃ tv ānayitavyas te bhīmasenaḥ sadā niśi

01,143.018d@088=0005 vaiśaṃpāyanaḥ

01,143.018d@088_0001 prāk saṃdhyāto vimoktavyo rakṣitavyaś ca nityaśaḥ

01,143.018d@088_0002 evaṃ ramasva bhīmena yāvad garbhasya vedanam

01,143.018d@088_0003 eṣa te samayo bhadre śuśrūṣyaś cāpramattayā

01,143.018d@088_0004 nityānukūlayā bhūtvā kartavyaṃ śobhanaṃ tvayā

01,143.018d@088_0005 yudhiṣṭhireṇaivam uktā kuntyā cāṅke 'dhiropitā

01,143.018d@088_0006 bhīmārjunāntaragatā yamābhyāṃ ca puraskṛtā

01,143.018d@088_0007 tiryag yudhiṣṭhire yāti hiḍimbā bhīmagāminī

01,143.018d@088_0008 śālihotrasaro ramyam āsedus te jalārthinaḥ

01,143.018d@088_0009 tat tatheti pratijñāya hiḍimbā rākṣasī tadā

01,143.018d@088_0010 vanaspatitalaṃ gatvā parimṛjya gṛhaṃ yathā

01,143.018d@088_0011 pāṇḍavānāṃ ca vāsaṃ sā kṛtvā parṇamayaṃ tathā

01,143.018d@088_0012 ātmanaś ca tathā kuntyā ekoddeśe cakāra sā

01,143.018d@088_0013 pāṇḍavās tu tataḥ snātvā śuddhāḥ saṃdhyām upāsya ca

01,143.018d@088_0014 tṛṣitāḥ kṣutpipāsārtā jalamātreṇa vartayan

01,143.018d@088_0015 śālihotras tadā jñātvā kṣudhārtān pāṇḍavāṃs tadā

01,143.018d@088_0016 manasā cintayām āsa pānīyaṃ bhojanaṃ mahat

01,143.018d@088_0017 tatas te pāṇḍavāḥ sarve viśrāntāḥ pṛthayā saha

01,143.018d@088_0018 yathā jatugṛhe vṛttaṃ rākṣasena kṛtaṃ ca yat

01,143.018d@088_0019 kṛtvā kathā bahuvidhāḥ kathānte pāṇḍunandanam

01,143.018d@088_0020 kuntī rājasutā vākyaṃ bhīmasenam athābravīt

01,143.018d@088_0021 yathā pāṇḍus tathā mānyas tava jyeṣṭho yudhiṣṭhiraḥ

01,143.018d@088_0022 ahaṃ dharmavidhānena mānyā gurutarī tava

01,143.018d@088_0023 tasmāt pāṇḍuhitārthaṃ me yuvarāja hitaṃ kuru

01,143.018d@088_0024 nikṛtā dhārtarāṣṭreṇa pāpenākṛtabuddhinā

01,143.018d@088_0025 duṣkṛtasya pratīkāraṃ na paśyāmi vṛkodara

01,143.018d@088_0026 tasmāt katipayāhena yogakṣemaṃ bhaviṣyati

01,143.018d@088_0027 kṣemaṃ durgam imaṃ vāsaṃ vasiṣyāmo yathāsukham

01,143.018d@088_0028 idam adya mahad duḥkhaṃ dharmakṛcchraṃ vṛkodara

01,143.018d@088_0029 dṛṣṭvaiva tvāṃ mahāprājña anaṅgenābhicoditā

01,143.018d@088_0030 yudhiṣṭhiraṃ ca māṃ caiva varayām āsa dharmataḥ

01,143.018d@088_0031 dharmārthaṃ dehi putraṃ tvaṃ sa naḥ śreyaḥ kariṣyati

01,143.018d@088_0032 prativākyaṃ tu necchāmi hy āvābhyāṃ vacanaṃ kuru

01,143.019 vaiśaṃpāyana uvāca

01,143.019a tatheti tat pratijñāya hiḍimbā rākṣasī tadā

01,143.019a*1559_01 . . . . . . . . bhīmaseno 'bravīd idam

01,143.019b*1560_01 śāsanaṃ te kariṣyāmi devaśāsanam ity api

01,143.019b*1560_02 samakṣaṃ bhrātṛmadhye tu bhīmaseno 'bravīd idam

01,143.019b*1561_01 śṛṇu rākṣasi satyena samayaṃ te vadāmy aham

01,143.019b*1561_02 yāvatkālena bhavati putrasyotpādanaṃ śubhe

01,143.019b*1561_03 tāvatkālaṃ gamiṣyāmi tvayā saha sumadhyame

01,143.019b*1562_01 viśeṣato matsakāśe mā prakāśaya nīcatām

01,143.019b*1562_02 uttamastrīguṇopetā bhajethā varavarṇini

01,143.019b*1563_01 gatāhani niveśeṣu bhojyaṃ rājārham ānayat

01,143.019b*1563_02 sā kadā cid vihārārthaṃ hiḍimbā kāmacāriṇī

01,143.019c bhīmasenam upādāya ūrdhvam ācakrame tataḥ

01,143.020a śailaśṛṅgeṣu ramyeṣu devatāyataneṣu ca

01,143.020c mṛgapakṣivighuṣṭeṣu ramaṇīyeṣu sarvadā

01,143.021a kṛtvā ca paramaṃ rūpaṃ sarvābharaṇabhūṣitā

01,143.021c saṃjalpantī sumadhuraṃ ramayām āsa pāṇḍavam

01,143.022a tathaiva vanadurgeṣu puṣpitadrumasānuṣu

01,143.022c saraḥsu ramaṇīyeṣu padmotpalayuteṣu ca

01,143.023a nadīdvīpapradeśeṣu vaiḍūryasikatāsu ca

01,143.023c sutīrthavanatoyāsu tathā girinadīṣu ca

01,143.023d*1564_01 kānaneṣu vicitreṣu puṣpitadrumavalliṣu

01,143.023d*1564_02 himavadgirikuñjeṣu guhāsu vividhāsu ca

01,143.023d*1564_03 praphullaśatapatreṣu saraḥsv amalavāriṣu

01,143.024a sagarasya pradeśeṣu maṇihemaciteṣu ca

01,143.024c pattaneṣu ca ramyeṣu mahāśālavaneṣu ca

01,143.025a devāraṇyeṣu puṇyeṣu tathā parvatasānuṣu

01,143.025c guhyakānāṃ nivāseṣu tāpasāyataneṣu ca

01,143.026a sarvartuphalapuṣpeṣu mānaseṣu saraḥsu ca

01,143.026c bibhratī paramaṃ rūpaṃ ramayām āsa pāṇḍavam

01,143.026d*1565=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,143.026d*1565_01 gate bhagavati vyāse pāṇḍavā vigatajvarāḥ

01,143.026d*1565_02 ūṣus tatra ca ṣaṇmāsān vaṭavṛkṣe yathāsukham

01,143.026d*1565_03 śākamūlaphalāhārās tapaḥ kurvanti pāṇḍavāḥ

01,143.026d*1565_04 anujñātā mahārāja tataḥ kamalapālikā

01,143.026d@089_0001 yathā ca sukṛtī svarge modate 'psarasā saha

01,143.026d@089_0002 sa tathā paramaprītas tayā reme mahādyutiḥ

01,143.026d@089_0003 śubhaṃ hi jaghanaṃ tasyāḥ suvarṇamaṇimekhalam

01,143.026d@089_0004 na tatarpa mudā mṛdnan bhīmaseno muhur muhuḥ

01,143.026d@089_0005 ramayantī tato bhīmaṃ tatra tatra manojavā

01,143.026d@089_0006 sā reme tena saṃharṣād atṛpyantī muhur muhuḥ

01,143.026d@089_0007 ahaḥsu vicarantī sā niśākāleṣu pāṇḍavam

01,143.026d@089_0008 ānīya vai svake gehe darśayām āsa mātaram

01,143.026d@089_0009 bhrātṛbhiḥ sahito nityaṃ svapate pāṇḍavas tadā

01,143.026d@089_0010 kuntyāḥ paricarantī sā tasyāḥ pārśve 'vasan niśām

01,143.026d@089_0011 kāmāṃś ca mukhavāsādīn ānayiṣyati bhojanam

01,143.026d@089_0012 tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyām ājagāma mahāvrataḥ

01,143.026d@089_0013 pārāśaryo mahāprājño divyadarśī mahātapāḥ

01,143.026d@089_0014 te 'bhivādya mahātmānaṃ kṛṣṇadvaipāyanaṃ tadā

01,143.026d@089_0015 tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve sasnuṣā caiva mādhavī

01,143.027a ramayantī tathā bhīmaṃ tatra tatra manojavā

01,143.027b*1566_01 divyābharaṇavastrāṅgī divyasraganulepanā

01,143.027b*1566_02 evaṃ bhrātṝn sapta māsān hiḍimbāvāsayad vane

01,143.027b*1566_03 pāṇḍavān bhīmasenārthaṃ rākṣasī kāmarūpiṇī

01,143.027b*1566_04 sukhaṃ sa viharan bhīmas tatkālaṃ paryaṇāmayat

01,143.027b*1566_05 tato 'labhata sā garbhaṃ rākṣasī kāmarūpiṇī

01,143.027b*1566_06 atṛptā bhīmasenena saptamāsopasaṃgatā

01,143.027c prajajñe rākṣasī putraṃ bhīmasenān mahābalam

01,143.028a virūpākṣaṃ mahāvaktraṃ śaṅkukarṇaṃ vibhīṣaṇam

01,143.028c bhīmarūpaṃ sutāmroṣṭhaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ mahābalam

01,143.029a maheṣvāsaṃ mahāvīryaṃ mahāsattvaṃ mahābhujam

01,143.029c mahājavaṃ mahākāyaṃ mahāmāyam ariṃdamam

01,143.029d*1567_01 dīrghaghoṇaṃ mahoraskaṃ vikaṭodbaddhapiṇḍikam

01,143.030a amānuṣaṃ mānuṣajaṃ bhīmavegaṃ mahābalam

01,143.030c yaḥ piśācān atīvānyān babhūvāti sa mānuṣān

01,143.031a bālo 'pi yauvanaṃ prāpto mānuṣeṣu viśāṃ pate

01,143.031c sarvāstreṣu paraṃ vīraḥ prakarṣam agamad balī

01,143.032a sadyo hi garbhaṃ rākṣasyo labhante prasavanti ca

01,143.032c kāmarūpadharāś caiva bhavanti bahurūpiṇaḥ

01,143.033a praṇamya vikacaḥ pādāv agṛhṇāt sa pitus tadā

01,143.033c mātuś ca parameṣvāsas tau ca nāmāsya cakratuḥ

01,143.034a ghaṭabhāsotkaca iti mātaraṃ so 'bhyabhāṣata

01,143.034c abhavat tena nāmāsya ghaṭotkaca iti sma ha

01,143.035a anuraktaś ca tān āsīt pāṇḍavān sa ghaṭotkacaḥ

01,143.035b*1568_01 vikīrṇakeśo ghaṭate pitror agre yatas tataḥ

01,143.035b*1568_02 purataḥ pāṇḍavānāṃ ca tena cāsau ghaṭotkacaḥ

01,143.035c teṣāṃ ca dayito nityam ātmabhūto babhūva saḥ

01,143.035d*1569=07 vaiśaṃpāyanaḥ

01,143.035d*1569_01 ghaṭotkaco mahākāyaḥ pāṇḍavān pṛthayā saha

01,143.035d*1569_02 abhivādya yathānyāyam abravīc ca prabhāṣya tān

01,143.035d*1569_03 kiṃ karomy aham āryāṇāṃ niḥśaṅkaṃ vadatānaghāḥ

01,143.035d*1569_04 taṃ bruvantaṃ bhaimaseniṃ kuntī vacanam abravīt

01,143.035d*1569_05 tvaṃ kurūṇāṃ kule jātaḥ sākṣād bhīmasamo hy asi

01,143.035d*1569_06 jyeṣṭhaḥ putro 'si pañcānāṃ sāhāyyaṃ kuru putraka

01,143.035d*1569_07 pṛthayāpy evam uktas tu praṇamyedaṃ vaco 'bravīt

01,143.035d*1569_08 yathā hi rāvaṇo loke indrajid vā mahābalaḥ

01,143.035d*1569_09 varṣmavīryasamo loke viśiṣṭaś cābhavaṃ nṛṣu

01,143.036a saṃvāsasamayo jīrṇa ity abhāṣata taṃ tataḥ

01,143.036b*1570=02 hiḍimbā

01,143.036b*1570_01 punar drakṣyasi rājyasthān ity abhāṣata tāṃ tadā

01,143.036b*1570_02 yadā me tvaṃ smareḥ kānta riraṃsū rahasi prabho

01,143.036b*1570_03 tadā tava vaśaṃ bhūya āgantāsmy āśu bhārata

01,143.036b*1570_04 ity uktvā sā jagāmāśu bhāvam āsajya pāṇḍave

01,143.036c hiḍimbā samayaṃ kṛtvā svāṃ gatiṃ pratyapadyata

01,143.036d*1571_01 tatas tu pāṇḍavāḥ sarve śālihotrāśrame tadā

01,143.036d*1571_02 pūjitās tena vanyena tam āmantrya mahāmunim

01,143.037a kṛtyakāla upasthāsye pitṝn iti ghaṭotkacaḥ

01,143.037a*1572_01 . . . . . . . . bhavatsmaraṇamātrataḥ

01,143.037a*1572_02 mahatkṛcchre vane durge . . . . . . . .

01,143.037c āmantrya rākṣasaśreṣṭhaḥ pratasthe cottarāṃ diśam

01,143.038a sa hi sṛṣṭo maghavatā śaktihetor mahātmanā

01,143.038c karṇasyāprativīryasya vināśāya mahātmanaḥ

01,144.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,144.001a te vanena vanaṃ vīrā ghnanto mṛgagaṇān bahūn

01,144.001c apakramya yayū rājaṃs tvaramāṇā mahārathāḥ

01,144.002a matsyāṃs trigartān pāñcālān kīcakān antareṇa ca

01,144.002c ramaṇīyān vanoddeśān prekṣamāṇāḥ sarāṃsi ca

01,144.003a jaṭāḥ kṛtvātmanaḥ sarve valkalājinavāsasaḥ

01,144.003c saha kuntyā mahātmāno bibhratas tāpasaṃ vapuḥ

01,144.004a kva cid vahanto jananīṃ tvaramāṇā mahārathāḥ

01,144.004b*1573_01 nityakarma prakurvanto vanyamūlaphalāśanāḥ

01,144.004c kva cic chandena gacchantas te jagmuḥ prasabhaṃ punaḥ

01,144.004d*1574_01 pathi dvaipāyanaṃ sarve dadṛśuḥ svaṃ pitāmaham

01,144.005a brāhmaṃ vedam adhīyānā vedāṅgāni ca sarvaśaḥ

01,144.005c nītiśāstraṃ ca dharmajñā dadṛśus te pitāmaham

01,144.005d*1575_01 śālihotraprasādena labdhvā prītim avāpya ca

01,144.006a te 'bhivādya mahātmānaṃ kṛṣṇadvaipāyanaṃ tadā

01,144.006c tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve saha mātrā paraṃtapāḥ

01,144.006d*1576=00 vyāsaḥ

01,144.006d*1576_01 tadāśramān nirgamanaṃ mayā jñātaṃ nararṣabhāḥ

01,144.006d*1576_02 ghaṭotkacasya cotpattiṃ jñātvā prītir avardhata

01,144.007 vyāsa uvāca

01,144.007a mayedaṃ manasā pūrvaṃ viditaṃ bharatarṣabhāḥ

01,144.007c yathā sthitair adharmeṇa dhārtarāṣṭrair vivāsitāḥ

01,144.007d*1577_01 vivāsitāś ca mātrā vai pāpair durmantraṇaiḥ sadā

01,144.008a tad viditvāsmi saṃprāptaś cikīrṣuḥ paramaṃ hitam

01,144.008c na viṣādo 'tra kartavyaḥ sarvam etat sukhāya vaḥ

01,144.008d*1578_01 suhṛdviyogajaṃ karma purā kṛtam ariṃdamāḥ

01,144.008d*1578_02 tasya siddhir iyaṃ prāptā mā śocata paraṃtapāḥ

01,144.008d*1578_03 samāpte duṣkṛte caiva yūyaṃ caiva na saṃśayaḥ

01,144.008d*1578_04 svarāṣṭre vihariṣyanto bhaviṣyatha sabāndhavāḥ

01,144.009a samās te caiva me sarve yūyaṃ caiva na saṃśayaḥ

01,144.009c dīnato bālataś caiva snehaṃ kurvanti bāndhavāḥ

01,144.010a tasmād abhyadhikaḥ sneho yuṣmāsu mama sāṃpratam

01,144.010c snehapūrvaṃ cikīrṣāmi hitaṃ vas tan nibodhata

01,144.011a idaṃ nagaram abhyāśe ramaṇīyaṃ nirāmayam

01,144.011c vasateha praticchannā mamāgamanakāṅkṣiṇaḥ

01,144.011d*1579_01 etad vai śālihotrasya tapasā nirmitaṃ saraḥ

01,144.011d*1579_02 ramaṇīyam idaṃ toyaṃ kṣutpipāsāśramāpaham

01,144.011d*1579_03 kāryārthinas tu ṣaṇmāsaṃ viharadhvaṃ yathāsukham

01,144.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,144.012a evaṃ sa tān samāśvāsya vyāsaḥ pārthān ariṃdamān

01,144.012c ekacakrām abhigataḥ kuntīm āśvāsayat prabhuḥ

01,144.012d*1580_01 snuṣe mā roda mā rodety evaṃ vyāso 'bravīd vacaḥ

01,144.012d*1581_01 punar eva ca dharmātmā idaṃ vacanam abravīt

01,144.012d*1582=00 vyāsaḥ

01,144.012d*1582_01 kuryān na kevalaṃ dharmaṃ duṣkṛtaṃ ca tathā naraḥ

01,144.012d*1582_02 sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ loke na kartā nāsti śobhane

01,144.012d*1582_03 avaśyaṃ labhate kartā phalaṃ vai puṇyapāpayoḥ

01,144.012d*1582_04 duṣkṛtasya phalenaivaṃ prāptaṃ vyasanam uttamam

01,144.012d*1582_05 tasmān mādhavi mānārhe mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ

01,144.013a jīvaputri sutas te 'yaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

01,144.013c pṛthivyāṃ pārthivān sarvān praśāsiṣyati dharmarāṭ

01,144.014a dharmeṇa jitvā pṛthivīm akhilāṃ dharmavid vaśī

01,144.014b*1583_01 pṛthivīm akhilāṃ jitvā sarvāṃ sāgaramekhalām

01,144.014b*1584_01 sthāpayitvā vaśe sarvāṃ saparvatavanāṃ śubhām

01,144.014c bhīmasenārjunabalād bhokṣyaty ayam asaṃśayaḥ

01,144.015a putrās tava ca mādryāś ca sarva eva mahārathāḥ

01,144.015c svarāṣṭre vihariṣyanti sukhaṃ sumanasas tadā

01,144.016a yakṣyanti ca naravyāghrā vijitya pṛthivīm imām

01,144.016c rājasūyāśvamedhādyaiḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ

01,144.017a anugṛhya suhṛdvargaṃ dhanena ca sukhena ca

01,144.017c pitṛpaitāmahaṃ rājyam iha bhokṣyanti te sutāḥ

01,144.017d*1585_01 snuṣā kamalapatrākṣī nāmnā kamalapālikā

01,144.017d*1585_02 vaśavartinī tu bhīmasya putram eṣā janiṣyati

01,144.017d*1585_03 tena putreṇa kṛcchreṣu bhaviṣyatha ca tāritāḥ

01,144.018a evam uktvā niveśyainān brāhmaṇasya niveśane

01,144.018c abravīt pārthivaśreṣṭham ṛṣir dvaipāyanas tadā

01,144.019a iha māṃ saṃpratīkṣadhvam āgamiṣyāmy ahaṃ punaḥ

01,144.019c deśakālau viditvaiva vetsyadhvaṃ paramāṃ mudam

01,144.020a sa taiḥ prāñjalibhiḥ sarvais tathety ukto narādhipa

01,144.020c jagāma bhagavān vyāso yathākāmam ṛṣiḥ prabhuḥ

01,145.001 janamejaya uvāca

01,145.001a ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ

01,145.001c ataḥ paraṃ dvijaśreṣṭha kim akurvata pāṇḍavāḥ

01,145.002 vaiśaṃpāyana uvāca

01,145.002a ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ

01,145.002c ūṣur nāticiraṃ kālaṃ brāhmaṇasya niveśane

01,145.003a ramaṇīyāni paśyanto vanāni vividhāni ca

01,145.003c pārthivān api coddeśān saritaś ca sarāṃsi ca

01,145.004a cerur bhaikṣaṃ tadā te tu sarva eva viśāṃ pate

01,145.004b*1586_01 yudhiṣṭhiraṃ ca kuntīṃ ca cintayanta upāsate

01,145.004b*1586_02 bhaikṣaṃ carantas tu sadā jaṭilā brahmacāriṇaḥ

01,145.004c babhūvur nāgarāṇāṃ ca svair guṇaiḥ priyadarśanāḥ

01,145.004d*1587=00 nāgarāḥ

01,145.004d*1587_01 darśanīyā dvijāḥ śuddhā devagarbhopamāḥ śubhāḥ

01,145.004d*1587_02 bhaikṣārhā na ca rājyārhāḥ sukumārās tapasvinaḥ

01,145.004d*1587_03 sarvalakṣaṇasaṃpannā bhaikṣaṃ nārhanti nityaśaḥ

01,145.004d*1587_04 kāryārthinaś carantīti tarkayanta iti bruvan

01,145.004d*1587_05 bandhūnām āgamān nityam upacintya tu nāgarāḥ

01,145.004d*1587_06 bhojanāni ca pūrṇāni bhakṣyabhojyair akārayan

01,145.004d*1587_07 maunavratena saṃyuktā bhaikṣaṃ gṛhṇanti pāṇḍavāḥ

01,145.004d*1587_08 mātā ciragatān dṛṣṭvā śocantīti ca pāṇḍavāḥ

01,145.004d*1587_09 tvaramāṇā nivartante mātṛgauravayantritāḥ

01,145.004d*1588_01 naite yathārthato viprāḥ sukumārās tapasvinaḥ

01,145.004d*1588_02 caranti bhūmau pracchannāḥ kasmāc cit kāraṇād iha

01,145.004d*1589_01 duḥkhāśrupūrṇanayanā likhantyās te mahītalam

01,145.004d*1589_02 bhikṣitvā dvijageheṣu cintayantaś ca mātaram

01,145.005a nivedayanti sma ca te bhaikṣaṃ kuntyāḥ sadā niśi

01,145.005b*1590_01 sarvasaṃpūrṇabhaikṣānnaṃ mātrā dattaṃ pṛthak pṛthak

01,145.005c tayā vibhaktān bhāgāṃs te bhuñjate sma pṛthak pṛthak

01,145.006a ardhaṃ te bhuñjate vīrāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ

01,145.006c ardhaṃ bhaikṣasya sarvasya bhīmo bhuṅkte mahābalaḥ

01,145.006d*1591_01 na cāśito 'sau bhavati kalyāṇānnabhṛtaḥ purā

01,145.006d*1591_02 sa vaivarṇyaṃ ca kārśyaṃ ca jagāmātṛptikāritam

01,145.006d*1592_01 ājyabindur yathā vahnau mahati jvalite yathā

01,145.006d*1592_02 tathārdhabhāgaṃ bhīmasya bhikṣānnasya nṛpottama

01,145.007a tathā tu teṣāṃ vasatāṃ tatra rājan mahātmanām

01,145.007c aticakrāma sumahān kālo 'tha bharatarṣabha

01,145.007d*1593_01 bhīmo 'pi krīḍayitvā tu mitho brāhmaṇabandhuṣu

01,145.007d*1593_02 kumbhakāreṇa saṃbandhaṃ lebhe pātraṃ bṛhat tadā

01,145.007d*1593_03 sa dadāti mahat pātraṃ bhīmāya prahasann iva

01,145.007d*1593_04 tasyādbhutaṃ karma kṛtvā mahan mṛdbhāram ādade

01,145.007d*1593_05 tasya bhāraḥ śataguṇaḥ kumbhakāram atoṣayat

01,145.007d*1593_06 cakre cakre ca mṛdbhāṇḍān satataṃ bhaikṣam āharan

01,145.007d*1593_07 tad ādāya gataṃ dṛṣṭvā hasanti prahasanti ca

01,145.007d*1593_08 bhakṣyabhojyāni vividhāny ādāya prakṣipanti ca

01,145.007d*1593_09 evam eṣa sadā bhuktvā mātre vadati vai rahaḥ

01,145.007d*1594_01 kumbhakāro 'dadāt pātraṃ mahat kṛtvā tu pātrakam

01,145.007d*1594_02 prahasan bhīmasenāya vismitas tasya karmaṇā

01,145.007d*1595_01 iti pṛṣṭaḥ sadā pauraiḥ kṣudhitaḥ kila pāṇḍavaḥ

01,145.008a tataḥ kadā cid bhaikṣāya gatās te bharatarṣabhāḥ

01,145.008c saṃgatyā bhīmasenas tu tatrāste pṛthayā saha

01,145.009a athārtijaṃ mahāśabdaṃ brāhmaṇasya niveśane

01,145.009c bhṛśam utpatitaṃ ghoraṃ kuntī śuśrāva bhārata

01,145.010a rorūyamāṇāṃs tān sarvān paridevayataś ca sā

01,145.010c kāruṇyāt sādhubhāvāc ca devī rājan na cakṣame

01,145.011a mathyamāneva duḥkhena hṛdayena pṛthā tataḥ

01,145.011c uvāca bhīmaṃ kalyāṇī kṛpānvitam idaṃ vacaḥ

01,145.012a vasāmaḥ susukhaṃ putra brāhmaṇasya niveśane

01,145.012c ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ

01,145.013a sā cintaye sadā putra brāhmaṇasyāsya kiṃ nv aham

01,145.013c priyaṃ kuryām iti gṛhe yat kuryur uṣitāḥ sukham

01,145.014a etāvān puruṣas tāta kṛtaṃ yasmin na naśyati

01,145.014c yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād abhyadhikaṃ tataḥ

01,145.015a tad idaṃ brāhmaṇasyāsya duḥkham āpatitaṃ dhruvam

01,145.015c tatrāsya yadi sāhāyyaṃ kuryāma sukṛtaṃ bhavet

01,145.016 bhīma uvāca

01,145.016a jñāyatām asya yad duḥkhaṃ yataś caiva samutthitam

01,145.016c vidite vyavasiṣyāmi yady api syāt suduṣkaram

01,145.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,145.017a tathā hi kathayantau tau bhūyaḥ śuśruvatuḥ svanam

01,145.017c ārtijaṃ tasya viprasya sabhāryasya viśāṃ pate

01,145.018a antaḥpuraṃ tatas tasya brāhmaṇasya mahātmanaḥ

01,145.018c viveśa kuntī tvaritā baddhavatseva saurabhī

01,145.019a tatas taṃ brāhmaṇaṃ tatra bhāryayā ca sutena ca

01,145.019c duhitrā caiva sahitaṃ dadarśa vikṛtānanam

01,145.020 brāhmaṇa uvāca

01,145.020a dhig idaṃ jīvitaṃ loke 'nalasāram anarthakam

01,145.020c duḥkhamūlaṃ parādhīnaṃ bhṛśam apriyabhāgi ca

01,145.021a jīvite paramaṃ duḥkhaṃ jīvite paramo jvaraḥ

01,145.021c jīvite vartamānasya dvandvānām āgamo dhruvaḥ

01,145.022a ekātmāpi hi dharmārthau kāmaṃ ca na niṣevate

01,145.022c etaiś ca viprayogo 'pi duḥkhaṃ paramakaṃ matam

01,145.023a āhuḥ ke cit paraṃ mokṣaṃ sa ca nāsti kathaṃ cana

01,145.023c arthaprāptau ca narakaḥ kṛtsna evopapadyate

01,145.024a arthepsutā paraṃ duḥkham arthaprāptau tato 'dhikam

01,145.024c jātasnehasya cārtheṣu viprayoge mahattaram

01,145.024d*1596_01 yāvanto yasya saṃyogā dravyair iṣṭair bhavanty uta

01,145.024d*1596_02 tāvanto 'sya nikhanyante hṛdaye śokaśaṅkavaḥ

01,145.024d*1596_03 tad idaṃ jīvitaṃ prāpya svalpakālaṃ mahābhayam

01,145.024d*1596_04 tyāgo 'py ayaṃ mahān prāpto bhāryayā sahitena ca

01,145.025a na hi yogaṃ prapaśyāmi yena mucyeyam āpadaḥ

01,145.025c putradāreṇa vā sārdhaṃ prādraveyām anāmayam

01,145.026a yatitaṃ vai mayā pūrvaṃ yathā tvaṃ vettha brāhmaṇi

01,145.026c yataḥ kṣemaṃ tato gantuṃ tvayā tu mama na śrutam

01,145.027a iha jātā vivṛddhāsmi pitā ceha mameti ca

01,145.027c uktavaty asi durmedhe yācyamānā mayāsakṛt

01,145.028a svargato hi pitā vṛddhas tathā mātā ciraṃ tava

01,145.028c bāndhavā bhūtapūrvāś ca tatra vāse tu kā ratiḥ

01,145.028d*1597_01 na bhojanaṃ viruddhaṃ syān na strī deśo nibandhanam

01,145.028d*1597_02 sudūram api kāryārthe vrajed garuḍahaṃsavat

01,145.029a so 'yaṃ te bandhukāmāyā aśṛṇvantyā vaco mama

01,145.029c bandhupraṇāśaḥ saṃprāpto bhṛśaṃ duḥkhakaro mama

01,145.029d*1598_01 upasthitaṃ tu kalyāṇi yatheṣṭam anubhūyatām

01,145.029d*1599=00 brāhmaṇī

01,145.029d*1599_01 mām eva preṣaya tvaṃ tu bakāya karam adya vai

01,145.029d*1600=00 dvijaḥ

01,145.029d*1600_01 tyāgo 'yaṃ mama saṃprāpto mama vā me sutasya vā

01,145.029d*1600_02 tava vā tava putryāś ca atra vāsasya tat phalam

01,145.029d*1600_03 na śṛṇoṣi vaco mahyaṃ tat phalaṃ bhuṅkṣva bhāmini

01,145.029d*1600_04 athavāhaṃ na śakṣyāmi svayaṃ martuṃ sutaṃ mama

01,145.029d*1600_05 evaṃ tyaktuṃ na śaknomi bhavatīṃ na sutām api

01,145.030a athavā madvināśo 'yaṃ na hi śakṣyāmi kaṃ cana

01,145.030c parityaktum ahaṃ bandhuṃ svayaṃ jīvan nṛśaṃsavat

01,145.031a sahadharmacarīṃ dāntāṃ nityaṃ mātṛsamāṃ mama

01,145.031c sakhāyaṃ vihitāṃ devair nityaṃ paramikāṃ gatim

01,145.032a mātrā pitrā ca vihitāṃ sadā gārhasthyabhāginīm

01,145.032c varayitvā yathānyāyaṃ mantravat pariṇīya ca

01,145.033a kulīnāṃ śīlasaṃpannām apatyajananīṃ mama

01,145.033c tvām ahaṃ jīvitasyārthe sādhvīm anapakāriṇīm

01,145.033e parityaktuṃ na śakṣyāmi bhāryāṃ nityam anuvratām

01,145.034a kuta eva parityaktuṃ sutāṃ śakṣyāmy ahaṃ svayam

01,145.034c bālām aprāptavayasam ajātavyañjanākṛtim

01,145.034d*1601_01 sutāṃ caināṃ na śakṣyāmi parityaktuṃ kathaṃ cana

01,145.034d*1602_01 prārthaye 'haṃ parāṃ prītiṃ yasmin svargaphalāni ca

01,145.034d*1602_02 dayitaṃ me kathaṃ bālam ahaṃ tyaktum ihotsahe

01,145.034d*1602_03 yasya jātasya pitaro mukhaṃ dṛṣṭvā divaṃ gatāḥ

01,145.034d*1602_04 pitṝṇām ṛṇanirmukto yasya jātasya tejasā

01,145.034d*1602_05 tam ahaṃ jyeṣṭhaputraṃ me kulanistārakaṃ bhuvi

01,145.034d*1602_06 mama piṇḍodakanidhiṃ kathaṃ tyakṣyāmi putrakam

01,145.034d*1603_01 kuta eva parityaktuṃ putrīṃ śakṣyāmy ahaṃ svayam

01,145.035a bhartur arthāya nikṣiptāṃ nyāsaṃ dhātrā mahātmanā

01,145.035c yasyāṃ dauhitrajāṃl lokān āśaṃse pitṛbhiḥ saha

01,145.035e svayam utpādya tāṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe

01,145.036a manyante ke cid adhikaṃ snehaṃ putre pitur narāḥ

01,145.036c kanyāyāṃ naiva tu punar mama tulyāv ubhau matau

01,145.037a yasmiṃl lokāḥ prasūtiś ca sthitā nityam atho sukham

01,145.037c apāpāṃ tām ahaṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe

01,145.037d*1604_01 medhāvinīm adoṣāṃ ca śuśrūṣum anahaṃkṛtām

01,145.037d*1604_02 tām imāṃ me sutāṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe

01,145.037d*1604_03 kāṅkṣamāṇāṃ ratiṃ caiva sukhāni ca bahūny api

01,145.037d*1604_04 utpādayanty apatyāni dharmakāmārthahetave

01,145.038a ātmānam api cotsṛjya tapsye pretavaśaṃ gataḥ

01,145.038b*1605_01 svayaṃ ca na parityaktuṃ śaknomy etān ahaṃ yathā

01,145.038c tyaktā hy ete mayā vyaktaṃ neha śakṣyanti jīvitum

01,145.039a eṣāṃ cānyatamatyāgo nṛśaṃso garhito budhaiḥ

01,145.039c ātmatyāge kṛte ceme mariṣyanti mayā vinā

01,145.040a sa kṛcchrām aham āpanno na śaktas tartum āpadam

01,145.040c aho dhik kāṃ gatiṃ tv adya gamiṣyāmi sabāndhavaḥ

01,145.040e sarvaiḥ saha mṛtaṃ śreyo na tu me jīvitaṃ kṣamam

01,146.001 brāhmaṇy uvāca

01,146.001a na saṃtāpas tvayā kāryaḥ prākṛteneva karhi cit

01,146.001c na hi saṃtāpakālo 'yaṃ vaidyasya tava vidyate

01,146.002a avaśyaṃ nidhanaṃ sarvair gantavyam iha mānavaiḥ

01,146.002c avaśyabhāviny arthe vai saṃtāpo neha vidyate

01,146.003a bhāryā putro 'tha duhitā sarvam ātmārtham iṣyate

01,146.003c vyathāṃ jahi subuddhyā tvaṃ svayaṃ yāsyāmi tatra vai

01,146.004a etad dhi paramaṃ nāryāḥ kāryaṃ loke sanātanam

01,146.004c prāṇān api parityajya yad bhartṛhitam ācaret

01,146.005a tac ca tatra kṛtaṃ karma tavāpīha sukhāvaham

01,146.005c bhavaty amutra cākṣayyaṃ loke 'smiṃś ca yaśaskaram

01,146.006a eṣa caiva gurur dharmo yaṃ pravakṣāmy ahaṃ tava

01,146.006c arthaś ca tava dharmaś ca bhūyān atra pradṛśyate

01,146.007a yadartham iṣyate bhāryā prāptaḥ so 'rthas tvayā mayi

01,146.007c kanyā caiva kumāraś ca kṛtāham anṛṇā tvayā

01,146.008a samarthaḥ poṣaṇe cāsi sutayo rakṣaṇe tathā

01,146.008c na tv ahaṃ sutayoḥ śaktā tathā rakṣaṇapoṣaṇe

01,146.009a mama hi tvadvihīnāyāḥ sarvakāmā na āpadaḥ

01,146.009c kathaṃ syātāṃ sutau bālau bhaveyaṃ ca kathaṃ tv aham

01,146.010a kathaṃ hi vidhavānāthā bālaputrā vinā tvayā

01,146.010c mithunaṃ jīvayiṣyāmi sthitā sādhugate pathi

01,146.011a ahaṃkṛtāvaliptaiś ca prārthyamānām imāṃ sutām

01,146.011c ayuktais tava saṃbandhe kathaṃ śakṣyāmi rakṣitum

01,146.012a utsṛṣṭam āmiṣaṃ bhūmau prārthayanti yathā khagāḥ

01,146.012c prārthayanti janāḥ sarve vīrahīnāṃ tathā striyam

01,146.013a sāhaṃ vicālyamānā vai prārthyamānā durātmabhiḥ

01,146.013c sthātuṃ pathi na śakṣyāmi sajjaneṣṭe dvijottama

01,146.013d*1606_01 strījanma garhitaṃ nātha loke duṣṭajanākule

01,146.013d*1606_02 mātāpitror vaśe kanyā ūḍhā bhartṛvaśe tathā

01,146.013d*1606_03 abhāve cānayoḥ putre svatantrā strī vigarhyate

01,146.013d*1606_04 anāthatvaṃ striyo dvāraṃ duṣṭānāṃ vivṛtaṃ hi tat

01,146.013d*1606_05 vastrakhaṇḍaṃ ghṛtāktaṃ hi yathā saṃkṛṣyate śvabhiḥ

01,146.013d*1606_06 dṛṣṭvā tathābalā nātha prārthitaiśvaryagarvitaiḥ

01,146.014a kathaṃ tava kulasyaikām imāṃ bālām asaṃskṛtām

01,146.014c pitṛpaitāmahe mārge niyoktum aham utsahe

01,146.015a kathaṃ śakṣyāmi bāle 'smin guṇān ādhātum īpṣitān

01,146.015c anāthe sarvato lupte yathā tvaṃ dharmadarśivān

01,146.015d*1607_01 ādvādaśābdaṃ bālo 'yaṃ duścaritraṃ cacāra ha

01,146.015d*1607_02 mātāpitros tu tat pāpam ity āhur dharmavādinaḥ

01,146.015d*1607_03 śikṣaye tat pitā mātā tat putraś ca caritrataḥ

01,146.016a imām api ca te bālām anāthāṃ paribhūya mām

01,146.016c anarhāḥ prārthayiṣyanti śūdrā vedaśrutiṃ yathā

01,146.017a tāṃ ced ahaṃ na ditseyaṃ tvadguṇair upabṛṃhitām

01,146.017c pramathyaināṃ hareyus te havir dhvāṅkṣā ivādhvarāt

01,146.017c*1608_01 ko 'syāḥ kartā bhaved iti

01,146.017c*1608_02 paśyantyā me haranty eva krośantyāś cāpi nistrapāḥ

01,146.017c*1608_03 anāthatvāt sutāṃ vidvan

01,146.018a saṃprekṣamāṇā putraṃ te nānurūpam ivātmanaḥ

01,146.018c anarhavaśam āpannām imāṃ cāpi sutāṃ tava

01,146.019a avajñātā ca lokasya tathātmānam ajānatī

01,146.019c avaliptair narair brahman mariṣyāmi na saṃśayaḥ

01,146.019c*1609_01 hrīyamāṇām anāgasāḥ

01,146.019c*1609_02 aśaktatvād anāthatvān

01,146.019c*1610_01 mṛte tvayi mayāvaśyaṃ sahāgamanam iṣyate

01,146.019c*1610_02 mṛte bhartari nārīṇāṃ sukhaleśaṃ na vidyate

01,146.020a tau vihīnau mayā bālau tvayā caiva mamātmajau

01,146.020c vinaśyetāṃ na saṃdeho matsyāv iva jalakṣaye

01,146.021a tritayaṃ sarvathāpy evaṃ vinaśiṣyaty asaṃśayam

01,146.021c tvayā vihīnaṃ tasmāt tvaṃ māṃ parityaktum arhasi

01,146.022a vyuṣṭir eṣā parā strīṇāṃ pūrvaṃ bhartuḥ parā gatiḥ

01,146.022c na tu brāhmaṇa putrāṇāṃ viṣaye parivartitum

01,146.022d*1611_01 haridrāñjanapuṣpādisaumaṅgalyayutā satī

01,146.022d*1611_02 maraṇaṃ yāti yā bhartus tad dattajalapāyinī

01,146.022d*1611_03 bhartṛpādārpitamanāḥ sā yāti girijāpadam

01,146.022d*1611_04 girijāyāḥ sakhī bhūtvā modate nagakanyayā

01,146.022d*1612_01 mitaṃ dadāti hi pitā mitaṃ bhrātā mitaṃ sutaḥ

01,146.022d*1612_02 amitasya hi dātāraṃ kā patiṃ nābhinandati

01,146.023a parityaktaḥ sutaś cāyaṃ duhiteyaṃ tathā mayā

01,146.023c bāndhavāś ca parityaktās tvadarthaṃ jīvitaṃ ca me

01,146.024a yajñais tapobhir niyamair dānaiś ca vividhais tathā

01,146.024c viśiṣyate striyā bhartur nityaṃ priyahite sthitiḥ

01,146.024d*1613_01 āśramāś cāgnisaṃskārā japahomavratāni ca

01,146.024d*1613_02 strīṇāṃ naite vidhātavyā vinā patim aninditam

01,146.024d*1613_03 kṣamā śaucam anāhāram etāvad viditaṃ striyāḥ

01,146.025a tad idaṃ yac cikīrṣāmi dharmyaṃ paramasaṃmatam

01,146.025c iṣṭaṃ caiva hitaṃ caiva tava caiva kulasya ca

01,146.026a iṣṭāni cāpy apatyāni dravyāṇi suhṛdaḥ priyāḥ

01,146.026c āpaddharmavimokṣāya bhāryā cāpi satāṃ matam

01,146.026d*1614_01 āpadarthe dhanaṃ rakṣed dārān rakṣed dhanair api

01,146.026d*1614_02 ātmānaṃ satataṃ rakṣed dārair api dhanair api

01,146.026d*1614_03 dṛṣṭādṛṣṭaphalārthaṃ hi bhāryā putro dhanaṃ gṛham

01,146.026d*1614_04 sarvam etad vidhātavyaṃ budhānām eṣa niścayaḥ

01,146.027a ekato vā kulaṃ kṛtsnam ātmā vā kulavardhana

01,146.027c na samaṃ sarvam eveti budhānām eṣa niścayaḥ

01,146.027d*1615_01 ubhayoḥ ko 'dhiko vidvānn ātmā caivādhikaḥ kulāt

01,146.027d*1615_02 ātmano vidyamānatvād bhuvanāni caturdaśa

01,146.027d*1615_03 vidyante dvijaśārdūla ātmā rakṣyaḥ sadā tvayā

01,146.027d*1615_04 ātmany avidyamāne cet tasya nāstīha kiṃ cana

01,146.027d*1615_05 etaj jagad idaṃ sarvam ātmanā na samaṃ kila

01,146.028a sa kuruṣva mayā kāryaṃ tārayātmānam ātmanā

01,146.028c anujānīhi mām ārya sutau me parirakṣa ca

01,146.028d*1616_01 kiṃ cānyac chṛṇu me nātha yad vakṣyāmi hitaṃ tava

01,146.028d*1616_02 śrutvāvadhāryatāṃ tan me tatas te tad dhitaṃ kuru

01,146.029a avadhyāḥ striya ity āhur dharmajñā dharmaniścaye

01,146.029c dharmajñān rākṣasān āhur na hanyāt sa ca mām api

01,146.030a niḥsaṃśayo vadhaḥ puṃsāṃ strīṇāṃ saṃśayito vadhaḥ

01,146.030c ato mām eva dharmajña prasthāpayitum arhasi

01,146.031a bhuktaṃ priyāṇy avāptāni dharmaś ca carito mayā

01,146.031b*1617_01 tvacchuśrūṣaṇasaṃbhūtā kīrtiś cāpy atulā mama

01,146.031c tvatprasūtiḥ priyā prāptā na māṃ tapsyaty ajīvitam

01,146.032a jātaputrā ca vṛddhā ca priyakāmā ca te sadā

01,146.032c samīkṣyaitad ahaṃ sarvaṃ vyavasāyaṃ karomy ataḥ

01,146.033a utsṛjyāpi ca mām ārya vetsyasy anyām api striyam

01,146.033b*1618_01 labhasva kulajāṃ kanyāṃ dharmas te bhavitā punaḥ

01,146.033b*1618_02 anāśramī na tiṣṭheta kṣaṇamātram api dvijaḥ

01,146.033c tataḥ pratiṣṭhito dharmo bhaviṣyati punas tava

01,146.034a na cāpy adharmaḥ kalyāṇa bahupatnīkatā nṛṇām

01,146.034c strīṇām adharmaḥ sumahān bhartuḥ pūrvasya laṅghane

01,146.035a etat sarvaṃ samīkṣya tvam ātmatyāgaṃ ca garhitam

01,146.035b*1619_01 kuru vākyaṃ mama vibho nānyathā mānasaṃ kuru

01,146.035c ātmānaṃ tāraya mayā kulaṃ cemau ca dārakau

01,146.036 vaiśaṃpāyana uvāca

01,146.036a evam uktas tayā bhartā tāṃ samāliṅgya bhārata

01,146.036c mumoca bāṣpaṃ śanakaiḥ sabhāryo bhṛśaduḥkhitaḥ

01,146.036d*1620_01 tato 'nantaram evāsya duhitā vaktum udyatā

01,146.036d*1621_01 maivaṃ vada sukalyāṇi tiṣṭha gehe sumadhyame

01,146.036d*1621_02 na svāṃ bhāryāṃ tyajet prājñaḥ putrān vāpi kadā cana

01,146.036d*1621_03 viśeṣataḥ striyaṃ rakṣet puruṣo buddhimān iha

01,146.036d*1621_04 tyaktvā tu puruṣo jīven na hātavyān imān sadā

01,146.036d*1621_05 na vetti dharmam arthaṃ ca kāmaṃ mokṣaṃ ca tattvataḥ

01,147.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,147.001a tayor duḥkhitayor vākyam atimātraṃ niśamya tat

01,147.001c bhṛśaṃ duḥkhaparītāṅgī kanyā tāv abhyabhāṣata

01,147.002a kim idaṃ bhṛśaduḥkhārtau roravītho anāthavat

01,147.002c mamāpi śrūyatāṃ kiṃ cic chrutvā ca kriyatāṃ kṣamam

01,147.003a dharmato 'haṃ parityājyā yuvayor nātra saṃśayaḥ

01,147.003c tyaktavyāṃ māṃ parityajya trātaṃ sarvaṃ mayaikayā

01,147.004a ity artham iṣyate 'patyaṃ tārayiṣyati mām iti

01,147.004c tasminn upasthite kāle tarataṃ plavavan mayā

01,147.005a iha vā tārayed durgād uta vā pretya tārayet

01,147.005c sarvathā tārayet putraḥ putra ity ucyate budhaiḥ

01,147.005d*1622_01 punnāmno narakāt trāṇāt tanayaḥ putra ucyate

01,147.006a ākāṅkṣante ca dauhitrān api nityaṃ pitāmahāḥ

01,147.006c tān svayaṃ vai paritrāsye rakṣantī jīvitaṃ pituḥ

01,147.007a bhrātā ca mama bālo 'yaṃ gate lokam amuṃ tvayi

01,147.007c acireṇaiva kālena vinaśyeta na saṃśayaḥ

01,147.008a tāte 'pi hi gate svargaṃ vinaṣṭe ca mamānuje

01,147.008c piṇḍaḥ pitṝṇāṃ vyucchidyet tat teṣām apriyaṃ bhavet

01,147.009a pitrā tyaktā tathā mātrā bhrātrā cāham asaṃśayam

01,147.009c duḥkhād duḥkhataraṃ prāpya mriyeyam atathocitā

01,147.010a tvayi tv aroge nirmukte mātā bhrātā ca me śiśuḥ

01,147.010c saṃtānaś caiva piṇḍaś ca pratiṣṭhāsyaty asaṃśayam

01,147.011a ātmā putraḥ sakhā bhāryā kṛcchraṃ tu duhitā kila

01,147.011c sa kṛcchrān mocayātmānaṃ māṃ ca dharmeṇa yojaya

01,147.012a anāthā kṛpaṇā bālā yatrakvacanagāminī

01,147.012c bhaviṣyāmi tvayā tāta vihīnā kṛpaṇā bata

01,147.013a athavāhaṃ kariṣyāmi kulasyāsya vimokṣaṇam

01,147.013c phalasaṃsthā bhaviṣyāmi kṛtvā karma suduṣkaram

01,147.014a athavā yāsyase tatra tyaktvā māṃ dvijasattama

01,147.014c pīḍitāhaṃ bhaviṣyāmi tad avekṣasva mām api

01,147.015a tad asmadarthaṃ dharmārthaṃ prasavārthaṃ ca sattama

01,147.015c ātmānaṃ parirakṣasva tyaktavyāṃ māṃ ca saṃtyaja

01,147.016a avaśyakaraṇīye 'rthe mā tvāṃ kālo 'tyagād ayam

01,147.016c tvayā dattena toyena bhaviṣyati hitaṃ ca me

01,147.017a kiṃ nv ataḥ paramaṃ duḥkhaṃ yad vayaṃ svargate tvayi

01,147.017c yācamānāḥ parād annaṃ paridhāvemahi śvavat

01,147.018a tvayi tv aroge nirmukte kleśād asmāt sabāndhave

01,147.018c amṛte vasatī loke bhaviṣyāmi sukhānvitā

01,147.018d*1623_01 itaḥ pradāne devāś ca pitaraś ceti naḥ śrutam

01,147.018d*1624_01 ity etad ubhayaṃ tāta niśāmya tava yad dhitam

01,147.018d*1624_02 tad vyavasya tathāmbāyā hitaṃ svasya sutasya ca

01,147.018d*1624_03 mātāpitroḥ punaḥ putrā bhavitāro guṇānvitāḥ

01,147.018d*1624_04 na tu putrasya pitarau punar jātu bhaviṣyataḥ

01,147.019a evaṃ bahuvidhaṃ tasyā niśamya paridevitam

01,147.019c pitā mātā ca sā caiva kanyā prarurudus trayaḥ

01,147.020a tataḥ praruditān sarvān niśamyātha sutas tayoḥ

01,147.020c utphullanayano bālaḥ kalam avyaktam abravīt

01,147.021a mā rodīs tāta mā mātar mā svasas tvam iti bruvan

01,147.021c prahasann iva sarvāṃs tān ekaikaṃ so 'pasarpati

01,147.022a tataḥ sa tṛṇam ādāya prahṛṣṭaḥ punar abravīt

01,147.022c anena taṃ haniṣyāmi rākṣasaṃ puruṣādakam

01,147.023a tathāpi teṣāṃ duḥkhena parītānāṃ niśamya tat

01,147.023c bālasya vākyam avyaktaṃ harṣaḥ samabhavan mahān

01,147.024a ayaṃ kāla iti jñātvā kuntī samupasṛtya tān

01,147.024c gatāsūn amṛteneva jīvayantīdam abravīt

01,148.001 kunty uvāca

01,148.001a kutomūlam idaṃ duḥkhaṃ jñātum icchāmi tattvataḥ

01,148.001c viditvā apakarṣeyaṃ śakyaṃ ced apakarṣitum

01,148.002 brāhmaṇa uvāca

01,148.002a upapannaṃ satām etad yad bravīṣi tapodhane

01,148.002c na tu duḥkham idaṃ śakyaṃ mānuṣeṇa vyapohitum

01,148.002d*1625_01 tathāpi tattvam ākhyāsye etad duḥkhasya saṃbhavam

01,148.002d*1625_02 śakyaṃ vā yadi vāśakyaṃ śṛṇu bhadre yathātatham

01,148.003a samīpe nagarasyāsya bako vasati rākṣasaḥ

01,148.003b*1626_01 ito gavyūtimātre 'sti yamunāgahvare guhā

01,148.003b*1626_02 tasyāṃ ghoraḥ sa vasati jighāṃsuḥ puruṣādakaḥ

01,148.003b*1626_03 bako nāma sa nāmnā vai duṣṭātmā rākṣasādhamaḥ

01,148.003c īśo janapadasyāsya purasya ca mahābalaḥ

01,148.003d*1627_01 pralambakaḥ kāmarūpī rākṣaso vai mahābalaḥ

01,148.003d*1627_02 tenopasṛṣṭā nagarī varṣam adya trayodaśam

01,148.004a puṣṭo mānuṣamāṃsena durbuddhiḥ puruṣādakaḥ

01,148.004c rakṣaty asurarāṇ nityam imaṃ janapadaṃ balī

01,148.005a nagaraṃ caiva deśaṃ ca rakṣobalasamanvitaḥ

01,148.005c tatkṛte paracakrāc ca bhūtebhyaś ca na no bhayam

01,148.005d@091_0001 puruṣādakena raudreṇa bhakṣyamāṇā durātmanā

01,148.005d@091_0002 anāthā nagarī nāthaṃ trātāraṃ nādhigacchati

01,148.005d@091_0003 guhāyāṃ vasatas tatra bādhate satataṃ janam

01,148.005d@091_0004 striyo bālāṃś ca vṛddhāṃś ca yūnaś cāpi durātmavān

01,148.005d@091_0005 atra mantraiś ca homaiś ca bhojanaiś ca sa rākṣasaḥ

01,148.005d@091_0006 īḍito dvijamukhyaiś ca pūjitaś ca durātmavān

01,148.005d@091_0007 yadā ca sakalān evaṃ prasūdayati rākṣasaḥ

01,148.005d@091_0008 athainaṃ brāhmaṇāḥ sarve samaye samayojayan

01,148.005d@091_0009 māsmān kāmād vadhī rakṣo dāsyāmas te sadā vayam

01,148.005d@091_0010 paryāyeṇa yathākāmam iha māṃsodanaṃ prabho

01,148.005d@091_0011 annaṃ māṃsasamāyuktaṃ tilacūrṇasamanvitam

01,148.005d@091_0012 sarpiṣā ca samāyukta vyañjanaiś ca vibhūṣitam

01,148.005d@091_0013 srajaś citrās tilān piṇḍāṃl lājāpūpasurāsavān

01,148.005d@091_0014 śṛtāśṛtān pānakumbhān sthūlamāṃsaṃ śṛtāśṛtam

01,148.005d@091_0015 sarpiḥkumbhāṃś ca vividhān anyāṃś ca vividhān bahūn

01,148.005d@091_0016 adya siddhaiḥ samāyuktais tilacūrṇaiḥ samākulān

01,148.005d@091_0017 kulāt kulāc ca puruṣaṃ balīvardau ca kālakau

01,148.005d@091_0018 prāpsyasi tvam asaṃkruddho rakṣobhāgaṃ prakalpitam

01,148.005d@091_0019 tiṣṭheha samaye 'smākam ity ayācanta taṃ dvijāḥ

01,148.005d@091_0020 bāḍham ity eva tad rakṣas tadvacaḥ pratyagṛhṇata

01,148.005d@091_0021 paracakrān na bibhyaṃś ca rakṣaṇaṃ sa karoti ca

01,148.005d@091_0022 tasmin bhāge vinirdiṣṭe cāsthitaḥ samayaṃ balī

01,148.006a vetanaṃ tasya vihitaṃ śālivāhasya bhojanam

01,148.006c mahiṣau puruṣaś caiko yas tad ādāya gacchati

01,148.007a ekaikaś caiva puruṣas tat prayacchati bhojanam

01,148.007c sa vāro bahubhir varṣair bhavaty asutaro naraiḥ

01,148.008a tadvimokṣāya ye cāpi yatante puruṣāḥ kva cit

01,148.008c saputradārāṃs tān hatvā tad rakṣo bhakṣayaty uta

01,148.009a vetrakīyagṛhe rājā nāyaṃ nayam ihāsthitaḥ

01,148.009b*1628_01 upāyaṃ taṃ na kurute yatnād api sa mandadhīḥ

01,148.009c anāmayaṃ janasyāsya yena syād adya śāśvatam

01,148.010a etadarhā vayaṃ nūnaṃ vasāmo durbalasya ye

01,148.010c viṣaye nityam udvignāḥ kurājānam upāśritāḥ

01,148.010d*1629_01 purātanasya vāsasya gṛhakṣetrādikasya ca

01,148.010d*1629_02 parityāgaṃ necchamānā vasāmo nagare tataḥ

01,148.010d*1629_03 ekacakrāpi vasatiḥ svavāco duṣparityajaḥ

01,148.010d*1629_04 dīyamāne narakare satataṃ bakarākṣase

01,148.011a brāhmaṇāḥ kasya vaktavyāḥ kasya vā chandacāriṇaḥ

01,148.011c guṇair ete hi vāsyante kāmagāḥ pakṣiṇo yathā

01,148.012a rājānaṃ prathamaṃ vindet tato bhāryāṃ tato dhanam

01,148.012b*1630_01 rājany asati loke 'smin kuto bhāryā kuto dhanam

01,148.012c trayasya saṃcaye cāsya jñātīn putrāṃś ca dhārayet

01,148.013a viparītaṃ mayā cedaṃ trayaṃ sarvam upārjitam

01,148.013c ta imām āpadaṃ prāpya bhṛśaṃ tapsyāmahe vayam

01,148.014a so 'yam asmān anuprāpto vāraḥ kulavināśanaḥ

01,148.014c bhojanaṃ puruṣaś caikaḥ pradeyaṃ vetanaṃ mayā

01,148.015a na ca me vidyate vittaṃ saṃkretuṃ puruṣaṃ kva cit

01,148.015c suhṛjjanaṃ pradātuṃ ca na śakṣyāmi kathaṃ cana

01,148.015e gatiṃ cāpi na paśyāmi tasmān mokṣāya rakṣasaḥ

01,148.016a so 'haṃ duḥkhārṇave magno mahaty asutare bhṛśam

01,148.016c sahaivaitair gamiṣyāmi bāndhavair adya rākṣasam

01,148.016e tato naḥ sahitan kṣudraḥ sarvān evopabhokṣyati

01,148.016f*1631_01 duḥkhamūlam idaṃ bhadre mayoktaṃ praśnato 'naghe

01,149.001 kunty uvāca

01,149.001a na viṣādas tvayā kāryo bhayād asmāt kathaṃ cana

01,149.001c upāyaḥ paridṛṣṭo 'tra tasmān mokṣāya rakṣasaḥ

01,149.001d*1632_01 naiva svayaṃ saputrasya gamanaṃ tatra rocaye

01,149.002a ekas tava suto bālaḥ kanyā caikā tapasvinī

01,149.002c na te tayos tathā patnyā gamanaṃ tatra rocaye

01,149.003a mama pañca sutā brahmaṃs teṣām eko gamiṣyati

01,149.003c tvadarthaṃ balim ādāya tasya pāpasya rakṣasaḥ

01,149.004 brāhmaṇa uvāca

01,149.004a nāham etat kariṣyāmi jīvitārthī kathaṃ cana

01,149.004c brāhmaṇasyātitheś caiva svārthe prāṇair viyojanam

01,149.005a na tv etad akulīnāsu nādharmiṣṭhāsu vidyate

01,149.005c yad brāhmaṇārthe visṛjed ātmānam api cātmajam

01,149.006a ātmanas tu mayā śreyo boddhavyam iti rocaye

01,149.006c brahmavadhyātmavadhyā vā śreya ātmavadho mama

01,149.006d*1633_01 brahmahatyā paraṃ pāpaṃ śreyān ātmavadho mama

01,149.007a brahmavadhyā paraṃ pāpaṃ niṣkṛtir nātra vidyate

01,149.007b*1634_01 prayoktā cānumantā ca hantā ceti trayaḥ samāḥ

01,149.007c abuddhipūrvaṃ kṛtvāpi śreya ātmavadho mama

01,149.008a na tv ahaṃ vadham ākāṅkṣe svayam evātmanaḥ śubhe

01,149.008c paraiḥ kṛte vadhe pāpaṃ na kiṃ cin mayi vidyate

01,149.009a abhisaṃdhikṛte tasmin brāhmaṇasya vadhe mayā

01,149.009c niṣkṛtiṃ na prapaśyāmi nṛśaṃsaṃ kṣudram eva ca

01,149.010a āgatasya gṛhe tyāgas tathaiva śaraṇārthinaḥ

01,149.010c yācamānasya ca vadho nṛśaṃsaṃ paramaṃ matam

01,149.011a kuryān na ninditaṃ karma na nṛśaṃsaṃ kadā cana

01,149.011c iti pūrve mahātmāna āpaddharmavido viduḥ

01,149.012a śreyāṃs tu sahadārasya vināśo 'dya mama svayam

01,149.012c brāhmaṇasya vadhaṃ nāham anumaṃsye kathaṃ cana

01,149.013 kunty uvāca

01,149.013a mamāpy eṣā matir brahman viprā rakṣyā iti sthirā

01,149.013c na cāpy aniṣṭaḥ putro me yadi putraśataṃ bhavet

01,149.014a na cāsau rākṣasaḥ śakto mama putravināśane

01,149.014c vīryavān mantrasiddhaś ca tejasvī ca suto mama

01,149.015a rākṣasāya ca tat sarvaṃ prāpayiṣyati bhojanam

01,149.015c mokṣayiṣyati cātmānam iti me niścitā matiḥ

01,149.016a samāgatāś ca vīreṇa dṛṣṭapūrvāś ca rākṣasāḥ

01,149.016c balavanto mahākāyā nihatāś cāpy anekaśaḥ

01,149.017a na tv idaṃ keṣu cid brahman vyāhartavyaṃ kathaṃ cana

01,149.017c vidyārthino hi me putrān viprakuryuḥ kutūhalāt

01,149.018a guruṇā cānanujñāto grāhayed yaṃ suto mama

01,149.018c na sa kuryāt tayā kāryaṃ vidyayeti satāṃ matam

01,149.019 vaiśaṃpāyana uvāca

01,149.019a evam uktas tu pṛthayā sa vipro bhāryayā saha

01,149.019c hṛṣṭaḥ saṃpūjayām āsa tad vākyam amṛtopamam

01,149.020a tataḥ kuntī ca vipraś ca sahitāv anilātmajam

01,149.020c tam abrūtāṃ kuruṣveti sa tathety abravīc ca tau

01,150.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,150.001a kariṣya iti bhīmena pratijñāte tu bhārata

01,150.001c ājagmus te tataḥ sarve bhaikṣam ādāya pāṇḍavāḥ

01,150.001d*1635_01 bhīmasenaṃ tato dṛṣṭvā āpūrṇavadanaṃ tadā

01,150.001d*1635_02 bubodha dharmarājas tu hṛṣitaṃ bhīmam acyutam

01,150.001d*1635_03 harṣituṃ kāraṇaṃ yat tan manasā cintayan guruḥ

01,150.001d*1635_04 sa samīkṣya tadā rājañ śrotukāmo yudhāṃ patiḥ

01,150.002a ākāreṇaiva taṃ jñātvā pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ

01,150.002c rahaḥ samupaviśyaikas tataḥ papraccha mātaram

01,150.003a kiṃ cikīrṣaty ayaṃ karma bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,150.003c bhavaty anumate kaccid ayaṃ kartum ihecchati

01,150.004 kunty uvāca

01,150.004a mamaiva vacanād eṣa kariṣyati paraṃtapaḥ

01,150.004c brāhmaṇārthe mahat kṛtyaṃ moṣkāya nagarasya ca

01,150.004d*1636_01 bakāya kalpitaṃ putra mahāntaṃ balim uttamam

01,150.004d*1636_02 bhīmo bhunakti saṃpuṣṭam apy ekāhaṃ tapaḥsuta

01,150.005 yudhiṣṭhira uvāca

01,150.005a kim idaṃ sāhasaṃ tīkṣṇaṃ bhavatyā duṣkṛtaṃ kṛtam

01,150.005c parityāgaṃ hi putrasya na praśaṃsanti sādhavaḥ

01,150.006a kathaṃ parasutasyārthe svasutaṃ tyaktum icchasi

01,150.006c lokavṛttiviruddhaṃ vai putratyāgāt kṛtaṃ tvayā

01,150.007a yasya bāhū samāśritya sukhaṃ sarve svapāmahe

01,150.007c rājyaṃ cāpahṛtaṃ kṣudrair ājihīrṣāmahe punaḥ

01,150.008a yasya duryodhano vīryaṃ cintayann amitaujasaḥ

01,150.008c na śete vasatīḥ sarvā duḥkhāc chakuninā saha

01,150.009a yasya vīrasya vīryeṇa muktā jatugṛhād vayam

01,150.009c anyebhyaś caiva pāpebhyo nihataś ca purocanaḥ

01,150.010a yasya vīryaṃ samāśritya vasupūrṇāṃ vasuṃdharām

01,150.010b*1637_01 bhoktum icchāmahe mātaḥ niḥsapatnā mahāmanaḥ

01,150.010c imāṃ manyāmahe prāptāṃ nihatya dhṛtarāṣṭrajān

01,150.010d*1638_01 karṇaṃ duḥśāsanaṃ caiva śakuniṃ cāpi saubalam

01,150.011a tasya vyavasitas tyāgo buddhim āsthāya kāṃ tvayā

01,150.011c kaccin na duḥkhair buddhis te viplutā gatacetasaḥ

01,150.012 kunty uvāca

01,150.012a yudhiṣṭhira na saṃtāpaḥ kāryaḥ prati vṛkodaram

01,150.012c na cāyaṃ buddhidaurbalyād vyavasāyaḥ kṛto mayā

01,150.012d*1639_01 na ca śokena buddhir me viplutā gatacetanā

01,150.013a iha viprasya bhavane vayaṃ putra sukhoṣitāḥ

01,150.013b*1640_01 ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ

01,150.013c tasya pratikriyā tāta mayeyaṃ prasamīkṣitā

01,150.013e etāvān eva puruṣaḥ kṛtaṃ yasmin na naśyati

01,150.013f*1641_01 brāhmaṇārthe mahān dharmo jānatītthaṃ vṛkodare

01,150.013f*1642_01 yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād bahuguṇaṃ tataḥ

01,150.014a dṛṣṭvā bhīṣmasya vikrāntaṃ tadā jatugṛhe mahat

01,150.014c hiḍimbasya vadhāc caiva viśvāso me vṛkodare

01,150.015a bāhvor balaṃ hi bhīmasya nāgāyutasamaṃ mahat

01,150.015c yena yūyaṃ gajaprakhyā nirvyūḍhā vāraṇāvatāt

01,150.016a vṛkodarabalo nānyo na bhūto na bhaviṣyati

01,150.016c yo 'bhyudīyād yudhi śreṣṭham api vajradharaṃ svayam

01,150.017a jātamātraḥ purā caiṣa mamāṅkāt patito girau

01,150.017c śarīragauravāt tasya śilā gātrair vicūrṇitā

01,150.017d*1643_01 tathā hi dṛṣṭaṃ svapnaṃ tu mayā gataniśe mahat

01,150.017d*1643_02 bhuktvā bhīmo bakaṃ hatvā nāgaraiḥ parivāritaḥ

01,150.017d*1643_03 hṛṣṭaḥ punar imaṃ vāsam āyāto 'laṃkṛtaḥ śubhaiḥ

01,150.018a tad ahaṃ prajñayā smṛtvā balaṃ bhīmasya pāṇḍava

01,150.018c pratīkāraṃ ca viprasya tataḥ kṛtavatī matim

01,150.019a nedaṃ lobhān na cājñānān na ca mohād viniścitam

01,150.019c buddhipūrvaṃ tu dharmasya vyavasāyaḥ kṛto mayā

01,150.020a arthau dvāv api niṣpannau yudhiṣṭhira bhaviṣyataḥ

01,150.020c pratīkāraś ca vāsasya dharmaś ca carito mahān

01,150.021a yo brāhmaṇasya sāhāyyaṃ kuryād artheṣu karhi cit

01,150.021c kṣatriyaḥ sa śubhāṃl lokān prāpnuyād iti me śrutam

01,150.022a kṣatriyaḥ kṣatriyasyaiva kurvāṇo vadhamokṣaṇam

01,150.022c vipulāṃ kīrtim āpnoti loke 'smiṃś ca paratra ca

01,150.023a vaiśyasyaiva tu sāhāyyaṃ kurvāṇaḥ kṣatriyo yudhi

01,150.023c sa sarveṣv api lokeṣu prajā rañjayate dhruvam

01,150.024a śūdraṃ tu mokṣayan rājā śaraṇārthinam āgatam

01,150.024c prāpnotīha kule janma sadravye rājasatkṛte

01,150.025a evaṃ sa bhagavān vyāsaḥ purā kauravanandana

01,150.025c provāca sutarāṃ prājñas tasmād etac cikīrṣitam

01,150.026 yudhiṣṭhira uvāca

01,150.026a upapannam idaṃ mātas tvayā yad buddhipūrvakam

01,150.026c ārtasya brāhmaṇasyaivam anukrośād idaṃ kṛtam

01,150.026e dhruvam eṣyati bhīmo 'yaṃ nihatya puruṣādakam

01,150.026f*1644_01 sarvathā brāhmaṇasyārthe yad anukrośavaty asi

01,150.026f*1645_01 manvādimunibhiḥ proktaṃ vedavidbhir mahātmabhiḥ

01,150.026f*1645_02 gavārthe brāhmaṇasyārthe sadyaḥ prāṇān parityajet

01,150.026f*1645_03 mucyate brahmahatyāyā goptāro brāhmaṇasya ca

01,150.026f*1646_01 āgantā nagaraṃ caiva tasmāt pāpād vimucyate

01,150.027a yathā tv idaṃ na vindeyur narā nagaravāsinaḥ

01,150.027c tathāyaṃ brāhmaṇo vācyaḥ parigrāhyaś ca yatnataḥ

01,150.027d*1647=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,150.027d*1647_01 yudhiṣṭhireṇa saṃmantrya brāhmaṇārtham ariṃdama

01,150.027d*1647_02 kuntī praviśya tān sarvān sāntvayām āsa bhārata

01,151.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,151.001a tato rātryāṃ vyatītāyām annam ādāya pāṇḍavaḥ

01,151.001c bhīmaseno yayau tatra yatrāsau puruṣādakaḥ

01,151.001d@092=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,151.001d@092=0003 bhīmasenaḥ

01,151.001d@092=0009 vaiśaṃpāyanaḥ

01,151.001d@092_0001 atha rātryāṃ vyatītāyāṃ bhīmaseno mahābalaḥ

01,151.001d@092_0002 brāhmaṇaṃ samupāgamya vākyaṃ cedam uvāca ha

01,151.001d@092_0003 āpadas tvāṃ mocayeyaṃ saputraṃ brāhmaṇapriya

01,151.001d@092_0004 mā bhaiṣī rākṣasāt tasmān māṃ dadātu baliṃ bhavān

01,151.001d@092_0005 iha mām āśitaṃ kartuṃ prayatasva dvijottama

01,151.001d@092_0006 athātmānaṃ pradāsyāmi tasmai ghorāya rakṣase

01,151.001d@092_0007 tvaradhvaṃ kiṃ vilambadhvaṃ mā ciraṃ kurutānaghāḥ

01,151.001d@092_0008 vyavasyeyaṃ mama prāṇair yuṣmān rakṣitum adya vai

01,151.001d@092_0009 evam uktas tu bhīmena brāhmaṇo bharatarṣabha

01,151.001d@092_0010 suhṛdāṃ tat samākhyāya dadāv annaṃ susaṃskṛtam

01,151.001d@092_0011 piśitodanam ājahrur athāsmai puravāsinaḥ

01,151.001d@092_0012 saghṛtaṃ sopadaṃśaṃ ca sūpair nānāvidhaiḥ saha

01,151.001d@092_0013 tad aśitvā bhīmaseno māṃsāni vividhāni ca

01,151.001d@092_0014 modakāni ca mukhyāni citrodanacayān bahūn

01,151.001d@092_0015 tato 'pibad dadhighaṭān subahūn droṇasaṃmitān

01,151.001d@092_0016 tasya bhuktavataḥ paurā yathāvat samupārjitam

01,151.001d@092_0017 upajahrur bhūtabhāgaṃ samṛddhamanasas tadā

01,151.001d@092_0018 tato rātryāṃ vyatītāyāṃ savyañjanadadhiplutam

01,151.001d@092_0019 samāruhyānnasaṃpūrṇaṃ śakaṭaṃ sa vṛkodaraḥ

01,151.001d@092_0020 prayayau tūryanirghoṣaiḥ pauraiś ca parivāritaḥ

01,151.001d@092_0021 ātmānam eṣo 'nnabhṛto rākṣasāya pradāsyati

01,151.001d@092_0022 taruṇo 'pratirūpaś ca dṛḍha audariko yuvā

01,151.001d@092_0023 vāgbhir evaṃprakārābhiḥ stūyamāno vṛkodaraḥ

01,151.001d@092_0024 cucoda sa balīvardau yuktau sarvāṅgakālakau

01,151.001d@092_0025 vāditrāṇāṃ praṇādena tatas taṃ puruṣādakam

01,151.001d@092_0026 abhyagacchat susaṃhṛṣṭaḥ sa tatra manujair vṛtaḥ

01,151.001d@092_0027 saṃprāpya sa ca taṃ deśam ekākī samupāyayau

01,151.001d@092_0028 puruṣādabhayād bhītas tatraivāsīj janavrajaḥ

01,151.001d@092_0029 sa gatvā dīrgham adhvānaṃ dakṣiṇām abhito diśam

01,151.001d@092_0030 yathopadiṣṭam uddeśe dadarśa viṭapadrumam

01,151.001d@092_0031 keśamajjāsthimedobhir bāhūrucaraṇair api

01,151.001d@092_0032 ārdraiḥ śuṣkaiś ca saṃkīrṇam abhito 'tha vanaspatim

01,151.001d@092_0033 gṛdhrakaṅkabalacchannaṃ gomāyugaṇasaṃkulam

01,151.001d@092_0034 ugragandham acakṣuṣyaṃ śmaśānam iva dāruṇam

01,151.001d@092_0035 taṃ praviśya mahāvṛkṣaṃ cintayām āsa vīryavān

01,151.001d@092_0036 yāvan na dṛśyate rakṣo bakas tu baladarpitaḥ

01,151.001d@092_0037 ācitaṃ vividhair bhojyair annair girinibhair idam

01,151.001d@092_0038 śakaṭaṃ sūpasaṃpūrṇaṃ yāvad drakṣyati rākṣasaḥ

01,151.001d@092_0039 tāvad eva hi bhokṣye 'haṃ durlabhaṃ vai punar bhavet

01,151.001d@092_0040 viprakīryeta sarvaṃ hi prayuddhe mayi rakṣasā

01,151.001d@092_0041 abhojyaṃ ca śavaṃ spṛṣṭvā nigṛhīte bake bhavet

01,151.001d@092_0042 sa tv evaṃ bhīmakarmā tu bhīmaseno 'bhilakṣya ca

01,151.001d@092_0043 upaviṣṭaḥ śanair annaṃ prabhuṅkte sma paraṃ varam

01,151.001d@092_0044 te tataḥ sarvato 'paśyan drumān āruhya nāgarāḥ

01,151.001d@092_0045 nārakṣo balim aśnīyād evaṃ bahu ca mānavāḥ

01,151.001d@092_0046 bhuṅkte brāhmaṇarūpeṇa bako 'yam iti cābruvan

01,151.001d@092_0047 sa taṃ hasati tejasvī tadannam upayujya ca

01,151.002a āsādya tu vanaṃ tasya rakṣasaḥ pāṇḍavo balī

01,151.002c ājuhāva tato nāmnā tadannam upayojayan

01,151.003a tataḥ sa rākṣasaḥ śrutvā bhīmasenasya tad vacaḥ

01,151.003c ājagāma susaṃkruddho yatra bhīmo vyavasthitaḥ

01,151.004a mahākāyo mahāvego dārayann iva medinīm

01,151.004b*1648_01 lohitākṣaḥ karālī ca lohitaśmaśrumūrdhajaḥ

01,151.004b*1648_02 ākarṇād bhinnavaktraś ca śaṅkukarṇo vibhīṣaṇaḥ

01,151.004c triśikhāṃ bhṛkuṭiṃ kṛtvā saṃdaśya daśanacchadam

01,151.005a bhuñjānam annaṃ taṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ sa rākṣasaḥ

01,151.005c vivṛtya nayane kruddha idaṃ vacanam abravīt

01,151.006a ko 'yam annam idaṃ bhuṅkte madartham upakalpitam

01,151.006c paśyato mama durbuddhir yiyāsur yamasādanam

01,151.007a bhīmasenas tu tac chrutvā prahasann iva bhārata

01,151.007c rākṣasaṃ tam anādṛtya bhuṅkta eva parāṅmukhaḥ

01,151.008a tataḥ sa bhairavaṃ kṛtvā samudyamya karāv ubhau

01,151.008c abhyadravad bhīmasenaṃ jighāṃsuḥ puruṣādakaḥ

01,151.009a tathāpi paribhūyainaṃ nekṣamāṇo vṛkodaraḥ

01,151.009c rākṣasaṃ bhuṅkta evānnaṃ pāṇḍavaḥ paravīrahā

01,151.010a amarṣeṇa tu saṃpūrṇaḥ kuntīputrasya rākṣasaḥ

01,151.010c jaghāna pṛṣṭhaṃ pāṇibhyām ubhābhyāṃ pṛṣṭhataḥ sthitaḥ

01,151.011a tathā balavatā bhīmaḥ pāṇibhyāṃ bhṛśam āhataḥ

01,151.011c naivāvalokayām āsa rākṣasaṃ bhuṅkta eva saḥ

01,151.011d*1649_01 bhīmodaragatāḥ piṇḍāḥ sāntarālāḥ paraṃ śatam

01,151.011d*1649_02 rakṣaḥpāṇiprahāreṇa saṃśliṣṭā ekapiṇḍavat

01,151.012a tataḥ sa bhūyaḥ saṃkruddho vṛkṣam ādāya rākṣasaḥ

01,151.012c tāḍayiṣyaṃs tadā bhīmaṃ punar abhyadravad balī

01,151.013a tato bhīmaḥ śanair bhuktvā tadannaṃ puruṣarṣabhaḥ

01,151.013c vāry upaspṛśya saṃhṛṣṭas tasthau yudhi mahābalaḥ

01,151.013d*1650_01 sthitvā muhūrtaṃ viśramya vīrāsanam upāśritaḥ

01,151.013d*1650_02 bhrāmayantaṃ mahāvṛkṣam āyāntaṃ bhīmadarśanam

01,151.013d*1650_03 dṛṣṭvotthāyāhave vīraḥ siṃhanādaṃ vyanādayat

01,151.013d*1651=09 vaiśaṃpāyanaḥ

01,151.013d*1651_01 bhujavegaṃ tathā sphoṭaṃ kṣveḍitaṃ ca mahāsvanam

01,151.013d*1651_02 kṛtvāhvayata saṃkruddho bhīmaseno 'tha rākṣasam

01,151.013d*1651_03 bahukālaṃ supuṣṭaṃ te śarīraṃ rākṣasādhama

01,151.013d*1651_04 madbāhubalam āśritya na tvaṃ bhūyas tv aśiṣyasi

01,151.013d*1651_05 adya madbāhuniṣpiṣṭo gamiṣyasi yamakṣayam

01,151.013d*1651_06 adya prabhṛti svapsyanti viprakīrya nivāsinaḥ

01,151.013d*1651_07 nirudvignāḥ purasyāsya kaṇṭake sūddhṛte mayā

01,151.013d*1651_08 adya yuddhe śarīraṃ te kaṅkagomāyuvāyasāḥ

01,151.013d*1651_09 mayā hatasya khādantu vikarṣantu ca bhūtale

01,151.013d*1651_10 evam uktvā susaṃkruddhaḥ pārtho bakajighāṃsayā

01,151.013d*1651_11 upadhāvad bakaś cāpi pārthaṃ pārthivasattama

01,151.013d*1651_12 mahākāyo mahāvego dārayann iva medinīm

01,151.013d*1651_13 virūparūpaḥ piṅgākṣo bhīmasenam abhidravat

01,151.013d*1651_14 triśikhāṃ bhṛkuṭiṃ kṛtvā daṣṭvā ca daśanacchadam

01,151.013d*1651a_01 uvācāśaniśabdena dhvaninā bhīṣayann iva

01,151.013d*1651b_01 dvipaccatuṣpanmāṃsaiś ca bahubhiś caudanācalaiḥ

01,151.013d*1652_01 śakaṭānnaṃ tato bhuktvā rakṣasaḥ pāṇinā saha

01,151.013d*1652_02 gṛhṇann eva mahāvṛkṣaṃ niḥśeṣaṃ parvatopamam

01,151.013d*1652_03 bhīmaseno hasann eva bhuktvā tyaktvā ca rākṣasam

01,151.013d*1652_04 pītvā dadhighaṭān pūrṇān ghṛtakumbhāñ śataṃ śatam

01,151.013d*1653_01 tadrakṣaḥprahitaṃ vṛkṣaṃ mahāśākhaṃ vanaspatim

01,151.013d*1653_02 gṛhītvā pāṇinaikena savyenodyamya cetaram

01,151.013d*1653_03 rakṣovadanam udvīkṣya bhṛkuṭīvikaṭānanam

01,151.013d*1653_04 darśayan rakṣase dantān prajahāsāśanisvanaḥ

01,151.014a kṣiptaṃ kruddhena taṃ vṛkṣaṃ pratijagrāha vīryavān

01,151.014c savyena pāṇinā bhīmaḥ prahasann iva bhārata

01,151.015a tataḥ sa punar udyamya vṛkṣān bahuvidhān balī

01,151.015c prāhiṇod bhīmasenāya tasmai bhīmaś ca pāṇḍavaḥ

01,151.015d*1654_01 sarvān apohayad vṛkṣān svasya hastasthaśākhinā

01,151.016a tad vṛkṣayuddham abhavan mahīruhavināśanam

01,151.016c ghorarūpaṃ mahārāja bakapāṇḍavayor mahat

01,151.017a nāma viśrāvya tu bakaḥ samabhidrutya pāṇḍavam

01,151.017c bhujābhyāṃ parijagrāha bhīmasenaṃ mahābalam

01,151.018a bhīmaseno 'pi tad rakṣaḥ parirabhya mahābhujaḥ

01,151.018c visphurantaṃ mahāvegaṃ vicakarṣa balād balī

01,151.018d*1655_01 paribhrāmaṇavikṣepaparirambhāvapātanaiḥ

01,151.018d*1655_02 utsarpaṇāvasarpais tāv anyonyaṃ pratyarundhatām

01,151.018d*1655_03 utthāpanair unnayanaiś cālanaiḥ sthāpanair api

01,151.018d@093_0001 jagrāha bhīmaḥ pāṇibhyāṃ gṛhītvā cainam ākṣipat

01,151.018d@093_0002 ākṣipto bhīmasenena punar evotthito hasan

01,151.018d@093_0003 āliṅgyāpīḍya caivenaṃ nyahanad vasudhātale

01,151.018d@093_0004 bhīmo vyasarjayac cainaṃ samāśvasihi cety api

01,151.018d@093_0005 āsphoṭayām āsa balī uttiṣṭheti ca so 'bravīt

01,151.018d@093_0006 samutpatya tataḥ kruddho rūpaṃ kṛtvā mahattaram

01,151.018d@093_0007 virūpaḥ sahasā tasthau tarjayitvā vṛkodaram

01,151.018d@093_0008 ahasad bhīmaseno 'tha rākṣasaṃ bhīmadarśanam

01,151.018d@093_0009 bhīmasenas tu jagrāha grīvāyāṃ bhīmadarśanam

01,151.018d@093_0010 bhujābhyāṃ jānunaikena pṛṣṭhe samabhipīḍayat

01,151.018d@093_0011 tataḥ kruddho visṛjyainaṃ sa bhīmas tasya rakṣasaḥ

01,151.018d@093_0012 svāṃ kaṭīm īṣad utkṣipya bāhū caiva parāmṛśat

01,151.018d@093_0013 tasya bāhū samādāya tvaramāṇo vṛkodaraḥ

01,151.018d@093_0014 utkṣipya cāvadhūyainaṃ pātayan balavān bhuvi

01,151.018d@093_0015 taṃ tu vāmena pādena kruddho bhīmaparākramaḥ

01,151.018d@093_0016 urasy enaṃ samājaghne bhīmas tu patitaṃ bhuvi

01,151.018d@093_0017 sa saṃkruddhaḥ samutpatya bhīmam abhyahanad bhṛśam

01,151.018d@093_0018 vyāttānano dīptajihvo bāhum udyamya dakṣiṇam

01,151.018d@093_0019 tenābhidrutya kruddhena bhīmo mūrdhni samāhataḥ

01,151.018d@093_0020 muṣṭinā jānunā caiva vāmapārśve samāhataḥ

01,151.018d@093_0021 evaṃ nihanyamānaḥ san rākṣasena balīyasā

01,151.018d@093_0022 roṣeṇa mahatāviṣṭo bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,151.018d@093_0023 tataḥ kruddhaḥ samutpatya bhīmo jagrāha rākṣasam

01,151.018d@093_0024 tāv anyonyaṃ pīḍayantau puruṣādavṛkodarau

01,151.018d@093_0025 mattāv iva mahānāgāv anyonyaṃ vicakarṣatuḥ

01,151.018d@093_0026 bāhuvikṣepaśabdaiś ca bhīmarākṣasayos tadā

01,151.018d@093_0027 vetrakīyapurī sarvā vitrastā samapadyata

01,151.018d@093_0028 tayor vegena mahatā tatra bhūmir akampata

01,151.018d@093_0029 pādapān vīrudhaś caiva cūrṇayām āsatuś ca tau

01,151.018d@093_0030 samāgatau ca tau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau

01,151.018d@093_0031 aśmabhiḥ pādavegaiś ca cūrṇayām āsatus tadā

01,151.018d@093_0032 atha taṃ loḷayitvā tu bhīmaseno mahābalaḥ

01,151.018d@093_0033 agṛhṇāt parirabhyainaṃ bāhubhyāṃ bharatarṣabha

01,151.018d@093_0034 jānubhyāṃ parijagrāha bhīmaseno bakaṃ balāt

01,151.018d@093_0035 visphurantaṃ mahākāyaṃ vicakarṣa mahābalaḥ

01,151.018d@093_0036 vikṛṣyamāṇo bhīmena karṣaṃś ca yudhi pāṇḍavam

01,151.018d@093_0037 samayujyata tīvreṇa śrameṇa puruṣādakaḥ

01,151.019a sa kṛṣyamāṇo bhīmena karṣamāṇaś ca pāṇḍavam

01,151.019c samayujyata tīvreṇa śrameṇa puruṣādakaḥ

01,151.020a tayor vegena mahatā pṛthivī samakampata

01,151.020c pādapāṃś ca mahākāyāṃś cūrṇayām āsatus tadā

01,151.021a hīyamānaṃ tu tad rakṣaḥ samīkṣya bharatarṣabha

01,151.021c niṣpiṣya bhūmau pāṇibhyāṃ samājaghne vṛkodaraḥ

01,151.022a tato 'sya jānunā pṛṣṭham avapīḍya balād iva

01,151.022c bāhunā parijagrāha dakṣiṇena śirodharām

01,151.022d*1656_01 jānuny āropya tatpṛṣṭhaṃ mahāśabdaṃ babhañja ha

01,151.022d*1656_02 nikṣipya bhūmau pāṇibhyāṃ dharaṇyāṃ niṣpipeṣa ha

01,151.023a savyena ca kaṭīdeśe gṛhya vāsasi pāṇḍavaḥ

01,151.023c tad rakṣo dviguṇaṃ cakre nadantaṃ bhairavān ravān

01,151.024a tato 'sya rudhiraṃ vaktrāt prādurāsīd viśāṃ pate

01,151.024c bhajyamānasya bhīmena tasya ghorasya rakṣasaḥ

01,151.052d@094=0000 brāhmaṇa uvāca

01,151.052d@094=0015 jñānasāgara uvāca

01,151.052d@094_0001 tataḥ sā vavṛdhe bālā yājñasenī dvijottama

01,151.052d@094_0002 krameṇa yauvanaṃ prāptā manmathānaladīpikā

01,151.052d@094_0003 dṛṣṭvā tām anavadyāṅgīṃ drupado hṛṣṭamānasaḥ

01,151.052d@094_0004 yadṛcchayā saṃcarantīm āsthāne samabhāṣata

01,151.052d@094_0005 arjunāya dadāmīti hṛdayaṃ vyāvṛṇot tadā

01,151.052d@094_0006 śrutvā drupadarājasya vacanaṃ vyathitas tadā

01,151.052d@094_0007 mantrī vasuprado nāma śanair idam abhāṣata

01,151.052d@094_0008 kuntyā saha maheṣvāsāḥ pāṇḍavā rājasattama

01,151.052d@094_0009 dagdhā jatugṛhe suptā duryodhanadhiyā rahaḥ

01,151.052d@094_0010 arjunāya kathaṃ dadyāḥ pāñcālīṃ pṛṣatātmajām

01,151.052d@094_0011 tasya vākyaṃ tu nṛpatiḥ śrutvā pravyathito 'bhavat

01,151.052d@094_0012 vyathitaṃ drupadaṃ dṛṣṭvā purodhā jñānasāgaraḥ

01,151.052d@094_0013 jānāmi śakunād rājan na dagdhās tety abhāṣata

01,151.052d@094_0014 hṛṣṭo 'tha nṛpatiḥ prāha draṣṭavyās te kathaṃ dvija

01,151.052d@094_0015 svayaṃvareṇa draṣṭāsi tat kuruṣva narādhipa

01,151.052d@094_0016 tac chrutvā sarvapāñcālāḥ sādhu sādhv iti cābruvan

01,151.052d@094_0017 tataḥ saṃghoṣayām āsa duhituś ca svayaṃvaram

01,151.052d@094_0018 phālgune māsi saptamyām itaḥ saptamite 'hani

01,151.052d@094_0019 mañcāṃś ca kārayām āsa rājayogyān bahūn nṛpa

01,151.052d@094_0020 merumandarasaṃkāśān svarṇaratnaparicchadān

01,151.052d@094_0021 drupadaś ca dhanuś citraṃ durānāmaṃ kṣitīśvaraiḥ

01,151.052d@094_0022 kārayām āsa śulkārtham arjunasya didṛkṣayā

01,151.052d@094_0023 matsyayantraṃ ca kṛtavān dūre varṇapariṣkṛtam

01,151.052d@094_0024 anena dhanuṣā yo vai śareṇemaṃ jalecaram

01,151.052d@094_0025 pātayiṣyati yo jāyāṃ pāñcālīṃ svāṃ kariṣyati

01,151.052d@094_0026 itas tad utsavadinaṃ samīpe vartate dvijāḥ

01,151.052d@094_0027 rājāno rājaputrāś ca pṛthivyāṃ ye vilāsinaḥ

01,151.052d@094_0028 prayānti ca tathā viprāḥ sūtamāgadhabandinaḥ

01,151.052d@094_0029 ahaṃ tadutsavaṃ draṣṭuṃ yāmi dravyārjanāya ca

01,151.052d@094_0030 bhavatāṃ gamane buddhiḥ prayatadhvaṃ dvijottamāḥ

01,151.052d@094_0031 iti vaḥ sarvam ākhyātaṃ yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam

01,151.052d@095=0000 brāhmaṇaḥ

01,151.052d@095=0074 vaiśaṃpāyanaḥ

01,151.052d@095_0001 śrutvā jatugṛhe vṛttaṃ brāhmaṇāḥ sapurohitāḥ

01,151.052d@095_0002 pāñcālarājaṃ drupadam idaṃ vacanam abruvan

01,151.052d@095_0003 dhārtarāṣṭrāḥ sahāmātyā mantrayitvā parasparam

01,151.052d@095_0004 pāṇḍavānāṃ vināśāya matiṃ cakruḥ suduṣkarām

01,151.052d@095_0005 duryodhanena prahitaḥ purocana iti śrutaḥ

01,151.052d@095_0006 vāraṇāvatam āsādya kṛtvā jatugṛhaṃ mahat

01,151.052d@095_0007 tasmin gṛhe suviśvastān pāṇḍavān pṛthayā saha

01,151.052d@095_0008 ardharātre mahārāja dagdhavān sa purocanaḥ

01,151.052d@095_0009 agninā tu svayam api dagdhaḥ kṣudro nṛśaṃsavat

01,151.052d@095_0010 etac chrutvā tu saṃhṛṣṭo dhṛtarāṣṭraḥ sabāndhavaḥ

01,151.052d@095_0011 śrutvā tu pāṇḍavān dagdhān dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ

01,151.052d@095_0012 alpaśokaḥ prahṛṣṭātmā śaśāsa viduraṃ tadā

01,151.052d@095_0013 pāṇḍavānāṃ mahāprājña kuru piṇḍodakakriyām

01,151.052d@095_0014 etāvad uktvā karuṇo dhṛtarāṣṭras tu māriṣaḥ

01,151.052d@095_0015 adya pāṇḍur mṛtaḥ kṣattaḥ pāṇḍavānāṃ vināśane

01,151.052d@095_0016 aho vidhivaśād eva gatās te yamasādanam

01,151.052d@095_0017 ity uktvā prārudat tatra dhṛtarāṣṭraḥ sasaubalaḥ

01,151.052d@095_0018 śrutvā bhīṣmeṇa vidhivat kṛtavān aurdhvadehikam

01,151.052d@095_0019 pāṇḍavānāṃ vināśāya kṛtaṃ karma durātmanā

01,151.052d@095_0020 evaṃ kāryasya kartā tu na dṛṣṭo na śrutaḥ purā

01,151.052d@095_0021 etad vṛttaṃ mahārāja pāṇḍavān prati naḥ śrutam

01,151.052d@095_0022 śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ yajñaseno mahāmatiḥ

01,151.052d@095_0023 yathā tajjanakaḥ śoced aurasasya vināśane

01,151.052d@095_0024 tathātapyata pāñcālaḥ pāṇḍavānāṃ vināśane

01,151.052d@095_0025 samāhūya prakṛtayaḥ sahitāḥ sarvabāndhavaiḥ

01,151.052d@095_0026 kāruṇyād eva pāñcālaḥ provācedaṃ vacas tadā

01,151.052d@095_0027 aho rūpam aho dhairyam aho vīryaṃ ca śikṣitam

01,151.052d@095_0028 cintayāmi divārātram arjunaṃ prati bāndhavāḥ

01,151.052d@095_0029 bhrātṛbhiḥ sahito mātrā so 'dahyata hutāśane

01,151.052d@095_0030 kim āścaryam ito loke kālo hi duratikramaḥ

01,151.052d@095_0031 mithyāpratijño lokeṣu kiṃ vadiṣyāmi sāṃpratam

01,151.052d@095_0032 antargatena duḥkhena dahyamāno divāniśam

01,151.052d@095_0033 yājopayājau satkṛtya yācitau tu mayānaghāḥ

01,151.052d@095_0034 bhāradvājasya hantāraṃ devīṃ cāpy arjunasya vai

01,151.052d@095_0035 lokas tad veda yac caiva tathā yājena naḥ śrutam

01,151.052d@095_0036 yājena putrakāmīyaṃ hutvā cotpāditāv ubhau

01,151.052d@095_0037 dhṛṣṭadyumnaś ca kṛṣṇā ca mama tuṣṭikarāv ubhau

01,151.052d@095_0038 kiṃ kariṣyāmi te naṣṭāḥ pāṇḍavāḥ pṛthayā saha

01,151.052d@095_0039 ity evam uktvā pāñcālaḥ śuśoca paramāturaḥ

01,151.052d@095_0040 dṛṣṭvā śocantam atyarthaṃ pāñcālaṃ cedam abravīt

01,151.052d@095_0041 purodhāḥ satvasaṃpannaḥ samyag vidyāviśeṣavān

01,151.052d@095_0042 vṛddhānuśāsane yuktāḥ pāṇḍavā dharmacāriṇaḥ

01,151.052d@095_0043 tādṛśā na vinaśyanti naiva yānti parābhavam

01,151.052d@095_0044 mayā dṛṣṭam idaṃ satyaṃ śṛṇu tvaṃ manujādhipa

01,151.052d@095_0045 brāhmaṇaiḥ kathitaṃ satyaṃ vedeṣu ca mayā śrutam

01,151.052d@095_0046 bṛhaspatimatenātha paulomyāpi purā śrutam

01,151.052d@095_0047 naṣṭa indro bisagranthyām upaśrutyā visarjitaḥ

01,151.052d@095_0048 upaśrutir mahārāja pāṇḍavārthe mayā śrutā

01,151.052d@095_0049 yatra vā tatra jīvanti pāṇḍavās te na saṃśayaḥ

01,151.052d@095_0050 mayā dṛṣṭāni liṅgāni ihaivaiṣyanti pāṇḍavāḥ

01,151.052d@095_0051 yan nimittam ihāyānti tac chruṇuṣva narādhipa

01,151.052d@095_0052 svayaṃvaraḥ kṣatriyāṇāṃ kanyādāne pradarśitaḥ

01,151.052d@095_0053 svayaṃvaras tu nagare ghuṣyatāṃ rājasattama

01,151.052d@095_0054 yatra vā nivasantas te pāṇḍavāḥ pṛthayā saha

01,151.052d@095_0055 dūrasthā vā samīpasthāḥ svargasthā vāpi pāṇḍavāḥ

01,151.052d@095_0056 śrutvā svayaṃvaraṃ rājan sameṣyanti na saṃśayaḥ

01,151.052d@095_0057 tasmāt svayaṃvaro rājan ghuṣyatāṃ mā ciraṃ kṛthāḥ

01,151.052d@095_0058 śrutvā purohitenoktaṃ pāñcālaḥ prītimāṃs tadā

01,151.052d@095_0059 ghoṣayām āsa nagare draupadyās tu svayaṃvaram

01,151.052d@095_0060 puṣyamāse tu rohiṇyāṃ śuklapakṣe śubhe tithau

01,151.052d@095_0061 divasaiḥ pañcasaptatyā bhaviṣyati svayaṃvaraḥ

01,151.052d@095_0062 devagandharvayakṣāś ca ṛṣayaś ca tapodhanāḥ

01,151.052d@095_0063 svayaṃvaraṃ draṣṭukāmā gacchanty eva na saṃśayaḥ

01,151.052d@095_0064 tava putrā mahātmāno darśanīyā viśeṣataḥ

01,151.052d@095_0065 yadṛcchayā tu pāñcālī gacched vā madhyamaṃ patim

01,151.052d@095_0066 ko hi jānāti lokeṣu prajāpatividhiṃ śubham

01,151.052d@095_0067 tasmāt saputrā gacchethā brāhmaṇi yadi rocate

01,151.052d@095_0068 nityakālaṃ subhikṣās te pāñcālās tu tapodhane

01,151.052d@095_0069 yajñasenas tu rājāsau brahmaṇyaḥ satyasaṃgaraḥ

01,151.052d@095_0070 brahmaṇyā nāgarāḥ sarve brāhmaṇāś cātithipriyāḥ

01,151.052d@095_0071 nityakālaṃ pradāsyanti āgantṝṇām ayācitam

01,151.052d@095_0072 ahaṃ ca tatra gacchāmi mamaibhiḥ saha śiṣyakaiḥ

01,151.052d@095_0073 ekasārthāḥ prayātāsmo brāhmaṇyā yadi rocate

01,151.052d@095_0074 etāvad uktvā vacanaṃ brāhmaṇo virarāma ha

01,152.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,152.001*1657_01 tataḥ sa bhagnapārśvāṅgo naditvā bhairavaṃ ravam

01,152.001*1657_02 śailarājapratīkāśo gatāsur abhavad bakaḥ

01,152.001a tena śabdena vitrasto janas tasyātha rakṣasaḥ

01,152.001c niṣpapāta gṛhād rājan sahaiva paricāribhiḥ

01,152.001d*1658_01 tatas tu nihataṃ dṛṣṭvā rākṣasendraṃ mahābalam

01,152.001d*1658_02 bākāḥ paramasaṃtrastā bhīmaṃ śaraṇam āyayuḥ

01,152.001d*1659_01 bakasya paricārakāḥ

01,152.001d*1659_02 ārāmodyānacaityasthāḥ kṣudradevālayāśritāḥ

01,152.001d*1659_03 bhīmaṃ dṛṣṭvā śauryarāśiṃ

01,152.002a tān bhītān vigatajñānān bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ

01,152.002c sāntvayām āsa balavān samaye ca nyaveśayat

01,152.003a na hiṃsyā mānuṣā bhūyo yuṣmābhir iha karhi cit

01,152.003c hiṃsatāṃ hi vadhaḥ śīghram evam eva bhaved iti

01,152.004a tasya tad vacanaṃ śrutvā tāni rakṣāṃsi bhārata

01,152.004c evam astv iti taṃ prāhur jagṛhuḥ samayaṃ ca tam

01,152.004d*1660_01 sagaṇas tu bakabhrātā prāṇamat pāṇḍavaṃ tadā

01,152.004d*1661_01 tatpuropavanodyānacaityārāmān visṛjya te

01,152.004d*1661_02 bibhītakakapitthārkaplakṣaśālmalikānanam

01,152.004d*1661_03 prapedire bhayatrastā bhīmasādhvasakātarāḥ

01,152.004d*1662_01 yamunātīram utsṛjya prapede pitṛkānanam

01,152.005a tataḥ prabhṛti rakṣāṃsi tatra saumyāni bhārata

01,152.005c nagare pratyadṛśyanta narair nagaravāsibhiḥ

01,152.006a tato bhimas tam ādāya gatāsuṃ puruṣādakam

01,152.006b*1663_01 niṣkarṇanetraṃ nirjihvaṃ niḥsaṃjñaṃ kaṇṭhapīḍanāt

01,152.006b*1663_02 kurvantaṃ bahudhā ceṣṭāṃ sa narādam akarṣata

01,152.006b*1663_03 sa eva rākṣaso nūnaṃ punar āyāti naḥ purīm

01,152.006b*1663_04 sabālavṛddhāḥ puruṣā iti bhītāḥ pradudruvuḥ

01,152.006b*1664_01 ācchidya bāhū pādau ca śiraś ca sa vṛkodaraḥ

01,152.006b*1664_02 dvāreṣu caturṣu kṣiptvā punar āgāt sa mārutiḥ

01,152.006c dvāradeśe vinikṣipya jagāmānupalakṣitaḥ

01,152.006d*1665_01 dṛṣṭvā bhīmabaloddhūtaṃ bakaṃ vinihataṃ tadā

01,152.006d*1665_02 jñātayo 'sya bhayodvignāḥ pratijagmus tatas tataḥ

01,152.007a tataḥ sa bhīmas taṃ hatvā gatvā brāhmaṇaveśma tat

01,152.007b*1666_01 balīvardau ca śakaṭaṃ brāhmaṇāya nyavedayat

01,152.007b*1667_01 tūṣṇīm antargṛhaṃ gacchety abhidhāya dvijottamam

01,152.007b*1667_02 mātṛbhrātṛsamakṣaṃ ca gatvā śayanam etya ca

01,152.007c ācacakṣe yathāvṛttaṃ rājñaḥ sarvam aśeṣataḥ

01,152.007d*1668_01 aśito 'smy adya janani tṛptir me daśavārṣikī

01,152.008a tato narā viniṣkrāntā nagarāt kālyam eva tu

01,152.008c dadṛśur nihataṃ bhūmau rākṣasaṃ rudhirokṣitam

01,152.009a tam adrikūṭasadṛśaṃ vinikīrṇaṃ bhayāvaham

01,152.009b*1669_01 dṛṣṭvā saṃhṛṣṭaromāṇo babhūvus tatra nāgarāḥ

01,152.009c ekacakrāṃ tato gatvā pravṛttiṃ pradaduḥ pare

01,152.010a tataḥ sahasraśo rājan narā nagaravāsinaḥ

01,152.010c tatrājagmur bakaṃ draṣṭuṃ sastrīvṛddhakumārakāḥ

01,152.010d*1670_01 dadṛśus te bakaṃ sarve viśiraḥpāṇipādakam

01,152.010d*1670_02 niḥśṛṅgavṛkṣaṃ nirgulmaṃ vinikīrṇaṃ giriṃ yathā

01,152.011a tatas te vismitāḥ sarve karma dṛṣṭvātimānuṣam

01,152.011b*1671_01 vismayotphullanayanās tarjanyāsaktanāsikāḥ

01,152.011c daivatāny arcayāṃ cakruḥ sarva eva viśāṃ pate

01,152.012a tataḥ pragaṇayām āsuḥ kasya vāro 'dya bhojane

01,152.012c jñātvā cāgamya taṃ vipraṃ papracchuḥ sarva eva tat

01,152.013a evaṃ pṛṣṭas tu bahuśo rakṣamāṇaś ca pāṇḍavān

01,152.013c uvāca nāgarān sarvān idaṃ viprarṣabhas tadā

01,152.014a ājñāpitaṃ mām aśane rudantaṃ saha bandhubhiḥ

01,152.014c dadarśa brāhmaṇaḥ kaś cin mantrasiddho mahābalaḥ

01,152.014d*1672_01 adya te rākṣaso vāraḥ pūrvedyur jñāpito mama

01,152.014d*1672_02 grāmasādhāraṇenaiva sūcakena puraukasaḥ

01,152.015a paripṛcchya sa māṃ pūrvaṃ parikleśaṃ purasya ca

01,152.015c abravīd brāhmaṇaśreṣṭha āśvāsya prahasann iva

01,152.016a prāpayiṣyāmy ahaṃ tasmai idam annaṃ durātmane

01,152.016c mannimittaṃ bhayaṃ cāpi na kāryam iti vīryavān

01,152.017a sa tadannam upādāya gato bakavanaṃ prati

01,152.017c tena nūnaṃ bhaved etat karma lokahitaṃ kṛtam

01,152.018a tatas te brāhmaṇāḥ sarve kṣatriyāś ca suvismitāḥ

01,152.018c vaiśyāḥ śūdrāś ca muditāś cakrur brahmamahaṃ tadā

01,152.019a tato jānapadāḥ sarve ājagmur nagaraṃ prati

01,152.019c tad adbhutatamaṃ draṣṭuṃ pārthās tatraiva cāvasan

01,152.019d*1673_01 śrutvā bakavadhaṃ yas tu vācakaṃ pūjayen naraḥ

01,152.019d*1673_02 tasya vaṃśe 'pi rājendra na rākṣasabhayaṃ bhavet

01,152.019d*1673_03 naśyanti śatravas tasya upasargās tathaiva ca

01,152.019d*1673_04 mahat puṇyam avāpnoti śrutvā bhīmaparākramam

01,152.019d*1674_01 vetrakīyagṛhe sarve parivārya vṛkodaram

01,152.019d*1674_02 vismayād abhyagacchanta bhīmaṃ bhīmaparākramam

01,152.019d*1674_03 na vai na saṃbhavet sarvaṃ brāhmaṇeṣu mahātmasu

01,152.019d*1674_04 iti satkṛtya taṃ paurāḥ parivavruḥ samantataḥ

01,152.019d*1674_05 ayaṃ trātā hi naḥ sarvān piteva paramārthataḥ

01,152.019d*1674_06 asya śuśrūṣavaḥ pādau paricarya upāsmahe

01,152.019d*1674_07 paśumad dadhimac cānnaṃ paraṃ bhaktam upāharan

01,152.019d*1674_08 tasmin hate te puruṣā bhītāḥ samanubodhanāḥ

01,152.019d*1674_09 tataḥ saṃprādravan pārthāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ

01,152.019d*1674_10 āgacchann ekacakrāṃ te pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ

01,152.019d*1674_11 vaidikādhyayane yuktā jaṭilā brahmacāriṇaḥ

01,152.019d*1674_12 avasaṃs te ca tatrāpi brāhmaṇasya niveśane

01,152.019d*1674_13 mātrā sahaikacakrāyāṃ dīrghakālaṃ sahoṣitāḥ

01,153.001 janamejaya uvāca

01,153.001a te tathā puruṣavyāghrā nihatya bakarākṣasam

01,153.001c ata ūrdhvaṃ tato brahman kim akurvata pāṇḍavāḥ

01,153.002 vaiśaṃpāyana uvāca

01,153.002a tatraiva nyavasan rājan nihatya bakarākṣasam

01,153.002c adhīyānāḥ paraṃ brahma brāhmaṇasya niveśane

01,153.003a tataḥ katipayāhasya brāhmaṇaḥ saṃśitavrataḥ

01,153.003c pratiśrayārthaṃ tad veśma brāhmaṇasyājagāma ha

01,153.004a sa samyak pūjayitvā taṃ vidvān viprarṣabhas tadā

01,153.004c dadau pratiśrayaṃ tasmai sadā sarvātithivratī

01,153.005a tatas te pāṇḍavāḥ sarve saha kuntyā nararṣabhāḥ

01,153.005c upāsāṃ cakrire vipraṃ kathayānaṃ kathās tadā

01,153.006a kathayām āsa deśān sa tīrthāni vividhāni ca

01,153.006c rājñāṃ ca vividhāś caryāḥ purāṇi vividhāni ca

01,153.007a sa tatrākathayad vipraḥ kathānte janamejaya

01,153.007c pāñcāleṣv adbhutākāraṃ yājñasenyāḥ svayaṃvaram

01,153.008a dhṛṣṭadyumnasya cotpattim utpattiṃ ca śikhaṇḍinaḥ

01,153.008c ayonijatvaṃ kṛṣṇāyā drupadasya mahāmakhe

01,153.009a tad adbhutatamaṃ śrutvā loke tasya mahātmanaḥ

01,153.009c vistareṇaiva papracchuḥ kathāṃ tāṃ puruṣarṣabhāḥ

01,153.010a kathaṃ drupadaputrasya dhṛṣṭadyumnasya pāvakāt

01,153.010c vedimadhyāc ca kṛṣṇāyāḥ saṃbhavaḥ katham adbhutaḥ

01,153.011a kathaṃ droṇān maheṣvāsāt sarvāṇy astrāṇy aśikṣata

01,153.011b*1675_01 dhṛṣṭadyumno maheṣvāsaḥ kathaṃ droṇasya mṛtyudaḥ

01,153.011c kathaṃ priyasakhāyau tau bhinnau kasya kṛtena ca

01,153.012a evaṃ taiś codito rājan sa vipraḥ puruṣarṣabhaiḥ

01,153.012c kathayām āsa tat sarvaṃ draupadīsaṃbhavaṃ tadā

01,154.001 brāhmaṇa uvāca

01,154.001a gaṅgādvāraṃ prati mahān babhūvarṣir mahātapāḥ

01,154.001c bharadvājo mahāprājñaḥ satataṃ saṃśitavrataḥ

01,154.002a so 'bhiṣektuṃ gato gaṅgāṃ pūrvam evāgatāṃ satīm

01,154.002c dadarśāpsarasaṃ tatra ghṛtācīm āplutām ṛṣiḥ

01,154.003a tasyā vāyur nadītīre vasanaṃ vyaharat tadā

01,154.003c apakṛṣṭāmbarāṃ dṛṣṭvā tām ṛṣiś cakame tataḥ

01,154.004a tasyāṃ saṃsaktamanasaḥ kaumārabrahmacāriṇaḥ

01,154.004b*1676_01 paśyato yonisaṃsthānam anyāvayavasauṣṭhavam

01,154.004c hṛṣṭasya retaś caskanda tad ṛṣir droṇa ādadhe

01,154.005a tataḥ samabhavad droṇaḥ kumāras tasya dhīmataḥ

01,154.005c adhyagīṣṭa sa vedāṃś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ

01,154.006a bharadvājasya tu sakhā pṛṣato nāma pārthivaḥ

01,154.006c tasyāpi drupado nāma tadā samabhavat sutaḥ

01,154.007a sa nityam āśramaṃ gatvā droṇena saha pārṣataḥ

01,154.007c cikrīḍādhyayanaṃ caiva cakāra kṣatriyarṣabhaḥ

01,154.008a tatas tu pṛṣate 'tīte sa rājā drupado 'bhavat

01,154.008c droṇo 'pi rāmaṃ śuśrāva ditsantaṃ vasu sarvaśaḥ

01,154.009a vanaṃ tu prasthitaṃ rāmaṃ bharadvājasuto 'bravīt

01,154.009c āgataṃ vittakāmaṃ māṃ viddhi droṇaṃ dvijarṣabha

01,154.010 rāma uvāca

01,154.010a śarīramātram evādya mayedam avaśeṣitam

01,154.010c astrāṇi vā śarīraṃ vā brahmann anyataraṃ vṛṇu

01,154.011 droṇa uvāca

01,154.011a astrāṇi caiva sarvāṇi teṣāṃ saṃhāram eva ca

01,154.011c prayogaṃ caiva sarveṣāṃ dātum arhati me bhavān

01,154.012 brāhmaṇa uvāca

01,154.012a tathety uktvā tatas tasmai pradadau bhṛgunandanaḥ

01,154.012c pratigṛhya tato droṇaḥ kṛtakṛtyo 'bhavat tadā

01,154.013a saṃprahṛṣṭamanāś cāpi rāmāt paramasaṃmatam

01,154.013c brahmāstraṃ samanuprāpya nareṣv abhyadhiko 'bhavat

01,154.014a tato drupadam āsādya bhāradvājaḥ pratāpavān

01,154.014c abravīt puruṣavyāghraḥ sakhāyaṃ viddhi mām iti

01,154.015 drupada uvāca

01,154.015a nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā

01,154.015c nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṃ kim iṣyate

01,154.015d*1677_01 yayor eva samaṃ vittaṃ yayor eva samaṃ śrutam

01,154.015d*1677_02 tayor vivāhaḥ sakhyaṃ ca na tu puṣṭavipuṣṭayoḥ

01,154.016 brāhmaṇa uvāca

01,154.016a sa viniścitya manasā pāñcālyaṃ prati buddhimān

01,154.016c jagāma kurumukhyānāṃ nagaraṃ nāgasāhvayam

01,154.017a tasmai pautrān samādāya vasūni vividhāni ca

01,154.017c prāptāya pradadau bhīṣmaḥ śiṣyān droṇāya dhīmate

01,154.018a droṇaḥ śiṣyāṃs tataḥ sarvān idaṃ vacanam abravīt

01,154.018c samānīya tadā vidvān drupadasyāsukhāya vai

01,154.018d*1678=00 droṇaḥ

01,154.018d*1678_01 guruśuśrūṣaṇaṃ caiva tathaiva gurudakṣiṇām

01,154.019a ācāryavetanaṃ kiṃ cid dhṛdi saṃparivartate

01,154.019c kṛtāstrais tat pradeyaṃ syāt tad ṛtaṃ vadatānaghāḥ

01,154.019d*1679_01 so 'rjunapramukhair uktas tathāstv iti gurus tadā

01,154.019d*1680_01 tathety uktvā ca taṃ pārthaḥ pādau jagrāha buddhimān

01,154.019d*1681_01 vidyāniṣkrayajaṃ vittaṃ kiṃ deyaṃ brūhi me guro

01,154.020a yadā ca pāṇḍavāḥ sarve kṛtāstrāḥ kṛtaniśramāḥ

01,154.020c tato droṇo 'bravīd bhūyo vetanārtham idaṃ vacaḥ

01,154.021a pārṣato drupado nāma chatravatyāṃ nareśvaraḥ

01,154.021c tasyāpakṛṣya tad rājyaṃ mama śīghraṃ pradīyatām

01,154.021d*1682_01 dhārtarāṣṭraiś ca sahitāḥ pāñcālān pāṇḍavā yayuḥ

01,154.021d*1682_02 yajñasenena saṃgamya karṇaduryodhanādayaḥ

01,154.021d*1682_03 nirjitāḥ saṃnyavartanta tathānye kṣatriyarṣabhāḥ

01,154.022a tataḥ pāṇḍusutāḥ pañca nirjitya drupadaṃ yudhi

01,154.022c droṇāya darśayām āsur baddhvā sasacivaṃ tadā

01,154.022d*1683_01 mahendra iva durdharṣo mahendra iva dānavam

01,154.022d*1683_02 mahendraputraḥ pāñcālaṃ jitavān arjunas tadā

01,154.022d*1683_03 taṃ dṛṣṭvā tu mahāvīryaṃ phalgunasyāmitaujasaḥ

01,154.022d*1683_04 vyasmayanta janāḥ sarve yajñasenasya bāndhavāḥ

01,154.022d*1683_05 nāsty arjunasamo vīrye rājaputra iti bruvan

01,154.023 droṇa uvāca

01,154.023a prārthayāmi tvayā sakhyaṃ punar eva narādhipa

01,154.023c arājā kila no rājñaḥ sakhā bhavitum arhati

01,154.024a ataḥ prayatitaṃ rājye yajñasena mayā tava

01,154.024c rājāsi dakṣiṇe kūle bhāgīrathyāham uttare

01,154.024d*1684_01 tatheti drupadenokte vacane dvijasattama

01,154.024d*1684_02 saṃpūjya drupadaṃ droṇo preṣayām āsa tattvavit

01,154.024d*1685_01 kanyākubje ca kāmpilye vasethās tvaṃ narottama

01,154.024d*1685_02 brāhmaṇaiḥ sahito rājann ahicchatre vasāmy aham

01,154.025 brāhmaṇa uvāca

01,154.025a asatkāraḥ sa sumahān muhūrtam api tasya tu

01,154.025c na vyeti hṛdayād rājño durmanāḥ sa kṛśo 'bhavat

01,154.025d*1686_01 evam ukto hi pāñcālyo bhāradvājena dhīmatā

01,154.025d*1686_02 uvācāstravidāṃ śreṣṭho droṇaṃ brāhmaṇasattamam

01,154.025d*1686_03 evaṃ bhavatu bhadraṃ te bhāradvāja mahāmate

01,154.025d*1686_04 sakhyaṃ tad eva bhavatu śaśvad yad abhimanyase

01,154.025d*1686_05 evam anyonyam uktvā tau kṛtvā sakhyam anuttamam

01,154.025d*1686_06 jagmatur droṇapāñcālyau yathāgatam ariṃdamau

01,154.025d*1687_01 niśamya tasya vacanaṃ kṛtvā manasi durmanāḥ

01,155.001 brāhmaṇa uvāca

01,155.001a amarṣī drupado rājā karmasiddhān dvijarṣabhān

01,155.001b*1688_01 droṇena vairaṃ drupado na suṣvāpa smaraṃs tadā

01,155.001c anvicchan paricakrāma brāhmaṇāvasathān bahūn

01,155.002a putrajanma parīpsan vai śokopahatacetanaḥ

01,155.002c nāsti śreṣṭhaṃ mamāpatyam iti nityam acintayat

01,155.003a jātān putrān sa nirvedād dhig bandhūn iti cābravīt

01,155.003c niḥśvāsaparamaś cāsīd droṇaṃ praticikīrṣayā

01,155.004a prabhāvaṃ vinayaṃ śikṣāṃ droṇasya caritāni ca

01,155.004c kṣātreṇa ca balenāsya cintayan nānvapadyata

01,155.004e pratikartuṃ nṛpaśreṣṭho yatamāno 'pi bhārata

01,155.005a abhitaḥ so 'tha kalmāṣīṃ gaṅgākūle paribhraman

01,155.005c brāhmaṇāvasathaṃ puṇyam āsasāda mahīpatiḥ

01,155.006a tatra nāsnātakaḥ kaś cin na cāsīd avratī dvijaḥ

01,155.006c tathaiva nāmahābhāgaḥ so 'paśyat saṃśitavratau

01,155.007a yājopayājau brahmarṣī śāmyantau pṛṣatātmajaḥ

01,155.007c saṃhitādhyayane yuktau gotrataś cāpi kāśyapau

01,155.008a tāraṇe yuktarūpau tau brāhmaṇāv ṛṣisattamau

01,155.008c sa tāv āmantrayām āsa sarvakāmair atandritaḥ

01,155.009a buddhvā tayor balaṃ buddhiṃ kanīyāṃsam upahvare

01,155.009c prapede chandayan kāmair upayājaṃ dhṛtavratam

01,155.010a pādaśuśrūṣaṇe yuktaḥ priyavāk sarvakāmadaḥ

01,155.010c arhayitvā yathānyāyam upayājam uvāca saḥ

01,155.011a yena me karmaṇā brahman putraḥ syād droṇamṛtyave

01,155.011b*1689_01 arjunasya tathā bhāryā bhaved vā varavarṇinī

01,155.011c upayāja kṛte tasmin gavāṃ dātāsmi te 'rbudam

01,155.012a yad vā te 'nyad dvijaśreṣṭha manasaḥ supriyaṃ bhavet

01,155.012c sarvaṃ tat te pradātāhaṃ na hi me 'sty atra saṃśayaḥ

01,155.013a ity ukto nāham ity evaṃ tam ṛṣiḥ pratyuvāca ha

01,155.013c ārādhayiṣyan drupadaḥ sa taṃ paryacarat punaḥ

01,155.014a tataḥ saṃvatsarasyānte drupadaṃ sa dvijottamaḥ

01,155.014c upayājo 'bravīd rājan kāle madhurayā girā

01,155.015a jyeṣṭho bhrātā mamāgṛhṇād vicaran vananirjhare

01,155.015c aparijñātaśaucāyāṃ bhūmau nipatitaṃ phalam

01,155.016a tad apaśyam ahaṃ bhrātur asāṃpratam anuvrajan

01,155.016c vimarśaṃ saṃkarādāne nāyaṃ kuryāt kathaṃ cana

01,155.017a dṛṣṭvā phalasya nāpaśyad doṣā ye 'syānubandhikāḥ

01,155.017c vivinakti na śaucaṃ yaḥ so 'nyatrāpi kathaṃ bhavet

01,155.018a saṃhitādhyayanaṃ kurvan vasan gurukule ca yaḥ

01,155.018c bhaikṣam ucchiṣṭam anyeṣāṃ bhuṅkte cāpi sadā sadā

01,155.018e kīrtayan guṇam annānām aghṛṇī ca punaḥ punaḥ

01,155.019a tam ahaṃ phalārthinaṃ manye bhrātaraṃ tarkacakṣuṣā

01,155.019c taṃ vai gacchasva nṛpate sa tvāṃ saṃyājayiṣyati

01,155.020a jugupsamāno nṛpatir manasedaṃ vicintayan

01,155.020c upayājavacaḥ śrutvā nṛpatiḥ sarvadharmavit

01,155.020e abhisaṃpūjya pūjārham ṛṣiṃ yājam uvāca ha

01,155.021a ayutāni dadāny aṣṭau gavāṃ yājaya māṃ vibho

01,155.021c droṇavairābhisaṃtaptaṃ tvaṃ hlādayitum arhasi

01,155.022a sa hi brahmavidāṃ śreṣṭho brahmāstre cāpy anuttamaḥ

01,155.022c tasmād droṇaḥ parājaiṣīn māṃ vai sa sakhivigrahe

01,155.023a kṣatriyo nāsti tulyo 'sya pṛthivyāṃ kaś cid agraṇīḥ

01,155.023c kauravācāryamukhyasya bhāradvājasya dhīmataḥ

01,155.024a droṇasya śarajālāni prāṇidehaharāṇi ca

01,155.024c ṣaḍaratni dhanuś cāsya dṛśyate 'pratimaṃ mahat

01,155.025a sa hi brāhmaṇavegena kṣātraṃ vegam asaṃśayam

01,155.025c pratihanti maheṣvāso bhāradvājo mahāmanāḥ

01,155.026a kṣatrocchedāya vihito jāmadagnya ivāsthitaḥ

01,155.026c tasya hy astrabalaṃ ghoram aprasahyaṃ narair bhuvi

01,155.027a brāhmam uccārayaṃs tejo hutāhutir ivānalaḥ

01,155.027c sametya sa dahaty ājau kṣatraṃ brahmapuraḥsaraḥ

01,155.027e brahmakṣatre ca vihite brahmatejo viśiṣyate

01,155.028a so 'haṃ kṣatrabalād dhīno brahmatejaḥ prapedivān

01,155.028c droṇād viśiṣṭam āsādya bhavantaṃ brahmavittamam

01,155.029a droṇāntakam ahaṃ putraṃ labheyaṃ yudhi durjayam

01,155.029c tat karma kuru me yāja nirvapāmy arbudaṃ gavām

01,155.030a tathety uktvā tu taṃ yājo yājyārtham upakalpayat

01,155.030c gurvartha iti cākāmam upayājam acodayat

01,155.030d*1690_01 yājas tu yajatāṃ śreṣṭho havyavāham atarpayat

01,155.030e yājo droṇavināśāya pratijajñe tathā ca saḥ

01,155.030f*1691_01 pāṇḍoḥ snuṣārthaṃ kanyā ca bhaved iti matir mama

01,155.030f*1692_01 tathety uktvā tu taṃ rājñaḥ putrakāmīyam ārabhat

01,155.031a tatas tasya narendrasya upayājo mahātapāḥ

01,155.031c ācakhyau karma vaitānaṃ tadā putraphalāya vai

01,155.031d*1693_01 yathoktaṃ kalpayām āsa rājā vipreṇa taṃ kratum

01,155.032a sa ca putro mahāvīryo mahātejā mahābalaḥ

01,155.032c iṣyate yadvidho rājan bhavitā te tathāvidhaḥ

01,155.033a bhāradvājasya hantāraṃ so 'bhisaṃdhāya bhūmipaḥ

01,155.033c ājahre tat tathā sarvaṃ drupadaḥ karmasiddhaye

01,155.034a yājas tu havanasyānte devīm āhvāpayat tadā

01,155.034c praihi māṃ rājñi pṛṣati mithunaṃ tvām upasthitam

01,155.034d*1694_01 kumāraś ca kumārī ca pativaṃśavivṛddhaye

01,155.035 devy uvāca

01,155.035a avaliptaṃ me mukhaṃ brahman puṇyān gandhān bibharmi ca

01,155.035c sutārthenoparuddhāsmi tiṣṭha yāja mama priye

01,155.035d*1695_01 rājñā caivam abhihito yājo rājñīm uvāca ha

01,155.035d*1695_02 tat sarvaṃ sahamānaś ca brahmatejonidhiḥ svayam

01,155.036 yāja uvāca

01,155.036a yājena śrapitaṃ havyam upayājena mantritam

01,155.036c kathaṃ kāmaṃ na saṃdadhyāt sā tvaṃ vipraihi tiṣṭha vā

01,155.037 brāhmaṇa uvāca

01,155.037a evam ukte tu yājena hute haviṣi saṃskṛte

01,155.037c uttasthau pāvakāt tasmāt kumāro devasaṃnibhaḥ

01,155.038a jvālāvarṇo ghorarūpaḥ kirīṭī varma cottamam

01,155.038c bibhrat sakhaḍgaḥ saśaro dhanuṣmān vinadan muhuḥ

01,155.039a so 'dhyārohad rathavaraṃ tena ca prayayau tadā

01,155.039c tataḥ praṇeduḥ pāñcālāḥ prahṛṣṭāḥ sādhu sādhv iti

01,155.039d*1696_01 harṣāviṣṭāṃs tataś caitān neyaṃ sehe vasuṃdharā

01,155.040a bhayāpaho rājaputraḥ pāñcālānāṃ yaśaskaraḥ

01,155.040c rājñaḥ śokāpaho jāta eṣa droṇavadhāya vai

01,155.040e ity uvāca mahad bhūtam adṛśyaṃ khecaraṃ tadā

01,155.041a kumārī cāpi pāñcālī vedimadhyāt samutthitā

01,155.041c subhagā darśanīyāṅgī vedimadhyā manoramā

01,155.042a śyāmā padmapalāśākṣī nīlakuñcitamūrdhajā

01,155.042b*1697_01 tāmratuṅganakhī subhrūś cārupīnapayodharā

01,155.042c mānuṣaṃ vigrahaṃ kṛtvā sākṣād amaravarṇinī

01,155.043a nīlotpalasamo gandho yasyāḥ krośāt pravāyati

01,155.043c yā bibharti paraṃ rūpaṃ yasyā nāsty upamā bhuvi

01,155.043d*1698_01 devadānavayakṣāṇām īpsitā devarūpiṇī

01,155.043d*1699_01 sadṛśī pāṇḍuputrasya arjunasyeti bhārata

01,155.043d*1699_02 ūcuḥ prahṛṣṭamanaso rājabhaktipuraskṛtāḥ

01,155.044a tāṃ cāpi jātāṃ suśroṇīṃ vāg uvācāśarīriṇī

01,155.044c sarvayoṣidvarā kṛṣṇā kṣayaṃ kṣatraṃ ninīṣati

01,155.045a surakāryam iyaṃ kāle kariṣyati sumadhyamā

01,155.045c asyā hetoḥ kṣatriyāṇāṃ mahad utpatsyate bhayam

01,155.046a tac chrutvā sarvapāñcālāḥ praṇeduḥ siṃhasaṃghavat

01,155.046b*1700_01 pāñcālarājas tāṃ dṛṣṭvā harṣād aśrūṇy avartayat

01,155.046b*1700_02 pariṣvajya sutāṃ kṛṣṇāṃ snuṣāṃ pāṇḍor iti bruvan

01,155.046b*1700_03 aṅkam āropya pāñcālīṃ rājā harṣam avāpa saḥ

01,155.046c na caitān harṣasaṃpūṇān iyaṃ sehe vasuṃdharā

01,155.047a tau dṛṣṭvā pṛṣatī yājaṃ prapede vai sutārthinī

01,155.047c na vai mad anyāṃ jananīṃ jānīyātām imāv iti

01,155.048a tathety uvāca tāṃ yājo rājñaḥ priyacikīrṣayā

01,155.048c tayoś ca nāmanī cakrur dvijāḥ saṃpūrṇamānasāḥ

01,155.049a dhṛṣṭatvād atidhṛṣṇutvād dharmād dyutsaṃbhavād api

01,155.049c dhṛṣṭadyumnaḥ kumāro 'yaṃ drupadasya bhavatv iti

01,155.050a kṛṣṇety evābruvan kṛṣṇāṃ kṛṣṇābhūt sā hi varṇataḥ

01,155.050b*1701_01 niṣaṇṇakarṣaṇād bhūme rasāc ca haviṣo 'bhavat

01,155.050c tathā tan mithunaṃ jajñe drupadasya mahāmakhe

01,155.050d*1702_01 kriyāsu caiva sarvāsu kṛtavān drupadena ha

01,155.050d*1702_02 vaidikādhyayane pāraṃ dhṛṣṭadyumno gataḥ param

01,155.050d*1703_01 dhṛṣṭadyumnas tu pāñcālān siṃhanādena nādayan

01,155.050d*1703_02 so 'dhyārohad rathavaraṃ tena saṃprayayau gṛham

01,155.050d*1703_03 kṛṣṇā ca śibikāṃ prāpya praviveśa niveśanam

01,155.051a dhṛṣṭadyumnaṃ tu pāñcālyam ānīya svaṃ viveśanam

01,155.051b*1704_01 droṇaḥ saṃpūjayām āsa sakhyuḥ putram udāradhīḥ

01,155.051b*1705_01 droṇaṃ saṃpūjya vidhivad gurur ity eva dharmataḥ

01,155.051b*1705_02 paridāya tu taṃ śiṣyaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ tu somakaḥ

01,155.051b*1705_03 aho rājñaḥ prasīdeti prābruvan priyavādinaḥ

01,155.051b*1705_04 mahāprabhāvo brahmarṣir jñātvā tasya ca saṃbhavam

01,155.051c upākarod astrahetor bhāradvājaḥ pratāpavān

01,155.052a amokṣaṇīyaṃ daivaṃ hi bhāvi matvā mahāmatiḥ

01,155.052c tathā tat kṛtavān droṇa ātmakīrty anurakṣaṇāt

01,155.052d*1706_01 sarvāstrāṇi sa tu kṣipram āptavān dṛṣṭamātrataḥ

01,156.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,156.001a etac chrutvā tu kaunteyāḥ śalyaviddhā ivābhavan

01,156.001a*1707_01 . . . . . . . . pāṇḍavā bharatarṣabha

01,156.001a*1707_02 manasā draupadīṃ jagmur anaṅgaśarapīḍitāḥ

01,156.001a*1707_03 tatas tāṃ rajanīṃ rājan . . . . . . . .

01,156.001c sarve cāsvasthamanaso babhūvus te mahārathāḥ

01,156.002a tataḥ kuntī sutān dṛṣṭvā vibhrāntān gatacetasaḥ

01,156.002c yudhiṣṭhiram uvācedaṃ vacanaṃ satyavādinī

01,156.003a cirarātroṣitāḥ smeha brāhmaṇasya niveśane

01,156.003c ramamāṇāḥ pure ramye labdhabhaikṣā yudhiṣṭhira

01,156.004a yānīha ramaṇīyāni vanāny upavanāni ca

01,156.004c sarvāṇi tāni dṛṣṭāni punaḥ punar ariṃdama

01,156.005a punar dṛṣṭāni tāny eva prīṇayanti na nas tathā

01,156.005c bhaikṣaṃ ca na tathā vīra labhyate kurunandana

01,156.006a te vayaṃ sādhu pāñcālān gacchāma yadi manyase

01,156.006c apūrvadarśanaṃ tāta ramaṇīyaṃ bhaviṣyati

01,156.007a subhikṣāś caiva pāñcālāḥ śrūyante śatrukarśana

01,156.007c yajñasenaś ca rājāsau brahmaṇya iti śuśrumaḥ

01,156.008a ekatra ciravāso hi kṣamo na ca mato mama

01,156.008c te tatra sādhu gacchāmo yadi tvaṃ putra manyase

01,156.009 yudhiṣṭhira uvāca

01,156.009a bhavatyā yan mataṃ kāryaṃ tad asmākaṃ paraṃ hitam

01,156.009c anujāṃs tu na jānāmi gaccheyur neti vā punaḥ

01,156.010 vaiśaṃpāyana uvāca

01,156.010a tataḥ kuntī bhīmasenam arjunaṃ yamajau tathā

01,156.010c uvāca gamanaṃ te ca tathety evābruvaṃs tadā

01,156.011a tata āmantrya taṃ vipraṃ kuntī rājan sutaiḥ saha

01,156.011c pratasthe nagarīṃ ramyāṃ drupadasya mahātmanaḥ

01,157.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,157.001a vasatsu teṣu pracchannaṃ pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,157.001c ājagāmātha tān draṣṭuṃ vyāsaḥ satyavatīsutaḥ

01,157.002a tam āgatam abhiprekṣya pratyudgamya paraṃtapāḥ

01,157.002c praṇipatyābhivādyainaṃ tasthuḥ prāñjalayas tadā

01,157.003a samanujñāpya tān sarvān āsīnān munir abravīt

01,157.003c prasannaḥ pūjitaḥ pārthaiḥ prītipūrvam idaṃ vacaḥ

01,157.004a api dharmeṇa vartadhvaṃ śāstreṇa ca paraṃtapāḥ

01,157.004c api vipreṣu vaḥ pūjā pūjārheṣu na hīyate

01,157.005a atha dharmārthavad vākyam uktvā sa bhagavān ṛṣiḥ

01,157.005c vicitrāś ca kathās tās tāḥ punar evedam abravīt

01,157.006a āsīt tapovane kā cid ṛṣeḥ kanyā mahātmanaḥ

01,157.006c vilagnamadhyā suśroṇī subhrūḥ sarvaguṇānvitā

01,157.007a karmabhiḥ svakṛtaiḥ sā tu durbhagā samapadyata

01,157.007c nādhyagacchat patiṃ sā tu kanyā rūpavatī satī

01,157.008a tapas taptum athārebhe patyartham asukhā tataḥ

01,157.008c toṣayām āsa tapasā sā kilogreṇa śaṃkaram

01,157.009a tasyāḥ sa bhagavāṃs tuṣṭas tām uvāca tapasvinīm

01,157.009c varaṃ varaya bhadraṃ te varado 'smīti bhāmini

01,157.010a atheśvaram uvācedam ātmanaḥ sā vaco hitam

01,157.010c patiṃ sarvaguṇopetam icchāmīti punaḥ punaḥ

01,157.011a tām atha pratyuvācedam īśāno vadatāṃ varaḥ

01,157.011c pañca te patayo bhadre bhaviṣyantīti śaṃkaraḥ

01,157.011d*1708_01 evam uktā tataḥ kanyā devaṃ varadam abravīt

01,157.012a pratibruvantīm ekaṃ me patiṃ dehīti śaṃkaram

01,157.012c punar evābravīd deva idaṃ vacanam uttamam

01,157.013a pañcakṛtvas tvayā uktaḥ patiṃ dehīty ahaṃ punaḥ

01,157.013c deham anyaṃ gatāyās te yathoktaṃ tad bhaviṣyati

01,157.014a drupadasya kule jātā kanyā sā devarūpiṇī

01,157.014c nirdiṣṭā bhavatāṃ patnī kṛṣṇā pārṣaty aninditā

01,157.015a pāñcālanagaraṃ tasmāt praviśadhvaṃ mahābalāḥ

01,157.015c sukhinas tām anuprāpya bhaviṣyatha na saṃśayaḥ

01,157.015d*1709_01 rājyaṃ caivāgataṃ pārthā indraprasthaṃ praviśya ha

01,157.016a evam uktvā mahābhāgaḥ pāṇḍavānāṃ pitāmahaḥ

01,157.016c pārthān āmantrya kuntīṃ ca prātiṣṭhata mahātapāḥ

01,157.016d@096=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,157.016d@096=0005 yudhiṣṭhiraḥ

01,157.016d@096=0009 brāhmaṇāḥ

01,157.016d@096=0039 yudhiṣṭhiraḥ

01,157.016d@096_0001 te prayātā naravyāghrā mātrā saha paraṃtapāḥ

01,157.016d@096_0002 brāhmaṇān gacchato 'paśyan pāñcālān sagaṇān bahūn

01,157.016d@096_0003 atha te brāhmaṇā ūcuḥ pāṇḍavān dharmacāriṇaḥ

01,157.016d@096_0004 kva bhavanto gamiṣyanti kuto vāgacchateti ha

01,157.016d@096_0005 prayātān ekacakrāyāḥ sodaryān devadarśinaḥ

01,157.016d@096_0006 bhavanto no 'bhijānantu sahitān mātṛcāriṇaḥ

01,157.016d@096_0007 gacchato nas tu pāñcālān drupadasya purīṃ prati

01,157.016d@096_0008 icchāmo bhavato jñātuṃ mahat kautūhalaṃ hi naḥ

01,157.016d@096_0009 ekasārthaṃ prayātāḥ sma vayam apy atra gāminaḥ

01,157.016d@096_0010 tatrāpy adbhutasaṃkāśa utsavo bhavitā mahān

01,157.016d@096_0011 tatas tu yajñasenasya drupadasya mahātmanaḥ

01,157.016d@096_0012 yāsāv ayonijā kanyā sthāsyate sā svayaṃvare

01,157.016d@096_0013 darśanīyānavadyāṅgī sukumārī yaśasvinī

01,157.016d@096_0014 dhṛṣṭadyumnasya bhaginī droṇaśatroḥ pratāpinaḥ

01,157.016d@096_0015 jāto yaḥ pāvakāc chūraḥ saśaraḥ saśarāsanaḥ

01,157.016d@096_0016 susamiddhān mahābhāgaḥ somakānāṃ mahārathaḥ

01,157.016d@096_0017 tasmin saṃjāyamāne ca vāg uvācāśarīriṇī

01,157.016d@096_0018 eṣa mṛtyuś ca śiṣyaś ca bhāradvājasya jāyate

01,157.016d@096_0019 svasā tasya tu vedyāś ca jātā tasmin mahāmakhe

01,157.016d@096_0020 strīratnam asitāpāṅgī śyāmā nīlotpalaṃ yathā

01,157.016d@096_0021 tāṃ yajñasenasya sutāṃ draupadīṃ paramastriyam

01,157.016d@096_0022 gacchāmas tatra vai draṣṭuṃ taṃ caivāsyāḥ svayaṃvaram

01,157.016d@096_0023 rājāno rājaputrāś ca yajvāno bhūridakṣiṇāḥ

01,157.016d@096_0024 svādhyāyavantaḥ śucayo mahātmāno dhṛtavratāḥ

01,157.016d@096_0025 taruṇā darśanīyāś ca balavanto durāsadāḥ

01,157.016d@096_0026 mahārathāḥ kṛtāstrāś ca sameṣyantīha bhūmipāḥ

01,157.016d@096_0027 te tatra vividhaṃ dānaṃ vijayārthe nareśvarāḥ

01,157.016d@096_0028 pradāsyanti dhanaṃ gāś ca bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca sarvaśaḥ

01,157.016d@096_0029 pratilabhya ca tat sarvaṃ dṛṣṭvā kṛṣṇāṃ svayaṃvare

01,157.016d@096_0030 yaṃ ca sā kṣatriyaṃ raṅge kumārī varayiṣyati

01,157.016d@096_0031 naṭā vaitālikāś caiva nartakāḥ sūtamāgadhāḥ

01,157.016d@096_0032 niyodhakāś ca deśebhyaḥ sameṣyanti mahābalāḥ

01,157.016d@096_0033 etat kautūhalaṃ tatra dṛṣṭvā vai pratigṛhya ca

01,157.016d@096_0034 sahāsmābhir mahātmāno mātrā saha nivartsyatha

01,157.016d@096_0035 darśanīyāṃś ca vaḥ sarvān ekarūpān avasthitān

01,157.016d@096_0036 samīkṣya kṛṣṇā varayet saṃgatyānyatamaṃ patim

01,157.016d@096_0037 ayam ekaś ca vo bhrātā darśanīyo mahābhujaḥ

01,157.016d@096_0038 niyudhyamāno vijayet saṃgatyā draviṇaṃ mahat

01,157.016d@096_0039 paramaṃ bho gamiṣyāmo draṣṭuṃ tatra svayaṃvaram

01,157.016d@096_0040 draupadīṃ yajñasenasya kanyāṃ tasyās tathotsavam

01,158.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,158.001*1710_01 gate bhagavati vyāse pāṇḍavā hṛṣṭamānasāḥ

01,158.001a te pratasthuḥ puraskṛtya mātaraṃ puruṣarṣabhāḥ

01,158.001b*1711_01 āmantrya brāhmaṇaṃ pūrvam abhivādyānumānya ca

01,158.001c samair udaṅmukhair mārgair yathoddiṣṭaṃ paraṃtapāḥ

01,158.002a te gacchantas tv ahorātraṃ tīrthaṃ somaśravāyaṇam

01,158.002a*1712_01 . . . . . . . . pāñcālanagaraṃ prati

01,158.002a*1712_02 abhyājagmur lokanadīṃ gaṅgāṃ bhāgīrathīṃ prati

01,158.002a*1712_03 candrāstamayavelāyām ardharātre samāgame

01,158.002a*1712_04 vāri caivānumajjantaḥ . . . . . . . .

01,158.002c āseduḥ puruṣavyāghrā gaṅgāyāṃ pāṇḍunandanāḥ

01,158.003a ulmukaṃ tu samudyamya teṣām agre dhanaṃjayaḥ

01,158.003c prakāśārthaṃ yayau tatra rakṣārthaṃ ca mahāyaśāḥ

01,158.004a tatra gaṅgājale ramye vivikte krīḍayan striyaḥ

01,158.004c īrṣyur gandharvarājaḥ sma jalakrīḍām upāgataḥ

01,158.005a śabdaṃ teṣāṃ sa śuśrāva nadīṃ samupasarpatām

01,158.005c tena śabdena cāviṣṭaś cukrodha balavad balī

01,158.006a sa dṛṣṭvā pāṇḍavāṃs tatra saha mātrā paraṃtapān

01,158.006c visphārayan dhanur ghoram idaṃ vacanam abravīt

01,158.007a saṃdhyā saṃrajyate ghorā pūrvarātrāgameṣu yā

01,158.007c aśītibhis truṭair hīnaṃ taṃ muhūrtaṃ pracakṣate

01,158.008a vihitaṃ kāmacārāṇāṃ yakṣagandharvarakṣasām

01,158.008c śeṣam anyan manuṣyāṇāṃ kāmacāram iha smṛtam

01,158.009a lobhāt pracāraṃ caratas tāsu velāsu vai narān

01,158.009c upakrāntā nigṛhṇīmo rākṣasaiḥ saha bāliśān

01,158.010a tato rātrau prāpnuvato jalaṃ brahmavido janāḥ

01,158.010c garhayanti narān sarvān balasthān nṛpatīn api

01,158.011a ārāt tiṣṭhata mā mahyaṃ samīpam upasarpata

01,158.011c kasmān māṃ nābhijānīta prāptaṃ bhāgīrathījalam

01,158.012a aṅgāraparṇaṃ gandharvaṃ vitta māṃ svabalāśrayam

01,158.012c ahaṃ hi mānī cerṣyuś ca kuberasya priyaḥ sakhā

01,158.013a aṅgāraparṇam iti ca khyataṃ vanam idaṃ mama

01,158.013c anu gaṅgāṃ ca vākāṃ ca citraṃ yatra vasāmy aham

01,158.014a na kuṇapāḥ śṛṅgiṇo vā na devā na ca mānuṣāḥ

01,158.014c idaṃ samupasarpanti tat kiṃ samupasarpatha

01,158.015 arjuna uvāca

01,158.015a samudre himavatpārśve nadyām asyāṃ ca durmate

01,158.015c rātrāv ahani saṃdhau ca kasya kḷptaḥ parigrahaḥ

01,158.015d*1713_01 bhukto vāpy athavābhukto rātrāv ahani khecara

01,158.015d*1713_02 na kālaniyamo hy asti gaṅgāṃ prāpya saridvarām

01,158.016a vayaṃ ca śaktisaṃpannā akāle tvām adhṛṣṇumaḥ

01,158.016c aśaktā hi kṣaṇe krūre yuṣmān arcanti mānavāḥ

01,158.017a purā himavataś caiṣā hemaśṛṅgād viniḥsṛtā

01,158.017c gaṅgā gatvā samudrāmbhaḥ saptadhā pratipadyate

01,158.017d*1714_01 gaṅgāṃ ca yamunāṃ caiva plakṣajātāṃ sarasvatīm

01,158.017d*1714_02 rathasthāṃ sarayūṃ caiva gomatīṃ gaṇḍakīṃ tathā

01,158.017d*1714_03 aparyuṣitapāpās te nadīḥ sapta pibanti ye

01,158.018a iyaṃ bhūtvā caikavaprā śucir ākāśagā punaḥ

01,158.018c deveṣu gaṅgā gandharva prāpnoty alakanandatām

01,158.018d*1715_01 vaṅkṣur bhadrā cottaragā himavatpadaniḥsṛtā

01,158.019a tathā pitṝn vaitaraṇī dustarā pāpakarmabhiḥ

01,158.019c gaṅgā bhavati gandharva yathā dvaipāyano 'bravīt

01,158.020a asaṃbādhā devanadī svargasaṃpādanī śubhā

01,158.020c katham icchasi tāṃ roddhuṃ naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ

01,158.021a anivāryam asaṃbādhaṃ tava vācā kathaṃ vayam

01,158.021c na spṛśema yathākāmaṃ puṇyaṃ bhāgīrathījalam

01,158.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,158.022a aṅgāraparṇas tac chrutvā kruddha ānamya kārmukam

01,158.022c mumoca sāyakān dīptān ahīn āśīviṣān iva

01,158.023a ulmukaṃ bhrāmayaṃs tūrṇaṃ pāṇḍavaś carma cottamam

01,158.023c vyapovāha śarāṃs tasya sarvān eva dhanaṃjayaḥ

01,158.024 arjuna uvāca

01,158.024a bibhīṣikaiṣā gandharva nāstrajñeṣu prayujyate

01,158.024c astrajñeṣu prayuktaiṣā phenavat pravilīyate

01,158.025a mānuṣān ati gandharvān sarvān gandharva lakṣaye

01,158.025c tasmād astreṇa divyena yotsye 'haṃ na tu māyayā

01,158.026a purāstram idam āgneyaṃ prādāt kila bṛhaspatiḥ

01,158.026c bharadvājasya gandharva guruputraḥ śatakratoḥ

01,158.027a bharadvājād agniveśyo agniveśyād gurur mama

01,158.027c sa tv idaṃ mahyam adadād droṇo brāhmaṇasattamaḥ

01,158.028 vaiśaṃpāyana uvāca

01,158.028a ity uktvā pāṇḍavaḥ kruddho gandharvāya mumoca ha

01,158.028c pradīptam astram āgneyaṃ dadāhāsya rathaṃ tu tat

01,158.029a virathaṃ viplutaṃ taṃ tu sa gandharvaṃ mahābalam

01,158.029c astratejaḥpramūḍhaṃ ca prapatantam avāṅmukham

01,158.030a śiroruheṣu jagrāha mālyavatsu dhanaṃjayaḥ

01,158.030c bhrātṝn prati cakarṣātha so 'strapātād acetasam

01,158.031a yudhiṣṭhiraṃ tasya bhāryā prapede śaraṇārthinī

01,158.031c nāmnā kumbhīnasī nāma patitrāṇam abhīpsatī

01,158.032 gandharvy uvāca

01,158.032a trāhi tvaṃ māṃ mahārāja patiṃ cemaṃ vimuñca me

01,158.032c gandharvīṃ śaraṇaṃ prāptāṃ nāmnā kumbīnasīṃ prabho

01,158.032d*1716_01 dīnaṃ vākyaṃ tu tac chrutvā yudhiṣṭhira uvāca ha

01,158.032d*1717_01 dṛṣṭvovāca mahābāhuḥ phālgunaṃ vai yudhiṣṭhiraḥ

01,158.032d*1718_01 dṛṣṭvānugrahabhāvāc ca pārthaḥ pārtham uvāca ha

01,158.033 yudhiṣṭhira uvāca

01,158.033a yuddhe jitaṃ yaśohīnaṃ strīnātham aparākramam

01,158.033c ko nu hanyād ripuṃ tvādṛṅ muñcemaṃ ripusūdana

01,158.034 arjuna uvāca

01,158.034a aṅgemaṃ pratipadyasva gaccha gandharva mā śucaḥ

01,158.034c pradiśaty abhayaṃ te 'dya kururājo yudhiṣṭhiraḥ

01,158.035 gandharva uvāca

01,158.035a jito 'haṃ pūrvakaṃ nāma muñcāmy aṅgāraparṇatām

01,158.035c na ca ślāghe balenādya na nāmnā janasaṃsadi

01,158.036a sādhv imaṃ labdhavāṃl lābhaṃ yo 'haṃ divyāstradhāriṇam

01,158.036c gāndharvyā māyayā yoddhum icchāmi vayasā varam

01,158.037a astrāgninā vicitro 'yaṃ dagdho me ratha uttamaḥ

01,158.037c so 'haṃ citraratho bhūtvā nāmnā dagdharatho 'bhavam

01,158.038a saṃbhṛtā caiva vidyeyaṃ tapaseha purā mayā

01,158.038c nivedayiṣye tām adya prāṇadāyā mahātmane

01,158.039a saṃstambhitaṃ hi tarasā jitaṃ śaraṇam āgatam

01,158.039c yo 'riṃ saṃyojayet prāṇaiḥ kalyāṇaṃ kiṃ na so 'rhati

01,158.040a cakṣuṣī nāma vidyeyaṃ yāṃ somāya dadau manuḥ

01,158.040c dadau sa viśvāvasave mahyaṃ viśvāvasur dadau

01,158.041a seyaṃ kāpuruṣaṃ prāptā gurudattā praṇaśyati

01,158.041c āgamo 'syā mayā prokto vīryaṃ pratinibodha me

01,158.042a yac cakṣuṣā draṣṭum icchet triṣu lokeṣu kiṃ cana

01,158.042c tat paśyed yādṛśaṃ cecchet tādṛṣaṃ draṣṭum arhati

01,158.043a samānapadye ṣaṇmāsān sthito vidyāṃ labhed imām

01,158.043c anuneṣyāmy ahaṃ vidyāṃ svayaṃ tubhyaṃ vrate kṛte

01,158.044a vidyayā hy anayā rājan vayaṃ nṛbhyo viśeṣitāḥ

01,158.044c aviśiṣṭāś ca devānām anubhāvapravartitāḥ

01,158.045a gandharvajānām aśvānām ahaṃ puruṣasattama

01,158.045c bhrātṛbhyas tava pañcabhyaḥ pṛthag dātā śataṃ śatam

01,158.046a devagandharvavāhās te divyagandhā manogamāḥ

01,158.046c kṣīṇāḥ kṣīṇā bhavanty ete na hīyante ca raṃhasaḥ

01,158.047a purā kṛtaṃ mahendrasya vajraṃ vṛtranibarhaṇe

01,158.047c daśadhā śatadhā caiva tac chīrṇaṃ vṛtramūrdhani

01,158.048a tato bhāgīkṛto devair vajrabhāga upāsyate

01,158.048c loke yat sādhanaṃ kiṃ cit sā vai vajratanuḥ smṛtā

01,158.049a vajrapāṇir brāhmaṇaḥ syāt kṣatraṃ vajrarathaṃ smṛtam

01,158.049c vaiśyā vai dānavajrāś ca karmavajrā yavīyasaḥ

01,158.050a vajraṃ kṣatrasya vājino avadhyā vājinaḥ smṛtāḥ

01,158.050c rathāṅgaṃ vaḍavā sūte sūtāś cāśveṣu ye matāḥ

01,158.051a kāmavarṇāḥ kāmajavāḥ kāmataḥ samupasthitāḥ

01,158.051c ime gandharvajāḥ kāmaṃ pūrayiṣyanti te hayāḥ

01,158.052 arjuna uvāca

01,158.052a yadi prītena vā dattaṃ saṃśaye jīvitasya vā

01,158.052c vidyā vittaṃ śrutaṃ vāpi na tad gandharva kāmaye

01,158.053 gandharva uvāca

01,158.053a saṃyogo vai prītikaraḥ saṃsatsu pratidṛśyate

01,158.053c jīvitasya pradānena prīto vidyāṃ dadāmi te

01,158.054a tvatto hy ahaṃ grahīṣyāmi astram āgneyam uttamam

01,158.054c tathaiva sakhyaṃ bībhatso cirāya bharatarṣabha

01,158.055 arjuna uvāca

01,158.055a tvatto 'streṇa vṛṇomy aśvān saṃyogaḥ śāśvato 'stu nau

01,158.055c sakhe tad brūhi gandharva yuṣmabhyo yad bhayaṃ tyajet

01,159.001 arjuna uvāca

01,159.001a kāraṇaṃ brūhi gandharva kiṃ tad yena sma dharṣitāḥ

01,159.001c yānto brahmavidaḥ santaḥ sarve rātrāv ariṃdama

01,159.002 gandharva uvāca

01,159.002a anagnayo 'nāhutayo na ca viprapuraskṛtāḥ

01,159.002c yūyaṃ tato dharṣitāḥ stha mayā pāṇḍavanandana

01,159.003a yakṣarākṣasagandharvāḥ piśācoragamānavāḥ

01,159.003b*1719_01 dharṣayanti naravyāghra na brāhmaṇapuraskṛtān

01,159.003b*1719_02 jānatā ca mayā tasmāt tejaś cābhijanaṃ ca vaḥ

01,159.003b*1719_03 iyam agnimatāṃ śreṣṭha dharṣituṃ vai kṛtā matiḥ

01,159.003b*1719_04 ko hi vas triṣu lokeṣu na veda bharatarṣabha

01,159.003b*1719_05 svair guṇair vistṛtaṃ śrīmad yaśo 'gryaṃ bhūrivarcasām

01,159.003c vistaraṃ kuruvaṃśasya śrīmataḥ kathayanti te

01,159.004a nāradaprabhṛtīnāṃ ca devarṣīṇāṃ mayā śrutam

01,159.004c guṇān kathayatāṃ vīra pūrveṣāṃ tava dhīmatām

01,159.005a svayaṃ cāpi mayā dṛṣṭaś caratā sāgarāmbarām

01,159.005c imāṃ vasumatīṃ kṛtsnāṃ prabhāvaḥ svakulasya te

01,159.006a vede dhanuṣi cācāryam abhijānāmi te 'rjuna

01,159.006c viśrutaṃ triṣu lokeṣu bhāradvājaṃ yaśasvinam

01,159.006d*1720_01 sarvavedavidāṃ śreṣṭhaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam

01,159.006d*1720_02 droṇam iṣvastrakuśalaṃ dhanuṣy aṅgirasāṃ varam

01,159.007a dharmaṃ vāyuṃ ca śakraṃ ca vijānāmy aśvinau tathā

01,159.007c pāṇḍuṃ ca kuruśārdūla ṣaḍ etān kulavardhanān

01,159.007e pitṝn etān ahaṃ pārtha devamānuṣasattamān

01,159.008a divyātmāno mahātmānaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varāḥ

01,159.008c bhavanto bhrātaraḥ śūrāḥ sarve sucaritavratāḥ

01,159.009a uttamāṃ tu manobuddhiṃ bhavatāṃ bhāvitātmanām

01,159.009c jānann api ca vaḥ pārtha kṛtavān iha dharṣaṇām

01,159.010a strīsakāśe ca kauravya na pumān kṣantum arhati

01,159.010c dharṣaṇām ātmanaḥ paśyan bāhudraviṇam āśritaḥ

01,159.011a naktaṃ ca balam asmākaṃ bhūya evābhivardhate

01,159.011c yatas tato māṃ kaunteya sadāraṃ manyur āviśat

01,159.012a so 'haṃ tvayeha vijitaḥ saṃkhye tāpatyavardhana

01,159.012c yena teneha vidhinā kīrtyamānaṃ nibodha me

01,159.013a brahmacaryaṃ paro dharmaḥ sa cāpi niyatas tvayi

01,159.013c yasmāt tasmād ahaṃ pārtha raṇe 'smin vijitas tvayā

01,159.014a yas tu syāt kṣatriyaḥ kaś cit kāmavṛttaḥ paraṃtapa

01,159.014c naktaṃ ca yudhi yudhyeta na sa jīvet kathaṃ cana

01,159.015a yas tu syāt kāmavṛtto 'pi rājā tāpatya saṃgare

01,159.015c jayen naktaṃcarān sarvān sa purohitadhūrgataḥ

01,159.016a tasmāt tāpatya yat kiṃ cin nṛṇāṃ śreya ihepsitam

01,159.016c tasmin karmaṇi yoktavyā dāntātmānaḥ purohitāḥ

01,159.017a vede ṣaḍaṅge niratāḥ śucayaḥ satyavādinaḥ

01,159.017c dharmātmānaḥ kṛtātmānaḥ syur nṛpāṇāṃ purohitāḥ

01,159.018a jayaś ca niyato rājñaḥ svargaś ca syād anantaram

01,159.018c yasya syād dharmavid vāgmī purodhāḥ śīlavāñ śuciḥ

01,159.019a lābhaṃ labdhum alabdhaṃ hi labdhaṃ ca parirakṣitum

01,159.019c purohitaṃ prakurvīta rājā guṇasamanvitam

01,159.020a purohitamate tiṣṭhed ya icchet pṛthivīṃ nṛpaḥ

01,159.020c prāptuṃ meruvarottaṃsāṃ sarvaśaḥ sāgarāmbarām

01,159.021a na hi kevalaśauryeṇa tāpatyābhijanena ca

01,159.021c jayed abrāhmaṇaḥ kaś cid bhūmiṃ bhūmipatiḥ kva cit

01,159.022a tasmād evaṃ vijānīhi kurūṇāṃ vaṃśavardhana

01,159.022c brāhmaṇapramukhaṃ rājyaṃ śakyaṃ pālayituṃ ciram

01,160.001 arjuna uvāca

01,160.001a tāpatya iti yad vākyam uktavān asi mām iha

01,160.001c tad ahaṃ jñātum icchāmi tāpatyārthaviniścayam

01,160.002a tapatī nāma kā caiṣā tāpatyā yatkṛte vayam

01,160.002c kaunteyā hi vayaṃ sādho tattvam icchāmi veditum

01,160.002d*1721_01 tat sarvaṃ tvam aśeṣeṇa tad brūhy aṅgāraparṇaka

01,160.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,160.003a evam uktaḥ sa gandharvaḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam

01,160.003c viśrutāṃ triṣu lokeṣu śrāvayām āsa vai kathām

01,160.004 gandharva uvāca

01,160.004a hanta te kathayiṣyāmi kathām etāṃ manoramām

01,160.004c yathāvad akhilāṃ pārtha dharmyāṃ dharmabhṛtāṃ vara

01,160.005a uktavān asmi yena tvāṃ tāpatya iti yad vacaḥ

01,160.005c tat te 'haṃ kathayiṣyāmi śṛṇuṣvaikamanā mama

01,160.006a ya eṣa divi dhiṣṇyena nākaṃ vyāpnoti tejasā

01,160.006c etasya tapatī nāma babhūvāsadṛśī sutā

01,160.007a vivasvato vai kaunteya sāvitryavarajā vibho

01,160.007c viśrutā triṣu lokeṣu tapatī tapasā yutā

01,160.008a na devī nāsurī caiva na yakṣī na ca rākṣasī

01,160.008c nāpsarā na ca gandharvī tathārūpeṇa kā cana

01,160.009a suvibhaktānavadyāṅgī svasitāyatalocanā

01,160.009c svācārā caiva sādhvī ca suveṣā caiva bhāminī

01,160.010a na tasyāḥ sadṛśaṃ kaṃ cit triṣu lokeṣu bhārata

01,160.010c bhartāraṃ savitā mene rūpaśīlakulaśrutaiḥ

01,160.011a saṃprāptayauvanāṃ paśyan deyāṃ duhitaraṃ tu tām

01,160.011b*1722_01 dvyaṣṭavarṣāṃ tu tāṃ paśyan savitā rūpaśālinīm

01,160.011c nopalebhe tataḥ śāntiṃ saṃpradānaṃ vicintayan

01,160.012a artharkṣaputraḥ kaunteya kurūṇām ṛṣabho balī

01,160.012c sūryam ārādhayām āsa nṛpaḥ saṃvaraṇaḥ sadā

01,160.013a arghyamālyopahāraiś ca śaśvac ca nṛpatir yataḥ

01,160.013c niyamair upavāsaiś ca tapobhir vividhair api

01,160.014a śuśrūṣur anahaṃvādī śuciḥ pauravanandanaḥ

01,160.014c aṃśumantaṃ samudyantaṃ pūjayām āsa bhaktimān

01,160.015a tataḥ kṛtajñaṃ dharmajñaṃ rūpeṇāsadṛśaṃ bhuvi

01,160.015c tapatyāḥ sadṛśaṃ mene sūryaḥ saṃvaraṇaṃ patim

01,160.016a dātum aicchat tataḥ kanyāṃ tasmai saṃvaraṇāya tām

01,160.016c nṛpottamāya kauravya viśrutābhijanāya vai

01,160.017a yathā hi divi dīptāṃśuḥ prabhāsayati tejasā

01,160.017c tathā bhuvi mahīpālo dīptyā saṃvaraṇo 'bhavat

01,160.018a yathārcayanti cādityam udyantaṃ brahmavādinaḥ

01,160.018c tathā saṃvaraṇaṃ pārtha brāhmaṇāvarajāḥ prajāḥ

01,160.019a sa somam ati kāntatvād ādityam ati tejasā

01,160.019c babhūva nṛpatiḥ śrīmān suhṛdāṃ durhṛdām api

01,160.020a evaṃguṇasya nṛpates tathāvṛttasya kaurava

01,160.020c tasmai dātuṃ manaś cakre tapatīṃ tapanaḥ svayam

01,160.021a sa kadā cid atho rājā śrīmān uruyaśā bhuvi

01,160.021c cacāra mṛgayāṃ pārtha parvatopavane kila

01,160.022a carato mṛgayāṃ tasya kṣutpipāsāśramānvitaḥ

01,160.022c mamāra rājñaḥ kaunteya girāv apratimo hayaḥ

01,160.023a sa mṛtāśvaś caran pārtha padbhyām eva girau nṛpaḥ

01,160.023c dadarśāsadṛśīṃ loke kanyām āyatalocanām

01,160.024a sa eka ekām āsādya kanyāṃ tām arimardanaḥ

01,160.024c tasthau nṛpatiśārdūlaḥ paśyann avicalekṣaṇaḥ

01,160.025a sa hi tāṃ tarkayām āsa rūpato nṛpatiḥ śriyam

01,160.025c punaḥ saṃtarkayām āsa raver bhraṣṭām iva prabhām

01,160.025d*1723_01 vapuṣā varcasā caiva śikhām iva vibhāvasoḥ

01,160.025d*1723_02 prasannatvena kāntyā ca candrarekhām ivāmalām

01,160.026a giriprasthe tu sā yasmin sthitā svasitalocanā

01,160.026b*1724_01 vibhrājamānā śuśubhe pratimeva hiraṇmayī

01,160.026b*1724_02 tasyā rūpeṇa sa girir veṣeṇa ca viśeṣataḥ

01,160.026c sa savṛkṣakṣupalato hiraṇmaya ivābhavat

01,160.026d*1725_01 tāṃ tu dṛṣṭvā sa cārvaṅgīṃ rājā rājīvalocanām

01,160.027a avamene ca tāṃ dṛṣṭvā sarvaprāṇabhṛtāṃ vapuḥ

01,160.027c avāptaṃ cātmano mene sa rājā cakṣuṣaḥ phalam

01,160.028a janmaprabhṛti yat kiṃ cid dṛṣṭavān sa mahīpatiḥ

01,160.028c rūpaṃ na sadṛśaṃ tasyās tarkayām āsa kiṃ cana

01,160.029a tayā baddhamanaścakṣuḥ pāśair guṇamayais tadā

01,160.029c na cacāla tato deśād bubudhe na ca kiṃ cana

01,160.030a asyā nūnaṃ viśālākṣyāḥ sadevāsuramānuṣam

01,160.030c lokaṃ nirmathya dhātredaṃ rūpam āviṣkṛtaṃ kṛtam

01,160.031a evaṃ sa tarkayām āsa rūpadraviṇasaṃpadā

01,160.031c kanyām asadṛśīṃ loke nṛpaḥ saṃvaraṇas tadā

01,160.032a tāṃ ca dṛṣṭvaiva kalyāṇīṃ kalyāṇābhijano nṛpaḥ

01,160.032c jagāma manasā cintāṃ kāmamārgaṇapīḍitaḥ

01,160.033a dahyamānaḥ sa tīvreṇa nṛpatir manmathāgninā

01,160.033c apragalbhāṃ pragalbhaḥ sa tām uvāca yaśasvinīm

01,160.034a kāsi kasyāsi rambhoru kimarthaṃ ceha tiṣṭhasi

01,160.034c kathaṃ ca nirjane 'raṇye carasy ekā śucismite

01,160.035a tvaṃ hi sarvānavadyāṅgī sarvābharaṇabhūṣitā

01,160.035c vibhūṣaṇam ivaiteṣāṃ bhūṣaṇānām abhīpsitam

01,160.036a na devīṃ nāsurīṃ caiva na yakṣīṃ na ca rākṣasīm

01,160.036c na ca bhogavatīṃ manye na gandharvīṃ na mānuṣīm

01,160.037a yā hi dṛṣṭā mayā kāś cic chrutā vāpi varāṅganāḥ

01,160.037c na tāsāṃ sadṛśīṃ manye tvām ahaṃ mattakāśini

01,160.037d*1726_01 dṛṣṭvaiva cāruvadane candrāt kāntataraṃ tava

01,160.037d*1726_02 vadanaṃ padmapatrākṣaṃ māṃ mathnātīva manmathaḥ

01,160.038a evaṃ tāṃ sa mahīpālo babhāṣe na tu sā tadā

01,160.038c kāmārtaṃ nirjane 'raṇye pratyabhāṣata kiṃ cana

01,160.039a tato lālapyamānasya pārthivasyāyatekṣaṇā

01,160.039c saudāminīva sābhreṣu tatraivāntaradhīyata

01,160.040a tām anvicchan sa nṛpatiḥ paricakrāma tat tadā

01,160.040c vanaṃ vanajapatrākṣīṃ bhramann unmattavat tadā

01,160.041a apaśyamānaḥ sa tu tāṃ bahu tatra vilapya ca

01,160.041c niśceṣṭaḥ kauravaśreṣṭho muhūrtaṃ sa vyatiṣṭhata

01,161.001 gandharva uvāca

01,161.001a atha tasyām adṛśyāyāṃ nṛpatiḥ kāmamohitaḥ

01,161.001c pātanaḥ śatrusaṃghānāṃ papāta dharaṇītale

01,161.002a tasmin nipatite bhūmāv atha sā cāruhāsinī

01,161.002c punaḥ pīnāyataśroṇī darśayām āsa taṃ nṛpam

01,161.003a athābabhāṣe kalyāṇī vācā madhurayā nṛpam

01,161.003c taṃ kurūṇāṃ kulakaraṃ kāmābhihatacetasam

01,161.003d*1727_01 uvāca madhuraṃ vākyaṃ tapatī prahasann iva

01,161.004a uttiṣṭhottiṣṭha bhadraṃ te na tvam arhasy ariṃdama

01,161.004c mohaṃ nṛpatiśārdūla gantum āviṣkṛtaḥ kṣitau

01,161.005a evam ukto 'tha nṛpatir vācā madhurayā tadā

01,161.005c dadarśa vipulaśroṇīṃ tām evābhimukhe sthitām

01,161.006a atha tām asitāpāṅgīm ābabhāṣe narādhipaḥ

01,161.006c manmathāgniparītātmā saṃdigdhākṣarayā girā

01,161.007a sādhu mām asitāpāṅge kāmārtaṃ mattakāśini

01,161.007c bhajasva bhajamānaṃ māṃ prāṇā hi prajahanti mām

01,161.008a tvadarthaṃ hi viśālākṣi mām ayaṃ niśitaiḥ śaraiḥ

01,161.008c kāmaḥ kamalagarbhābhe pratividhyan na śāmyati

01,161.009a grastam evam anākrande bhadre kāmamahāhinā

01,161.009c sā tvaṃ pīnāyataśroṇi paryāpnuhi śubhānane

01,161.010a tvayy adhīnā hi me prāṇāḥ kiṃnarodgītabhāṣiṇi

01,161.010c cārusarvānavadyāṅgi padmendusadṛśānane

01,161.011a na hy ahaṃ tvad ṛte bhīru śakṣye jīvitum ātmanā

01,161.011b*1728_01 kāmaḥ kamalapatrākṣi pratividhyati mām ayam

01,161.011c tasmāt kuru viśālākṣi mayy anukrośam aṅgane

01,161.012a bhaktaṃ mām asitāpāṅge na parityaktum arhasi

01,161.012c tvaṃ hi māṃ prītiyogena trātum arhasi bhāmini

01,161.012d*1729_01 tvaddarśanakṛtasnehaṃ manaś calati me bhṛśam

01,161.012d*1729_02 na tvāṃ dṛṣṭvā punar anyāṃ draṣṭuṃ kalyāṇi rocaye

01,161.012d*1729_03 prasīda vaśago 'haṃ te bhaktaṃ māṃ bhaja bhāvini

01,161.012d*1730_01 dṛṣṭvaiva tvāṃ varārohe manmatho bhṛśam aṅgane

01,161.012d*1730_02 antargataṃ viśālākṣi vidhyati sma patatribhiḥ

01,161.012d*1730_03 manmathāgnisamudbhūtaṃ dāhaṃ kamalalocane

01,161.012d*1730_04 prītisaṃyogayuktābhir adbhiḥ prahlādayasva me

01,161.012d*1730_05 puṣpāyudhaṃ durādharṣaṃ pracaṇḍaśarakārmukam

01,161.012d*1730_06 tvaddarśanasamudbhūtaṃ vidhyantaṃ duḥsahaiḥ śaraiḥ

01,161.012d*1730_07 upaśāmaya kalyāṇi ātmadānena bhāvini

01,161.013a gāndharveṇa ca māṃ bhīru vivāhenaihi sundari

01,161.013c vivāhānāṃ hi rambhoru gāndharvaḥ śreṣṭha ucyate

01,161.014 tapaty uvāca

01,161.014a nāham īśātmano rājan kanyā pitṛmatī hy aham

01,161.014c mayi ced asti te prītir yācasva pitaraṃ mama

01,161.015a yathā hi te mayā prāṇāḥ saṃgṛhītā nareśvara

01,161.015c darśanād eva bhūyas tvaṃ tathā prāṇān mamāharaḥ

01,161.016a na cāham īśā dehasya tasmān nṛpatisattama

01,161.016c samīpaṃ nopagacchāmi na svatantrā hi yoṣitaḥ

01,161.017a kā hi sarveṣu lokeṣu viśrutābhijanaṃ nṛpam

01,161.017c kanyā nābhilaṣen nāthaṃ bhartāraṃ bhaktavatsalam

01,161.018a tasmād evaṃgate kāle yācasva pitaraṃ mama

01,161.018c ādityaṃ praṇipātena tapasā niyamena ca

01,161.019a sa cet kāmayate dātuṃ tava mām arimardana

01,161.019c bhaviṣyāmy atha te rājan satataṃ vaśavartinī

01,161.020a ahaṃ hi tapatī nāma sāvitryavarajā sutā

01,161.020c asya lokapradīpasya savituḥ kṣatriyarṣabha

01,162.001 gandharva uvāca

01,162.001a evam uktvā tatas tūrṇaṃ jagāmordhvam aninditā

01,162.001b*1731_01 tapatī tapatīty evaṃ vilalāpāturo nṛpaḥ

01,162.001b*1731_02 prāskhalac cāsakṛd rājā punar utthāya dhāvati

01,162.001b*1731_03 dhāvamānas tu tapatīm adṛṣṭvaiva mahīpatiḥ

01,162.001c sa tu rājā punar bhūmau tatraiva nipapāta ha

01,162.001d*1732_01 anveṣamāṇaḥ sabalas taṃ rājānaṃ nṛpottamam

01,162.002a amātyaḥ sānuyātras tu taṃ dadarśa mahāvane

01,162.002c kṣitau nipatitaṃ kāle śakradhvajam ivocchritam

01,162.003a taṃ hi dṛṣṭvā maheṣvāsaṃ niraśvaṃ patitaṃ kṣitau

01,162.003c babhūva so 'sya sacivaḥ saṃpradīpta ivāgninā

01,162.004a tvarayā copasaṃgamya snehād āgatasaṃbhramaḥ

01,162.004c taṃ samutthāpayām āsa nṛpatiṃ kāmamohitam

01,162.005a bhūtalād bhūmipāleśaṃ piteva patitaṃ sutam

01,162.005c prajñayā vayasā caiva vṛddhaḥ kīrtyā damena ca

01,162.006a amātyas taṃ samutthāpya babhūva vigatajvaraḥ

01,162.006c uvāca cainaṃ kalyāṇyā vācā madhurayotthitam

01,162.006e mā bhair manujaśārdūla bhadraṃ cāstu tavānagha

01,162.007a kṣutpipāsāpariśrāntaṃ tarkayām āsa taṃ nṛpam

01,162.007c patitaṃ pātanaṃ saṃkhye śātravāṇāṃ mahītale

01,162.008a vāriṇātha suśītena śiras tasyābhyaṣecayat

01,162.008c aspṛśan mukuṭaṃ rājñaḥ puṇḍarīkasugandhinā

01,162.009a tataḥ pratyāgataprāṇas tad balaṃ balavān nṛpaḥ

01,162.009c sarvaṃ visarjayām āsa tam ekaṃ sacivaṃ vinā

01,162.010a tatas tasyājñayā rājño vipratasthe mahad balam

01,162.010c sa tu rājā giriprasthe tasmin punar upāviśat

01,162.010d*1733_01 cintayānas tu tapatīṃ tadrūpākṛṣṭamānasaḥ

01,162.010d*1733_02 unmattaka ivāsaṃjñas tadāsīd bharatarṣabhaḥ

01,162.011a tatas tasmin girivare śucir bhūtvā kṛtāñjaliḥ

01,162.011c ārirādhayiṣuḥ sūryaṃ tasthāv ūrdhvabhujaḥ kṣitau

01,162.011d*1734_01 pūjayāno dinakaraṃ bhaktiyukto mahīpatiḥ

01,162.012a jagāma manasā caiva vasiṣṭham ṛṣisattamam

01,162.012c purohitam amitraghnas tadā saṃvaraṇo nṛpaḥ

01,162.013a naktaṃdinam athaikasthe sthite tasmiñ janādhipe

01,162.013c athājagāma viprarṣis tadā dvādaśame 'hani

01,162.014a sa viditvaiva nṛpatiṃ tapatyā hṛtamānasam

01,162.014c divyena vidhinā jñātvā bhāvitātmā mahān ṛṣiḥ

01,162.015a tathā tu niyatātmānaṃ sa taṃ nṛpatisattamam

01,162.015c ābabhāṣe sa dharmātmā tasyaivārthacikīrṣayā

01,162.015d*1735_01 bhadraṃ te rājaśārdūla tapatī yācate hy aham

01,162.015d*1735_02 vivasvatas tadarthe cety uktvāgād ṛṣisattamaḥ

01,162.016a sa tasya manujendrasya paśyato bhagavān ṛṣiḥ

01,162.016c ūrdhvam ācakrame draṣṭuṃ bhāskaraṃ bhāskaradyutiḥ

01,162.016d*1736_01 yojanānāṃ tu niyutaṃ kṣaṇād gatvā tapodhanaḥ

01,162.017a sahasrāṃśuṃ tato vipraḥ kṛtāñjalir upasthitaḥ

01,162.017c vasiṣṭho 'ham iti prītyā sa cātmānaṃ nyavedayat

01,162.018a tam uvāca mahātejā vivasvān munisattamam

01,162.018c maharṣe svāgataṃ te 'stu kathayasva yathecchasi

01,162.018d*1737=00 gandharvaḥ

01,162.018d*1737=03 vasiṣṭhaḥ

01,162.018d*1737=11 sūryaḥ

01,162.018d*1737_01 yojanānāṃ catuḥṣaṣṭiṃ nimeṣāt triṃśataṃ tathā

01,162.018d*1737_02 aśvair gacchati nityaṃ yas tatpārśvastho 'bravīd idam

01,162.018d*1737_03 ajāya lokatrayabhāvanāya

01,162.018d*1737_04 bhūtātmane gopataye vṛṣāya

01,162.018d*1737_05 sūryāya sargapralayālayāya

01,162.018d*1737_06 namo mahākāruṇikottamāya

01,162.018d*1737_07 vivasvate jñānabhṛd antarātmane

01,162.018d*1737_08 jagatpradīpāya jagaddhitaiṣiṇe

01,162.018d*1737_09 svayaṃbhuve dīptasahasracakṣuṣe

01,162.018d*1737_10 surottamāyāmitatejase namaḥ

01,162.018d*1737_11 stuto 'smi varadas te 'haṃ varaṃ varaya suvrata

01,162.018d*1737_12 stutis tvayoktā bhaktānāṃ japyeyaṃ varado 'smy aham

01,162.018d*1738_01 namaḥ savitre jagadekacakṣuṣe

01,162.018d*1738_02 jagatprasūtisthitināśahetave

01,162.018d*1738_03 trayīmayāya triguṇātmadhāriṇe

01,162.018d*1738_04 viriñcinārāyaṇaśaṃkarātmane

01,162.018d*1739_01 yad icchasi mahābhāga mattaḥ pravadatāṃ vara

01,162.018d*1739_02 tat te dadyām abhipretaṃ yady api syāt sudurlabham

01,162.018d*1739_03 evam uktaḥ sa tenarṣir vasiṣṭhaḥ pratyabhāṣata

01,162.018d*1739_04 praṇipatya vivasvantaṃ bhānumantaṃ mahātapāḥ

01,163.001 vasiṣṭha uvāca

01,163.001a yaiṣā te tapatī nāma sāvitryavarajā sutā

01,163.001c tāṃ tvāṃ saṃvaraṇasyārthe varayāmi vibhāvaso

01,163.002a sa hi rājā bṛhatkīrtir dharmārthavid udāradhīḥ

01,163.002c yuktaḥ saṃvaraṇo bhartā duhitus te vihaṃgama

01,163.003 gandharva uvāca

01,163.003a ity uktaḥ savitā tena dadānīty eva niścitaḥ

01,163.003c pratyabhāṣata taṃ vipraṃ pratinandya divākaraḥ

01,163.004a varaḥ saṃvaraṇo rājñāṃ tvam ṛṣīṇāṃ varo mune

01,163.004c tapatī yoṣitāṃ śreṣṭhā kim anyatrāpavarjanāt

01,163.005a tataḥ sarvānavadyāgnīṃ tapatīṃ tapanaḥ svayam

01,163.005c dadau saṃvaraṇasyārthe vasiṣṭhāya mahātmane

01,163.005e pratijagrāha tāṃ kanyāṃ maharṣis tapatīṃ tadā

01,163.006a vasiṣṭho 'tha visṛṣṭaś ca punar evājagāma ha

01,163.006c yatra vikhyatakīrtiḥ sa kurūṇām ṛṣabho 'bhavat

01,163.007a sa rājā manmathāviṣṭas tadgatenāntarātmanā

01,163.007c dṛṣṭvā ca devakanyāṃ tāṃ tapatīṃ cāruhāsinīm

01,163.007e vasiṣṭhena sahāyāntīṃ saṃhṛṣṭo 'bhyadhikaṃ babhau

01,163.007f*1740_01 ruruce sādhikaṃ subhrūr āpatantī nabhastalāt

01,163.007f*1740_02 saudāminīva vibhraṣṭā dyotayantī svatejasā

01,163.008a kṛcchre dvādaśarātre tu tasya rājñaḥ samāpite

01,163.008c ājagāma viśuddhātmā vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ

01,163.009a tapasārādhya varadaṃ devaṃ gopatim īśvaram

01,163.009c lebhe saṃvaraṇo bhāryāṃ vasiṣṭhasyaiva tejasā

01,163.010a tatas tasmin giriśreṣṭhe devagandharvasevite

01,163.010c jagrāha vidhivat pāṇiṃ tapatyāḥ sa nararṣabhaḥ

01,163.011a vasiṣṭhenābhyanujñātas tasminn eva dharādhare

01,163.011c so 'kāmayata rājarṣir vihartuṃ saha bhāryayā

01,163.012a tataḥ pure ca rāṣṭre ca vāhaneṣu baleṣu ca

01,163.012c ādideśa mahīpālas tam eva sacivaṃ tadā

01,163.012d*1741_01 atha dattvā mahīpāle tapatīṃ tāṃ manoramām

01,163.012d*1741_02 tiṣṭha suśroṇi yāsyāmi tvam āśraya patiṃ śubhe

01,163.013a nṛpatiṃ tv abhyanujñāya vasiṣṭho 'thāpacakrame

01,163.013c so 'pi rājā girau tasmin vijahārāmaropamaḥ

01,163.014a tato dvādaśa varṣāṇi kānaneṣu jaleṣu ca

01,163.014c reme tasmin girau rājā tayaiva saha bhāryayā

01,163.015a tasya rājñaḥ pure tasmin samā dvādaśa sarvaśaḥ

01,163.015c na vavarṣa sahasrākṣo rāṣṭre caivāsya sarvaśaḥ

01,163.015d*1742_01 tatas tasyām anāvṛṣṭyāṃ pravṛttāyām ariṃdama

01,163.015d*1742_02 prajāḥ kṣayam upājagmuḥ sarvāḥ sasthāṇujaṅgamāḥ

01,163.015d*1742_03 tasmiṃs tathāvidhe kāle vartamāne sudāruṇe

01,163.015d*1742_04 nāvaśyāyaḥ papātorvyāṃ tataḥ sasyāni nāruhan

01,163.015d*1742_05 tato vibhrāntamanaso janāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ

01,163.015d*1742_06 gṛhāṇi saṃparityajya babhramuḥ pradiśo diśaḥ

01,163.015d*1742_07 tatas tasmin pure rāṣṭre tyaktadāraparigrahāḥ

01,163.015d*1742_08 parasparam amaryādāḥ kṣudhārtā jaghnire janāḥ

01,163.016a tat kṣudhārtair nirānandaiḥ śavabhūtais tadā naraiḥ

01,163.016c abhavat pretarājasya puraṃ pretair ivāvṛtam

01,163.016d*1743_01 snāyvasthiśeṣair nirmāṃsair dhamanīsaṃtatair bhṛśam

01,163.017a tatas tat tādṛśaṃ dṛṣṭvā sa eva bhagavān ṛṣiḥ

01,163.017c abhyapadyata dharmātmā vasiṣṭho rājasattamam

01,163.018a taṃ ca pārthivaśārdūlam ānayām āsa tat puram

01,163.018c tapatyā sahitaṃ rājann uṣitaṃ dvādaśīḥ samāḥ

01,163.019a tataḥ pravṛṣṭas tatrāsīd yathāpūrvaṃ surārihā

01,163.019c tasmin nṛpatiśārdūle praviṣṭe nagaraṃ punaḥ

01,163.019d*1744_01 pravavarṣa sahasrākṣaḥ sasyāni janayan prabhuḥ

01,163.020a tataḥ sarāṣṭraṃ mumude tat puraṃ parayā mudā

01,163.020c tena pārthivamukhyena bhāvitaṃ bhāvitātmanā

01,163.021a tato dvādaśa varṣāṇi punar īje narādhipaḥ

01,163.021c patnyā tapatyā sahito yathā śakro marutpatiḥ

01,163.022a evam āsīn mahābhāgā tapatī nāma paurvikī

01,163.022c tava vaivasvatī pārtha tāpatyas tvaṃ yayā mataḥ

01,163.023a tasyāṃ saṃjanayām āsa kuruṃ saṃvaraṇo nṛpaḥ

01,163.023c tapatyāṃ tapatāṃ śreṣṭha tāpatyas tvaṃ tato 'rjuna

01,163.023d*1745_01 daśa varṣasahasrāṇi vihṛtya sa tayā saha

01,163.023d*1745_02 abhiṣicya kuruṃ rājye tapas taptvā tapodhanaḥ

01,163.023d*1745_03 ādityalokaṃ ca tato jagāma bharatarṣabha

01,163.023d*1746_01 kurūdbhavā yato yūyaṃ kauravāḥ kuravas tathā

01,163.023d*1746_02 pauravā ājamīḍhāś ca bhāratā bharatarṣabha

01,163.023d*1746_03 tāpatyam akhilaṃ proktaṃ vṛttāntaṃ tava pūrvikam

01,163.023d*1746_04 purohitamukhā yūyaṃ bhuṅkṣadhvaṃ pṛthivīm imām

01,164.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,164.001a sa gandharvavacaḥ śrutvā tat tadā bharatarṣabha

01,164.001c arjunaḥ parayā prītyā pūrṇacandra ivābabhau

01,164.002a uvāca ca maheṣvāso gandharvaṃ kurusattamaḥ

01,164.002c jātakautūhalo 'tīva vasiṣṭhasya tapobalāt

01,164.003a vasiṣṭha iti yasyaitad ṛṣer nāma tvayeritam

01,164.003c etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ yathāvat tad vadasva me

01,164.004a ya eṣa gandharvapate pūrveṣāṃ naḥ purohitaḥ

01,164.004c āsīd etan mamācakṣva ka eṣa bhagavān ṛṣiḥ

01,164.004d*1747_01 subhikṣaṃ rājyaṃ labdhaṃ vai vasiṣṭhasya tapobalāt

01,164.004d*1748_01 brahmaṇo mānasaḥ putro vasiṣṭho 'rundhatīpatiḥ

01,164.005 gandharva uvāca

01,164.005a tapasā nirjitau śaśvad ajeyāv amarair api

01,164.005c kāmakrodhāv ubhau yasya caraṇau saṃvavāhatuḥ

01,164.005d*1749_01 indriyāṇāṃ vaśakaro vaśiṣṭha iti cocyate

01,164.005d*1750_01 yathā kāmaś ca krodhaś ca nirjitāv ajitau naraiḥ

01,164.005d*1750_02 jitārayo jitā lokāḥ panthānaś ca jitā divaḥ

01,164.006a yas tu nocchedanaṃ cakre kuśikānām udāradhīḥ

01,164.006c viśvāmitrāparādhena dhārayan manyum uttamam

01,164.007a putravyasanasaṃtaptaḥ śaktimān api yaḥ prabhuḥ

01,164.007c viśvāmitravināśāya na mene karma dāruṇam

01,164.008a mṛtāṃś ca punar āhartuṃ yaḥ sa putrān yamakṣayāt

01,164.008c kṛtāntaṃ nāticakrāma velām iva mahodadhiḥ

01,164.009a yaṃ prāpya vijitātmānaṃ mahātmānaṃ narādhipāḥ

01,164.009c ikṣvākavo mahīpālā lebhire pṛthivīm imām

01,164.010a purohitavaraṃ prāpya vasiṣṭham ṛṣisattamam

01,164.010c ījire kratubhiś cāpi nṛpās te kurunandana

01,164.011a sa hi tān yājayām āsa sarvān nṛpatisattamān

01,164.011c brahmarṣiḥ pāṇḍavaśreṣṭha bṛhaspatir ivāmarān

01,164.011d*1751_01 tathā vasiṣṭhena saha saudāsaḥ saṃgatas tadā

01,164.011d*1751_02 rakṣobhir viprayuktas tu viśvāmitreṇa yojitaiḥ

01,164.011d*1751_03 tathā dvijasahāyād vai na gandharvā na rākṣasāḥ

01,164.011d*1751_04 śaktāḥ prārthayituṃ vīra manasāpi mahābalāḥ

01,164.012a tasmād dharmapradhānātmā vedadharmavid īpsitaḥ

01,164.012c brāhmaṇo guṇavān kaś cit purodhāḥ pravimṛśyatām

01,164.013a kṣatriyeṇa hi jātena pṛthivīṃ jetum icchatā

01,164.013c pūrvaṃ purohitaḥ kāryaḥ pārtha rājyābhivṛddhaye

01,164.014a mahīṃ jigīṣatā rājñā brahma kāryaṃ puraḥsaram

01,164.014c tasmāt purohitaḥ kaś cid guṇavān astu vo dvijaḥ

01,164.014d*1752_01 vidvān bhavatu vo vipro dharmakāmārthatattvavit

01,165.001 arjuna uvāca

01,165.001a kiṃnimittam abhūd vairaṃ viśvāmitravasiṣṭhayoḥ

01,165.001c vasator āśrame puṇye śaṃsa naḥ sarvam eva tat

01,165.002 gandharva uvāca

01,165.002a idaṃ vāsiṣṭham ākhyānaṃ purāṇaṃ paricakṣate

01,165.002c pārtha sarveṣu lokeṣu yathāvat tan nibodha me

01,165.003a kanyakubje mahān āsīt pārthivo bharatarṣabha

01,165.003c gādhīti viśruto loke satyadharmaparāyaṇaḥ

01,165.004a tasya dharmātmanaḥ putraḥ samṛddhabalavāhanaḥ

01,165.004c viśvāmitra iti khyāto babhūva ripumardanaḥ

01,165.005a sa cacāra sahāmātyo mṛgayāṃ gahane vane

01,165.005c mṛgān vidhyan varāhāṃś ca ramyeṣu marudhanvasu

01,165.006a vyāyāmakarśitaḥ so 'tha mṛgalipsuḥ pipāsitaḥ

01,165.006c ājagāma naraśreṣṭha vasiṣṭhasyāśramaṃ prati

01,165.007a tam āgatam abhiprekṣya vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg ṛṣiḥ

01,165.007c viśvāmitraṃ naraśreṣṭhaṃ pratijagrāha pūjayā

01,165.008a pādyārghyācamanīyena svāgatena ca bhārata

01,165.008c tathaiva pratijagrāha vanyena haviṣā tathā

01,165.009a tasyātha kāmadhug dhenur vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

01,165.009c uktā kāmān prayaccheti sā kāmān duduhe tataḥ

01,165.009d*1753_01 bāṣpāḍhyasyaudanasyaiva rāśayaḥ parvatopamāḥ

01,165.009d*1753_02 niṣṭhānnāni ca sūpāṃś ca dadhikulyās tathaiva ca

01,165.009d*1753_03 kūpāṃś ca ghṛtasaṃpūrṇān bhakṣyāṇāṃ rāśayas tathā

01,165.009d*1753_04 bhojanāni mahārhāṇi tatra tatra sahasraśaḥ

01,165.009d*1753_05 ikṣūn madhu ca lājāṃś ca maireyāṃś ca varāsavān

01,165.009d*1753_06 vastrāṇi ca mahārhāṇi kambalāni sahasraśaḥ

01,165.010a grāmyāraṇyā oṣadhīś ca duduhe paya eva ca

01,165.010c ṣaḍrasaṃ cāmṛtarasaṃ rasāyanam anuttamam

01,165.011a bhojanīyāni peyāni bhakṣyāṇi vividhāni ca

01,165.011c lehyāny amṛtakalpāni coṣyāṇi ca tathārjuna

01,165.011d*1754_01 ratnāni ca mahārhāṇi vāsāṃsi vividhāni ca

01,165.012a taiḥ kāmaiḥ sarvasaṃpūrṇaiḥ pūjitaḥ sa mahīpatiḥ

01,165.012c sāmātyaḥ sabalaś caiva tutoṣa sa bhṛśaṃ nṛpaḥ

01,165.012d*1755_01 śiro grīvā sakthinī ca sāsnāpucchamahastanāḥ

01,165.012d*1755_02 śubhāny etāni dhenūnām āyatāni pracakṣate

01,165.012d*1755_03 pṛthubhiḥ pañcabhī raṅgaiḥ samāvṛttāṃ ṣaḍāyatām

01,165.012d*1755_04 lalāṭaṃ śravaṇe caiva nayanadvitayaṃ tathā

01,165.012d*1755_05 pṛthūny etāni śasyante dhenūnāṃ pañca sūribhiḥ

01,165.012d*1755_06 maṇḍūkasyaivam ucchūne . . yasyāḥ ṣaḍāyatām

01,165.013a ṣaḍāyatāṃ supārśvoruṃ tripṛthuṃ pañca saṃvṛtām

01,165.013c maṇḍūkanetrāṃ svākārāṃ pīnodhasam aninditām

01,165.014a suvāladhiṃ śaṅkukarṇāṃ cāruśṛṅgāṃ manoramām

01,165.014c puṣṭāyataśirogrīvāṃ vismitaḥ so 'bhivīkṣya tām

01,165.014c*1756_01 supuṣṭāṅgīṃ suyonikām

01,165.014c*1756_02 saṃbhṛtobhayapārśvorūṃ dīrghavālāṃ pṛthūdarām

01,165.014c*1756_03 dṛṣṭvā gṛṣṭim ṛṣer bhūpo

01,165.015a abhinandati tāṃ nandīṃ vasiṣṭhasya payasvinīm

01,165.015c abravīc ca bhṛśaṃ tuṣṭo viśvāmitro muniṃ tadā

01,165.016a arbudena gavāṃ brahman mama rājyena vā punaḥ

01,165.016c nandinīṃ saṃprayacchasva bhuṅkṣva rājyaṃ mahāmune

01,165.017 vasiṣṭha uvāca

01,165.017a devatātithipitrartham ājyārthaṃ ca payasvinī

01,165.017c adeyā nandinīyaṃ me rājyenāpi tavānagha

01,165.018 viśvāmitra uvāca

01,165.018a kṣatriyo 'haṃ bhavān vipras tapaḥsvādhyāyasādhanaḥ

01,165.018c brāhmaṇeṣu kuto vīryaṃ praśānteṣu dhṛtātmasu

01,165.018d*1757_01 ratnaṃ hi bhagavann etad ratnahārī ca pārthivaḥ

01,165.019a arbudena gavāṃ yas tvaṃ na dadāsi mamepsitām

01,165.019c svadharmaṃ na prahāsyāmi nayiṣye te balena gām

01,165.019d*1758_01 kṣatriyo 'smi na vipro 'haṃ bāhuvīryo 'smi dharmataḥ

01,165.019d*1758_02 tasmād bhujabalenemāṃ hariṣyāmīha paśyataḥ

01,165.019d*1759_01 atra havyaṃ ca kavyaṃ ca prāṇayātrā tathaiva ca

01,165.019d*1759_02 āyattam agnihotraṃ ca ātithyaṃ ca na saṃśayaḥ

01,165.019d*1759_03 bahunā kiṃ pralāpena na dāsye kāmadohinīm

01,165.020 vasiṣṭha uvāca

01,165.020a balasthaś cāsi rājā ca bāhuvīryaś ca kṣatriyaḥ

01,165.020c yathecchasi tathā kṣipraṃ kuru tvaṃ mā vicāraya

01,165.020d*1760_01 ratnadvayaṃ brāhmaṇasya nāpahāryaṃ nṛpair bhuvi

01,165.020d*1760_02 agnihotrī ca gauḥ patnī prajāraṇir anuttamā

01,165.021 gandharva uvāca

01,165.021a evam uktas tadā pārtha viśvāmitro balād iva

01,165.021c haṃsacandrapratīkāśāṃ nandinīṃ tāṃ jahāra gām

01,165.021d*1761_01 sā tadā hriyamāṇā ca viśvāmitrabalair balāt

01,165.022a kaśādaṇḍapratihatā kālyamānā tatas tataḥ

01,165.022c hambhāyamānā kalyāṇī vasiṣṭhasyātha nandinī

01,165.023a āgamyābhimukhī pārtha tasthau bhagavadunmukhī

01,165.023c bhṛśaṃ ca tāḍyamānāpi na jagāmāśramāt tataḥ

01,165.023d*1762_01 balāni teṣāṃ nirdhūya chitvā pāśanibandhanam

01,165.023d*1763_01 āśramān naiva gacchantī humbhārāvair nanāda ca

01,165.024 vasiṣṭha uvāca

01,165.024a śṛṇomi te ravaṃ bhadre vinadantyāḥ punaḥ punaḥ

01,165.024c balād dhriyasi me nandi kṣamāvān brāhmaṇo hy aham

01,165.024c*1764_01 viśvāmitreṇa nandini | kiṃ kartavyaṃ mayā tatra

01,165.024d*1765_01 athaināṃ nandinīṃ bhūyo viśvāmitrasya sainikāḥ

01,165.024d*1765_02 sarvataḥ samakālyanta kaśāpāṣāṇapāṇayaḥ

01,165.025 gandharva uvāca

01,165.025a sā tu teṣāṃ balān nandī balānāṃ bharatarṣabha

01,165.025c viśvāmitrabhayodvignā vasiṣṭhaṃ samupāgamat

01,165.026 gaur uvāca

01,165.026a pāṣāṇadaṇḍābhihatāṃ krandantīṃ mām anāthavat

01,165.026b*1766_01 upekṣase kathaṃ brahman bhaktāṃ pādābjasevinīm

01,165.026c viśvāmitrabalair ghorair bhagavan kim upekṣase

01,165.027 gandharva uvāca

01,165.027a evaṃ tasyāṃ tadā partha dharṣitāyāṃ mahāmuniḥ

01,165.027c na cukṣubhe na dhairyāc ca vicacāla dhṛtavrataḥ

01,165.028 vasiṣṭha uvāca

01,165.028a kṣatriyāṇāṃ balaṃ tejo brāhmaṇānāṃ kṣamā balam

01,165.028c kṣamā māṃ bhajate tasmād gamyatāṃ yadi rocate

01,165.029 gaur uvāca

01,165.029a kiṃ nu tyaktāsmi bhagavan yad evaṃ māṃ prabhāṣase

01,165.029c atyaktāhaṃ tvayā brahman na śakyā nayituṃ balāt

01,165.030 vasiṣṭha uvāca

01,165.030a na tvāṃ tyajāmi kalyāṇi sthīyatāṃ yadi śakyate

01,165.030c dṛḍhena dāmnā baddhvaiṣa vatsas te hriyate balāt

01,165.030d*1767_01 yena kenāpy upāyena tvayā vatso nivāryatām

01,165.031 gandharva uvāca

01,165.031a sthīyatām iti tac chrutvā vasiṣṭhasya payasvinī

01,165.031c ūrdhvāñcitaśirogrīvā prababhau ghoradarśanā

01,165.032a krodharaktekṣaṇā sā gaur hambhāravaghanasvanā

01,165.032c viśvāmitrasya tat sainyaṃ vyadrāvayata sarvaśaḥ

01,165.033a kaśāgradaṇḍābhihatā kālyamānā tatas tataḥ

01,165.033c krodhadīptekṣaṇā krodhaṃ bhūya eva samādadhe

01,165.034a āditya iva madhyāhne krodhadīptavapur babhau

01,165.034c aṅgāravarṣaṃ muñcantī muhur vāladhito mahat

01,165.035a asṛjat pahlavān pucchāc chakṛtaḥ śabarāñ śakān

01,165.035b*1768_01 yonideśāc ca yavanāñ chakṛddeśāc chakāṃs tathā

01,165.035c mūtrataś cāsṛjac cāpi yavanān krodhamūrcchitā

01,165.035c*1769_01 barbarāṃś caiva pārśvataḥ

01,165.035c*1769_02 prāṇataḥ prāsṛjac ceyaṃ

01,165.036a puṇḍrān kirātān dramiḍān siṃhalān barbarāṃs tathā

01,165.036b*1770_01 cibukāṃś ca pulindāṃś ca cīnān hūṇān sakeralān

01,165.036c tathaiva daradān mlecchān phenataḥ sā sasarja ha

01,165.037a tair visṛṣṭair mahat sainyaṃ nānāmlecchagaṇais tadā

01,165.037c nānāvaraṇasaṃchannair nānāyudhadharais tathā

01,165.037e avākīryata saṃrabdhair viśvāmitrasya paśyataḥ

01,165.038a ekaikaś ca tadā yodhaḥ pañcabhiḥ saptabhir vṛtaḥ

01,165.038c astravarṣeṇa mahatā kālyamānaṃ balaṃ tataḥ

01,165.038e prabhagnaṃ sarvatas trastaṃ viśvāmitrasya paśyataḥ

01,165.038f*1771_01 tasya tac caturaṅgaṃ vai balaṃ paramaduḥsaham

01,165.038f*1771_02 prabhagnaṃ sarvato ghoraṃ payasvinyā vivarjitam

01,165.039a na ca prāṇair viyujyanta ke cit te sainikās tadā

01,165.039c viśvāmitrasya saṃkruddhair vāsiṣṭhair bharatarṣabha

01,165.039d*1772_01 sā gaus tat sakalaṃ sainyaṃ kālayām āsa dūrataḥ

01,165.040a viśvāmitrasya sainyaṃ tu kālyamānaṃ triyojanam

01,165.040c krośamānaṃ bhayodvignaṃ trātāraṃ nādhyagacchata

01,165.040d@097_0001 viśvāmitras tato dṛṣṭvā krodhāviṣṭaḥ sa rodasī

01,165.040d@097_0002 vavarṣa śaravarṣāṇi vasiṣṭhe munisattame

01,165.040d@097_0003 ghorarūpāṃś ca nārācān kṣurān bhallān mahāmuniḥ

01,165.040d@097_0004 viśvāmitraprayuktāṃs tān vaiṇavena vyamocayat

01,165.040d@097_0005 vasiṣṭhasya tadā dṛṣṭvā karmakauśalam āhave

01,165.040d@097_0006 viśvāmitro 'pi kopena bhūyaḥ śatrunipātanaḥ

01,165.040d@097_0007 divyāstravarṣaṃ tasmai sa prāhiṇon munaye ruṣā

01,165.040d@097_0008 āgneyaṃ vāruṇaṃ caindraṃ yāmyaṃ vāyavyam eva ca

01,165.040d@097_0009 visasarja mahābhāge vasiṣṭhe brahmaṇaḥ sute

01,165.040d@097_0010 astrāṇi sarvato jvālā visṛjantaḥ prapedire

01,165.040d@097_0011 yugāntasamaye ghorāḥ pataṃgasyeva raśmayaḥ

01,165.040d@097_0012 vasiṣṭho 'pi mahātejā brahmaśaktiprayuktayā

01,165.040d@097_0013 yaṣṭyā nivārayām āsa sarvāṇy astrāṇi sa smayan

01,165.040d@097_0014 tatas te bhasmasād bhūtāḥ patanti sma mahītale

01,165.040d@097_0015 apohya divyāny astrāṇi vasiṣṭho vākyam abravīt

01,165.040d@097_0016 nirjito 'si mahārāja durātman gādhinandana

01,165.040d@097_0017 yadi te 'sti paraṃ śauryaṃ tad darśaya mayi sthite

01,165.040d@097_0018 viśvāmitras tathā cokto vasiṣṭhena narādhipaḥ

01,165.040d@097_0019 novāca kiṃ cid vrīḍāḍhyo vidrāvitamahābalaḥ

01,165.041a dṛṣṭvā tan mahad āścaryaṃ brahmatejobhavaṃ tadā

01,165.041c viśvāmitraḥ kṣatrabhāvān nirviṇṇo vākyam abravīt

01,165.042a dhig balaṃ kṣatriyabalaṃ brahmatejobalaṃ balam

01,165.042c balābalaṃ viniścitya tapa eva paraṃ balam

01,165.043a sa rājyaṃ sphītam utsṛjya tāṃ ca dīptāṃ nṛpaśriyam

01,165.043c bhogāṃś ca pṛṣṭhataḥ kṛtvā tapasy eva mano dadhe

01,165.044a sa gatvā tapasā siddhiṃ lokān viṣṭabhya tejasā

01,165.044c tatāpa sarvān dīptaujā brāhmaṇatvam avāpa ca

01,165.044e apibac ca sutaṃ somam indreṇa saha kauśikaḥ

01,165.044f*1773_01 evaṃvīryas tu rājarṣir viprarṣiḥ saṃbabhūva ha

01,166.000*1774=00 arjunaḥ

01,166.000*1774_01 ṛṣyos tu yatkṛte vairaṃ viśvāmitravasiṣṭhayoḥ

01,166.000*1774_02 babhūva gandharvapate brūhi tat sarvam eva ca

01,166.000*1774_03 māhātmyaṃ ca vasiṣṭhasya brāhmaṇyaṃ brahmatejasaḥ

01,166.000*1774_04 viśvāmitrasya ca tathā kṣatriyasya mahātmanaḥ

01,166.000*1774_05 na śṛṇvānas tv ahaṃ tṛptim upagacchāmi khecara

01,166.000*1774_06 ākhyāhi gandharvapate vicitrāṇīha bhāṣase

01,166.000*1774_07 māhātmyaṃ ca vasiṣṭhasya viśvāmitrasya bhāṣase

01,166.001 gandharva uvāca

01,166.001a kalmāṣapāda ity asmiṃl loke rājā babhūva ha

01,166.001c ikṣvākuvaṃśajaḥ pārtha tejasāsadṛśo bhuvi

01,166.001d*1775_01 nāsti tatra mahārāja vaiśvānarasamadyuteḥ

01,166.002a sa kadā cid vanaṃ rājā mṛgayāṃ niryayau purāt

01,166.002c mṛgān vidhyan varāhāṃś ca cacāra ripumardanaḥ

01,166.002d*1776_01 tasmin vane mahāghore khaḍgāṃś ca bahuśo 'hanat

01,166.002d*1776_02 hatvā ca suciraṃ śrānto rājā nivavṛte tataḥ

01,166.002d*1777_01 akāmayat taṃ yājyārthe viśvāmitraḥ pratāpavān

01,166.003a sa tu rājā mahātmānaṃ vāsiṣṭham ṛṣisattamam

01,166.003c tṛṣārtaś ca kṣudhārtaś ca ekāyanagataḥ pathi

01,166.004a apaśyad ajitaḥ saṃkhye muniṃ pratimukhāgatam

01,166.004c śaktiṃ nāma mahābhāgaṃ vasiṣṭhakulanandanam

01,166.004e jyeṣṭhaṃ putraśatāt putraṃ vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

01,166.005a apagaccha patho 'smākam ity evaṃ pārthivo 'bravīt

01,166.005c tathā ṛṣir uvācainaṃ sāntvayañ ślakṣṇayā girā

01,166.005d*1778_01 mama panthā mahārāja dharma eṣa sanātanaḥ

01,166.005d*1778_02 rājñā sarveṣu dharmeṣu deyaḥ panthā dvijātaye

01,166.005d*1779_01 evaṃ parasparaṃ tau tu patho 'rthaṃ vākyam ūcatuḥ

01,166.005d*1779_02 apasarpāpasarpeti vāguttaram akurvatām

01,166.006a ṛṣis tu nāpacakrāma tasmin dharmapathe sthitaḥ

01,166.006c nāpi rājā muner mānāt krodhāc cāpi jagāma ha

01,166.007a amuñcantaṃ tu panthānaṃ tam ṛṣiṃ nṛpasattamaḥ

01,166.007c jaghāna kaśayā mohāt tadā rākṣasavan munim

01,166.008a kaśāprahārābhihatas tataḥ sa munisattamaḥ

01,166.008c taṃ śaśāpa nṛpaśreṣṭhaṃ vāsiṣṭhaḥ krodhamūrcchitaḥ

01,166.009a haṃsi rākṣasavad yasmād rājāpasada tāpasam

01,166.009c tasmāt tvam adya prabhṛti puruṣādo bhaviṣyasi

01,166.010a manuṣyapiśite saktaś cariṣyasi mahīm imām

01,166.010c gaccha rājādhamety uktaḥ śaktinā vīryaśaktinā

01,166.011a tato yājyanimittaṃ tu viśvāmitravasiṣṭhayoḥ

01,166.011c vairam āsīt tadā taṃ tu viśvāmitro 'nvapadyata

01,166.012a tayor vivadator evaṃ samīpam upacakrame

01,166.012c ṛṣir ugratapāḥ pārtha viśvāmitraḥ pratāpavān

01,166.013a tataḥ sa bubudhe paścāt tam ṛṣiṃ nṛpasattamaḥ

01,166.013c ṛṣeḥ putraṃ vasiṣṭhasya vasiṣṭham iva tejasā

01,166.014a antardhāya tadātmānaṃ viśvāmitro 'pi bhārata

01,166.014c tāv ubhāv upacakrāma cikīrṣann ātmanaḥ priyam

01,166.015a sa tu śaptas tadā tena śaktinā vai nṛpottamaḥ

01,166.015b*1780_01 tasthau tatra ca rājā tu saviṣādo babhūva ha

01,166.015b*1781_01 śāpānto dvādaśe varṣe tava rājan bhaviṣyati

01,166.015b*1781_02 uktas tu śaktriṇā rājā sa tu tatraiva saṃsthitaḥ

01,166.015c jagāma śaraṇaṃ śaktiṃ prasādayitum arhayan

01,166.016a tasya bhāvaṃ viditvā sa nṛpateḥ kurunandana

01,166.016c viśvāmitras tato rakṣa ādideśa nṛpaṃ prati

01,166.017a sa śāpāt tasya viprarṣer viśvāmitrasya cājñayā

01,166.017c rākṣasaḥ kiṃkaro nāma viveśa nṛpatiṃ tadā

01,166.018a rakṣasā tu gṛhītaṃ taṃ viditvā sa munis tadā

01,166.018c viśvāmitro 'py apakrāmat tasmād deśād ariṃdama

01,166.019a tataḥ sa nṛpatir vidvān rakṣann ātmānam ātmanā

01,166.019c balavat pīḍyamāno 'pi rakṣasāntargatena ha

01,166.020a dadarśa taṃ dvijaḥ kaś cid rājānaṃ prasthitaṃ punaḥ

01,166.020c yayāce kṣudhitaś cainaṃ samāṃsaṃ bhojanaṃ tadā

01,166.021a tam uvācātha rājarṣir dvijaṃ mitrasahas tadā

01,166.021c āssva brahmaṃs tvam atraiva muhūrtam iti sāntvayan

01,166.022a nivṛttaḥ pratidāsyāmi bhojanaṃ te yathepsitam

01,166.022c ity uktvā prayayau rājā tasthau ca dvijasattamaḥ

01,166.023a antargataṃ tu tad rājñas tadā brāhmaṇabhāṣitam

01,166.023c so 'ntaḥpuraṃ praviśyātha saṃviveśa narādhipaḥ

01,166.023d*1782_01 tato rājā parikramya yathākāmaṃ yathāsukham

01,166.023d*1782_02 nivṛtto 'ntaḥpuraṃ pārtha praviveśa mahāmanāḥ

01,166.024a tato 'rdharātra utthāya sūdam ānāyya satvaram

01,166.024c uvāca rājā saṃsmṛtya brāhmaṇasya pratiśrutam

01,166.025a gacchāmuṣminn asau deśe brāhmaṇo māṃ pratīkṣate

01,166.025c annārthī tvaṃ tam annena samāṃsenopapādaya

01,166.026a evam uktas tadā sūdaḥ so 'nāsādyāmiṣaṃ kva cit

01,166.026c nivedayām āsa tadā tasmai rājñe vyathānvitaḥ

01,166.027a rājā tu rakṣasāviṣṭaḥ sūdam āha gatavyathaḥ

01,166.027c apy enaṃ naramāṃsena bhojayeti punaḥ punaḥ

01,166.028a tathety uktvā tataḥ sūdaḥ saṃsthānaṃ vadhyaghātinām

01,166.028c gatvā jahāra tvarito naramāṃsam apetabhīḥ

01,166.029a sa tat saṃskṛtya vidhivad annopahitam āśu vai

01,166.029c tasmai prādād brāhmaṇāya kṣudhitāya tapasvine

01,166.030a sa siddhacakṣuṣā dṛṣṭvā tadannaṃ dvijasattamaḥ

01,166.030c abhojyam idam ity āha krodhaparyākulekṣaṇaḥ

01,166.031a yasmād abhojyam annaṃ me dadāti sa narādhipaḥ

01,166.031c tasmāt tasyaiva mūḍhasya bhaviṣyaty atra lolupā

01,166.032a sakto mānuṣamāṃseṣu yathoktaḥ śaktinā purā

01,166.032c udvejanīyo bhūtānāṃ cariṣyati mahīm imām

01,166.033a dvir anuvyāhṛte rājñaḥ sa śāpo balavān abhūt

01,166.033c rakṣobalasamāviṣṭo visaṃjñaś cābhavat tadā

01,166.034a tataḥ sa nṛpatiśreṣṭho rākṣasopahatendriyaḥ

01,166.034c uvāca śaktiṃ taṃ dṛṣṭvā nacirād iva bhārata

01,166.035a yasmād asadṛśaḥ śāpaḥ prayukto 'yaṃ tvayā mayi

01,166.035c tasmāt tvattaḥ pravartiṣye khādituṃ mānuṣān aham

01,166.036a evam uktvā tataḥ sadyas taṃ prāṇair viprayujya saḥ

01,166.036c śaktinaṃ bhakṣayām āsa vyāghraḥ paśum ivepsitam

01,166.037a śaktinaṃ tu hataṃ dṛṣṭvā viśvāmitras tataḥ punaḥ

01,166.037c vasiṣṭhasyaiva putreṣu tad rakṣaḥ saṃdideśa ha

01,166.038a sa tāñ śatāvarān putrān vasiṣṭhasya mahātmanaḥ

01,166.038c bhakṣayām āsa saṃkruddhaḥ siṃhaḥ kṣudramṛgān iva

01,166.039a vasiṣṭho ghātitāñ śrutvā viśvāmitreṇa tān sutān

01,166.039c dhārayām āsa taṃ śokaṃ mahādrir iva medinīm

01,166.040a cakre cātmavināśāya buddhiṃ sa munisattamaḥ

01,166.040c na tv eva kuśikocchedaṃ mene matimatāṃ varaḥ

01,166.041a sa merukūṭād ātmānaṃ mumoca bhagavān ṛṣiḥ

01,166.041c śiras tasya śilāyāṃ ca tūlarāśāv ivāpatat

01,166.042a na mamāra ca pātena sa yadā tena pāṇḍava

01,166.042c tadāgnim iddhvā bhagavān saṃviveśa mahāvane

01,166.043a taṃ tadā susamiddho 'pi na dadāha hutāśanaḥ

01,166.043c dīpyamāno 'py amitraghna śīto 'gnir abhavat tataḥ

01,166.044a sa samudram abhipretya śokāviṣṭo mahāmuniḥ

01,166.044c baddhvā kaṇṭhe śilāṃ gurvīṃ nipapāta tadambhasi

01,166.045a sa samudrormivegena sthale nyasto mahāmuniḥ

01,166.045b*1783_01 na mamāra tadā vipraḥ kathaṃ cit saṃśitavrataḥ

01,166.045c jagāma sa tataḥ khinnaḥ punar evāśramaṃ prati

01,167.001 gandharva uvāca

01,167.001a tato dṛṣṭvāśramapadaṃ rahitaṃ taiḥ sutair muniḥ

01,167.001c nirjagāma suduḥkhārtaḥ punar evāśramāt tataḥ

01,167.002a so 'paśyat saritaṃ pūrṇāṃ prāvṛṭkāle navāmbhasā

01,167.002c vṛkṣān bahuvidhān pārtha vahantīṃ tīrajān bahūn

01,167.003a atha cintāṃ samāpede punaḥ pauravanandana

01,167.003c ambhasy asyā nimajjeyam iti duḥkhasamanvitaḥ

01,167.004a tataḥ pāśais tadātmānaṃ gāḍhaṃ baddhvā mahāmuniḥ

01,167.004c tasyā jale mahānadyā nimamajja suduḥkhitaḥ

01,167.005a atha chittvā nadī pāśāṃs tasyāribalamardana

01,167.005c samasthaṃ tam ṛṣiṃ kṛtvā vipāśaṃ samavāsṛjat

01,167.006a uttatāra tataḥ pāśair vimuktaḥ sa mahān ṛṣiḥ

01,167.006c vipāśeti ca nāmāsyā nadyāś cakre mahān ṛṣiḥ

01,167.006d*1784_01 sā vipāśeti vikhyātā nadī lokeṣu bhārata

01,167.006d*1784_02 ṛṣes tasya naravyāghra vacanāt tasya dhīmataḥ

01,167.006d*1784_03 uttīrya ca tato rājan duḥkhito bhagavān ṛṣiḥ

01,167.007a śoke buddhiṃ tataś cakre na caikatra vyatiṣṭhata

01,167.007c so 'gacchat parvatāṃś caiva saritaś ca sarāṃsi ca

01,167.008a tataḥ sa punar evarṣir nadīṃ haimavatīṃ tadā

01,167.008c caṇḍagrāhavatīṃ dṛṣṭvā tasyāḥ srotasy avāpatat

01,167.008d*1785_01 majjayām āsa śokārto maraṇe kṛtaniścayaḥ

01,167.009a sā tam agnisamaṃ vipram anucintya saridvarā

01,167.009c śatadhā vidrutā yasmāc chatadrur iti viśrutā

01,167.010a tataḥ sthalagataṃ dṛṣṭvā tatrāpy ātmānam ātmanā

01,167.010c martuṃ na śakyam ity uktvā punar evāśramaṃ yayau

01,167.010d*1786_01 sa gatvā vividhāñ śailān deśān bahuvidhāṃs tathā

01,167.011a vadhvādṛśyantyānugata āśramābhimukho vrajan

01,167.011c atha śuśrāva saṃgatyā vedādhyayananiḥsvanam

01,167.011e pṛṣṭhataḥ paripūrṇārthaiḥ ṣaḍbhir aṅgair alaṃkṛtam

01,167.012a anuvrajati ko nv eṣa mām ity eva ca so 'bravīt

01,167.012c ahaṃ tv adṛśyatī nāmnā taṃ snuṣā pratyabhāṣata

01,167.012e śakter bhāryā mahābhāga tapoyuktā tapasvinī

01,167.013 vasiṣṭha uvāca

01,167.013a putri kasyaiṣa sāṅgasya vedasyādhyayanasvanaḥ

01,167.013c purā sāṅgasya vedasya śakter iva mayā śrutaḥ

01,167.014 adṛśyanty uvāca

01,167.014a ayaṃ kukṣau samutpannaḥ śakter garbhaḥ sutasya te

01,167.014c samā dvādaśa tasyeha vedān abhyasato mune

01,167.015 gandharva uvāca

01,167.015a evam uktas tato hṛṣṭo vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg ṛṣiḥ

01,167.015c asti saṃtānam ity uktvā mṛtyoḥ pārtha nyavartata

01,167.016a tataḥ pratinivṛttaḥ sa tayā vadhvā sahānagha

01,167.016c kalmāṣapādam āsīnaṃ dadarśa vijane vane

01,167.017a sa tu dṛṣṭvaiva taṃ rājā kruddha utthāya bhārata

01,167.017c āviṣṭo rakṣasogreṇa iyeṣāttuṃ tataḥ sma tam

01,167.018a adṛśyantī tu taṃ dṛṣṭvā krūrakarmāṇam agrataḥ

01,167.018c bhayasaṃvignayā vācā vasiṣṭham idam abravīt

01,167.019a asau mṛtyur ivogreṇa daṇḍena bhagavann itaḥ

01,167.019c pragṛhītena kāṣṭhena rākṣaso 'bhyeti bhīṣaṇaḥ

01,167.020a taṃ nivārayituṃ śakto nānyo 'sti bhuvi kaś cana

01,167.020c tvad ṛte 'dya mahābhāga sarvavedavidāṃ vara

01,167.021a trāhi māṃ bhagavan pāpād asmād dāruṇadarśanāt

01,167.021c rakṣo attum iha hy āvāṃ nūnam etac cikīrṣati

01,168.001 vasiṣṭha uvāca

01,168.001a mā bhaiḥ putri na bhetavyaṃ rakṣasas te kathaṃ cana

01,168.001c naitad rakṣo bhayaṃ yasmāt paśyasi tvam upasthitam

01,168.002a rājā kalmāṣapādo 'yaṃ vīryavān prathito bhuvi

01,168.002c sa eṣo 'smin vanoddeśe nivasaty atibhīṣaṇaḥ

01,168.003 gandharva uvāca

01,168.003a tam āpatantaṃ saṃprekṣya vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ

01,168.003c vārayām āsa tejasvī huṃkareṇaiva bhārata

01,168.004a mantrapūtena ca punaḥ sa tam abhyukṣya vāriṇā

01,168.004c mokṣayām āsa vai ghorād rākṣasād rājasattamam

01,168.005a sa hi dvādaśa varṣāṇi vasiṣṭhasyaiva tejasā

01,168.005c grasta āsīd gṛheṇeva parvakāle divākaraḥ

01,168.006a rakṣasā vipramukto 'tha sa nṛpas tad vanaṃ mahat

01,168.006c tejasā rañjayām āsa saṃdhyābhram iva bhāskaraḥ

01,168.007a pratilabhya tataḥ saṃjñām abhivādya kṛtāñjaliḥ

01,168.007c uvāca nṛpatiḥ kāle vasiṣṭham ṛṣisattamam

01,168.008a saudāso 'haṃ mahābhāga yājyas te dvijasattama

01,168.008c asmin kāle yad iṣṭaṃ te brūhi kiṃ karavāṇi te

01,168.009 vasiṣṭha uvāca

01,168.009a vṛttam etad yathākālaṃ gaccha rājyaṃ praśādhi tat

01,168.009c brāhmaṇāṃś ca manuṣyendra māvamaṃsthāḥ kadā cana

01,168.010 rājovāca

01,168.010a nāvamaṃsyāmy ahaṃ brahman kadā cid brāhmaṇarṣabhān

01,168.010c tvan nideśe sthitaḥ śaśvat pujayiṣyāmy ahaṃ dvijān

01,168.011a ikṣvākūṇāṃ tu yenāham anṛṇaḥ syāṃ dvijottama

01,168.011c tat tvattaḥ prāptum icchāmi varaṃ vedavidāṃ vara

01,168.012a apatyāyepsitāṃ mahyaṃ mahiṣīṃ gantum arhasi

01,168.012c śīlarūpaguṇopetām ikṣvākukulavṛddhaye

01,168.013 gandharva uvāca

01,168.013a dadānīty eva taṃ tatra rājānaṃ pratyuvāca ha

01,168.013c vasiṣṭhaḥ parameṣvāsaṃ satyasaṃdho dvijottamaḥ

01,168.014a tataḥ pratiyayau kāle vasiṣṭhasahito 'nagha

01,168.014c khyātaṃ puravaraṃ lokeṣv ayodhyāṃ manujeśvaraḥ

01,168.015a taṃ prajāḥ pratimodantyaḥ sarvāḥ pratyudyayus tadā

01,168.015c vipāpmānaṃ mahātmānaṃ divaukasa iveśvaram

01,168.016a acirāt sa manuṣyendro nagarīṃ puṇyakarmaṇām

01,168.016c viveśa sahitas tena vasiṣṭhena mahātmanā

01,168.017a dadṛśus taṃ tato rājann ayodhyāvāsino janāḥ

01,168.017c puṣyeṇa sahitaṃ kāle divākaram ivoditam

01,168.018a sa hi tāṃ pūrayām āsa lakṣmyā lakṣmīvatāṃ varaḥ

01,168.018c ayodhyāṃ vyoma śītāṃśuḥ śaratkāla ivoditaḥ

01,168.019a saṃsiktamṛṣṭapanthānaṃ patākocchrayabhūṣitam

01,168.019c manaḥ prahlādayām āsā tasya tat puram uttamam

01,168.020a tuṣṭapuṣṭajanākīrṇā sā purī kurunandana

01,168.020c aśobhata tadā tena śakreṇevāmarāvatī

01,168.021a tataḥ praviṣṭe rājendre tasmin rājani tāṃ purīm

01,168.021c tasya rājño ''jñayā devī vasiṣṭham upacakrame

01,168.022a ṛtāv atha maharṣiḥ sa saṃbabhūva tayā saha

01,168.022c devyā divyena vidhinā vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg ṛṣiḥ

01,168.023a atha tasyāṃ samutpanne garbhe sa munisattamaḥ

01,168.023c rājñābhivāditas tena jagāma punar āśramam

01,168.024a dīrghakāladhṛtaṃ garbhaṃ suṣāva na tu taṃ yadā

01,168.024c sātha devy aśmanā kukṣiṃ nirbibheda tadā svakam

01,168.025a dvādaśe 'tha tato varṣe sa jajñe manujarṣabha

01,168.025c aśmako nāma rājarṣiḥ potanaṃ yo nyaveśayat

01,169.001 gandharva uvāca

01,169.001a āśramasthā tataḥ putram adṛśyantī vyajāyata

01,169.001c śakteḥ kulakaraṃ rājan dvitīyam iva śaktinam

01,169.002a jātakarmādikās tasya kriyāḥ sa munipuṃgavaḥ

01,169.002c pautrasya bharataśreṣṭha cakāra bhagavān svayam

01,169.003a parāsuś ca yatas tena vasiṣṭhaḥ sthāpitas tadā

01,169.003c garbhasthena tato loke parāśara iti smṛtaḥ

01,169.004a amanyata sa dharmātmā vasiṣṭhaṃ pitaraṃ tadā

01,169.004c janmaprabhṛti tasmiṃś ca pitarīva vyavartata

01,169.005a sa tāta iti viprarṣiṃ vasiṣṭhaṃ pratyabhāṣata

01,169.005c mātuḥ samakṣaṃ kaunteya adṛśyantyāḥ paraṃtapa

01,169.006a tāteti paripūrṇārthaṃ tasya tan madhuraṃ vacaḥ

01,169.006c adṛśyanty aśrupūrṇākṣī śṛṇvantī tam uvāca ha

01,169.007a mā tāta tāta tāteti na te tāto mahāmuniḥ

01,169.007c rakṣasā bhakṣitas tāta tava tāto vanāntare

01,169.008a manyase yaṃ tu tāteti naiṣa tātas tavānagha

01,169.008c āryas tv eṣa pitā tasya pitus tava mahātmanaḥ

01,169.009a sa evam ukto duḥkhārtaḥ satyavāg ṛṣisattamaḥ

01,169.009c sarvalokavināśāya matiṃ cakre mahāmanāḥ

01,169.010a taṃ tathā niścitātmānaṃ mahātmānaṃ mahātapāḥ

01,169.010b*1787_01 ṛṣir brahmavidāṃ śreṣṭho maitrāvaruṇir antyadhīḥ

01,169.010c vasiṣṭho vārayām āsa hetunā yena tac chṛṇu

01,169.011 vasiṣṭha uvāca

01,169.011a kṛtavīrya iti khyāto babhūva nṛpatiḥ kṣitau

01,169.011c yājyo vedavidāṃ loke bhṛgūṇāṃ pārthivarṣabhaḥ

01,169.012a sa tān agrabhujas tāta dhānyena ca dhanena ca

01,169.012c somānte tarpayām āsa vipulena viśāṃ patiḥ

01,169.013a tasmin nṛpatiśārdūle svaryāte 'tha kadā cana

01,169.013c babhūva tatkuleyānāṃ dravyakāryam upasthitam

01,169.014a te bhṛgūṇāṃ dhanaṃ jñātvā rājānaḥ sarva eva ha

01,169.014c yāciṣṇavo 'bhijagmus tāṃs tāta bhārgavasattamān

01,169.015a bhūmau tu nidadhuḥ ke cid bhṛgavo dhanam akṣayam

01,169.015c daduḥ ke cid dvijātibhyo jñātvā kṣatriyato bhayam

01,169.016a bhṛgavas tu daduḥ ke cit teṣāṃ vittaṃ yathepsitam

01,169.016c kṣatriyāṇāṃ tadā tāta kāraṇāntaradarśanāt

01,169.017a tato mahītalaṃ tāta kṣatriyeṇa yadṛcchayā

01,169.017c khanatādhigataṃ vittaṃ kena cid bhṛguveśmani

01,169.017e tad vittaṃ dadṛśuḥ sarve sametāḥ kṣatriyarṣabhāḥ

01,169.018a avamanya tataḥ kopād bhṛgūṃs tāñ śaraṇāgatān

01,169.018c nijaghnus te maheṣvāsāḥ sarvāṃs tān niśitaiḥ śaraiḥ

01,169.018e ā garbhād anukṛntantaś ceruś caiva vasuṃdharām

01,169.019a tata ucchidyamāneṣu bhṛguṣv evaṃ bhayāt tadā

01,169.019c bhṛgupatnyo giriṃ tāta himavantaṃ prapedire

01,169.020a tāsām anyatamā garbhaṃ bhayād dādhāra taijasam

01,169.020c ūruṇaikena vāmorūr bhartuḥ kulavivṛddhaye

01,169.020d*1788_01 tadgarbham upalabhyāśu brāhmaṇī yā bhayārditā

01,169.020d*1788_02 gatvaikā kathayām āsa kṣatriyāṇām upahvare

01,169.020d*1788_03 tatas te kṣatriyā jagmus taṃ garbhaṃ hantum udyatāḥ

01,169.020e dadṛśur brāhmaṇīṃ tāṃ te dīpyamānāṃ svatejasā

01,169.021a atha garbhaḥ sa bhittvoruṃ brāhmaṇyā nirjagāma ha

01,169.021c muṣṇan dṛṣṭīḥ kṣatriyāṇāṃ madhyāhna iva bhāskaraḥ

01,169.021e tataś cakṣurviyuktās te giridurgeṣu babhramuḥ

01,169.022a tatas te moghasaṃkalpā bhayārtāḥ kṣatriyarṣabhāḥ

01,169.022c brahmaṇīṃ śaraṇaṃ jagmur dṛṣṭyarthaṃ tām aninditām

01,169.023a ūcuś caināṃ mahābhāgāṃ kṣatriyās te vicetasaḥ

01,169.023c jyotiḥprahīṇā duḥkhārtāḥ śāntārciṣa ivāgnayaḥ

01,169.024a bhagavatyāḥ prasādena gacchet kṣatraṃ sacakṣuṣam

01,169.024c upāramya ca gacchema sahitāḥ pāpakarmaṇaḥ

01,169.025a saputrā tvaṃ prasādaṃ naḥ sarveṣāṃ kartum arhasi

01,169.025c punar dṛṣṭipradānena rājñaḥ saṃtrātum arhasi

01,170.001 brāhmaṇy uvāca

01,170.001a nāhaṃ gṛhṇāmi vas tāta dṛṣṭīr nāsti ruṣānvitā

01,170.001c ayaṃ tu bhārgavo nūnam ūrujaḥ kupito 'dya vaḥ

01,170.002a tena cakṣūṃṣi vas tāta nūnaṃ kopān mahātmanā

01,170.002c smaratā nihatān bandhūn ādattāni na saṃśayaḥ

01,170.003a garbhān api yadā yūyaṃ bhṛgūṇāṃ ghnata putrakāḥ

01,170.003c tadāyam ūruṇā garbho mayā varṣaśataṃ dhṛtaḥ

01,170.004a ṣaḍaṅgaś cākhilo veda imaṃ garbhastham eva hi

01,170.004c viveśa bhṛguvaṃśasya bhūyaḥ priyacikīrṣayā

01,170.005a so 'yaṃ pitṛvadhān nūnaṃ krodhād vo hantum icchati

01,170.005c tejasā yasya divyena cakṣūṃṣi muṣitāni vaḥ

01,170.006a tam imaṃ tāta yācadhvam aurvaṃ mama sutottamam

01,170.006c ayaṃ vaḥ praṇipātena tuṣṭo dṛṣṭīr vimokṣyati

01,170.007 gandharva uvāca

01,170.007a evam uktās tataḥ sarve rājānas te tam ūrujam

01,170.007c ūcuḥ prasīdeti tadā prasādaṃ ca cakāra saḥ

01,170.008a anenaiva ca vikhyāto nāmnā lokeṣu sattamaḥ

01,170.008c sa aurva iti viprarṣir ūruṃ bhittvā vyajāyata

01,170.009a cakṣūṃṣi pratilabhyātha pratijagmus tato nṛpāḥ

01,170.009c bhārgavas tu munir mene sarvalokaparābhavam

01,170.010a sa cakre tāta lokānāṃ vināśāya mahāmanāḥ

01,170.010c sarveṣām eva kārtsnyena manaḥ pravaṇam ātmanaḥ

01,170.011a icchann apacitiṃ kartuṃ bhṛgūṇāṃ bhṛgusattamaḥ

01,170.011c sarvalokavināśāya tapasā mahataidhitaḥ

01,170.012a tāpayām āsa lokān sa sadevāsuramānuṣān

01,170.012c tapasogreṇa mahatā nandayiṣyan pitāmahān

01,170.013a tatas taṃ pitaras tāta vijñāya bhṛgusattamam

01,170.013c pitṛlokād upāgamya sarva ūcur idaṃ vacaḥ

01,170.014a aurva dṛṣṭaḥ prabhāvas te tapasograsya putraka

01,170.014c prasādaṃ kuru lokānāṃ niyaccha krodham ātmanaḥ

01,170.015a nānīśair hi tadā tāta bhṛgubhir bhāvitātmabhiḥ

01,170.015c vadho 'bhyupekṣitaḥ sarvaiḥ kṣatriyāṇāṃ vihiṃsatām

01,170.016a āyuṣā hi prakṛṣṭena yadā naḥ kheda āviśat

01,170.016c tadāsmābhir vadhas tāta kṣatriyair īpsitaḥ svayam

01,170.017a nikhātaṃ tad dhi vai vittaṃ kena cid bhṛguveśmani

01,170.017c vairāyaiva tadā nyastaṃ kṣatriyān kopayiṣṇubhiḥ

01,170.017e kiṃ hi vittena naḥ kāryaṃ svargepsūnāṃ dvijarṣabha

01,170.017f*1789_01 yad asmākaṃ dhanādhyakṣaḥ prabhūtaṃ dhanam āharat

01,170.018a yadā tu mṛtyur ādātuṃ na naḥ śaknoti sarvaśaḥ

01,170.018c tadāsmābhir ayaṃ dṛṣṭa upāyas tāta saṃmataḥ

01,170.019a ātmahā ca pumāṃs tāta na lokāṃl labhate śubhān

01,170.019c tato 'smābhiḥ samīkṣyaivaṃ nātmanātmā vināśitaḥ

01,170.019d*1790_01 etasya parihārārthaṃ tvaṃ tu dharmaṃ samācara

01,170.020a na caitan naḥ priyaṃ tāta yad idaṃ kartum icchasi

01,170.020c niyacchedaṃ manaḥ pāpāt sarvalokaparābhavāt

01,170.021a na hi naḥ kṣatriyāḥ ke cin na lokāḥ sapta putraka

01,170.021c dūṣayanti tapas tejaḥ krodham utpatitaṃ jahi

01,171.001 aurva uvāca

01,171.001a uktavān asmi yāṃ krodhāt pratijñāṃ pitaras tadā

01,171.001c sarvalokavināśāya na sā me vitathā bhavet

01,171.002a vṛthāroṣapratijño hi nāhaṃ jīvitum utsahe

01,171.002c anistīrṇo hi māṃ roṣo dahed agnir ivāraṇim

01,171.003a yo hi kāraṇataḥ krodhaṃ saṃjātaṃ kṣantum arhati

01,171.003c nālaṃ sa manujaḥ samyak trivargaṃ parirakṣitum

01,171.004a aśiṣṭānāṃ niyantā hi śiṣṭānāṃ parirakṣatā

01,171.004c sthāne roṣaḥ prayuktaḥ syān nṛpaiḥ svargajigīṣubhiḥ

01,171.005a aśrauṣam aham ūrustho garbhaśayyāgatas tadā

01,171.005c ārāvaṃ mātṛvargasya bhṛgūṇāṃ kṣatriyair vadhe

01,171.006a sāmarair hi yadā lokair bhṛgūṇāṃ kṣatriyādhamaiḥ

01,171.006c āgarbhotsādanaṃ kṣāntaṃ tadā māṃ manyur āviṣat

01,171.007a āpūrṇakośāḥ kila me mātaraḥ pitaras tathā

01,171.007c bhayāt sarveṣu lokeṣu nādhijagmuḥ parāyaṇam

01,171.008a tān bhṛgūṇāṃ tadā dārān kaś cin nābhyavapadyata

01,171.008c yadā tadā dadhāreyam ūruṇaikena māṃ śubhā

01,171.009a pratiṣeddhā hi pāpasya yadā lokeṣu vidyate

01,171.009c tadā sarveṣu lokeṣu pāpakṛn nopapadyate

01,171.010a yadā tu pratiṣeddhāraṃ pāpo na labhate kva cit

01,171.010c tiṣṭhanti bahavo loke tadā pāpeṣu karmasu

01,171.011a jānann api ca yaḥ pāpaṃ śaktimān na niyacchati

01,171.011c īśaḥ san so 'pi tenaiva karmaṇā saṃprayujyate

01,171.012a rājabhiś ceśvaraiś caiva yadi vai pitaro mama

01,171.012c śaktair na śakitā trātum iṣṭaṃ matveha jīvitam

01,171.013a ata eṣām ahaṃ kruddho lokānām īśvaro 'dya san

01,171.013c bhavatāṃ tu vaco nāham alaṃ samativartitum

01,171.014a mama cāpi bhaved etad īśvarasya sato mahat

01,171.014c upekṣamāṇasya punar lokānāṃ kilbiṣād bhayam

01,171.015a yaś cāyaṃ manyujo me 'gnir lokān ādātum icchati

01,171.015c dahed eṣa ca mām eva nigṛhītaḥ svatejasā

01,171.016a bhavatāṃ ca vijānāmi sarvalokahitepsutām

01,171.016c tasmād vidadhvaṃ yac chreyo lokānāṃ mama ceśvarāḥ

01,171.017 pitara ūcuḥ

01,171.017a ya eṣa manyujas te 'gnir lokān ādātum icchati

01,171.017c apsu taṃ muñca bhadraṃ te lokā hy apsu pratiṣṭhitāḥ

01,171.017d*1791_01 kuru tāta vaco 'smākaṃ mā lokān hiṃsi cādhunā

01,171.018a āpomayāḥ sarvarasāḥ sarvam āpomayaṃ jagat

01,171.018c tasmād apsu vimuñcemaṃ krodhāgniṃ dvijasattama

01,171.019a ayaṃ tiṣṭhatu te vipra yadīcchasi mahodadhau

01,171.019c manyujo 'gnir dahann āpo lokā hy āpomayāḥ smṛtāḥ

01,171.020a evaṃ pratijñā satyeyaṃ tavānagha bhaviṣyati

01,171.020c na caiva sāmarā lokā gamiṣyanti parābhavam

01,171.021 vasiṣṭha uvāca

01,171.021a tatas taṃ krodhajaṃ tāta aurvo 'gniṃ varuṇālaye

01,171.021c utsasarja sa caivāpa upayuṅkte mahodadhau

01,171.022a mahad dhayaśiro bhūtvā yat tad vedavido viduḥ

01,171.022c tam agnim udgiran vaktrāt pibaty āpo mahodadhau

01,171.023a tasmāt tvam api bhadraṃ te na lokān hantum arhasi

01,171.023c parāśara parān dharmāñ jānañ jñānavatāṃ vara

01,172.001 gandharva uvāca

01,172.001a evam uktaḥ sa viprarṣir vasiṣṭhena mahātmanā

01,172.001c nyayacchad ātmanaḥ kopaṃ sarvalokaparābhavāt

01,172.002a īje ca sa mahātejāḥ sarvavedavidāṃ varaḥ

01,172.002c ṛṣī rākṣasasatreṇa śākteyo 'tha parāśaraḥ

01,172.003a tato vṛddhāṃś ca bālāṃś ca rākṣasān sa mahāmuniḥ

01,172.003c dadāha vitate yajñe śakter vadham anusmaran

01,172.004a na hi taṃ vārayām āsa vasiṣṭho rakṣasāṃ vadhāt

01,172.004c dvitīyām asya mā bhāṅkṣaṃ pratijñām iti niścayāt

01,172.005a trayāṇāṃ pāvakānāṃ sa satre tasmin mahāmuniḥ

01,172.005c āsīt purastād dīptānāṃ caturtha iva pāvakaḥ

01,172.006a tena yajñena śubhreṇa hūyamānena yuktitaḥ

01,172.006c tad vidīpitam ākāśaṃ sūryeṇeva ghanātyaye

01,172.007a taṃ vasiṣṭhādayaḥ sarve munayas tatra menire

01,172.007c tejasā divi dīpyantaṃ dvitīyam iva bhāskaram

01,172.008a tataḥ paramaduṣprāpam anyair ṛṣir udāradhīḥ

01,172.008c samāpipayiṣuḥ satraṃ tam atriḥ samupāgamat

01,172.009a tathā pulastyaḥ pulahaḥ kratuś caiva mahākratum

01,172.009c upājagmur amitraghna rakṣasāṃ jīvitepsayā

01,172.010a pulastyas tu vadhāt teṣāṃ rakṣasāṃ bharatarṣabha

01,172.010c uvācedaṃ vacaḥ pārtha parāśaram ariṃdamam

01,172.011a kaccit tātāpavighnaṃ te kaccin nandasi putraka

01,172.011c ajānatām adoṣāṇāṃ sarveṣāṃ rakṣasāṃ vadhāt

01,172.012a prajocchedam imaṃ mahyaṃ sarvaṃ somapasattama

01,172.012b*1792_01 naiṣa tāta dvijātīnāṃ dharmo dṛṣṭas tapasvinām

01,172.012b*1792_02 śama eva paro dharmas tam ācara parāśara

01,172.012c adharmiṣṭhaṃ variṣṭhaḥ san kuruṣe tvaṃ parāśara

01,172.012d*1793_01 śaktinaṃ cāpi dharmajña nātikrāntum ihārhasi

01,172.012d*1793_02 prajānāṃ ca mamocchedaṃ na caivaṃ kartum arhasi

01,172.012d*1793_03 śāpād dhi śakter vāsiṣṭha tat tāvad upapāditam

01,172.012d*1793_04 ātmajena saroṣeṇa śaktir nīta ito divam

01,172.012d*1793_05 na hi taṃ rākṣasaḥ kaś cic chakto bhakṣayituṃ mune

01,172.012d*1793_06 ātmanaivātmanas tena sṛṣṭo mṛtyus tadābhavat

01,172.012d*1793_07 nimittabhūtas tatrāsīd viśvāmitraḥ parāśara

01,172.012d*1794_01 vāsiṣṭhā bhakṣitāś cāsan kauśikotsṛṣṭarakṣasā

01,172.012d*1794_02 śāpaṃ na kurvanti tadā vākśastrā yat parāyaṇam

01,172.012d*1794_03 kṣamāvanto 'dahan dehaṃ deham anyaṃ vrajanti hi

01,172.012e rājā kalmāṣapādaś ca divam āroḍhum icchati

01,172.013a ye ca śaktyavarāḥ putrā vasiṣṭhasya mahāmuneḥ

01,172.013c te ca sarve mudā yuktā modante sahitāḥ suraiḥ

01,172.013e sarvam etad vasiṣṭhasya viditaṃ vai mahāmune

01,172.014a rakṣasāṃ ca samuccheda eṣa tāta tapasvinām

01,172.014c nimittabhūtas tvaṃ cātra kratau vāsiṣṭhanandana

01,172.014e sa satraṃ muñca bhadraṃ te samāptam idam astu te

01,172.015a evam uktaḥ pulastyena vasiṣṭhena ca dhīmatā

01,172.015c tadā samāpayām āsa satraṃ śāktiḥ parāśaraḥ

01,172.016a sarvarākṣasasatrāya saṃbhṛtaṃ pāvakaṃ muniḥ

01,172.016c uttare himavatpārśve utsasarja mahāvane

01,172.017a sa tatrādyāpi rakṣāṃsi vṛkṣān aśmāna eva ca

01,172.017c bhakṣayan dṛśyate vahniḥ sadā parvaṇi parvaṇi

01,173.000*1795=00 gandharvaḥ

01,173.000*1795_01 punaś caiva mahātejā viśvāmitrajighāṃsayā

01,173.000*1795_02 agniṃ saṃbhṛtavān ghoraṃ śākteyaḥ sumahātapāḥ

01,173.000*1795_03 vāsiṣṭhasaṃbhṛtaś cāgnir viśvāmitrahitaiṣiṇā

01,173.000*1795_04 tejasā vahnitulyena grastaḥ skandena dhīmatā

01,173.001 arjuna uvāca

01,173.001a rājñā kalmāṣapādena gurau brahmavidāṃ vare

01,173.001c kāraṇaṃ kiṃ puraskṛtya bhāryā vai saṃniyojitā

01,173.002a jānatā ca paraṃ dharmaṃ lokyaṃ tena mahātmanā

01,173.002c agamyāgamanaṃ kasmād vasiṣṭhena mahātmanā

01,173.002d*1796_01 adharmiṣṭhaṃ vasiṣṭhena kṛtaṃ cāpi purā sakhe

01,173.002d*1797_01 tatra me saṃśayo jātaḥ kāryākāryaviniścaye

01,173.002e kṛtaṃ tena purā sarvaṃ vaktum arhasi pṛcchataḥ

01,173.003 gandharva uvāca

01,173.003a dhanaṃjaya nibodhedaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi

01,173.003c vasiṣṭhaṃ prati durdharṣaṃ tathāmitrasahaṃ nṛpam

01,173.004a kathitaṃ te mayā pūrvaṃ yathā śaptaḥ sa pārthivaḥ

01,173.004c śaktinā bharataśreṣṭha vāsiṣṭhena mahātmanā

01,173.005a sa tu śāpavaśaṃ prāptaḥ krodhaparyākulekṣaṇaḥ

01,173.005c nirjagāma purād rājā sahadāraḥ paraṃtapaḥ

01,173.006a araṇyaṃ nirjanaṃ gatvā sadāraḥ paricakrame

01,173.006c nānāmṛgagaṇākīrṇaṃ nānāsattvasamākulam

01,173.007a nānāgulmalatācchannaṃ nānādrumasamāvṛtam

01,173.007c araṇyaṃ ghorasaṃnādaṃ śāpagrastaḥ paribhraman

01,173.008a sa kadā cit kṣudhāviṣṭo mṛgayan bhakṣam ātmanaḥ

01,173.008c dadarśa suparikliṣṭaḥ kasmiṃś cid vananirjhare

01,173.008e brāhmaṇīṃ brāhmaṇaṃ caiva maithunāyopasaṃgatau

01,173.009a tau samīkṣya tu vitrastāv akṛtārthau pradhāvitau

01,173.009c tayoś ca dravator vipraṃ jagṛhe nṛpatir balāt

01,173.010a dṛṣṭvā gṛhītaṃ bhartāram atha brāhmaṇy abhāṣata

01,173.010c śṛṇu rājan vaco mahyaṃ yat tvāṃ vakṣyāmi suvrata

01,173.011a ādityavaṃśaprabhavas tvaṃ hi lokapariśrutaḥ

01,173.011c apramattaḥ sthito dharme guruśuśrūṣaṇe rataḥ

01,173.011d*1798_01 vaiṣṇavo 'si mahīpāla ravivaṃśavivardhana

01,173.011d*1798_02 yena tvayā purā viṣṇus toṣitaḥ śubhakarmaṇā

01,173.011d*1798_03 ātmanaṃ tṛṇavat kṛtvā jīvitaṃ haraye 'rpitam

01,173.011d*1798_04 tadāsi rakṣitas tvaṃ vai viṣṇunā prabhaviṣṇunā

01,173.012a śāpaṃ prāpto 'si durdharṣa na pāpaṃ kartum arhasi

01,173.012c ṛtukāle tu saṃprāpte bhartrāsmy adya samāgatā

01,173.013a akṛtārthā hy ahaṃ bhartrā prasavārthaś ca me mahān

01,173.013c prasīda nṛpatiśreṣṭha bhartā me 'yaṃ visṛjyatām

01,173.014a evaṃ vikrośamānāyās tasyāḥ sa sunṛśaṃsakṛt

01,173.014c bhartāraṃ bhakṣayām āsa vyāghro mṛgam ivepsitam

01,173.015a tasyāḥ krodhābhibhūtāyā yad aśru nyapatad bhuvi

01,173.015c so 'gniḥ samabhavad dīptas taṃ ca deśaṃ vyadīpayat

01,173.016a tataḥ sā śokasaṃtaptā bhartṛvyasanaduḥkhitā

01,173.016c kalmāṣapādaṃ rājarṣim aśapad brāhmaṇī ruṣā

01,173.017a yasmān mamākṛtārthāyās tvayā kṣudra nṛśaṃsavat

01,173.017c prekṣantyā bhakṣito me 'dya prabhur bhartā mahāyaśāḥ

01,173.018a tasmāt tvam api durbuddhe macchāpaparivikṣataḥ

01,173.018c patnīm ṛtāv anuprāpya sadyas tyakṣyasi jīvitam

01,173.018d*1799_01 tena prasādyamānā sā prasādam akarot tadā

01,173.019a yasya carṣer vasiṣṭhasya tvayā putrā vināśitāḥ

01,173.019c tena saṃgamya te bhāryā tanayaṃ janayiṣyati

01,173.019e sa te vaṃśakaraḥ putro bhaviṣyati nṛpādhama

01,173.020a evaṃ śaptvā tu rājānaṃ sā tam āṅgirasī śubhā

01,173.020c tasyaiva saṃnidhau dīptaṃ praviveśa hutāśanam

01,173.021a vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sarvam etad apaśyata

01,173.021c jñānayogena mahatā tapasā ca paraṃtapa

01,173.021d*1800_01 na cāpy atra mahābāho adharmaḥ pratipadyate

01,173.021d*1800_02 brāhmaṇo yad apatyaṃ hi prārthitaḥ saṃprayacchati

01,173.021d*1800_03 yadā tu kāmato gacchet paranārīṃ naro nṛpa

01,173.021d*1800_04 tadāsya paradāroktam adharmasya phalaṃ bhavet

01,173.021d*1800_05 apakalkas tu rājendra nistīryaitad dvijottamaḥ

01,173.021d*1800_06 nānyato bharataśreṣṭha sa hi lokagurur yataḥ

01,173.022a muktaśāpaś ca rājarṣiḥ kālena mahatā tataḥ

01,173.022c ṛtukāle 'bhipatito madayantyā nivāritaḥ

01,173.023a na hi sasmāra nṛpatis taṃ śāpaṃ śāpamohitaḥ

01,173.023c devyāḥ so 'tha vacaḥ śrutvā sa tasyā nṛpasattamaḥ

01,173.023e taṃ ca śāpam anusmṛtya paryatapyad bhṛśaṃ tadā

01,173.024a etasmāt kāraṇād rājā vasiṣṭhaṃ saṃnyayojayat

01,173.024c svadāre bharataśreṣṭha śāpadoṣasamanvitaḥ

01,173.024d*1801_01 yadā kalmāṣapādas tu rākṣasatvam avāpa saḥ

01,173.024d*1801_02 tadā vasiṣṭhaḥ kuruṇā yajñārthe saṃvṛto 'bhavat

01,173.024d*1801_03 yadā kalmāṣapādas tu rākṣasatvaṃ visṛṣṭavān

01,173.024d*1801_04 tadā tenaiva rājñā tu vasiṣṭhaḥ saṃvṛto 'bhavat

01,173.024d*1801_05 evaṃ vasiṣṭho yuṣmākaṃ purodhāḥ saṃvṛto 'bhavat

01,174.001 arjuna uvāca

01,174.001a asmākam anurūpo vai yaḥ syād gandharva vedavit

01,174.001c purohitas tam ācakṣva sarvaṃ hi viditaṃ tava

01,174.002 gandharva uvāca

01,174.002a yavīyān devalasyaiṣa vane bhrātā tapasyati

01,174.002c dhaumya utkocake tīrthe taṃ vṛṇudhvaṃ yadīcchatha

01,174.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,174.003a tato 'rjuno 'stram āgneyaṃ pradadau tad yathāvidhi

01,174.003c gandharvāya tadā prīto vacanaṃ cedam abravīt

01,174.004a tvayy eva tāvat tiṣṭhantu hayā gandharvasattama

01,174.004c karmakāle grahīṣyāmi svasti te 'stv iti cābravīt

01,174.005a te 'nyonyam abhisaṃpūjya gandharvaḥ pāṇḍavāś ca ha

01,174.005c ramyād bhāgīrathīkacchād yathākāmaṃ pratasthire

01,174.006a tata utkocakaṃ tīrthaṃ gatvā dhaumyāśramaṃ tu te

01,174.006c taṃ vavruḥ pāṇḍavā dhaumyaṃ paurohityāya bhārata

01,174.007a tān dhaumyaḥ pratijagrāha sarvavedavidāṃ varaḥ

01,174.007c pādyena phalamūlena paurohityena caiva ha

01,174.008a te tadāśaṃsire labdhāṃ śriyaṃ rājyaṃ ca pāṇḍavāḥ

01,174.008c taṃ brāhmaṇaṃ puraskṛtya pāñcālyāś ca svayaṃvaram

01,174.009a mātṛṣaṣṭhās tu te tena guruṇā saṃgatās tadā

01,174.009c nāthavantam ivātmānaṃ menire bharatarṣabhāḥ

01,174.010a sa hi vedārthatattvajñas teṣāṃ gurur udāradhīḥ

01,174.010c tena dharmavidā pārthā yājyāḥ sarvavidā kṛtāḥ

01,174.011a vīrāṃs tu sa hi tān mene prāptarājyān svadharmataḥ

01,174.011c buddhivīryabalotsāhair yuktān devān ivāparān

01,174.012a kṛtasvastyayanās tena tatas te manujādhipāḥ

01,174.012c menire sahitā gantuṃ pāñcālyās taṃ svayaṃvaram

01,174.014b*1802_01 vedavic caiva vāgmī ca dhaumyaḥ śrīmān dvijottamaḥ

01,174.014b*1802_02 tejasā caiva buddhyā ca rūpeṇa yaśasā śriyā

01,174.014b*1802_03 mantraiś ca vividhair dhaumyas tulya āsīd bṛhaspateḥ

01,174.014b*1802_04 sa cāpi vipras tān mene svabhāvābhyadhikān bhuvi

01,175.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,175.001a tatas te naraśārdūlā bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ

01,175.001b*1803_01 brahmarūpadharāḥ pārthā jaṭilā brahmacāriṇaḥ

01,175.001c prayayur draupadīṃ draṣṭuṃ taṃ ca devamahotsavam

01,175.002a te prayātā naravyāghrā mātrā saha paraṃtapāḥ

01,175.002c brāhmaṇān dadṛśur mārge gacchataḥ sagaṇān bahūn

01,175.003a tān ūcur brāhmaṇā rājan pāṇḍavān brahmacāriṇaḥ

01,175.003c kva bhavanto gamiṣyanti kuto vāgacchateti ha

01,175.004 yudhiṣṭhira uvāca

01,175.004a āgatān ekacakrāyāḥ sodaryān devadarśinaḥ

01,175.004c bhavanto hi vijānantu sahitān mātṛcāriṇaḥ

01,175.005 brāhmaṇā ūcuḥ

01,175.005a gacchatādyaiva pāñcālān drupadasya niveśanam

01,175.005c svayaṃvaro mahāṃs tatra bhavitā sumahādhanaḥ

01,175.006a ekasārthaṃ prayātāḥ smo vayam apy atra gāminaḥ

01,175.006c tatra hy adbhutasaṃkāśo bhavitā sumahotsavaḥ

01,175.007a yajñasenasya duhitā drupadasya mahātmanaḥ

01,175.007c vedīmadhyāt samutpannā padmapatranibhekṣaṇā

01,175.008a darśanīyānavadyāṅgī sukumārī manasvinī

01,175.008c dhṛṣṭadyumnasya bhaginī droṇaśatroḥ pratāpinaḥ

01,175.009a yo jātaḥ kavacī khaḍgī saśaraḥ saśarāsanaḥ

01,175.009c susamiddhe mahābāhuḥ pāvake pāvakaprabhaḥ

01,175.009d*1804_01 yasmin saṃjāyamāne ca vāg uvācāśarīriṇī

01,175.009d*1804_02 eṣa śiṣyaś ca mṛtyuś ca bharadvājasya jāyate

01,175.010a svasā tasyānavadyāṅgī draupadī tanumadhyamā

01,175.010c nīlotpalasamo gandho yasyāḥ krośāt pravāyati

01,175.011a tāṃ yajñasenasya sutāṃ svayaṃvarakṛtakṣaṇām

01,175.011c gacchāmahe vayaṃ draṣṭuṃ taṃ ca devamahotsavam

01,175.012a rājāno rājaputrāś ca yajvāno bhūridakṣiṇāḥ

01,175.012c svādhyāyavantaḥ śucayo mahātmāno yatavratāḥ

01,175.013a taruṇā darśanīyāś ca nānādeśasamāgatāḥ

01,175.013c mahārathāḥ kṛtāstrāś ca samupaiṣyanti bhūmipāḥ

01,175.014a te tatra vividhān dāyān vijayārthaṃ nareśvarāḥ

01,175.014c pradāsyanti dhanaṃ gāś ca bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca sarvaśaḥ

01,175.015a pratigṛhya ca tat sarvaṃ dṛṣṭvā caiva svayaṃvaram

01,175.015c anubhūyotsavaṃ caiva gamiṣyāmo yathepsitam

01,175.016a naṭā vaitālikāś caiva nartakāḥ sūtamāgadhāḥ

01,175.016c niyodhakāś ca deśebhyaḥ sameṣyanti mahābalāḥ

01,175.017a evaṃ kautūhalaṃ kṛtvā dṛṣṭvā ca pratigṛhya ca

01,175.017c sahāsmābhir mahātmānaḥ punaḥ pratinivartsyatha

01,175.018a darśanīyāṃś ca vaḥ sarvān devarūpān avasthitān

01,175.018c samīkṣya kṛṣṇā varayet saṃgatyānyatamaṃ varam

01,175.019a ayaṃ bhrātā tava śrīmān darśanīyo mahābhujaḥ

01,175.019c niyudhyamāno vijayet saṃgatyā draviṇaṃ bahu

01,175.019d*1805_01 āhariṣyann ayaṃ nūnaṃ prītiṃ vo vardhayiṣyati

01,175.020 yudhiṣṭhira uvāca

01,175.020a paramaṃ bho gamiṣyāmo draṣṭuṃ devamahotsavam

01,175.020c bhavadbhiḥ sahitāḥ sarve kanyāyās taṃ svayaṃvaram

01,176.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,176.001a evam uktāḥ prayātās te pāṇḍavā janamejaya

01,176.001c rājñā dakṣiṇapāñcālān drupadenābhirakṣitān

01,176.002a tatas te taṃ mahātmānaṃ śuddhātmānam akalmaṣam

01,176.002c dadṛśuḥ pāṇḍavā rājan pathi dvaipāyanaṃ tadā

01,176.003a tasmai yathāvat satkāraṃ kṛtvā tena ca sāntvitāḥ

01,176.003c kathānte cābhyanujñātāḥ prayayur drupadakṣayam

01,176.004a paśyanto ramaṇīyāni vanāni ca sarāṃsi ca

01,176.004c tatra tatra vasantaś ca śanair jagmur mahārathāḥ

01,176.005a svādhyāyavantaḥ śucayo madhurāḥ priyavādinaḥ

01,176.005c ānupūrvyeṇa saṃprāptāḥ pāñcālān kurunandanāḥ

01,176.006a te tu dṛṣṭvā puraṃ tac ca skandhāvāraṃ ca pāṇḍavāḥ

01,176.006c kumbhakārasya śālāyāṃ niveśaṃ cakrire tadā

01,176.007a tatra bhaikṣaṃ samājahrur brāhmīṃ vṛttiṃ samāśritāḥ

01,176.007c tāṃś ca prāptāṃs tadā vīrāñ jajñire na narāḥ kva cit

01,176.007d*1806_01 yajñasenas tu pāñcālo bhīṣmadroṇakṛtāgasam

01,176.007d*1806_02 jñātvātmānaṃ tadārebhe trāṇāyātmakriyāṃ kṣamām

01,176.007d*1806_03 avāpya dhṛṣṭadyumnaṃ hi na sa droṇam acintayat

01,176.007d*1806_04 sutavairaprasaṅgāc ca bhīṣmād bhayam acintayat

01,176.007d*1807_01 kanyādānāt tu śaraṇaṃ so 'manyata mahīpatiḥ

01,176.007d*1807_02 jāmātur balasaṃyogān mene ha balavattaram

01,176.008a yajñasenasya kāmas tu pāṇḍavāya kirīṭine

01,176.008c kṛṣṇāṃ dadyām iti sadā na caitad vivṛṇoti saḥ

01,176.009a so 'nveṣamāṇaḥ kaunteyān pāñcālyo janamejaya

01,176.009b*1808_01 śaṃkareṇa varo dattaḥ prītena ca mahātmanā

01,176.009b*1808_02 sa niṣphalaḥ syān na tu me iti prāmāṇyam āgataḥ

01,176.009b*1808_03 mayā kartavyam adhunā duṣkaraṃ lakṣyavedhanam

01,176.009b*1808_04 iti niścitya manasā kāritaṃ lakṣyam uttamam

01,176.009c dṛḍhaṃ dhanur anāyamyaṃ kārayām āsa bhārata

01,176.009d*1809_01 vaiyyāghrapadyasograṃ vai sṛñjayasya mahīpateḥ

01,176.009d*1809_02 tad dhanuḥ kiṃdhuraṃ nāma devadattam upānayat

01,176.009d*1809_03 āyasī tasya jyā cāsīt pratibaddhā mahābalā

01,176.009d*1809_04 na tu jyāṃ prasahed anyāṃ tad dhanuḥpravaraṃ mahat

01,176.010a yantraṃ vaihāyasaṃ cāpi kārayām āsa kṛtrimam

01,176.010c tena yantreṇa sahitaṃ rājā lakṣyaṃ ca kāñcanam

01,176.011 drupada uvāca

01,176.011a idaṃ sajyaṃ dhanuḥ kṛtvā sajyenānena sāyakaiḥ

01,176.011c atītya lakṣyaṃ yo veddhā sa labdhā matsutām iti

01,176.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,176.012a iti sa drupado rājā sarvataḥ samaghoṣayat

01,176.012c tac chrutvā pārthivāḥ sarve samīyus tatra bhārata

01,176.013a ṛṣayaś ca mahātmānaḥ svayaṃvaradidṛkṣayā

01,176.013b*1810_01 yādavā vāsudevena sārdham andhakavṛṣṇayaḥ

01,176.013b*1810_02 rājāno rājaputrāś ca yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ

01,176.013b*1810_03 nānājanapadādhīśā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ

01,176.013b*1810_04 manojñarūpalāvaṇyā mahendrasamavikramāḥ

01,176.013b*1810_05 krodhena cāgnisadṛśāḥ kṣamayā pṛthivīsamāḥ

01,176.013b*1810_06 sthairye merusamā dhīrāḥ sūryavaiśvānaropamāḥ

01,176.013b*1810_07 pṛthivyāṃ ye ca rājāna ṛṣayaś ca tapodhanāḥ

01,176.013b*1810_08 bālavṛddhān ṛte sarve mahīpālāḥ samāgatāḥ

01,176.013b*1810_09 trayastriṃśat surāḥ sarve vimānair vyomni niṣṭhitāḥ

01,176.013c duryodhanapurogāś ca sakarṇāḥ kuravo nṛpa

01,176.014a brāhmaṇāś ca mahābhāgā deśebhyaḥ samupāgaman

01,176.014c te 'bhyarcitā rājagaṇā drupadena mahātmanā

01,176.014d*1811_01 brāhmaṇair eva sahitāḥ pāṇḍavāḥ samupāviśan

01,176.014d*1811_02 vaitālikā nartakāś ca sūtamāgadhabandinaḥ

01,176.014d*1812_01 upopaviṣṭā mañceṣu draṣṭukāmāḥ svayaṃvaram

01,176.015a tataḥ paurajanāḥ sarve sāgaroddhūtaniḥsvanāḥ

01,176.015c śiśumārapuraṃ prāpya nyaviśaṃs te ca pārthivāḥ

01,176.016a prāguttareṇa nagarād bhūmibhāge same śubhe

01,176.016c samājavāṭaḥ śuśubhe bhavanaiḥ sarvato vṛtaḥ

01,176.017a prākāraparikhopeto dvāratoraṇamaṇḍitaḥ

01,176.017c vitānena vicitreṇa sarvataḥ samavastṛtaḥ

01,176.018a tūryaughaśatasaṃkīrṇaḥ parārdhyāgurudhūpitaḥ

01,176.018c candanodakasiktaś ca mālyadāmaiś ca śobhitaḥ

01,176.019a kailāsaśikharaprakhyair nabhastalavilekhibhiḥ

01,176.019c sarvataḥ saṃvṛtair naddhaḥ prāsādaiḥ sukṛtocchritaiḥ

01,176.020a suvarṇajālasaṃvītair maṇikuṭṭimabhūṣitaiḥ

01,176.020c sukhārohaṇasopānair mahāsanaparicchadaiḥ

01,176.021a agrāmyasamavacchannair agurūttamavāsitaiḥ

01,176.021c haṃsācchavarṇair bahubhir āyojanasugandhibhiḥ

01,176.022a asaṃbādhaśatadvāraiḥ śayanāsanaśobhitaiḥ

01,176.022c bahudhātupinaddhāṅgair himavacchikharair iva

01,176.023a tatra nānāprakāreṣu vimāneṣu svalaṃkṛtāḥ

01,176.023c spardhamānās tadānyonyaṃ niṣeduḥ sarvapārthivāḥ

01,176.024a tatropaviṣṭān dadṛśur mahāsattvaparākramān

01,176.024c rājasiṃhān mahābhāgān kṛṣṇāguruvibhūṣitān

01,176.025a mahāprasādān brahmaṇyān svarāṣṭraparirakṣiṇaḥ

01,176.025c priyān sarvasya lokasya sukṛtaiḥ karmabhiḥ śubhaiḥ

01,176.026a mañceṣu ca parārdhyeṣu paurajānapadā janāḥ

01,176.026c kṛṣṇādarśanatuṣṭyarthaṃ sarvataḥ samupāviśan

01,176.027a brāhmaṇais te ca sahitāḥ pāṇḍavāḥ samupāviśan

01,176.027c ṛddhiṃ pāñcālarājasya paśyantas tām anuttamām

01,176.028a tataḥ samājo vavṛdhe sa rājan divasān bahūn

01,176.028c ratnapradānabahulaḥ śobhito naṭanartakaiḥ

01,176.029a vartamāne samāje tu ramaṇīye 'hni ṣoḍaśe

01,176.029b@098_0001 maitre muhūrte tat tasyā rājadārāḥ purāvidaḥ

01,176.029b@098_0002 putravatyaḥ suvasanāḥ pratikarmopacakramuḥ

01,176.029b@098_0003 svarṇapātraṃ ca kauśeyaṃ dūrvāsiddhyarthasaṃyutam

01,176.029b@098_0004 nidhāya tailaṃ snānārthaṃ ninyur bālā haripriyāḥ

01,176.029b@098_0005 lodhrakalkahṛtābhyaṅgatailaṃ kāleyacandanam

01,176.029b@098_0006 catuṣkābhimukhīṃ ninyur abhiṣekāya yoṣitaḥ

01,176.029b@098_0007 vaiḍūryamaṇipīṭheṣu niviṣṭāṃ draupadīṃ tadā

01,176.029b@098_0008 satūryaṃ snāpayāṃ cakruḥ svarṇakumbhasthitair jalaiḥ

01,176.029b@098_0009 tāṃ nivṛttābhiṣekāṃ ca dukūladvayadhāriṇīm

01,176.029b@098_0010 ninyur maṇistambhayutāṃ vedīṃ vai supariṣkṛtām

01,176.029b@098_0011 niveśya prāṅmukhīṃ hṛṣṭāṃ vismitākṣāḥ prasādhikāḥ

01,176.029b@098_0012 kenānukāraṇenemām ity anyonyaṃ vyalokayan

01,176.029b@098_0013 dhūpoṣmaṇā ca keśānām ārdrabhāvaṃ vyapohayan

01,176.029b@098_0014 babandhur asyā dhammillaṃ mālyaiḥ surabhigandhibhiḥ

01,176.029b@098_0015 dūrvāmadhūkaracitaṃ mālyaṃ tasyā daduḥ kare

01,176.029b@098_0016 cakruś ca kṛṣṇāgaruṇā patrabhaṅgaṃ kucadvaye

01,176.029b@098_0017 reje sā cakravākāṅkā svarṇadīrghasaridvarā

01,176.029b@098_0018 alakaiḥ kuṭilais tasyā mukhaṃ vikasitaṃ babhau

01,176.029b@098_0019 āsaktabhṛṅgaṃ kusumaṃ śaśibimbaṃ jigāya tat

01,176.029b@098_0020 kālāñjanaṃ nayanayor ācārārthaṃ samādadhuḥ

01,176.029b@098_0021 bhūṣaṇai ratnakhacitair alaṃcakrur yathocitam

01,176.029b@098_0022 mātā ca tasyāḥ pṛṣatī haritālamanaḥśilām

01,176.029b@098_0023 aṅgulībhyām upādāya tilakaṃ vidadhe mukhe

01,176.029b@098_0024 alaṃkṛtāṃ vadhūṃ dṛṣṭvā yoṣito mudam āyayuḥ

01,176.029b@098_0025 mātā na mumude tasyāḥ patiḥ kīdṛg bhaviṣyati

01,176.029b@098_0026 sauvidallāḥ samāgamya drupadasyājñayā tataḥ

01,176.029b@098_0027 enām āropayām āsuḥ kariṇīṃ kuthabhūṣitām

01,176.029b@098_0028 tato 'vādyanta vādyāni maṅgalāni divi spṛśan

01,176.029b@098_0029 vilāsinījanaś cāpi pravaraṃ kariṇīśatam

01,176.029b@098_0030 māṅgalyagītaṃ gāyantyaḥ pārśvayor ubhayor yayuḥ

01,176.029b@098_0031 janāpaharaṇe yattāḥ pratihāryaḥ puro yayuḥ

01,176.029b@098_0032 kolāhalo mahān āsīt tasmin puravare tadā

01,176.029b@098_0033 dhṛṣṭadyumno yayāv agre hayam āruhya bhārata

01,176.029b@098_0034 drupado raṅgadeśe tu balena mahatā yutaḥ

01,176.029b@098_0035 tasthau vyūhya mahānīkaṃ pālitaṃ dṛḍhadhanvibhiḥ

01,176.029b@098_0036 tasyāṃ varāṅgyām āyantyāṃ mañcasthā nṛpasattamāḥ

01,176.029b@098_0037 tāṃ dṛṣṭvā manmathāviṣṭā vilāsān vidadhuḥ kila

01,176.029b@098_0038 kaś cid abhrāmayad bhūyaḥ kamalaṃ sumanoharam

01,176.029b@098_0039 lolapatraṃ calad bhṛṅgaṃ pariveṣṭitakesaram

01,176.029b@098_0040 kaś cid vilāsī galitaṃ lagnam aṅgadakoṭibhiḥ

01,176.029b@098_0041 prālambam akarod aṃse sācīkṛtamukhāmbujam

01,176.029b@098_0042 lilekha pīṭhaṃ pādena haimaṃ tiryaṅ mukhatviṣā

01,176.029b@098_0043 ketakīdalam anyo 'pi priyaṃ karṇavibhūṣaṇam

01,176.029b@098_0044 nakhāgraiḥ pāṭayām āsa kuśālekhaviśāradaiḥ

01,176.029b@098_0045 kaś cit kamalaśoṇena nakhena svastipāṇinā

01,176.029b@098_0046 ratnāṅgulīyaprabhayā vidvān akṣān avāsṛjat

01,176.029b@098_0047 yathābhā tasya vimalā svasthānāc calitā tathā

01,176.029b@098_0048 kaś cid vyāpārayām āsa kararatnāṅgulīyakam

01,176.029b@098_0049 bhūyān evaṃvidhāṃs tatra draupadī kamalekṣaṇā

01,176.029b@098_0050 nīlotpalamayaṃ deśaṃ kurvāṇevāvalokayat

01,176.029c āplutāṅgī suvasanā sarvābharaṇabhūṣitā

01,176.030a vīrakāṃsyam upādāya kāñcanaṃ samalaṃkṛtam

01,176.030c avatīrṇā tato raṅgaṃ draupadī bharatarṣabha

01,176.031a purohitaḥ somakānāṃ mantravid brāhmaṇaḥ śuciḥ

01,176.031c paristīrya juhāvāgnim ājyena vidhinā tadā

01,176.032a sa tarpayitvā jvalanaṃ brāhmaṇān svasti vācya ca

01,176.032c vārayām āsa sarvāṇi vāditrāṇi samantataḥ

01,176.033a niḥśabde tu kṛte tasmin dhṛṣṭadyumno viśāṃ pate

01,176.033b*1813_01 kṛṣṇām ādāya vidhivan meghadundubhiniḥsvanaḥ

01,176.033c raṅgamadhyagatas tatra meghagambhīrayā girā

01,176.033e vākyam uccair jagādedaṃ ślakṣṇam arthavad uttamam

01,176.034a idaṃ dhanur lakṣyam ime ca bāṇāḥ; śṛṇvantu me pārthivāḥ sarva eva

01,176.034c yantracchidreṇābhyatikramya lakṣyaṃ; samarpayadhvaṃ khagamair daśārdhaiḥ

01,176.035a etat kartā karma suduṣkaraṃ yaḥ; kulena rūpeṇa balena yuktaḥ

01,176.035c tasyādya bhāryā bhaginī mameyaṃ; kṛṣṇā bhavitrī na mṛṣā bravīmi

01,176.036a tān evam uktvā drupadasya putraḥ; paścād idaṃ draupadīm abhyuvāca

01,176.036c nāmnā ca gotreṇa ca karmaṇā ca; saṃkīrtayaṃs tān nṛpatīn sametān

01,177.001 dhṛṣṭadyumna uvāca

01,177.001a duryodhano durviṣaho durmukho duṣpradharṣaṇaḥ

01,177.001c viviṃśatir vikarṇaś ca saho duḥśāsanaḥ samaḥ

01,177.002a yuyutsur vātavegaś ca bhīmavegadharas tathā

01,177.002c ugrāyudho balākī ca kanakāyur virocanaḥ

01,177.003a sukuṇḍalaś citrasenaḥ suvarcāḥ kanakadhvajaḥ

01,177.003c nandako bāhuśālī ca kuṇḍajo vikaṭas tathā

01,177.003d*1814_01 vindaś cāpy anuvindaś ca sajīvī vikalaḥ karī

01,177.004a ete cānye ca bahavo dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ

01,177.004c karṇena sahitā vīrās tvadarthaṃ samupāgatāḥ

01,177.004e śatasaṃkhyā mahātmānaḥ prathitāḥ kṣatriyarṣabhāḥ

01,177.005a śakuniś ca balaś caiva vṛṣako 'tha bṛhadbalaḥ

01,177.005c ete gāndhārarājasya sutāḥ sarve samāgatāḥ

01,177.006a aśvatthāmā ca bhojaś ca sarvaśastrabhṛtāṃ varau

01,177.006c samavetau mahātmānau tvadarthe samalaṃkṛtau

01,177.007a bṛhanto maṇimāṃś caiva daṇḍadhāraś ca vīryavān

01,177.007c sahadevo jayatseno meghasaṃdhiś ca māgadhaḥ

01,177.008a virāṭaḥ saha putrābhyāṃ śaṅkhenaivottareṇa ca

01,177.008c vārdhakṣemiḥ suvarcāś ca senābinduś ca pārthivaḥ

01,177.009a abhibhūḥ saha putreṇa sudāmnā ca suvarcasā

01,177.009c sumitraḥ sukumāraś ca vṛkaḥ satyadhṛtis tathā

01,177.010a sūryadhvajo rocamāno nīlaś citrāyudhas tathā

01,177.010c aṃśumāṃś cekitānaś ca śreṇimāṃś ca mahābalaḥ

01,177.011a samudrasenaputraś ca candrasenaḥ pratāpavān

01,177.011c jalasaṃdhaḥ pitāputrau sudaṇḍo daṇḍa eva ca

01,177.012a pauṇḍrako vāsudevaś ca bhagadattaś ca vīryavān

01,177.012c kaliṅgas tāmraliptaś ca pattanādhipatis tathā

01,177.013a madrarājas tathā śalyaḥ sahaputro mahārathaḥ

01,177.013c rukmāṅgadena vīreṇa tathā rukmarathena ca

01,177.014a kauravyaḥ somadattaś ca putrāś cāsya mahārathāḥ

01,177.014c samavetās trayaḥ śūrā bhūrir bhūriśravāḥ śalaḥ

01,177.015a sudakṣiṇaś ca kāmbojo dṛḍhadhanvā ca kauravaḥ

01,177.015c bṛhadbalaḥ suṣeṇaś ca śibir auśīnaras tathā

01,177.015d*1815_01 paṭaccaranihantā ca kārūṣādhipatis tathā

01,177.015d*1816_01 pāṇḍyakeralacolendrās trayas tretāgnayo yathā

01,177.015d*1816_02 āsaneṣu virājante āśām āgastyam āśritāḥ

01,177.016a saṃkarṣaṇo vāsudevo raukmiṇeyaś ca vīryavān

01,177.016c sāmbaś ca cārudeṣṇaś ca sāraṇo 'tha gadas tathā

01,177.017a akrūraḥ sātyakiś caiva uddhavaś ca mahābalaḥ

01,177.017c kṛtavarmā ca hārdikyaḥ pṛthur vipṛthur eva ca

01,177.018a viḍūrathaś ca kaṅkaś ca samīkaḥ sāramejayaḥ

01,177.018a*1817_01 . . . . . . . . ye cānye yādavās tathā

01,177.018a*1817_02 āgatās tava hetoś ca kṛṣṇe jānīhi satvaram

01,177.018a*1817_03 kṛtavarmā ca hārdikyaḥ (= 17c)

01,177.018a*1818_01 śaṅkuś ca sagaveṣaṇaḥ

01,177.018a*1818_02 āśāvaho 'niruddhaś ca

01,177.018c vīro vātapatiś caiva jhillī piṇḍārakas tathā

01,177.018e uśīnaraś ca vikrānto vṛṣṇayas te prakīrtitāḥ

01,177.019a bhagīratho bṛhatkṣatraḥ saindhavaś ca jayadrathaḥ

01,177.019c bṛhadratho bāhlikaś ca śrutāyuś ca mahārathaḥ

01,177.020a ulūkaḥ kaitavo rājā citrāṅgadaśubhāṅgadau

01,177.020c vatsarājaś ca dhṛtimān kosalādhipatis tathā

01,177.020d*1819_01 karṇaś ca saha putreṇa vṛṣasenena vīryavān

01,177.020d*1819_02 bṛhadbalaś ca balavān rājā caivātha durjayaḥ

01,177.020d*1819_03 damaghoṣātmajaś caiva śiśupālo mahābalaḥ

01,177.020d*1819_04 cedīnām adhipo vīro balavān antakopamaḥ

01,177.020d*1820_01 prācyodīcyāḥ pratīcyāś ca dākṣiṇātyāḥ kṣitīśvarāḥ

01,177.020d*1821_01 śiśupālaś ca vikrānto jarāsaṃdhas tathaiva ca

01,177.021a ete cānye ca bahavo nānājanapadeśvarāḥ

01,177.021c tvadartham āgatā bhadre kṣatriyāḥ prathitā bhuvi

01,177.022a ete vetsyanti vikrāntās tvadarthaṃ lakṣyam uttamam

01,177.022c vidhyeta ya imaṃ lakṣyaṃ varayethāḥ śubhe 'dya tam

01,178.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,178.001a te 'laṃkṛtāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ spardhamānāḥ sametāḥ

01,178.001c astraṃ balaṃ cātmani manyamānāḥ; sarve samutpetur ahaṃkṛtena

01,178.002a rūpeṇa vīryeṇa kulena caiva; dharmeṇa caivāpi ca yauvanena

01,178.002c samṛddhadarpā madavegabhinnā; mattā yathā haimavatā gajendrāḥ

01,178.003a parasparaṃ spardhayā prekṣamāṇāḥ; saṃkalpajenāpi pariplutāṅgāḥ

01,178.003c kṛṣṇā mamaiṣety abhibhāṣamāṇā; nṛpāsanebhyaḥ sahasopatasthuḥ

01,178.004a te kṣatriyā raṅgagatāḥ sametā; jigīṣamāṇā drupadātmajāṃ tām

01,178.004c cakāśire parvatarājakanyām; umāṃ yathā devagaṇāḥ sametāḥ

01,178.005a kandarpabāṇābhinipīḍitāṅgāḥ; kṛṣṇāgatais te hṛdayair narendrāḥ

01,178.005c raṅgāvatīrṇā drupadātmajārthaṃ; dveṣyān hi cakruḥ suhṛdo 'pi tatra

01,178.006a athāyayur devagaṇā vimānai; rudrādityā vasavo 'thāśvinau ca

01,178.006c sādhyāś ca sarve marutas tathaiva; yamaṃ puraskṛtya dhaneśvaraṃ ca

01,178.007a daityāḥ suparṇāś ca mahoragāś ca; devarṣayo guhyakāś cāraṇāś ca

01,178.007c viśvāvasur nāradaparvatau ca; gandharvamukhyāś ca sahāpsarobhiḥ

01,178.008a halāyudhas tatra ca keśavaś ca; vṛṣṇyandhakāś caiva yathā pradhānāḥ

01,178.008c prekṣāṃ sma cakrur yadupuṃgavās te; sthitāś ca kṛṣṇasya mate babhūvuḥ

01,178.009a dṛṣṭvā hi tān mattagajendrarūpān; pañcābhipadmān iva vāraṇendrān

01,178.009c bhasmāvṛtāṅgān iva havyavāhān; pārthān pradadhyau sa yadupravīraḥ

01,178.010a śaśaṃsa rāmāya yudhiṣṭhiraṃ ca; bhīmaṃ ca jiṣṇuṃ ca yamau ca vīrau

01,178.010c śanaiḥ śanais tāṃś ca nirīkṣya rāmo; janārdanaṃ prītamanā dadarśa

01,178.011a anye tu nānānṛpaputrapautrāḥ; kṛṣṇāgatair netramanaḥsvabhāvaiḥ

01,178.011c vyāyacchamānā dadṛśur bhramantīṃ; saṃdaṣṭadantacchadatāmravaktrāḥ

01,178.012a tathaiva pārthāḥ pṛthubāhavas te; vīrau yamau caiva mahānubhāvau

01,178.012c tāṃ draupadīṃ prekṣya tadā sma sarve; kandarpabāṇābhihatā babhūvuḥ

01,178.012d*1822_01 devāś ca sarve sagaṇāḥ sametās

01,178.012d*1822_02 tāṃ draṣṭukāmā vasavo 'śvinau ca

01,178.012d*1822_03 rudrāś ca somo varuṇo yamaś ca

01,178.012d*1822_04 śakraṃ puraskṛtya dhaneśvaraś ca

01,178.012d*1822_05 viśvāvasur nāradaparvatau ca

01,178.012d*1822_06 devarṣayaś cāpsarasāṃ gaṇāś ca

01,178.013a devarṣigandharvasamākulaṃ tat; suparṇanāgāsurasiddhajuṣṭam

01,178.013c divyena gandhena samākulaṃ ca; divyaiś ca mālyair avakīryamāṇam

01,178.014a mahāsvanair dundubhināditaiś ca; babhūva tat saṃkulam antarikṣam

01,178.014c vimānasaṃbādham abhūt samantāt; saveṇuvīṇāpaṇavānunādam

01,178.014d*1823_01 samājavāṭopari saṃsthitānāṃ

01,178.014d*1823_02 meghaiḥ samantād iva garjamānaiḥ

01,178.015a tatas tu te rājagaṇāḥ krameṇa; kṛṣṇānimittaṃ nṛpa vikramantaḥ

01,178.015b*1824_01 sakarṇaduryodhanaśālvaśalya-

01,178.015b*1824_02 drauṇāyanikrāthasunīthavakrāḥ

01,178.015b*1824_03 kaliṅgavaṅgādhipapāṇḍyapauṇḍrā

01,178.015b*1824_04 videharājo yavanādhipaś ca

01,178.015b*1824_05 anye ca nānā nṛpaputrapautrā

01,178.015b*1824_06 rāṣṭrādhipāḥ paṅkajapatranetrāḥ

01,178.015b*1824_07 kirīṭahārāṅgadacakravālair

01,178.015b*1824_08 vibhūṣitāṅgāḥ pṛthubāhavas te

01,178.015b*1824_09 anukramaṃ vikramasattvayuktā

01,178.015b*1824_10 balena vīryeṇa ca nardamānāḥ

01,178.015c tat kārmukaṃ saṃhananopapannaṃ; sajyaṃ na śekus tarasāpi kartum

01,178.016a te vikramantaḥ sphuratā dṛḍhena; niṣkṛṣyamāṇā dhanuṣā narendrāḥ

01,178.016c viceṣṭamānā dharaṇītalasthā; dīnā adṛśyanta vibhagnacittāḥ

01,178.016d*1825_01 gataujasaḥ srastakirīṭahārā

01,178.016d*1825_02 viniḥśvasantaḥ śamayāṃ babhūvuḥ

01,178.016d*1826_01 pāñcālarājasya sutā sakhībhiḥ

01,178.016d*1826_02 dṛṣṭvā dhanuḥkṣobham udārarūpā

01,178.016d*1826_03 jahāsa rājñāṃ bahuvīryabhājāṃ

01,178.016d*1826_04 līlāvilāsāñcitalocanāntā

01,178.017a hāhākṛtaṃ tad dhanuṣā dṛḍhena; niṣpiṣṭabhagnāṅgadakuṇḍalaṃ ca

01,178.017c kṛṣṇānimittaṃ vinivṛttabhāvaṃ; rājñāṃ tadā maṇḍalam ārtam āsīt

01,178.017d*1827_01 sarvān nṛpāṃs tān prasamīkṣya karṇo

01,178.017d*1827_02 dhanurdharāṇāṃ pravaro jagāma

01,178.017d*1827_03 uddhṛtya tūrṇaṃ dhanur udyataṃ tat

01,178.017d*1827_04 sajyaṃ cakārāśu yuyoja bāṇān

01,178.017d*1827_05 dṛṣṭvā sūtaṃ menire pāṇḍuputrā

01,178.017d*1827_06 bhittvā nītaṃ lakṣyavaraṃ dharāyām

01,178.017d*1827_07 dhanurdharā rāgakṛtapratijñam

01,178.017d*1827_08 atyagnisomārkam athārkaputram

01,178.017d*1827_09 dṛṣṭvā tu taṃ draupadī vākyam uccair

01,178.017d*1827_10 jagāda nāhaṃ varayāmi sūtam

01,178.017d*1827_11 sāmarṣahāsaṃ prasamīkṣya sūryaṃ

01,178.017d*1827_12 tatyāja karṇaḥ sphuritaṃ dhanus tat

01,178.017d*1828_01 evaṃ teṣu nivṛtteṣu kṣatriyeṣu samantataḥ

01,178.017d*1828_02 cedīnām adhipo vīro balavān antakopamaḥ

01,178.017d*1828_03 damaghoṣātmajo vīraḥ śiśupālo mahāmatiḥ

01,178.017d*1828_04 dhanur ādāyamānas tu jānubhyām agaman mahīm

01,178.017d*1828_05 tato rājā mahāvīryo jarāsaṃdho mahābalaḥ

01,178.017d*1828_06 dhanuṣo 'bhyāśam āgatya tasthau girir ivācalaḥ

01,178.017d*1828_07 dhanuṣā pīḍyamānas tu jānubhyām agaman mahīm

01,178.017d*1828_08 tata utthāya rājā sa svarāṣṭrāṇy abhijagmivān

01,178.017d*1828_09 tataḥ śalyo mahāvīryo madrarājo mahābalaḥ

01,178.017d*1828_10 tad apy āropyamāṇas tu jānubhyām agaman mahīm

01,178.017d*1829_01 tāḍitaḥ sa dhanuṣkoṭyā papātorvyāṃ viyanmukhaḥ

01,178.017d*1829_02 saṃraṃbhāt krośamātre tu rājāno 'nye bhayāturāḥ

01,178.017d*1830_01 tato vaikartanaḥ karṇo vṛṣā vai sūtanandanaḥ

01,178.017d*1830_02 dhanur āropyamāṇaṃ tu romamātre 'bhyatāḍayat

01,178.017d*1831_01 kambugrīvaḥ pṛthuvyaṃso mattavāraṇavikramaḥ

01,178.017d*1831_02 mattavāraṇatāmrākṣo mattavāraṇavegavān

01,178.017d*1832_01 dhanur āropyamāṇaṃ tu sarṣamātre 'bhyatāḍayat

01,178.017d*1833_01 trailokyavijayī karṇaḥ sattve trailokyaviśrutaḥ

01,178.017d*1833_02 dhanuṣā so 'pi nirdhūta iti sarve bhayākulāḥ

01,178.017d*1833_03 evaṃ karṇe vinirdhūte dhanuṣānye nṛpottamāḥ

01,178.017d*1833_04 cakṣurbhir api nāpaśyan vinamramukhapaṅkajāḥ

01,178.017d*1833_05 dṛṣṭvā karṇaṃ vinirdhūtaṃ lokavīrā nṛpottamāḥ

01,178.017d*1833_06 nirāśā dhanuṣoddhāre draupadīsaṃgame 'pi ca

01,178.017d*1833_07 tato duryodhano rājā dhārtarāṣṭraḥ paraṃtapaḥ

01,178.017d*1833_08 mānī dṛḍhāstraḥ saṃpannaḥ sarvaiś ca nṛpalakṣaṇaiḥ

01,178.017d*1833_09 utthitaḥ sahasā tatra bhrātṛmadhye mahābalaḥ

01,178.017d*1833_10 vilokya draupadīṃ hṛṣṭo dhanuṣo 'bhyāśam āgamat

01,178.017d*1833_11 sa babhau dhanur ādāya śakraś cāpadharo yathā

01,178.017d*1833_12 sa tadāropayām āsa tilamātre hy atāḍayat

01,178.017d*1833_13 āropyamāṇas tad rājā dhanuṣā balinā tadā

01,178.017d*1833_14 mā sa utthānam apatad aṅgulyagre sa tāḍitaḥ

01,178.017d*1833_15 sa yayau tāḍitas tena vrīḍann iva narādhipaḥ

01,178.017d*1834_01 tam athāropyamāṇaṃ tu mudgamātre 'bhyatāḍayat

01,178.017d*1834_02 sa papāta mahīṃ raṅgād ardhayojanadūrataḥ

01,178.017d*1834_03 tathaivāgāt svakaṃ rājyaṃ paścād anavalokayan

01,178.017d*1834_04 tato vaikartanaḥ karṇo vṛṣā vai sūtanandanaḥ

01,178.017d*1834_05 dhanur abhyāśam āgamya tolayām āsa tad dhanuḥ

01,178.017d*1834_06 taṃ cāpy āropyamāṇaṃ tad romamātre 'bhyatāḍayat

01,178.017d*1835_01 tato variṣṭhaḥ suradānavānām

01,178.017d*1835_02 udāradhīr vṛṣṇikulapravīraḥ

01,178.017d*1835_03 jaharṣa rāmeṇa sa pīḍya hastaṃ

01,178.017d*1835_04 hastaṃ gatāṃ pāṇḍusutasya matvā

01,178.017d*1835_05 na jajñur anye nṛpavīramukhyāḥ

01,178.017d*1835_06 saṃchannarūpān atha pāṇḍuputrān

01,178.017d*1835_07 vinā hi bhīṣmaṃ ca yadupravīrau

01,178.017d*1835_08 dhaumyaṃ ca dharmaṃ sahasodarāṃś ca

01,178.018a tasmiṃs tu saṃbhrāntajane samāje; nikṣiptavādeṣu narādhipeṣu

01,178.018c kuntīsuto jiṣṇur iyeṣa kartuṃ; sajyaṃ dhanus tat saśaraṃ sa vīraḥ

01,179.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,179.001a yadā nivṛttā rājāno dhanuṣaḥ sajyakarmaṇi

01,179.001b*1836_01 tadā yudhiṣṭhiro rājā saṃjñayārjunam anvaśāt

01,179.001b*1836_02 guror iṅgitam ājñāya dharmarājasya dhīmataḥ

01,179.001c athodatiṣṭhad viprāṇāṃ madhyāj jiṣṇur udāradhīḥ

01,179.001d*1837_01 tato 'vatīrṇaṃ raṅgasya madhyaṃ pāṇḍavamadhyamam

01,179.002a udakrośan vipramukhyā vidhunvanto 'jināni ca

01,179.002c dṛṣṭvā saṃprasthitaṃ pārtham indraketusamaprabham

01,179.003a ke cid āsan vimanasaḥ ke cid āsan mudā yutāḥ

01,179.003c āhuḥ parasparaṃ ke cin nipuṇā buddhijīvinaḥ

01,179.004a yat karṇaśalyapramukhaiḥ pārthivair lokaviśrutaiḥ

01,179.004c nānataṃ balavadbhir hi dhanurvedaparāyaṇaiḥ

01,179.005a tat kathaṃ tv akṛtāstreṇa prāṇato durbalīyasā

01,179.005c baṭumātreṇa śakyaṃ hi sajyaṃ kartuṃ dhanur dvijāḥ

01,179.005d*1838_01 sajyaṃ cet kṛtavān eṣa veddhuṃ lakṣyaṃ kathaṃ bhavet

01,179.006a avahāsyā bhaviṣyanti brāhmaṇāḥ sarvarājasu

01,179.006c karmaṇy asminn asaṃsiddhe cāpalād aparīkṣite

01,179.007a yady eṣa darpād dharṣād vā yadi vā brahmacāpalāt

01,179.007c prasthito dhanur āyantuṃ vāryatāṃ sādhu mā gamat

01,179.008a nāvahāsyā bhaviṣyāmo na ca lāghavam āsthitāḥ

01,179.008c na ca vidviṣṭatāṃ loke gamiṣyāmo mahīkṣitām

01,179.008d*1839_01 ke cid āhur jayo 'smākaṃ jayo nāsti parājayaḥ

01,179.008d*1839_02 parājayo jayo vā syāt kuryāt sajyaṃ dhanur dvijāḥ

01,179.009a ke cid āhur yuvā śrīmān nāgarājakaropamaḥ

01,179.009c pīnaskandhorubāhuś ca dhairyeṇa himavān iva

01,179.009d*1840_01 siṃhakhelagatiḥ śrīmān mattanāgendravikramaḥ

01,179.010a saṃbhāvyam asmin karmedam utsāhāc cānumīyate

01,179.010c śaktir asya mahotsāhā na hy aśaktaḥ svayaṃ vrajet

01,179.011a na ca tad vidyate kiṃ cit karma lokeṣu yad bhavet

01,179.011c brāhmaṇānām asādhyaṃ ca triṣu saṃsthānacāriṣu

01,179.012a abbhakṣā vāyubhakṣāś ca phalāhārā dṛḍhavratāḥ

01,179.012c durbalā hi balīyāṃso viprā hi brahmatejasā

01,179.013a brāhmaṇo nāvamantavyaḥ sad vāsad vā samācaran

01,179.013c sukhaṃ duḥkhaṃ mahad dhrasvaṃ karma yat samupāgatam

01,179.013d*1841_01 jāmadagnyena rāmeṇa nirjitāḥ kṣatriyā bhuvi

01,179.013d*1841_02 pītaḥ samudro 'gastyena agādho brahmatejasā

01,179.013d*1841_03 tasmād bruvantu sarve 'tra baṭur eṣa dhanur mahān

01,179.013d*1841_04 āropayatu śīghraṃ vai tathety ūcur dvijarṣabhāḥ

01,179.013d*1842_01 vandhyavṛddhikṣayakaro vātāpī bhakṣitaḥ purā

01,179.013d*1842_02 sarvabhakṣakṛto vahnir bhṛguṇā ca mahātmanā

01,179.013d*1843_01 dhanurvede ca vede ca yogeṣu vividheṣu ca

01,179.013d*1843_02 na taṃ paśyāmi medinyāṃ brāhmaṇād yo 'dhiko bhavet

01,179.013d*1843_03 mantrayogabalenāpi mahatātmabalena vā

01,179.013d*1843_04 jṛmbhayeyur imaṃ lokam amuṃ vā dvijasattamāḥ

01,179.014a evaṃ teṣāṃ vilapatāṃ viprāṇāṃ vividhā giraḥ

01,179.014c arjuno dhanuṣo 'bhyāśe tasthau girir ivācalaḥ

01,179.014d*1844_01 samavartata tān sarvāñ śṛṇvan devendranandanaḥ

01,179.014d*1845_01 arjunaḥ pāṇḍavaśreṣṭho dhṛṣṭadyumnam athābravīt

01,179.014d*1845_02 etad dhanur brāhmaṇānāṃ sajyaṃ kartum alaṃ nu kim

01,179.014d*1845_03 tasya tad vacanaṃ śrutvā dhṛṣṭadyumno 'bravīd vacaḥ

01,179.014d*1845_04 brāhmaṇo vātha rājanyo vaiśyo vā śūdra eva vā

01,179.014d*1845_05 eteṣāṃ yo dhanuḥśreṣṭhaṃ sajyaṃ kuryād dvijottama

01,179.014d*1845_06 tasmai pradeyā bhaginī satyam uktaṃ mayā vacaḥ

01,179.014d*1845_07 tasya tad vacanaṃ śrutvā prayayau brāhmaṇair vṛtaḥ

01,179.014d*1845_08 tataḥ paścān mahātejāḥ pāṇḍavo raṇadurjayaḥ

01,179.015a sa tad dhanuḥ parikramya pradakṣiṇam athākarot

01,179.015c praṇamya śirasā hṛṣṭo jagṛhe ca paraṃtapaḥ

01,179.015c*1846_01 īśānaṃ varadaṃ prabhum

01,179.015c*1846_02 kṛṣṇaṃ ca manasā kṛtvā

01,179.015d*1847_01 yat pārthivai rukmasunīthavakrai

01,179.015d*1847_02 rādheyaduryodhanaśalyaśālvaiḥ

01,179.015d*1847_03 tadā dhanurvedaparair nṛsiṃhaiḥ

01,179.015d*1847_04 kṛtaṃ na sajyaṃ mahato 'pi yatnāt

01,179.015d*1847_05 tad arjuno vīryavatāṃ sadarpas

01,179.015d*1847_06 tad aindrir indrāvarajaprabhāvaḥ

01,179.016a sajyaṃ ca cakre nimiṣāntareṇa; śarāṃś ca jagrāha daśārdhasaṃkhyān

01,179.016c vivyādha lakṣyaṃ nipapāta tac ca; chidreṇa bhūmau sahasātividdham

01,179.017a tato 'ntarikṣe ca babhūva nādaḥ; samājamadhye ca mahān ninādaḥ

01,179.017c puṣpāṇi divyāni vavarṣa devaḥ; pārthasya mūrdhni dviṣatāṃ nihantuḥ

01,179.018a celāvedhāṃs tataś cakrur hāhākārāṃś ca sarvaśaḥ

01,179.018b*1848_01 nanandur nanṛtuś cātra dhūnvanto vyajanāni ca

01,179.018b*1849_01 nṛtyanto 'bhimukhā rājñāṃ darśayanto dvijāvalim

01,179.018b*1849_02 kṣveḍantaś ca hasantaś ca vidyutpiṅgajaṭādharāḥ

01,179.018c nyapataṃś cātra nabhasaḥ samantāt puṣpavṛṣṭayaḥ

01,179.019a śatāṅgāni ca tūryāṇi vādakāś cāpy avādayan

01,179.019c sūtamāgadhasaṃghāś ca astuvaṃs tatra susvanāḥ

01,179.020a taṃ dṛṣṭvā drupadaḥ prīto babhūvāriniṣūdanaḥ

01,179.020c sahasainyaś ca pārthasya sāhāyyārtham iyeṣa saḥ

01,179.021a tasmiṃs tu śabde mahati pravṛtte; yudhiṣṭhiro dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ

01,179.021c āvāsam evopajagāma śīghraṃ; sārdhaṃ yamābhyāṃ puruṣottamābhyām

01,179.022a viddhaṃ tu lakṣyaṃ prasamīkṣya kṛṣṇā; pārthaṃ ca śakrapratimaṃ nirīkṣya

01,179.022b*1850_01 cikṣepa kaṇṭhe muditārjunasya

01,179.022b*1850_02 tat paśyato 'nekajanasya devī

01,179.022b*1851_01 svabhyastarūpāpi naveva nityaṃ

01,179.022b*1851_02 vināpi hāsaṃ hasatīva kāntyā

01,179.022b*1851_03 madād ṛte 'pi skhalatīva bhāvair

01,179.022b*1851_04 vācaṃ vinā vyāharatīva dṛṣṭyā

01,179.022c ādāya śuklaṃ varamālyadāma; jagāma kuntīsutam utsmayantī

01,179.022d*1852_01 tad dāma pauṣpaṃ kṣitipālamadhye

01,179.022d*1852_02 nyastaṃ tayā tasya kaṇṭhe tadānīm

01,179.022d*1853_01 gatvā tu paścāt prasamīkṣya kṛṣṇā

01,179.022d*1853_02 pārthasya vakṣasy aviśaṅkamānā

01,179.022d*1853_03 kṣiptvā tu tat pārthivasaṃghamadhye

01,179.022d*1853_04 varāya vavre dvijavīramadhye

01,179.022d*1853_05 śacīva devendram athāgnidevaṃ

01,179.022d*1853_06 svāheva lakṣmīś ca yathāprameyam

01,179.022d*1853_07 uṣeva sūryaṃ madanaṃ ratīva

01,179.022d*1853_08 maheśvaraṃ parvatarājaputrī

01,179.022d*1853_09 rāmaṃ yathā maithilarājaputrī

01,179.022d*1853_10 bhaimī yathā rājavaraṃ nalaṃ hi

01,179.022d*1854_01 sametya tasyopari sotsasarja

01,179.022d*1854_02 samāgatānāṃ purato nṛpāṇām

01,179.022d*1854_03 vinyasya mālāṃ vinayena tasthau

01,179.022d*1854_04 vihāya rājñaḥ sahasā nṛpātmajā

01,179.023a sa tām upādāya vijitya raṅge; dvijātibhis tair abhipūjyamānaḥ

01,179.023c raṅgān nirakrāmad acintyakarmā; patnyā tayā cāpy anugamyamānaḥ

01,180.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,180.001a tasmai ditsati kanyāṃ tu brāhmaṇāya mahātmane

01,180.001c kopa āsīn mahīpānām ālokyānyonyam antikāt

01,180.002a asmān ayam atikramya tṛṇīkṛtya ca saṃgatān

01,180.002c dātum icchati viprāya draupadīṃ yoṣitāṃ varām

01,180.002d*1855_01 avajñāyeha vṛddhatvaṃ kālikā vinipātyate

01,180.002d*1856_01 avaropyeha vṛkṣaṃ tu phalakāle nipātyate

01,180.002d*1857_01 avajñāyeta pṛṣataḥ kāryaṃ tena mahātmanā

01,180.003a nihanmainaṃ durātmānaṃ yo 'yam asmān na manyate

01,180.003c na hy arhaty eṣa satkāraṃ nāpi vṛddhakramaṃ guṇaiḥ

01,180.004a hanmainaṃ saha putreṇa durācāraṃ nṛpadviṣam

01,180.004c ayaṃ hi sarvān āhūya satkṛtya ca narādhipān

01,180.004e guṇavad bhojayitvā ca tataḥ paścād vinindati

01,180.005a asmin rājasamāvāye devānām iva saṃnaye

01,180.005c kim ayaṃ sadṛśaṃ kaṃ cin nṛpatiṃ naiva dṛṣṭavān

01,180.006a na ca vipreṣv adhīkāro vidyate varaṇaṃ prati

01,180.006c svayaṃvaraḥ kṣatriyāṇām itīyaṃ prathitā śrutiḥ

01,180.007a atha vā yadi kanyeyaṃ neha kaṃ cid bubhūṣati

01,180.007c agnāv enāṃ parikṣipya yāma rāṣṭrāṇi pārthivāḥ

01,180.008a brāhmaṇo yadi vā bālyāl lobhād vā kṛtavān idam

01,180.008c vipriyaṃ pārthivendrāṇāṃ naiṣa vadhyaḥ kathaṃ cana

01,180.009a brāhmaṇārthaṃ hi no rājyaṃ jīvitaṃ ca vasūni ca

01,180.009c putrapautraṃ ca yac cānyad asmākaṃ vidyate dhanam

01,180.010a avamānabhayād etat svadharmasya ca rakṣaṇāt

01,180.010c svayaṃvarāṇāṃ cānyeṣāṃ mā bhūd evaṃvidhā gatiḥ

01,180.011a ity uktvā rājaśārdūlā hṛṣṭāḥ parighabāhavaḥ

01,180.011c drupadaṃ saṃjighṛkṣantaḥ sāyudhāḥ samupādravan

01,180.012a tān gṛhītaśarāvāpān kruddhān āpatato nṛpān

01,180.012c drupado vīkṣya saṃtrāsād brāhmaṇāñ śaraṇaṃ gataḥ

01,180.012d*1858_01 na bhayān nāpi kārpaṇyān na prāṇaparirakṣaṇāt

01,180.012d*1858_02 jagāma drupado viprāñ śamārthī pratyapadyata

01,180.013a vegenāpatatas tāṃs tu prabhinnān iva vāraṇān

01,180.013c pāṇḍuputrau mahāvīryau pratīyatur ariṃdamau

01,180.014a tataḥ samutpetur udāyudhās te; mahīkṣito baddhatalāṅgulitrāḥ

01,180.014c jighāṃsamānāḥ kururājaputrāv; amarṣayanto 'rjunabhīmasenau

01,180.015a tatas tu bhīmo 'dbhutavīryakarmā; mahābalo vajrasamānavīryaḥ

01,180.015c utpāṭya dorbhyāṃ drumam ekavīro; niṣpatrayām āsa yathā gajendraḥ

01,180.016a taṃ vṛkṣam ādāya ripupramāthī; daṇḍīva daṇḍaṃ pitṛrāja ugram

01,180.016c tasthau samīpe puruṣarṣabhasya; pārthasya pārthaḥ pṛthudīrghabāhuḥ

01,180.016d*1859=00 bhīma uvāca

01,180.016d*1859_01 re bhūbhujo yadi bhuvollasitaṃ na kiṃ cit

01,180.016d*1859_02 tat kiṃ spṛhājani sutāṃ prati pārṣatasya

01,180.016d*1859_03 jajñe spṛhātha katham āgatam āgataṃ vā

01,180.016d*1859_04 prāṇādhike dhanuṣi tat katham āgraho 'bhūt

01,180.016d*1859_05 kasya droṇo dhanuṣi na guruḥ svasti devavratāya

01,180.016d*1859_06 mandābhyāsaḥ kurupatir ayaṃ śrīsamutthair vilāsaiḥ

01,180.016d*1859_07 re karṇādyāḥ śṛṇuta madhurāṃ brāhmaṇasyāśu vāṇīṃ

01,180.016d*1859_08 rādhā yantraṃ racayatu punar viddham apy astv aviddham

01,180.016d*1860_01 tadantare dharmasuto 'pi gatvā

01,180.016d*1860_02 vijñāya kuntīṃ kuśalāṃ kṣaṇena

01,180.016d*1860_03 āgamya tasthau saha sodarābhyāṃ

01,180.016d*1860_04 puruṣarṣabhābhyāṃ saha vīramukhyaḥ

01,180.016d*1860_05 athābravīj jiṣṇur udārakarmā

01,180.016d*1860_06 mā siṃhanādān kuru pūrvajeha

01,180.016d*1860_07 mā ghoratāṃ darśaya śatrumadhye

01,180.016d*1860_08 sādhāraṇaṃ yodhaya tāvad ārya

01,180.016d*1861_01 tat prekṣya karmātimanuṣyabuddhir

01,180.016d*1861_02 jiṣṇuḥ sa hi bhrātur acintyakarmā

01,180.016d*1861_03 visiṣmiye cāpi bhayaṃ vihāya

01,180.016d*1861_04 tasthau dhanur gṛhya mahendrakarmā

01,180.017a tat prekṣya karmātimanuṣyabuddher; jiṣṇoḥ sahabhrātur acintyakarmā

01,180.017c dāmodaro bhrātaram ugravīryaṃ; halāyudhaṃ vākyam idaṃ babhāṣe

01,180.018a ya eṣa mattarṣabhatulyagāmī; mahad dhanuḥ karṣati tālamātram

01,180.018c eṣo 'rjuno nātra vicāryam asti; yady asmi saṃkarṣaṇa vāsudevaḥ

01,180.019a ya eṣa vṛkṣaṃ tarasāvarujya; rājñāṃ vikāre sahasā nivṛttaḥ

01,180.019c vṛkodaro nānya ihaitad adya; kartuṃ samartho bhuvi martyadharmā

01,180.020a yo 'sau purastāt kamalāyatākṣas; tanur mahāsiṃhagatir vinītaḥ

01,180.020c gauraḥ pralambojjvalacārughoṇo; viniḥsṛtaḥ so 'cyuta dharmarājaḥ

01,180.021a yau tau kumārāv iva kārttikeyau; dvāv aśvineyāv iti me pratarkaḥ

01,180.021c muktā hi tasmāj jatuveśmadāhān; mayā śrutāḥ pāṇḍusutāḥ pṛthā ca

01,180.022a tam abravīn nirmalatoyadābho; halāyudho 'nantarajaṃ pratītaḥ

01,180.022c prīto 'smi diṣṭyā hi pitṛṣvasā naḥ; pṛthā vimuktā saha kauravāgryaiḥ

01,180.022d*1862_01 āse kimarthaṃ puruṣottameha

01,180.022d*1862_02 yoddhuṃ samāgaccha na dharṣayeyuḥ

01,180.022d*1862_03 yathā nṛpāḥ pāṇḍavam ājimadhye

01,180.022d*1862_04 tam abravīc cakradharo halāyudhaḥ

01,180.022d*1862_05 balaṃ vijānan puruṣottamas tadā

01,180.022d*1862_06 na kāryam āryeṇa ca saṃbhramas tvayā

01,180.022d*1862_07 bhīmānujo yodhayituṃ samartha

01,180.022d*1862_08 eko hi pārthaḥ sa surāsurān bahūn

01,180.022d*1862_09 alaṃ vijetuṃ kim u mānuṣān nṛpān

01,180.022d*1862_10 sāhāyyam asmān yadi savyasācī

01,180.022d*1862_11 sa vāñchati sma prayatāma vīra

01,180.022d*1862_12 parābhavaṃ pāṇḍusutā na yānti

01,181.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,181.001a ajināni vidhunvantaḥ karakāṃś ca dvijarṣabhāḥ

01,181.001c ūcus taṃ bhīr na kartavyā vayaṃ yotsyāmahe parān

01,181.002a tān evaṃ vadato viprān arjunaḥ prahasann iva

01,181.002c uvāca prekṣakā bhūtvā yūyaṃ tiṣṭhata pārśvataḥ

01,181.003a aham enān ajihmāgraiḥ śataśo vikirañ śaraiḥ

01,181.003c vārayiṣyāmi saṃkruddhān mantrair āśīviṣān iva

01,181.004a iti tad dhanur ādāya śulkāvāptaṃ mahārathaḥ

01,181.004c bhrātrā bhīmena sahitas tasthau girir ivācalaḥ

01,181.004d*1863_01 tayos tatrābhavad yuddhaṃ vikrāntaiḥ kṣatriyarṣabhaiḥ

01,181.004d*1863_02 daityadānavasaṃghaiś ca viṣṇuvāsavayor iva

01,181.004d*1863_03 vṛkṣapātair bhīmasenaḥ śarajālair dhanaṃjayaḥ

01,181.004d*1863_04 jaghāna naramukhyāṃs tān ye tatra purataḥ sthitāḥ

01,181.004d*1863_05 pāṇinātha gṛhītena dakṣiṇena vṛkodaraḥ

01,181.004d*1863_06 jaghāna vīrān vṛkṣeṇa vāmenādbhutam ācaran

01,181.004d*1863_07 hastinā hastinaṃ jaghne rathena ratham uttamam

01,181.004d*1864_01 aśvenāśvaṃ jaghānātha nareṇa ca tathā naram

01,181.004d*1864_02 tad adbhutatamaṃ dṛṣṭvā sarve te dūrataḥ sthitāḥ

01,181.004d*1864_03 atha śalyo gadāṃ vīkṣya na vṛkṣasadṛśīm iti

01,181.004d*1864_04 niyuddham akarot tena balinā sa mahābalaḥ

01,181.005a tataḥ karṇamukhān kruddhān kṣatriyāṃs tān ruṣotthitān

01,181.005c saṃpetatur abhītau tau gajau pratigajān iva

01,181.006a ūcuś ca vācaḥ paruṣās te rājāno jighāṃsavaḥ

01,181.006c āhave hi dvijasyāpi vadho dṛṣṭo yuyutsataḥ

01,181.006d*1865_01 ity evam uktvā rājānaḥ sahasā dudruvur dvijān

01,181.007a tato vaikartanaḥ karṇo jagāmārjunam ojasā

01,181.007c yuddhārthī vāśitāhetor gajaḥ pratigajaṃ yathā

01,181.008a bhīmasenaṃ yayau śalyo madrāṇām īśvaro balī

01,181.008b*1866_01 duryodhano dharmarājaṃ śakuniṃ nakulo yayau

01,181.008b*1866_02 duḥśāsanaḥ sahadevaṃ devarūpaprahāriṇam

01,181.008b*1866_03 agacchaj jayatāṃ śreṣṭhaṃ bhasmacchannam ivānalam

01,181.008b*1866_04 na kaś cid aśvaṃ na gajaṃ rathaṃ vāpy āruroha vai

01,181.008b*1866_05 padātayaḥ sarva eva pratyayudhyanta te parān

01,181.008b*1866_06 tatra karṇo 'gamat pārtham arjunaṃ gūḍhacāriṇam

01,181.008c duryodhanādayas tv anye brāhmaṇaiḥ saha saṃgatāḥ

01,181.008e mṛdupūrvam ayatnena pratyayudhyaṃs tadāhave

01,181.009a tato 'rjunaḥ pratyavidhyad āpatantaṃ tribhiḥ śaraiḥ

01,181.009c karṇaṃ vaikartanaṃ dhīmān vikṛṣya balavad dhanuḥ

01,181.009d*1867_01 balena suvyavacchinnair avāryaṃ tam avārayat

01,181.010a teṣāṃ śarāṇāṃ vegena śitānāṃ tigmatejasām

01,181.010c vimuhyamāno rādheyo yatnāt tam anudhāvati

01,181.011a tāv ubhāv apy anirdeśyau lāghavāj jayatāṃ varau

01,181.011c ayudhyetāṃ susaṃrabdhāv anyonyavijayaiṣiṇau

01,181.012a kṛte pratikṛtaṃ paśya paśya bāhubalaṃ ca me

01,181.012c iti śūrārthavacanair ābhāṣetāṃ parasparam

01,181.013a tato 'rjunasya bhujayor vīryam apratimaṃ bhuvi

01,181.013c jñātvā vaikartanaḥ karṇaḥ saṃrabdhaḥ samayodhayat

01,181.014a arjunena prayuktāṃs tān bāṇān vegavatas tadā

01,181.014c pratihatya nanādoccaiḥ sainyās tam abhipūjayan

01,181.015 karṇa uvāca

01,181.015a tuṣyāmi te vipramukhya bhujavīryasya saṃyuge

01,181.015c aviṣādasya caivāsya śastrāstravinayasya ca

01,181.016a kiṃ tvaṃ sākṣād dhanurvedo rāmo vā viprasattama

01,181.016c atha sākṣād dharihayaḥ sākṣād vā viṣṇur acyutaḥ

01,181.017a ātmapracchādanārthaṃ vai bāhuvīryam upāśritaḥ

01,181.017c viprarūpaṃ vidhāyedaṃ tato māṃ pratiyudhyase

01,181.018a na hi mām āhave kruddham anyaḥ sākṣāc chacīpateḥ

01,181.018c pumān yodhayituṃ śaktaḥ pāṇḍavād vā kirīṭinaḥ

01,181.018d*1868_01 dagdhā jatugṛhe sarve pāṇḍavāḥ sārjunās tadā

01,181.018d*1868_02 kas tvaṃ vadārjuno vipra pinākī svayam eva vā

01,181.018d*1868_03 ahaṃ karṇo dvijaśreṣṭha sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,181.018d*1868_04 brāhme cāstre ca vede ca niṣṭhito guruśāsanāt

01,181.018d*1868_05 tvām āsādya mahābāho balaṃ me pratihanyate

01,181.018d*1868_06 ity uktvā cārjunam idaṃ pratyāhantum aśaknuvan

01,181.019 vaiśaṃpāyana uvāca

01,181.019a tam evaṃvādinaṃ tatra phalgunaḥ pratyabhāṣata

01,181.019b*1869_01 nyastahasto dhanuṣkoṭyāṃ mandasmitamukhāmbujaḥ

01,181.019c nāsmi karṇa dhanurvedo nāsmi rāmaḥ pratāpavān

01,181.019d*1870_01 nāhaṃ viṣṇur na śakro 'haṃ kaś cid anyo balānvitaḥ

01,181.019e brāhmaṇo 'smi yudhāṃ śreṣṭhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,181.019f*1871_01 yoddhuṃ ced yudhyatāṃ vīra no cet pratinivartatām

01,181.020a brāhme pauraṃdare cāstre niṣṭhito guruśāsanāt

01,181.020c sthito 'smy adya raṇe jetuṃ tvāṃ vīrāvicalo bhava

01,181.020d*1872_01 na tvāṃ saṃyodhayed vipro na me jīvan gamiṣyasi

01,181.020d*1872_02 nirjito 'smīti vā brūhi tato vraja yathāsukham

01,181.020d*1872_03 evam uktvā tu karṇasya dhanuś ciccheda pāṇḍavaḥ

01,181.020d*1872_04 tato 'nyad dhanur ādāya saṃyoddhuṃ saṃdadhe śaram

01,181.020d*1872_05 dṛṣṭvā tad api kaunteyaś ciccheda saśaraṃ dhanuḥ

01,181.020d*1872_06 punaḥ punas tu rādheyaś chinnadhanvā mahābalaḥ

01,181.020d*1872_07 śarair atīva viddhāṅgaḥ palāyanam athākarot

01,181.020d*1872_08 punar āyān muhūrtena gṛhītvā saśaraṃ dhanuḥ

01,181.020d*1872_09 vavarṣa śaravarṣeṇa pārthaṃ vaikartanas tadā

01,181.020d*1872_10 chittvāsya śarajālāni kaunteyo 'bhyahanac charaiḥ

01,181.020d*1872_11 jñātvā sarvāñ śarān ghorān karṇo 'thāyād drutaṃ bahiḥ

01,181.020d*1873_01 tataḥ karṇavināśāya saṃdadhe śaram arjunaḥ

01,181.020d*1873_02 jito 'smīty abravīt karṇaḥ saṃjahāra tato 'rjunaḥ

01,181.020d*1874_01 acchinad dhanuṣāṃ pārthaḥ śataṃ karṇasya saṃyuge

01,181.020d*1874_02 chittvā dhanūṃṣi karṇasya karṇamarmasv atāḍayat

01,181.020d*1874_03 sa chinnadhanvā bahuśaś chinneṣudhiniṣaṅgavān

01,181.020d*1875_01 vyadhamad bāṇajālena sarvāṅgaṃ phalgunasya ca

01,181.020d*1875_02 hastāvāpaṃ ca saṃcchidya vinanāda mahāsvanam

01,181.020d*1875_03 kaunteyo 'pi bhṛśaṃ kruddho bhṛśaṃ kārmukam āhave

01,181.020d*1876_01 ardayitvā bhṛśaṃ bāṇair drāvayām āsa pāṇḍavaḥ

01,181.020d*1876_02 matvāsahyān bāṇaghātān dvijasyeva śacīpateḥ

01,181.020d*1876_03 indro 'yaṃ viprarūpeṇa viṣṇur vā śaṃkaro 'pi vā

01,181.020d*1876_04 rāmo dāśarathir vāpi rāmo vā jamadagnijaḥ

01,181.021a evam uktas tu rādheyo yuddhāt karṇo nyavartata

01,181.021c brahmaṃ tejas tadājayyaṃ manyamāno mahārathaḥ

01,181.021d*1877_01 na jayed brāhmaṇaṃ saṃkhye yuddhāt kṣatrakulodbhavaḥ

01,181.021d*1877_02 iti matvā drutaṃ karṇaḥ śibirāya jagāma ha

01,181.022a yuddhaṃ tūpeyatus tatra rājañ śalyavṛkodarau

01,181.022c balinau yugapan mattau spardhayā ca balena ca

01,181.023a anyonyam āhvayantau tau mattāv iva mahāgajau

01,181.023c muṣṭibhir jānubhiś caiva nighnantāv itaretaram

01,181.023d*1878_01 prakarṣaṇākarṣaṇayor abhyākarṣavikarṣaṇaiḥ

01,181.023d*1878_02 ācakarṣatur anyonyaṃ muṣṭibhiś cābhijaghnatuḥ

01,181.023d*1878_03 tataś caṭacaṭāśabdaḥ sughoro hy abhavat tayoḥ

01,181.023d*1878_04 pāṣāṇasaṃpātanibhaiḥ prahārair abhijaghnatuḥ

01,181.023e muhūrtaṃ tau tathānyonyaṃ samare paryakarṣatām

01,181.024a tato bhīmaḥ samutkṣipya bāhubhyāṃ śalyam āhave

01,181.024c nyavadhīd balināṃ śreṣṭho jahasur brāhmaṇās tataḥ

01,181.024d*1879_01 parirabhyotkṣipya bāhubhyāṃ madhye bhāratasattama

01,181.025a tatrāścaryaṃ bhīmasenaś cakāra puruṣarṣabhaḥ

01,181.025c yac chalyaṃ patitaṃ bhūmau nāhanad balinaṃ balī

01,181.025d@099_0001 tato rājasamūhasya paśyato vṛkṣam ārujat

01,181.025d@099_0002 tatas tu bhīmaṃ saṃjñābhir vārayām āsa dharmarāṭ

01,181.025d@099_0003 ākārajñas tato bhrātuḥ pāṇḍavo 'pi nyavartata

01,181.025d@099_0004 dharmarājaś ca kauravyaṃ duryodhanam amarṣaṇam

01,181.025d@099_0005 etasmin nantare 'vidhyad bāṇena nataparvaṇā

01,181.025d@099_0006 duryodhanam amitraghnaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,181.025d@099_0007 tato duryodhanaḥ kruddho daṇḍāhata ivoragaḥ

01,181.025d@099_0008 pratyayudhyata rājānaṃ yatnaṃ paramam āsthitaḥ

01,181.025d@099_0009 chittvā rājā dhanuḥ sajyaṃ dhārtarāṣṭrasya saṃyuge

01,181.025d@099_0010 abhyavarṣac charoghais taṃ sa hitvā prādravad raṇam

01,181.025d@099_0011 duḥśāsanas tu saṃkruddhaḥ sahadevena pārthiva

01,181.025d@099_0012 yuddhvā ca suciraṃ kālaṃ dhanuṣā sa mahārathaḥ

01,181.025d@099_0013 visṛjya ca dhanuḥ saṃkhye varma cādāya bhāsvaram

01,181.025d@099_0014 asim ākāśasaṃkāśam abhidudrāva pāṇḍavam

01,181.025d@099_0015 vikarṇacitrasenābhyāṃ nigṛhītaś ca kauravaḥ

01,181.025d@099_0016 duḥṣaho nakulāc cāpi apakṛṣṭaś ca kauravaiḥ

01,181.025d@099_0017 nivartantāṃ bhavanto vai kuto vipreṣu vigrahaḥ

01,181.025d@099_0018 na ceme kevalaṃ viprā na caiṣāṃ mānuṣaṃ balam

01,181.025d@099_0019 dvāv atra brāhmaṇau krūrau dvāv indrasadṛśau bale

01,181.025d@099_0020 ye vā ke vā namas tebhyo gacchāmaḥ svapuraṃ vayam

01,181.025d@099_0021 evaṃ saṃbhāṣya te vīrā vinivartanta kauravāḥ

01,181.025d@099_0022 prajahur brāhmaṇās tatra sametaṃ rājamaṇḍalam

01,181.025d@099_0023 prayātās te tatas tatra kṣatriyā raṇamūrdhani

01,181.025d@099_0024 brāhmaṇāś ca jayaṃ prāptāḥ kanyām ādāya niryayuḥ

01,181.026a pātite bhīmasenena śalye karṇe ca śaṅkite

01,181.026b*1880_01 duryodhane cāpagate tathā duḥśāsane raṇāt

01,181.026c śaṅkitāḥ sarvarājānaḥ parivavrur vṛkodaram

01,181.027a ūcuś ca sahitās tatra sādhv ime brāhmaṇarṣabhāḥ

01,181.027c vijñāyantāṃ kvajanmānaḥ kvanivāsās tathaiva ca

01,181.028a ko hi rādhāsutaṃ karmaṃ śakto yodhayituṃ raṇe

01,181.028c anyatra rāmād droṇād vā kṛpād vāpi śaradvataḥ

01,181.029a kṛṣṇād vā devakīputrāt phalgunād vā paraṃtapāt

01,181.029c ko vā duryodhanaṃ śaktaḥ pratiyodhayituṃ raṇe

01,181.030a tathaiva madrarājānaṃ śalyaṃ balavatāṃ varam

01,181.030c baladevād ṛte vīrāt pāṇḍavād vā vṛkodarāt

01,181.030d*1881_01 vīrād duryodhanād vānyaḥ śaktaḥ pātayituṃ raṇe

01,181.031a kriyatām avahāro 'smād yuddhād brāhmaṇasaṃyutāt

01,181.031b*1882_01 brāhmaṇā hi sadā rakṣyāḥ sāparādhāpi nityadā

01,181.031c athainān upalabhyeha punar yotsyāmahe vayam

01,181.031d*1883_01 tāṃs tathā vadataḥ sarvān prasamīkṣya kṣitīśvarān

01,181.031d*1883_02 aty anyān puruṣāṃś cāpi kṛtvā tat karma saṃyuge

01,181.032a tat karma bhīmasya samīkṣya kṛṣṇaḥ; kuntīsutau tau pariśaṅkamānaḥ

01,181.032c nivārayām āsa mahīpatīṃs tān; dharmeṇa labdhety anunīya sarvān

01,181.033a ta evaṃ saṃnivṛttās tu yuddhād yuddhaviśāradāḥ

01,181.033c yathāvāsaṃ yayuḥ sarve vismitā rājasattamāḥ

01,181.034a vṛtto brahmottaro raṅgaḥ pāñcālī brāhmaṇair vṛtā

01,181.034c iti bruvantaḥ prayayur ye tatrāsan samāgatāḥ

01,181.035a brāhmaṇais tu praticchannau rauravājinavāsibhiḥ

01,181.035c kṛcchreṇa jagmatus tatra bhīmasenadhanaṃjayau

01,181.036a vimuktau janasaṃbādhāc chatrubhiḥ parivikṣatau

01,181.036c kṛṣṇayānugatau tatra nṛvīrau tau virejatuḥ

01,181.036d*1884_01 paurṇamāsyāṃ ghanair muktau candrasūryāv ivoditau

01,181.037a teṣāṃ mātā bahuvidhaṃ vināśaṃ paryacintayat

01,181.037c anāgacchatsu putreṣu bhaikṣakāle 'tigacchati

01,181.038a dhārtarāṣṭrair hatā na syur vijñāya kurupuṃgavāḥ

01,181.038c māyānvitair vā rakṣobhiḥ sughorair dṛḍhavairibhiḥ

01,181.039a viparītaṃ mataṃ jātaṃ vyāsasyāpi mahātmanaḥ

01,181.039c ity evaṃ cintayām āsa sutasnehānvitā pṛthā

01,181.039d*1885_01 tataḥ suptajanaprāye durdine meghasaṃplute

01,181.040a mahaty athāparāhṇe tu ghanaiḥ sūrya ivāvṛtaḥ

01,181.040c brāhmaṇaiḥ prāviśat tatra jiṣṇur brahmapuraskṛtaḥ

01,181.040d*1886_01 sahitair brāhmaṇais tais tu vedādhyayanapaṇḍitaiḥ

01,181.040d*1886_02 āgatas tu gṛhadvāri yatra tiṣṭhati vai pṛthā

01,182.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,182.001a gatvā tu tāṃ bhārgavakarmaśālāṃ; pārthau pṛthāṃ prāpya mahānubhāvau

01,182.001c tāṃ yājñasenīṃ paramapratītau; bhikṣety athāvedayatāṃ narāgryau

01,182.001d*1887_01 prāg eva saṃpraviṣṭeṣu bhavanaṃ bhrātṛṣu triṣu

01,182.001d*1887_02 amba bhikṣeyam ānītety āhatur bhīmaphalgunau

01,182.002a kuṭīgatā sā tv anavekṣya putrān; uvāca bhuṅkteti sametya sarve

01,182.002c paścāt tu kuntī prasamīkṣya kanyāṃ; kaṣṭaṃ mayā bhāṣitam ity uvāca

01,182.003a sādharmabhītā hi vilajjamānā; tāṃ yājñasenīṃ paramapratītām

01,182.003c pāṇau gṛhītvopajagāma kuntī; yudhiṣṭhiraṃ vākyam uvāca cedam

01,182.004a iyaṃ hi kanyā drupadasya rājñas; tavānujābhyāṃ mayi saṃnisṛṣṭā

01,182.004c yathocitaṃ putra mayāpi coktaṃ; sametya bhuṅkteti nṛpa pramādāt

01,182.005a kathaṃ mayā nānṛtam uktam adya; bhavet kurūṇām ṛṣabha bravīhi

01,182.005c pāñcālarājasya sutām adharmo; na copavarteta nabhūtapūrvaḥ

01,182.006a muhūrtamātraṃ tv anucintya rājā; yudhiṣṭhiro mātaram uttamaujāḥ

01,182.006c kuntīṃ samāśvāsya kurupravīro; dhanaṃjayaṃ vākyam idaṃ babhāṣe

01,182.007a tvayā jitā pāṇḍava yājñasenī; tvayā ca toṣiṣyati rājaputrī

01,182.007c prajvālyatāṃ hūyatāṃ cāpi vahnir; gṛhāṇa pāṇiṃ vidhivat tvam asyāḥ

01,182.008 arjuna uvāca

01,182.008a mā māṃ narendra tvam adharmabhājaṃ; kṛthā na dharmo hy ayam īpsito 'nyaiḥ

01,182.008c bhavān niveśyaḥ prathamaṃ tato 'yaṃ; bhīmo mahābāhur acintyakarmā

01,182.009a ahaṃ tato nakulo 'nantaraṃ me; mādrīsutaḥ sahadevo jaghanyaḥ

01,182.009c vṛkodaro 'haṃ ca yamau ca rājann; iyaṃ ca kanyā bhavataḥ sma sarve

01,182.010a evaṃgate yat karaṇīyam atra; dharmyaṃ yaśasyaṃ kuru tat pracintya

01,182.010c pāñcālarājasya ca yat priyaṃ syāt; tad brūhi sarve sma vaśe sthitās te

01,182.011 vaiśaṃpāyana uvāca

01,182.011*1888_01 jiṣṇor vacanam ājñāya bhaktisnehasamanvitam

01,182.011*1888_02 dṛṣṭiṃ niveśayām āsuḥ pāñcālyāṃ pāṇḍunandanāḥ

01,182.011a te dṛṣṭvā tatra tiṣṭhantīṃ sarve kṛṣṇāṃ yaśasvinīm

01,182.011c saṃprekṣyānyonyam āsīnā hṛdayais tām adhārayan

01,182.012a teṣāṃ hi draupadīṃ dṛṣṭvā sarveṣām amitaujasām

01,182.012c saṃpramathyendriyagrāmaṃ prādurāsīn manobhavaḥ

01,182.013a kāmyaṃ rūpaṃ hi pāñcālyā vidhātrā vihitaṃ svayam

01,182.013b*1889_01 te manyamānāḥ kaunteyāḥ sarvabhūtamanoharām

01,182.013b*1889_02 cakamuḥ sattvasaṃpannā vidhātrā ca pracoditāḥ

01,182.013c babhūvādhikam anyābhyaḥ sarvabhūtamanoharam

01,182.014a teṣām ākārabhāvajñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,182.014c dvaipāyanavacaḥ kṛtsnaṃ saṃsmaran vai nararṣabha

01,182.015a abravīt sa hi tān bhrātṝn mithobhedabhayān nṛpaḥ

01,182.015c sarveṣāṃ draupadī bhāryā bhaviṣyati hi naḥ śubhā

01,182.015d*1890_01 pratyagṛhṇaṃs tato vāṇīṃ bhrātur jyeṣṭhasya pāṇḍavāḥ

01,182.015d*1890_02 anyonyaṃ cānupaghnanto dharmārthaṃ kāmam īpsitam

01,182.015d*1891=00 janamejayaḥ

01,182.015d*1891=05 vaiśaṃpāyanaḥ

01,182.015d*1891_01 satāpi śaktena ca keśavena

01,182.015d*1891_02 sajjaṃ dhanus tan na kṛtaṃ kimartham

01,182.015d*1891_03 viddhaṃ ca lakṣyaṃ na ca kasya hetor

01,182.015d*1891_04 ācakṣva tan me dvipadāṃ variṣṭha

01,182.015d*1891_05 śaktena kṛṣṇena ca kārmukaṃ tan

01,182.015d*1891_06 nāropitaṃ jñātukāmena pārthān

01,182.015d*1891_07 pariśramād eva babhūva loke

01,182.015d*1891_08 jīvanti pārthā iti niścayo 'sya

01,182.015d*1891_09 anyān aśaktān nṛpatīn samīkṣya

01,182.015d*1891_10 svayaṃvare kārmukeṇottamena

01,182.015d*1891_11 dhanaṃjayas tad dhanur ekavīraḥ

01,182.015d*1891_12 sajyaṃ karotīty abhivīkṣya kṛṣṇaḥ

01,182.015d*1891_13 iti svayaṃ vāsudevo vicintya

01,182.015d*1891_14 pārthān vivitsan vividhair upāyaiḥ

01,182.015d*1891_15 na tad dhanuḥ sajyam iyeṣa kartuṃ

01,182.015d*1891_16 babhūvur asyeṣṭatamā hi pārthāḥ

01,183.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,183.001a bhrātur vacas tat prasamīkṣya sarve; jyeṣṭhasya pāṇḍos tanayās tadānīm

01,183.001c tam evārthaṃ dhyāyamānā manobhir; āsāṃ cakrur atha tatrāmitaujāḥ

01,183.002a vṛṣṇipravīras tu kurupravīrān; āśaṅkamānaḥ saharauhiṇeyaḥ

01,183.002c jagāma tāṃ bhārgavakarmaśālāṃ; yatrāsate te puruṣapravīrāḥ

01,183.003a tatropaviṣṭaṃ pṛthudīrghabāhuṃ; dadarśa kṛṣṇaḥ saharauhiṇeyaḥ

01,183.003c ajātaśatruṃ parivārya tāṃś ca; upopaviṣṭāñ jvalanaprakāśān

01,183.004a tato 'bravīd vāsudevo 'bhigamya; kuntīsutaṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭham

01,183.004c kṛṣṇo 'ham asmīti nipīḍya pādau; yudhiṣṭhirasyājamīḍhasya rājñaḥ

01,183.005a tathaiva tasyāpy anu rauhiṇeyas; tau cāpi hṛṣṭāḥ kuravo 'bhyanandan

01,183.005c pitṛṣvasuś cāpi yadupravīrāv; agṛhṇatāṃ bhāratamukhya pādau

01,183.006a ajātaśatruś ca kurupravīraḥ; papraccha kṛṣṇaṃ kuśalaṃ nivedya

01,183.006c kathaṃ vayaṃ vāsudeva tvayeha; gūḍhā vasanto viditāḥ sma sarve

01,183.007a tam abravīd vāsudevaḥ prahasya; gūḍho 'py agnir jñāyata eva rājan

01,183.007c taṃ vikramaṃ pāṇḍaveyānatītya; ko 'nyaḥ kartā vidyate mānuṣeṣu

01,183.008a diṣṭyā tasmāt pāvakāt saṃpramuktā; yūyaṃ sarve pāṇḍavāḥ śatrusāhāḥ

01,183.008c diṣṭyā pāpo dhṛtarāṣṭrasya putraḥ; sahāmātyo na sakāmo 'bhaviṣyat

01,183.008d*1892_01 diṣṭyā kṛṣṇā vīryam āśritya labdhā

01,183.008d*1892_02 diṣṭyā bhūyaḥ śaśvad evaṃ kṛtārthāḥ

01,183.009a bhadraṃ vo 'stu nihitaṃ yad guhāyāṃ; vivardhadhvaṃ jvalana ivedhyamānaḥ

01,183.009c mā vo vidyuḥ pārthivāḥ ke caneha; yāsyāvahe śibirāyaiva tāvat

01,183.009e so 'nujñātaḥ pāṇḍavenāvyayaśrīḥ; prāyāc chīghraṃ baladevena sārdham

01,183.009f*1893_01 tatraivāsan pāṇḍavāś cājaghanyā

01,183.009f*1893_02 mātrā sārdhaṃ kṛṣṇayā cāpi vīrāḥ

01,184.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,184.001a dhṛṣṭadyumnas tu pāñcālyaḥ pṛṣṭhataḥ kurunandanau

01,184.001c anvagacchat tadā yāntau bhārgavasya niveśanam

01,184.002a so 'jñāyamānaḥ puruṣān avadhāya samantataḥ

01,184.002c svayam ārān niviṣṭo 'bhūd bhārgavasya niveśane

01,184.002d*1894_01 jijñāsamānas tu sa tān saṃdideśa nṛpātmajaḥ

01,184.002d*1894_02 puruṣān draupadīhetor jānīdhvaṃ ke tv ime dvijāḥ

01,184.003a sāye 'tha bhīmas tu ripupramāthī; jiṣṇur yamau cāpi mahānubhāvau

01,184.003c bhaikṣaṃ caritvā tu yudhiṣṭhirāya; nivedayāṃ cakrur adīnasattvāḥ

01,184.004a tatas tu kuntī drupadātmajāṃ tām; uvāca kāle vacanaṃ vadānyā

01,184.004c ato 'gram ādāya kuruṣva bhadre; baliṃ ca viprāya ca dehi bhikṣām

01,184.005a ye cānnam icchanti dadasva tebhyaḥ; pariśritā ye parito manuṣyāḥ

01,184.005c tataś ca śeṣaṃ pravibhajya śīghram; ardhaṃ caturṇāṃ mama cātmanaś ca

01,184.006a ardhaṃ ca bhīmāya dadāhi bhadre; ya eṣa mattarṣabhatulyarūpaḥ

01,184.006c śyāmo yuvā saṃhananopapanna; eṣo hi vīro bahubhuk sadaiva

01,184.007a sā hṛṣṭarūpaiva tu rājaputrī; tasyā vacaḥ sādhv aviśaṅkamānā

01,184.007c yathāvad uktaṃ pracakāra sādhvī; te cāpi sarve 'bhyavajahrur annam

01,184.008a kuśais tu bhūmau śayanaṃ cakāra; mādrīsutaḥ sahadevas tarasvī

01,184.008c yathātmīyāny ajināni sarve; saṃstīrya vīrāḥ suṣupur dharaṇyām

01,184.009a agastyaśāstām abhito diśaṃ tu; śirāṃsi teṣāṃ kurusattamānām

01,184.009c kuntī purastāt tu babhūva teṣāṃ; kṛṣṇā tiraś caiva babhūva pattaḥ

01,184.010a aśeta bhūmau saha pāṇḍuputraiḥ; pādopadhāneva kṛtā kuśeṣu

01,184.010c na tatra duḥkhaṃ ca babhūva tasyā; na cāvamene kurupuṃgavāṃs tān

01,184.011a te tatra śūrāḥ kathayāṃ babhūvuḥ; kathā vicitrāḥ pṛtanādhikārāḥ

01,184.011c astrāṇi divyāni rathāṃś ca nāgān; khaḍgān gadāś cāpi paraśvadhāṃś ca

01,184.012a teṣāṃ kathās tāḥ parikīrtyamānāḥ; pāñcālarājasya sutas tadānīm

01,184.012c śuśrāva kṛṣṇāṃ ca tathā niṣaṇṇāṃ; te cāpi sarve dadṛśur manuṣyāḥ

01,184.013a dhṛṣṭadyumno rājaputras tu sarvaṃ; vṛttaṃ teṣāṃ kathitaṃ caiva rātrau

01,184.013c sarvaṃ rājñe drupadāyākhilena; nivedayiṣyaṃs tvarito jagāma

01,184.014a pāñcālarājas tu viṣaṇṇarūpas; tān pāṇḍavān aprativindamānaḥ

01,184.014c dhṛṣṭadyumnaṃ paryapṛcchan mahātmā; kva sā gatā kena nītā ca kṛṣṇā

01,184.015a kaccin na śūdreṇa na hīnajena; vaiśyena vā karadenopapannā

01,184.015c kaccit padaṃ mūrdhni na me nidigdhaṃ; kaccin mālā patitā na śmaśāne

01,184.016a kaccit savarṇapravaro manuṣya; udriktavarṇo 'py uta veha kaccit

01,184.016c kaccin na vāmo mama mūrdhni pādaḥ; kṛṣṇābhimarśena kṛto 'dya putra

01,184.017a kaccic ca yakṣye paramapratītaḥ; saṃyujya pārthena nararṣabheṇa

01,184.017c bravīhi tattvena mahānubhāvaḥ; ko 'sau vijetā duhitur mamādya

01,184.018a vicitravīryasya tu kaccid adya; kurupravīrasya dharanti putrāḥ

01,184.018b*1895_01 kaccit tu me yajñaphalena putra

01,184.018b*1895_02 bhāgyena tasyāś ca kulaṃ ca vā me

01,184.018c kaccit tu pārthena yavīyasādya; dhanur gṛhītaṃ nihataṃ ca lakṣyam

01,185.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,185.001a tatas tathoktaḥ parihṛṣṭarūpaḥ; pitre śaśaṃsātha sa rājaputraḥ

01,185.001c dhṛṣṭadyumnaḥ somakānāṃ prabarho; vṛttaṃ yathā yena hṛtā ca kṛṣṇā

01,185.002a yo 'sau yuvā svāyatalohitākṣaḥ; kṛṣṇājinī devasamānarūpaḥ

01,185.002c yaḥ kārmukāgryaṃ kṛtavān adhijyaṃ; lakṣyaṃ ca tat pātitavān pṛthivyām

01,185.003a asajjamānaś ca gatas tarasvī; vṛto dvijāgryair abhipūjyamānaḥ

01,185.003c cakrāma vajrīva diteḥ suteṣu; sarvaiś ca devair ṛṣibhiś ca juṣṭaḥ

01,185.003d*1896_01 śyāmo yuvā vāraṇamattagāmī

01,185.003d*1896_02 kṛtvā mahat karma suduṣkaraṃ tat

01,185.003d*1897_01 vikṣobhya vidrāvya ca pārthivāṃs tān

01,185.003d*1897_02 svatejasā duṣprativīkṣyarūpau

01,185.004a kṛṣṇā ca gṛhyājinam anvayāt taṃ; nāgaṃ yathā nāgavadhūḥ prahṛṣṭā

01,185.004b*1898_01 yaḥ sūtaputreṇa cakāra yuddhaṃ

01,185.004b*1898_02 śaṅke 'rjunaṃ taṃ tridaśeśavīryam

01,185.004c amṛṣyamāṇeṣu narādhipeṣu; kruddheṣu taṃ tatra samāpatatsu

01,185.005a tato 'paraḥ pārthivarājamadhye; pravṛddham ārujya mahīpraroham

01,185.005c prakālayann eva sa pārthivaughān; kruddho 'ntakaḥ prāṇabhṛto yathaiva

01,185.005d*1899_01 taṃ bhīmasenaṃ paritarkayāmi

01,185.005d*1899_02 yaḥ pātayām āsa raṇe tu śalyam

01,185.006a tau pārthivānāṃ miṣatāṃ narendra; kṛṣṇām upādāya gatau narāgryau

01,185.006c vibhrājamānāv iva candrasūryau; bāhyāṃ purād bhārgavakarmaśālām

01,185.007a tatropaviṣṭārcir ivānalasya; teṣāṃ janitrīti mama pratarkaḥ

01,185.007c tathāvidhair eva narapravīrair; upopaviṣṭais tribhir agnikalpaiḥ

01,185.008a tasyās tatas tāv abhivādya pādāv; uktvā ca kṛṣṇām abhivādayeti

01,185.008c sthitau ca tatraiva nivedya kṛṣṇāṃ; bhaikṣapracārāya gatā narāgryāḥ

01,185.009a teṣāṃ tu bhaikṣaṃ pratigṛhya kṛṣṇā; kṛtvā baliṃ brāhmaṇasāc ca kṛtvā

01,185.009c tāṃ caiva vṛddhāṃ pariviṣya tāṃś ca; narapravīrān svayam apy abhuṅkta

01,185.010a suptās tu te pārthiva sarva eva; kṛṣṇā tu teṣāṃ caraṇopadhānam

01,185.010c āsīt pṛthivyāṃ śayanaṃ ca teṣāṃ; darbhājināgryāstaraṇopapannam

01,185.011a te nardamānā iva kālameghāḥ; kathā vicitrāḥ kathayāṃ babhūvuḥ

01,185.011c na vaiśyaśūdraupayikīḥ kathās tā; na ca dvijāteḥ kathayanti vīrāḥ

01,185.012a niḥsaṃśayaṃ kṣatriyapuṃgavās te; yathā hi yuddhaṃ kathayanti rājan

01,185.012c āśā hi no vyaktam iyaṃ samṛddhā; muktān hi pārthāñ śṛṇumo 'gnidāhāt

01,185.013a yathā hi lakṣyaṃ nihataṃ dhanuś ca; sajyaṃ kṛtaṃ tena tathā prasahya

01,185.013c yathā ca bhāṣanti parasparaṃ te; channā dhruvaṃ te pracaranti pārthāḥ

01,185.014a tataḥ sa rājā drupadaḥ prahṛṣṭaḥ; purohitaṃ preṣayāṃ tatra cakre

01,185.014c vidyāma yuṣmān iti bhāṣamāṇo; mahātmanaḥ pāṇḍusutāḥ stha kaccit

01,185.015a gṛhītavākyo nṛpateḥ purodhā; gatvā praśaṃsām abhidhāya teṣām

01,185.015c vākyaṃ yathāvan nṛpateḥ samagram; uvāca tān sa kramavit krameṇa

01,185.016a vijñātum icchaty avanīśvaro vaḥ; pāñcālarājo drupado varārhāḥ

01,185.016c lakṣyasya veddhāram imaṃ hi dṛṣṭvā; harṣasya nāntaṃ paripaśyate saḥ

01,185.017a tad ācaḍḍhvaṃ jñātikulānupūrvīṃ; padaṃ śiraḥsu dviṣatāṃ kurudhvam

01,185.017c prahlādayadhvaṃ hṛdayaṃ mamedaṃ; pāñcālarājasya sahānugasya

01,185.018a pāṇḍur hi rājā drupadasya rājñaḥ; priyaḥ sakhā cātmasamo babhūva

01,185.018c tasyaiṣa kāmo duhitā mameyaṃ; snuṣā yadi syād iti kauravasya

01,185.019a ayaṃ ca kāmo drupadasya rājño; hṛdi sthito nityam aninditāṅgāḥ

01,185.019c yad arjuno vai pṛthudīrghabāhur; dharmeṇa vindeta sutāṃ mameti

01,185.019d*1900_01 tad vai śrutvā pāṇḍavāḥ sarva eva

01,185.019d*1900_02 rājñā yad uktaṃ drupadena vākyam

01,185.019d*1900_03 kuntyā sārdhaṃ mānayāṃ cāpi cakruḥ

01,185.019d*1900_04 purohitaṃ te puruṣapravīrāḥ

01,185.019d*1901_01 kṛtaṃ hi tat syāt sukṛtaṃ mamedaṃ

01,185.019d*1901_02 yaśaś ca puṇyaṃ ca hitaṃ tad etat

01,185.020a tathoktavākyaṃ tu purohitaṃ taṃ; sthitaṃ vinītaṃ samudīkṣya rājā

01,185.020c samīpasthaṃ bhīmam idaṃ śaśāsa; pradīyatāṃ pādyam arghyaṃ tathāsmai

01,185.021a mānyaḥ purodhā drupadasya rājñas; tasmai prayojyābhyadhikaiva pūjā

01,185.021c bhīmas tathā tat kṛtavān narendra; tāṃ caiva pūjāṃ pratisaṃgṛhītvā

01,185.022a sukhopaviṣṭaṃ tu purohitaṃ taṃ; yudhiṣṭhiro brāhmaṇam ity uvāca

01,185.022c pāñcālarājena sutā nisṛṣṭā; svadharmadṛṣṭena yathānukāmam

01,185.023a pradiṣṭaśulkā drupadena rājñā; sānena vīreṇa tathānuvṛttā

01,185.023c na tatra varṇeṣu kṛtā vivakṣā; na jīvaśilpe na kule na gotre

01,185.024a kṛtena sajyena hi kārmukeṇa; viddhena lakṣyeṇa ca saṃnisṛṣṭā

01,185.024c seyaṃ tathānena mahātmaneha; kṛṣṇā jitā pārthivasaṃghamadhye

01,185.025a naivaṃgate saumakir adya rājā; saṃtāpam arhaty asukhāya kartum

01,185.025c kāmaś ca yo 'sau drupadasya rājñaḥ; sa cāpi saṃpatsyati pārthivasya

01,185.026a aprāpyarūpāṃ hi narendrakanyām; imām ahaṃ brāhmaṇa sādhu manye

01,185.026c na tad dhanur mandabalena śakyaṃ; maurvyā samāyojayituṃ tathā hi

01,185.026e na cākṛtāstreṇa na hīnajena; lakṣyaṃ tathā pātayituṃ hi śakyam

01,185.027a tasmān na tāpaṃ duhitur nimittaṃ; pāñcālarājo 'rhati kartum adya

01,185.027c na cāpi tat pātanam anyatheha; kartuṃ viṣahyaṃ bhuvi mānavena

01,185.028a evaṃ bruvaty eva yudhiṣṭhire tu; pāñcālarājasya samīpato 'nyaḥ

01,185.028c tatrājagāmāśu naro dvitīyo; nivedayiṣyann iha siddham annam

01,186.001 dūta uvāca

01,186.001a janyārtham annaṃ drupadena rājñā; vivāhahetor upasaṃskṛtaṃ ca

01,186.001c tad āpnuvadhvaṃ kṛtasarvakāryāḥ; kṛṣṇā ca tatraiva ciraṃ na kāryam

01,186.002a ime rathāḥ kāñcanapadmacitrāḥ; sadaśvayuktā vasudhādhipārhāḥ

01,186.002c etān samāruhya paraita sarve; pāñcālarājasya niveśanaṃ tat

01,186.003 vaiśaṃpāyana uvāca

01,186.003a tataḥ prayātāḥ kurupuṃgavās te; purohitaṃ taṃ prathamaṃ prayāpya

01,186.003c āsthāya yānāni mahānti tāni; kuntī ca kṛṣṇā ca sahaiva yāte

01,186.003d*1902_01 susnāpitāḥ sākṣatalājadhānair

01,186.003d*1902_02 varair ghaṭaiś candanavāripūrṇaiḥ

01,186.003d*1902_03 strībhiḥ sugandhāmbaramālyadāmair

01,186.003d*1902_04 vibhūṣitā ābharaṇair vicitraiḥ

01,186.003d*1902_05 māṅgalyagītadhvanivādyaśabdair

01,186.003d*1902_06 manoharaiḥ puṇyavatāṃ pravṛddhaiḥ

01,186.003d*1902_07 saṃgīyamānāḥ prayayuḥ prahṛṣṭā

01,186.003d*1902_08 dīpair jvaladbhiḥ sahitāś ca vipraiḥ

01,186.003d*1903_01 sa vai tathoktas tu yudhiṣṭhireṇa

01,186.003d*1903_02 pāñcālarājasya purohitāgryaḥ

01,186.003d*1903_03sarvaṃ yathoktaṃ kurunandanena

01,186.003d*1903_04 nivedayām āsa nṛpāya gatvā

01,186.004a śrutvā tu vākyāni purohitasya; yāny uktavān bhārata dharmarājaḥ

01,186.004c jijñāsayaivātha kurūttamānāṃ; dravyāṇy anekāny upasaṃjahāra

01,186.005a phalāni mālyāni susaṃskṛtāni; carmāṇi varmāṇi tathāsanāni

01,186.005c gāś caiva rājann atha caiva rajjūr; dravyāṇi cānyāni kṛṣīnimittam

01,186.006a anyeṣu śilpeṣu ca yāny api syuḥ; sarvāṇi kḷptāny akhilena tatra

01,186.006c krīḍānimittāni ca yāni tāni; sarvāṇi tatropajahāra rājā

01,186.007a rathāśvavarmāṇi ca bhānumanti; khaḍgā mahānto 'śvarathāś ca citrāḥ

01,186.007c dhanūṃṣi cāgryāṇi śarāś ca mukhyāḥ; śaktyṛṣṭayaḥ kāñcanabhūṣitāś ca

01,186.008a prāsā bhuśuṇḍyaś ca paraśvadhāś ca; sāṃgrāmikaṃ caiva tathaiva sarvam

01,186.008c śayyāsanāny uttamasaṃskṛtāni; tathaiva cāsan vividhāni tatra

01,186.009a kuntī tu kṛṣṇāṃ parigṛhya sādhvīm; antaḥpuraṃ drupadasyāviveṣa

01,186.009c striyaś ca tāṃ kauravarājapatnīṃ; pratyarcayāṃ cakrur adīnasattvāḥ

01,186.010a tān siṃhavikrāntagatīn avekṣya; maharṣabhākṣān ajinottarīyān

01,186.010c gūḍhottarāṃsān bhujagendrabhoga;pralambabāhūn puruṣapravīrān

01,186.011a rājā ca rājñaḥ sacivāś ca sarve; putrāś ca rājñaḥ suhṛdas tathaiva

01,186.011c preṣyāś ca sarve nikhilena rājan; harṣaṃ samāpetur atīva tatra

01,186.012a te tatra vīrāḥ paramāsaneṣu; sapādapīṭheṣv aviśaṅkamānāḥ

01,186.012c yathānupūrvyā viviśur narāgryās; tadā mahārheṣu na vismayantaḥ

01,186.013a uccāvacaṃ pārthivabhojanīyaṃ; pātrīṣu jāmbūnadarājatīṣu

01,186.013c dāsāś ca dāsyaś ca sumṛṣṭaveṣāḥ; bhojāpakāś cāpy upajahrur annam

01,186.014a te tatra bhuktvā puruṣapravīrā; yathānukāmaṃ subhṛśaṃ pratītāḥ

01,186.014c utkramya sarvāṇi vasūni tatra; sāṃgrāmikāny āviviśur nṛvīrāḥ

01,186.015a tal lakṣayitvā drupadasya putro; rājā ca sarvaiḥ saha mantrimukhyaiḥ

01,186.015c samarcayām āsur upetya hṛṣṭāḥ; kuntīsutān pārthivaputrapautrān

01,187.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,187.001a tata āhūya pāñcālyo rājaputraṃ yudhiṣṭhiram

01,187.001c parigraheṇa brāhmeṇa parigṛhya mahādyutiḥ

01,187.002a paryapṛcchad adīnātmā kuntīputraṃ suvarcasam

01,187.002c kathaṃ jānīma bhavataḥ kṣatriyān brāhmaṇān uta

01,187.003a vaiśyān vā guṇasaṃpannān uta vā śūdrayonijān

01,187.003c māyām āsthāya vā siddhāṃś carataḥ sarvatodiśam

01,187.004a kṛṣṇāhetor anuprāptān divaḥ saṃdarśanārthinaḥ

01,187.004c bravītu no bhavān satyaṃ saṃdeho hy atra no mahān

01,187.005a api naḥ saṃśayasyānte manastuṣṭir ihāviśet

01,187.005c api no bhāgadheyāni śubhāni syuḥ paraṃtapa

01,187.006a kāmayā brūhi satyaṃ tvaṃ satyaṃ rājasu śobhate

01,187.006c iṣṭāpūrtena ca tathā vaktavyam anṛtaṃ na tu

01,187.007a śrutvā hy amarasaṃkāśa tava vākyam ariṃdama

01,187.007c dhruvaṃ vivāhakaraṇam āsthāsyāmi vidhānataḥ

01,187.008 yudhiṣṭhira uvāca

01,187.008a mā rājan vimanā bhūs tvaṃ pāñcālya prītir astu te

01,187.008c īpsitas te dhruvaḥ kāmaḥ saṃvṛtto 'yam asaṃśayam

01,187.009a vayaṃ hi kṣatriyā rājan pāṇḍoḥ putrā mahātmanaḥ

01,187.009c jyeṣṭhaṃ māṃ viddhi kaunteyaṃ bhīmasenārjunāv imau

01,187.009e yābhyāṃ tava sutā rājan nirjitā rājasaṃsadi

01,187.010a yamau tu tatra rājendra yatra kṛṣṇā pratiṣṭhitā

01,187.010c vyetu te mānasaṃ duḥkhaṃ kṣatriyāḥ smo nararṣabha

01,187.010e padminīva suteyaṃ te hradād anyaṃ hradaṃ gatā

01,187.011a iti tathyaṃ mahārāja sarvam etad bravīmi te

01,187.011c bhavān hi gurur asmākaṃ paramaṃ ca parāyaṇam

01,187.012 vaiśaṃpāyana uvāca

01,187.012a tataḥ sa drupado rājā harṣavyākulalocanaḥ

01,187.012c prativaktuṃ tadā yuktaṃ nāśakat taṃ yudhiṣṭhiram

01,187.013a yatnena tu sa taṃ harṣaṃ saṃnigṛhya paraṃtapaḥ

01,187.013c anurūpaṃ tato rājā pratyuvāca yudhiṣṭhiram

01,187.014a papraccha cainaṃ dharmātmā yathā te pradrutāḥ purā

01,187.014c sa tasmai sarvam ācakhyāv ānupūrvyeṇa pāṇḍavaḥ

01,187.015a tac chrutvā drupado rājā kuntīputrasya bhāṣitam

01,187.015c vigarhayām āsa tadā dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram

01,187.016a āśvāsayām āsa ca taṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

01,187.016c pratijajñe ca rājyāya drupado vadatāṃ varaḥ

01,187.017a tataḥ kuntī ca kṛṣṇā ca bhīmasenārjunāv api

01,187.017c yamau ca rājñā saṃdiṣṭau viviśur bhavanaṃ mahat

01,187.018a tatra te nyavasan rājan yajñasenena pūjitāḥ

01,187.018c pratyāśvastāṃs tato rājā saha putrair uvāca tān

01,187.019a gṛhṇātu vidhivat pāṇim adyaiva kurunandanaḥ

01,187.019c puṇye 'hani mahābāhur arjunaḥ kurutāṃ kṣaṇam

01,187.020a tatas tam abravīd rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

01,187.020c mamāpi dārasaṃbandhaḥ kāryas tāvad viśāṃ pate

01,187.020d*1904_01 tasmāt pūrvaṃ mayā kāryaṃ yad bhavān anumanyate

01,187.021 drupada uvāca

01,187.021a bhavān vā vidhivat pāṇiṃ gṛhṇātu duhitur mama

01,187.021c yasya vā manyase vīra tasya kṛṣṇām upādiśa

01,187.022 yudhiṣṭhira uvāca

01,187.022a sarveṣāṃ draupadī rājan mahiṣī no bhaviṣyati

01,187.022c evaṃ hi vyāhṛtaṃ pūrvaṃ mama mātrā viśāṃ pate

01,187.023a ahaṃ cāpy aniviṣṭo vai bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ

01,187.023c pārthena vijitā caiṣā ratnabhūtā ca te sutā

01,187.024a eṣa naḥ samayo rājan ratnasya sahabhojanam

01,187.024c na ca taṃ hātum icchāmaḥ samayaṃ rājasattama

01,187.024d*1905_01 akrameṇa niveśe ca dharmalopo mahān bhavet

01,187.024d*1905_02 nirjitā caiva pārthena ratnabhūtā ca te sutā

01,187.025a sarveṣāṃ dharmataḥ kṛṣṇā mahiṣī no bhaviṣyati

01,187.025c ānupūrvyeṇa sarveṣāṃ gṛhṇātu jvalane karam

01,187.026 drupada uvāca

01,187.026a ekasya bahvyo vihitā mahiṣyaḥ kurunandana

01,187.026c naikasyā bahavaḥ puṃso vidhīyante kadā cana

01,187.026d*1906_01 so 'yaṃ na loke vede vā jātu dharmaḥ praśasyate

01,187.027a lokavedaviruddhaṃ tvaṃ nādharmaṃ dhārmikaḥ śuciḥ

01,187.027c kartum arhasi kaunteya kasmāt te buddhir īdṛśī

01,187.028 yudhiṣṭhira uvāca

01,187.028a sūkṣmo dharmo mahārāja nāsya vidmo vayaṃ gatim

01,187.028c pūrveṣām ānupūrvyeṇa yātaṃ vartmānuyāmahe

01,187.028d*1907_01 lokadharmaviruddho 'yaṃ dharmo dharmabhṛtāṃ vara

01,187.029a na me vāg anṛtaṃ prāha nādharme dhīyate matiḥ

01,187.029c evaṃ caiva vadaty ambā mama caiva manogatam

01,187.029d*1908_01 āśrame rudranirdiṣṭād vyāsād etan mayā śrutam

01,187.030a eṣa dharmo dhruvo rājaṃś carainam avicārayan

01,187.030c mā ca te 'tra viśaṅkā bhūt kathaṃ cid api pārthiva

01,187.031 drupada uvāca

01,187.031a tvaṃ ca kuntī ca kaunteya dhṛṣṭadyumnaś ca me sutaḥ

01,187.031c kathayantv itikartavyaṃ śvaḥ kāle karavāmahe

01,187.032 vaiśaṃpāyana uvāca

01,187.032a te sametya tataḥ sarve kathayanti sma bhārata

01,187.032c atha dvaipāyano rājann abhyāgacchad yadṛcchayā

01,188.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,188.001a tatas te pāṇḍavāḥ sarve pāñcālyaś ca mahāyaśāḥ

01,188.001c pratyutthāya mahātmānaṃ kṛṣṇaṃ dṛṣṭvābhyapūjayan

01,188.002a pratinandya sa tān sarvān pṛṣṭvā kuśalam antataḥ

01,188.002c āsane kāñcane śubhre niṣasāda mahāmanāḥ

01,188.003a anujñātās tu te sarve kṛṣṇenāmitatejasā

01,188.003c āsaneṣu mahārheṣu niṣedur dvipadāṃ varāḥ

01,188.004a tato muhūrtān madhurāṃ vāṇīm uccārya pārṣataḥ

01,188.004c papraccha taṃ mahātmānaṃ draupadyarthe viśāṃ patiḥ

01,188.005a katham ekā bahūnāṃ syān na ca syād dharmasaṃkaraḥ

01,188.005c etan no bhagavān sarvaṃ prabravītu yathātatham

01,188.006 vyāsa uvāca

01,188.006a asmin dharme vipralambhe lokavedavirodhake

01,188.006c yasya yasya mataṃ yad yac chrotum icchāmi tasya tat

01,188.007 drupada uvāca

01,188.007a adharmo 'yaṃ mama mato viruddho lokavedayoḥ

01,188.007c na hy ekā vidyate patnī bahūnāṃ dvijasattama

01,188.008a na cāpy ācaritaḥ pūrvair ayaṃ dharmo mahātmabhiḥ

01,188.008c na ca dharmo 'py anekasthaś caritavyaḥ sanātanaḥ

01,188.009a ato nāhaṃ karomy evaṃ vyavasāyaṃ kriyāṃ prati

01,188.009c dharmasaṃdehasaṃdigdhaṃ pratibhāti hi mām idam

01,188.010 dhṛṣṭadyumna uvāca

01,188.010a yavīyasaḥ kathaṃ bhāryāṃ jyeṣṭho bhrātā dvijarṣabha

01,188.010c brahman samabhivarteta sadvṛttaḥ saṃs tapodhana

01,188.011a na tu dharmasya sūkṣmatvād gatiṃ vidmaḥ kathaṃ cana

01,188.011c adharmo dharma iti vā vyavasāyo na śakyate

01,188.012a kartum asmadvidhair brahmaṃs tato na vyavasāmy aham

01,188.012c pañcānāṃ mahiṣī kṛṣṇā bhavatv iti kathaṃ cana

01,188.013 yudhiṣṭhira uvāca

01,188.013a na me vāg anṛtaṃ prāha nādharme dhīyate matiḥ

01,188.013c vartate hi mano me 'tra naiṣo 'dharmaḥ kathaṃ cana

01,188.014a śrūyate hi purāṇe 'pi jaṭilā nāma gautamī

01,188.014b*1909_01 tasya putrī mahāprājñā gautamasya yaśasvinī

01,188.014c ṛṣīn adhyāsitavatī sapta dharmabhṛtāṃ vara

01,188.014d*1910_01 tathaiva munijā vārkṣī tapobhir bhāvitātmanaḥ

01,188.014d*1910_02 saṃgatābhūd daśa bhrātṝn ekanāmnaḥ pracetasaḥ

01,188.015a guroś ca vacanaṃ prāhur dharmaṃ dharmajñasattama

01,188.015c gurūṇāṃ caiva sarveṣāṃ janitrī paramo guruḥ

01,188.016a sā cāpy uktavatī vācaṃ bhaikṣavad bhujyatām iti

01,188.016c tasmād etad ahaṃ manye dharmaṃ dvijavarottama

01,188.017 kunty uvāca

01,188.017*1911_01 bhujyatāṃ bhrātṛbhiḥ sārdham ity arjunam acodayam

01,188.017a evam etad yathāhāyaṃ dharmacārī yudhiṣṭhiraḥ

01,188.017c anṛtān me bhayaṃ tīvraṃ mucyeyam anṛtāt katham

01,188.018 vyāsa uvāca

01,188.018a anṛtān mokṣyase bhadre dharmaś caiṣa sanātanaḥ

01,188.018c na tu vakṣyāmi sarveṣāṃ pāñcāla śṛṇu me svayam

01,188.019a yathāyaṃ vihito dharmo yataś cāyaṃ sanātanaḥ

01,188.019c yathā ca prāha kaunteyas tathā dharmo na saṃśayaḥ

01,188.020 vaiśaṃpāyana uvāca

01,188.020a tata utthāya bhagavān vyāso dvaipāyanaḥ prabhuḥ

01,188.020c kare gṛhītvā rājānaṃ rājaveśma samāviśat

01,188.021a pāṇḍavāś cāpi kuntī ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

01,188.021c vicetasas te tatraiva pratīkṣante sma tāv ubhau

01,188.022a tato dvaipāyanas tasmai narendrāya mahātmane

01,188.022c ācakhyau tad yathā dharmo bahūnām ekapatnitā

01,188.022d*1912_01 yathā devā daduś caiva rājaputryāḥ purā varam

01,188.022d*1912_02 dharmādyās tapasā tuṣṭāḥ pañcapatnītvam īśvarāḥ

01,188.022d@100=0000 vyāsaḥ

01,188.022d@100=0017 ṛṣiḥ

01,188.022d@100=0021 vyāsaḥ

01,188.022d@100=0023 nāḷāyanī

01,188.022d@100=0026 vyāsaḥ

01,188.022d@100=0057 drupadaḥ

01,188.022d@100=0059 vyāsaḥ

01,188.022d@100=0071 indrasenā

01,188.022d@100=0075 ṛṣiḥ

01,188.022d@100=0081 vyāsaḥ

01,188.022d@100=0091 nāḷāyanī

01,188.022d@100=0093 maheśvaraḥ

01,188.022d@100=0095 nāḷāyanī

01,188.022d@100=0105 maheśvaraḥ

01,188.022d@100=0107 nāḷāyanī

01,188.022d@100=0111 maheśvaraḥ

01,188.022d@100=0117 vyāsaḥ

01,188.022d@100_0001 mā bhūd rājaṃs tava tāpo manaḥsthaḥ; pañcānāṃ bhāryā duhitā mameti

01,188.022d@100_0002 mātur eṣā pārthiva prārthitā syāt; pañcānāṃ bhāryā duhitā mameti

01,188.022d@100_0003 yājopayājau dharmaratau tapobhyāṃ; tau cakratuḥ pañcapatitvam asyāḥ

01,188.022d@100_0004 sā dharmataḥ pāṇḍuputrair avāptā; bhāryā kṛṣṇā modatāṃ vai kulaṃ te

01,188.022d@100_0005 loke nānyo nāthavāṃs tvad viśiṣṭaḥ; sarvārīṇām apradhṛṣyo 'si rājan

01,188.022d@100_0006 bhūyas tu me śṛṇv idaṃ tvaṃ viśoko; yathāgamaṃ pañcapatitvam asyāḥ

01,188.022d@100_0007 eṣā nāḷāyanī pūrvaṃ maudgalyaṃ sthaviraṃ patim

01,188.022d@100_0008 ārādhayām āsa tadā kuṣṭhinaṃ tam aninditā

01,188.022d@100_0009 tvagasthibhūtaṃ kaṭukaṃ lolam īrṣyuṃ sukopanam

01,188.022d@100_0010 sugandhetaragandhāḍhyaṃ valīpalitadhāriṇam

01,188.022d@100_0011 sthaviraṃ vikṛtākāraṃ śīryamāṇanakhatvacam

01,188.022d@100_0012 ucchiṣṭam upabhuñjānā paryupāste mahāvratā

01,188.022d@100_0013 tataḥ kadā cid aṅguṣṭho bhuñjānasya vyaśīryata

01,188.022d@100_0014 annād uddhṛtya tac cānnam upāyuṅktāviśaṅkitā

01,188.022d@100_0015 tena tasyāḥ prasannena kāmavyāhāriṇā tadā

01,188.022d@100_0016 varaṃ vṛṇīṣvety asakṛd uktā vavre varaṃ tadā

01,188.022d@100_0017 nāsmi vṛddho na kaṭuko nerṣyur naivātikopanaḥ

01,188.022d@100_0018 na ca durgandhavadano na kṛśo na ca lolupaḥ

01,188.022d@100_0019 kathaṃ tvāṃ ramayāmīha kathaṃ tvāṃ vāsayāmy aham

01,188.022d@100_0020 vada kalyāṇi bhadraṃ te yathā tvaṃ manasecchasi

01,188.022d@100_0021 sā tam akliṣṭakarmāṇaṃ varadaṃ sarvakāmadam

01,188.022d@100_0022 bhartāram anavadyāṅgī prasannaṃ pratyuvāca ha

01,188.022d@100_0023 pañcabāṇātividdhāhaṃ manmathasya mahāmate

01,188.022d@100_0024 pañcadhā māṃ vibhaktātmā bhagavāṃl lokaviśrutaḥ

01,188.022d@100_0025 ramaya tvam acintyātman punaś caikatvam āsthitaḥ

01,188.022d@100_0026 tāṃ tathety abravīd dhīmān brahmarṣir vai mahātapāḥ

01,188.022d@100_0027 sa pañcadhānubhūtvā tāṃ ramayām āsa sarvaśaḥ

01,188.022d@100_0028 nāḷāyanīṃ sukeśāntāṃ mudgalaś cāruhāsinīm

01,188.022d@100_0029 āśrameṣv adhikaṃ cāpi pūjyamāno maharṣibhiḥ

01,188.022d@100_0030 vicacāra yathākāmaṃ kāmarūpavapuḥ punaḥ

01,188.022d@100_0031 yadā yayau divaṃ cāpi tatra devarṣibhiḥ saha

01,188.022d@100_0032 sudhāmṛtarasāhāraḥ suraloke cacāra ha

01,188.022d@100_0033 pūjyamānas tathā śacyā śakrasya bhavaneṣv api

01,188.022d@100_0034 mahendrasenayā sārdhaṃ paryadhāvad riraṃsayā

01,188.022d@100_0035 sūryasya ca rathaṃ divyam āruhya bhagavān prabhuḥ

01,188.022d@100_0036 paryupetya punar meruṃ merau vāsam arocayat

01,188.022d@100_0037 ākāśagaṅgām āplutya tayā saha taponidhiḥ

01,188.022d@100_0038 aṃśujāleṣu candrasya uvāsa ca yathānilaḥ

01,188.022d@100_0039 girirūpaṃ yadā dadhre sa maharṣis tadā punaḥ

01,188.022d@100_0040 tatprabhāvena sā tasya madhye jajñe mahānadī

01,188.022d@100_0041 yadā puṣpākulaḥ sālaḥ saṃjajñe bhagavān ṛṣiḥ

01,188.022d@100_0042 latātvam atha saṃpede tam evābhyanuveṣṭatī

01,188.022d@100_0043 pupoṣa ca vapur yasya tasyānugaṃ punaḥ

01,188.022d@100_0044 sā pupoṣa samaṃ bhartuḥ skandhenāpi cacāra ha

01,188.022d@100_0045 tatas tasya ca tasyāś ca tulyā prītir avardhata

01,188.022d@100_0046 tathā hi bhagavāṃs tasyāḥ prasādād ṛṣisattamaḥ

01,188.022d@100_0047 vijajñuṣī ca sā tatra daivayogena bhāminī

01,188.022d@100_0048 sa ca tāṃ tapasā devīṃ ramayām āsa yogataḥ

01,188.022d@100_0049 ekapatnī purā bhūtvā sadaivāgre yaśasvinī

01,188.022d@100_0050 arundhatīva sīteva babhūvātipativratā

01,188.022d@100_0051 damayantyāś ca mātuḥ sā viśeṣam adhikaṃ yayau

01,188.022d@100_0052 etat tathyaṃ mahārāja mā te bhūd buddhir anyathā

01,188.022d@100_0053 eṣā nāḷāyanī jajñe daivayogena kena cit

01,188.022d@100_0054 rājaṃs tavātmajā kṛṣṇā vedyāṃ tejasvinī śubhā

01,188.022d@100_0055 tasmiṃs tasyā manaḥ saktaṃ na śaśāka kadā cana

01,188.022d@100_0056 tathā praṇihito hy ātmā tasyās tasmin dvijottame

01,188.022d@100_0057 brūhi tat kāraṇaṃ yena brahmañ jātā tapasvinī

01,188.022d@100_0058 sutā mamādhvare kṛṣṇā sarvavedavidāṃ vara

01,188.022d@100_0059 śṛṇu rājan yathā hy asyā datto rudreṇa vai varaḥ

01,188.022d@100_0060 yadarthaṃ caiva saṃbhūtā tava yajñe yaśasvinī

01,188.022d@100_0061 ahaṃ te kathayiṣyāmi kṛṣṇāyāḥ paurvadehikam

01,188.022d@100_0062 indraseneti vikhyātā purā nāḷāyanī śubhā

01,188.022d@100_0063 maudgalyaṃ patim āsādya cacāra vigatajvarā

01,188.022d@100_0064 maudgalyasya maharṣeś ca ramamāṇasya vai tayā

01,188.022d@100_0065 saṃvatsaragaṇā rājan vyatīyuḥ kṣaṇavat tadā

01,188.022d@100_0066 tataḥ kadā cid dharmātmā tṛptaḥ kāmād vyarajyata

01,188.022d@100_0067 anvicchan paramaṃ brahma tyāgadharmaparo 'bhavat

01,188.022d@100_0068 utsasarja sa tāṃ vipraḥ sā tadā cāpatad bhuvi

01,188.022d@100_0069 maudgalyo rājaśārdūla tapobhir bhāvitaḥ sadā

01,188.022d@100_0070 kāmabhogāturābhyetya vacanaṃ cedam abravīt

01,188.022d@100_0071 prasīda bhagavan mahyaṃ na mām utsraṣṭum arhasi

01,188.022d@100_0072 avitṛptāsmi brahmarṣe kāmānāṃ kāmasevanāt

01,188.022d@100_0073 māro māṃ bādhate 'tyartham anugṛhṇātu māṃ bhavān

01,188.022d@100_0074 tarpayasva mamākṣāṇi guhyaṃ māṃ bādhate 'niśam

01,188.022d@100_0075 yasmāt tvaṃ mayi niḥśaṅkā hy avaktavyaṃ prabhāṣase

01,188.022d@100_0076 ācarantī tapovighnaṃ tasmāc chṛṇu vaco mama

01,188.022d@100_0077 bhaviṣyasi nṛloke tvaṃ rājaputrī yaśasvinī

01,188.022d@100_0078 pāñcālarājasya sutā drupadasya mahātmanaḥ

01,188.022d@100_0079 bhavitāras tu te tatra patayaḥ pañca viśrutāḥ

01,188.022d@100_0080 taiḥ sārdhaṃ madhurākāraiś ciraṃ ratim avāpsyasi

01,188.022d@100_0081 saivaṃ śaptā tu vimanā vanaṃ prāptā yaśasvinī

01,188.022d@100_0082 bhogair atṛptā deveśaṃ tapasārādhayat tadā

01,188.022d@100_0083 nirāśīr mārutāhārā nirāhārā tathaiva ca

01,188.022d@100_0084 anuvartamānā tv ādityaṃ tathā pañcatapābhavat

01,188.022d@100_0085 tīvreṇa tapasā tasyās tuṣṭaḥ paśupatiḥ svayam

01,188.022d@100_0086 varaṃ prādāt tadā rudraḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ

01,188.022d@100_0087 bhaviṣyati paraṃ janma mānuṣeṣu varāṅgane

01,188.022d@100_0088 bhaviṣyanti ca te bhadre patayaḥ pañca suvratāḥ

01,188.022d@100_0089 mahendravapuṣaḥ sarve mahendrasamavikramāḥ

01,188.022d@100_0090 tatrasthā ca mahat karma surāṇāṃ tvaṃ kariṣyasi

01,188.022d@100_0091 ekaḥ khalu mayā bhartā vṛtaḥ pañcāpi me katham

01,188.022d@100_0092 bhaviṣyanti mamaikasyāḥ patayas tad bravīhi me

01,188.022d@100_0093 pañcakṛtvas tvayā hy uktaḥ patiṃ dehīty ahaṃ punaḥ

01,188.022d@100_0094 pañca te patayo bhadre bhaviṣyanti sukhāvahāḥ

01,188.022d@100_0095 dharma ekaḥ patiḥ strīṇāṃ pūrvam eva prakalpitaḥ

01,188.022d@100_0096 bahupatnīkatā puṃsāṃ dharmaś ca pitṛbhiḥ kṛtaḥ

01,188.022d@100_0097 strīdharmaḥ pūrvam evāyaṃ nirmito munibhiḥ purā

01,188.022d@100_0098 sahadharmacarī bhartur ekā ekasya cocyate

01,188.022d@100_0099 eko hi bhartā nārīṇāṃ kaumāra iti laukikaḥ

01,188.022d@100_0100 āpatsu ca niyogena saṃtānārthe paraḥ smṛtaḥ

01,188.022d@100_0101 gaccheta yā tṛtīyaṃ tu tasyā niṣkṛtir ucyate

01,188.022d@100_0102 caturthe patitā dharmāt pañcame vardhakī bhavet

01,188.022d@100_0103 evaṃ gate dharmapathe na vṛṇe bahupuṃskatām

01,188.022d@100_0104 alokācaritāt tasmāt kathaṃ mucyeya saṃkarāt

01,188.022d@100_0105 anāvṛtāḥ purā nāryo hy āsañ śudhyanti cārtave

01,188.022d@100_0106 sakṛd uktaṃ tvayā naitān nādharmas te bhaviṣyati

01,188.022d@100_0107 yadi me patayaḥ pañca varam icchāmi tair mithaḥ

01,188.022d@100_0108 kaumāraṃ ca bhavet sarvaiḥ saṃgame saṃgame ca me

01,188.022d@100_0109 patiśuśrūṣayā caiva siddhiḥ prāptā purā mayā

01,188.022d@100_0110 bhogecchā ca mayā prāptā sa ca bhogaś ca me bhavet

01,188.022d@100_0111 ratiś ca bhadre siddhiś ca na bhajete parasparam

01,188.022d@100_0112 abhogā lapsyase siddhiṃ yogenāpi mahatvatām

01,188.022d@100_0113 anyadehāntare ca tvaṃ rūpabhāgyaguṇānvitā

01,188.022d@100_0114 pañcabhiḥ prāpya kaumāraṃ mahābhāgā bhaviṣyasi

01,188.022d@100_0115 gaccha gaṅgājalasthā ca naraṃ paśyasi yaṃ śubhe

01,188.022d@100_0116 tam ānaya mamābhyāśaṃ surarājaṃ śucismite

01,188.022d@100_0117 ity uktā viśvarūpeṇa rudraṃ kṛtvā pradakṣiṇam

01,188.022d@100_0118 jagāma gaṅgām uddiśya puṇyāṃ tripathagāṃ nadīm

01,189.001 vyāsa uvāca

01,189.001a purā vai naimiṣāraṇye devāḥ satram upāsate

01,189.001c tatra vaivasvato rājañ śāmitram akarot tadā

01,189.002a tato yamo dīkṣitas tatra rājan; nāmārayat kiṃ cid api prajābhyaḥ

01,189.002c tataḥ prajās tā bahulā babhūvuḥ; kālātipātān maraṇāt prahīṇāḥ

01,189.002d*1913_01 sa tatra dīkṣitas tāta yamo nāmārayat prajāḥ

01,189.002d*1913_02 prāṇino 'tha na mṛtāś ca . . . . . . . .

01,189.003a tatas tu śakro varuṇaḥ kuberaḥ; sādhyā rudrā vasavaś cāśvinau ca

01,189.003c praṇetāraṃ bhuvanasya prajāpatiṃ; samājagmus tatra devās tathānye

01,189.004a tato 'bruvaṃl lokaguruṃ sametā; bhayaṃ nas tīvraṃ mānuṣāṇāṃ vivṛddhyā

01,189.004c tasmād bhayād udvijantaḥ sukhepsavaḥ; prayāma sarve śaraṇaṃ bhavantam

01,189.005 brahmovāca

01,189.005a kiṃ vo bhayaṃ mānuṣebhyo yūyaṃ sarve yadāmarāḥ

01,189.005c mā vo martyasakāśād vai bhayaṃ bhavatu karhi cit

01,189.006 devā ūcuḥ

01,189.006a martyā hy amartyāḥ saṃvṛttā na viśeṣo 'sti kaś cana

01,189.006c aviśeṣād udvijanto viśeṣārtham ihāgatāḥ

01,189.007 brahmovāca

01,189.007a vaivasvato vyāpṛtaḥ satrahetos; tena tv ime na mriyante manuṣyāḥ

01,189.007c tasminn ekāgre kṛtasarvakārye; tata eṣāṃ bhavitaivāntakālaḥ

01,189.008a vaivasvatasyāpi tanur vibhūtā; vīryeṇa yuṣmākam uta prayuktā

01,189.008c saiṣām anto bhavitā hy antakāle; tanur hi vīryaṃ bhavitā nareṣu

01,189.009 vyāsa uvāca

01,189.009a tatas tu te pūrvajadevavākyaṃ; śrutvā devā yatra devā yajante

01,189.009c samāsīnās te sametā mahābalā; bhāgīrathyāṃ dadṛśuḥ puṇḍarīkam

01,189.010a dṛṣṭvā ca tad vismitās te babhūvus; teṣām indras tatra śūro jagāma

01,189.010c so 'paśyad yoṣām atha pāvakaprabhāṃ; yatra gaṅgā satataṃ saṃprasūtā

01,189.011a sā tatra yoṣā rudatī jalārthinī; gaṅgāṃ devīṃ vyavagāhyāvatiṣṭhat

01,189.011c tasyāśrubinduḥ patito jale vai; tat padmam āsīd atha tatra kāñcanam

01,189.012a tad adbhutaṃ prekṣya vajrī tadānīm; apṛcchat tāṃ yoṣitam antikād vai

01,189.012c kā tvaṃ kathaṃ rodiṣi kasya hetor; vākyaṃ tathyaṃ kāmayeha bravīhi

01,189.013 stry uvāca

01,189.013a tvaṃ vetsyase mām iha yāsmi śakra; yadarthaṃ cāhaṃ rodimi mandabhāgyā

01,189.013c āgaccha rājan purato 'haṃ gamiṣye; draṣṭāsi tad rodimi yatkṛte 'ham

01,189.014 vyāsa uvāca

01,189.014a tāṃ gacchantīm anvagacchat tadānīṃ; so 'paśyad ārāt taruṇaṃ darśanīyam

01,189.014c siṃhāsanasthaṃ yuvatīsahāyaṃ; krīḍantam akṣair girirājamūrdhni

01,189.015a tam abravīd devarājo mamedaṃ; tvaṃ viddhi viśvaṃ bhuvanaṃ vaśe sthitam

01,189.015c īśo 'ham asmīti samanyur abravīd; dṛṣṭvā tam akṣaiḥ subhṛśaṃ pramattam

01,189.016a kruddhaṃ tu śakraṃ prasamīkṣya devo; jahāsa śakraṃ ca śanair udaikṣata

01,189.016c saṃstambhito 'bhūd atha devarājas; tenekṣitaḥ sthāṇur ivāvatasthe

01,189.017a yadā tu paryāptam ihāsya krīḍayā; tadā devīṃ rudatīṃ tām uvāca

01,189.017c ānīyatām eṣa yato 'ham ārān; mainaṃ darpaḥ punar apy āviśeta

01,189.018a tataḥ śakraḥ spṛṣṭamātras tayā tu; srastair aṅgaiḥ patito 'bhūd dharaṇyām

01,189.018c tam abravīd bhagavān ugratejā; maivaṃ punaḥ śakra kṛthāḥ kathaṃ cit

01,189.019a vivartayainaṃ ca mahādrirājaṃ; balaṃ ca vīryaṃ ca tavāprameyam

01,189.019c vivṛtya caivāviśa madhyam asya; yatrāsate tvadvidhāḥ sūryabhāsaḥ

01,189.020a sa tad vivṛtya śikharaṃ mahāgires; tulyadyutīṃś caturo 'nyān dadarśa

01,189.020c sa tān abhiprekṣya babhūva duḥkhitaḥ; kaccin nāhaṃ bhavitā vai yatheme

01,189.021a tato devo giriśo vajrapāṇiṃ; vivṛtya netre kupito 'bhyuvāca

01,189.021c darīm etāṃ praviśa tvaṃ śatakrato; yan māṃ bālyād avamaṃsthāḥ purastāt

01,189.022a uktas tv evaṃ vibhunā devarājaḥ; pravepamāno bhṛśam evābhiṣaṅgāt

01,189.022c srastair aṅgair anileneva nunnam; aśvatthapatraṃ girirājamūrdhni

01,189.023a sa prāñjalir vinatenānanena; pravepamānaḥ sahasaivam uktaḥ

01,189.023c uvāca cedaṃ bahurūpam ugraṃ; draṣṭā śeṣasya bhagavaṃs tvaṃ bhavādya

01,189.024a tam abravīd ugradhanvā prahasya; naivaṃśīlāḥ śeṣam ihāpnuvanti

01,189.024c ete 'py evaṃ bhavitāraḥ purastāt; tasmād etāṃ darim āviśya śedhvam

01,189.025a śeṣo 'py evaṃ bhavitā vo na saṃśayo; yoniṃ sarve mānuṣīm āviśadhvam

01,189.025c tatra yūyaṃ karma kṛtvāviṣahyaṃ; bahūn anyān nidhanaṃ prāpayitvā

01,189.025d*1914_01 śastrair divyair mānuṣān yodhayitvā

01,189.025d*1914_02 śūrān sarvān āhave tān vijitya

01,189.026a āgantāraḥ punar evendralokaṃ; svakarmaṇā pūrvajitaṃ mahārham

01,189.026c sarvaṃ mayā bhāṣitam etad evaṃ; kartavyam anyad vividhārthavac ca

01,189.027 pūrvendrā ūcuḥ

01,189.027a gamiṣyāmo mānuṣaṃ devalokād; durādharo vihito yatra mokṣaḥ

01,189.027c devās tv asmān ādadhīrañ jananyāṃ; dharmo vāyur maghavān aśvinau ca

01,189.027d*1915_01 astrair divyair mānuṣān yodhayitvā

01,189.027d*1915_02 āgantāraḥ punar evendralokam

01,189.028 vyāsa uvāca

01,189.028a etac chrutvā vajrapāṇir vacas tu; devaśreṣṭhaṃ punar evedam āha

01,189.028c vīryeṇāhaṃ puruṣaṃ kāryahetor; dadyām eṣāṃ pañcamaṃ matprasūtam

01,189.028d*1916_01 viśvabhug ṛtadhāmā ca śibir indraḥ pratāpavān

01,189.028d*1916_02 śāntiś caturthas teṣāṃ vai tejasvī pañcamaḥ smṛtaḥ

01,189.029a teṣāṃ kāmaṃ bhagavān ugradhanvā; prādād iṣṭaṃ sannisargād yathoktam

01,189.029c tāṃ cāpy eṣāṃ yoṣitaṃ lokakāntāṃ; śriyaṃ bhāryāṃ vyadadhān mānuṣeṣu

01,189.030a tair eva sārdhaṃ tu tataḥ sa devo; jagāma nārāyaṇam aprameyam

01,189.030b*1917_01 anantam avyaktam ajaṃ purāṇaṃ

01,189.030b*1917_02 sanātanaṃ viśvam anantarūpam

01,189.030c sa cāpi tad vyadadhāt sarvam eva; tataḥ sarve saṃbabhūvur dharaṇyām

01,189.030d*1918_01 naraṃ tu devaṃ vibudhapradhānam

01,189.030d*1918_02 indro jiṣṇuṃ pañcamaṃ kalpayitvā

01,189.031a sa cāpi keśau harir udbabarha; śuklam ekam aparaṃ cāpi kṛṣṇam

01,189.031c tau cāpi keśau viśatāṃ yadūnāṃ; kule striyau rohiṇīṃ devakīṃ ca

01,189.031c*1919_01 yo 'sau śvetas tasya devasya keśaḥ

01,189.031e tayor eko baladevo babhūva; kṛṣṇo dvitīyaḥ keśavaḥ saṃbabhūva

01,189.031f*1920_01 keśo yo 'sau varṇataḥ kṛṣṇa uktaḥ

01,189.032a ye te pūrvaṃ śakrarūpā niruddhās; tasyāṃ daryāṃ parvatasyottarasya

01,189.032c ihaiva te pāṇḍavā vīryavantaḥ; śakrasyāṃśaḥ pāṇḍavaḥ savyasācī

01,189.033a evam ete pāṇḍavāḥ saṃbabhūvur; ye te rājan pūrvam indrā babhūvuḥ

01,189.033c lakṣmīś caiṣāṃ pūrvam evopadiṣṭā; bhāryā yaiṣā draupadī divyarūpā

01,189.034a kathaṃ hi strī karmaṇo 'nte mahītalāt; samuttiṣṭhed anyato daivayogāt

01,189.034c yasyā rūpaṃ somasūryaprakāśaṃ; gandhaś cāgryaḥ krośamātrāt pravāti

01,189.035a idaṃ cānyat prītipūrvaṃ narendra; dadāmi te varam atyadbhutaṃ ca

01,189.035c divyaṃ cakṣuḥ paśya kuntīsutāṃs tvaṃ; puṇyair divyaiḥ pūrvadehair upetān

01,189.036 vaiśaṃpāyana uvāca

01,189.036a tato vyāsaḥ paramodārakarmā; śucir vipras tapasā tasya rājñaḥ

01,189.036c cakṣur divyaṃ pradadau tān sa sarvān; rājāpaśyat pūrvadehair yathāvat

01,189.037a tato divyān hemakirīṭamālinaḥ; śakraprakhyān pāvakādityavarṇān

01,189.037c baddhāpīḍāṃś cārurūpāṃś ca yūno; vyūḍhoraskāṃs tālamātrān dadarśa

01,189.038a divyair vastrair arajobhiḥ suvarṇair; mālyaiś cāgryaiḥ śobhamānān atīva

01,189.038c sākṣāt tryakṣān vasavo vātha divyān; ādityān vā sarvaguṇopapannān

01,189.038e tān pūrvendrān evam īkṣyābhirūpān; prīto rājā drupado vismitaś ca

01,189.038e*1921_01 śakrātmajaṃ cendrarūpaṃ niśamya

01,189.039a divyāṃ māyāṃ tām avāpyāprameyāṃ; tāṃ caivāgryāṃ śriyam iva rūpiṇīṃ ca

01,189.039b*1922_01 divyāṃ sākṣāt somavahniprakāśāṃ

01,189.039c yogyāṃ teṣāṃ rūpatejoyaśobhiḥ; patnīm ṛddhāṃ dṛṣṭavān pārthivendraḥ

01,189.040a sa tad dṛṣṭvā mahad āścaryarūpaṃ; jagrāha pādau satyavatyāḥ sutasya

01,189.040c naitac citraṃ paramarṣe tvayīti; prasannacetāḥ sa uvāca cainam

01,189.041 vyāsa uvāca

01,189.041a āsīt tapovane kā cid ṛṣeḥ kanyā mahātmanaḥ

01,189.041c nādhyagacchat patiṃ sā tu kanyā rūpavatī satī

01,189.042a toṣayām āsa tapasā sā kilogreṇa śaṃkaram

01,189.042c tām uvāceśvaraḥ prīto vṛṇu kāmam iti svayam

01,189.043a saivam uktābravīt kanyā devaṃ varadam īśvaram

01,189.043c patiṃ sarvaguṇopetam icchāmīti punaḥ punaḥ

01,189.044a dadau tasyai sa deveśas taṃ varaṃ prītimāṃs tadā

01,189.044c pañca te patayaḥ śreṣṭhā bhaviṣyantīti śaṃkaraḥ

01,189.045a sā prasādayatī devam idaṃ bhūyo 'bhyabhāṣata

01,189.045c ekaṃ patiṃ guṇopetaṃ tvatto 'rhāmīti vai tadā

01,189.045e tāṃ devadevaḥ prītātmā punaḥ prāha śubhaṃ vacaḥ

01,189.046a pañcakṛtvas tvayā uktaḥ patiṃ dehīty ahaṃ punaḥ

01,189.046c tat tathā bhavitā bhadre tava tad bhadram astu te

01,189.046e deham anyaṃ gatāyās te yathoktaṃ tad bhaviṣyati

01,189.046f@102_0001 saiva nāḷāyanī bhūtvā rūpeṇāpratimā bhuvi

01,189.046f@102_0002 maudgalyaṃ patim āsādya śivād varam avāpya ca

01,189.046f@102_0003 śṛṇu guhyaṃ mahīpāla vadataḥ sāvadhānataḥ

01,189.046f@102_0004 saṃśraddhatsva vaco mahyaṃ tataḥ paśyasi pāṇḍavān

01,189.046f@102_0005 hatvā vṛtraṃ surapatis tvāṣṭraṃ svargāt sa ha cyutaḥ

01,189.046f@102_0006 brahmahatyām avāpyātha dharmādirahitas tadā

01,189.046f@102_0007 aindro dharmo yamam agād balaṃ vāyum athāviśat

01,189.046f@102_0008 vīryaṃ varaṃ jñānarūpe nāsatyāv abhijagmatuḥ

01,189.046f@102_0009 hrīś ca lakṣmīś ca kīrtiś ca saṃnatir matir eva ca

01,189.046f@102_0010 etā vinirgatā indrād vāgdevīṃ tāḥ samāśritāḥ

01,189.046f@102_0011 pūrvendravaradānāc ca maheśasyājñayā nṛpa

01,189.046f@102_0012 dharmādīn pāṇḍavān viddhi hriyād yā draupadīṃ tathā

01,189.046f@102_0013 tad ime pāṇḍavā rājan indra eko na saṃśayaḥ

01,189.046f@102_0014 ekaiva draupadī rājan paulomī te na saṃśayaḥ

01,189.046f@102_0015 śṛṇu guhyatamaṃ cānyad rahasyaṃ devanirmitam

01,189.046f@102_0016 yac chrutvā saṃśayas te 'dya śatadhā viphaliṣyati

01,189.046f@102_0017 sadyojātamukhādīni mukhāni ca maheśituḥ

01,189.046f@102_0018 pāṇḍavāḥ pañca yāni syuḥ pārvatī draupadī tv iyam

01,189.046f@102_0019 idam anyad rahasyaṃ te devaguhyaṃ sanātanam

01,189.046f@102_0020 bhavataḥ pratyayārthaṃ ca niḥsaṃśayakaraṃ mahat

01,189.046f@102_0021 catvāraś ca bhujā viṣṇoḥ śaṅkhacakrādilāñchitāḥ

01,189.046f@102_0022 dharmarājaś ca bhīmaś ca yamau ca nṛpasattama

01,189.046f@102_0023 arjunas tu svayaṃ viṣṇuḥ pāñcālī kamalāvatī

01,189.046f@102_0024 catasro mūrtayo viṣṇoḥ svayaṃ viṣṇuś ca sindhujā

01,189.046f@102_0025 caturaḥ pāṇḍavāñ jiṣṇuṃ kṛṣṇāṃ viddhi mahīśvara

01,189.046f@102_0026 caturmūrtiś caturvyūho vāsudevādibhiḥ saha

01,189.046f@102_0027 avatīrṇo mahīṃ viṣṇuḥ pāñcālī kamalā svayam

01,189.046f@102_0028 pañcāyatanasaṃjñaś ca pañcamūrtiḥ sadāśivaḥ

01,189.046f@102_0029 nivṛttādilayān pañca pāñcālīṃ viddhi bhūmipa

01,189.046f@102_0030 tasmāt te saṃśayo mā bhūt pāṇḍavebhyaḥ pradīyatām

01,189.046f@102_0031 kṛṣṇā tava sutā rājan pañcabhiḥ pūrvasaṃbhavāt

01,189.046f@102_0032 pañcāgnayaḥ pāṇḍavāḥ syuḥ svāhā kṛṣṇā prakīrtitā

01,189.047a drupadaiṣā hi sā jajñe sutā te devarūpiṇī

01,189.047c pañcānāṃ vihitā patnī kṛṣṇā pārṣaty aninditā

01,189.048a svargaśrīḥ pāṇḍavārthāya samutpannā mahāmakhe

01,189.048c seha taptvā tapo ghoraṃ duhitṛtvaṃ tavāgatā

01,189.049a saiṣā devī rucirā devajuṣṭā; pañcānām ekā svakṛtena karmaṇā

01,189.049c sṛṣṭā svayaṃ devapatnī svayambhuvā; śrutvā rājan drupadeṣṭaṃ kuruṣva

01,189.049d@101=0000 vyāsaḥ

01,189.049d@101_0001 idaṃ cāpi purāvṛttaṃ tan nibodha ca bhūmipa

01,189.049d@101_0002 kīrtyamānaṃ nṛparṣīṇāṃ pūrveṣāṃ dārakarmaṇi

01,189.049d@101_0003 nitantur nāma rājarṣir babhūva bhuvi viśrutaḥ

01,189.049d@101_0004 tasya putrā maheṣvāsā babhūvuḥ pañca bhūmipāḥ

01,189.049d@101_0005 sālveyaḥ śūrasenaś ca śrutasenaś ca vīryavān

01,189.049d@101_0006 tindusāro 'tisāraś ca kṣatriyāḥ kratuyājinaḥ

01,189.049d@101_0007 nāticakramur anyonyam anyonyasya priyaṃvadāḥ

01,189.049d@101_0008 etān naitantavān pañca śaibyā cātra svayaṃvare

01,189.049d@101_0009 avāpa sā patīn vīrān bhaumāśvī manujādhipān

01,189.049d@101_0010 vīṇeva madhurārāvā gāndhārasvaramūrcchitā

01,189.049d@101_0011 uttamā sarvanārīṇāṃ bhaumāśvī hy abhavat tadā

01,189.049d@101_0012 yasyā naitantavāḥ pañca patayaḥ kṣatriyarṣabhāḥ

01,189.049d@101_0013 babhūvuḥ pṛthivīpālāḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ

01,189.049d@101_0014 teṣām ekābhavad bhāryā rājñām auśīnarī nṛpa

01,189.049d@101_0015 bhaumāśvī nāma bhadraṃ te tadā rūpaguṇānvitā

01,189.049d@101_0016 pañcabhyaḥ pañcadhā pañca dāyādān sā vyajāyata

01,189.049d@101_0017 tebhyo naitantavebhyas tu rājaśārdūla vai tadā

01,189.049d@101_0018 pṛthag ākhyābhavat teṣāṃ matsyānāṃ pañcadhā bhuvi

01,189.049d@101_0019 yathāvat kīrtyamānāṃs tāñ śṛṇu me rājasattama

01,189.049d@101_0020 sālveyāḥ śūrasenāś ca śrutasenāś ca pārthivāḥ

01,189.049d@101_0021 tindusārātisārāś ca vaṃśā eṣāṃ nṛpottama

01,189.049d@101_0022 evam ekābhavad bhāryā bhaumāśvī bhuvi viśrutā

01,190.001 drupada uvāca

01,190.001a aśrutvaivaṃ vacanaṃ te maharṣe; mayā pūrvaṃ yatitaṃ kāryam etat

01,190.001b*1923_01 śrutvā vacas tathyam idaṃ mahārthaṃ

01,190.001b*1923_02 naṣṭapramoho 'smi mahānubhāva

01,190.001c na vai śakyaṃ vihitasyāpayātuṃ; tad evedam upapannaṃ vidhānam

01,190.002a diṣṭasya granthir anivartanīyaḥ; svakarmaṇā vihitaṃ neha kiṃ cit

01,190.002c kṛtaṃ nimittaṃ hi varaikahetos; tad evedam upapannaṃ bahūnām

01,190.003a yathaiva kṛṣṇoktavatī purastān; naikān patīn me bhagavān dadātu

01,190.003c sa cāpy evaṃ varam ity abravīt tāṃ; devo hi veda paramaṃ yad atra

01,190.004a yadi vāyaṃ vihitaḥ śaṃkareṇa; dharmo 'dharmo vā nātra mamāparādhaḥ

01,190.004c gṛhṇantv ime vidhivat pāṇim asyā; yathopajoṣaṃ vihitaiṣāṃ hi kṛṣṇā

01,190.004d*1924_01 nāyaṃ vidhir mānuṣāṇāṃ vivāhe

01,190.004d*1924_02 devā hy ete draupadī cāpi lakṣmīḥ

01,190.004d*1924_03 prāk karmaṇaḥ svakṛtāt pañca bhartṝn

01,190.004d*1924_04 avāpy eṣā devadevaprasādāt

01,190.004d*1924_05 naiṣām evāyaṃ vihitaḥ sadvivāho

01,190.004d*1924_06 yad bhāryaiṣā draupadī pāṇḍavānām

01,190.004d*1925_01 anye 'py evaṃ syur manuṣyāḥ striyaś ca

01,190.004d*1925_02 na dharmaḥ syān mānavokto narendra

01,190.005 vaiśaṃpāyana uvāca

01,190.005a tato 'bravīd bhagavān dharmarājam; adya puṇyāham uta pāṇḍaveya

01,190.005c adya pauṣyaṃ yogam upaiti candramāḥ; pāṇiṃ kṛṣṇāyās tvaṃ gṛhāṇādya pūrvam

01,190.005d*1926_01 pāṇiṃ gṛhāṇa prathamaṃ tvam asyāḥ

01,190.005d*1926_02 pāñcālarājasya narendra putryāḥ

01,190.005d*1927_01 tata ājagmatus tatra tau kṛṣṇadrupadāv ubhau

01,190.005d*1927_02 kuntī saputrā yatrāste dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ

01,190.005d*1927_03 tato dvaipāyanaḥ kṛṣṇo yudhiṣṭhiram athābravīt

01,190.005d*1927_04 adya puṇyamahaś candro rohiṇyā ca sameṣyati

01,190.005d*1927_05 krameṇa manujavyāghrāḥ pāṇiṃ gṛhṇantu pāṇḍavāḥ

01,190.005d*1927_06 draupadyā dharmataḥ sarve dṛṣṭam etat purānagha

01,190.006a tato rājā yajñasenaḥ saputro; janyārtha yuktaṃ bahu tat tadagryam

01,190.006c samānayām āsa sutāṃ ca kṛṣṇām; āplāvya ratnair bahubhir vibhūṣya

01,190.007a tataḥ sarve suhṛdas tatra tasya; samājagmuḥ sacivā mantriṇaś ca

01,190.007c draṣṭuṃ vivāhaṃ paramapratītā; dvijāś ca paurāś ca yathāpradhānāḥ

01,190.008a tat tasya veśmārthijanopaśobhitaṃ; vikīrṇapadmotpalabhūṣitājiram

01,190.008c mahārharatnaughavicitram ābabhau; divaṃ yathā nirmalatārakācitam

01,190.009a tatas tu te kauravarājaputrā; vibhūṣitāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ

01,190.009c mahārhavastrā varacandanokṣitāḥ; kṛtābhiṣekāḥ kṛtamaṅgalakriyāḥ

01,190.010a purohitenāgnisamānavarcasā; sahaiva dhaumyena yathāvidhi prabho

01,190.010c krameṇa sarve viviśuś ca tat sado; maharṣabhā goṣṭham ivābhinandinaḥ

01,190.011a tataḥ samādhāya sa vedapārago; juhāva mantrair jvalitaṃ hutāśanam

01,190.011c yudhiṣṭhiraṃ cāpy upanīya mantravin; niyojayām āsa sahaiva kṛṣṇayā

01,190.012a pradakṣiṇaṃ tau pragṛhītapāṇī; samānayām āsa sa vedapāragaḥ

01,190.012b*1928_01 viprāṃs tu saṃtarpya yudhiṣṭhiro 'nnair

01,190.012b*1928_02 gobhiś ca ratnair vividhair apūrvaiḥ

01,190.012b*1928_03 jagrāha pāṇiṃ naradevaputryā

01,190.012b*1928_04 dhaumyena mantrair vidhivad dhute 'gnau

01,190.012b*1928_05 tato 'ntarikṣāt kusumāni petur

01,190.012b*1928_06 vavau ca vāyuḥ sumanojñagandhaḥ

01,190.012c tato 'bhyanujñāya tam ājiśobhinaṃ; purohito rājagṛhād viniryayau

01,190.013a krameṇa cānena narādhipātmajā; varastriyās te jagṛhus tadā karam

01,190.013c ahany ahany uttamarūpadhāriṇo; mahārathāḥ kauravavaṃśavardhanāḥ

01,190.014a idaṃ ca tatrādbhutarūpam uttamaṃ; jagāda viprarṣir atītamānuṣam

01,190.014c mahānubhāvā kila sā sumadhyamā; babhūva kanyaiva gate gate 'hani

01,190.014d*1929_01 patiśvaśuratā jyeṣṭhe patidevaratānuje

01,190.014d*1929_02 madhyameṣu ca pāñcālyāḥ tritayaṃ tritayaṃ triṣu

01,190.015a kṛte vivāhe drupado dhanaṃ dadau; mahārathebhyo bahurūpam uttamam

01,190.015c śataṃ rathānāṃ varahemabhūṣiṇāṃ; caturyujāṃ hemakhalīnamālinām

01,190.016a śataṃ gajānām abhipadmināṃ tathā; śataṃ girīṇām iva hemaśṛṅgiṇām

01,190.016b*1930_01 śataṃ daśāśvān maṇihemabhūṣaṇān

01,190.016b*1930_02 manojavān dvādaśavārṣikān yathā

01,190.016c tathaiva dāsīśatam agryayauvanaṃ; mahārhaveṣābharaṇāmbarasrajam

01,190.016d*1931_01 haimāni śayyāsanabhājanāni

01,190.016d*1931_02 dravyāṇi cānyāni mahāsanāni

01,190.017a pṛthak pṛthak caiva daśāyutānvitaṃ; dhanaṃ dadau saumakir agnisākṣikam

01,190.017c tathaiva vastrāṇi ca bhūṣaṇāni; prabhāvayuktāni mahādhanāni

01,190.018a kṛte vivāhe ca tataḥ sma pāṇḍavāḥ; prabhūtaratnām upalabhya tāṃ śriyam

01,190.018c vijahrur indrapratimā mahābalāḥ; pure tu pāñcālanṛpasya tasya ha

01,190.018d*1932_01 sarve 'py atuṣyan nṛpa pāṇḍaveyās

01,190.018d*1932_02 tasyāḥ śubhaiḥ śīlasamādhivṛttaiḥ

01,190.018d*1932_03 sā cāpy eṣāṃ yājñasenī tadānīṃ

01,190.018d*1932_04 vivardhayām āsa mudaṃ svavṛttaiḥ

01,191.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,191.001a pāṇḍavaiḥ saha saṃyogaṃ gatasya drupadasya tu

01,191.001c na babhūva bhayaṃ kiṃ cid devebhyo 'pi kathaṃ cana

01,191.001d*1933_01 evaṃ vivāhaṃ kṛtvā te vīrā drupadaveśmani

01,191.001d*1933_02 ūṣuḥ sarve yathā puṇyaṃ kṛtavanto 'ntarikṣagāḥ

01,191.002a kuntīm āsādya tā nāryo drupadasya mahātmanaḥ

01,191.002c nāma saṃkīrtayantyas tāḥ pādau jagmuḥ svamūrdhabhiḥ

01,191.003a kṛṣṇā ca kṣaumasaṃvītā kṛtakautukamaṅgalā

01,191.003c kṛtābhivādanā śvaśrvās tasthau prahvā kṛtāñjaliḥ

01,191.004a rūpalakṣaṇasaṃpannāṃ śīlācārasamanvitām

01,191.004c draupadīm avadat premṇā pṛthāśīrvacanaṃ snuṣām

01,191.005a yathendrāṇī harihaye svāhā caiva vibhāvasau

01,191.005c rohiṇī ca yathā some damayantī yathā nale

01,191.006a yathā vaiśravaṇe bhadrā vasiṣṭhe cāpy arundhatī

01,191.006b*1934_01 yathā dāśarathau sītā yathā rudre nagātmajā

01,191.006b*1935_01 lopāmudrā yathāgastye yathā rāme ca jānakī

01,191.006c yathā nārāyaṇe lakṣmīs tathā tvaṃ bhava bhartṛṣu

01,191.006c*1936_01 vāgdevī caturānane

01,191.006c*1936_02 girijā giriśe yadvad uṣā bhānau yathā sthirā

01,191.006c*1936_03 sthirā ca vallabhā ca tvaṃ

01,191.007a jīvasūr vīrasūr bhadre bahusaukhyasamanvitā

01,191.007c subhagā bhogasaṃpannā yajñapatnī svanuvratā

01,191.008a atithīn āgatān sādhūn bālān vṛddhān gurūṃs tathā

01,191.008c pūjayantyā yathānyāyaṃ śaśvad gacchantu te samāḥ

01,191.009a kurujāṅgalamukhyeṣu rāṣṭreṣu nagareṣu ca

01,191.009c anu tvam abhiṣicyasva nṛpatiṃ dharmavatsalam

01,191.010a patibhir nirjitām urvīṃ vikrameṇa mahābalaiḥ

01,191.010c kuru brāhmaṇasāt sarvām aśvamedhe mahākratau

01,191.011a pṛthivyāṃ yāni ratnāni guṇavanti gunānvite

01,191.011c tāny āpnuhi tvaṃ kalyāṇi sukhinī śaradāṃ śatam

01,191.012a yathā ca tvābhinandāmi vadhv adya kṣaumasaṃvṛtām

01,191.012c tathā bhūyo 'bhinandiṣye sūtaputrāṃ guṇānvitām

01,191.013a tatas tu kṛtadārebhyaḥ pāṇḍubhyaḥ prāhiṇod dhariḥ

01,191.013c muktāvaiḍūryacitrāṇi haimāny ābharaṇāni ca

01,191.014a vāsāṃsi ca mahārhāṇi nānādeśyāni mādhavaḥ

01,191.014c kambalājinaratnāni sparśavanti śubhāni ca

01,191.015a śayanāsanayānāni vividhāni mahānti ca

01,191.015c vaiḍūryavajracitrāṇi śataśo bhājanāni ca

01,191.016a rūpayauvanadākṣiṇyair upetāś ca svalaṃkṛtāḥ

01,191.016b*1937_01 rākāśaśāṅkavadanāḥ padminījātisaṃbhavāḥ

01,191.016b*1937_02 padmagandhāḥ padmamukhāḥ padmapatranibhekṣaṇāḥ

01,191.016b*1937_03 muktāyuktasukarṇāś ca saptabindulalāṭikāḥ

01,191.016b*1937_04 pīvarastanabhārārtāḥ śaṅkhakaṇṭhyaḥ sunāsikāḥ

01,191.016b*1937_05 kṛṣṇadīrghasukeśinyo muṣṭigrāhyasumadhyamāḥ

01,191.016b*1937_06 bhṛṅgāliromalatikā hy āvartanibhanābhikāḥ

01,191.016b*1937_07 vipulaśroṇiphalakā rambhāstambhoruyugmakāḥ

01,191.016c preṣyāḥ saṃpradadau kṛṣṇo nānādeśyāḥ sahasraśaḥ

01,191.017a gajān vinītān bhadrāṃś ca sadaśvāṃś ca svalaṃkṛtān

01,191.017c rathāṃś ca dāntān sauvarṇaiḥ śubhaiḥ paṭṭair alaṃkṛtān

01,191.018a koṭiśaś ca suvarṇaṃ sa teṣām akṛtakaṃ tathā

01,191.018c vītīkṛtam ameyātmā prāhiṇon madhusūdanaḥ

01,191.019a tat sarvaṃ pratijagrāha dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,191.019c mudā paramayā yukto govindapriyakāmyayā

01,192.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,192.001a tato rājñāṃ carair āptaiś cāraḥ samupanīyata

01,192.001c pāṇḍavair upasaṃpannā draupadī patibhiḥ śubhā

01,192.002a yena tad dhanur āyamya lakṣyaṃ viddhaṃ mahātmanā

01,192.002c so 'rjuno jayatāṃ śreṣṭho mahābāṇadhanurdharaḥ

01,192.003a yaḥ śalyaṃ madrarājānam utkṣipyābhrāmayad balī

01,192.003c trāsayaṃś cāpi saṃkruddho vṛkṣeṇa puruṣān raṇe

01,192.004a na cāpi saṃbhramaḥ kaś cid āsīt tatra mahātmanaḥ

01,192.004c sa bhīmo bhīmasaṃsparśaḥ śatrusenāṅgapātanaḥ

01,192.004d*1938_01 yo 'sāv atyakramīd yuddhe yudhyan duryodhanaṃ tadā

01,192.004d*1938_02 sa rājā pāṇḍavaśreṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg buddhivardhanaḥ

01,192.004d*1938_03 duryodhanād avarajair yau yudhyetāṃ pratītavat

01,192.004d*1938_04 tau yamau vṛttasaṃpannau saṃpannabalavikramau

01,192.004d*1938_05 cāraiḥ praṇihite cāre rājāno vigatajvarāḥ

01,192.005a brahmarūpadharāñ śrutvā pāṇḍurājasutāṃs tadā

01,192.005c kaunteyān manujendrāṇāṃ vismayaḥ samajāyata

01,192.006a saputrā hi purā kuntī dagdhā jatugṛhe śrutā

01,192.006b*1939_01 sarvabhūmipatīnāṃ ca rāṣṭrāṇāṃ ca yaśasvinām

01,192.006c punarjātān iti smaitān manyante sarvapārthivāḥ

01,192.007a dhik kurvantas tadā bhīṣmaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca kauravam

01,192.007c karmaṇā sunṛśaṃsena purocanakṛtena vai

01,192.007d@103=0003 vaiśaṃpāyanaḥ

01,192.007d@103=0005 śakuniḥ

01,192.007d@103=0027 vaiśaṃpāyanaḥ

01,192.007d@103=0072 vaiśaṃpāyanaḥ

01,192.007d@103_0001 dhārmikān vṛttasaṃpannān mātuḥ priyahite ratān

01,192.007d@103_0002 yadā tān īdṛśān pārthān utsādayitum arhati

01,192.007d@103_0003 tataḥ svayaṃvare vṛtte dhārtarāṣṭrāḥ sma bhārata

01,192.007d@103_0004 mantrayante tataḥ sarve karṇasaubaladūṣitāḥ

01,192.007d@103_0005 kaś cic chatruḥ karśanīyaḥ pīḍanīyas tathā paraḥ

01,192.007d@103_0006 utsādanīyāḥ kaunteyāḥ sarve kṣatrasya me matāḥ

01,192.007d@103_0007 evaṃ parājitāḥ sarve yadi yūyaṃ gamiṣyatha

01,192.007d@103_0008 akṛtvā saṃvidaṃ kāṃ cit tad vas tapsyaty asaṃśayam

01,192.007d@103_0009 ayaṃ deśaś ca kālaś ca pāṇḍavoddharaṇāya naḥ

01,192.007d@103_0010 na ced evaṃ kariṣyadhvaṃ loke hāsyā bhaviṣyatha

01,192.007d@103_0011 yam ete saṃśritā vastuṃ kāmayante ca bhūmipam

01,192.007d@103_0012 so 'lpavīryabalo rājā drupado vai mato mama

01,192.007d@103_0013 yāvad etān na jānanti jīvato vṛṣṇipuṃgavāḥ

01,192.007d@103_0014 caidyaś ca puruṣavyāghraḥ śiśupālaḥ pratāpavān

01,192.007d@103_0015 ekībhāvaṃ gatā rājñā drupadena mahātmanā

01,192.007d@103_0016 durādharṣatarā rājan bhaviṣyanti na saṃśayaḥ

01,192.007d@103_0017 yāvat tv acalatāṃ sarve prāpnuvanti narādhipāḥ

01,192.007d@103_0018 tāvad eva vyavasyāmaḥ pāṇḍavānāṃ vadhaṃ prati

01,192.007d@103_0019 muktā jatugṛhād bhīmād āśīviṣamukhād iva

01,192.007d@103_0020 punar yad iha mucyante mahan no bhayam āviśet

01,192.007d@103_0021 teṣām ihopayātānām eṣāṃ ca puravāsinām

01,192.007d@103_0022 antare duṣkaraṃ sthātuṃ meṣayor mahator iva

01,192.007d@103_0023 haladhṛkpragṛhītāni balāni balināṃ svayam

01,192.007d@103_0024 yāvan na kurusenāyāṃ patanti patagā iva

01,192.007d@103_0025 tāvat sarvābhisāreṇa puram etad vināśyatām

01,192.007d@103_0026 etad atra paraṃ manye prāptakālaṃ nararṣabhāḥ

01,192.007d@103_0027 śakuner vacanaṃ śrutvā bhāṣamāṇasya durmateḥ

01,192.007d@103_0028 saumadattir idaṃ vākyaṃ jagāda paramaṃ tataḥ

01,192.007d@103_0029 prakṛtīḥ sapta vai jñātvā ātmanaś ca parasya ca

01,192.007d@103_0030 tathā deśaṃ ca kālaṃ ca ṣaḍvidhāṃś ca nayed guṇān

01,192.007d@103_0031 sthānaṃ vṛddhiṃ kṣayaṃ caiva bhūmiṃ mitrāṇi vikramam

01,192.007d@103_0032 samīkṣyāthābhiyuñjīta paraṃ vyasanapīḍitam

01,192.007d@103_0033 tato 'haṃ pāṇḍavān manye mitrakośasamanvitān

01,192.007d@103_0034 balasthān vikramasthāṃś ca svakṛtaiḥ prakṛtipriyān

01,192.007d@103_0035 vapuṣā bhuvi bhūtānāṃ netrāṇi ca manāṃsi ca

01,192.007d@103_0036 śrotraṃ madhurayā vācā ramayaty arjuno nṛṇām

01,192.007d@103_0037 na tu kevaladaivena prajā bhāvena bhejire

01,192.007d@103_0038 yad babhūva manaḥkāntaṃ karmaṇā sa cakāra tat

01,192.007d@103_0039 na hy ayuktaṃ na cāsaktaṃ nāmṛtaṃ na ca vipriyam

01,192.007d@103_0040 bhāṣitaṃ cārubhāṣasya jajñe pārthasya bhāratī

01,192.007d@103_0041 tān evaṃ guṇasaṃpannān saṃpannān rājalakṣaṇaiḥ

01,192.007d@103_0042 na tān paśyāmi ye śaktāḥ samucchettuṃ yathābalāt

01,192.007d@103_0043 prabhāvaśaktir vipulā mantraśaktiś ca puṣkalā

01,192.007d@103_0044 tathaivotsāhaśaktiś ca pārtheṣv abhyadhikā sadā

01,192.007d@103_0045 maulamitrabalānāṃ ca kālajño vai yudhiṣṭhiraḥ

01,192.007d@103_0046 sāmnā dānena bhedena daṇḍeneti yudhiṣṭhiraḥ

01,192.007d@103_0047 amitraṃ yatate jetuṃ na roṣeṇeti me matiḥ

01,192.007d@103_0048 parikrīya dhanaiḥ śatrūn mitrāṇi ca dhanāni ca

01,192.007d@103_0049 mūlaṃ ca sudṛḍhaṃ kṛtvā hanty arīn pāṇḍavas tataḥ

01,192.007d@103_0050 aśakyān pāṇḍavān manye devair api savāsavaiḥ

01,192.007d@103_0051 eṣām arthe sadā yuktau kṛṣṇasaṃkarṣaṇāv ubhau

01,192.007d@103_0052 śreyaś ca yadi manyadhvaṃ manmataṃ yadi vo matam

01,192.007d@103_0053 saṃvidaṃ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ kṛtvā yāma yathāgatam

01,192.007d@103_0054 gopurāṭṭālakair uccair upatalpaśatair api

01,192.007d@103_0055 guptaṃ puravaraṃ śreṣṭham etad adbhiś ca saṃvṛtam

01,192.007d@103_0056 tṛṇadhānyendhanarasais tathā yantrāyudhauṣadhaiḥ

01,192.007d@103_0057 yuktaṃ hy urukavāṭaiś ca dravyāgāratuṣādikaiḥ

01,192.007d@103_0058 bhīmocchritamahācakraṃ bṛhadaṭṭālasaṃvṛtam

01,192.007d@103_0059 dṛḍhaprākāraniryūhaṃ śataghnījālasaṃvṛtam

01,192.007d@103_0060 aiṣṭako dāravo vapro mānuṣaś ceti yaḥ smṛtaḥ

01,192.007d@103_0061 prākārakartṛbhir vīrair nṛgarbhas tatra pūjitaḥ

01,192.007d@103_0062 tad etan naragarbheṇa pāṇḍareṇa virājate

01,192.007d@103_0063 sālenānekatālena sarvataḥ saṃvṛtaṃ puram

01,192.007d@103_0064 anuraktāḥ prakṛtayo drupadasya mahātmanaḥ

01,192.007d@103_0065 dānamānārcitāḥ sarve bāhyāś cābhyantarāś ca ye

01,192.007d@103_0066 pratiruddhān imāñ jñātvā rājabhir bhīmavikramaiḥ

01,192.007d@103_0067 upayāsyanti dāśārhāḥ samudagrocchritāyudhāḥ

01,192.007d@103_0068 tasmāt saṃdhiṃ vayaṃ kṛtvā dhārtarāṣṭrasya pāṇḍavaiḥ

01,192.007d@103_0069 svarāṣṭram eva gacchāmo yady āptaṃ vacanaṃ mama

01,192.007d@103_0070 etan mama mataṃ sarvaiḥ kriyatāṃ yadi rocate

01,192.007d@103_0071 etac ca sukṛtaṃ manye kṣemaṃ cāpi mahīkṣitām

01,192.007d@103_0072 saumadatter vacaḥ śrutvā karṇo vaikartano vṛṣā

01,192.007d@103_0073 uvāca vacanaṃ kāle kālajñaḥ sarvakarmaṇām

01,192.007d@103_0074 nītipūrvam idaṃ sarvam uktaṃ vacanam arthavat

01,192.007d@103_0075 vacanaṃ nābhyasūyāmi śrūyatāṃ madvacaḥsthitiḥ

01,192.007d@103_0076 dvaidhībhāvo na gantavyaḥ sarvakarmasu mānavaiḥ

01,192.007d@103_0077 dvidhābhūtena manasā hy anyat karma na sidhyati

01,192.007d@103_0078 saṃprayāṇāsanābhyāṃ tu karśanena tathaiva ca

01,192.007d@103_0079 naitac chakyaṃ puraṃ hantum ākrando 'syāpy aśobhanaḥ

01,192.007d@103_0080 avamardanakālo 'tra mataś cintayato mama

01,192.007d@103_0081 yāvan no vṛṣṇayaḥ pārṣṇīṃ na gṛhṇanti raṇapriyāḥ

01,192.007d@103_0082 prabhavanto hṛṣṭatuṣṭāḥ svabāhubalaśālinaḥ

01,192.007d@103_0083 prākāram avamṛdnantu parighāḥ pūrayantv api

01,192.007d@103_0084 prasrāvayantu salilaṃ kriyatāṃ viṣamaṃ samam

01,192.007d@103_0085 tṛṇakāṣṭhena mahatā khātam asya prapūryatām

01,192.007d@103_0086 ghuṣyatāṃ rājasainyeṣu pareṣāṃ yo haniṣyati

01,192.007d@103_0087 nāgam aśvaṃ padātiṃ vā dānamānaṃ sa lapsyate

01,192.007d@103_0088 nāge daśa sahasrāṇi pañca cāśvapadātiṣu

01,192.007d@103_0089 rathe vai dviguṇaṃ nāgād vasu dāsyanti pārthivāḥ

01,192.007d@103_0090 yaś ca kāmasukhe sakto bālaś ca sthaviraś ca yaḥ

01,192.007d@103_0091 ayuddhamanaso ye ca te tu tiṣṭhantu bhīravaḥ

01,192.007d@103_0092 pradaraś ca na dātavyo na gantavyam acoditaiḥ

01,192.007d@103_0093 yaśo rakṣata bhadraṃ vo jeṣyāmo vai vayaṃ puram

01,192.007d@103_0094 anulomāś ca no vātāḥ sarvato mṛgapakṣiṇaḥ

01,192.007d@103_0095 agnayaś ca virājante śastrāṇi kavacāni ca

01,192.007d@103_0096 tataḥ karṇavacaḥ śrutvā dhārtarāṣṭrapriyaiṣiṇaḥ

01,192.007d@103_0097 niryayuḥ pṛthivīpālāś cālayantaḥ parān raṇe

01,192.007d@103_0098 na hi teṣāṃ manaḥsaktir indriyārtheṣu sarvaśaḥ

01,192.007d@103_0099 yathā punar arighnānāṃ prasavo yuddha eva ca

01,192.007d@103_0100 vaikartanapurovātaḥ saindhavormimahāsvanaḥ

01,192.007d@103_0101 duḥśāsanamahāmatsyo duryodhanamahāgrahaḥ

01,192.007d@103_0102 sa rājasāgaro bhīmo bhīmaghoṣapradarśanaḥ

01,192.007d@103_0103 abhidudrāva vegena puraṃ tad apasavyataḥ

01,192.007d@103_0104 tad anīkam anādhṛṣyaṃ śastrāgnivyāladīpitam

01,192.007d@103_0105 samutkūlitam ājñāya cukruśur drupadātmajāḥ

01,192.007d@103_0106 te meghasamanirghoṣair balinaḥ syandanottamaiḥ

01,192.007d@103_0107 niryayur nagaradvārāt trāsayantaḥ parān raṇe

01,192.007d@103_0108 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca sumitraḥ priyadarśanaḥ

01,192.007d@103_0109 citraketuḥ suketuś ca dhvajasenaś ca vīryavān

01,192.007d@103_0110 putrā drupadarājasya balavanto jayaiṣiṇaḥ

01,192.007d@103_0111 drupadaś ca mahāvīryaḥ pāṇḍaroṣṇīṣaketanaḥ

01,192.007d@103_0112 pāṇḍaravyajanacchatraḥ pāṇḍaradhvajavāhanaḥ

01,192.007d@103_0113 saputragaṇamadhyasthaḥ śuśubhe rājasattamaḥ

01,192.007d@103_0114 candramā jyotiṣāṃ madhye paurṇamāsyām ivoditaḥ

01,192.007d@103_0115 athoddhūtapatākāgram ajihmagatim avyayam

01,192.007d@103_0116 drupadānīkam āyāntaṃ kurusainyam abhidravat

01,192.007d@103_0117 tayor ubhayato jajñe bhairavas tumulaḥ svanaḥ

01,192.007d@103_0118 balayoḥ saṃpraharatoḥ sravantyoḥ saritor iva

01,192.007d@103_0119 prakīrṇarathanāgāśvais tāny anīkāni sarvaśaḥ

01,192.007d@103_0120 jyotīṃṣi viprakīrṇāni sarvataḥ pracakāśire

01,192.007d@103_0121 utkṛṣṭabherīninade saṃpravṛtte mahārave

01,192.007d@103_0122 amarṣitā mahātmānaḥ pāṇḍavā niryayus tataḥ

01,192.007d@103_0123 rathān vai meghanirghoṣān yuktān paramavājibhiḥ

01,192.007d@103_0124 dhanvino dhvajinaḥ śubhrān āsthāya bharatarṣabhāḥ

01,192.007d@103_0125 tataḥ pāṇḍusutān dṛṣṭvā rathasthān āttakārmukān

01,192.007d@103_0126 nṛpāṇām abhavat kampo vepathur hṛdayeṣu ca

01,192.007d@103_0127 niryāteṣv atha pārtheṣu draupadaṃ tad balaṃ raṇe

01,192.007d@103_0128 āviśat paramo harṣaḥ pramodaś ca jayaṃ prati

01,192.007d@103_0129 sa muhūrtaṃ vyatikaraḥ sainyānām abhavad bhṛśam

01,192.007d@103_0130 tato dvandvam ayudhyanta mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam

01,192.007d@103_0131 jaghnatuḥ samare tasmin sumitrapriyadarśanau

01,192.007d@103_0132 jayadrathaś ca karṇaś ca paśyataḥ savyasācinaḥ

01,192.007d@103_0133 arjunaḥ prekṣya nihatau sumitrapriyadarśanau

01,192.007d@103_0134 jayadrathasutaṃ tatra jaghāna pitur antike

01,192.007d@103_0135 vṛṣasenād avarajaṃ subāhuṃ vai dhanaṃjayaḥ

01,192.007d@103_0136 karṇaputraṃ mahāvīryaṃ rathanīḍād apātayat

01,192.007d@103_0137 tau sutau nihatau dṛṣṭvā rājasiṃhau tarasvinau

01,192.007d@103_0138 nāmṛṣyetāṃ mahābāhū prahāram iva sadgajau

01,192.007d@103_0139 tau jagmatur asaṃbhrāntau phalgunasya rathaṃ prati

01,192.007d@103_0140 pratimuktatalatrāṇau trāyamāṇau parasparam

01,192.007d@103_0141 saṃnipātas tayor āsīt phalgunena mahāmṛdhe

01,192.007d@103_0142 vṛtraśambarayoḥ saṃkhye vajriṇeva mahāraṇe

01,192.007d@103_0143 trīn hayāñ jaghnatus tatra phalgunasya nararṣabhau

01,192.007d@103_0144 tataḥ kilikilāśabdaḥ kurūṇām abhavat tadā

01,192.007d@103_0145 tān hayān nihatān dṛṣṭvā bhīmasenaḥ pratāpavān

01,192.007d@103_0146 nimeṣāntaramātreṇa ratham aśvair ayojayat

01,192.007d@103_0147 upayātaṃ rathaṃ dṛṣṭvā duryodhanapuraḥsarau

01,192.007d@103_0148 saubalaḥ saumadattiś ca sameyātāṃ paraṃtapau

01,192.007d@103_0149 taiḥ pañcabhir adīnātmā bhīmaseno mahābalaḥ

01,192.007d@103_0150 ayudhyata balair vīrair indriyārthair iveśvaraḥ

01,192.007d@103_0151 tair niruddho na saṃtrāsaṃ jagāma samitiṃjayaḥ

01,192.007d@103_0152 pañcabhir dviradair mattair niruddha iva kesarī

01,192.007d@103_0153 tasya te yugapat pañca pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ

01,192.007d@103_0154 sārathiṃ vājinaś caiva ninyur vaivasvatakṣayam

01,192.007d@103_0155 hatāśvāt syandanaśreṣṭhād avaruhya mahārathaḥ

01,192.007d@103_0156 cacāra vividhān mārgān asim udyamya pāṇḍavaḥ

01,192.007d@103_0157 aśvaskandheṣu cakreṣu yugeṣv īṣāsu caiva ha

01,192.007d@103_0158 vyacarat pātayañ śatrūn suparṇa iva bhoginaḥ

01,192.007d@103_0159 vidhanuṣkaṃ vikavacaṃ virathaṃ ca samīkṣya tam

01,192.007d@103_0160 abhipetur naravyāghram arjunapramukhā rathāḥ

01,192.007d@103_0161 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca yamau ca yudhi durjayau

01,192.007d@103_0162 tasmin dāśarathe yuddhe pravṛtte śaravṛṣṭibhiḥ

01,192.007d@103_0163 rathā dhvajāḥ patākāś ca sarvam antaradhīyata

01,192.007d@103_0164 tat pravṛttaṃ ciraṃ kālaṃ yuddhaṃ samam ivābhavat

01,192.007d@103_0165 rathenātha mahābāhur arjuno 'bhyapatat punaḥ

01,192.007d@103_0166 tam āpatantaṃ dṛṣṭvaiva mahābāhur dhanurdharaḥ

01,192.007d@103_0167 karṇo 'straviduṣāṃ śreṣṭho vārayām āsa sāyakaiḥ

01,192.007d@103_0168 sa tenābhihataḥ pārtho vāsavir vajrasaṃnibhān

01,192.007d@103_0169 trīñ śarān saṃdadhe kruddho vadhe karṇasya pāṇḍavaḥ

01,192.007d@103_0170 taiḥ śarair āhataṃ karṇaṃ dhvajayaṣṭim upāśritam

01,192.007d@103_0171 apovāha rathenāśu sūtaḥ parapuraṃjayam

01,192.007d@103_0172 tataḥ parājite karṇe dhārtarāṣṭrān mahad bhayam

01,192.007d@103_0173 viveśa samudagrāṃś ca pāñcālān prasamīkṣya ca

01,192.007d@103_0174 tat prakampitam atyarthaṃ dṛṣṭvā vai saubalo balam

01,192.007d@103_0175 girā gambhīrayā vīraḥ samāśvāsayatāsakṛt

01,192.007d@103_0176 dhārtarāṣṭrais tataḥ sarvair duryodhanapuraḥsaraiḥ

01,192.007d@103_0177 dhṛtaṃ tat punar evāsīd balaṃ pārthaprakampitam

01,192.007d@103_0178 tato duryodhanaṃ dṛṣṭvā bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,192.007d@103_0179 akrudhyat sa mahābāhur agāraṃ jātuṣaṃ smaran

01,192.007d@103_0180 tataḥ saṃgrāmaśirasi dadarśa vipuladrumam

01,192.007d@103_0181 āyāmabhūtaṃ tiṣṭhantaṃ skandhapañcāśad unnatam

01,192.007d@103_0182 mahāskandhaṃ mahotsedhaṃ śakradhvajam ivocchritam

01,192.007d@103_0183 citramālyāmbaradharaṃ patākāśataśobhitam

01,192.007d@103_0184 sālam udyamya pāṇibhyām uddhṛtya ca raṇe balī

01,192.007d@103_0185 abhipede parān saṃkhye vajrapāṇir ivāsurān

01,192.007d@103_0186 bhīmasenabhayārtāni phalgunābhihatāni ca

01,192.007d@103_0187 na śekus tāny anīkāni dhārtarāṣṭrābhirakṣitum

01,192.007d@103_0188 tāni saṃbhrāntayodhāni śrāntavājigajāni ca

01,192.007d@103_0189 diśaḥ prākālayad bhīmo divīvābhrāṇi mārutaḥ

01,192.007d@103_0190 tān nivṛttān nirānandān hatavāraṇavājinaḥ

01,192.007d@103_0191 nānusasrur na cājaghnur nocuḥ kiṃ cic ca dāruṇam

01,192.007d@103_0192 svam eva śibiraṃ jagmuḥ kṣatriyāḥ śaravikṣatāḥ

01,192.007d@103_0193 pare 'py abhiyayur hṛṣṭāḥ puraṃ paurasukhāvahāḥ

01,192.007d@103_0194 muhūrtam abhavad vairaṃ teṣāṃ vai pāṇḍavaiḥ saha

01,192.007d@103_0195 yāvat tad yuddham abhavan mahad devāsuropamam

01,192.007d@103_0196 suvṛttaṃ cakrire sarve suprāptām abruvan vadhūm

01,192.007d@103_0197 kṛtārthaṃ drupadaṃ cocur dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam

01,192.007d@103_0198 śakuniḥ sindhurājaś ca karṇaduryodhanāv api

01,192.007d@103_0199 teṣāṃ tad abhavad duḥkhaṃ hṛdi vācā tu nābruvan

01,192.007d@103_0200 tataḥ prayātā rājānaḥ sarva eva yathāgatam

01,192.007d@103_0201 dhārtarāṣṭrā hi te sarve gatā nāgapuraṃ tadā

01,192.007d@103_0202 prāg eva purarodhāt tu pāṇḍavair aśvasādinaḥ

01,192.007d@103_0203 preṣitā gacchatāriṣṭān asmān ākhyāta śauraye

01,192.007d@103_0204 te tv adīrgheṇa kālena gatvā dvāravatīṃ purīm

01,192.007d@103_0205 ūcuḥ saṃkarṣaṇopendrau vacanaṃ vacanakṣamau

01,192.007d@103_0206 kuśalaṃ pāṇḍavāḥ sarvān āhuḥ smāndhakavṛṣṇayaḥ

01,192.007d@103_0207 ātmanaś cākṣatān āhur vimuktāñ jātuṣād gṛhāt

01,192.007d@103_0208 samāje draupadīṃ smāhur labdhāṃ rājīvalocanām

01,192.007d@103_0209 ātmanaḥ sadṛśīṃ sarve śīlavṛttasamādhibhiḥ

01,192.007d@103_0210 tac chrutvā vacanaṃ kṛṣṇas tān uvācottaraṃ vacaḥ

01,192.007d@103_0211 sarvam etad ahaṃ jāne vadhāt tasya tu rakṣasaḥ

01,192.007d@103_0212 tata udyojayām āsa keśavaś caturaṅgiṇīm

01,192.007d@103_0213 sevāṃ samupayāt tūrṇaṃ pāñcālanagaraṃ prati

01,192.007d@103_0214 tataḥ saṃkarṣaṇaś caiva keśavaś ca mahābalaḥ

01,192.007d@103_0215 yādavaiḥ saha sarvaiś ca pāṇḍavān abhijagmatuḥ

01,192.007d@103_0216 pitṛṣvasāraṃ saṃpūjya drupadaṃ ca yathāvidhi

01,192.007d@103_0217 draupadīṃ bhūṣaṇaiḥ śubhrair bhūṣayitvā mahādhanaiḥ

01,192.007d@103_0218 nyāyataḥ pūjitā rājñā drupadena mahātmanā

01,192.007d@103_0219 remire pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ pāñcālanagare tadā

01,192.008a vṛtte svayaṃvare caiva rājānaḥ sarva eva te

01,192.008c yathāgataṃ viprajagmur viditvā pāṇḍavān vṛtān

01,192.009a atha duryodhano rājā vimanā bhrātṛbhiḥ saha

01,192.009c aśvatthāmnā mātulena karṇena ca kṛpeṇa ca

01,192.010a vinivṛtto vṛtaṃ dṛṣṭvā draupadyā śvetavāhanam

01,192.010c taṃ tu duḥśāsano vrīḍan mandaṃ mandam ivābravīt

01,192.010d*1940_01 khidyacchuṣyanmukho rājā dūyamānena cetasā

01,192.011a yady asau brāhmaṇo na syād vindeta draupadīṃ na saḥ

01,192.011c na hi taṃ tattvato rājan veda kaś cid dhanaṃjayam

01,192.012a daivaṃ tu paramaṃ manye pauruṣaṃ tu nirarthakam

01,192.012c dhig asmatpauruṣaṃ tāta yad dharantīha pāṇḍavāḥ

01,192.012d*1941_01 baddhvā cakṣūṃṣi naḥ pārthā rājñāṃ ca drupadātmajām

01,192.012d*1941_02 udvāhya rājñāṃ tair nyastaṃ pādaṃ vāmaṃ pṛthāsutaiḥ

01,192.012d*1941_03 vimuktāḥ katham etena jatuveśmahavirbhujā

01,192.012d*1941_04 asmākaṃ pauruṣaṃ sattvaṃ buddhiś cāpi gatā kutaḥ

01,192.012d*1941_05 vayaṃ hatā mātulādya viśvasya ca purocanam

01,192.012d*1941_06 adagdhvā pāṇḍavān dagdhvā svayaṃ dagdho hutāśane

01,192.012d*1941_07 matto mātula manye 'haṃ pāṇḍavā buddhimattarāḥ

01,192.012d*1941_08 teṣāṃ nāsti bhayaṃ mṛtyor muktānāṃ jatuveśmanaḥ

01,192.013a evaṃ saṃbhāṣamāṇās te nindantaś ca purocanam

01,192.013b*1942_01 pañcaputrāṃ kirātīṃ ca viduraṃ ca mahāmatim

01,192.013c viviśur hāstinapuraṃ dīnā vigatacetasaḥ

01,192.014a trastā vigatasaṃkalpā dṛṣṭvā pārthān mahaujasaḥ

01,192.014c muktān havyavahāc cainān saṃyuktān drupadena ca

01,192.015a dhṛṣṭadyumnaṃ ca saṃcintya tathaiva ca śikhaṇḍinam

01,192.015c drupadasyātmajāṃś cānyān sarvayuddhaviśāradān

01,192.015d*1943_01 mukhāni dhārtarāṣṭrāṇāṃ dṛṣṭvā kṣattā mudānvitaḥ

01,192.015d*1943_02 vikasaddhṛnmukhāmbhojaḥ padmaṃ dṛṣṭveva bhāskaram

01,192.016a viduras tv atha tāñ śrutvā draupadyā pāṇḍavān vṛtān

01,192.016b*1944_01 sarvāṃs tu balino vīrān saṃyuktān drupadena ca

01,192.016c vrīḍitān dhārtarāṣṭrāṃś ca bhagnadarpān upāgatān

01,192.017a tataḥ prītamanāḥ kṣattā dhṛtarāṣṭraṃ viśāṃ pate

01,192.017c uvāca diṣṭyā kuravo vardhanta iti vismitaḥ

01,192.017d*1945=03 vaiśaṃpāyanaḥ

01,192.017d*1945_01 sarvāpadbhyo vimuktāś ca vimuktā rājasaṃgarāt

01,192.017d*1945_02 kṛṣṇayā saṃvṛtāś caiva vīralakṣmyā tathaiva ca

01,192.017d*1945_03 viduroktaṃ vacaḥ śrutvā sāmānyāt kauravā iti

01,192.017d*1945_04 ullalāsa sa harṣeṇa saṃtoṣabharito nṛpaḥ

01,192.017d*1945_05 praharṣaharito rājā stambhībhūta iva kṣaṇam

01,192.018a vaicitravīryas tu nṛpo niśamya vidurasya tat

01,192.018c abravīt paramaprīto diṣṭyā diṣṭyeti bhārata

01,192.019a manyate hi vṛtaṃ putraṃ jyeṣṭhaṃ drupadakanyayā

01,192.019c duryodhanam avijñānāt prajñācakṣur nareśvaraḥ

01,192.020a atha tv ājñāpayām āsa draupadyā bhūṣaṇaṃ bahu

01,192.020b*1946_01 putrāṇāṃ ca tathā sarvaṃ vicitrābharaṇaṃ varam

01,192.020c ānīyatāṃ vai kṛṣṇeti putraṃ duryodhanaṃ tadā

01,192.021a athāsya paścād vidura ācakhyau pāṇḍavān vṛtān

01,192.021b*1947_01 putrābhivṛddhisaṃtoṣaśravaṇānandanirbharam

01,192.021b*1947_02 kauravā iti sāmānyān na manyethās tavātmajān

01,192.021b*1947_03 vardhitā iti madvākyād vardhitāḥ pāṇḍunandanāḥ

01,192.021b*1947_04 kṛṣṇayā saṃvṛtāḥ pārthā vimuktā rājasaṃgarāt

01,192.021c sarvān kuśalino vīrān pūjitān drupadena ca

01,192.021d*1948_01 saṃkarṣaṇena kṛṣṇena satkṛtān pāṇḍunandanān

01,192.021d*1949_01 etac chrutvā tu vacanaṃ vidurasya narādhipaḥ

01,192.021d*1949_02 ākāracchādanārthaṃ tu diṣṭyā diṣṭyeti cābravīt

01,192.021d*1949_03 evaṃ vidura bhadraṃ te yadi jīvanti pāṇḍavāḥ

01,192.021d*1949_04 sādhvācārā tathā kuntī saṃbandho drupadena ca

01,192.021d*1949_05 anvavāye vasor jātaḥ pravaro mātsyake kule

01,192.021d*1949_06 vṛttavidyātapovṛddhaḥ pārthivānāṃ dhuraṃdharaḥ

01,192.021d*1949_07 putrāś cāsya tathā pautrāḥ sarve sucaritavratāḥ

01,192.021d*1950_01 na mamau me tanau prītis tvadvākyāmṛtasaṃbhavā

01,192.021d*1950_02 āliṅgasveti māṃ kṣattaḥ punaḥ punar abhāṣata

01,192.021d*1950_03 durbhāvagopanārthāya bāhū vistārya dūrataḥ

01,192.021d*1950_04 ehy ehi vidura prājña mām āliṅgitum arhasi

01,192.021d*1950_05 ity uktvākṛṣya viduraṃ jñātvāntarbhāvam ātmanaḥ

01,192.021d*1950_06 āliliṅge dṛḍhaṃ dorbhyāṃ nirucchvāsaṃ durātmavān

01,192.021e teṣāṃ saṃbandhinaś cānyān bahūn balasamanvitān

01,192.021f*1951_01 samāgatān pāṇḍaveyais tasminn eva svayaṃvare

01,192.022 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,192.022a yathaiva pāṇḍoḥ putrās te tathaivābhyadhikā mama

01,192.022c seyam abhyadhikā prītir vṛddhir vidura me matā

01,192.022d*1952_01 yā prītiḥ pāṇḍuputreṣu na sānyatra mamābhibho

01,192.022d*1952_02 nityo 'yaṃ niścitaḥ kṣattaḥ satyaṃ satyena te śape

01,192.022d*1953_01 teṣāṃ saṃbandhinaś cānye bahavaḥ sumahābalāḥ

01,192.022d*1954_01 tan me putrā durātmāno vinaṣṭā iti me matiḥ

01,192.022e yat te kuśalino vīrā mitravantaś ca pāṇḍavāḥ

01,192.022f*1955_01 mitravanto 'bhavan putrā duryodhanamukhāḥ sadā

01,192.022f*1955_02 mayā śrutā yadā vahner dagdhāḥ pāṇḍusutā iti

01,192.022f*1955_03 tadādahyaṃ divārātraṃ na bhokṣye na svapāmi ca

01,192.022f*1955_04 asahāyāś ca me putrā lūnapakṣā iva dvijāḥ

01,192.022f*1955_05 tattvataḥ śṛṇu me kṣattaḥ susahāyāḥ sutā mama

01,192.022f*1955_06 adya me sthirasāmrājyam ācandrārkaṃ mamābhavat

01,192.023a ko hi drupadam āsādya mitraṃ kṣattaḥ sabāndhavam

01,192.023c na bubhūṣed bhavenārthī gataśrīr api pārthivaḥ

01,192.024 vaiśaṃpāyana uvāca

01,192.024a taṃ tathā bhāṣamāṇaṃ tu viduraḥ pratyabhāṣata

01,192.024b*1956_01 buddhir eṣā mahārāja rūḍhamūlā ca te hṛdi

01,192.024b*1956_02 karmaṇā manasā vācā sthirā yadi janeśvara

01,192.024c nityaṃ bhavatu te buddhir eṣā rājañ śataṃ samāḥ

01,192.024d*1957_01 ity uktvā prayayau rājan viduraḥ svaṃ niveśanam

01,192.024d*1958_01 ity uktvā niragāt kṣattā svagṛhāya mahāmate

01,192.025a tato duryodhanaś caiva rādheyaś ca viśāṃ pate

01,192.025c dhṛtarāṣṭram upāgamya vaco 'brūtām idaṃ tadā

01,192.026a saṃnidhau vidurasya tvāṃ vaktuṃ nṛpa na śaknuvaḥ

01,192.026c viviktam iti vakṣyāvaḥ kiṃ tavedaṃ cikīrṣitam

01,192.027a sapatnavṛddhiṃ yat tāta manyase vṛddhim ātmanaḥ

01,192.027c abhiṣṭauṣi ca yat kṣattuḥ samīpe dvipadāṃ vara

01,192.028a anyasmin nṛpa kartavye tvam anyat kuruṣe 'nagha

01,192.028c teṣāṃ balavighāto hi kartavyas tāta nityaśaḥ

01,192.029a te vayaṃ prāptakālasya cikīrṣāṃ mantrayāmahe

01,192.029c yathā no na graseyus te saputrabalabāndhavān

01,193.000*1959=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,193.000*1959_01 duryodhanenaivam uktaḥ karṇena ca viśāṃ pate

01,193.000*1959_02 putraṃ ca sūtaputraṃ ca dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam

01,193.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,193.001a aham apy evam evaitac cintayāmi yathā yuvām

01,193.001c vivektuṃ nāham icchāmi tv ākāraṃ viduraṃ prati

01,193.002a atas teṣāṃ guṇān eva kīrtayāmi viśeṣataḥ

01,193.002c nāvabudhyeta viduro mamābhiprāyam iṅgitaiḥ

01,193.003a yac ca tvaṃ manyase prāptaṃ tad brūhi tvaṃ suyodhana

01,193.003c rādheya manyase tvaṃ ca yat prāptaṃ tad bravīhi me

01,193.004 duryodhana uvāca

01,193.004a adya tān kuśalair vipraiḥ sukṛtair āptakāribhiḥ

01,193.004c kuntīputrān bhedayāmo mādrīputrau ca pāṇḍavau

01,193.005a atha vā drupado rājā mahadbhir vittasaṃcayaiḥ

01,193.005c putrāś cāsya pralobhyantām amātyāś caiva sarvaśaḥ

01,193.006a parityajadhvaṃ rājānaṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

01,193.006c atha tatraiva vā teṣāṃ nivāsaṃ rocayantu te

01,193.007a ihaiṣāṃ doṣavad vāsaṃ varṇayantu pṛthak pṛthak

01,193.007c te bhidyamānās tatraiva manaḥ kurvantu pāṇḍavāḥ

01,193.008a athavā kuśalāḥ ke cid upāyanipuṇā narāḥ

01,193.008c itaretarataḥ pārthān bhedayantv anurāgataḥ

01,193.009a vyutthāpayantu vā kṛṣṇāṃ bahutvāt sukaraṃ hi tat

01,193.009c athavā pāṇḍavāṃs tasyāṃ bhedayantu tataś ca tām

01,193.010a bhīmasenasya vā rājann upāyakuśalair naraiḥ

01,193.010c mṛtyur vidhīyatāṃ channaiḥ sa hi teṣāṃ balādhikaḥ

01,193.010d*1960_01 tam āśritya hi kaunteyaḥ purā cāsmān na manyate

01,193.010d*1960_02 sa hi tīkṣṇaś ca śūraś ca teṣāṃ caiva parāyaṇam

01,193.011a tasmiṃs tu nihate rājan hatotsāhā hataujasaḥ

01,193.011c yatiṣyante na rājyāya sa hi teṣāṃ vyapāśrayaḥ

01,193.012a ajeyo hy arjunaḥ saṃkhye pṛṣṭhagope vṛkodare

01,193.012c tam ṛte phalguno yuddhe rādheyasya na pādabhāk

01,193.013a te jānamānā daurbalyaṃ bhīmasenam ṛte mahat

01,193.013c asmān balavato jñātvā naśiṣyanty abalīyasaḥ

01,193.014a ihāgateṣu pārtheṣu nideśavaśavartiṣu

01,193.014c pravartiṣyāmahe rājan yathāśraddhaṃ nibarhaṇe

01,193.014d*1961_01 darpaṃ vidadhatāṃ teṣāṃ ke cid atra manasvinaḥ

01,193.014d*1961_02 drupadasyātmajā rājaṃs te bhindyantāṃ tataḥ paraiḥ

01,193.015a athavā darśanīyābhiḥ pramadābhir vilobhyatām

01,193.015c ekaikas tatra kaunteyas tataḥ kṛṣṇā virajyatām

01,193.016a preṣyatāṃ vāpi rādheyas teṣām āgamanāya vai

01,193.016c te loptrahāraiḥ saṃdhāya vadhyantām āptakāribhiḥ

01,193.017a eteṣām abhyupāyānāṃ yas te nirdoṣavān mataḥ

01,193.017c tasya prayogam ātiṣṭha purā kālo 'tivartate

01,193.018a yāvac cākṛtaviśvāsā drupade pārthivarṣabhe

01,193.018c tāvad evādya te śakyā na śakyās tu tataḥ param

01,193.019a eṣā mama matis tāta nigrahāya pravartate

01,193.019c sādhu vā yadi vāsādhu kiṃ vā rādheya manyase

01,194.001 karṇa uvāca

01,194.001a duryodhana tava prajñā na samyag iti me matiḥ

01,194.001c na hy upāyena te śakyāḥ pāṇḍavāḥ kurunandana

01,194.002a pūrvam eva hi te sūkṣmair upāyair yatitās tvayā

01,194.002c nigrahītuṃ yadā vīra śakitā na tadā tvayā

01,194.003a ihaiva vartamānās te samīpe tava pārthiva

01,194.003c ajātapakṣāḥ śiśavaḥ śakitā naiva bādhitum

01,194.004a jātapakṣā videśasthā vivṛddhāḥ sarvaśo 'dya te

01,194.004c nopāyasādhyāḥ kaunteyā mamaiṣā matir acyuta

01,194.005a na ca te vyasanair yoktuṃ śakyā diṣṭakṛtā hi te

01,194.005c śaṅkitāś cepsavaś caiva pitṛpaitāmahaṃ padam

01,194.006a paraspareṇa bhedaś ca nādhātuṃ teṣu śakyate

01,194.006c ekasyāṃ ye ratāḥ patnyāṃ na bhidyante parasparam

01,194.007a na cāpi kṛṣṇā śakyeta tebhyo bhedayituṃ paraiḥ

01,194.007c paridyūnān vṛtavatī kim utādya mṛjāvataḥ

01,194.008a īpsitaś ca guṇaḥ strīṇām ekasyā bahubhartṛtā

01,194.008c taṃ ca prāptavatī kṛṣṇā na sā bhedayituṃ sukham

01,194.009a āryavṛttaś ca pāñcālyo na sa rājā dhanapriyaḥ

01,194.009c na saṃtyakṣyati kaunteyān rājyadānair api dhruvam

01,194.010a tathāsya putro guṇavān anuraktaś ca pāṇḍavān

01,194.010c tasmān nopāyasādhyāṃs tān ahaṃ manye kathaṃ cana

01,194.010d*1962_01 pāṇḍavān bharataśreṣṭha vikramas tatra rocatām

01,194.011a idaṃ tv adya kṣamaṃ kartum asmākaṃ puruṣarṣabha

01,194.011c yāvan na kṛtamūlās te pāṇḍaveyā viśāṃ pate

01,194.011e tāvat praharaṇīyās te rocatāṃ tava vikramaḥ

01,194.012a asmatpakṣo mahān yāvad yāvat pāñcālako laghuḥ

01,194.012c tāvat praharaṇaṃ teṣāṃ kriyatāṃ mā vicāraya

01,194.013a vāhanāni prabhūtāni mitrāṇi bahulāni ca

01,194.013c yāvan na teṣāṃ gāndhāre tāvad evāśu vikrama

01,194.014a yāvac ca rājā pāñcālyo nodyame kurute manaḥ

01,194.014c saha putrair mahāvīryais tāvad evāśu vikrama

01,194.014d*1963_01 sadā ca vairī drupadaḥ satataṃ nikṛtas tvayā

01,194.014d*1963_02 yāvan na vardhate mitrai rocatāṃ tatra vikramaḥ

01,194.015a yāvann āyāti vārṣṇeyaḥ karṣan yādavavāhinīm

01,194.015c rājyārthe pāṇḍaveyānāṃ tāvad evāśu vikrama

01,194.016a vasūni vividhān bhogān rājyam eva ca kevalam

01,194.016c nātyājyam asti kṛṣṇasya pāṇḍavārthe mahīpate

01,194.017a vikrameṇa mahī prāptā bharatena mahātmanā

01,194.017c vikrameṇa ca lokāṃs trīñ jitavān pākaśāsanaḥ

01,194.018a vikramaṃ ca praśaṃsanti kṣatriyasya viśāṃ pate

01,194.018c svako hi dharmaḥ śūrāṇāṃ vikramaḥ pārthivarṣabha

01,194.019a te balena vayaṃ rājan mahatā caturaṅgiṇā

01,194.019c pramathya drupadaṃ śīghram ānayāmeha pāṇḍavān

01,194.020a na hi sāmnā na dānena na bhedena ca pāṇḍavāḥ

01,194.020c śakyāḥ sādhayituṃ tasmād vikrameṇaiva tāñ jahi

01,194.021a tān vikrameṇa jitvemām akhilāṃ bhuṅkṣva medinīm

01,194.021c nānyam atra prapaśyāmi kāryopāyaṃ janādhipa

01,194.022 vaiśaṃpāyana uvāca

01,194.022a śrutvā tu rādheyavaco dhṛtarāṣṭraḥ pratāpavān

01,194.022c abhipūjya tataḥ paścād idaṃ vacanam abravīt

01,194.023a upapannaṃ mahāprājñe kṛtāstre sūtanandane

01,194.023c tvayi vikramasaṃpannam idaṃ vacanam īdṛśam

01,194.024a bhūya eva tu bhīṣmaś ca droṇo vidura eva ca

01,194.024c yuvāṃ ca kurutāṃ buddhiṃ bhaved yā naḥ sukhodayā

01,194.025a tata ānāyya tān sarvān mantriṇaḥ sumahāyaśāḥ

01,194.025c dhṛtarāṣṭro mahārāja mantrayām āsa vai tadā

01,195.001 bhīṣma uvāca

01,195.001a na rocate vigraho me pāṇḍuputraiḥ kathaṃ cana

01,195.001c yathaiva dhṛtarāṣṭro me tathā pāṇḍur asaṃśayam

01,195.002a gāndhāryāś ca yathā putrās tathā kuntīsutā matāḥ

01,195.002c yathā ca mama te rakṣyā dhṛtarāṣṭra tathā tava

01,195.003a yathā ca mama rājñaś ca tathā duryodhanasya te

01,195.003c tathā kurūṇāṃ sarveṣām anyeṣām api bhārata

01,195.004a evaṃ gate vigrahaṃ tair na rocaye; saṃdhāya vīrair dīyatām adya bhūmiḥ

01,195.004c teṣām apīdaṃ prapitāmahānāṃ; rājyaṃ pituś caiva kurūttamānām

01,195.005a duryodhana yathā rājyaṃ tvam idaṃ tāta paśyasi

01,195.005c mama paitṛkam ity evaṃ te 'pi paśyanti pāṇḍavāḥ

01,195.006a yadi rājyaṃ na te prāptāḥ pāṇḍaveyās tapasvinaḥ

01,195.006c kuta eva tavāpīdaṃ bhāratasya ca kasya cit

01,195.007a atha dharmeṇa rājyaṃ tvaṃ prāptavān bharatarṣabha

01,195.007c te 'pi rājyam anuprāptāḥ pūrvam eveti me matiḥ

01,195.008a madhureṇaiva rājyasya teṣām ardhaṃ pradīyatām

01,195.008c etad dhi puruṣavyāghra hitaṃ sarvajanasya ca

01,195.009a ato 'nyathā cet kriyate na hitaṃ no bhaviṣyati

01,195.009c tavāpy akīrtiḥ sakalā bhaviṣyati na saṃśayaḥ

01,195.010a kīrtirakṣaṇam ātiṣṭha kīrtir hi paramaṃ balam

01,195.010a*1964_01 . . . . . . . . dharmaṃ kuru kulocitam (= 12b)

01,195.010a*1964_02 kīrtis tu paramaṃ tejo . . . . . . . .

01,195.010c naṣṭakīrter manuṣyasya jīvitaṃ hy aphalaṃ smṛtam

01,195.011a yāvat kīrtir manuṣyasya na praṇaśyati kaurava

01,195.011c tāvaj jīvati gāndhāre naṣṭakīrtis tu naśyati

01,195.012a tam imaṃ samupātiṣṭha dharmaṃ kurukulocitam

01,195.012c anurūpaṃ mahābāho pūrveṣām ātmanaḥ kuru

01,195.013a diṣṭyā dharanti te vīrā diṣṭyā jīvati sā pṛthā

01,195.013c diṣṭyā purocanaḥ pāpo nasakāmo 'tyayaṃ gataḥ

01,195.013d*1965_01 yadā prabhṛti dagdhās te kuntibhojasutāsutāḥ

01,195.014a tadā prabhṛti gāndhāre na śaknomy abhivīkṣitum

01,195.014b*1966_01 adāhayo yadā pārthān sa tv agnau jatuveśmani

01,195.014c loke prāṇabhṛtāṃ kaṃ cic chrutvā kuntīṃ tathāgatām

01,195.014d*1967_01 duḥkhaṃ na jāyate rājan bhavān sarvasya kāraṇam

01,195.015a na cāpi doṣeṇa tathā loko vaiti purocanam

01,195.015c yathā tvāṃ puruṣavyāghra loko doṣeṇa gacchati

01,195.016a tad idaṃ jīvitaṃ teṣāṃ tava kalmaṣanāśanam

01,195.016c saṃmantavyaṃ mahārāja pāṇḍavānāṃ ca darśanam

01,195.017a na cāpi teṣāṃ vīrāṇāṃ jīvatāṃ kurunandana

01,195.017c pitryo 'ṃśaḥ śakya ādātum api vajrabhṛtā svayam

01,195.018a te hi sarve sthitā dharme sarve caivaikacetasaḥ

01,195.018c adharmeṇa nirastāś ca tulye rājye viśeṣataḥ

01,195.019a yadi dharmas tvayā kāryo yadi kāryaṃ priyaṃ ca me

01,195.019c kṣemaṃ ca yadi kartavyaṃ teṣām ardhaṃ pradīyatām

01,196.001 droṇa uvāca

01,196.001a mantrāya samupānītair dhṛtarāṣṭrahitair nṛpa

01,196.001c dharmyaṃ pathyaṃ yaśasyaṃ ca vācyam ity anuśuśrumaḥ

01,196.002a mamāpy eṣā matis tāta yā bhīṣmasya mahātmanaḥ

01,196.002c saṃvibhajyās tu kaunteyā dharma eṣa sanātanaḥ

01,196.003a preṣyatāṃ drupadāyāśu naraḥ kaś cit priyaṃvadaḥ

01,196.003c bahulaṃ ratnam ādāya teṣām arthāya bhārata

01,196.004a mithaḥ kṛtyaṃ ca tasmai sa ādāya bahu gacchatu

01,196.004c vṛddhiṃ ca paramāṃ brūyāt tatsaṃyogodbhavāṃ tathā

01,196.005a saṃprīyamāṇaṃ tvāṃ brūyād rājan dūryodhanaṃ tathā

01,196.005c asakṛd drupade caiva dhṛṣṭadyumne ca bhārata

01,196.006a ucitatvaṃ priyatvaṃ ca yogasyāpi ca varṇayet

01,196.006c punaḥ punaś ca kaunteyān mādrīputrau ca sāntvayan

01,196.007a hiraṇmayāni śubhrāṇi bahūny ābharaṇāni ca

01,196.007c vacanāt tava rājendra draupadyāḥ saṃprayacchatu

01,196.008a tathā drupadaputrāṇāṃ sarveṣāṃ bharatarṣabha

01,196.008c pāṇḍavānāṃ ca sarveṣāṃ kuntyā yuktāni yāni ca

01,196.008d*1968_01 dattvā tāni mahārhāṇi pāṇḍavān saṃpraharṣaya

01,196.009a evaṃ sāntvasamāyuktaṃ drupadaṃ pāṇḍavaiḥ saha

01,196.009c uktvāthānantaraṃ brūyāt teṣām āgamanaṃ prati

01,196.009d*1969_01 saṃdhīyatāṃ yathābuddhis tattvavettṛvidāṃ varaḥ

01,196.010a anujñāteṣu vīreṣu balaṃ gacchatu śobhanam

01,196.010c duḥśāsano vikarṇaś ca pāṇḍavān ānayantv iha

01,196.011a tatas te pārthivaśreṣṭha pūjyamānāḥ sadā tvayā

01,196.011c prakṛtīnām anumate pade sthāsyanti paitṛke

01,196.012a evaṃ tava mahārāja teṣu putreṣu caiva ha

01,196.012c vṛttam aupayikaṃ manye bhīṣmeṇa saha bhārata

01,196.013 karṇa uvāca

01,196.013a yojitāv arthamānābhyāṃ sarvakāryeṣv anantarau

01,196.013c na mantrayetāṃ tvacchreyaḥ kim adbhutataraṃ tataḥ

01,196.014a duṣṭena manasā yo vai pracchannenāntarātmanā

01,196.014c brūyān niḥśreyasaṃ nāma kathaṃ kuryāt satāṃ matam

01,196.015a na mitrāṇy arthakṛcchreṣu śreyase vetarāya vā

01,196.015c vidhipūrvaṃ hi sarvasya duḥkhaṃ vā yadi vā sukham

01,196.016a kṛtaprajño 'kṛtaprajño bālo vṛddhaś ca mānavaḥ

01,196.016c sasahāyo 'sahāyaś ca sarvaṃ sarvatra vindati

01,196.017a śrūyate hi purā kaś cid ambuvīca iti śrutaḥ

01,196.017c āsīd rājagṛhe rājā māgadhānāṃ mahīkṣitām

01,196.018a sa hīnaḥ karaṇaiḥ sarvair ucchvāsaparamo nṛpaḥ

01,196.018c amātyasaṃsthaḥ kāryeṣu sarveṣv evābhavat tadā

01,196.018d*1970_01 tasyāmātyā babhūvus te anyonyasahitās tadā

01,196.019a tasyāmātyo mahākarṇir babhūvaikeśvaraḥ purā

01,196.019c sa labdhabalam ātmānaṃ manyamāno 'vamanyate

01,196.020a sa rājña upabhogyāni striyo ratnadhanāni ca

01,196.020c ādade sarvaśo mūḍha aiśvaryaṃ ca svayaṃ tadā

01,196.021a tad ādāya ca lubdhasya lābhāl lobho vyavardhata

01,196.021c tathā hi sarvam ādāya rājyam asya jihīrṣati

01,196.022a hīnasya karaṇaiḥ sarvair ucchvāsaparamasya ca

01,196.022c yatamāno 'pi tad rājyaṃ na śaśāketi naḥ śrutam

01,196.023a kim anyad vihitān nūnaṃ tasya sā puruṣendratā

01,196.023b*1971_01 yat tasya rājyaṃ sāmātyo na śaknoty abhivardhitum

01,196.023c yadi te vihitaṃ rājyaṃ bhaviṣyati viśāṃ pate

01,196.024a miṣataḥ sarvalokasya sthāsyate tvayi tad dhruvam

01,196.024c ato 'nyathā ced vihitaṃ yatamāno na lapsyase

01,196.025a evaṃ vidvann upādatsva mantriṇāṃ sādhv asādhutām

01,196.025c duṣṭānāṃ caiva boddhavyam aduṣṭānāṃ ca bhāṣitam

01,196.026 droṇa uvāca

01,196.026a vidma te bhāvadoṣeṇa yadartham idam ucyate

01,196.026c duṣṭaḥ pāṇḍavahetos tvaṃ doṣaṃ khyāpayase hi naḥ

01,196.027a hitaṃ tu paramaṃ karṇa bravīmi kuruvardhanam

01,196.027c atha tvaṃ manyase duṣṭaṃ brūhi yat paramaṃ hitam

01,196.028a ato 'nyathā cet kriyate yad bravīmi paraṃ hitam

01,196.028c kuravo vinaśiṣyanti nacireṇeti me matiḥ

01,197.001 vidura uvāca

01,197.001a rājan niḥsaṃśayaṃ śreyo vācyas tvam asi bāndhavaiḥ

01,197.001c na tv aśuśrūṣamāṇeṣu vākyaṃ saṃpratitiṣṭhati

01,197.002a hitaṃ hi tava tad vākyam uktavān kurusattamaḥ

01,197.002c bhīṣmaḥ śāṃtanavo rājan pratigṛhṇāsi tan na ca

01,197.003a tathā droṇena bahudhā bhāṣitaṃ hitam uttamam

01,197.003c tac ca rādhāsutaḥ karṇo manyate na hitaṃ tava

01,197.004a cintayaṃś ca na paśyāmi rājaṃs tava suhṛttamam

01,197.004c ābhyāṃ puruṣasiṃhābhyāṃ yo vā syāt prajñayādhikaḥ

01,197.005a imau hi vṛddhau vayasā prajñayā ca śrutena ca

01,197.005c samau ca tvayi rājendra teṣu pāṇḍusuteṣu ca

01,197.006a dharme cānavamau rājan satyatāyāṃ ca bhārata

01,197.006c rāmād dāśaratheś caiva gayāc caiva na saṃśayaḥ

01,197.007a na coktavantāv aśreyaḥ purastād api kiṃ cana

01,197.007c na cāpy apakṛtaṃ kiṃ cid anayor lakṣyate tvayi

01,197.008a tāv imau puruṣavyāghrāv anāgasi nṛpa tvayi

01,197.008c na mantrayetāṃ tvac chreyaḥ kathaṃ satyaparākramau

01,197.009a prajñāvantau naraśreṣṭhāv asmiṃl loke narādhipa

01,197.009c tvannimittam ato nemau kiṃ cij jihmaṃ vadiṣyataḥ

01,197.009d*1972_01 etadartham imau rājan mahātmānau mahādyutī

01,197.009e iti me naiṣṭhikī buddhir vartate kurunandana

01,197.010a na cārthahetor dharmajñau vakṣyataḥ pakṣasaṃśritam

01,197.010c etad dhi paramaṃ śreyo menāte tava bhārata

01,197.011a duryodhanaprabhṛtayaḥ putrā rājan yathā tava

01,197.011c tathaiva pāṇḍaveyās te putrā rājan na saṃśayaḥ

01,197.012a teṣu ced ahitaṃ kiṃ cin mantrayeyur abuddhitaḥ

01,197.012c mantriṇas te na te śreyaḥ prapaśyanti viśeṣataḥ

01,197.013a atha te hṛdaye rājan viśeṣas teṣu vartate

01,197.013c antarasthaṃ vivṛṇvānāḥ śreyaḥ kuryur na te dhruvam

01,197.014a etadartham imau rājan mahātmānau mahādyutī

01,197.014c nocatur vivṛtaṃ kiṃ cin na hy eṣa tava niścayaḥ

01,197.015a yac cāpy aśakyatāṃ teṣām āhatuḥ puruṣarṣabhau

01,197.015c tat tathā puruṣavyāghra tava tad bhadram astu te

01,197.016a kathaṃ hi pāṇḍavaḥ śrīmān savyasācī paraṃtapaḥ

01,197.016c śakyo vijetuṃ saṃgrāme rājan maghavatā api

01,197.017a bhīmaseno mahābāhur nāgāyutabalo mahān

01,197.017c kathaṃ hi yudhi śakyeta vijetum amarair api

01,197.017d*1973_01 rākṣasāṇāṃ kṣayakaro bāhuśālī mahābalaḥ

01,197.017d*1973_02 hiḍimbo nihato yena bāhuyuddhena bhārata

01,197.017d*1973_03 yo rāvaṇasamo yuddhe tathā ca bakarākṣasaḥ

01,197.017d*1973_04 sa yudhyamāno rājendra bhīmo bhīmaparākramaḥ

01,197.017d*1973_05 udyogaṃ tvatkṛtaṃ śrutvā yuddhārthaṃ pāṇḍavaiḥ saha

01,197.017d*1973_06 āgamiṣyanti sarve vai yādavāḥ śalabhā iva

01,197.018a tathaiva kṛtinau yuddhe yamau yamasutāv iva

01,197.018c kathaṃ viṣahituṃ śakyau raṇe jīvitum icchatā

01,197.019a yasmin dhṛtir anukrośaḥ kṣamā satyaṃ parākramaḥ

01,197.019c nityāni pāṇḍavaśreṣṭhe sa jīyeta kathaṃ raṇe

01,197.020a yeṣāṃ pakṣadharo rāmo yeṣāṃ mantrī janārdanaḥ

01,197.020c kiṃ nu tair ajitaṃ saṃkhye yeṣāṃ pakṣe ca sātyakiḥ

01,197.021a drupadaḥ śvaśuro yeṣāṃ yeṣāṃ śyālāś ca pārṣatāḥ

01,197.021c dhṛṣṭadyumnamukhā vīrā bhrātaro drupadātmajāḥ

01,197.021d*1974_01 caidyaś ca yeṣāṃ bhrātā ca śiśupālo mahārathaḥ

01,197.022a so 'śakyatāṃ ca vijñāya teṣām agreṇa bhārata

01,197.022c dāyādyatāṃ ca dharmeṇa samyak teṣu samācara

01,197.023a idaṃ nirdigdham ayaśaḥ purocanakṛtaṃ mahat

01,197.023c teṣām anugraheṇādya rājan prakṣālayātmanaḥ

01,197.023d*1975_01 teṣām anugrahaś cāyaṃ sarveṣāṃ caiva naḥ kule

01,197.023d*1975_02 jīvitaṃ ca paraṃ śreyaḥ kṣatrasya ca vivardhanam

01,197.024a drupado 'pi mahān rājā kṛtavairaś ca naḥ purā

01,197.024c tasya saṃgrahaṇaṃ rājan svapakṣasya vivardhanam

01,197.025a balavantaś ca dāśārhā bahavaś ca viśāṃ pate

01,197.025c yataḥ kṛṣṇas tatas te syur yataḥ kṛṣṇas tato jayaḥ

01,197.026a yac ca sāmnaiva śakyeta kāryaṃ sādhayituṃ nṛpa

01,197.026c ko daivaśaptas tat kārtuṃ vigraheṇa samācaret

01,197.027a śrutvā ca jīvataḥ pārthān paurajānapado janaḥ

01,197.027c balavad darśane gṛdhnus teṣāṃ rājan kuru priyam

01,197.028a duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ

01,197.028c adharmayuktā duṣprajñā bālā maiṣāṃ vacaḥ kṛthāḥ

01,197.029a uktam etan mayā rājan purā guṇavatas tava

01,197.029c duryodhanāparādhena prajeyaṃ vinaśiṣyati

01,197.029d@104=0027 dhṛtarāṣṭraḥ

01,197.029d@104_0001 ajayyāḥ pāṇḍavā yuddhe hareṇa hariṇāpi vā

01,197.029d@104_0002 trailokyenāpi bhūpāla kim u taiḥ khalu mānavaiḥ

01,197.029d@104_0003 daivānukūlāḥ kaunteyā daivaṃ teṣāṃ parāyaṇam

01,197.029d@104_0004 pratyakṣam etat sarveṣāṃ muktā jatugṛhānalāt

01,197.029d@104_0005 jitvā gandharvarājānaṃ dhaumyaṃ prāpya purohitam

01,197.029d@104_0006 pāñcālanagaraṃ prāpya hatvā lakṣam amānuṣam

01,197.029d@104_0007 anamyaṃ dhanur ānāmya śirobhiḥ saha bhūbhṛtām

01,197.029d@104_0008 caidyamāgadhakarṇādyaiḥ kiṃ kṛtaṃ tatra bhūmipaiḥ

01,197.029d@104_0009 ārūḍhamūlāḥ pārthāś ca daridrā nirdhanā iti

01,197.029d@104_0010 jetuṃ śakyā na manyethā ajayyāḥ pāṇḍavāḥ suraiḥ

01,197.029d@104_0011 yāvat tiṣṭhati loke 'smin kṛṣṇo yādavavaṃśajaḥ

01,197.029d@104_0012 murāriḥ keśihantā ca līlāmānuṣavigrahaḥ

01,197.029d@104_0013 praṇatārtiharo yogī keśavaḥ kleśanāśanaḥ

01,197.029d@104_0014 bhaktānuvatsalo bhaktasvāntaveśmagṛhī tathā

01,197.029d@104_0015 catuḥsāgaraparyantāṃ kevalaṃ pṛthivīṃ na hi

01,197.029d@104_0016 dharmātmajo mahārāja tāvat trailokyam arhati

01,197.029d@104_0017 alaṃ karṇānayā buddhyā notsāhaya suyodhanam

01,197.029d@104_0018 śakune gaccha mā gādhaṃ nirayaṃ kauravaiḥ saha

01,197.029d@104_0019 pāṇḍavāś ca vayaṃ sarve bhūmipālāḥ sabāndhavāḥ

01,197.029d@104_0020 vṛṣṇyandhakapurogāś ca yādavāḥ sahakeśavāḥ

01,197.029d@104_0021 sarve saṃbhūya jīvāma saputrapaśubāndhavāḥ

01,197.029d@104_0022 bodhayadhvaṃ tathā yūyaṃ tathaiva śaradāṃ śatam

01,197.029d@104_0023 mā putravaśago bhūpa tava putraḥ sudurmatiḥ

01,197.029d@104_0024 ānīya pāṇḍavān sādhūn putrāṃś ca saha sarvaśaḥ

01,197.029d@104_0025 abhedena nirīkṣasva na bhedaṃ cakṣuṣoḥ kuru

01,197.029d@104_0026 manasā snehapūrṇena nirbhedo nakhamāṃsavat

01,197.029d@104_0027 pārthivārthe priyaṃ brūhi nāpriyaṃ sūtanandana

01,197.029d@104_0028 putra tvaṃ ca na me brūhi pārthānām ahitaṃ kva cit

01,197.029d@104_0029 duryodhanam asanmārgān nivartaya mahāmate

01,198.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,198.001a bhīṣmaḥ śāṃtanavo vidvān droṇaś ca bhagavān ṛṣiḥ

01,198.001c hitaṃ paramakaṃ vākyaṃ tvaṃ ca satyaṃ bravīṣi mām

01,198.002a yathaiva pāṇḍos te vīrāḥ kuntīputrā mahārathāḥ

01,198.002c tathaiva dharmataḥ sarve mama putrā na saṃśayaḥ

01,198.003a yathaiva mama putrāṇām idaṃ rājyaṃ vidhīyate

01,198.003c tathaiva pāṇḍuputrāṇām idaṃ rājyaṃ na saṃśayaḥ

01,198.004a kṣattar ānaya gacchaitān saha mātrā susatkṛtān

01,198.004c tayā ca devarūpiṇyā kṛṣṇayā saha bhārata

01,198.005a diṣṭyā jīvanti te pārthā diṣṭyā jīvati sā pṛthā

01,198.005c diṣṭyā drupadakanyāṃ ca labdhavanto mahārathāḥ

01,198.006a diṣṭyā vardhāmahe sarve diṣṭyā śāntaḥ purocanaḥ

01,198.006c diṣṭyā mama paraṃ duḥkham apanītaṃ mahādyute

01,198.006d*1976_01 tvam eva gatvā vidura tān ihānaya mācirāt

01,198.007 vaiśaṃpāyana uvāca

01,198.007*1977_01 evam uktas tataḥ kṣattā ratham āruhya śīghragam

01,198.007*1977_02 agāt katipayāhobhiḥ pāñcālān rājadharmavit

01,198.007a tato jagāma viduro dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt

01,198.007c sakāśaṃ yajñasenasya pāṇḍavānāṃ ca bhārata

01,198.007d*1978_01 samupādāya ratnāni vasūni vividhāni ca

01,198.007d*1978_02 draupadyāḥ pāṇḍavānāṃ ca yajñasenasya caiva hi

01,198.007d*1979_01 āgataṃ viduraṃ śrutvā drupado rājasattamaḥ

01,198.007d*1979_02 svaputraiḥ saha dharmātmā pūjayām āsa dharmataḥ

01,198.008a tatra gatvā sa dharmajñaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ

01,198.008c drupadaṃ nyāyato rājan saṃyuktam upatasthivān

01,198.009a sa cāpi pratijagrāha dharmeṇa viduraṃ tataḥ

01,198.009b*1980_01 cakre pūjāṃ yathānyāyaṃ vidurasya mahātmanaḥ

01,198.009c cakratuś ca yathānyāyaṃ kuśalapraśnasaṃvidam

01,198.010a dadarśa pāṇḍavāṃs tatra vāsudevaṃ ca bhārata

01,198.010c snehāt pariṣvajya sa tān papracchānāmayaṃ tataḥ

01,198.011a taiś cāpy amitabuddhiḥ sa pūjito 'tha yathākramam

01,198.011c vacanād dhṛtarāṣṭrasya snehayuktaṃ punaḥ punaḥ

01,198.011d*1981_01 pāṇḍavā vinayopetā natvāliṅgya viśāṃ pate

01,198.011d*1981_02 dṛṣṭvā muhur muhū rājan harṣād aśrūṇy avartayan

01,198.012a papracchānāmayaṃ rājaṃs tatas tān pāṇḍunandanān

01,198.012c pradadau cāpi ratnāni vividhāni vasūni ca

01,198.013a pāṇḍavānāṃ ca kuntyāś ca draupadyāś ca viśāṃ pate

01,198.013c drupadasya ca putrāṇāṃ yathā dattāni kauravaiḥ

01,198.013d*1982_01 saṃkarṣaṇaṃ vāsudevaṃ praṇamya viduras tataḥ

01,198.013d*1982_02 āsane kāñcane śubhre niṣasāda mahāmatiḥ

01,198.013d*1982_03 kṛtvā mithas tu saṃlāpaṃ mudā punar abhāṣata

01,198.013d*1982_04 bhīṣmadroṇājamīḍhaiś ca yad uktaṃ pāṇḍavān prati

01,198.013d*1982_05 avadat tatra tat sarvaṃ sarveṣām anuśṛṇvatām

01,198.014a provāca cāmitamatiḥ praśritaṃ vinayānvitaḥ

01,198.014c drupadaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ saṃnidhau keśavasya ca

01,198.015a rājañ śṛṇu sahāmātyaḥ saputraś ca vaco mama

01,198.015c dhṛtarāṣṭraḥ saputras tvāṃ sahāmātyaḥ sabāndhavaḥ

01,198.016a abravīt kuśalaṃ rājan prīyamāṇaḥ punaḥ punaḥ

01,198.016c prītimāṃs te dṛḍhaṃ cāpi saṃbandhena narādhipa

01,198.017a tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ kauravaiḥ saha sarvaśaḥ

01,198.017c kuśalaṃ tvāṃ mahāprājñaḥ sarvataḥ paripṛcchati

01,198.018a bhāradvājo maheṣvāso droṇaḥ priyasakhas tava

01,198.018c samāśleṣam upetya tvāṃ kuśalaṃ paripṛcchati

01,198.019a dhṛtarāṣṭraś ca pāñcālya tvayā saṃbandham īyivān

01,198.019c kṛtārthaṃ manyate ''tmānaṃ tathā sarve 'pi kauravāḥ

01,198.019d*1983_01 tridaśaiḥ saha saṃbandho na tathā prītikṛttamaḥ

01,198.020a na tathā rājyasaṃprāptis teṣāṃ prītikarī matā

01,198.020c yathā saṃbandhakaṃ prāpya yajñasena tvayā saha

01,198.021a etad viditvā tu bhavān prasthāpayatu pāṇḍavān

01,198.021c draṣṭuṃ hi pāṇḍudāyādāṃs tvarante kuravo bhṛśam

01,198.022a viproṣitā dīrghakālam ime cāpi nararṣabhāḥ

01,198.022c utsukā nagaraṃ draṣṭuṃ bhaviṣyanti pṛthā tathā

01,198.023a kṛṣṇām api ca pāñcālīṃ sarvāḥ kuruvarastriyaḥ

01,198.023c draṣṭukāmāḥ pratīkṣante puraṃ ca viṣayaṃ ca naḥ

01,198.024a sa bhavān pāṇḍuputrāṇām ājñāpayatu māciram

01,198.024c gamanaṃ sahadārāṇām etad āgamanaṃ mama

01,198.025a visṛṣṭeṣu tvayā rājan pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,198.025c tato 'haṃ preṣayiṣyāmi dhṛtarāṣṭrasya śīghragān

01,198.025e āgamiṣyanti kaunteyāḥ kuntī ca saha kṛṣṇayā

01,199.001 drupada uvāca

01,199.001a evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām

01,199.001c mamāpi paramo harṣaḥ saṃbandhe 'smin kṛte vibho

01,199.002a gamanaṃ cāpi yuktaṃ syād gṛham eṣāṃ mahātmanām

01,199.002c na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṃ svayaṃ girā

01,199.003a yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,199.003c bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau

01,199.004a rāmakṛṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ

01,199.004c etau hi puruṣavyāghrāv eṣāṃ priyahite ratau

01,199.005 yudhiṣṭhira uvāca

01,199.005a paravanto vayaṃ rājaṃs tvayi sarve sahānugāḥ

01,199.005c yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam

01,199.006 vaiśaṃpāyana uvāca

01,199.006a tato 'bravīd vāsudevo gamanaṃ mama rocate

01,199.006c yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit

01,199.007 drupada uvāca

01,199.007a yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ

01,199.007c prāptakālaṃ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama

01,199.008a yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṃpratam

01,199.008c tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṃśayaḥ

01,199.009a na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

01,199.009c yad eṣāṃ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ

01,199.009d@105=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.009d@105=0004 kuntī

01,199.009d@105=0013 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.009d@105=0015 viduraḥ

01,199.009d@105_0001 pṛthāyās tu tathā veśma praviveśa mahādyutiḥ

01,199.009d@105_0002 pādau spṛṣṭvā pṛthāyās tu śirasā ca mahīṃ gataḥ

01,199.009d@105_0003 dṛṣṭvā tu devaraṃ kuntī śuśoca ca muhur muhuḥ

01,199.009d@105_0004 vaicitravīrya te putrāḥ kathaṃ cij jīvitās tvayā

01,199.009d@105_0005 tvatprasādāj jatugṛhe trātāḥ pratyāgatās tava

01,199.009d@105_0006 kūrmaś cintayate putrān yatra vā tatra vā gataḥ

01,199.009d@105_0007 cintayā vardhayet putrān yathā kuśalinas tathā

01,199.009d@105_0008 tava putrās tu jīvanti tvaṃ trātā bharatarṣabha

01,199.009d@105_0009 yathā parabhṛtaḥ putrān ariṣṭā vardhayet sadā

01,199.009d@105_0010 tathaiva tava putrās tu mayā tāta surakṣitāḥ

01,199.009d@105_0011 duḥkhās tu bahavaḥ prāptās tathā prāṇāntikā mayā

01,199.009d@105_0012 ataḥ paraṃ na jānāmi kartavyaṃ jñātum arhasi

01,199.009d@105_0013 ity evam uktvā duḥkhārtā śuśoca paramāturā

01,199.009d@105_0014 praṇipatyābravīt kṣattā mā śoca iti bhārata

01,199.009d@105_0015 na vinaśyanti lokeṣu tava putrā mahābalāḥ

01,199.009d@105_0016 acireṇaiva kālena svarājyasthā bhavanti te

01,199.009d@105_0017 bāndhavaiḥ sahitāḥ sarvair mā śokaṃ kuru mādhavi

01,199.010 vaiśaṃpāyana uvāca

01,199.010a tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā

01,199.010c pāṇḍavāś caiva kṛṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ

01,199.011a ādāya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kuntīṃ caiva yaśasvinīm

01,199.011c savihāraṃ sukhaṃ jagmur nagaraṃ nāgasāhvayam

01,199.011d@106_0001 suvarṇakakṣyāgraiveyān suvarṇāṅkuśabhūṣitān

01,199.011d@106_0002 jāmbūnadapariṣkārān prabhinnakaraṭāmukhān

01,199.011d@106_0003 adhiṣṭhitān mahāmātraiḥ sarvaśastrasamanvitān

01,199.011d@106_0004 sahasraṃ pradadau rājā gajānāṃ varavarmiṇām

01,199.011d@106_0005 rathānāṃ ca sahasraṃ vai suvarṇamaṇicitritam

01,199.011d@106_0006 caturyujāṃ bhānumac ca pāñcālaḥ pradadau tadā

01,199.011d@106_0007 suvarṇaparibarhāṇāṃ varacāmaramālinām

01,199.011d@106_0008 jātyaśvānāṃ ca pañcāśat sahasraṃ pradadau nṛpaḥ

01,199.011d@106_0009 dāsīnām ayutaṃ rājā pradadau varabhūṣaṇam

01,199.011d@106_0010 tataḥ sahasraṃ dāsānāṃ pradadau varadhanvinām

01,199.011d@106_0011 haimāni śayyāsanabhājanāni; dravyāṇi cānyāni ca godhanāni

01,199.011d@106_0012 pṛthak pṛthak caiva dadau sa koṭiṃ; pāñcālarājaḥ paramaprahṛṣṭaḥ

01,199.011d@106_0013 śibikānāṃ śataṃ pūrṇaṃ vāhān pañcaśataṃ varān

01,199.011d@106_0014 evam etāni pāñcālo janyārthe pradadau dhanam

01,199.011d@106_0015 haraṇaṃ tatra pāñcālyā jñātideyaṃ tu saumakiḥ

01,199.011d@106_0016 dhṛṣṭadyumno yayau tatra bhaginīṃ gṛhya bhārata

01,199.011d@106_0017 nānadyamāno bahubhis tūryaśabdaiḥ sahasraśaḥ

01,199.012a śrutvā copasthitān vīrān dhṛtarāṣṭro 'pi kauravaḥ

01,199.012c pratigrahāya pāṇḍūnāṃ preṣayām āsa kauravān

01,199.013a vikarṇaṃ ca maheṣvāsaṃ citrasenaṃ ca bhārata

01,199.013c droṇaṃ ca parameṣvāsaṃ gautamaṃ kṛpam eva ca

01,199.014a tais te parivṛtā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ

01,199.014c nagaraṃ hāstinapuraṃ śanaiḥ praviviśus tadā

01,199.014d*1984_01 pāṇḍavān āgatāñ śrutvā nāgarās tu kutūhalāt

01,199.014d*1984_02 maṇḍayāṃ cakrire tatra nagaraṃ nāgasāhvayam

01,199.014d*1984_03 muktapuṣpāvakīrṇaṃ tu jalasiktaṃ tu sarvaśaḥ

01,199.014d*1984_04 dhūpitaṃ divyadhūpena maṅgalaiś cābhisaṃvṛtam

01,199.014d*1984_05 patākocchritamālyaṃ ca puram apratimaṃ babhau

01,199.014d*1984_06 śaṅkhabherīninādaiś ca nānāvāditranisvanaiḥ

01,199.015a kautūhalena nagaraṃ dīryamāṇam ivābhavat

01,199.015c yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ

01,199.016a tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ

01,199.016c udīritā aśṛṇvaṃs te pāṇḍavā hṛdayaṃgamāḥ

01,199.017a ayaṃ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit

01,199.017c yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati

01,199.018a adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ

01,199.018c āgataḥ priyam asmākaṃ cikīrṣur nātra saṃśayaḥ

01,199.019a kiṃ nu nādya kṛtaṃ tāvat sarveṣāṃ naḥ paraṃ priyam

01,199.019c yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ

01,199.020a yadi dattaṃ yadi hutaṃ vidyate yadi nas tapaḥ

01,199.020c tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṃ śatam

01,199.021a tatas te dhṛtarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ

01,199.021c anyeṣāṃ ca tadarhāṇāṃ cakruḥ pādābhivandanam

01,199.022a kṛtvā tu kuśalapraśnaṃ sarveṇa nagareṇa te

01,199.022c samāviśanta veśmāni dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt

01,199.022d@107=0000 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.022d@107_0001 duryodhanasya mahiṣī kāśirājasutā tadā

01,199.022d@107_0002 dhṛtarāṣṭrasya putrāṇāṃ vadhūbhiḥ sahitā tadā

01,199.022d@107_0003 pāñcālīṃ pratijagrāha draupadīṃ śrīm ivāparām

01,199.022d@107_0004 pūjayām āsa pūjārhāṃ śacīṃ devīm ivāgatām

01,199.022d@107_0005 vavande tatra gāndhārīṃ mādhavī kṛṣṇayā saha

01,199.022d@107_0006 āśiṣaś ca prayuktvā tu pāñcālīṃ pariṣasvaje

01,199.022d@107_0007 pariṣvajya ca gāndhārī kṛṣṇāṃ kamalalocanām

01,199.022d@107_0008 putrāṇāṃ mama pāñcālī mṛtyur evety amanyata

01,199.022d@107_0009 sā cintya viduraṃ prāha yuktitaḥ subalātmajā

01,199.022d@107_0010 kuntīṃ rājasutāṃ kṣattaḥ savadhūṃ saparicchadām

01,199.022d@107_0011 pāṇḍor niveśanaṃ śīghraṃ nīyatāṃ yadi rocate

01,199.022d@107_0012 karaṇena muhūrtena nakṣatreṇa tithau śubhe

01,199.022d@107_0013 yathā sukhaṃ tathā kuntī raṃsyate svagṛhe sutaiḥ

01,199.022d@107_0014 tathety eva tadā kṣattā kārayām āsa tat tadā

01,199.022d@107_0015 pūjayām āsur atyarthaṃ bāndhavāḥ pāṇḍavāṃs tadā

01,199.022d@107_0016 nāgarāḥ śreṇimukhyāś ca pūjayanti sma pāṇḍavān

01,199.022d@107_0017 bhīṣmadroṇau tathā karṇo bāhlīkaḥ sasutas tadā

01,199.022d@107_0018 śāsanād dhṛtarāṣṭrasya akurvann atithikriyām

01,199.022d@107_0019 evaṃ viharatāṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,199.022d@107_0020 netā sarvasya kāryasya viduro rājaśāsanāt

01,199.023a viśrāntās te mahātmānaḥ kaṃ cit kālaṃ mahābalāḥ

01,199.023c āhūtā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca

01,199.024 dhṛtarāṣṭra uvāca

01,199.024a bhrātṛbhiḥ saha kaunteya nibodhedaṃ vaco mama

01,199.024b*1985_01 pāṇḍunā vardhitaṃ rājyaṃ pāṇḍunā pālitaṃ jagat

01,199.024b*1985_02 śāsanān mama kaunteya mama bhrātā mahābalaḥ

01,199.024b*1985_03 kṛtavān duṣkaraṃ karma nityam eva viśāṃ pate

01,199.024b*1985_04 tasmāt tvam api kaunteya śāsanaṃ kuru māciram

01,199.024b*1985_05 mama putrā durātmānaḥ sarve 'haṃkārasaṃyutāḥ

01,199.024b*1985_06 śāsanaṃ na kariṣyanti mama nityaṃ yudhiṣṭhira

01,199.024b*1985_07 svakāryaniratair nityam avaliptair durātmabhiḥ

01,199.024c punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍavaprastham āviśa

01,199.025a na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum

01,199.025c saṃrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā

01,199.025e ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍavaprastham āviśa

01,199.025f@108=0002 dhṛtarāṣṭraḥ

01,199.025f@108=0021 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.025f@108=0022 śrīvāsudevaḥ

01,199.025f@108=0024 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.025f@108=0059 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.025f@108_0000 keśavo yadi manyeta tat kartavyam asaṃśayam

01,199.025f@108_0001 vāsudevena saṃmantrya pāṇḍavāḥ samupāviśan

01,199.025f@108_0002 abhiṣekasya saṃbhārān kṣattar ānaya māciram

01,199.025f@108_0003 abhiṣiktaṃ kariṣyāmi adyaiva kurunandanam

01,199.025f@108_0004 brāhmaṇā naigamaśreṣṭhāḥ śreṇimukhyāś ca sarvaśaḥ

01,199.025f@108_0005 āhūyantāṃ prakṛtayo bāndhavāś ca viśeṣataḥ

01,199.025f@108_0006 puṇyāhaṃ vācyatāṃ tāta gosahasraṃ tu dīyatām

01,199.025f@108_0007 grāmamukhyāś ca viprebhyo dīyantāṃ sahadakṣiṇāḥ

01,199.025f@108_0008 aṅgade mukuṭaṃ kṣattar hastābharaṇam eva ca

01,199.025f@108_0009 muktāvalīṃ ca hāraṃ ca niṣkādīn kuṇḍalāni ca

01,199.025f@108_0010 kaṭibandhaṃ ca sūtraṃ ca tathodaranibandhanam

01,199.025f@108_0011 aṣṭottarasahasraṃ ca brāhmaṇādhiṣṭhitā gajāḥ

01,199.025f@108_0012 jāhnavīsalilaṃ śīghram ānayantāṃ purohitāḥ

01,199.025f@108_0013 abhiṣekodakaklinnaṃ sarvābharaṇabhūṣitam

01,199.025f@108_0014 aupavāhyoparigataṃ divyacāmaravījitam

01,199.025f@108_0015 suvarṇamaṇicitreṇa śvetacchatreṇa śobhitam

01,199.025f@108_0016 jayeti dvijavākyena stūyamānaṃ nṛpais tathā

01,199.025f@108_0017 dṛṣṭvā kuntīsutaṃ śreṣṭham ājamīḍhaṃ yudhiṣṭhiram

01,199.025f@108_0018 prītāḥ prītena manasā praśaṃsantu pure janāḥ

01,199.025f@108_0019 pāṇḍoḥ kṛtopakārasya rājyaṃ dattvā mamaiva ca

01,199.025f@108_0020 pratikriyā kṛtam idaṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ

01,199.025f@108_0021 bhīṣmo droṇaḥ kṛpaḥ kṣattā sādhu sādhv ity abhāṣata

01,199.025f@108_0022 yuktam etan mahārāja kauravāṇāṃ yaśaskaram

01,199.025f@108_0023 śīghram adyaiva rājendra yathoktaṃ kartum arhasi

01,199.025f@108_0024 ity evam uktvā vārṣṇeyas tvarayām āsa taṃ tadā

01,199.025f@108_0025 yathoktaṃ dhṛtarāṣṭreṇa kārayām āsa kaurava

01,199.025f@108_0026 tasmin kṣaṇe mahārāja kṛṣṇadvaipāyanas tadā

01,199.025f@108_0027 āgamya kurubhiḥ sarvaiḥ pūjitaḥ sasuhṛdgaṇaiḥ

01,199.025f@108_0028 mūrdhāvasiktaiḥ sahito brāhmaṇair vedapāragaiḥ

01,199.025f@108_0029 kārayām āsa vidhivat keśavānumate tadā

01,199.025f@108_0030 kṛpo droṇaś ca bhīṣmaś ca dhaumyaś ca vyāsakeśavau

01,199.025f@108_0031 bāhlīkaḥ somadattaś ca cāturvedyapuraskṛtāḥ

01,199.025f@108_0032 abhiṣekaṃ tadā cakrur bhadrapīṭhe susaṃyatam

01,199.025f@108_0033 jitvā tu pṛthivīṃ kṛtsnāṃ vaśe kṛtvā nararṣabhān

01,199.025f@108_0034 rājasūyādibhir yajñaiḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ

01,199.025f@108_0035 snātvā hy avabhṛthasnānaṃ modantāṃ bāndhavaiḥ saha

01,199.025f@108_0036 evam uktvā tu te sarve āśīrbhiḥ pratyapūjayan

01,199.025f@108_0037 mūrdhābhiṣiktaḥ kauravyaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ

01,199.025f@108_0038 jayeti saṃstuto rājā pradadau dhanam akṣayam

01,199.025f@108_0039 sarvamūrdhāvasiktaiś ca pūjitaḥ kurunandanaḥ

01,199.025f@108_0040 aupavāhyam athāruhya divyacchatreṇa śobhitaḥ

01,199.025f@108_0041 rājñām anugato rājā mahendra iva daivataiḥ

01,199.025f@108_0042 tataḥ pradakṣiṇīkṛtya nagaraṃ nāgasāhvayam

01,199.025f@108_0043 praviveśa tadā rājā nāgaraiḥ pūjito bhṛśam

01,199.025f@108_0044 mūrdhāvasiktaṃ pāṇḍusutam abhyanandanta pāṇḍavāḥ

01,199.025f@108_0045 gāndhāriputrāḥ śocantaḥ sarve te saha bāndhavaiḥ

01,199.025f@108_0046 jñātvā śokaṃ tu putrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'bravīn nṛpam

01,199.025f@108_0047 samakṣaṃ vāsudevasya kurūṇāṃ ca samakṣataḥ

01,199.025f@108_0048 abhiṣekaṃ tvayā prāptaṃ duṣprāpam akṛtātmabhiḥ

01,199.025f@108_0049 gaccha tvam adyaiva nṛpa kṛtakṛtyo 'si kaurava

01,199.025f@108_0050 āyuḥ purūravā rājan nahuṣaś ca yayātinā

01,199.025f@108_0051 tatraiva nivasanti sma khāṇḍavākhye nṛpottama

01,199.025f@108_0052 rājadhānī tu sarveṣāṃ pauravāṇāṃ mahābhuja

01,199.025f@108_0053 vināśitaṃ munigaṇair lobhān munisutasya tu

01,199.025f@108_0054 tasmāt tvaṃ khāṇḍavaprasthaṃ puraṃ rāṣṭraṃ ca vardhaya

01,199.025f@108_0055 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca kṛtaniścayāḥ

01,199.025f@108_0056 tvadbhaktyā jantavaś cānye bhajanty eva puraṃ śubham

01,199.025f@108_0057 puraṃ rāṣṭraṃ samṛddhaṃ vai dhanadhānyaiḥ samāvṛtam

01,199.025f@108_0058 tasmād gacchasva kaunteya bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha

01,199.025f@108_0059 rathair nāgair hayaiś cāpi sahitās tu padātibhiḥ

01,199.026 vaiśaṃpāyana uvāca

01,199.026a pratigṛhya tu tad vākyaṃ nṛpaṃ sarve praṇamya ca

01,199.026c pratasthire tato ghoraṃ vanaṃ tan manujarṣabhāḥ

01,199.026d*1986_01 pāṇḍavaiḥ sahitā gantuṃ nārhateti sa nāgarān

01,199.026d*1986_02 ghoṣayām āsa nagare dhārtarāṣṭraḥ sasaubalaḥ

01,199.026e ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍavaprastham āviśan

01,199.027a tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kṛṣṇapurogamāḥ

01,199.027c maṇḍayāṃ cakrire tad vai puraṃ svargavad acyutāḥ

01,199.027d*1987_01 vāsudevo jagannāthaś cintayām āsa vāsavam

01,199.027d*1987_02 mahendraś cintito rājan viśvakarmāṇam ādiśat

01,199.027d*1987_03 viśvakarman mahāprājña adya prabhṛti tat puram

01,199.027d*1987_04 indraprastham iti khyātaṃ divyaṃ bhūmyāṃ bhaviṣyati

01,199.027d*1987_05 mahendraśāsanād gatvā viśvakarmā tu keśavam

01,199.027d*1987_06 praṇamya praṇipātārhaṃ kiṃ karomīty abhāṣata

01,199.027d*1987_07 vāsudevas tu tac chrutvā viśvakarmāṇam avyayaḥ

01,199.027d*1987_08 kuruṣva kururājasya mahendrapurasaṃnibham

01,199.027d*1987_09 indreṇa kṛtanāmānam idraprasthaṃ mahāpuram

01,199.028a tataḥ puṇye śive deśe śāntiṃ kṛtvā mahārathāḥ

01,199.028b*1988_01 svasti vācya yathānyāyam indraprasthaṃ bhavatv iti

01,199.028c nagaraṃ māpayām āsur dvaipāyanapurogamāḥ

01,199.028d*1989_01 tatas tu viśvakarmā tu cakāra puram uttamam

01,199.029a sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṃkṛtam

01,199.029c prākāreṇa ca saṃpannaṃ divam āvṛtya tiṣṭhatā

01,199.030a pāṇḍurābhraprakāśena himarāśinibhena ca

01,199.030c śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā

01,199.031a dvipakṣagaruḍaprakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ

01,199.031c guptam abhracayaprakhyair gopurair mandaropamaiḥ

01,199.032a vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṃvṛtaiḥ

01,199.032c śaktibhiś cāvṛtaṃ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ

01,199.032e talpaiś cābhyāsikair yuktaṃ śuśubhe yodharakṣitam

01,199.033a tīkṣṇāṅkuśaśataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam

01,199.033c āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam

01,199.034a suvibhaktamahārathyaṃ devatābādhavarjitam

01,199.034c virocamānaṃ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ

01,199.034d*1990_01 harmyaprāsādasaṃbādhaṃ nānāpaṇyavibhūṣitam

01,199.034d*1990_02 vispardhayeva prāsādā anyonyasyocchritābhavan

01,199.034d*1990_03 maṇḍapāś ca sabhāḥ śālāḥ prapāś caiva samantataḥ

01,199.035a tat triviṣṭapasaṃkāśam indraprasthaṃ vyarocata

01,199.035b@109_0001 purīṃ sarvaguṇopetāṃ nirmitāṃ viśvakarmaṇā

01,199.035b@109_0002 pauravāṇām adhipatiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,199.035b@109_0003 kṛtamaṅgalasatkāro brāhmaṇair vedapāragaiḥ

01,199.035b@109_0004 dvaipāyanaṃ puraskṛtya dhaumyasyānumate sthitaḥ

01,199.035b@109_0005 bhrātṛbhiḥ sahito rājan keśavena sahābhibhūḥ

01,199.035b@109_0006 toraṇadvārasumukhāṃ dvātriṃśad dvārasaṃyutām

01,199.035b@109_0007 vardhamānapuradvārāṃ praviveśa mahādyutiḥ

01,199.035b@109_0008 śaṅkhadundubhinirghoṣāḥ śrūyante bahavo bhṛśam

01,199.035b@109_0009 jayeti brāhmaṇagiraḥ śrūyante ca sahasraśaḥ

01,199.035b@109_0010 saṃstūyamāno bahubhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

01,199.035b@109_0011 aupavāhyagato rājā rājamārgam atītya ca

01,199.035b@109_0012 kṛtamaṅgalasatkāraṃ praviveśa gṛhottamam

01,199.035b@109_0013 praviśya bhavanaṃ rājā satkārair abhipūjitaḥ

01,199.035b@109_0014 pūjayām āsa viprendrān keśavena yathākramam

01,199.035b@109_0015 tatas tu rāṣṭraṃ vavṛdhe naranārīgaṇāyutam

01,199.035b@109_0016 godhanaiś ca samākīrṇaṃ sasyavṛddhis tadābhavat

01,199.035c meghavṛndam ivākāśe vṛddhaṃ vidyutsamāvṛtam

01,199.036a tatra ramye śubhe deśe kauravyasya niveśanam

01,199.036c śuśubhe dhanasaṃpūrṇaṃ dhanādhyakṣakṣayopamam

01,199.036d*1991_01 pauravāṇām adhipatiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,199.036d*1991_02 kṛtamaṅgalasatkāro brāhmaṇair vedapāragaiḥ

01,199.036d*1991_03 dvaipāyanaṃ puraskṛtya dhaumyasyānumate sthitaḥ

01,199.036d*1991_04 bhrātṛbhiḥ sahito rājan keśavena sahābhibhūḥ

01,199.036d*1991_05 jayeti brahmaṇāṃ vācaḥ śrūyante ca sahasraśaḥ

01,199.036d*1991_06 saṃstūyamāno bahubhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ

01,199.036d*1991_07 aupavāhyagato rājā rājamārgam atītya ca

01,199.036d*1991_08 kṛtamaṅgalasaṃskāraṃ praviveśa gṛhottamam

01,199.036d*1991_09 praviśya bhavanaṃ rājā nāgarair abhipūjitaḥ

01,199.036d*1991_10 pūjayām āsa viprendrān keśavena yathākramam

01,199.036d*1991_11 tatas tu rāṣṭraṃ vavṛdhe naranārīgaṇair vṛtam

01,199.037a tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṃ varāḥ

01,199.037c nivāsaṃ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā

01,199.038a vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ

01,199.038c sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṃs tadā

01,199.039a udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ

01,199.039c āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā

01,199.039d*1992_01 nālikeraiś ca likucaiḥ kadalībhiḥ samāvṛtāḥ

01,199.039d*1992_02 aśokais tilakair lodhrair nīlāśokaiś ca campakaiḥ

01,199.040a puṃnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā

01,199.040c śālatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ

01,199.041a manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ

01,199.041c prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ

01,199.042a jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ

01,199.042c karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ

01,199.043a nityapuṣpaphalopetair nānādvijagaṇāyutam

01,199.043c mattabarhiṇasaṃghuṣṭaṃ kokilaiś ca sadāmadaiḥ

01,199.044a gṛhair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgṛhaiḥ

01,199.044c manoharaiś citragṛhais tathā jagatiparvataiḥ

01,199.044e vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā

01,199.045a sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ

01,199.045c haṃsakāraṇḍavayutaiś cakravākopaśobhitaiḥ

01,199.046a ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvṛtāḥ

01,199.046b*1993_01 veśmamadhye śivaṃ divyam indravāsagṛhopamam

01,199.046b*1993_02 rājño vāsagṛhaṃ ramyaṃ viśvakarmā tv akārayat

01,199.046b*1993_03 suvarṇamaṇisopānaṃ sarvaratnavicitritam

01,199.046b*1993_04 vihārabhūmyo vividhāḥ kāritāḥ syur manoharāḥ

01,199.046b*1994_01 tathā prāsādamālāś ca śobhante sma sahasraśaḥ

01,199.046b*1994_02 nirantarā rājamārgāḥ strīratnaiḥ śobhitāḥ sitāḥ

01,199.046c taḍāgāni ca ramyāṇi bṛhanti ca mahānti ca

01,199.046d*1995_01 nadī ca nandinī nāma sā purīm upagūhate

01,199.046d*1995_02 cāturvarṇyasamākīrṇaṃ mālyaiḥ śilpibhir āvṛtam

01,199.046d*1995_03 upabhogasamarthaiś ca sarvair dravyaiḥ samāvṛtam

01,199.046d*1995_04 nityam āryajanopetaṃ naranārīgaṇāyutam

01,199.046d*1995_05 mattavāraṇasaṃpūrṇaṃ gobhir uṣṭraiḥ kharair ajaiḥ

01,199.046d*1995_06 sarvadābhisṛtaṃ sadbhiḥ kāritaṃ viśvakarmaṇā

01,199.047a teṣāṃ puṇyajanopetaṃ rāṣṭram āvasatāṃ mahat

01,199.047c pāṇḍavānāṃ mahārāja śaśvat prītir avardhata

01,199.047d*1996_01 saubalena ca karṇena dhārtarāṣṭraiḥ kṛpeṇa ca

01,199.048a tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kṛte

01,199.048c pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍavaprasthavāsinaḥ

01,199.049a pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam

01,199.049c śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā

01,199.049d@110=0010 śrīvāsudevaḥ

01,199.049d@110=0017 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.049d@110=0019 kuntī

01,199.049d@110=0025 vaiśaṃpāyanaḥ

01,199.049d@110_0001 tatas tu viśvakarmāṇaṃ pūjayitvā visṛjya ca

01,199.049d@110_0002 dvaipāyanaṃ ca saṃpūjya visṛjya ca narādhipa

01,199.049d@110_0003 vārṣṇeyam abravīd rājā gantukāmaṃ kṛtakṣaṇam

01,199.049d@110_0004 tava prasādād vārṣṇeya rājyaṃ prāptaṃ mayānagha

01,199.049d@110_0005 prasādād eva te vīra śūnyaṃ rāṣṭraṃ sudurgamam

01,199.049d@110_0006 tavaiva tatprasādena rājyasthās tu bhavāmahe

01,199.049d@110_0007 gatis tvam antakāle ca pāṇḍavānāṃ tu mādhava

01,199.049d@110_0008 mātāsmākaṃ pitā devo na pāṇḍuṃ vidmahe vayam

01,199.049d@110_0009 jñātvā tu kṛtyaṃ kartavyaṃ pāṇḍavānāṃ tvayānagha

01,199.049d@110_0010 tvatprabhāvān mahābhāga rājyaṃ prāptaṃ svadharmataḥ

01,199.049d@110_0011 pitṛpaitāmahaṃ rājyaṃ kathaṃ na syāt tava prabho

01,199.049d@110_0012 dhārtarāṣṭrā durācārāḥ kiṃ kariṣyanti pāṇḍavān

01,199.049d@110_0013 yatheṣṭaṃ pālaya mahīṃ sadā dharmadhuraṃ vaha

01,199.049d@110_0014 dharmopadeśaḥ saṃkṣepād brāhmaṇān bhara kaurava

01,199.049d@110_0015 adyaiva nāradaḥ śrīmān āgamiṣyati satvaraḥ

01,199.049d@110_0016 ādṛtya tasya vākyāni śāsanaṃ kuru tasya vai

01,199.049d@110_0017 evam uktvā tataḥ kuntīm abhivādya janārdanaḥ

01,199.049d@110_0018 uvāca ślakṣṇayā vācā gamiṣyāmi namo 'stu te

01,199.049d@110_0019 jātuṣaṃ gṛham āsādya mayā prāptaṃ ca keśava

01,199.049d@110_0020 āryeṇāpi tava jñātaṃ kuntibhojena cānagha

01,199.049d@110_0021 tvayā nāthena govinda duḥkhaṃ prāptaṃ mahattaram

01,199.049d@110_0022 kiṃ punas tvam anāthānāṃ daridrāṇāṃ viśeṣataḥ

01,199.049d@110_0023 sarvaduḥkhāni śāmyanti tava saṃdarśanān mama

01,199.049d@110_0024 smarasvaitān mahāprājña tena jīvanti pāṇḍavāḥ

01,199.049d@110_0025 kariṣyāmīti cāmantrya abhivādya pitṛṣvasām

01,199.049d@110_0026 gamanāya matiṃ cakre vāsudevaḥ sahānugaḥ

01,199.050a tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ

01,199.050c yayau dvāravatīṃ rājan pāṇḍavānumate tadā

01,200.001 janamejaya uvāca

01,200.001a evaṃ saṃprāpya rājyaṃ tad indraprasthe tapodhana

01,200.001c ata ūrdhvaṃ mahātmānaḥ kim akurvanta pāṇḍavāḥ

01,200.002a sarva eva mahātmānaḥ pūrve mama pitāmahāḥ

01,200.002c draupadī dharmapatnī ca kathaṃ tān anvavartata

01,200.003a kathaṃ vā pañca kṛṣṇāyām ekasyāṃ te narādhipāḥ

01,200.003c vartamānā mahābhāgā nābhidyanta parasparam

01,200.004a śrotum icchāmy ahaṃ sarvaṃ vistareṇa tapodhana

01,200.004c teṣāṃ ceṣṭitam anyonyaṃ yuktānāṃ kṛṣṇayā tayā

01,200.005 vaiśaṃpāyana uvāca

01,200.005a dhṛtarāṣṭrābhyanujñātāḥ kṛṣṇayā saha pāṇḍavāḥ

01,200.005c remire puruṣavyāghrāḥ prāptarājyāḥ paraṃtapāḥ

01,200.006a prāpya rājyaṃ mahātejāḥ satyasaṃdho yudhiṣṭhiraḥ

01,200.006c pālayām āsa dharmeṇa pṛthivīṃ bhrātṛbhiḥ saha

01,200.007a jitārayo mahāprājñāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ

01,200.007c mudaṃ paramikāṃ prāptās tatroṣuḥ pāṇḍunandanāḥ

01,200.008a kurvāṇāḥ paurakāryāṇi sarvāṇi puruṣarṣabhāḥ

01,200.008c āsāṃ cakrur mahārheṣu pārthiveṣv āsaneṣu ca

01,200.009a atha teṣūpaviṣṭeṣu sarveṣv eva mahātmasu

01,200.009b@111_0001 āyayau dharmarājaṃ tu draṣṭukāmo 'tha nāradaḥ

01,200.009b@111_0002 tathā nakṣatrajuṣṭena suparṇacaritena ca

01,200.009b@111_0003 candrasūryaprakāśena sevitena maharṣibhiḥ

01,200.009b@111_0004 nabhaḥsthalena divyena durlabhenātapasvinām

01,200.009b@111_0005 bhūtārcito bhūtadharāṃ rāṣṭraṃ nagaramālinīm

01,200.009b@111_0006 avekṣamāṇo dyutimān ājagāma mahātapāḥ

01,200.009b@111_0007 sarvavedāntago vipraḥ sarvavidyāsu pāragaḥ

01,200.009b@111_0008 pareṇa tapasā yukto brāhmeṇa tapasā vṛtaḥ

01,200.009b@111_0009 naye nītau ca niyato viśrutaś ca mahāmuniḥ

01,200.009b@111_0010 parāt parataraṃ prāpto dharmāt samabhijagmivān

01,200.009b@111_0011 bhāvitātmā gatarajāḥ śānto mṛduṛjur dvijaḥ

01,200.009b@111_0012 dharmeṇābhigataḥ sarvair devadānavamānavaiḥ

01,200.009b@111_0013 kṣīṇakarmasu pāpeṣu bhūteṣu vividheṣu ca

01,200.009b@111_0014 sarvathā kṛtamaryādo deveṣu vividheṣu ca

01,200.009b@111_0015 śataśaḥ somapā yajñe puṇyakarmakṛd agnicit

01,200.009b@111_0016 ṛksāmayajuṣāṃ vettā nyāyavṛttāntakovidaḥ

01,200.009b@111_0017 ṛjur ārohavāñ śuklo bhūyiṣṭhapathiko 'naghaḥ

01,200.009b@111_0018 ślakṣṇayā śikhayopetaḥ saṃpannaḥ paramatviṣā

01,200.009b@111_0019 avadāte ca sūkṣme ca divye ca rucire śubhe

01,200.009b@111_0020 mahendradatte mahatī bibhrat paramavāsasī

01,200.009b@111_0021 jāmbūnadamaye divye gaṇḍūpadamukhena vai

01,200.009b@111_0022 agnyarkasadṛśe divye dhārayan kuṇḍale śubhe

01,200.009b@111_0023 rājatacchatram ucchritya citraṃ paramavarcasam

01,200.009b@111_0024 prāpya duṣprāpam anyena brahmavarcasam uttamam

01,200.009b@111_0025 bhavane bhūmipālasya bṛhaspatir ivāplutaḥ

01,200.009b@111_0026 saṃhitāyāṃ ca sarveṣāṃ sthitasyopasthitasya ca

01,200.009b@111_0027 dvipadasya ca dharmasya kramadharmasya pāragaḥ

01,200.009b@111_0028 gāthāsāmānusāmajñaḥ sāmnāṃ paramavalgunām

01,200.009b@111_0029 ātmanā sarvamokṣibhyaḥ kṛtimān kṛtyavit tathā

01,200.009b@111_0030 yoktā dharme bahuvidhe mano matimatāṃ varaḥ

01,200.009b@111_0031 viditārthaḥ svasamayacchettā nigamasaṃśayān

01,200.009b@111_0032 arthanirvacane nityaṃ saṃśayacchid asaṃśayaḥ

01,200.009b@111_0033 prakṛtyā dharmakuśalo nānādharmaviśāradaḥ

01,200.009b@111_0034 lopenāgamadharmeṇa saṃkrameṇa ca vṛttiṣu

01,200.009b@111_0035 ekaśabdāṃś ca nānārthān ekārthāṃś ca pṛthak śrutīn

01,200.009b@111_0036 pṛthag arthābhidhānaṃ ca prayogāṇām avekṣitā

01,200.009b@111_0037 pramāṇabhūto lokasya sarvādhikaraṇeṣu ca

01,200.009b@111_0038 sarvavarṇavikāreṣu nityaṃ sakalapūjitaḥ

01,200.009b@111_0039 svare svare ca vividhe vṛtteṣu vividheṣu ca

01,200.009b@111_0040 samasthāneṣu sarveṣu samāmnāyeṣu dhātuṣu

01,200.009b@111_0041 uddeśyānāṃ samākhyātā sarvam ākhyātam uddiśan

01,200.009b@111_0042 abhisaṃdhiṣu tattvajñaḥ padāny aṅgāny anusmaran

01,200.009b@111_0043 kāladharmeṇa nirdiṣṭaṃ yathārthaṃ ca vicārayan

01,200.009b@111_0044 cikīrṣitaṃ ca yo vettā yathā lokena saṃvṛtam

01,200.009b@111_0045 vibhāṣitaṃ ca samayaṃ bhāṣitaṃ hṛdayaṃgamam

01,200.009b@111_0046 ātmane ca parasmai ca svarasaṃskārayogavān

01,200.009b@111_0047 eṣāṃ svarāṇāṃ jñātā ca boddhā pravacanasvarān

01,200.009b@111_0048 vijñātā uktavākyānāṃ ekatāṃ bahutāṃ tathā

01,200.009b@111_0049 boddhā ca paramārthāṃś ca vividhāṃś ca vyatikramān

01,200.009b@111_0050 abhedataś ca bahuśo bahuśaś cāpi bhedataḥ

01,200.009b@111_0051 vacanānāṃ ca vividhān ādeśāṃś ca samīkṣitā

01,200.009b@111_0052 nānārthakuśalas tatra taddhiteṣu ca kṛtsnaśaḥ

01,200.009b@111_0053 paribhūṣayitā vācāṃ varṇataḥ svarato 'rthataḥ

01,200.009b@111_0054 pratyayāṃś ca samākhyātā niyataṃ pratidhātukam

01,200.009b@111_0055 pañca cākṣarajātāni svarasaṃjñāni yāni ca

01,200.009c nāradas tv atha devarṣir ājagāma yadṛcchayā

01,200.009d*1997_01 tam āgatam ṛṣiṃ dṛṣṭvā pratyudgamyābhivādya ca

01,200.009e āsanaṃ ruciraṃ tasmai pradadau svaṃ yudhiṣṭhiraḥ

01,200.009f*1998_01 kṛṣṇājinottare tasminn upaviṣṭo mahān ṛṣiḥ

01,200.010a devarṣer upaviṣṭasya svayam arghyaṃ yathāvidhi

01,200.010c prādād yudhiṣṭhiro dhīmān rājyaṃ cāsmai nyavedayat

01,200.011a pratigṛhya tu tāṃ pūjām ṛṣiḥ prītamanābhavat

01,200.011c āśīrbhir vardhayitvā tu tam uvācāsyatām iti

01,200.012a niṣasādābhyanujñātas tato rājā yudhiṣṭhiraḥ

01,200.012c preṣayām āsa kṛṣṇāyai bhagavantam upasthitam

01,200.013a śrutvaiva draupadī cāpi śucir bhūtvā samāhitā

01,200.013c jagāma tatra yatrāste nāradaḥ pāṇḍavaiḥ saha

01,200.014a tasyābhivādya caraṇau devarṣer dharmacāriṇī

01,200.014c kṛtāñjaliḥ susaṃvītā sthitātha drupadātmajā

01,200.015a tasyāś cāpi sa dharmātmā satyavāg ṛṣisattamaḥ

01,200.015c āśiṣo vividhāḥ procya rājaputryās tu nāradaḥ

01,200.015e gamyatām iti hovāca bhagavāṃs tām aninditām

01,200.016a gatāyām atha kṛṣṇāyāṃ yudhiṣṭhirapurogamān

01,200.016c vivikte pāṇḍavān sarvān uvāca bhagavān ṛṣiḥ

01,200.017a pāñcālī bhavatām ekā dharmapatnī yaśasvinī

01,200.017c yathā vo nātra bhedaḥ syāt tathā nītir vidhīyatām

01,200.018a sundopasundāv asurau bhrātarau sahitāv ubhau

01,200.018c āstām avadhyāv anyeṣāṃ triṣu lokeṣu viśrutau

01,200.019a ekarājyāv ekagṛhāv ekaśayyāsanāśanau

01,200.019c tilottamāyās tau hetor anyonyam abhijaghnatuḥ

01,200.020a rakṣyatāṃ sauhṛdaṃ tasmād anyonyapratibhāvikam

01,200.020c yathā vo nātra bhedaḥ syāt tat kuruṣva yudhiṣṭhira

01,200.020d*1999_01 yathā ca sarveṣu samaṃ tat kuruṣva mahārathāḥ

01,200.021 yudhiṣṭhira uvāca

01,200.021a sundopasundāv asurau kasya putrau mahāmune

01,200.021c utpannaś ca kathaṃ bhedaḥ kathaṃ cānyonyam aghnatām

01,200.022a apsarā devakanyā vā kasya caiṣā tilottamā

01,200.022c yasyāḥ kāmena saṃmattau jaghnatus tau parasparam

01,200.023a etat sarvaṃ yathāvṛttaṃ vistareṇa tapodhana

01,200.023c śrotum icchāmahe vipra paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ

01,201.001 nārada uvāca

01,201.001a śṛṇu me vistareṇemam itihāsaṃ purātanam

01,201.001c bhrātṛbhīḥ sahitaḥ pārtha yathāvṛttaṃ yudhiṣṭhira

01,201.002a mahāsurasyānvavāye hiraṇyakaśipoḥ purā

01,201.002c nikumbho nāma daityendras tejasvī balavān abhūt

01,201.003a tasya putrau mahāvīryau jātau bhīmaparākramau

01,201.003b*2000_01 sundopasundau daityendrau dāruṇau krūramānasau

01,201.003b*2000_02 tāv ekaniścayau daityāv ekakāryārthasaṃgatau

01,201.003b*2000_03 nirantaram avartetāṃ samaduḥkhasukhāv ubhau

01,201.003c sahānyonyena bhuñjāte vinānyonyaṃ na gacchataḥ

01,201.004a anyonyasya priyakarāv anyonyasya priyaṃvadau

01,201.004c ekaśīlasamācārau dvidhaivaikaṃ yathā kṛtau

01,201.005a tau vivṛddhau mahāvīryau kāryeṣv apy ekaniścayau

01,201.005c trailokyavijayārthāya samāsthāyaikaniścayam

01,201.006a kṛtvā dīkṣāṃ gatau vindhyaṃ tatrograṃ tepatus tapaḥ

01,201.006c tau tu dīrgheṇa kālena tapoyuktau babhūvatuḥ

01,201.007a kṣutpipāsāpariśrāntau jaṭāvalkaladhāriṇau

01,201.007c malopacitasarvāṅgau vāyubhakṣau babhūvatuḥ

01,201.007d*2001_01 grīṣme pañcāgnisaṃyuktāv ekī utthātapāratau (sic)

01,201.007d*2001_02 śayānau toyamadhye tu varṣākāle yudhiṣṭhira

01,201.008a ātmamāṃsāni juhvantau pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitau

01,201.008c ūrdhvabāhū cānimiṣau dīrghakālaṃ dhṛtavratau

01,201.009a tayos tapaḥprabhāveṇa dīrghakālaṃ pratāpitaḥ

01,201.009c dhūmaṃ pramumuce vindhyas tad adbhutam ivābhavat

01,201.010a tato devābhavan bhītā ugraṃ dṛṣṭvā tayos tapaḥ

01,201.010c tapovighātārtham atho devā vighnāni cakrire

01,201.011a ratnaiḥ pralobhayām āsuḥ strībhiś cobhau punaḥ punaḥ

01,201.011c na ca tau cakratur bhaṅgaṃ vratasya sumahāvratau

01,201.012a atha māyāṃ punar devās tayoś cakrur mahātmanoḥ

01,201.012c bhaginyo mātaro bhāryās tayoḥ parijanas tathā

01,201.013a paripātyamānā vitrastāḥ śūlahastena rakṣasā

01,201.013c srastābharaṇakeśāntā ekāntabhraṣṭavāsasaḥ

01,201.014a abhidhāvya tataḥ sarvās tau trāhīti vicukruśuḥ

01,201.014c na ca tau cakratur bhaṅgaṃ vratasya sumahāvratau

01,201.015a yadā kṣobhaṃ nopayāti nārtim anyataras tayoḥ

01,201.015c tataḥ striyas tā bhūtaṃ ca sarvam antaradhīyata

01,201.016a tataḥ pitāmahaḥ sākṣād abhigamya mahāsurau

01,201.016c vareṇa chandayām āsa sarvalokapitāmahaḥ

01,201.017a tataḥ sundopasundau tau bhrātarau dṛḍhavikramau

01,201.017c dṛṣṭvā pitāmahaṃ devaṃ tasthatuḥ prāñjalī tadā

01,201.018a ūcatuś ca prabhuṃ devaṃ tatas tau sahitau tadā

01,201.018c āvayos tapasānena yadi prītaḥ pitāmahaḥ

01,201.019a māyāvidāv astravidau balinau kāmarūpiṇau

01,201.019c ubhāv apy amarau syāvaḥ prasanno yadi nau prabhuḥ

01,201.020 pitāmaha uvāca

01,201.020a ṛte 'maratvam anyad vāṃ sarvam uktaṃ bhaviṣyati

01,201.020c anyad vṛṇītāṃ mṛtyoś ca vidhānam amaraiḥ samam

01,201.021a kariṣyāvedam iti yan mahad abhyutthitaṃ tapaḥ

01,201.021c yuvayor hetunānena nāmaratvaṃ vidhīyate

01,201.022a trailokyavijayārthāya bhavadbhyām āsthitaṃ tapaḥ

01,201.022c hetunānena daityendrau na vāṃ kāmaṃ karomy aham

01,201.023 sundopasundāv ūcatuḥ

01,201.023a triṣu lokeṣu yad bhūtaṃ kiṃ cit sthāvarajaṅgamam

01,201.023c sarvasmān nau bhayaṃ na syād ṛte 'nyonyaṃ pitāmaha

01,201.024 pitāmaha uvāca

01,201.024a yat prārthitaṃ yathoktaṃ ca kāmam etad dadāni vām

01,201.024c mṛtyor vidhānam etac ca yathāvad vāṃ bhaviṣyati

01,201.025 nārada uvāca

01,201.025a tataḥ pitāmaho dattvā varam etat tadā tayoḥ

01,201.025c nivartya tapasas tau ca brahmalokaṃ jagāma ha

01,201.026a labdhvā varāṇi sarvāṇi daityendrāv api tāv ubhau

01,201.026c avadhyau sarvalokasya svam eva bhavanaṃ gatau

01,201.027a tau tu labdhavarau dṛṣṭvā kṛtakāmau mahāsurau

01,201.027c sarvaḥ suhṛjjanas tābhyāṃ pramodam upajagmivān

01,201.028a tatas tau tu jaṭā hitvā maulinau saṃbabhūvatuḥ

01,201.028c mahārhābharaṇopetau virajombaradhāriṇau

01,201.029a akālakaumudīṃ caiva cakratuḥ sārvakāmikīm

01,201.029c daityendrau paramaprītau tayoś caiva suhṛjjanaḥ

01,201.030a bhakṣyatāṃ bhujyatāṃ nityaṃ ramyatāṃ gīyatām iti

01,201.030c pīyatāṃ dīyatāṃ ceti vāca āsan gṛhe gṛhe

01,201.030d*2002_01 iti vācaḥ prahṛṣṭānāṃ tatra tatra mahātmanām

01,201.031a tatra tatra mahāpānair utkṛṣṭatalanāditaiḥ

01,201.031c hṛṣṭaṃ pramuditaṃ sarvaṃ daityānām abhavat puram

01,201.032a tais tair vihārair bahubhir daityānāṃ kāmarūpiṇām

01,201.032c samāḥ saṃkrīḍatāṃ teṣām ahar ekam ivābhavat

01,202.001 nārada uvāca

01,202.001a utsave vṛttamātre tu trailokyākāṅkṣiṇāv ubhau

01,202.001c mantrayitvā tataḥ senāṃ tāv ājñāpayatāṃ tadā

01,202.002a suhṛdbhir abhyanujñātau daityavṛddhaiś ca mantribhiḥ

01,202.002c kṛtvā prāsthānikaṃ rātrau maghāsu yayatus tadā

01,202.003a gadāpaṭṭiśadhāriṇyā śūlamudgarahastayā

01,202.003c prasthitau sahadharmiṇyā mahatyā daityasenayā

01,202.004a maṅgalaiḥ stutibhiś cāpi vijayapratisaṃhitaiḥ

01,202.004c cāraṇaiḥ stūyamānau tu jagmatuḥ parayā mudā

01,202.005a tāv antarikṣam utpatya daityau kāmagamāv ubhau

01,202.005c devānām eva bhavanaṃ jagmatur yuddhadurmadau

01,202.006a tayor āgamanaṃ jñātvā varadānaṃ ca tat prabhoḥ

01,202.006c hitvā triviṣṭapaṃ jagmur brahmalokaṃ tataḥ surāḥ

01,202.007a tāv indralokaṃ nirjitya yakṣarakṣogaṇāṃs tathā

01,202.007c khecarāṇy api bhūtāni jigyatus tīvravikramau

01,202.008a antarbhūmigatān nāgāñ jitvā tau ca mahāsurau

01,202.008c samudravāsinaḥ sarvān mlecchajātīn vijigyatuḥ

01,202.009a tataḥ sarvāṃ mahīṃ jetum ārabdhāv ugraśāsanau

01,202.009c sainikāṃś ca samāhūya sutīkṣṇāṃ vācam ūcatuḥ

01,202.010a rājarṣayo mahāyajñair havyakavyair dvijātayaḥ

01,202.010c tejo balaṃ ca devānāṃ vardhayanti śriyaṃ tathā

01,202.011a teṣām evaṃ pravṛddhānāṃ sarveṣām asuradviṣām

01,202.011c saṃbhūya sarvair asmābhiḥ kāryaḥ sarvātmanā vadhaḥ

01,202.012a evaṃ sarvān samādiśya pūrvatīre mahodadheḥ

01,202.012c krūrāṃ matiṃ samāsthāya jagmatuḥ sarvatomukham

01,202.013a yajñair yajante ye ke cid yājayanti ca ye dvijāḥ

01,202.013c tān sarvān prasabhaṃ dṛṣṭvā balinau jaghnatus tadā

01,202.014a āśrameṣv agnihotrāṇi ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām

01,202.014c gṛhītvā prakṣipanty apsu viśrabdhāḥ sainikās tayoḥ

01,202.015a tapodhanaiś ca ye śāpāḥ kruddhair uktā mahātmabhiḥ

01,202.015c nākrāmanti tayos te 'pi varadānena jṛmbhatoḥ

01,202.016a nākrāmanti yadā śāpā bāṇā muktāḥ śilāsv iva

01,202.016c niyamāṃs tadā parityajya vyadravanta dvijātayaḥ

01,202.017a pṛthivyāṃ ye tapaḥsiddhā dāntāḥ śamaparāyaṇāḥ

01,202.017c tayor bhayād dudruvus te vainateyād ivoragāḥ

01,202.018a mathitair āśramair bhagnair vikīrṇakalaśasruvaiḥ

01,202.018c śūnyam āsīj jagat sarvaṃ kāleneva hataṃ yathā

01,202.019a rājarṣibhir adṛśyadbhir ṛṣibhiś ca mahāsurau

01,202.019c ubhau viniścayaṃ kṛtvā vikurvāte vadhaiṣiṇau

01,202.020a prabhinnakaraṭau mattau bhūtvā kuñjararūpiṇau

01,202.020c saṃlīnān api durgeṣu ninyatur yamasādanam

01,202.021a siṃhau bhūtvā punar vyāghrau punaś cāntarhitāv ubhau

01,202.021c tais tair upāyais tau krūrāv ṛṣīn dṛṣṭvā nijaghnatuḥ

01,202.022a nivṛttayajñasvādhyāyā praṇaṣṭanṛpatidvijā

01,202.022c utsannotsavayajñā ca babhūva vasudhā tadā

01,202.023a hāhābhūtā bhayārtā ca nivṛttavipaṇāpaṇā

01,202.023c nivṛttadevakāryā ca puṇyodvāhavivarjitā

01,202.024a nivṛttakṛṣigorakṣā vidhvastanagarāśramā

01,202.024c asthikaṅkālasaṃkīrṇā bhūr babhūvogradarśanā

01,202.025a nivṛttapitṛkāryaṃ ca nirvaṣaṭkāramaṅgalam

01,202.025c jagat pratibhayākāraṃ duṣprekṣyam abhavat tadā

01,202.026a candrādityau grahās tārā nakṣatrāṇi divaukasaḥ

01,202.026c jagmur viṣādaṃ tat karma dṛṣṭvā sundopasundayoḥ

01,202.027a evaṃ sarvā diśo daityau jitvā krūreṇa karmaṇā

01,202.027c niḥsapatnau kurukṣetre niveśam abhicakratuḥ

01,203.001 nārada uvāca

01,203.001a tato devarṣayaḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ

01,203.001c jagmus tadā parām ārtiṃ dṛṣṭvā tat kadanaṃ mahat

01,203.002a te 'bhijagmur jitakrodhā jitātmāno jitendriyāḥ

01,203.002c pitāmahasya bhavanaṃ jagataḥ kṛpayā tadā

01,203.003a tato dadṛśur āsīnaṃ saha devaiḥ pitāmaham

01,203.003c siddhair brahmarṣibhiś caiva samantāt parivāritam

01,203.004a tatra devo mahādevas tatrāgnir vāyunā saha

01,203.004c candrādityau ca dharmaś ca parameṣṭhī tathā budhaḥ

01,203.005a vaikhānasā vālakhilyā vānaprasthā marīcipāḥ

01,203.005c ajāś caivāvimūḍhāś ca tejogarbhās tapasvinaḥ

01,203.005e ṛṣayaḥ sarva evaite pitāmaham upāsate

01,203.006a tato 'bhigamya sahitāḥ sarva eva maharṣayaḥ

01,203.006c sundopasundayoḥ karma sarvam eva śaśaṃsire

01,203.007a yathākṛtaṃ yathā caiva kṛtaṃ yena krameṇa ca

01,203.007c nyavedayaṃs tataḥ sarvam akhilena pitāmahe

01,203.008a tato devagaṇāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ

01,203.008c tam evārthaṃ puraskṛtya pitāmaham acodayan

01,203.009a tataḥ pitāmahaḥ śrutvā sarveṣāṃ tad vacas tadā

01,203.009c muhūrtam iva saṃcintya kartavyasya viniścayam

01,203.010a tayor vadhaṃ samuddiśya viśvakarmāṇam āhvayat

01,203.010c dṛṣṭvā ca viśvakarmāṇaṃ vyādideśa pitāmahaḥ

01,203.010e sṛjyatāṃ prārthanīyeha pramadeti mahātapāḥ

01,203.011a pitāmahaṃ namaskṛtya tadvākyam abhinandya ca

01,203.011c nirmame yoṣitaṃ divyāṃ cintayitvā prayatnataḥ

01,203.012a triṣu lokeṣu yat kiṃ cid bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam

01,203.012c samānayad darśanīyaṃ tat tad yatnāt tatas tataḥ

01,203.013a koṭiśaś cāpi ratnāni tasyā gātre nyaveśayat

01,203.013c tāṃ ratnasaṃghātamayīm asṛjad devarūpiṇīm

01,203.014a sā prayatnena mahatā nirmitā viśvakarmaṇā

01,203.014c triṣu lokeṣu nārīṇāṃ rūpeṇāpratimābhavat

01,203.015a na tasyāḥ sūkṣmam apy asti yad gātre rūpasaṃpadā

01,203.015c na yuktaṃ yatra vā dṛṣṭir na sajjati nirīkṣatām

01,203.016a sā vigrahavatīva śrīḥ kāntarūpā vapuṣmatī

01,203.016b*2003_01 pitāmaham upātiṣṭhat kiṃ karomīti cābravīt

01,203.016b*2003_02 prīto bhūtvā sa dṛṣṭvaiva prītyā cāsyai dadau varam

01,203.016b*2003_03 kāntatvaṃ sarvabhūtānāṃ svaśriyānupamaṃ vapuḥ

01,203.016b*2003_04 sā tena varadānena kartuś ca kriyayā tadā

01,203.016c jahāra sarvabhūtānāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca

01,203.017a tilaṃ tilaṃ samānīya ratnānāṃ yad vinirmitā

01,203.017c tilottamety atas tasyā nāma cakre pitāmahaḥ

01,203.017d*2004_01 brahmāṇaṃ sā namaskṛtya prāñjalir vākyam abravīt

01,203.017d*2004_02 kiṃ kāryaṃ mayi bhūteśa yenāsmy adyeha nirmitā

01,203.017d*2005=00 nārada uvāca

01,203.017d*2005_01 tatas tāṃ cārusarvāṅgīṃ manaḥprahlādinīṃ śubhām

01,203.017d*2005_02 uvāca bhagavān devaḥ kāryam etat prasādhyatām

01,203.018 pitāmaha uvāca

01,203.018a gaccha sundopasundābhyām asurābhyāṃ tilottame

01,203.018c prārthanīyena rūpeṇa kuru bhadre pralobhanam

01,203.019a tvatkṛte darśanād eva rūpasaṃpatkṛtena vai

01,203.019c virodhaḥ syād yathā tābhyām anyonyena tathā kuru

01,203.020 nārada uvāca

01,203.020a sā tatheti pratijñāya namaskṛtya pitāmaham

01,203.020c cakāra maṇḍalaṃ tatra vibudhānāṃ pradakṣiṇam

01,203.021a prāṅmukho bhagavān āste dakṣiṇena maheśvaraḥ

01,203.021c devāś caivottareṇāsan sarvatas tv ṛṣayo 'bhavan

01,203.022a kurvantyā tu tayā tatra maṇḍalaṃ tat pradakṣiṇam

01,203.022b*2006_01 brahmā viṣṇuś ca bhagavān tṛṇīkṛtyāvatiṣṭhatām

01,203.022c indraḥ sthāṇuś ca bhagavān dhairyeṇa pratyavasthitau

01,203.023a draṣṭukāmasya cātyarthaṃ gatāyāḥ pārśvatas tadā

01,203.023c anyad añcitapakṣmāntaṃ dakṣiṇaṃ niḥsṛtaṃ mukham

01,203.024a pṛṣṭhataḥ parivartantyāḥ paścimaṃ niḥsṛtaṃ mukham

01,203.024c gatāyāś cottaraṃ pārśvam uttaraṃ niḥsṛtaṃ mukham

01,203.025a mahendrasyāpi netrāṇāṃ pārśvataḥ pṛṣṭhato 'grataḥ

01,203.025c raktāntānāṃ viśālānāṃ sahasraṃ sarvato 'bhavat

01,203.026a evaṃ caturmukhaḥ sthāṇur mahādevo 'bhavat purā

01,203.026c tathā sahasranetraś ca babhūva balasūdanaḥ

01,203.027a tathā devanikāyānām ṛṣīṇāṃ caiva sarvaśaḥ

01,203.027c mukhāny abhipravartante yena yāti tilottamā

01,203.028a tasyā gātre nipatitā teṣāṃ dṛṣṭir mahātmanām

01,203.028c sarveṣām eva bhūyiṣṭham ṛte devaṃ pitāmaham

01,203.029a gacchantyās tu tadā devāḥ sarve ca paramarṣayaḥ

01,203.029c kṛtam ity eva tat kāryaṃ menire rūpasaṃpadā

01,203.030a tilottamāyāṃ tu tadā gatāyāṃ lokabhāvanaḥ

01,203.030c sarvān visarjayām āsa devān ṛṣigaṇāṃś ca tān

01,203.030d*2007_01 kṛtaṃ kāryam iti śrīmān abravīc ca pitāmahaḥ

01,204.001 nārada uvāca

01,204.001a jitvā tu pṛthivīṃ daityau niḥsapatnau gatavyathau

01,204.001c kṛtvā trailokyam avyagraṃ kṛtakṛtyau babhūvatuḥ

01,204.002a devagandharvayakṣāṇāṃ nāgapārthivarakṣasām

01,204.002c ādāya sarvaratnāni parāṃ tuṣṭim upāgatau

01,204.003a yadā na pratiṣeddhāras tayoḥ santīha ke cana

01,204.003c nirudyogau tadā bhūtvā vijahrāte 'marāv iva

01,204.004a strībhir mālyaiś ca gandhaiś ca bhakṣair bhojyaiś ca puṣkalaiḥ

01,204.004c pānaiś ca vividhair hṛdyaiḥ parāṃ prītim avāpatuḥ

01,204.005a antaḥpure vanodyāne parvatopavaneṣu ca

01,204.005c yathepsiteṣu deśeṣu vijahrāte 'marāv iva

01,204.006a tataḥ kadā cid vindhyasya pṛṣṭhe samaśilātale

01,204.006c puṣpitāgreṣu śāleṣu vihāram abhijagmatuḥ

01,204.007a divyeṣu sarvakāmeṣu samānīteṣu tatra tau

01,204.007c varāsaneṣu saṃhṛṣṭau saha strībhir niṣedatuḥ

01,204.008a tato vāditranṛttābhyām upātiṣṭhanta tau striyaḥ

01,204.008c gītaiś ca stutisaṃyuktaiḥ prītyartham upajagmire

01,204.008d*2008_01 nāmāpi tasyāḥ saṃhāraṃ vikāraṃ ca karoti vai

01,204.008d*2008_02 kiṃ punar darśanaṃ tasyā vilāsollāsitaṃ prabho

01,204.008d*2008_03 rahaḥpracārakuśalā mṛdugadgadabhāṣiṇī

01,204.008d*2008_04 kiṃ nu nārī chalayati suraktā tu sulocanā

01,204.008d*2008_05 muner api mano vaśyaṃ sarāgaṃ kurute 'ṅganā

01,204.008d*2008_06 prasannaṃ kāntijananaṃ saṃdhyeva śaśimaṇḍalam

01,204.008d*2008_07 manaḥ prahlāyantībhir mardayantībhir apy alam

01,204.008d*2008_08 mahānto 'pi hi bhidyante strībhir adbhir ivācalāḥ

01,204.009a tatas tilottamā tatra vane puṣpāṇi cinvatī

01,204.009c veṣam ākṣiptam ādhāya raktenaikena vāsasā

01,204.010a nadītīreṣu jātān sā karṇikārān vicinvatī

01,204.010c śanair jagāma taṃ deśaṃ yatrāstāṃ tau mahāsurau

01,204.011a tau tu pītvā varaṃ pānaṃ madaraktāntalocanau

01,204.011c dṛṣṭvaiva tāṃ varārohāṃ vyathitau saṃbabhūvatuḥ

01,204.012a tāv utpatyāsanaṃ hitvā jagmatur yatra sā sthitā

01,204.012c ubhau ca kāmasaṃmattāv ubhau prārthayataś ca tām

01,204.013a dakṣiṇe tāṃ kare subhrūṃ sundo jagrāha pāṇinā

01,204.013c upasundo 'pi jagrāha vāme pāṇau tilottamām

01,204.014a varapradānamattau tāv aurasena balena ca

01,204.014c dhanaratnamadābhyāṃ ca surāpānamadena ca

01,204.014d*2009_01 tau kaṭākṣeṇa daityendrāv ākarṣantī muhur muhuḥ

01,204.014d*2009_02 dakṣiṇena kaṭākṣeṇa sundaṃ jagrāha bhāminī

01,204.014d*2009_03 vāmenaiva kaṭākṣeṇa upasundaṃ jighūkṣatī

01,204.014d*2009_04 gandhābharaṇarūpais tau vyāmoham upajagmatuḥ

01,204.015a sarvair etair madair mattāv anyonyaṃ bhrukuṭīkṛtau

01,204.015c madakāmasamāviṣṭau parasparam athocatuḥ

01,204.016a mama bhāryā tava gurur iti sundo 'bhyabhāṣata

01,204.016c mama bhāryā tava vadhūr upasundo 'bhyabhāṣata

01,204.017a naiṣā tava mamaiṣeti tatra tau manyur āviśat

01,204.017b*2010_01 tasyā rūpeṇa saṃmattau vigatasnehasauhṛdau

01,204.017c tasyā hetor gade bhīme tāv ubhāv apy agṛhṇatām

01,204.018a tau pragṛhya gade bhīme tasyāḥ kāmena mohitau

01,204.018c ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvam ity anyonyaṃ nijaghnatuḥ

01,204.019a tau gadābhihatau bhīmau petatur dharaṇītale

01,204.019c rudhireṇāvaliptāṅgau dvāv ivārkau nabhaścyutau

01,204.020a tatas tā vidrutā nāryaḥ sa ca daityagaṇas tadā

01,204.020c pātālam agamat sarvo viṣādabhayakampitaḥ

01,204.021a tataḥ pitāmahas tatra saha devair maharṣibhiḥ

01,204.021c ājagāma viśuddhātmā pūjayiṣyaṃs tilottamām

01,204.022a vareṇa chanditā sā tu brahmaṇā prītim eva ha

01,204.022c varayām āsa tatraināṃ prītaḥ prāha pitāmahaḥ

01,204.023a ādityacaritāṃl lokān vicariṣyasi bhāmini

01,204.023c tejasā ca sudṛṣṭāṃ tvāṃ na kariṣyati kaś cana

01,204.024a evaṃ tasyai varaṃ dattvā sarvalokapitāmahaḥ

01,204.024c indre trailokyam ādhāya brahmalokaṃ gataḥ prabhuḥ

01,204.025a evaṃ tau sahitau bhūtvā sarvārtheṣv ekaniścayau

01,204.025c tilottamārthe saṃkruddhāv anyonyam abhijaghnatuḥ

01,204.026a tasmād bravīmi vaḥ snehāt sarvān bharatasattamān

01,204.026c yathā vo nātra bhedaḥ syāt sarveṣāṃ draupadīkṛte

01,204.026e tathā kuruta bhadraṃ vo mama cet priyam icchatha

01,204.026f*2011_01 yathā sundopasundābhyāṃ tathā na syād yudhiṣṭhira

01,204.027 vaiśaṃpāyana uvāca

01,204.027a evam uktā mahātmāno nāradena maharṣiṇā

01,204.027c samayaṃ cakrire rājaṃs te 'nyonyena samāgatāḥ

01,204.027e samakṣaṃ tasya devarṣer nāradasyāmitaujasaḥ

01,204.027f*2012_01 ekaikasya gṛhe kṛṣṇā vased varṣam akalmaṣā

01,204.028a draupadyā naḥ sahāsīnam anyo 'nyaṃ yo 'bhidarśayet

01,204.028c sa no dvādaśa varṣāṇi brahmacārī vane vaset

01,204.029a kṛte tu samaye tasmin pāṇḍavair dharmacāribhiḥ

01,204.029b*2013_01 tataḥ sa bhagavāṃs tatra pāṇḍavair arcitaḥ prabhuḥ

01,204.029c nārado 'py agamat prīta iṣṭaṃ deśaṃ mahāmuniḥ

01,204.030a evaṃ taiḥ samayaḥ pūrvaṃ kṛto naradacoditaiḥ

01,204.030c na cābhidyanta te sārve tadānyonyena bhārata

01,204.030d*2014_01 etad vistarataḥ sarvam ākhyātaṃ te nareśvara

01,204.030d*2014_02 kāle ca tasmin saṃpannaṃ yathāvaj janamejaya

01,205.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,205.001a evaṃ te samayaṃ kṛtvā nyavasaṃs tatra pāṇḍavāḥ

01,205.001c vaśe śastrapratāpena kurvanto 'nyān mahīkṣitaḥ

01,205.002a teṣāṃ manujasiṃhānāṃ pañcānām amitaujasām

01,205.002c babhūva kṛṣṇā sarveṣāṃ pārthānāṃ vaśavartinī

01,205.003a te tayā taiś ca sā vīraiḥ patibhiḥ saha pañcabhiḥ

01,205.003c babhūva paramaprītā nāgair iva sarasvatī

01,205.004a vartamāneṣu dharmeṇa pāṇḍaveṣu mahātmasu

01,205.004c vyavardhan kuravaḥ sarve hīnadoṣāḥ sukhānvitāḥ

01,205.005a atha dīrgheṇa kālena brāhmaṇasya viśāṃ pate

01,205.005c kasya cit taskarāḥ ke cij jahrur gā nṛpasattama

01,205.006a hriyamāṇe dhane tasmin brāhmaṇaḥ krodhamūrcchitaḥ

01,205.006c āgamya khāṇḍavaprastham udakrośata pāṇḍavān

01,205.007a hriyate godhanaṃ kṣudrair nṛśaṃsair akṛtātmabhiḥ

01,205.007c prasahya vo 'smād viṣayād abhidhāvata pāṇḍavāḥ

01,205.008a brāhmaṇasya pramattasya havir dhvāṅkṣair vilupyate

01,205.008c śārdūlasya guhāṃ śūnyāṃ nīcaḥ kroṣṭābhimarśati

01,205.008d*2015_01 arakṣitāraṃ rājānaṃ baliṣaḍbhāgahāriṇam

01,205.008d*2015_02 tam āhuḥ sarvalokasya samagraṃ pāpacāriṇam

01,205.009a brāhmaṇasve hṛte corair dharmārthe ca vilopite

01,205.009c rorūyamāṇe ca mayi kriyatām astradhāraṇam

01,205.010a rorūyamāṇasyābhyāśe tasya viprasya pāṇḍavaḥ

01,205.010c tāni vākyāni śuśrāva kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,205.011a śrutvā caiva mahābāhur mā bhair ity āha taṃ dvijam

01,205.011c āyudhāni ca yatrāsan pāṇḍavānāṃ mahātmanām

01,205.011e kṛṣṇayā saha tatrāsīd dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,205.012a sa praveśāya cāśakto gamanāya ca pāṇḍavaḥ

01,205.012c tasya cārtasya tair vākyaiś codyamānaḥ punaḥ punaḥ

01,205.012e ākrande tatra kaunteyaś cintayām āsa duḥkhitaḥ

01,205.013a hriyamāṇe dhane tasmin brāhmaṇasya tapasvinaḥ

01,205.013c aśrupramārjanaṃ tasya kartavyam iti niścitaḥ

01,205.014a upaprekṣaṇajo 'dharmaḥ sumahān syān mahīpateḥ

01,205.014c yady asya rudato dvāri na karomy adya rakṣaṇam

01,205.015a anāstikyaṃ ca sarveṣām asmākam api rakṣaṇe

01,205.015c pratitiṣṭheta loke 'sminn adharmaś caiva no bhavet

01,205.016a anāpṛcchya ca rājānaṃ gate mayi na saṃśayaḥ

01,205.016c ajātaśatror nṛpater mama caivāpriyaṃ bhavet

01,205.017a anupraveśe rājñas tu vanavāso bhaven mama

01,205.017b*2016_01 sarvam anyat parihṛtaṃ dharṣaṇāt tu mahīpateḥ

01,205.017c adharmo vā mahān astu vane vā maraṇaṃ mama

01,205.017e śarīrasyāpi nāśena dharma eva viśiṣyate

01,205.018a evaṃ viniścitya tataḥ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,205.018b*2017_01 mukham ācchādya nibiḍam uttarīyeṇa vāsasā

01,205.018c anupraviśya rājānam āpṛcchya ca viśāṃ pate

01,205.019a dhanur ādāya saṃhṛṣṭo brāhmaṇaṃ pratyabhāṣata

01,205.019c brāhmaṇāgamyatāṃ śīghraṃ yāvat paradhanaiṣiṇaḥ

01,205.020a na dūre te gatāḥ kṣudrās tāvad gacchāmahe saha

01,205.020c yāvad āvartayāmy adya corahastād dhanaṃ tava

01,205.021a so 'nusṛtya mahābāhur dhanvī varmī rathī dhvajī

01,205.021c śarair vidhvaṃsitāṃś corān avajitya ca tad dhanam

01,205.022a brāhmaṇasya upāhṛtya yaśaḥ pītvā ca pāṇḍavaḥ

01,205.022b*2018_01 tatas tad godhanaṃ pārtho dattvā tasmai dvijātaye

01,205.022c ājagāma puraṃ vīraḥ savyasācī paraṃtapaḥ

01,205.023a so 'bhivādya gurūn sarvāṃs taiś cāpi pratinanditaḥ

01,205.023c dharmarājam uvācedaṃ vratam ādiśyatāṃ mama

01,205.024a samayaḥ samatikrānto bhavatsaṃdarśanān mayā

01,205.024c vanavāsaṃ gamiṣyāmi samayo hy eṣa naḥ kṛtaḥ

01,205.025a ity ukto dharmarājas tu sahasā vākyam apriyam

01,205.025c katham ity abravīd vācā śokārtaḥ sajjamānayā

01,205.025e yudhiṣṭhiro guḍākeśaṃ bhrātā bhrātaram acyutam

01,205.025f*2019_01 uvāca dīno rājā ca dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ

01,205.026a pramāṇam asmi yadi te mattaḥ śṛṇu vaco 'nagha

01,205.026c anupraveśe yad vīra kṛtavāṃs tvaṃ mamāpriyam

01,205.026e sarvaṃ tad anujānāmi vyalīkaṃ na ca me hṛdi

01,205.027a guror anupraveśo hi nopaghāto yavīyasaḥ

01,205.027c yavīyaso 'nupraveśo jyeṣṭhasya vidhilopakaḥ

01,205.028a nivartasva mahābāho kuruṣva vacanaṃ mama

01,205.028c na hi te dharmalopo 'sti na ca me dharṣaṇā kṛtā

01,205.029 arjuna uvāca

01,205.029a na vyājena cared dharmam iti me bhavataḥ śrutam

01,205.029c na satyād vicaliṣyāmi satyenāyudham ālabhe

01,205.029d*2020_01 kriyate svīkṛte rājan na hi ced ātmanā vratam

01,205.029d*2020_02 bhidyeta setuś cādharmo 'py ayaśaḥ prāpnuyāṃ mahat

01,205.029d*2021_01 ājñā tu mama dātavyā bhavatā kīrtivardhana

01,205.029d*2021_02 bhavadājñām ṛte kiṃ cin na kāryam iti niścayaḥ

01,205.030 vaiśaṃpāyana uvāca

01,205.030a so 'bhyanujñāpya rājānaṃ brahmacaryāya dīkṣitaḥ

01,205.030c vane dvādaśa varṣāṇi vāsāyopajagāma ha

01,206.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,206.001a taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ kauravāṇāṃ yaśaskaram

01,206.001c anujagmur mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ

01,206.002a vedavedāṅgavidvāṃsas tathaivādhyātmacintakāḥ

01,206.002c caukṣāś ca bhagavadbhaktāḥ sūtāḥ paurāṇikāś ca ye

01,206.003a kathakāś cāpare rājañ śramaṇāś ca vanaukasaḥ

01,206.003c divyākhyānāni ye cāpi paṭhanti madhuraṃ dvijāḥ

01,206.004a etaiś cānyaiś ca bahubhiḥ sahāyaiḥ pāṇḍunandanaḥ

01,206.004c vṛtaḥ ślakṣṇakathaiḥ prāyān marudbhir iva vāsavaḥ

01,206.005a ramaṇīyāni citrāṇi vanāni ca sarāṃsi ca

01,206.005c saritaḥ sāgarāṃś caiva deśān api ca bhārata

01,206.006a puṇyāni caiva tīrthāni dadarśa bharatarṣabha

01,206.006c sa gaṅgādvāram āsādya niveśam akarot prabhuḥ

01,206.007a tatra tasyādbhutaṃ karma śṛṇu me janamejaya

01,206.007c kṛtavān yad viśuddhātmā pāṇḍūnāṃ pravaro rathī

01,206.008a niviṣṭe tatra kaunteye brāhmaṇeṣu ca bhārata

01,206.008c agnihotrāṇi viprās te prāduścakrur anekaśaḥ

01,206.009a teṣu prabodhyamāneṣu jvaliteṣu huteṣu ca

01,206.009c kṛtapuṣpopahāreṣu tīrāntaragateṣu ca

01,206.010a kṛtābhiṣekair vidvadbhir niyataiḥ satpathi sthitaiḥ

01,206.010c śuśubhe 'tīva tad rājan gaṅgādvāraṃ mahātmabhiḥ

01,206.011a tathā paryākule tasmin niveśe pāṇḍunandanaḥ

01,206.011c abhiṣekāya kaunteyo gaṅgām avatatāra ha

01,206.012a tatrābhiṣekaṃ kṛtvā sa tarpayitvā pitāmahān

01,206.012c uttitīrṣur jalād rājann agnikāryacikīrṣayā

01,206.013a apakṛṣṭo mahābāhur nāgarājasya kanyayā

01,206.013c antarjale mahārāja ulūpyā kāmayānayā

01,206.013d*2022_01 gṛhītvā svapitur veśma nīto 'yaṃ pāṇḍunandanaḥ

01,206.014a dadarśa pāṇḍavas tatra pāvakaṃ susamāhitam

01,206.014c kauravyasyātha nāgasya bhavane paramārcite

01,206.015a tatrāgnikāryaṃ kṛtavān kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,206.015c aśaṅkamānena hutas tenātuṣyad dhutāśanaḥ

01,206.016a agnikāryaṃ sa kṛtvā tu nāgarājasutāṃ tadā

01,206.016c prahasann iva kaunteya idaṃ vacanam abravīt

01,206.017a kim idaṃ sāhasaṃ bhīru kṛtavaty asi bhāmini

01,206.017c kaś cāyaṃ subhago deśaḥ kā ca tvaṃ kasya cātmajā

01,206.018 ulūpy uvāca

01,206.018a airāvatakule jātaḥ kauravyo nāma pannagaḥ

01,206.018c tasyāsmi duhitā pārtha ulūpī nāma pannagī

01,206.019a sāhaṃ tvām abhiṣekārtham avatīrṇaṃ samudragām

01,206.019c dṛṣṭavaty eva kaunteya kandarpeṇāsmi mūrcchitā

01,206.020a tāṃ mām anaṅgamathitāṃ tvatkṛte kurunandana

01,206.020c ananyāṃ nandayasvādya pradānenātmano rahaḥ

01,206.021 arjuna uvāca

01,206.021a brahmacaryam idaṃ bhadre mama dvādaśavārṣikam

01,206.021c dharmarājena cādiṣṭaṃ nāham asmi svayaṃvaśaḥ

01,206.022a tava cāpi priyaṃ kartum icchāmi jalacāriṇi

01,206.022c anṛtaṃ noktapūrvaṃ ca mayā kiṃ cana karhi cit

01,206.023a kathaṃ ca nānṛtaṃ tat syāt tava cāpi priyaṃ bhavet

01,206.023c na ca pīḍyeta me dharmas tathā kuryāṃ bhujaṃgame

01,206.024 ulūpy uvāca

01,206.024a jānāmy ahaṃ pāṇḍaveya yathā carasi medinīm

01,206.024c yathā ca te brahmacaryam idam ādiṣṭavān guruḥ

01,206.025a parasparaṃ vartamānān drupadasyātmajāṃ prati

01,206.025c yo no 'nupraviśen mohāt sa no dvādaśavārṣikam

01,206.025e vane cared brahmacaryam iti vaḥ samayaḥ kṛtaḥ

01,206.026a tad idaṃ draupadīhetor anyonyasya pravāsanam

01,206.026b*2023_01 nāradasyājñayā tatra kṛtaṃ dharmariraṃsayā

01,206.026b*2023_02 ekaḥ saṃvatsaraḥ pūrṇaḥ pañcadhā śakalīkṛtaḥ

01,206.026b*2023_03 draupadyām eva kaunteya nāradasyābhyanujñayā

01,206.026c kṛtaṃ vas tatra dharmārtham atra dharmo na duṣyati

01,206.026d*2024_01 tvayā kāmapracārāya preritaṃ na hi yan manaḥ

01,206.026d*2024_02 tasmāt tava pratyavāyo yujyate na hi kutra cit

01,206.027a paritrāṇaṃ ca kartavyam ārtānāṃ pṛthulocana

01,206.027c kṛtvā mama paritrāṇaṃ tava dharmo na lupyate

01,206.028a yadi vāpy asya dharmasya sūkṣmo 'pi syād vyatikramaḥ

01,206.028c sa ca te dharma eva syād dāttvā prāṇān mamārjuna

01,206.029a bhaktāṃ bhajasva māṃ pārtha satām etan mataṃ prabho

01,206.029c na kariṣyasi ced evaṃ mṛtāṃ mām upadhāraya

01,206.030a prāṇadānān mahābāho cara dharmam anuttamam

01,206.030c śaraṇaṃ ca prapannāsmi tvām adya puruṣottama

01,206.031a dīnān anāthān kaunteya parirakṣasi nityaśaḥ

01,206.031c sāhaṃ śaraṇam abhyemi roravīmi ca duḥkhitā

01,206.032a yāce tvām abhikāmāhaṃ tasmāt kuru mama priyam

01,206.032c sa tvam ātmapradānena sakāmāṃ kartum arhasi

01,206.033 vaiśaṃpāyana uvāca

01,206.033a evam uktas tu kaunteyaḥ pannageśvarakanyayā

01,206.033c kṛtavāṃs tat tathā sarvaṃ dharmam uddiśya kāraṇam

01,206.034a sa nāgabhavane rātriṃ tām uṣitvā pratāpavān

01,206.034b*2025_01 putram utpādayām āsa tasyāṃ sa sumanoharam

01,206.034b*2025_02 irāvantaṃ mahābhāgaṃ mahābalaparākramam

01,206.034b*2026_01 prabhāte 'bhyuṣitolūpyā prāpitaḥ svaṃ niveśanam

01,206.034c udite 'bhyutthitaḥ sūrye kauravyasya niveśanāt

01,206.034d*2027_01 ājagāmārjuno dhīmān gaṅgādvārāśramaṃ prati

01,206.034d*2028_01 niścakrāma tadā pārthaḥ svam eva bhavanaṃ śubham

01,206.034d*2029_01 āgatas tu punas tatra gaṅgādvāraṃ tayā saha

01,206.034d*2029_02 parityajya gatā sādhvī ulūpī nijamandiram

01,206.034d*2029_03 dattvā varam ajeyatvaṃ jale sarvatra bhārata

01,206.034d*2029_04 sādhyā jalacarāḥ sarve bhaviṣyanti na saṃśayaḥ

01,207.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,207.001a kathayitvā tu tat sarvaṃ brāhmaṇebhyaḥ sa bhārata

01,207.001c prayayau himavatpārśvaṃ tato vajradharātmajaḥ

01,207.002a agastyavaṭam āsādya vasiṣṭhasya ca parvatam

01,207.002c bhṛgutuṅge ca kaunteyaḥ kṛtavāñ śaucam ātmanaḥ

01,207.003a pradadau gosahasrāṇi tīrtheṣv āyataneṣu ca

01,207.003c niveśāṃś ca dvijātibhyaḥ so 'dadat kurusattamaḥ

01,207.004a hiraṇyabindos tīrthe ca snātvā puruṣasattamaḥ

01,207.004c dṛṣṭavān parvataśreṣṭhaṃ puṇyāny āyatanāni ca

01,207.005a avatīrya naraśreṣṭho brāhmaṇaiḥ saha bhārata

01,207.005c prācīṃ diśam abhiprepsur jagāma bharatarṣabhaḥ

01,207.006a ānupūrvyeṇa tīrthāni dṛṣṭavān kurusattamaḥ

01,207.006c nadīṃ cotpalinīṃ ramyām araṇyaṃ naimiṣaṃ prati

01,207.007a nandām aparanandāṃ ca kauśikīṃ ca yaśasvinīm

01,207.007c mahānadīṃ gayāṃ caiva gaṅgām api ca bhārata

01,207.008a evaṃ sarvāṇi tīrthāni paśyamānas tathāśramān

01,207.008c ātmanaḥ pāvanaṃ kurvan brāhmaṇebhyo dadau vasu

01,207.009a aṅgavaṅgakaliṅgeṣu yāni puṇyāni kāni cit

01,207.009c jagāma tāni sarvāṇi tīrthāny āyatanāni ca

01,207.009e dṛṣṭvā ca vidhivat tāni dhanaṃ cāpi dadau tataḥ

01,207.010a kaliṅgarāṣṭradvāreṣu brāhmaṇāḥ pāṇḍavānugāḥ

01,207.010c abhyanujñāya kaunteyam upāvartanta bhārata

01,207.011a sa tu tair abhyanujñātaḥ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,207.011c sahāyair alpakaiḥ śūraḥ prayayau yena sāgaram

01,207.012a sa kaliṅgān atikramya deśān āyatanāni ca

01,207.012c dharmyāṇi ramaṇīyāni prekṣamāṇo yayau prabhuḥ

01,207.012d*2030_01 śūrpākāram athāplutya sāgarānūpam āśritaḥ

01,207.013a mahendraparvataṃ dṛṣṭvā tāpasair upaśobhitam

01,207.013b*2031_01 godāvaryāṃ tataḥ snātvā tām atītya mahābalaḥ

01,207.013b*2031_02 kāverīṃ tāṃ samāsādya saṃgame sāgarasya ha

01,207.013b*2031_03 snātvā saṃpūjya devāṃś ca pitṝṃś ca ṛṣibhiḥ saha

01,207.013c samudratīreṇa śanair maṇalūraṃ jagāma ha

01,207.014a tatra sarvāṇi tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca

01,207.014b*2032_01 atha trayodaśe māse maṇalūreśvaraṃ prabhum

01,207.014c abhigamya mahābāhur abhyagacchan mahīpatim

01,207.014e maṇalūreśvaraṃ rājan dharmajñaṃ citravāhanam

01,207.014f*2033_01 sarvaśāstreṣu netāraṃ sarvāstrajñam akalmaṣam

01,207.014f*2033_02 dharme satye dame śauce śaurye caiva viśeṣataḥ

01,207.014f*2033_03 dvijarājaṛṣīṇāṃ ca dhārmikāṇāṃ mahītale

01,207.014f*2033_04 kīrtane copamābhūtaṃ kṣatradharmavid uttamam

01,207.014f*2034_01 sa ca taṃ pratijagrāha vidhipūrveṇa pāṇḍavam

01,207.015a tasya citrāṅgadā nāma duhitā cārudarśanā

01,207.015c tāṃ dadarśa pure tasmin vicarantīṃ yadṛcchayā

01,207.016a dṛṣṭvā ca tāṃ varārohāṃ cakame caitravāhinīm

01,207.016c abhigamya ca rājānaṃ jñāpayat svaṃ prayojanam

01,207.016d*2035_01 dehi me khalv imāṃ rājan kṣatriyāya mahātmane

01,207.016d*2035_02 tac chrutvā tv abravīd rājā kasya putro 'si nāma kim

01,207.016d*2035_03 uvāca taṃ pāṇḍavo 'haṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,207.016e tam uvācātha rājā sa sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ

01,207.017a rājā prabhaṃkaro nāma kule asmin babhūva ha

01,207.017c aputraḥ prasavenārthī tapas tepe sa uttamam

01,207.018a ugreṇa tapasā tena praṇipātena śaṃkaraḥ

01,207.018c īśvaras toṣitas tena mahādeva umāpatiḥ

01,207.019a sa tasmai bhagavān prādād ekaikaṃ prasavaṃ kule

01,207.019c ekaikaḥ prasavas tasmād bhavaty asmin kule sadā

01,207.020a teṣāṃ kumārāḥ sarveṣāṃ pūrveṣāṃ mama jajñire

01,207.020c kanyā tu mama jāteyaṃ kulasyotpādanī dhruvam

01,207.021a putro mameyam iti me bhāvanā puruṣottama

01,207.021c putrikā hetuvidhinā saṃjñitā bharatarṣabha

01,207.021d*2036_01 tasmād ekaḥ suto yo 'syāṃ jāyate bhārata tvayā

01,207.022a etac chulkaṃ bhavatv asyāḥ kulakṛj jāyatām iha

01,207.022c etena samayenemāṃ pratigṛhṇīṣva pāṇḍava

01,207.023a sa tatheti pratijñāya kanyāṃ tāṃ pratigṛhya ca

01,207.023b*2037_01 māse trayodaśe pārthaḥ kṛtvā vaivāhikīṃ kriyām

01,207.023c uvāsa nagare tasmin kaunteyas trihimāḥ samāḥ

01,207.023d*2038_01 tasyāṃ sute samutpanne pariṣvajya varāṅganām

01,207.023d*2038_02 āmantrya nṛpatiṃ taṃ tu jagāma parivartitum

01,208.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,208.001a tataḥ samudre tīrthāni dakṣiṇe bharatarṣabhaḥ

01,208.001c abhyagacchat supuṇyāni śobhitāni tapasvibhiḥ

01,208.002a varjayanti sma tīrthāni pañca tatra tu tāpasāḥ

01,208.002c ācīrṇāni tu yāny āsan purastāt tu tapasvibhiḥ

01,208.003a agastyatīrthaṃ saubhadraṃ paulomaṃ ca supāvanam

01,208.003c kāraṃdhamaṃ prasannaṃ ca hayamedhaphalaṃ ca yat

01,208.003e bhāradvājasya tīrthaṃ ca pāpapraśamanaṃ mahat

01,208.003f*2039_01 etāni pañca tīrthāni dadarśa kurusattamaḥ

01,208.004a viviktāny upalakṣyātha tāni tīrthāni pāṇḍavaḥ

01,208.004c dṛṣṭvā ca varjyamānāni munibhir dharmabuddhibhiḥ

01,208.005a tapasvinas tato 'pṛcchat prājñaliḥ kurunandanaḥ

01,208.005c tīrthānīmāni varjyante kimarthaṃ brahmavādibhiḥ

01,208.006 tāpasā ūcuḥ

01,208.006a grāhāḥ pañca vasanty eṣu haranti ca tapodhanān

01,208.006c ata etāni varjyante tīrthāni kurunandana

01,208.007 vaiśaṃpāyana uvāca

01,208.007a teṣāṃ śrutvā mahābāhur vāryamāṇas tapodhanaiḥ

01,208.007c jagāma tāni tīrthāni draṣṭuṃ puruṣasattamaḥ

01,208.008a tataḥ saubhadram āsādya maharṣes tīrtham uttamam

01,208.008c vigāhya tarasā śūraḥ snānaṃ cakre paraṃtapaḥ

01,208.009a atha taṃ puruṣavyāghram antarjalacaro mahān

01,208.009c nijagrāha jale grāhaḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam

01,208.010a sa tam ādāya kaunteyo visphurantaṃ jalecaram

01,208.010c udatiṣṭhan mahābāhur balena balināṃ varaḥ

01,208.011a utkṛṣṭa eva tu grāhaḥ so 'rjunena yaśasvinā

01,208.011c babhūva nārī kalyāṇī sarvābharaṇabhūṣitā

01,208.011e dīpyamānā śriyā rājan divyarūpā manoramā

01,208.012a tad adbhutaṃ mahad dṛṣṭvā kuntīputro dhanaṃjayaḥ

01,208.012c tāṃ striyaṃ paramaprīta idaṃ vacanam abravīt

01,208.013a kā vai tvam asi kalyāṇi kuto vāsi jalecarī

01,208.013c kimarthaṃ ca mahat pāpam idaṃ kṛtavatī purā

01,208.014 nāry uvāca

01,208.014a apsarāsmi mahābāho devāraṇyavicāriṇī

01,208.014c iṣṭā dhanapater nityaṃ vargā nāma mahābala

01,208.015a mama sakhyaś catasro 'nyāḥ sarvāḥ kāmagamāḥ śubhāḥ

01,208.015c tābhiḥ sārdhaṃ prayātāsmi lokapālaniveśanam

01,208.016a tataḥ paśyāmahe sarvā brāhmaṇaṃ saṃśitavratam

01,208.016c rūpavantam adhīyānam ekam ekāntacāriṇam

01,208.017a tasya vai tapasā rājaṃs tad vanaṃ tejasāvṛtam

01,208.017c āditya iva taṃ deśaṃ kṛtsnaṃ sa vyavabhāsayat

01,208.018a tasya dṛṣṭvā tapas tādṛg rūpaṃ cādbhutadarśanam

01,208.018c avatīrṇāḥ sma taṃ deśaṃ tapovighnacikīrṣayā

01,208.019a ahaṃ ca saurabheyī ca samīcī budbudā latā

01,208.019c yaugapadyena taṃ vipram abhyagacchāma bhārata

01,208.020a gāyantyo vai hasantyaś ca lobhayantyaś ca taṃ dvijam

01,208.020b*2040_01 prekṣaṇāni ca kurvantyo vivṛtaṃ kārayanti ca

01,208.020b*2040_02 anicchantya ivāṅgāni hāsabhāvavilāsitaiḥ

01,208.020b*2040_03 bāhūrumūladantānāṃ darśanaṃ vai varāṅganāḥ

01,208.020b*2040_04 kurvantyo lobhayantyaś ca taṃ dvijaṃ paritaḥ sthitāḥ

01,208.020c sa ca nāsmāsu kṛtavān mano vīra kathaṃ cana

01,208.020e nākampata mahātejāḥ sthitas tapasi nirmale

01,208.021a so 'śapat kupito 'smāṃs tu brāhmaṇaḥ kṣatriyarṣabha

01,208.021c grāhabhūtā jale yūyaṃ cariṣyadhvaṃ śataṃ samāḥ

01,209.001 vargovāca

01,209.001a tato vayaṃ pravyathitāḥ sarvā bharatasattama

01,209.001c āyāma śaraṇaṃ vipraṃ taṃ tapodhanam acyutam

01,209.002a rūpeṇa vayasā caiva kandarpeṇa ca darpitāḥ

01,209.002c ayuktaṃ kṛtavatyaḥ sma kṣantum arhasi no dvija

01,209.003a eṣa eva vadho 'smākaṃ suparyāptas tapodhana

01,209.003c yad vayaṃ saṃśitātmānaṃ pralobdhuṃ tvām ihāgatāḥ

01,209.004a avadhyās tu striyaḥ sṛṣṭā manyante dharmacintakāḥ

01,209.004c tasmād dharmeṇa dharmajña nāsmān hiṃsitum arhasi

01,209.005a sarvabhūteṣu dharmajña maitro brāhmaṇa ucyate

01,209.005c satyo bhavatu kalyāṇa eṣa vādo manīṣiṇām

01,209.006a śaraṇaṃ ca prapannānāṃ śiṣṭāḥ kurvanti pālanam

01,209.006c śaraṇaṃ tvāṃ prapannāḥ sma tasmāt tvaṃ kṣantum arhasi

01,209.007 vaiśaṃpāyana uvāca

01,209.007a evam uktas tu dharmātmā brāhmaṇaḥ śubhakarmakṛt

01,209.007c prasādaṃ kṛtavān vīra ravisomasamaprabhaḥ

01,209.008 brāhmaṇa uvāca

01,209.008a śataṃ sahasraṃ viśvaṃ ca sarvam akṣayavācakam

01,209.008c parimāṇaṃ śataṃ tv etan naitad akṣayavācakam

01,209.009a yadā ca vo grāhabhūtā gṛhṇantīḥ puruṣāñ jale

01,209.009c utkarṣati jalāt kaś cit sthalaṃ puruṣasattamaḥ

01,209.010a tadā yūyaṃ punaḥ sarvāḥ svarūpaṃ pratipatsyatha

01,209.010c anṛtaṃ noktapūrvaṃ me hasatāpi kadā cana

01,209.011a tāni sarvāṇi tīrthāni itaḥ prabhṛti caiva ha

01,209.011c nārītīrthāni nāmneha khyātiṃ yāsyanti sarvaśaḥ

01,209.011e puṇyāni ca bhaviṣyanti pāvanāni manīṣiṇām

01,209.012 vargovāca

01,209.012a tato 'bhivādya taṃ vipraṃ kṛtvā caiva pradakṣiṇam

01,209.012c acintayāmopasṛtya tasmād deśāt suduḥkhitāḥ

01,209.013a kva nu nāma vayaṃ sarvāḥ kālenālpena taṃ naram

01,209.013c samāgacchema yo nas tad rūpam āpādayet punaḥ

01,209.014a tā vayaṃ cintayitvaivaṃ muhūrtād iva bhārata

01,209.014c dṛṣṭavatyo mahābhāgaṃ devarṣim uta nāradam

01,209.015a sarvā hṛṣṭāḥ sma taṃ dṛṣṭvā devarṣim amitadyutim

01,209.015c abhivādya ca taṃ pārtha sthitāḥ sma vyathitānanāḥ

01,209.016a sa no 'pṛcchad duḥkhamūlam uktavatyo vayaṃ ca tat

01,209.016b*2041_01 kva gacchāmo vayaṃ sarvā yatra lapsyāmahe punaḥ

01,209.016c śrutvā tac ca yathāvṛttam idaṃ vacanam abravīt

01,209.017a dakṣiṇe sāgarānūpe pañca tīrthāni santi vai

01,209.017c puṇyāni ramaṇīyāni tāni gacchata māciram

01,209.018a tatrāśu puruṣavyāghraḥ pāṇḍavo vo dhanaṃjayaḥ

01,209.018c mokṣayiṣyati śuddhātmā duḥkhād asmān na saṃśayaḥ

01,209.018d*2042_01 ity uktvā nāradaḥ sarvās tatraivāntaradhīyata

01,209.019a tasya sarvā vayaṃ vīra śrutvā vākyam ihāgatāḥ

01,209.019c tad idaṃ satyam evādya mokṣitāhaṃ tvayānagha

01,209.020a etās tu mama vai sakhyaś catasro 'nyā jale sthitāḥ

01,209.020c kuru karma śubhaṃ vīra etāḥ sarvā vimokṣaya

01,209.021 vaiśaṃpāyana uvāca

01,209.021a tatas tāḥ pāṇḍavaśreṣṭhaḥ sarvā eva viśāṃ pate

01,209.021c tasmāc chāpād adīnātmā mokṣayām āsa vīryavān

01,209.022a utthāya ca jalāt tasmāt pratilabhya vapuḥ svakam

01,209.022c tās tadāpsaraso rājann adṛśyanta yathā purā

01,209.023a tīrthāni śodhayitvā tu tathānujñāya tāḥ prabhuḥ

01,209.023c citrāṅgadāṃ punar draṣṭuṃ maṇalūrapuraṃ yayau

01,209.024a tasyām ajanayat putraṃ rājānaṃ babhruvāhanam

01,209.024c taṃ dṛṣṭvā pāṇḍavo rājan gokarṇam abhito 'gamat

01,209.024c@112_0001 citravāhanam abravīt

01,209.024c@112_0002 citrāṅgadāyāḥ śulkaṃ ca gṛhṇemaṃ babhruvāhanam

01,209.024c@112_0003 anena tu bhaviṣyāmi ṛṇān mukto janādhipa

01,209.024c@112_0004 citrāṅgadāṃ punar vākyam abravīt pākaśāsaniḥ

01,209.024c@112_0005 ihaiva bhava bhadre tvaṃ babhruvāhanavardhanā

01,209.024c@112_0006 indraprasthanivāsaṃ me āgatā tatra raṃsyase

01,209.024c@112_0007 kuntīṃ yudhiṣṭhiraṃ bhīmaṃ bhrātarau me kanīyasau

01,209.024c@112_0008 āgatā tatra paśyethā anyān api ca bāndhavān

01,209.024c@112_0009 bāndhavaiḥ sahitā bhadre nandase tvam anindite

01,209.024c@112_0010 dharme sthitaḥ satyadhṛtiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,209.024c@112_0011 jitvā tu pṛthivīṃ sarvāṃ rājasūyaṃ kariṣyati

01,209.024c@112_0012 tatrāgacchanti rājānaḥ pṛthivyāṃ nṛpasaṃjñitāḥ

01,209.024c@112_0013 bahūni ratnāny ādāya āgamiṣyati te pitā

01,209.024c@112_0014 ekasārthaṃ prayātāsi citravāhanasenayā

01,209.024c@112_0015 drakṣyāmi rājasūye tvāṃ putraṃ pālaya mā śucaḥ

01,209.024c@112_0016 babhruvāhananāmā tu mama prāṇo bahiścaraḥ

01,209.024c@112_0017 tasmād bharasva putraṃ vai pūruvaṃśavivardhanam

01,209.024c@112_0018 citravāhanadāyādaṃ dharmāt pauravanandanam

01,209.024c@112_0019 pāṇḍavānāṃ priyaṃ putraṃ tasmāt pālaya sarvadā

01,209.024c@112_0020 viprayogena saṃtāpaṃ mā kṛthās tvam anindite

01,209.024c@112_0021 citrāṅgadām evam uktvā

01,209.024d*2043_01 ādyaṃ paśupateḥ sthānaṃ darśanād eva muktidam

01,209.024d*2043_02 yatra pāpo 'pi manujaḥ prāpnoty abhayadaṃ padam

01,210.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,210.001a so 'parānteṣu tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca

01,210.001c sarvāṇy evānupūrvyeṇa jagāmāmitavikramaḥ

01,210.002a samudre paścime yāni tīrthāny āyatanāni ca

01,210.002c tāni sarvāṇi gatvā sa prabhāsam upajagmivān

01,210.002d@113=0020 satyabhāmā

01,210.002d@113=0024 śrībhagavān

01,210.002d@113=0036 vaiśaṃpāyanaḥ

01,210.002d@113_0001 cintayām āsa rātrau tu gadena kathitāṃ kathām

01,210.002d@113_0002 subhadrāyāś ca mādhuryaṃ rūpasaṃpadguṇāni ca

01,210.002d@113_0003 prāptuṃ tāṃ cintayām āsa ka upāyo bhaved iti

01,210.002d@113_0004 veṣavaikṛtam āpannaḥ parivrājakarūpadhṛk

01,210.002d@113_0005 kukurāndhakavṛṣṇīnām ajñāto veṣadhāraṇāt

01,210.002d@113_0006 bhramamāṇaś caran bhaikṣaṃ parivrājakaveṣavān

01,210.002d@113_0007 yena kenāpy upāyena praviśya ca gṛhaṃ mahat

01,210.002d@113_0008 dṛṣṭvā subhadrāṃ kṛṣṇasya bhaginīm ekasundarīm

01,210.002d@113_0009 vāsudevamataṃ jñātvā kariṣyāmi hitaṃ śubham

01,210.002d@113_0010 evaṃ viniścayaṃ kṛtvā dīkṣitas tu tadābhavat

01,210.002d@113_0011 tridaṇḍī muṇḍitaḥ kuṇḍī akṣamālāṅgulīyakaḥ

01,210.002d@113_0012 yogabhāraṃ vahan pārtho vaṭavṛkṣasya koṭaram

01,210.002d@113_0013 praviśann eva bībhatsur vṛṣṭiṃ varṣati vāsave

01,210.002d@113_0014 cintayām āsa deveśaṃ keśavaṃ kleśanāśanam

01,210.002d@113_0015 praṇatārtiharaṃ śaṃbhuṃ māyārūpeṇa vañcakam

01,210.002d@113_0016 keśavaś cintitaṃ jñātvā divyajñānena dṛṣṭavān

01,210.002d@113_0017 śayānaḥ śayane dhanye satyabhāmāsahāyavān

01,210.002d@113_0018 keśavaḥ sahasā rājañ jahāsa ca nananda ca

01,210.002d@113_0019 punaḥ punaḥ satyabhāmā cābravīt puruṣottamam

01,210.002d@113_0020 bhagavaṃś cintayāviṣṭaḥ śayane śayitaḥ sukham

01,210.002d@113_0021 bhavān bahuprakāreṇa jahāsa ca punaḥ punaḥ

01,210.002d@113_0022 śrotavyaṃ yadi vā kṛṣṇa prasādo yadi cen mayi

01,210.002d@113_0023 vaktum arhasi lokeśa tac chrotuṃ kāmaye hy aham

01,210.002d@113_0024 pitṛṣvasāyāḥ putro me bhīmasenānujo 'rjunaḥ

01,210.002d@113_0025 tīrthayātrāṃ gataḥ pārthaḥ kāraṇāt samayāt tadā

01,210.002d@113_0026 tīrthayātrāsamāptau tu nivṛtto niśi bhārataḥ

01,210.002d@113_0027 subhadrāṃ cintayānas tu tadarthe cāpi māṃ punaḥ

01,210.002d@113_0028 cintayann eva tāṃ bhadrāṃ yatirūpadharo 'bhavat

01,210.002d@113_0029 yatirūpapraticchanno dvārakāṃ prāpya mādhavīm

01,210.002d@113_0030 yena kenāpy upāyena dṛṣṭvā tu varavarṇinīm

01,210.002d@113_0031 vāsudevamataṃ jñātvā prayatiṣye manoratham

01,210.002d@113_0032 evaṃ vyavasitaḥ pārtho yatiliṅgena pāṇḍavaḥ

01,210.002d@113_0033 chāyāyāṃ vaṭavṛkṣasya vṛṣṭiṃ varṣati vāsave

01,210.002d@113_0034 yogabhāraṃ vahann eva mānasaṃ duḥkham āptavān

01,210.002d@113_0035 īdṛśaṃ māṃ vijānāti mādhavo yadi māṃ smaran

01,210.002d@113_0036 bhrātaraṃ tava paśyeti satyabhāmām adarśayat

01,210.002d@113_0037 tata utthāya śayanāt prasthito madhusūdanaḥ

01,210.003a prabhāsadeśaṃ saṃprāptaṃ bībhatsum aparājitam

01,210.003c tīrthāny anucarantaṃ ca śuśrāva madhusūdanaḥ

01,210.003d*2044_01 cāraṇānāṃ tu vacanād ekākī sa janārdanaḥ

01,210.004a tato 'bhyagacchat kaunteyam ajñāto nāma mādhavaḥ

01,210.004c dadṛśāte tadānyonyaṃ prabhāse kṛṣṇapāṇḍavau

01,210.005a tāv anyonyaṃ samāśliṣya pṛṣṭvā ca kuśalaṃ vane

01,210.005c āstāṃ priyasakhāyau tau naranārāyaṇāv ṛṣī

01,210.006a tato 'rjunaṃ vāsudevas tāṃ caryāṃ paryapṛcchata

01,210.006c kimarthaṃ pāṇḍavemāni tīrthāny anucarasy uta

01,210.007a tato 'rjuno yathāvṛttaṃ sarvam ākhyātavāṃs tadā

01,210.007c śrutvovāca ca vārṣṇeya evam etad iti prabhuḥ

01,210.008a tau vihṛtya yathākāmaṃ prabhāse kṛṣṇapāṇḍavau

01,210.008c mahīdharaṃ raivatakaṃ vāsāyaivābhijagmatuḥ

01,210.009a pūrvam eva tu kṛṣṇasya vacanāt taṃ mahīdharam

01,210.009c puruṣāḥ samalaṃcakrur upajahruś ca bhojanam

01,210.010a pratigṛhyārjunaḥ sarvam upabhujya ca pāṇḍavaḥ

01,210.010c sahaiva vāsudevena dṛṣṭavān naṭanartakān

01,210.011a abhyanujñāpya tān sarvān arcayitvā ca pāṇḍavaḥ

01,210.011c satkṛtaṃ śayanaṃ divyam abhyagacchan mahādyutiḥ

01,210.011d*2045_01 tatas tatra mahābāhuḥ śayānaḥ śayane śubhe

01,210.012a tīrthānāṃ darśanaṃ caiva parvatānāṃ ca bhārata

01,210.012c āpagānāṃ vanānāṃ ca kathayām āsa sātvate

01,210.013a sa kathāḥ kathayann eva nidrayā janamejaya

01,210.013c kaunteyo 'pahṛtas tasmiñ śayane svargasaṃmite

01,210.014a madhureṇa sa gītena vīṇāśabdena cānagha

01,210.014c prabodhyamāno bubudhe stutibhir maṅgalais tathā

01,210.015a sa kṛtvāvaśyakāryāṇi vārṣṇeyenābhinanditaḥ

01,210.015b*2046_01 vārṣṇeyaṃ samanujñāya tato vāsam arocayat

01,210.015b*2046_02 tathety uktvā vāsudevo bhojanaṃ vai śaśāsa ha

01,210.015b*2046_03 yatirūpadharaṃ pārthaṃ visṛjya sahasā hariḥ

01,210.015c rathena kāñcanāṅgena dvārakām abhijagmivān

01,210.016a alaṃkṛtā dvārakā tu babhūva janamejaya

01,210.016c kuntīsutasya pūjārtham api niṣkuṭakeṣv api

01,210.017a didṛkṣavaś ca kaunteyaṃ dvārakāvāsino janāḥ

01,210.017c narendramārgam ājagmus tūrṇaṃ śatasahasraśaḥ

01,210.017d*2047_01 kṣaṇārdham api vārṣṇeyā govindavirahākṣamāḥ

01,210.017d*2047_02 kautūhalasamāviṣṭā bhṛśam utprekṣya saṃsthitāḥ

01,210.018a avalokeṣu nārīṇāṃ sahasrāṇi śatāni ca

01,210.018c bhojavṛṣṇyandhakānāṃ ca samavāyo mahān abhūt

01,210.019a sa tathā satkṛtaḥ sarvair bhojavṛṣṇyandhakātmajaiḥ

01,210.019c abhivādyābhivādyāṃś ca sarvaiś ca pratinanditaḥ

01,210.020a kumāraiḥ sarvaśo vīraḥ satkāreṇābhivāditaḥ

01,210.020c samānavayasaḥ sarvān āśliṣya sa punaḥ punaḥ

01,210.021a kṛṣṇasya bhavane ramye ratnabhojyasamāvṛte

01,210.021c uvāsa saha kṛṣṇena bahulās tatra śarvarīḥ

01,210.021d*2048_01 kṛṣṇaḥ svabhavanaṃ ramyaṃ praviveśa mahādyutiḥ

01,210.021d*2048_02 pravāsād āgataṃ sarvā devyaḥ kṛṣṇam apūjayan

01,211.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,211.001a tataḥ katipayāhasya tasmin raivatake girau

01,211.001c vṛṣṇyandhakānām abhavat sumahān utsavo nṛpa

01,211.002a tatra dānaṃ dadur vīrā brāhmaṇānāṃ sahasraśaḥ

01,211.002c bhojavṛṣṇyandhakāś caiva mahe tasya gires tadā

01,211.003a prāsādai ratnacitraiś ca gires tasya samantataḥ

01,211.003c sa deśaḥ śobhito rājan dīpavṛkṣaiś ca sarvaśaḥ

01,211.004a vāditrāṇi ca tatra sma vādakāḥ samavādayan

01,211.004c nanṛtur nartakāś caiva jagur gānāni gāyanāḥ

01,211.005a alaṃkṛtāḥ kumārāś ca vṛṣṇīnāṃ sumahaujasaḥ

01,211.005c yānair hāṭakacitrāṅgaiś cañcūryante sma sarvaśaḥ

01,211.006a paurāś ca pādacāreṇa yānair uccāvacais tathā

01,211.006c sadārāḥ sānuyātrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,211.007a tato haladharaḥ kṣībo revatīsahitaḥ prabhuḥ

01,211.007c anugamyamāno gandharvair acarat tatra bhārata

01,211.008a tathaiva rājā vṛṣṇīnām ugrasenaḥ pratāpavān

01,211.008c upagīyamāno gandharvaiḥ strīsahasrasahāyavān

01,211.009a raukmiṇeyaś ca sāmbaś ca kṣībau samaradurmadau

01,211.009c divyamālyāmbaradharau vijahrāte 'marāv iva

01,211.010a akrūraḥ sāraṇaś caiva gado bhānur viḍūrathaḥ

01,211.010c niśaṭhaś cārudeṣṇaś ca pṛthur vipṛthur eva ca

01,211.011a satyakaḥ sātyakiś caiva bhaṅgakārasahācarau

01,211.011c hārdikyaḥ kṛtavarmā ca ye cānye nānukīrtitāḥ

01,211.012a ete parivṛtāḥ strībhir gandharvaiś ca pṛthak pṛthak

01,211.012c tam utsavaṃ raivatake śobhayāṃ cakrire tadā

01,211.012d*2049_01 vāsudevo yayau tatra saha strībhir guṇānvitaḥ

01,211.012d*2049_02 dattvā dānaṃ dvijātibhyaḥ parivrājam apaśyata

01,211.013a tadā kolāhale tasmin vartamāne mahāśubhe

01,211.013c vāsudevaś ca pārthaś ca sahitau parijagmatuḥ

01,211.014a tatra caṅkramyamāṇau tau vāsudevasutāṃ śubhām

01,211.014c alaṃkṛtāṃ sakhīmadhye bhadrāṃ dadṛśatus tadā

01,211.015a dṛṣṭvaiva tām arjunasya kandarpaḥ samajāyata

01,211.015c taṃ tathaikāgramanasaṃ kṛṣṇaḥ pārtham alakṣayat

01,211.016a athābravīt puṣkarākṣaḥ prahasann iva bhārata

01,211.016c vanecarasya kim idaṃ kāmenāloḍyate manaḥ

01,211.017a mamaiṣā bhaginī pārtha sāraṇasya sahodarā

01,211.017b*2050_01 subhadrā nāma bhadraṃ te pitur me dayitā sutā

01,211.017c yadi te vartate buddhir vakṣyāmi pitaraṃ svayam

01,211.017d*2051_01 abravīt puṇḍarīkākṣaṃ prahasann iva bhārata

01,211.018 arjuna uvāca

01,211.018a duhitā vasudevasya vāsudevasya ca svasā

01,211.018c rūpeṇa caiva saṃpannā kam ivaiṣā na mohayet

01,211.019a kṛtam eva tu kalyāṇaṃ sarvaṃ mama bhaved dhruvam

01,211.019c yadi syān mama vārṣṇeyī mahiṣīyaṃ svasā tava

01,211.019d*2052_01 devavṛndaḥ sadā tvāṃ tu smṛtvā vijayate 'surān

01,211.019d*2052_02 tava saṃdarśanāt svāminn aprāpyaṃ na hi tat kim u

01,211.020a prāptau tu ka upāyaḥ syāt tad bravīhi janārdana

01,211.020c āsthāsyāmi tathā sarvaṃ yadi śakyaṃ nareṇa tat

01,211.021 vāsudeva uvāca

01,211.021a svayaṃvaraḥ kṣatriyāṇāṃ vivāhaḥ puruṣarṣabha

01,211.021c sa ca saṃśayitaḥ pārtha svabhāvasyānimittataḥ

01,211.022a prasahya haraṇaṃ cāpi kṣatriyāṇāṃ praśasyate

01,211.022c vivāhahetoḥ śūrāṇām iti dharmavido viduḥ

01,211.023a sa tvam arjuna kalyāṇīṃ prasahya bhaginīṃ mama

01,211.023c hara svayaṃvare hy asyāḥ ko vai veda cikīrṣitam

01,211.023d*2053_01 yatirūpadharas tvaṃ tu yadā kālavipākatā

01,211.024 vaiśaṃpāyana uvāca

01,211.024a tato 'rjunaś ca kṛṣṇaś ca viniścityetikṛtyatām

01,211.024c śīghragān puruṣān rājan preṣayām āsatus tadā

01,211.025a dharmarājāya tat sarvam indraprasthagatāya vai

01,211.025c śrutvaiva ca mahābāhur anujajñe sa pāṇḍavaḥ

01,211.025d*2054_01 bhīmasenas tu tac chrutvā kṛtakṛtyaṃ sma manyate

01,211.025d*2054_02 ity evaṃ manujaiḥ sārdham uktvā prītim upeyivān

01,212.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,212.001a tataḥ saṃvādite tasminn anujñāto dhanaṃjayaḥ

01,212.001c gatāṃ raivatake kanyāṃ viditvā janamejaya

01,212.001d@114=0025 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0039 śrībhagavān

01,212.001d@114=0041 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0047 vāsudevaḥ

01,212.001d@114=0052 baladevaḥ

01,212.001d@114=0058 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0172 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0205 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0222 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0260 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0312 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0323 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0335 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0371 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0396 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114=0459 vaiśaṃpāyanaḥ

01,212.001d@114_0001 cintayānas tato bhadrām upaviṣṭaḥ śilātale

01,212.001d@114_0002 ramaṇīye vanoddeśe bahupādapasaṃvṛte

01,212.001d@114_0003 sālatālāśvakarṇaiś ca bakulair arjunais tathā

01,212.001d@114_0004 campakāśokapuṃnāgaiḥ ketakaiḥ pāṭalais tathā

01,212.001d@114_0005 karṇikārair aśokaiś ca aṅkolair atimuktakaiḥ

01,212.001d@114_0006 evamādibhir anyaiś ca saṃvṛte sa śilātale

01,212.001d@114_0007 punaḥ punaś cintayānaḥ subhadrāṃ bhadrabhāṣiṇīm

01,212.001d@114_0008 yadṛcchayā copapannān vṛṣṇivīrān dadarśa ha

01,212.001d@114_0009 baladevaṃ ca hārdikyaṃ sāmbaṃ sāraṇam eva ca

01,212.001d@114_0010 pradyumnaṃ ca gadaṃ caiva cārudeṣṇaṃ viḍūratham

01,212.001d@114_0011 bhānuṃ ca niśaṭhaṃ caiva pṛthuṃ vipṛthum eva ca

01,212.001d@114_0012 tathānyāṃś ca bahūn paśyan hṛdi śokam adhārayat

01,212.001d@114_0013 tatas te sahitāḥ sarve yatiṃ dṛṣṭvā samutsukāḥ

01,212.001d@114_0014 vṛṣṇayo vinayopetāḥ parivāryopatasthire

01,212.001d@114_0015 tato 'rjunaḥ prītamanāḥ svāgataṃ vyājahāra saḥ

01,212.001d@114_0016 āsyatām āsyatāṃ sarvai ramaṇīye śilātale

01,212.001d@114_0017 ity evam uktā yatinā prītās te yādavarṣabhāḥ

01,212.001d@114_0018 upopaviviśuḥ sarve susvāgatam iti bruvan

01,212.001d@114_0019 tatas teṣu niviṣṭeṣu vṛṣṇivīreṣu pāṇḍavaḥ

01,212.001d@114_0020 ākāraṃ gūhamānas tu kuśalapraśnam abravīt

01,212.001d@114_0021 sarvatra kuśalaṃ coktvā baladevo 'bravīd idam

01,212.001d@114_0022 prasādaṃ kuru me vipra kutas tvaṃ cāgato hy asi

01,212.001d@114_0023 tvayā dṛṣṭāni puṇyāni vadasva vadatāṃ vara

01,212.001d@114_0024 parvatāṃś caiva tīrthāni vanāny āyatanāni ca

01,212.001d@114_0025 tīrthānāṃ darśanaṃ caiva parvatānāṃ ca bhārata

01,212.001d@114_0026 āpagānāṃ vanānāṃ ca kathayām āsa yādave

01,212.001d@114_0027 tāḥ kathāḥ kathayann eva kathānte janamejaya

01,212.001d@114_0028 kathāṃ dharmasamāyuktāṃ vṛṣṇivīre nyavedayat

01,212.001d@114_0029 śrutvā dharmakathāṃ puṇyāṃ vṛṣṇivīro 'bhyapūjayat

01,212.001d@114_0030 tatas tu yādavāḥ sarve mantrayanti sma bhārata

01,212.001d@114_0031 ayaṃ deśātithiḥ śrīmān yatiliṅgadharo dvijaḥ

01,212.001d@114_0032 āvāsaṃ kam upāśritya vaseta nirupadravaḥ

01,212.001d@114_0033 ity evam abruvaṃs te vai rauhiṇeyaṃ tu yādavāḥ

01,212.001d@114_0034 dadṛśuḥ kṛṣṇam āyāntaṃ sarve yādavanandanam

01,212.001d@114_0035 ehi keśava tāteti rauhiṇeyo 'bravīd vacaḥ

01,212.001d@114_0036 yatiliṅgadharo vidvān deśātithir ayaṃ dvijaḥ

01,212.001d@114_0037 varṣarātranivāsārtham āgato naḥ puraṃ prati

01,212.001d@114_0038 sthāne yasmin nivasati tan me brūhi janārdana

01,212.001d@114_0039 tvayi sthite mahābhāga paravān asmi dharmataḥ

01,212.001d@114_0040 svayaṃ tu rucire sthāne vasatām iti māṃ vada

01,212.001d@114_0041 suprītas tena vākyena pariṣvajya janārdanam

01,212.001d@114_0042 baladevo 'bravīd vākyaṃ cintayitvā mahābalaḥ

01,212.001d@114_0043 ārāme tu vased dhīmāṃś caturo varṣamāsakān

01,212.001d@114_0044 kanyāpure subhadrāyā bhuktvā bhojanam iṣṭataḥ

01,212.001d@114_0045 latāgṛheṣu vasatām iti me dhīyate matiḥ

01,212.001d@114_0046 labdhānujñās tvayā tatra manyante sarvayādavāḥ

01,212.001d@114_0047 balavān darśanīyaś ca vāgvic chrīmān bahuśrutaḥ

01,212.001d@114_0048 kanyāpurasamīpe tu na yuktam iti me matiḥ

01,212.001d@114_0049 guruḥ śāstā ca netā ca śāstrajño dharmavittamaḥ

01,212.001d@114_0050 tvayoktaṃ na virudhye 'haṃ kariṣyāmi vacas tava

01,212.001d@114_0051 śubhāśubhasya vijñāne nānyo 'sti bhuvi kaś cana

01,212.001d@114_0052 ayaṃ deśātithiḥ śrīmān sarvadharmaviśāradaḥ

01,212.001d@114_0053 dhṛtimān vinayopetaḥ satyavāg vijitendriyaḥ

01,212.001d@114_0054 yatiliṅgadharo hy eṣa ko vijānāti mānasam

01,212.001d@114_0055 tvam imaṃ puṇḍarīkākṣa nītvā kanyāpuraṃ śubham

01,212.001d@114_0056 nivedaya subhadrāyai madvākyaparicoditaḥ

01,212.001d@114_0057 bhakṣyair bhojyaiś ca pānaiś ca anyair iṣṭaiś ca pūjaya

01,212.001d@114_0058 sa tatheti pratijñāya sahito yatinā hariḥ

01,212.001d@114_0059 kṛtvā tu saṃvidaṃ tena prahṛṣṭaḥ keśavo 'bhavat

01,212.001d@114_0060 parvate tau vihṛtyaiva yatheṣṭaṃ kṛṣṇapāṇḍavau

01,212.001d@114_0061 tāṃ purīṃ praviveśātha gṛhya haste ca pāṇḍavam

01,212.001d@114_0062 praviśya ca gṛhaṃ ramyaṃ sarvabhogasamanvitam

01,212.001d@114_0063 pārtham āvedayām āsa rukmiṇīsatyabhāmayoḥ

01,212.001d@114_0064 hṛṣīkeśavacaḥ śrutvā te ubhe ūcatur bhṛśam

01,212.001d@114_0065 manoratho mahān eṣa hṛdi naḥ parivartate

01,212.001d@114_0066 kadā drakṣyāma bībhatsuṃ pāṇḍavaṃ gṛham āgatam

01,212.001d@114_0067 iti cintayamānānāṃ pārtho duḥkham apānudat

01,212.001d@114_0068 prāptam ajñātapūjābhir uttamābhir apūjayat

01,212.001d@114_0069 sa taṃ priyātithiśreṣṭhaṃ samīkṣya yatim āgatam

01,212.001d@114_0070 sodaryāṃ bhaginīṃ kṛṣṇaḥ subhadrām idam abravīt

01,212.001d@114_0071 ayaṃ deśātithir bhadre saṃyato vratavān ṛṣiḥ

01,212.001d@114_0072 prāpnotu satataṃ pūjāṃ tava kanyāpure vasan

01,212.001d@114_0073 āryeṇa ca parijñātaḥ pūjanīyo yatiḥ sadā

01,212.001d@114_0074 tasmād bharasva vārṣṇeyi bhakṣyair bhojyair yatiṃ sadā

01,212.001d@114_0075 eṣa yad yad ṛṣir brūyāt kāryam eva na saṃśayaḥ

01,212.001d@114_0076 sakhībhiḥ sahitā bhadre bhavāsya vaśavartinī

01,212.001d@114_0077 purāpi yatayo bhadre ye bhaikṣārtham anuvratāḥ

01,212.001d@114_0078 te babhūvur daśārhāṇāṃ kanyāpuranivāsinaḥ

01,212.001d@114_0079 tebhyo bhojyāni bhakṣyāṇi yathākālam atandritāḥ

01,212.001d@114_0080 kanyāpuragatāḥ kanyāḥ prayacchanti yaśasvini

01,212.001d@114_0081 sā tathety abravīt kṛṣṇaṃ kariṣyāmi yathāttha mām

01,212.001d@114_0082 toṣayiṣyāmi vṛttena karmaṇā ca dvijarṣabham

01,212.001d@114_0083 evam etena rūpeṇa kaṃ cit kālaṃ dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0084 uvāsa bhakṣyair bhojyaiś ca bhadrayā paramārcitaḥ

01,212.001d@114_0085 tasya sarvaguṇopetāṃ vāsudevasahodarām

01,212.001d@114_0086 paśyataḥ satataṃ bhadrāṃ prādur āsīn manobhavaḥ

01,212.001d@114_0087 gūhayann iva cākāram ālokya varavarṇinīm

01,212.001d@114_0088 dīrgham uṣṇaṃ niśaśvāsa pārthaḥ kāmavaśaṃ gataḥ

01,212.001d@114_0089 na kṛṣṇāṃ rūpato mene vāsudevasahodarām

01,212.001d@114_0090 prāptāṃ hṛdīndrasenāṃ vā sākṣād vā varuṇātmajām

01,212.001d@114_0091 atītasamaye kāle sodaryāṇāṃ dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0092 na sasmāra subhadrāyāḥ kāmāṅkuśanivāritaḥ

01,212.001d@114_0093 krīḍāratiparāṃ bhadrāṃ sakhījanaśatair vṛtām

01,212.001d@114_0094 prīyate smārjunaḥ paśyan svāhām iva hutāśanaḥ

01,212.001d@114_0095 pāṇḍavasya subhadrāyāḥ sakāśe tu yaśasvinaḥ

01,212.001d@114_0096 samutpattiḥ prabhāvaś ca gadena kathitaḥ purā

01,212.001d@114_0097 śrutvā cāśaninirghoṣaṃ keśavenāpi dhīmatā

01,212.001d@114_0098 upamām arjunaṃ kṛtvā vistaraḥ kathitaḥ purā

01,212.001d@114_0099 kruddhamattapralāpaś ca vṛṣṇīnām arjunaṃ prati

01,212.001d@114_0100 pauruṣāṇy upamāṃ kṛtvā prāvardhanta dhanuṣmatām

01,212.001d@114_0101 anyonyakalahe cāpi vivāde cāpi vṛṣṇayaḥ

01,212.001d@114_0102 arjuno 'pi na me tulyaḥ kutas tvam iti te 'bruvan

01,212.001d@114_0103 jātāṃś ca putrān gṛhṇanta āśiṣo vṛṣṇayo 'bruvan

01,212.001d@114_0104 arjunasya samo vīrye bhava tāta dhanurdharaḥ

01,212.001d@114_0105 tasmāt subhadrā cakame pauruṣād bharatarṣabham

01,212.001d@114_0106 satyasaṃdhasya rūpeṇa cāturyeṇa ca mohitā

01,212.001d@114_0107 cāraṇātithisaṃghānāṃ gadasya ca niśamya sā

01,212.001d@114_0108 adṛṣṭe kṛtabhāvābhūt subhadrā bharatarṣabhe

01,212.001d@114_0109 kīrtayan dadṛśe yo yaḥ kathaṃ cit kurujāṅgalam

01,212.001d@114_0110 taṃ tam eva sadā bhadrā bībhatsuṃ smābhipṛcchati

01,212.001d@114_0111 abhīkṣṇaśaḥ paripraśnād abhīkṣṇaśravaṇāt tathā

01,212.001d@114_0112 pratyakṣa iva bhadrāyāḥ pāṇḍavaḥ samapadyata

01,212.001d@114_0113 bhujau bhujagasaṃkāśau jyāghātena kiṇīkṛtau

01,212.001d@114_0114 pārtho 'yam iti paśyantyā niḥsaṃśayam ajāyata

01,212.001d@114_0115 yathārūpaṃ hi śuśrāva subhadrā bharatarṣabham

01,212.001d@114_0116 tathārūpam avekṣyainaṃ parāṃ prītim avāpa sā

01,212.001d@114_0117 sā kadā cid upāsīnaṃ papraccha kurunandanam

01,212.001d@114_0118 kathaṃ deśāḥ kathaṃ śailā nānājanapadāḥ katham

01,212.001d@114_0119 sarāṃsi saritaś caiva vanāni ca kathaṃ yate

01,212.001d@114_0120 diśaḥ kāś ca kathaṃ prāptāś caratā bhavatā sadā

01,212.001d@114_0121 sa tathoktas tadā bhadrāṃ bahunarmānṛtaṃ bruvan

01,212.001d@114_0122 uvāca paramaprītas tasyā bahu tathā kathāḥ

01,212.001d@114_0123 niśamya vividhaṃ tasya loke caritam ātmanaḥ

01,212.001d@114_0124 kathāparigato bhāvaḥ kanyāyāḥ samapadyata

01,212.001d@114_0125 parvasaṃdhau ca kasmiṃś cit subhadrā bharatarṣabham

01,212.001d@114_0126 rahasy ekāntam āsādya hṛṣyamāṇābhyabhāṣata

01,212.001d@114_0127 yatinā caratā lokān khāṇḍavaprasthavāsinī

01,212.001d@114_0128 kaccid bhagavatā dṛṣṭā pṛthāsmākaṃ pitṛṣvasā

01,212.001d@114_0129 bhrātṛbhiḥ prayataiḥ sarvaiḥ kaccid āryo yudhiṣṭhiraḥ

01,212.001d@114_0130 kaccid dharmaparo bhīmo dharmarājasya dhīmataḥ

01,212.001d@114_0131 nivṛttasamayaḥ kaccid aparādhād dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0132 niyame kāmabhogānāṃ vartamānaḥ priyetare

01,212.001d@114_0133 kva nu pārthaś caraty adya bahvīr durvasatīr vasan

01,212.001d@114_0134 sukhocito hy aduḥkhārho dīrghabāhur ariṃdamaḥ

01,212.001d@114_0135 kaccic chruto vā dṛṣṭo vā pārtho bhagavatārjunaḥ

01,212.001d@114_0136 niśamya vacanaṃ tasyās tām uvāca hasann iva

01,212.001d@114_0137 ārye pṛthā ca kuśalā saputrā ca sahasnuṣā

01,212.001d@114_0138 prīyate paśyatī putrān kurukṣetraṃ ca paśyatī

01,212.001d@114_0139 anujñātas tu mātrā ca sodaryais tu dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0140 dvārakām āvasaty eko yatiliṅgena pāṇḍavaḥ

01,212.001d@114_0141 paśyantī satataṃ kasmān nābhijānāsi mādhavi

01,212.001d@114_0142 niśamya vacanaṃ tasya vāsudevasahodarā

01,212.001d@114_0143 niḥśvāsabahulā tasthau kṣitiṃ vilikhatī tadā

01,212.001d@114_0144 tataḥ paramasaṃhṛṣṭaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ

01,212.001d@114_0145 arjuno 'ham iti prītas tām uvāca dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0146 yathā tava gato bhāvaḥ śravaṇān mayi bhāmini

01,212.001d@114_0147 tvadgataḥ satataṃ bhāvas tathā śataguṇo mama

01,212.001d@114_0148 praśaste 'hani dharmeṇa bhadre svayam ahaṃ vṛtaḥ

01,212.001d@114_0149 satyavān iva sāvitryā bhaviṣyāmi patis tava

01,212.001d@114_0150 evam uktvā tataḥ pārthaḥ praviveśa latāgṛham

01,212.001d@114_0151 tataḥ subhadrā lalitā lajjābhāvasamanvitā

01,212.001d@114_0152 mumoha śayane divye śayānā natathocitā

01,212.001d@114_0153 kanyāpure ca saṃvṛttaṃ jñātvā divyena cakṣuṣā

01,212.001d@114_0154 śaśāsa rukmiṇīṃ kṛṣṇo bhojanādikam arjune

01,212.001d@114_0155 tadā prabhṛti tāṃ bhadrāṃ cintayan vai dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0156 āste sma sa tadārāme kāryeṇaiva sahābhibhūḥ

01,212.001d@114_0157 subhadrāpi na ca svasthā pārthaṃ prati babhūva sā

01,212.001d@114_0158 kṛśā vivarṇavadanā cintāśokaparāyaṇā

01,212.001d@114_0159 niḥśvāsaparamā bhadrā mānasena manasvinī

01,212.001d@114_0160 na śayyāsanabhogeṣu ratiṃ vindati kena cit

01,212.001d@114_0161 na naktaṃ na divā śete babhūvonmattadarśanā

01,212.001d@114_0162 evaṃ śokaparāṃ bhadrāṃ devakī vākyam abravīt

01,212.001d@114_0163 mā śokaṃ kuru vārṣṇeyi dhṛtim ālamba śobhane

01,212.001d@114_0164 nivedayiṣye tvāṃ rāme kṛṣṇe caiva nararṣabhe

01,212.001d@114_0165 paścāj jānāmi te vārtāṃ mā śokaṃ kuru mādhavi

01,212.001d@114_0166 evam uktvā ca sā mātā bhadrāyāḥ priyakāminī

01,212.001d@114_0167 nivedayām āsa tadā bhadrām ānakadundubheḥ

01,212.001d@114_0168 rahasy ekāsanā tatra bhadrāsvastheti cābravīt

01,212.001d@114_0169 ārāme tu yatiḥ śrīmān arjunaḥ so 'tha naḥ śrutaḥ

01,212.001d@114_0170 akrūrāya ca kṛṣṇāya āhukāya ca sātyake

01,212.001d@114_0171 nivedyatāṃ mahāprājña śrotavyaṃ yadi bāndhavaiḥ

01,212.001d@114_0172 vasudevas tu tac chrutvā akrūrāhukayos tadā

01,212.001d@114_0173 nivedayitvā kṛṣṇāya mantrayām āsa naikadhā

01,212.001d@114_0174 idaṃ kāryam idaṃ kṛtyam idam evaṃ viniścitam

01,212.001d@114_0175 akrūraś cograsenaś ca satyakaś ca gadena ca

01,212.001d@114_0176 pṛthuśravāś ca kṛṣṇaś ca sahitāḥ śininā saha

01,212.001d@114_0177 rukmiṇī satyabhāmā ca devakī rohiṇī tathā

01,212.001d@114_0178 vāsudevena sahitāḥ purohitamate sthitāḥ

01,212.001d@114_0179 vivāhaṃ mantrayām āsur dvādaśe 'hani bhārata

01,212.001d@114_0180 ajñātaṃ rauhiṇeyasya uddhavasya ca bhārata

01,212.001d@114_0181 vivāhaṃ tu subhadrāyāḥ kartukāmo gadāgrajaḥ

01,212.001d@114_0182 mahādevasya pūjārthaṃ mahotsavam iti bruvan

01,212.001d@114_0183 catustriṃśad ahorātraṃ subhadrārtipraśāntaye

01,212.001d@114_0184 nagare ghoṣayām āsa hitārthaṃ savyasācinaḥ

01,212.001d@114_0185 itaś caturthe tv ahani antardvīpaṃ tu gamyatām

01,212.001d@114_0186 sadāraiḥ sānuyātraiś ca saputraiś ca sabāndhavaiḥ

01,212.001d@114_0187 gantavyaṃ sarvavarṇaiś ca gantavyaṃ sarvayādavaiḥ

01,212.001d@114_0188 evam uktās tu te sarve tathā cakruś ca sarvaśaḥ

01,212.001d@114_0189 tataḥ sarvadaśārhāṇām antardvīpe tu bhārata

01,212.001d@114_0190 catustriṃśad ahorātraṃ babhūva paramotsavaḥ

01,212.001d@114_0191 kṛṣṇarāmāhukākrūrapradyumnaśinisatyakāḥ

01,212.001d@114_0192 samudraṃ prayayur hṛṣṭāḥ kukurāndhakavṛṣṇayaḥ

01,212.001d@114_0193 yuktayantrapatākābhir vṛṣṇayo brāhmaṇaiḥ saha

01,212.001d@114_0194 samudraṃ prayayur naubhiḥ sarve puranivāsinaḥ

01,212.001d@114_0195 tatas tvaritam āgamya dāśārhagaṇapūjitam

01,212.001d@114_0196 subhadrā puṇḍarīkākṣam abravīd yatiśāsanāt

01,212.001d@114_0197 kṛtyavān dvādaśāhāni sthātā sa bhagavān iha

01,212.001d@114_0198 tiṣṭhatas tasya kaḥ kuryād upasthānavidhiṃ prati

01,212.001d@114_0199 tām uvāca hṛṣīkeśaḥ kas tvad anyo viśeṣataḥ

01,212.001d@114_0200 tam ṛṣiṃ pratyupasthātum ito nārhati mānavaḥ

01,212.001d@114_0201 tvam evāsmanmatenāsya maharṣer vaśavartinī

01,212.001d@114_0202 kuru sarvāṇi kāryāṇi kīrtiṃ dharmam avekṣya ca

01,212.001d@114_0203 tasya cātithimukhyasya sarveṣāṃ ca tapasvinām

01,212.001d@114_0204 saṃvidhānaparā bhadre bhava tvaṃ vaśavartinī

01,212.001d@114_0205 evam ādiśya bhadrāṃ ca rakṣāṃ ca madhusūdanaḥ

01,212.001d@114_0206 yayau śaṅkhapraṇādena bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ

01,212.001d@114_0207 tatas tad dvīpam āsādya dānadharmaparāyaṇāḥ

01,212.001d@114_0208 ugrasenamukhāḥ sarve vijahruḥ kukurāndhakāḥ

01,212.001d@114_0209 saptayojanavistāra āyato daśayojanam

01,212.001d@114_0210 babhūva sa mahādvīpaḥ saparvatamahāvanaḥ

01,212.001d@114_0211 setupuṣkariṇījālair ākrīḍaḥ sarvasātvatām

01,212.001d@114_0212 vāpīpalvalasaṃghaiś ca kānanaiś ca manoramaiḥ

01,212.001d@114_0213 vāsudevasamair dvīpaḥ sa sarvaiḥ kukurāndhakaiḥ

01,212.001d@114_0214 babhūva paramopetas triviṣṭapa ivāmaraiḥ

01,212.001d@114_0215 catustriṃśad ahorātraṃ dānadharmaparāyaṇāḥ

01,212.001d@114_0216 ugrasenamukhāḥ sarve vijahruḥ kukurāndhakāḥ

01,212.001d@114_0217 vicitramālyābharaṇāś citrarūpānulepanāḥ

01,212.001d@114_0218 vihārābhimukhāḥ sarve yādavāḥ pānasaṃyutāḥ

01,212.001d@114_0219 sunṛttagītavāditrai ramamāṇās tato 'bhavan

01,212.001d@114_0220 tatra yāte daśārhāṇām ṛṣabhe śārṅgadhanvani

01,212.001d@114_0221 subhadrodvāhanaṃ pārthaḥ prāptakālam amanyata

01,212.001d@114_0222 vṛṣṇyandhakapurāt tasmād apayānaṃ ca pāṇḍavaḥ

01,212.001d@114_0223 viniścitya tataḥ pārthaḥ subhadrām idam abravīt

01,212.001d@114_0224 śṛṇu bhadre yathāśāstraṃ yathārtham ṛṣibhiḥ kṛtam

01,212.001d@114_0225 kanyāyās tu pitā bhrātā mātā mātula eva ca

01,212.001d@114_0226 pitṛbhrātā guruś cāpi dāne tu prabhutāṃ gataḥ

01,212.001d@114_0227 mahotsavaṃ paśupater draṣṭukāmaḥ pitāhukaḥ

01,212.001d@114_0228 antardvīpaṃ gato bhadre putraiḥ pautraiḥ sabāndhavaiḥ

01,212.001d@114_0229 mama caiva viśālākṣi videśasthās tu bāndhavāḥ

01,212.001d@114_0230 tasmāt subhadre gāndharvo vivāhaḥ pañcamo bhavet

01,212.001d@114_0231 samāgame tu kanyāyāḥ kriyāḥ proktāś caturvidhāḥ

01,212.001d@114_0232 teṣāṃ pravṛttiṃ sādhūnāṃ śṛṇu mādhavi tad yathā

01,212.001d@114_0233 varam āhūya vidhinā pitṛdattā yathārthine

01,212.001d@114_0234 sā patnī tu budhair uktā sā tu vaśyā pativratā

01,212.001d@114_0235 bhṛtyānāṃ bharaṇārthāya ātmanaḥ poṣaṇāya ca

01,212.001d@114_0236 dāre sthite gṛhītā sā bhāryā ceti budhair matā

01,212.001d@114_0237 dharmato varayitvā tu ānīya svaṃ niveśanam

01,212.001d@114_0238 nyāyena dattā tāruṇye dārāḥ pitṛkṛtā bhavet

01,212.001d@114_0239 janayed yā tu bhartāraṃ jāyā ity eva nāmataḥ

01,212.001d@114_0240 dārāḥ patnī ca bhāryā ca jāyā ceti caturvidhāḥ

01,212.001d@114_0241 catasra evāgnisākṣyāḥ kriyāyuktās tu dharmataḥ

01,212.001d@114_0242 gāndharveṇa vivāhena rāgāt putrārthakāraṇāt

01,212.001d@114_0243 ātmanānugṛhītā yā sā tu vaśyā prajāvatī

01,212.001d@114_0244 gāndharvas tu kriyāhīno rāgād eva pravartate

01,212.001d@114_0245 sakāmāyāḥ sakāmena nirmantro rahasi smṛtaḥ

01,212.001d@114_0246 mayoktam akriyaṃ cāpi kartavyaṃ mādhavi tvayā

01,212.001d@114_0247 ayanaṃ caiva māsaś ca ṛkṣaṃ pakṣas tathā tithiḥ

01,212.001d@114_0248 karaṇaṃ ca muhūrtaṃ ca lagnasaṃpad yathādya vai

01,212.001d@114_0249 vivāhasya viśālākṣi praśastaṃ cottarāyaṇam

01,212.001d@114_0250 vaiśākhaś caiva māsānāṃ pakṣāṇāṃ śubhra eva ca

01,212.001d@114_0251 nakṣatrāṇāṃ tathā hastas tṛtīyā ca tithiṣv api

01,212.001d@114_0252 lagno hi makaraḥ śreṣṭhaḥ karaṇānāṃ bavas tathā

01,212.001d@114_0253 maitro muhūrto vaivāhya āvayoḥ śubhakarmaṇi

01,212.001d@114_0254 sarvasaṃpad iyaṃ bhadre adya rātrau bhaviṣyati

01,212.001d@114_0255 bhagavān astam abhyeti tapanas tapatāṃ varaḥ

01,212.001d@114_0256 nārāyaṇo hi sarvajño nānubudhyeta viśvakṛt

01,212.001d@114_0257 dharmasaṃkaṭam āpanne kiṃ nu kṛtvā śubhaṃ bhavet

01,212.001d@114_0258 manobhavena kāmena mohitaṃ mā pralāpinam

01,212.001d@114_0259 prativākyaṃ tu me dehi kiṃ na vakṣyasi mādhavi

01,212.001d@114_0260 arjunasya vacaḥ śrutvā cintayantī janārdanam

01,212.001d@114_0261 novāca kiṃ cid vacanaṃ bāṣpadūṣitalocanā

01,212.001d@114_0262 rāgonmādapralāpī syād arjuno jayatāṃ varaḥ

01,212.001d@114_0263 cintayām āsa pitaraṃ praviśya ca latāgṛham

01,212.001d@114_0264 cintayānaṃ tu kaunteyaṃ jñātvā śacyā śacīpatiḥ

01,212.001d@114_0265 sahito nāradādyais tu munisiddhāpsarogaṇaiḥ

01,212.001d@114_0266 arundhatyā vasiṣṭhena ājagāma kuśasthalīm

01,212.001d@114_0267 cintitaṃ ca subhadrāyāś cintayitvā janārdanaḥ

01,212.001d@114_0268 nidrayāpahṛtajñānaṃ rauhiṇeyaṃ vinā tadā

01,212.001d@114_0269 sahākrūreṇa śininā satyakena gadena ca

01,212.001d@114_0270 vasudevena devakyā āhukena ca dhīmatā

01,212.001d@114_0271 ājagāma purīṃ rātrau dvārakāṃ svajanair vṛtaḥ

01,212.001d@114_0272 pūjayitvā tu deveśaṃ nāradādyair maharṣibhiḥ

01,212.001d@114_0273 kuśalapraśnam uktvā tu devendreṇābhiyācitaḥ

01,212.001d@114_0274 vaivāhikakriyāṃ kṛṣṇas tathety evam uvāca ha

01,212.001d@114_0275 āhuko vasudevaś ca sahākrūraḥ sasātyakiḥ

01,212.001d@114_0276 abhipraṇamya śirasā pākaśāsanam abruvan

01,212.001d@114_0277 devadeva namas te 'stu lokanātha jagatpate

01,212.001d@114_0278 vayaṃ dhanyāḥ sma lokeṣu bāndhavaiḥ sahitā vibho

01,212.001d@114_0279 kṛtaprasādās tu vayaṃ tava vākyena viśvajit

01,212.001d@114_0280 evam uktvā prasādyainaṃ pūjayitvā prayatnataḥ

01,212.001d@114_0281 mahendraśāsanāt sarve sahitāś ca maharṣibhiḥ

01,212.001d@114_0282 vivāhaṃ kārayām āsuḥ śakraputrasya śāstrataḥ

01,212.001d@114_0283 arundhatī śacī devī rukmiṇī devakī tathā

01,212.001d@114_0284 divyastrībhiś ca sahitāḥ kriyāṃ bhadrāṃ prayojayan

01,212.001d@114_0285 maharṣiḥ kāśyapo hotā sadasyā nāradādayaḥ

01,212.001d@114_0286 puṇyāśiṣaḥ prayoktāraḥ sarve hy āsaṃs tadārjune

01,212.001d@114_0287 abhiṣekaṃ tataḥ kṛtvā mahendraḥ pākaśāsanim

01,212.001d@114_0288 lokapālais tu sahitaḥ sarvair devair abhiṣṭutaḥ

01,212.001d@114_0289 kirīṭāṅgadahārādyair hastābharaṇakuṇḍalaiḥ

01,212.001d@114_0290 bhūṣayitvā tu taṃ pārthaṃ dvitīyam iva vāsavam

01,212.001d@114_0291 putraṃ pariṣvajya tadā prītim āpa puraṃdaraḥ

01,212.001d@114_0292 śacī devī tathā bhadrām arundhatyādibhis tadā

01,212.001d@114_0293 kārayām āsa vaivāhyaṃ maṅgalyaṃ yādavastriyaḥ

01,212.001d@114_0294 sahāpsarobhir muditā bhūṣaṇaiś cābhyapūjayan

01,212.001d@114_0295 paulomīm iva manyante subhadrāṃ devayoṣitaḥ

01,212.001d@114_0296 tato vivāho vavṛdhe kṛtaḥ sarvaguṇānvitaḥ

01,212.001d@114_0297 tasyāḥ pāṇiṃ gṛhītvā tu mantrahomapuraskṛtam

01,212.001d@114_0298 yathā tasyaiva hi pitā śacyā iva śatakratuḥ

01,212.001d@114_0299 sā jiṣṇum adhikaṃ bheje subhadrā cārudarśanā

01,212.001d@114_0300 pārthasya sadṛśī bhadrā rūpeṇa vayasā tathā

01,212.001d@114_0301 subhadrāyāś ca pārtho 'pi sadṛśo rūpalakṣaṇaiḥ

01,212.001d@114_0302 ity ūcuś ca tadā devāḥ prītāḥ sendrapurogamāḥ

01,212.001d@114_0303 evaṃ niveśya devās tu gandharvaiḥ sāpsarogaṇaiḥ

01,212.001d@114_0304 āmantrya yādavān sarve viprajagmur yathāgatam

01,212.001d@114_0305 yādavāḥ pārtham āmantrya antardvīpaṃ gatās tadā

01,212.001d@114_0306 vāsudevas tadā pārtham uvāca yadunandanaḥ

01,212.001d@114_0307 dvāviṃśad divasān pārtha ihoṣya bharatarṣabha

01,212.001d@114_0308 māmakaṃ ratham āruhya sainyasugrīvayojitam

01,212.001d@114_0309 subhadrayā sukhaṃ pārtha khāṇḍavaprastham āviśa

01,212.001d@114_0310 yādavaiḥ sahitaḥ paścād āgamiṣyāmi bhārata

01,212.001d@114_0311 yativeṣeṇa nirato vasa tvaṃ rukmiṇīgṛhe

01,212.001d@114_0312 evam uktvā pracakrāma antardvīpaṃ janārdanaḥ

01,212.001d@114_0313 kṛtodvāhas tadā pārthaḥ kṛtakāryo 'bhavat tadā

01,212.001d@114_0314 tasyāṃ copagato bhāvaḥ pārthasya sahasāgataḥ

01,212.001d@114_0315 sa tayā yuyuje vīro bhadrayā bharatarṣabhaḥ

01,212.001d@114_0316 abhiniṣpannayā rāmaḥ sītayeva samanvitaḥ

01,212.001d@114_0317 sa hi jiṣṇur vijajñe tāṃ hrīṃ śriyaṃ saṃnatikriyām

01,212.001d@114_0318 dvādaśānāṃ varastrīṇāṃ rūpeṇāsadṛśīṃ satīm

01,212.001d@114_0319 sa prakṛtyā śriyā dīptaḥ saṃdidīpe tayādhikam

01,212.001d@114_0320 udyatsahasradīptāṃśuḥ śaradīva divākaraḥ

01,212.001d@114_0321 sā tu taṃ manujavyāghram anuraktā manasvinī

01,212.001d@114_0322 kanyāpuragatā bhūtvā tatparā samapadyata

01,212.001d@114_0323 vṛṣṇyandhakapurāt tatra apayānaṃ dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0324 viniścitya tayā pārthaḥ subhadrām idam abravīt

01,212.001d@114_0325 dvijānāṃ gaṇamukhyānāṃ yathārhaṃ pratipādaya

01,212.001d@114_0326 bhakṣyair bhojyaiś ca kāmaiś ca prayaccha pratiyāsyatām

01,212.001d@114_0327 ātmanaś ca samuddiśya mahāvratasamāpanam

01,212.001d@114_0328 gaccha bhadre svayaṃ tūrṇaṃ mahārājaniveśanam

01,212.001d@114_0329 tejobalajavopetai ratnair hayavarottamaiḥ

01,212.001d@114_0330 sainyasugrīvasaṃyuktaṃ rathaṃ tūrṇam ihānaya

01,212.001d@114_0331 krīḍārtham iti bhāṣitvā sakhībhiḥ subhage saha

01,212.001d@114_0332 kṣipram ādāya paryehi rathaṃ sarvāyudhāni ca

01,212.001d@114_0333 anukarṣān patākāś ca tūṇīrāṃś ca dhanūṃṣi ca

01,212.001d@114_0334 sarvān rathavare kuryāḥ sotsedhāś ca mahāgadāḥ

01,212.001d@114_0335 arjunenaivam uktā tu subhadrā bhadrabhāṣiṇī

01,212.001d@114_0336 jagāma nṛpater veśma sakhībhis tvaritā saha

01,212.001d@114_0337 krīḍārtham iva tatrasthān rakṣiṇo vākyam abravīt

01,212.001d@114_0338 rathenānena yāsyāmi mahāvratasamāpanam

01,212.001d@114_0339 sainyasugrīvayuktena sāyudhena ca śārṅgiṇaḥ

01,212.001d@114_0340 subhadrayaivam ukte tu janāḥ prāñjalayo 'bruvan

01,212.001d@114_0341 rathenānena bhadre tvaṃ yatheṣṭaṃ kriyatām iti

01,212.001d@114_0342 yojayitvā rathavaraṃ kalyāṇair abhibhāṣya tām

01,212.001d@114_0343 yathoktaṃ sarvam āropya sakhībhiḥ saha bhāminī

01,212.001d@114_0344 kṣipram ādāya kalyāṇī subhadrārjunam abravīt

01,212.001d@114_0345 ratho 'yaṃ rathināṃ śreṣṭha ānītas tava śāsanāt

01,212.001d@114_0346 svasti yāhi yathākāmaṃ kurūn kauravanandana

01,212.001d@114_0347 nivedya taṃ rathaṃ bhartuḥ subhadrā bhadrasaṃmatā

01,212.001d@114_0348 brāhmaṇebhyo dadau hṛṣṭā tadā sā vividhaṃ vasu

01,212.001d@114_0349 snehavanti ca bhojyāni pradadāv īpsitāni ca

01,212.001d@114_0350 yathākāmaṃ yathāśraddhaṃ vastrāṇi vividhāni ca

01,212.001d@114_0351 tarpitā vividhair bhakṣyais tāny avāpya vasūni ca

01,212.001d@114_0352 brāhmaṇāḥ svagṛhaṃ jagmuḥ prayujya paramāśiṣaḥ

01,212.001d@114_0353 subhadrayā tu vijñaptaḥ pūrvam eva dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0354 raśmipragrahaṇe pārtha na me 'sti sadṛśo bhuvi

01,212.001d@114_0355 tasmāt sā pūrvam āruhya raśmīñ jagrāha mādhavī

01,212.001d@114_0356 sodarā vāsudevasya kṛtasvastyayanā hayān

01,212.001d@114_0357 varjayitvā tu tal liṅgaṃ samucchritamahādhanuḥ

01,212.001d@114_0358 āruroha rathaśreṣṭhaṃ śuklavāsā dhanaṃjayaḥ

01,212.001d@114_0359 mahendradattamukuṭaṃ tathā hy ābharaṇāni ca

01,212.001d@114_0360 alaṃkṛtya tu kaunteyaḥ prayātum upacakrame

01,212.001d@114_0361 tataḥ kanyāpure ghoṣas tumulaḥ samapadyata

01,212.001d@114_0362 dṛṣṭvā rathagataṃ pārthaṃ khaḍgapāṇiṃ dhanurdharam

01,212.001d@114_0363 abhīśuhastāṃ suśroṇīṃ arjunena rathe sthitām

01,212.001d@114_0364 ūcuḥ kanyāpure kanyā vāsudevasahodarām

01,212.001d@114_0365 sarve kāmāḥ samṛddhās te subhadre bhadrabhāṣiṇi

01,212.001d@114_0366 vāsudevapriyaṃ labdhvā bhartāraṃ vīram arjunam

01,212.001d@114_0367 sarvasīmantinīnāṃ tvaṃ śreṣṭhā kṛṣṇasahodare

01,212.001d@114_0368 yasmāt sarvamanuṣyāṇāṃ śreṣṭho bhartā tavārjunaḥ

01,212.001d@114_0369 upapannas tvayā vīraḥ sarvalokamahārathaḥ

01,212.001d@114_0370 svasti yāhi gṛhaṃ bhadre suhṛdbhiḥ saṃgamo 'stu te

01,212.001d@114_0371 evam uktā prahṛṣṭābhiḥ sakhībhiḥ parinanditā

01,212.001d@114_0372 bhadrā bhadrajavopetān punar aśvān acodayat

01,212.001d@114_0373 tataś cāmarahastā sā sakhī kubjāṅganābhavat

01,212.001d@114_0374 tataḥ kanyāpuradvārāt saghoṣam abhiniḥsṛtam

01,212.001d@114_0375 dadṛśus taṃ rathaśreṣṭhaṃ janā jīmūtaniḥsvanam

01,212.001d@114_0376 subhadrāsaṃgṛhītasya rathasya mahato ravam

01,212.001d@114_0377 meghasvanam ivākāśe śuśruvuḥ puravāsinaḥ

01,212.001d@114_0378 subhadrayā ca saṃpanne tiṣṭhan rathavare 'rjunaḥ

01,212.001d@114_0379 prababhau parayopetaḥ kailāsa iva gaṅgayā

01,212.001d@114_0380 pārthaḥ subhadrāsahito virarāja mahārathaḥ

01,212.001d@114_0381 pārthasyeva pitā śakro yathā śacyā samanvitaḥ

01,212.001d@114_0382 subhadrāṃ prekṣya dharmeṇa hriyamāṇāṃ yaśasvinīm

01,212.001d@114_0383 cakruḥ kilakilāśabdam āsādya bahavo janāḥ

01,212.001d@114_0384 dāśārhāṇāṃ kulasya śrīḥ subhadrā bhadrabhāṣiṇī

01,212.001d@114_0385 abhikāmā sakāmena pārthena saha gacchati

01,212.001d@114_0386 athāpare hi saṃkruddhā gṛhṇīta ghnata māciram

01,212.001d@114_0387 iti saṃvāryamāṇānāṃ sa nādaḥ sumahān abhūt

01,212.001d@114_0388 sa tena janaghoṣeṇa vīro gaja ivārditaḥ

01,212.001d@114_0389 vavarṣa śaravarṣāṇi na tu kaṃ cana roṣayat

01,212.001d@114_0390 mumoca niśitān bāṇān dīpyamānān svatejasā

01,212.001d@114_0391 prāsādavarasaṃgheṣu harmyeṣu bhavaneṣu ca

01,212.001d@114_0392 prāsādapaṅktistambheṣu vedikāsu dhvajeṣu ca

01,212.001d@114_0393 mumoca niśitān bāṇān na ca kaṃ cana roṣayat

01,212.001d@114_0394 kṣobhayitvā puraśreṣṭhaṃ garutmān iva sāgaram

01,212.001d@114_0395 prekṣan raivatakadvāraṃ niryayau bharatarṣabhaḥ

01,212.001d@114_0396 śāsanāt puruṣendrasya balena mahatā balī

01,212.001d@114_0397 girau raivatake nityaṃ babhūva vipṛthuśravāḥ

01,212.001d@114_0398 pravāse vāsudevasya tasmin haladharopamaḥ

01,212.001d@114_0399 saṃbabhūva tadā goptā purasya puravardhanaḥ

01,212.001d@114_0400 prāpya pāṇḍavaniryāṇaṃ niryayau vipṛthuśravāḥ

01,212.001d@114_0401 niśamya puranirghoṣaṃ svam anīkam acodayat

01,212.001d@114_0402 so 'bhipatya tadādhvānaṃ dadarśa puruṣarṣabham

01,212.001d@114_0403 niḥsṛtaṃ dvārakādvārād aṃśumantam ivāmbudāt

01,212.001d@114_0404 savidyutam ivāmbhodaṃ prekṣya bāṇadhanurdharam

01,212.001d@114_0405 pārtham āsādya yodhānāṃ vismayaḥ samapadyata

01,212.001d@114_0406 udīrṇarathanāgāśvam anīkam abhivīkṣya tat

01,212.001d@114_0407 uvāca paramaprītā subhadrā bhadrabhāṣiṇī

01,212.001d@114_0408 saṃgrahītum abhiprāyo dīrghakālakṛto mama

01,212.001d@114_0409 yudhyamānasya saṃgrāme rathaṃ tava nararṣabha

01,212.001d@114_0410 ojastejodyutibalair ācitasya mahātmanaḥ

01,212.001d@114_0411 pārthasya vai sārathitve bhavethā ity aśikṣayan

01,212.001d@114_0412 evam uktaḥ priyāṃ prītaḥ pratyuvāca nararṣabhaḥ

01,212.001d@114_0413 codayāśvān asaṃsaktān viśantu vipṛthor balam

01,212.001d@114_0414 bahubhir yudhyamānasya tāvakānāṃ jighāṃsataḥ

01,212.001d@114_0415 paśya bāhubalaṃ bhadre śarān vikṣipato mama

01,212.001d@114_0416 evam uktā tato bhadrā pārthena bharatarṣabha

01,212.001d@114_0417 cucoda cāśvān visrabdhā tatas te viviśur balam

01,212.001d@114_0418 tadāhatamahāvādyaṃ samudagradhvajāyutam

01,212.001d@114_0419 anīkaṃ vipṛthor hṛṣṭaṃ pārtham evānvavartata

01,212.001d@114_0420 rathair bahuvidhair hṛṣṭāḥ sadaśvaiś ca mahājavaiḥ

01,212.001d@114_0421 kirantaḥ śaravarṣāṇi parivavrur dhanaṃjayam

01,212.001d@114_0422 teṣām astrāṇi saṃvārya divyair astrair mahāstravit

01,212.001d@114_0423 āvṛṇon mahad ākāśaṃ śaraiḥ parapuraṃjayaḥ

01,212.001d@114_0424 teṣāṃ bāṇān mahābāhur makuṭāny aṅgadāny api

01,212.001d@114_0425 ciccheda niśitair bāṇaiḥ śarāṃś caiva dhanūṃṣi ca

01,212.001d@114_0426 yugānīṣā varūthāni yantrāṇi vividhāni ca

01,212.001d@114_0427 ajighāṃsan parān pārthaś ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ

01,212.001d@114_0428 nirdhanuṣkān vikavacān virathāṃś ca mahārathān

01,212.001d@114_0429 kṛtvā pārthaḥ priyāṃ prītaḥ prekṣyatām ity adarśayat

01,212.001d@114_0430 sā dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ subhadrā pārtham abravīt

01,212.001d@114_0431 avāptārthāsmi bhadraṃ te yāhi pārtha yathāsukham

01,212.001d@114_0432 saṃsaktaṃ pāṇḍuputreṇa samīkṣya vipṛthur balam

01,212.001d@114_0433 tvaramāṇo 'bhisaṃkramya sthīyatām ity abhāṣata

01,212.001d@114_0434 tat tu senāpater vākyaṃ nātyavartanta yādavāḥ

01,212.001d@114_0435 sāgare mārutoddhūtā velām iva mahormayaḥ

01,212.001d@114_0436 tato rathavarāt tūrṇam avaruhya nararṣabhaḥ

01,212.001d@114_0437 abhigamya naravyāghraṃ prahṛṣṭaḥ pariṣasvaje

01,212.001d@114_0438 so 'bravīt pārtham āsādya dīrghakālam idaṃ tava

01,212.001d@114_0439 nivāsam abhijānāmi śaṅkhacakragadādharāt

01,212.001d@114_0440 na me 'sty aviditaṃ kiṃ cid yad yad ācaritaṃ tvayā

01,212.001d@114_0441 subhadrāsaṃprayogena prītas tava janārdanaḥ

01,212.001d@114_0442 prāptasya yatiliṅgena dvārakāṃ tu dhanaṃjaya

01,212.001d@114_0443 visṛṣṭā sarvavṛṣṇīnām ṛṣabheṇa ca sodarā

01,212.001d@114_0444 tvam imāṃ vīra dāśārhāṃ śacīm iva śacīpatiḥ

01,212.001d@114_0445 bhaktāṃ guṇavatīṃ bhadrāṃ sadā satkartum arhasi

01,212.001d@114_0446 bandhur bhava subhadrāyā gatiś ca tvaṃ dhanaṃjaya

01,212.001d@114_0447 bandhumān asi rāmeṇa mahendrāvarajena ca

01,212.001d@114_0448 mām eva hi sadākārṣīn mantriṇaṃ madhusūdanaḥ

01,212.001d@114_0449 antareṇa subhadrāṃ ca tvāṃ ca tāta dhanaṃjaya

01,212.001d@114_0450 imaṃ rathavaraṃ divyaṃ sarvaśastrasamanvitam

01,212.001d@114_0451 idam evānuyātraṃ ca nirdiśya gadapūrvajaḥ

01,212.001d@114_0452 antardvīpaṃ tadā vīra yāto vṛṣṇisukhāvahaḥ

01,212.001d@114_0453 dīrghakālāvaruddhaṃ tvāṃ saṃprāptaṃ priyayā saha

01,212.001d@114_0454 paśyantu bhrātaras tatra vajrapāṇim ivāmarāḥ

01,212.001d@114_0455 āgate tu daśārhāṇām ṛṣabhe śārṅgadhanvani

01,212.001d@114_0456 bhadrām anugamiṣyanti ratnāni ca vasūni ca

01,212.001d@114_0457 ariṣṭaṃ gaccha panthānaṃ sukhī bhava dhanaṃjaya

01,212.001d@114_0458 naṣṭaśokair viśokasya suhṛdbhiḥ saṃgamo 'stu te

01,212.001d@114_0459 tato vipṛthum āmantrya pārthaḥ prīto 'bhivādya ca

01,212.001d@114_0460 kṛṣṇasya matam āsthāya kṛṣṇasya ratham āsthitaḥ

01,212.001d@114_0461 pūrvam eva tu pārthāya kṛṣṇena viniyojitam

01,212.001d@114_0462 sarvaratnasusaṃpūrṇaṃ sarvabhogasamanvitam

01,212.002a vāsudevābhyanujñātaḥ kathayitvetikṛtyatām

01,212.002c kṛṣṇasya matam ājñāya prayayau bharatarṣabhaḥ

01,212.002d*2055_01 vṛttaiḥ sahotsavair evaṃ vṛṣṇayo 'py agaman purīm

01,212.003a rathena kāñcanāṅgena kalpitena yathāvidhi

01,212.003c sainyasugrīvayuktena kiṅkiṇījālamālinā

01,212.004a sarvaśastropapannena jīmūtaravanādinā

01,212.004c jvalitāgniprakāśena dviṣatāṃ harṣaghātinā

01,212.005a saṃnaddhaḥ kavacī khaḍgī baddhagodhāṅgulitravān

01,212.005b*2056_01 yuktaḥ senānuyātreṇa ratham āropya mādhavīm

01,212.005c mṛgayāvyapadeśena yaugapadyena bhārata

01,212.006a subhadrā tv atha śailendram abhyarcya saha raivatam

01,212.006c daivatāni ca sarvāṇi brāhmaṇān svasti vācya ca

01,212.007a pradakṣiṇaṃ giriṃ kṛtvā prayayau dvārakāṃ prati

01,212.007b*2057_01 subhadrāṃ kṛṣṇabhaginīṃ strībhiḥ parivṛtāṃ tadā

01,212.007c tām abhidrutya kaunteyaḥ prasahyāropayad ratham

01,212.007d*2058_01 subhadrāṃ cārusarvāṅgīṃ kāmabāṇaprapīḍitaḥ

01,212.008a tataḥ sa puruṣavyāghras tām ādāya śucismitām

01,212.008c rathenākāśagenaiva prayayau svapuraṃ prati

01,212.009a hriyamāṇāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā subhadrāṃ sainiko janaḥ

01,212.009c vikrośan prādravat sarvo dvārakām abhitaḥ purīm

01,212.010a te samāsādya sahitāḥ sudharmām abhitaḥ sabhām

01,212.010c sabhāpālasya tat sarvam ācakhyuḥ pārthavikramam

01,212.011a teṣāṃ śrutvā sabhāpālo bherīṃ sāṃnāhikīṃ tataḥ

01,212.011c samājaghne mahāghoṣāṃ jāmbūnadapariṣkṛtām

01,212.012a kṣubdhās tenātha śabdena bhojavṛṣṇyandhakās tadā

01,212.012b*2059_01 antardvīpāt samutpetuḥ sahasā sahitās tadā

01,212.012c annapānam apāsyātha samāpetuḥ sabhāṃ tataḥ

01,212.013a tato jāmbūnadāṅgāni spardhyāstaraṇavanti ca

01,212.013c maṇividrumacitrāṇi jvalitāgniprabhāṇi ca

01,212.014a bhejire puruṣavyāghrā vṛṣṇyandhakamahārathāḥ

01,212.014c siṃhāsanāni śataśo dhiṣṇyānīva hutāśanāḥ

01,212.015a teṣāṃ samupaviṣṭānāṃ devānām iva saṃnaye

01,212.015c ācakhyau ceṣṭitaṃ jiṣṇoḥ sabhāpālaḥ sahānugaḥ

01,212.016a tac chrutvā vṛṣṇivīrās te madaraktāntalocanāḥ

01,212.016c amṛṣyamāṇāḥ pārthasya samutpetur ahaṃkṛtāḥ

01,212.017a yojayadhvaṃ rathān āśu prāsān āharateti ca

01,212.017a*2060_01 . . . . . . . . nāgān aśvāṃs tathaiva ca

01,212.017a*2060_02 kavacān āhara kṣipraṃ . . . . . . . .

01,212.017c dhanūṃṣi ca mahārhāṇi kavacāni bṛhanti ca

01,212.018a sūtān uccukruśuḥ kec cid rathān yojayateti ca

01,212.018c svayaṃ ca turagān ke cin ninyur hemavibhūṣitān

01,212.019a ratheṣv ānīyamāneṣu kavaceṣu dhvajeṣu ca

01,212.019c abhikrande nṛvīrāṇāṃ tadāsīt saṃkulaṃ mahat

01,212.020a vanamālī tataḥ kṣībaḥ kailāsaśikharopamaḥ

01,212.020c nīlavāsā madotsikta idaṃ vacanam abravīt

01,212.021a kim idaṃ kuruthāprajñās tūṣṇīṃ bhūte janārdane

01,212.021c asya bhāvam avijñāya saṃkruddhā moghagarjitāḥ

01,212.022a eṣa tāvad abhiprāyam ākhyātu svaṃ mahāmatiḥ

01,212.022c yad asya rucitaṃ kartuṃ tat kurudhvam atandritāḥ

01,212.023a tatas te tad vacaḥ śrutvā grāhyarūpaṃ halāyudhāt

01,212.023c tūṣṇīṃ bhūtās tataḥ sarve sādhu sādhv iti cābruvan

01,212.024a samaṃ vaco niśamyeti baladevasya dhīmataḥ

01,212.024c punar eva sabhāmadhye sarve tu samupāviśan

01,212.025a tato 'bravīt kāmapālo vāsudevaṃ paraṃtapam

01,212.025b*2061_01 trailokyanātha he kṛṣṇa bhūtabhavyabhaviṣyakṛt

01,212.025c kim avāg upaviṣṭo 'si prekṣamāṇo janārdana

01,212.026a satkṛtas tvatkṛte pārthaḥ sarvair asmābhir acyuta

01,212.026c na ca so 'rhati tāṃ pūjāṃ durbuddhiḥ kulapāṃsanaḥ

01,212.027a ko hi tatraiva bhuktvānnaṃ bhājanaṃ bhettum arhati

01,212.027c manyamānaḥ kule jātam ātmānaṃ puruṣaḥ kva cit

01,212.028a īpsamānaś ca saṃbandhaṃ kṛtapūrvaṃ ca mānayan

01,212.028c ko hi nāma bhavenārthī sāhasena samācaret

01,212.029a so 'vamanya ca nāmāsmān anādṛtya ca keśavam

01,212.029c prasahya hṛtavān adya subhadrāṃ mṛtyum ātmanaḥ

01,212.030a kathaṃ hi śiraso madhye padaṃ tena kṛtaṃ mama

01,212.030b*2062_01 tvayā cen nābhyanujñāto dharṣayiṣyati mādhava

01,212.030c marṣayiṣyāmi govinda pādasparśam ivoragaḥ

01,212.031a adya niṣkauravām ekaḥ kariṣyāmi vasuṃdharām

01,212.031c na hi me marṣaṇīyo 'yam arjunasya vyatikramaḥ

01,212.031d*2063_01 tam ahaṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ nihanmi kulapāṃsanam

01,212.032a taṃ tathā garjamānaṃ tu meghadundubhiniḥsvanam

01,212.032c anvapadyanta te sarve bhojavṛṣṇyandhakās tadā

01,213.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,213.001a uktavanto yadā vākyam asakṛt sarvavṛṣṇayaḥ

01,213.001c tato 'bravīd vāsudevo vākyaṃ dharmārthasaṃhitam

01,213.001d*2064_01 mayoktaṃ na śrutaṃ pūrvaṃ sahitaiḥ sarvayādavaiḥ

01,213.001d*2064_02 atikrāntam atikrāntaṃ na nivartati karhi cit

01,213.001d*2064_03 śṛṇudhvaṃ sahitāḥ sarve mama vākyaṃ sahetukam

01,213.002a nāvamānaṃ kulasyāsya guḍākeśaḥ prayuktavān

01,213.002c saṃmāno 'bhyadhikas tena prayukto 'yam asaṃśayam

01,213.003a arthalubdhān na vaḥ pārtho manyate sātvatān sadā

01,213.003c svayaṃvaram anādhṛṣyaṃ manyate cāpi pāṇḍavaḥ

01,213.004a pradānam api kanyāyāḥ paśuvat ko 'numaṃsyate

01,213.004c vikrayaṃ cāpy apatyasya kaḥ kuryāt puruṣo bhuvi

01,213.005a etān doṣāṃś ca kaunteyo dṛṣṭavān iti me matiḥ

01,213.005c ataḥ prasahya hṛtavān kanyāṃ dharmeṇa pāṇḍavaḥ

01,213.006a ucitaś caiva saṃbandhaḥ subhadrā ca yaśasvinī

01,213.006c eṣa cāpīdṛśaḥ pārthaḥ prasahya hṛtavān iti

01,213.007a bharatasyānvaye jātaṃ śaṃtanoś ca mahātmanaḥ

01,213.007c kuntibhojātmajāputraṃ ko bubhūṣeta nārjunam

01,213.008a na ca paśyāmi yaḥ pārthaṃ vikrameṇa parājayet

01,213.008b*2065_01 varjayitvā virūpākṣaṃ bhaganetraharaṃ haram

01,213.008c api sarveṣu lokeṣu sendrarudreṣu māriṣa

01,213.009a sa ca nāma rathas tādṛṅ madīyās te ca vājinaḥ

01,213.009b*2066_01 mama śastrāṇy aśeṣeṇa tūṇī cākṣayasāyakau

01,213.009c yoddhā pārthaś ca śīghrāstraḥ ko nu tena samo bhavet

01,213.010a tam anudrutya sāntvena parameṇa dhanaṃjayam

01,213.010c nivartayadhvaṃ saṃhṛṣṭā mamaiṣā paramā matiḥ

01,213.011a yadi nirjitya vaḥ pārtho balād gacchet svakaṃ puram

01,213.011c praṇaśyed vo yaśaḥ sadyo na tu sāntve parājayaḥ

01,213.011d*2067_01 pitṛṣvasāyāḥ putro me saṃbandhaṃ nārhati dviṣām

01,213.012a tac chrutvā vāsudevasya tathā cakrur janādhipa

01,213.012b@115=0046 vaiśaṃpāyanaḥ

01,213.012b@115_0001 udyogaṃ kṛtavantas te bherīṃ saṃnādya yādavāḥ

01,213.012b@115_0002 arjunas tu tadā śrutvā bherīsaṃnādanaṃ mahat

01,213.012b@115_0003 kaunteyas tvaramāṇas tu subhadrām abhyabhāṣata

01,213.012b@115_0004 āyānti vṛṣṇayaḥ sarve sasuhṛjjanabāndhavāḥ

01,213.012b@115_0005 tvadarthaṃ yoddhukāmās te madaraktāntalocanāḥ

01,213.012b@115_0006 pramattān aśucīn mūḍhān surāmattān narādhamān

01,213.012b@115_0007 vāmino vāśinādīṃs tu kariṣyāmi śarottamaiḥ

01,213.012b@115_0008 utāho vā madonmattān nayiṣyāmi yamakṣayam

01,213.012b@115_0009 evam uktvā priyāṃ pārtho nyavartata mahābalaḥ

01,213.012b@115_0010 nivartamānaṃ dṛṣṭvaiva subhadrā trastatāṃ gatā

01,213.012b@115_0011 evaṃ mā vada pārtheti pādayoḥ patitā tadā

01,213.012b@115_0012 subhadrā nu kalir jātā vṛṣṇīnāṃ nidhanāya ca

01,213.012b@115_0013 evaṃ bruvantaḥ paurās te janavādaṃ janāḥ prabho

01,213.012b@115_0014 mama śokaṃ vivardhanti tasmāt pāpaṃ na cintaya

01,213.012b@115_0015 parivādabhayān muktā tvatprasādād bhavāmy aham

01,213.012b@115_0016 evam uktas tataḥ pārthaḥ priyayā bhadrayā tadā

01,213.012b@115_0017 gamanāya matiṃ cakre pārthaḥ satyaparākramaḥ

01,213.012b@115_0018 smitapūrvaṃ tadābhāṣya pariṣvajya priyāṃ tadā

01,213.012b@115_0019 utthāpya ca punaḥ pārtho yāhi yāhīti so 'bravīt

01,213.012b@115_0020 tataḥ subhadrā tvaritā raśmīn saṃgṛhya pāṇinā

01,213.012b@115_0021 codayām āsa javanāñ śīghram aśvān kṛtatvarā

01,213.012b@115_0022 tatas tu kṛtasaṃnāhā vṛṣṇivīrāḥ samāhitāḥ

01,213.012b@115_0023 pratyānayārthaṃ pārthasya javanais turagottamaiḥ

01,213.012b@115_0024 rājamārgam anuprāptā dṛṣṭvā pārthasya vikramam

01,213.012b@115_0025 prāsādapaṅktistambheṣu vedikāsu dhvajeṣu ca

01,213.012b@115_0026 arjunasya śarān dṛṣṭvā vismayaṃ paramaṃ gatāḥ

01,213.012b@115_0027 keśavasya vacas tathyaṃ manyamānās tu yādavāḥ

01,213.012b@115_0028 atītya śailaṃ raivatakaṃ śrutvā tu vipṛthor vacaḥ

01,213.012b@115_0029 arjunena kṛtaṃ śrutvā gantukāmās tu vṛṣṇayaḥ

01,213.012b@115_0030 śrutvā dūraṃ gataṃ pārthaṃ nyavartanta narādhipāḥ

01,213.012b@115_0031 purodyānāny atikramya viśālaṃ ca girivrajam

01,213.012b@115_0032 sānuṃ muñjāvataṃ caiva vanāny upavanāni ca

01,213.012b@115_0033 puṇyeṣv ānartarāṣṭreṣu vāpīpadmasarāṃsi ca

01,213.012b@115_0034 prāpya dhenumatītīrtham aśvarodhasaraḥ prati

01,213.012b@115_0035 prekṣyāvartaṃ tataḥ śailam arbudaṃ ca nagottamam

01,213.012b@115_0036 ārāc chṛṅgam upasthāya tīrtvā kāravatīṃ nadīm

01,213.012b@115_0037 prāpya sālveyarāṣṭrāṇi niṣadhān abhyatītya ca

01,213.012b@115_0038 devāpṛthupuraṃ paśyan sarvataḥ susamāhitaḥ

01,213.012b@115_0039 tam atītya mahābāhur devāraṇyam apaśyata

01,213.012b@115_0040 pūjayām āsur āyāntaṃ devāraṇyamaharṣayaḥ

01,213.012b@115_0041 sa vanāni nadīḥ śailān giriprasravaṇāni ca

01,213.012b@115_0042 atītya ca tathā pārthaḥ subhadrāsārathis tadā

01,213.012b@115_0043 kauravaṃ viṣayaṃ prāpya viśaṅkaḥ samapadyata

01,213.012b@115_0044 sodaryāṇāṃ mahābāhuḥ siṃhāśayam ivāśayam

01,213.012b@115_0045 dūrād upavanopetāṃ dāśārhapratimāṃ purīm

01,213.012b@115_0046 krośamātre purasyāsīd goṣṭhaḥ pārthasya śobhanaḥ

01,213.012b@115_0047 tatrābhīyāt sa bībhatsur niviṣṭo yadukanyayā

01,213.012b@115_0048 tataḥ subhadrāṃ satkṛtya pārtho vacanam abravīt

01,213.012b@115_0049 gopālikānāṃ veṣeṇa gaccha tvaṃ vṛjinaṃ puram

01,213.012b@115_0050 kāmavyāhāriṇī kṛṣṇā rocatāṃ te vaco mama

01,213.012b@115_0051 dṛṣṭvā tu paruṣaṃ brūyāt saha tatra mayā gatām

01,213.012b@115_0052 anyaveṣeṇa tu gatāṃ dṛṣṭvā sā tvāṃ priyaṃ vadet

01,213.012b@115_0053 yat tu sā prathamaṃ brūyān na tasyāsti nivartanam

01,213.012b@115_0054 tasmān mānaṃ ca darpaṃ ca vyapanīya svayaṃ vraja

01,213.012b@115_0055 tasya tad vacanaṃ śrutvā subhadrā pratyabhāṣata

01,213.012b@115_0056 evam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ pārtha bhāṣase

01,213.012b@115_0057 subhadrāyā vacaḥ śrutvā suprītaḥ pākaśāsaniḥ

01,213.012b@115_0058 gopālān sa samānīya tvarito vākyam abravīt

01,213.012b@115_0059 taruṇyaḥ santi yāvantyas tāḥ sarvā vrajayoṣitaḥ

01,213.012b@115_0060 āgacchantu gamiṣyantyā bhadrayā saha saṃgatāḥ

01,213.012b@115_0061 indraprasthaṃ puravaraṃ kṛṣṇāṃ draṣṭuṃ yaśasvinīm

01,213.012b@115_0062 etac chrutvā tu gopālair ānītā vrajayoṣitaḥ

01,213.012b@115_0063 tatas tābhiḥ parivṛtāṃ vrajastrībhir aninditām

01,213.012c nivṛttaś cārjunas tatra vivāhaṃ kṛtavāṃs tataḥ

01,213.013a uṣitvā tatra kaunteyaḥ saṃvatsaraparāḥ kṣapāḥ

01,213.013b*2068_01 vihṛtya ca yathākāmaṃ pūjito vṛṣṇinandanaiḥ

01,213.013c puṣkareṣu tataḥ śiṣṭaṃ kālaṃ vartitavān prabhuḥ

01,213.013e pūrṇe tu dvādaśe varṣe khāṇḍavaprastham āviśat

01,213.014a abhigamya sa rājānaṃ vinayena samāhitaḥ

01,213.014c abhyarcya brāhmaṇān pārtho draupadīm abhijagmivān

01,213.015a taṃ draupadī pratyuvāca praṇayāt kurunandanam

01,213.015c tatraiva gaccha kaunteya yatra sā sātvatātmajā

01,213.015e subaddhasyāpi bhārasya pūrvabandhaḥ ślathāyate

01,213.016a tathā bahuvidhaṃ kṛṣṇāṃ vilapantīṃ dhanaṃjayaḥ

01,213.016c sāntvayām āsa bhūyaś ca kṣamayām āsa cāsakṛt

01,213.017a subhadrāṃ tvaramāṇaś ca raktakauśeyavāsasam

01,213.017c pārthaḥ prasthāpayām āsa kṛtvā gopālikāvapuḥ

01,213.018a sādhikaṃ tena rūpeṇa śobhamānā yaśasvinī

01,213.018b*2069_01 gopālikāmadhyagatā prayayau vrajinaṃ puram

01,213.018b*2069_02 tataḥ puravaraśreṣṭham indraprasthaṃ yaśasvinī

01,213.018b*2069_03 tvaritā khāṇḍavaprastham āsasāda viveśa ca

01,213.018c bhavanaṃ śreṣṭham āsādya vīrapatnī varāṅganā

01,213.018e vavande pṛthutāmrākṣī pṛthāṃ bhadrā yaśasvinī

01,213.018f*2070_01 tāṃ kuntī cārusarvāṅgīm upājighrata mūrdhani

01,213.018f*2070_02 prītyā paramayā yuktā āśīrbhir yuñjatātulām

01,213.019a tato 'bhigamya tvaritā pūrṇendusadṛśānanā

01,213.019c vavande draupadīṃ bhadrā preṣyāham iti cābravīt

01,213.020a pratyutthāya ca tāṃ kṛṣṇā svasāraṃ mādhavasya tām

01,213.020c sasvaje cāvadat prītā niḥsapatno 'stu te patiḥ

01,213.020d*2071_01 vīrasūr bhava bhadre tvaṃ bhava bhartṛpriyā tathā

01,213.020d*2072_01 ojasā nibhṛtā bahvīr uvāca paramāśiṣaḥ

01,213.020e tathaiva muditā bhadrā tām uvācaivam astv iti

01,213.020f@116_0001 tataḥ subhadrāṃ vārṣṇeyīṃ pariṣvajya śubhānanām

01,213.020f@116_0002 aṅke niveśya muditā vāsudevaṃ praśasya tu

01,213.020f@116_0003 tataḥ kilakilāśabdaḥ kṣaṇena samapadyata

01,213.020f@116_0004 harṣād ānartayodhānām āsādya vṛjinaṃ puram

01,213.020f@116_0005 devaputraprakāśās te jāmbūnadamayadhvajāḥ

01,213.020f@116_0006 pṛṣṭhato 'nuyayuḥ pārthaṃ puruhūtam ivāmarāḥ

01,213.020f@116_0007 gobhir uṣṭraiḥ sadaśvaiś ca yuktāni bahulā janāḥ

01,213.020f@116_0008 dadṛśur yānamukhyāni dāśārhapuravāsinām

01,213.020f@116_0009 tataḥ puravare yūnāṃ praharṣaḥ samajāyata

01,213.020f@116_0010 prabhāsād āgataṃ pārthaṃ dṛṣṭvā svam iva bāndhavam

01,213.020f@116_0011 so 'bhiyāya puraśreṣṭhaṃ dāśārhagaṇasaṃvṛtaḥ

01,213.020f@116_0012 pauraiḥ puravaraiḥ prītyā parayā cābhinanditaḥ

01,213.020f@116_0013 prāpya cāntaḥpuradvāram avaruhya dhanaṃjayaḥ

01,213.020f@116_0014 vavande dhaumyam āsādya mātaraṃ ca dhanaṃjayaḥ

01,213.020f@116_0015 spṛṣṭvā ca caraṇau rājño bhīmasya ca dhanaṃjayaḥ

01,213.020f@116_0016 yamābhyāṃ vandito hṛṣṭaḥ sasvaje 'bhinananda ca

01,213.020f@116_0017 brāhmaṇapramukhān sarvān bhrātṛbhiḥ saha saṃgataḥ

01,213.020f@116_0018 yathārhaṃ mānayām āsa paurajānapadān api

01,213.020f@116_0019 tatrasthāny anuyātrāṇi pradāya gurave vadhūm

01,213.020f@116_0020 pūjayāṃ cakrur āsādya kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

01,213.020f@116_0021 purastād eva teṣāṃ tu sa mahātmā mahāyaśāḥ

01,213.020f@116_0022 pūjanārho 'bhavad rājā yathaiva gadapūrvajaḥ

01,213.020f@116_0023 pāṇḍavena yathārhaṃ te pūjārheṇa supūjitāḥ

01,213.020f@116_0024 nyaviśantābhyanujñātā rājñā tuṣṭā yaśasvinā

01,213.020f@116_0025 tām adīnām adīnārhāṃ subhadrāṃ prītivardhinīm

01,213.020f@116_0026 sākṣāc chriyam amanyanta pārthāḥ kṛṣṇasahodarām

01,213.020f@116_0027 gurūṇāṃ śvaśurāṇāṃ ca devarāṇāṃ tathaiva ca

01,213.020f@116_0028 subhadrā svena vṛttena babhūva paramapriyā

01,213.021a tatas te hṛṣṭamanasaḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ

01,213.021c kuntī ca paramaprītā babhūva janamejaya

01,213.021d*2073_01 yudhiṣṭhiramukhāḥ prītā babhūvur janamejaya

01,213.021d*2073_02 kuntī ca paramaprītā kṛṣṇā ca satataṃ tathā

01,213.021d*2074=00 vaiśaṃpāyanaḥ

01,213.021d*2074_01 atha śuśrāva nirvṛtte vṛṣṇīnāṃ paramotsave

01,213.021d*2074_02 arjunena hṛtāṃ bhadrāṃ śaṅkhacakragadādharaḥ

01,213.021d*2074_03 purastād eva paurāṇāṃ saṃśayaḥ samajāyata

01,213.021d*2074_04 jānatā vāsudevena vāsito bharatarṣabhaḥ

01,213.021d*2074_05 lokasya viditaṃ hy adya pūrvaṃ vipṛthunā yathā

01,213.021d*2074_06 sāntvayitvābhyanujñāto bhadrayā saha saṃgataḥ

01,213.021d*2074_07 ditsatā sodarāṃ tasmai patatrivaraketunā

01,213.021d*2074_08 arhate puruṣendrāya pārthāyāyatalocanām

01,213.021d*2074_09 satkṛtya pāṇḍavaśreṣṭhaṃ preṣayām āsa cārjunam

01,213.021d*2074_10 bhadrayā saha bībhatsuḥ prāpito vrajiṇaḥ puram

01,213.022a śrutvā tu puṇḍarīkākṣaḥ saṃprāptaṃ svapurottamam

01,213.022c arjunaṃ pāṇḍavaśreṣṭham indraprasthagataṃ tadā

01,213.022d*2075_01 yiyāsuḥ khāṇḍavaprastham āmantrayata keśavaḥ

01,213.022d*2075_02 pūrvaṃ satkṛtya rājānam āhukaṃ madhusūdanaḥ

01,213.022d*2075_03 rājā vipṛthur akrūraḥ saṃkarṣaṇaviḍūrathau

01,213.022d*2075_04 pitrā ca puruṣendreṇa purastād abhimānitaḥ

01,213.022d*2075_05 saṃprītaḥ prīyamāṇena vṛṣṇirājñā janārdanaḥ

01,213.022d*2075_06 abhimantryābhyanujñāto yojayām āsa vāhinīm

01,213.022d*2075_07 tatas tu yānāny āsādya dāśārhapuravāsinām

01,213.022d*2075_08 siṃhanādaḥ prahṛṣṭānāṃ kṣaṇena samapadyata

01,213.022d*2075_09 yojayantaḥ sadaśvāṃś ca yānayugyaṃ rathāṃs tathā

01,213.022d*2075_10 gajāṃś ca paramaprītāḥ samapadyanta vṛṣṇayaḥ

01,213.023a ājagāma viśuddhātmā saha rāmeṇa keśavaḥ

01,213.023c vṛṣṇyandhakamahāmātraiḥ saha vīrair mahārathaiḥ

01,213.024a bhrātṛbhiś ca kumāraiś ca yodhaiś ca śataśo vṛtaḥ

01,213.024c sainyena mahatā śaurir abhiguptaḥ paraṃtapaḥ

01,213.025a tatra dānapatir dhīmān ājagāma mahāyaśāḥ

01,213.025c akrūro vṛṣṇivīrāṇāṃ senāpatir ariṃdamaḥ

01,213.026a anādhṛṣṭir mahātejā uddhavaś ca mahāyaśāḥ

01,213.026c sākṣād bṛhaspateḥ śiṣyo mahābuddhir mahāyaśāḥ

01,213.027a satyakaḥ sātyakiś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ

01,213.027c pradyumnaś caiva sāmbaś ca niśaṭhaḥ śaṅkur eva ca

01,213.028a cārudeṣṇaś ca vikrānto jhillī vipṛthur eva ca

01,213.028c sāraṇaś ca mahābāhur gadaś ca viduṣāṃ varaḥ

01,213.029a ete cānye ca bahavo vṛṣṇibhojāndhakās tathā

01,213.029c ājagmuḥ khāṇḍavaprastham ādāya haraṇaṃ bahu

01,213.029d*2076_01 anvāhāraṃ samādāya pṛthag vṛṣṇipurogamāḥ

01,213.029d*2076_02 prayayuḥ siṃhanādena subhadrām avalokakāḥ

01,213.029d*2076_03 te tv adīrgheṇa kālena kṛṣṇena saha yādavāḥ

01,213.029d*2076_04 puram āsādya pārthānāṃ parāṃ prītim avāpnuvan

01,213.030a tato yudhiṣṭhiro rājā śrutvā mādhavam āgatam

01,213.030c pratigrahārthaṃ kṛṣṇasya yamau prāsthāpayat tadā

01,213.031a tābhyāṃ pratigṛhītaṃ tad vṛṣṇicakraṃ samṛddhimat

01,213.031c viveśa khāṇḍavaprasthaṃ patākādhvajaśobhitam

01,213.032a siktasaṃmṛṣṭapanthānaṃ puṣpaprakaraśobhitam

01,213.032c candanasya rasaiḥ śītaiḥ puṇyagandhair niṣevitam

01,213.033a dahyatāguruṇā caiva deśe deśe sugandhinā

01,213.033b*2077_01 gandhoddāmam ivākāśaṃ babhūva janamejaya

01,213.033c susaṃmṛṣṭajanākīrṇaṃ vaṇigbhir upaśobhitam

01,213.034a pratipede mahābāhuḥ saha rāmeṇa keśavaḥ

01,213.034c vṛṣṇyandhakamahābhojaiḥ saṃvṛtaḥ puruṣottamaḥ

01,213.035a saṃpūjyamānaḥ pauraiś ca brāhmaṇaiś ca sahasraśaḥ

01,213.035c viveśa bhavanaṃ rājñaḥ puraṃdaragṛhopamam

01,213.036a yudhiṣṭhiras tu rāmeṇa samāgacchad yathāvidhi

01,213.036c mūrdhni keśavam āghrāya paryaṣvajata bāhunā

01,213.037a taṃ prīyamāṇaṃ kṛṣṇas tu vinayenābhyapūjayat

01,213.037c bhīmaṃ ca puruṣavyāghraṃ vidhivat pratyapūjayat

01,213.038a tāṃś ca vṛṣṇyandhakaśreṣṭhān dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,213.038c pratijagrāha satkārair yathāvidhi yathopagam

01,213.039a guruvat pūjayām āsa kāṃś cit kāṃś cid vayasyavat

01,213.039c kāṃś cid abhyavadat premṇā kaiś cid apy abhivāditaḥ

01,213.039d*2078_01 tataḥ pṛthā ca pārthāś ca muditāḥ kṛṣṇayā saha

01,213.039d*2078_02 puṇḍarīkākṣam āsādya babhūvur muditendriyāḥ

01,213.039d*2078_03 harṣād abhigatau dṛṣṭvā saṃkarṣaṇajanārdanau

01,213.039d*2078_04 bandhumantaṃ pṛthā pārthaṃ yudhiṣṭhiram amanyata

01,213.039d*2078_05 tataḥ saṃkarṣaṇākrūrāv aprameyāv adīnavat

01,213.039d*2078_06 bhadravatyai subhadrāyai dhanaugham upajahratuḥ

01,213.039d*2078_07 pravālāni ca vastrāṇi bhūṣaṇāni sahasraśaḥ

01,213.039d*2078_08 kuthāstaraparistomān vyāghrājinapuraskṛtān

01,213.039d*2078_09 vividhaiś caiva ratnaughair dīptaprabham ajāyata

01,213.039d*2078_10 śayanāsanayānaiś ca yudhiṣṭhiraniveśanam

01,213.039d*2078_11 tataḥ prītikaro yūnāṃ vivāhaparamotsavaḥ

01,213.039d*2078_12 bhadravatyai subhadrāyai saptarātram avartata

01,213.040a tato dadau vāsudevo janyārthe dhanam uttamam

01,213.040c haraṇaṃ vai subhadrāyā jñātideyaṃ mahāyaśāḥ

01,213.041a rathānāṃ kāñcanāṅgānāṃ kiṅkiṇījālamālinām

01,213.041c caturyujām upetānāṃ sūtaiḥ kuśalasaṃmataiḥ

01,213.041d*2079_01 bāhlīkasindhujātānāṃ kāmbojānāṃ śataṃ śatam

01,213.041d*2079_02 haraṇārthaṃ dadau kṛṣṇas turagāṇāṃ janeśvara

01,213.041e sahasraṃ pradadau kṛṣṇo gavām ayutam eva ca

01,213.042a śrīmān māthuradeśyānāṃ dogdhrīṇāṃ puṇyavarcasām

01,213.042b*2080_01 dadau pārthāya śuddhātmā sahasrāṇy ekaviṃśatim

01,213.042c vaḍavānāṃ ca śubhrāṇāṃ candrāṃśusamavarcasām

01,213.042e dadau janārdanaḥ prītyā sahasraṃ hemabhūṣaṇam

01,213.042f*2081_01 gajānāṃ nityamattānāṃ sādibhiḥ samadhiṣṭhitām

01,213.042f*2081_02 meghābhānāṃ dadau kṛṣṇaḥ sahasram asitekṣaṇaḥ

01,213.042f*2082_01 kāmbojāraṭṭabāhlīkasindhujātāṃś ca bhārata

01,213.042f*2082_02 suvarṇakṛtasaṃnāhān ghaṇṭānādavināditān

01,213.042f*2082_03 śvetacāmarasaṃchannān sarvaśastrair alaṃkṛtān

01,213.042f*2082_04 jātyaśvānāṃ sahasrāṇi pañcāśat pradadau tadā

01,213.042f*2083_01 hayānāṃ candrasaṃkāśaṃ śyāmakarṇān dadau śatam

01,213.043a tathaivāśvatarīṇāṃ ca dāntānāṃ vātaraṃhasām

01,213.043c śatāny añjanakeśīnāṃ śvetānāṃ pañca pañca ca

01,213.043d*2084_01 śibikānāṃ sahasraṃ ca pradadau madhusūdanaḥ

01,213.043d*2085_01 prācyānāṃ ca pratīcyānāṃ bāhlīkānāṃ janārdanaḥ

01,213.043d*2085_02 dadau śatasahasraṃ vai kanyādhanam anuttamam

01,213.044a snāpanotsādane caiva suyuktaṃ vayasānvitam

01,213.044a*2086_01 . . . . . . . . bhojane pācane tathā

01,213.044a*2086_02 ādhānodvāsane caiva preraṇe yatra yatra ca

01,213.044a*2086_03 anulepe ca gandhānāṃ peṣaṇe ca vicakṣaṇam

01,213.044a*2086_04 sarvakarmaṇi niṣṇātaṃ . . . . . . . .

01,213.044c strīṇāṃ sahasraṃ gaurīṇāṃ suveṣāṇāṃ suvarcasām

01,213.045a suvarṇaśatakaṇṭhīnām arogāṇāṃ suvāsasām

01,213.045c paricaryāsu dakṣāṇāṃ pradadau puṣkarekṣaṇaḥ

01,213.045d*2087_01 pṛṣṭhyānām api cāśvānāṃ bāhlijānāṃ janārdanaḥ

01,213.045d*2087_02 dadau śatasahasrākhyaṃ kanyādhanam anuttamam

01,213.046a kṛtākṛtasya mukhyasya kanakasyāgnivarcasaḥ

01,213.046c manuṣyabhārān dāśārho dadau daśa janārdanaḥ

01,213.046d*2088_01 bhūṣaṇānāṃ tu mukhyānāṃ śatabhāraṃ dadau dhanam

01,213.046d*2088_02 muktāhārāṇi śubhrāṇi śatasaṃkhyāni keśavaḥ

01,213.046d*2088_03 pravālānāṃ sahasraṃ ca tathānyān api bhārata

01,213.046d*2088_04 suvarṇapādapīṭhānāṃ mahārhāstaraṇāṃs tathā

01,213.046d*2088_05 paryaṅkāṇāṃ sahasraṃ ca dadau kanyādhanaṃ tadā

01,213.047a gajānāṃ tu prabhinnānāṃ tridhā prasravatāṃ madam

01,213.047c girikūṭanikāśānāṃ samareṣv anivartinām

01,213.047d*2089_01 suvarṇakakṣyāgraiveyān suvarṇāṅkuśabhūṣitān

01,213.048a kḷptānāṃ paṭughaṇṭānāṃ varāṇāṃ hemamālinām

01,213.048c hastyārohair upetānāṃ sahasraṃ sāhasapriyaḥ

01,213.048d*2090_01 sthitānāṃ baddhaghaṇṭānāṃ gatānāṃ gocaraṃ bhuvaḥ

01,213.048d*2090_02 mahiṣīṇām adād bhūripayasām ayutadvayam

01,213.048d*2091_01 pradadau vāsudevas tu vasudevājñayā tadā

01,213.049a rāmaḥ pādagrāhaṇikaṃ dadau pārthāya lāṅgalī

01,213.049c prīyamāṇo haladharaḥ saṃbandhaprītim āvahan

01,213.050a sa mahādhanaratnaugho vastrakambalaphenavān

01,213.050c mahāgajamahāgrāhaḥ patākāśaivalākulaḥ

01,213.051a pāṇḍusāgaram āviddhaḥ praviveśa mahānadaḥ

01,213.051c pūrṇam āpūrayaṃs teṣāṃ dviṣac chokāvaho 'bhavat

01,213.052a pratijagrāha tat sarvaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ

01,213.052a*2092_01 . . . . . . . . baladevas tato madhu

01,213.052a*2092_02 divārātraṃ ca satataṃ sānujair adhikaṃ madhu

01,213.052a*2092_03 drākṣāprabhavam atyantaṃ kāpiśāyanam eva ca

01,213.052a*2092_04 divyamākṣikasaṃmiśram āsavaṃ ca manoramam

01,213.052a*2092_05 padmarāgendranīlādibhājaneṣu vyavasthitam

01,213.052a*2092_06 raupyasauvarṇamukhyeṣu caṣakeṣu papuḥ surām

01,213.052a*2092_07 pāṇḍavo 'pi ca dharmātmā . . . . . . . .

01,213.052c pūjayām āsa tāṃś caiva vṛṣṇyandhakamahārathān

01,213.053a te sametā mahātmānaḥ kuruvṛṣṇyandhakottamāḥ

01,213.053c vijahrur amarāvāse narāḥ sukṛtino yathā

01,213.054a tatra tatra mahāpānair utkṛṣṭatalanāditaiḥ

01,213.054a*2093_01 . . . . . . . . āsavaiś ca mahādhanaiḥ

01,213.054a*2093_02 pītvā pītvā tu maireyān . . . . . . . .

01,213.054c yathāyogaṃ yathāprīti vijahruḥ kuruvṛṣṇayaḥ

01,213.055a evam uttamavīryās te vihṛtya divasān bahūn

01,213.055b*2094_01 pūjya pārthān pṛthāṃ caiva bhadrāṃ ca yadupuṃgavāḥ

01,213.055b*2094_02 keśavenābhyanujñātā gantukāmāḥ purīṃ prati

01,213.055c pūjitāḥ kurubhir jagmuḥ punar dvāravatīṃ purīm

01,213.056a rāmaṃ puraskṛtya yayur vṛṣṇyandhakamahārathāḥ

01,213.056b*2095_01 rāmaḥ subhadrāṃ saṃpūjya pariṣvajya svasāṃ tadā

01,213.056b*2095_02 nyāseti draupadīm uktvā paridāya mahābalaḥ

01,213.056b*2095_03 pitṛṣvasāyāś caraṇāv abhivādya yayau tadā

01,213.056b*2095_04 tasmin kāle pṛthā prītā pūjayām āsa taṃ tadā

01,213.056b*2095_05 vṛṣṇipravīrāḥ pārthaiś ca pauraiś ca paramārcitāḥ

01,213.056c ratnāny ādāya śubhrāṇi dattāni kurusattamaiḥ

01,213.057a vāsudevas tu pārthena tatraiva saha bhārata

01,213.057b*2096_01 caturviṃśad ahorātraṃ ramamāṇo mahābalaḥ

01,213.057c uvāsa nagare ramye śakraprasthe mahāmanāḥ

01,213.057e vyacarad yamunākūle pārthena saha bhārata

01,213.057f*2097_01 mṛgān vidhyan varāhāṃś ca reme sārdhaṃ kirīṭinā

01,213.058a tataḥ subhadrā saubhadraṃ keśavasya priyā svasā

01,213.058c jayantam iva paulomī dyutimantam ajījanat

01,213.059a dīrghabāhuṃ mahāsattvam ṛṣabhākṣam ariṃdamam

01,213.059c subhadrā suṣuve vīram abhimanyuṃ nararṣabham

01,213.060a abhīś ca manyumāṃś caiva tatas tam arimardanam

01,213.060c abhimanyum iti prāhur ārjuniṃ puruṣarṣabham

01,213.061a sa sātvatyām atirathaḥ saṃbabhūva dhanaṃjayāt

01,213.061c makhe nirmathyamānād vā śamīgarbhād dhutāśanaḥ

01,213.062a yasmiñ jāte mahābāhuḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

01,213.062c ayutaṃ gā dvijātibhyaḥ prādān niṣkāṃś ca tāvataḥ

01,213.063a dayito vāsudevasya bālyāt prabhṛti cābhavat

01,213.063c pitṝṇāṃ caiva sarveṣāṃ prajānām iva candramāḥ

01,213.064a janmaprabhṛti kṛṣṇaś ca cakre tasya kriyāḥ śubhāḥ

01,213.064c sa cāpi vavṛdhe bālaḥ śuklapakṣe yathā śaśī

01,213.065a catuṣpādaṃ daśavidhaṃ dhanurvedam ariṃdamaḥ

01,213.065c arjunād veda vedajñāt sakalaṃ divyamānuṣam

01,213.066a vijñāneṣv api cāstrāṇāṃ sauṣṭhave ca mahābalaḥ

01,213.066c kriyāsv api ca sarvāsu viśeṣān abhyaśikṣayat

01,213.067a āgame ca prayoge ca cakre tulyam ivātmanaḥ

01,213.067c tutoṣa putraṃ saubhadraṃ prekṣamāṇo dhanaṃjayaḥ

01,213.068a sarvasaṃhananopetaṃ sarvalakṣaṇalakṣitam

01,213.068c durdharṣam ṛṣabhaskandhaṃ vyāttānanam ivoragam

01,213.069a siṃhadarpaṃ maheṣvāsaṃ mattamātaṅgavikramam

01,213.069c meghadundubhinirghoṣaṃ pūrṇacandranibhānanam

01,213.070a kṛṣṇasya sadṛśaṃ śaurye vīrye rūpe tathākṛtau

01,213.070c dadarśa putraṃ bībhatsur maghavān iva taṃ yathā

01,213.071a pāñcāly api ca pañcabhyaḥ patibhyaḥ śubhalakṣaṇā

01,213.071c lebhe pañca sutān vīrāñ śubhān pañcācalān iva

01,213.072a yudhiṣṭhirāt prativindhyaṃ sutasomaṃ vṛkodarāt

01,213.072c arjunāc chrutakarmāṇaṃ śatānīkaṃ ca nākulim

01,213.073a sahadevāc chrutasenam etān pañca mahārathān

01,213.073c pāñcālī suṣuve vīrān ādityān aditir yathā

01,213.074a śāstrataḥ prativindhyaṃ tam ūcur viprā yudhiṣṭhiram

01,213.074c parapraharaṇajñāne prativindhyo bhavatv ayam

01,213.075a sute somasahasre tu somārkasamatejasam

01,213.075c sutasomaṃ maheṣvāsaṃ suṣuve bhīmasenataḥ

01,213.076a śrutaṃ karma mahat kṛtvā nivṛttena kirīṭinā

01,213.076c jātaḥ putras tavety evaṃ śrutakarmā tato 'bhavat

01,213.077a śatānīkasya rājarṣeḥ kauravyaḥ kurunandanaḥ

01,213.077c cakre putraṃ sanāmānaṃ nakulaḥ kīrtivardhanam

01,213.078a tatas tv ajījanat kṛṣṇā nakṣatre vahnidaivate

01,213.078c sahadevāt sutaṃ tasmāc chrutaseneti taṃ viduḥ

01,213.079a ekavarṣāntarās tv eva draupadeyā yaśasvinaḥ

01,213.079c anvajāyanta rājendra parasparahite ratāḥ

01,213.080a jātakarmāṇy ānupūrvyāc cūḍopanayanāni ca

01,213.080c cakāra vidhivad dhaumyas teṣāṃ bharatasattama

01,213.081a kṛtvā ca vedādhyayanaṃ tataḥ sucaritavratāḥ

01,213.081c jagṛhuḥ sarvam iṣvastram arjunād divyamānuṣam

01,213.082a devagarbhopamaiḥ putrair vyūḍhoraskair mahābalaiḥ

01,213.082c anvitā rājaśārdūla pāṇḍavā mudam āpnuvan

01,214.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,214.001a indraprasthe vasantas te jaghnur anyān narādhipān

01,214.001c śāsanād dhṛtarāṣṭrasya rājñaḥ śāṃtanavasya ca

01,214.002a āśritya dharmarājānaṃ sarvaloko 'vasat sukham

01,214.002c puṇyalakṣaṇakarmāṇaṃ svadeham iva dehinaḥ

01,214.003a sa samaṃ dharmakāmārthān siṣeve bharatarṣabhaḥ

01,214.003c trīn ivātmasamān bandhūn bandhumān iva mānayan

01,214.004a teṣāṃ samavibhaktānāṃ kṣitau dehavatām iva

01,214.004c babhau dharmārthakāmānāṃ caturtha iva pārthivaḥ

01,214.005a adhyetāraṃ paraṃ vedāḥ prayoktāraṃ mahādhvarāḥ

01,214.005c rakṣitāraṃ śubhaṃ varṇā lebhire taṃ janādhipam

01,214.005d*2098_01 catvāra iva te varṇā remire taṃ janādhipāḥ

01,214.006a adhiṣṭhānavatī lakṣmīḥ parāyaṇavatī matiḥ

01,214.006c bandhumān akhilo dharmas tenāsīt pṛthivīkṣitā

01,214.007a bhrātṛbhiḥ sahito rājā caturbhir adhikaṃ babhau

01,214.007c prayujyamānair vitato vedair iva mahādhvaraḥ

01,214.008a taṃ tu dhaumyādayo viprāḥ parivāryopatasthire

01,214.008c bṛhaspatisamā mukhyāḥ prajāpatim ivāmarāḥ

01,214.009a dharmarāje atiprītyā pūrṇacandra ivāmale

01,214.009c prajānāṃ remire tulyaṃ netrāṇi hṛdayāni ca

01,214.009d*2099_01 rañjayām āsa vai prītyā prītidānair anuttamaiḥ

01,214.010a na tu kevaladaivena prajā bhāvena remire

01,214.010c yad babhūva manaḥkāntaṃ karmaṇā sa cakāra tat

01,214.011a na hy ayuktaṃ na cāsatyaṃ nānṛtaṃ na ca vipriyam

01,214.011c bhāṣitaṃ cārubhāṣasya jajñe pārthasya dhīmataḥ

01,214.012a sa hi sarvasya lokasya hitam ātmana eva ca

01,214.012b*2100_01 rājate sakalā pṛthvī pāṇḍavena balīyasā

01,214.012b*2100_02 puṣpitāni vanānīva dhānyalakṣmyā ca bhārata

01,214.012c cikīrṣuḥ sumahātejā reme bharatasattamaḥ

01,214.013a tathā tu muditāḥ sarve pāṇḍavā vigatajvarāḥ

01,214.013c avasan pṛthivīpālāṃs trāsayantaḥ svatejasā

01,214.014a tataḥ katipayāhasya bībhatsuḥ kṛṣṇam abravīt

01,214.014c uṣṇāni kṛṣṇa vartante gacchāmo yamunāṃ prati

01,214.015a suhṛjjanavṛtās tatra vihṛtya madhusūdana

01,214.015c sāyāhne punar eṣyāmo rocatāṃ te janārdana

01,214.016 vāsudeva uvāca

01,214.016a kuntīmātar mamāpy etad rocate yad vayaṃ jale

01,214.016c suhṛjjanavṛtāḥ pārtha viharema yathāsukham

01,214.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,214.017a āmantrya dharmarājānam anujñāpya ca bhārata

01,214.017c jagmatuḥ pārthagovindau suhṛjjanavṛtau tataḥ

01,214.017d@117_0001 viharan khāṇḍavaprasthe kānaneṣu ca mādhavaḥ

01,214.017d@117_0002 puṣpitopavanāṃ ramyāṃ dadarśa yamunāṃ nadīm

01,214.017d@117_0003 ālayaṃ sarvabhūtānāṃ khāṇḍavaṃ khaḍgacarmabhṛt

01,214.017d@117_0004 dadarśa sa tu taṃ deśaṃ sahitaḥ savyasācinā

01,214.017d@117_0005 ṛkṣagomāyusaṃghuṣṭaṃ haṃsasārasanāditam

01,214.017d@117_0006 śākhāmṛgagaṇair juṣṭaṃ niketaṃ sarvarakṣasām

01,214.017d@117_0007 dvīpigomāyusiṃharkṣavarāharuruvāraṇaiḥ

01,214.017d@117_0008 nānāmṛgasahasraiś ca pakṣibhiś ca samāvṛtam

01,214.017d@117_0009 mānanārhaṃ ca sarveṣāṃ devadānavarakṣasām

01,214.017d@117_0010 ālayaṃ pannagendrasya takṣakasya mahātmanaḥ

01,214.017d@117_0011 veṇuśālmalimālyāṅgair upetaṃ vetrasaṃvṛtam

01,214.017d@117_0012 śākapadmakatālaiś ca śataśākhaiś ca rohiṇaiḥ

01,214.017d@117_0013 niruddeśatamaprakhyam āvṛtaṃ gajasaṃsthitaiḥ

01,214.017d@117_0014 gulmaiḥ kīcakaveṇūnām āśīviṣaniṣevitam

01,214.017d@117_0015 vigatārkamahābhogavratatidrumasaṃkaṭam

01,214.017d@117_0016 snuhivetrakuliṅgākṣair hintālaiś ca samāvṛtam

01,214.017d@117_0017 vyāladaṃṣṭrigaṇākīrṇaṃ varjitaṃ sarvamānuṣaiḥ

01,214.017d@117_0018 rakṣasāṃ bhujagendrāṇāṃ pakṣiṇāṃ ca mahālayam

01,214.017d@117_0019 bhūtānāṃ sarvadeveśaḥ sarvalokavibhāgavit

01,214.017d@117_0020 pītāmbaradharo devas tad vanaṃ bahudhā caran

01,214.017d@117_0021 sadrumasya sayakṣasya sabhūtagaṇapakṣiṇaḥ

01,214.017d@117_0022 khāṇḍavasya vināśaṃ taṃ dadarśa madhusūdanaḥ

01,214.018a vihāradeśaṃ saṃprāpya nānādrumavad uttamam

01,214.018c gṛhair uccāvacair yuktaṃ puraṃdaragṛhopamam

01,214.019a bhakṣyair bhojyaiś ca peyaiś ca rasavadbhir mahādhanaiḥ

01,214.019c mālyaiś ca vividhair yuktaṃ yuktaṃ vārṣṇeyapārthayoḥ

01,214.020a āviveśatur āpūrṇaṃ ratnair uccāvacaiḥ śubhaiḥ

01,214.020c yathopajoṣaṃ sarvaś ca janaś cikrīḍa bhārata

01,214.020d*2101_01 striyaś ca vipulaśroṇyaś cārupīnapayodharāḥ

01,214.020d*2101_02 madaskhalitagāminyaś cikrīḍur vāmalocanāḥ

01,214.021a vane kāś cij jale kāś cit kāś cid veśmasu cāṅganāḥ

01,214.021c yathādeśaṃ yathāprīti cikrīḍuḥ kṛṣṇapārthayoḥ

01,214.021d*2102_01 vāsudevapriyā nityaṃ satyabhāmā ca bhāminī

01,214.022a draupadī ca subhadrā ca vāsāṃsy ābharaṇāni ca

01,214.022c prayacchetāṃ mahārhāṇi strīṇāṃ te sma madotkaṭe

01,214.023a kāś cit prahṛṣṭā nanṛtuś cukruśuś ca tathāparāḥ

01,214.023c jahasuś cāparā nāryaḥ papuś cānyā varāsavam

01,214.024a ruruduś cāparās tatra prajaghnuś ca parasparam

01,214.024c mantrayām āsur anyāś ca rahasyāni parasparam

01,214.024d*2103_01 kāś cin mālyāni cinvanti kāś cin mālyāni dadhrire

01,214.025a veṇuvīṇāmṛdaṅgānāṃ manojñānāṃ ca sarvaśaḥ

01,214.025c śabdenāpūryate ha sma tad vanaṃ susamṛddhimat

01,214.026a tasmiṃs tathā vartamāne kurudāśārhanandanau

01,214.026c samīpe jagmatuḥ kaṃ cid uddeśaṃ sumanoharam

01,214.027a tatra gatvā mahātmānau kṛṣṇau parapuraṃjayau

01,214.027c mahārhāsanayo rājaṃs tatas tau saṃniṣīdatuḥ

01,214.028a tatra pūrvavyatītāni vikrāntāni ratāni ca

01,214.028c bahūni kathayitvā tau remāte pārthamādhavau

01,214.029a tatropaviṣṭau muditau nākapṛṣṭhe 'śvināv iva

01,214.029c abhyagacchat tadā vipro vāsudevadhanaṃjayau

01,214.029d*2104_01 siṃhāsanasamīpe tau vāsudevadhanaṃjayau

01,214.030a bṛhacchālapratīkāśaḥ prataptakanakaprabhaḥ

01,214.030c haripiṅgo hariśmaśruḥ pramāṇāyāmataḥ samaḥ

01,214.031a taruṇādityasaṃkāśaḥ kṛṣṇavāsā jaṭādharaḥ

01,214.031c padmapatrānanaḥ piṅgas tejasā prajvalann iva

01,214.031d*2105_01 jagāma tau kṛṣṇapārthau didhakṣan khāṇḍavaṃ vanam

01,214.032a upasṛṣṭaṃ tu taṃ kṛṣṇau bhrājamānaṃ dvijottamam

01,214.032b*2106_01 dṛṣṭvā jagāma manasā pāvako 'yam iti prabhuḥ

01,214.032c arjuno vāsudevaś ca tūrṇam utpatya tasthatuḥ

01,215.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,215.001a so 'bravīd arjunaṃ caiva vāsudevaṃ ca sātvatam

01,215.001c lokapravīrau tiṣṭhantau khāṇḍavasya samīpataḥ

01,215.002a brāhmaṇo bahubhoktāsmi bhuñje 'parimitaṃ sadā

01,215.002c bhikṣe vārṣṇeyapārthau vām ekāṃ tṛptiṃ prayacchatām

01,215.003a evam uktau tam abrūtāṃ tatas tau kṛṣṇapāṇḍavau

01,215.003c kenānnena bhavāṃs tṛpyet tasyānnasya yatāvahe

01,215.004a evam uktaḥ sa bhagavān abravīt tāv ubhau tataḥ

01,215.004c bhāṣamāṇau tadā vīrau kim annaṃ kriyatām iti

01,215.005a nāham annaṃ bubhukṣe vai pāvakaṃ māṃ nibodhatam

01,215.005c yadannam anurūpaṃ me tad yuvāṃ saṃprayacchatam

01,215.006a idam indraḥ sadā dāvaṃ khāṇḍavaṃ parirakṣati

01,215.006c taṃ na śaknomy ahaṃ dagdhuṃ rakṣyamāṇaṃ mahātmanā

01,215.007a vasaty atra sakhā tasya takṣakaḥ pannagaḥ sadā

01,215.007c sagaṇas tatkṛte dāvaṃ parirakṣati vajrabhṛt

01,215.008a tatra bhūtāny anekāni rakṣyante sma prasaṅgataḥ

01,215.008b*2107_01 bahūni ghorarūpāṇi ugravīryāṇi caiva hi

01,215.008c taṃ didhakṣur na śaknomi dagdhuṃ śakrasya tejasā

01,215.009a sa māṃ prajvalitaṃ dṛṣṭvā meghāmbhobhiḥ pravarṣati

01,215.009c tato dagdhuṃ na śaknomi didhakṣur dāvam īpsitam

01,215.010a sa yuvābhyāṃ sahāyābhyām astravidbhyāṃ samāgataḥ

01,215.010c daheyaṃ khāṇḍavaṃ dāvam etad annaṃ vṛtaṃ mayā

01,215.011a yuvāṃ hy udakadhārās tā bhūtāni ca samantataḥ

01,215.011c uttamāstravido samyak sarvato vārayiṣyathaḥ

01,215.011d@118=0000 janamejaya uvāca

01,215.011d@118=0007 vaiśaṃpāyana uvāca

01,215.011d@118=0062 rudra uvāca

01,215.011d@118=0065 vaiśaṃpāyana uvāca

01,215.011d@118=0124 vaiśaṃpāyana uvāca

01,215.011d@118_0001 kimarthaṃ bhagavān agniḥ khāṇḍavaṃ dagdhum icchati

01,215.011d@118_0002 rakṣyamāṇaṃ mahendreṇa nānāsattvasamāyutam

01,215.011d@118_0003 na hy etat kāraṇaṃ brahmann alpaṃ saṃpratibhāti me

01,215.011d@118_0004 yad dadāha susaṃkruddhaḥ khāṇḍavaṃ havyavāhanaḥ

01,215.011d@118_0005 etad vistaraśo brahmañ śrotum icchāmi tattvataḥ

01,215.011d@118_0006 khāṇḍavasya yathā dāhaḥ purā samabhavan mune

01,215.011d@118_0007 hanta te kathayiṣyāmi purāṇam ṛṣisaṃstutam

01,215.011d@118_0008 kathām imāṃ naraśreṣṭha khāṇḍavasya vināśinīm

01,215.011d@118_0009 paurāṇaḥ śrūyate tāta rājā harihayopamaḥ

01,215.011d@118_0010 śvetakir nāma vikhyāto balavikramasaṃyutaḥ

01,215.011d@118_0011 yajvā dānapatir dhīmān yathā nānyo 'sti kaś cana

01,215.011d@118_0012 īje sa ca mahāsatraiḥ kratubhiś cāptadakṣiṇaiḥ

01,215.011d@118_0013 tasya nānyābhavad buddhir divase divase nṛpa

01,215.011d@118_0014 satre kriyāsamārambhe dāneṣu vividheṣu ca

01,215.011d@118_0015 tasyaivaṃ vartamānasya kadā cit kālaparyaye

01,215.011d@118_0016 satram āhartukāmasya saṃvatsaraśataṃ kila

01,215.011d@118_0017 ṛtvijo nābhyapadyanta samāhartuṃ mahātmanaḥ

01,215.011d@118_0018 sa tu rājākarod yatnaṃ mahāntaṃ sasuhṛjjanaḥ

01,215.011d@118_0019 praṇipātena sāntvena dānena ca mahāyaśāḥ

01,215.011d@118_0020 ṛtvijo 'nunayām āsa bhūyo bhūyas tv atandritaḥ

01,215.011d@118_0021 te cāsya tam abhiprāyaṃ na cakrur amitaujasaḥ

01,215.011d@118_0022 sa cāśramasthān rājarṣis tān uvāca ruṣānvitaḥ

01,215.011d@118_0023 yady ahaṃ patito viprāḥ śuśrūṣāyāṃ na ca sthitaḥ

01,215.011d@118_0024 āśu tyājyo 'smi yuṣmābhir brāhmaṇaiś ca jugupsitaḥ

01,215.011d@118_0025 tan nārhatha kratuśraddhāṃ vyāghātayitum uttamām

01,215.011d@118_0026 asthāne vā parityāgaṃ kartuṃ me dvijasattamāḥ

01,215.011d@118_0027 prapanna eva vo viprāḥ prasādaṃ kartum arhatha

01,215.011d@118_0028 sāntvadānādibhir vākyais tattvataḥ kāryavattayā

01,215.011d@118_0029 prasādayitvā vakṣyāmi yan naḥ kāryaṃ dvijottamāḥ

01,215.011d@118_0030 athavāhaṃ parityakto bhavadbhir dveṣakāraṇāt

01,215.011d@118_0031 ṛtvijo 'nyān gamiṣyāmi yājanārthaṃ tapodhanāḥ

01,215.011d@118_0032 etāvad uktvā vacanaṃ virarāma sa pārthivaḥ

01,215.011d@118_0033 yadā na śekū rājānaṃ yājanārthaṃ paraṃtapa

01,215.011d@118_0034 tatas te yājakāḥ kruddhās tam ūcur nṛpasattamam

01,215.011d@118_0035 tava karmāṇy ajasraṃ vai vartante pārthivottama

01,215.011d@118_0036 tato vayaṃ pariśrāntāḥ satataṃ karmavāhinaḥ

01,215.011d@118_0037 śramād asmāt pariśrāntān sa tvaṃ nas tyaktum arhasi

01,215.011d@118_0038 buddhimohaṃ samāsthāya tvarāsaṃbhāvito 'nagha

01,215.011d@118_0039 gaccha rudrasakāśaṃ tvaṃ sa hi tvāṃ yājayiṣyati

01,215.011d@118_0040 sādhikṣepaṃ vacaḥ śrutvā saṃkruddhaḥ śvetakir nṛpaḥ

01,215.011d@118_0041 kailāsaṃ parvataṃ gatvā tapa ugraṃ samāsthitaḥ

01,215.011d@118_0042 ārādhayan mahādevaṃ niyataḥ saṃśitavrataḥ

01,215.011d@118_0043 upavāsaparo rājā dīrghakālam atiṣṭhata

01,215.011d@118_0044 kadā cid dvādaśe kāle kadā cid api ṣoḍaśe

01,215.011d@118_0045 āhāram akarod rājā mūlāni ca phalāni ca

01,215.011d@118_0046 ūrdhvabāhus tv animiṣas tiṣṭhan sthāṇur ivācalaḥ

01,215.011d@118_0047 ṣaṇmāsān abhavad rājā śvetakiḥ susamāhitaḥ

01,215.011d@118_0048 taṃ tathā nṛpaśārdūlaṃ tapyamānaṃ mahat tapaḥ

01,215.011d@118_0049 śaṃkaraḥ parayā prītyā darśayām āsa bhārata

01,215.011d@118_0050 uvāca cainaṃ bhagavān snigdhagambhīrayā girā

01,215.011d@118_0051 prīto 'smi rājaśārdūla tapasā te paraṃtapa

01,215.011d@118_0052 varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yaṃ tvam icchasi pārthiva

01,215.011d@118_0053 etac chrutvā tu vacanaṃ rudrasyāmitatejasaḥ

01,215.011d@118_0054 praṇipatya mahātmānaṃ rājarṣiḥ pratyabhāṣata

01,215.011d@118_0055 yadi me bhagavān prītaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ

01,215.011d@118_0056 svayaṃ māṃ devadeveśa yājayasva sureśvara

01,215.011d@118_0057 etac chrutvā tu vacanaṃ rājñā tena prabhāṣitam

01,215.011d@118_0058 uvāca bhagavān prītaḥ smitapūrvam idaṃ vacaḥ

01,215.011d@118_0059 nāsmākam etadviṣaye vartate yājanaṃ prati

01,215.011d@118_0060 tvayā ca sumahat taptaṃ tapo rājan varārthinā

01,215.011d@118_0061 yājayiṣyāmi rājaṃs tvāṃ samayena paraṃtapa

01,215.011d@118_0062 samā dvādaśa rājendra brahmacārī samāhitaḥ

01,215.011d@118_0063 satataṃ tv ājyadhārābhir yadi tarpayase 'nalam

01,215.011d@118_0064 kāmaṃ prārthayase yaṃ tvaṃ mattaḥ prāpsyasi taṃ nṛpa

01,215.011d@118_0065 evam uktas tu rudreṇa śvetakir manujādhipaḥ

01,215.011d@118_0066 tathā cakāra tat sarvaṃ yathoktaṃ śūlapāṇinā

01,215.011d@118_0067 pūrṇe tu dvādaśe varṣe punar āyān maheśvaram

01,215.011d@118_0068 dṛṣṭvaiva ca sa rājānaṃ śaṃkaro lokabhāvanaḥ

01,215.011d@118_0069 uvāca paramaprītaḥ śvetakiṃ nṛpasattamam

01,215.011d@118_0070 toṣito 'haṃ nṛpaśreṣṭha tvayeha svena karmaṇā

01,215.011d@118_0071 yājanaṃ brāhmaṇānāṃ tu vidhidṛṣṭaṃ paraṃtapa

01,215.011d@118_0072 ato 'haṃ tvāṃ svayaṃ nādya yājayāmi paraṃtapa

01,215.011d@118_0073 mamāṃśas tu kṣititale mahābhāgo dvijottamaḥ

01,215.011d@118_0074 durvāsā iti vikhyātaḥ sa hi tvāṃ yājayiṣyati

01,215.011d@118_0075 manniyogān mahātejāḥ saṃbhārāḥ saṃbhriyantu te

01,215.011d@118_0076 etac chrutvā tu vacanaṃ rudreṇa samudāhṛtam

01,215.011d@118_0077 svapuraṃ punar āgamya saṃbhārān punar ārjayat

01,215.011d@118_0078 tataḥ saṃbhṛtasaṃbhāro bhūyo rudram upāgamat

01,215.011d@118_0079 saṃbhṛtā mama saṃbhārāḥ sarvopakaraṇāni ca

01,215.011d@118_0080 tvatprasādān mahādeva śvo me dīkṣā bhaved iti

01,215.011d@118_0081 etac chrutvā tu vacanaṃ tasya rājño mahātmanaḥ

01,215.011d@118_0082 durvāsasaṃ samāhūya rudro vacanam abravīt

01,215.011d@118_0083 eṣa rājā mahābhāgaḥ śvetakir dvijasattama

01,215.011d@118_0084 enaṃ yājaya viprendra manniyogena bhūmipam

01,215.011d@118_0085 bāḍham ity eva vacanaṃ rudram ṛṣir uvāca ha

01,215.011d@118_0086 tataḥ satraṃ samabhavat tasya rājño mahātmanaḥ

01,215.011d@118_0087 yathāvidhi yathākālaṃ yathoktaṃ bahudakṣiṇam

01,215.011d@118_0088 tasmin parisamāpte tu rājñaḥ satre mahātmanaḥ

01,215.011d@118_0089 durvāsasābhyanujñātā vipratasthuḥ sma yājakāḥ

01,215.011d@118_0090 ye tatra dīkṣitāḥ sarve sadasyāś ca mahaujasaḥ

01,215.011d@118_0091 so 'pi rājā mahābhāgaḥ svapuraṃ prāviśat tadā

01,215.011d@118_0092 tato bhagavato vahner vikāraḥ samajāyata

01,215.011d@118_0093 tejasā viprahīṇaś ca glāniś cainaṃ samāviśat

01,215.011d@118_0094 sa lakṣayitvā cātmānaṃ tejohīnaṃ hutāśanaḥ

01,215.011d@118_0095 jagāma sadanaṃ puṇyaṃ brahmaṇo lokapūjitam

01,215.011d@118_0096 tatra brāhmaṇam āsīnam idaṃ vacanam abravīt

01,215.011d@118_0097 tejasā viprahīṇo 'smi balena ca jagatpate

01,215.011d@118_0098 iccheyaṃ tvatprasādena svātmanaḥ prakṛtiṃ sthirām

01,215.011d@118_0099 etac chrutvā tu vacanaṃ bhagavān sarvalokakṛt

01,215.011d@118_0100 havyavāham idaṃ vākyam uvāca prahasann iva

01,215.011d@118_0101 tvayā dvādaśa varṣāṇi vasor dhārāhutaṃ haviḥ

01,215.011d@118_0102 upayuktaṃ mahābhāga tena tvāṃ glānir āviśat

01,215.011d@118_0103 tejasā viprahīṇatvāt sahasā havyavāhana

01,215.011d@118_0104 mā gamas tvaṃ vyathāṃ vahne prakṛtistho bhaviṣyasi

01,215.011d@118_0105 purā devaniyogena yat tvayā bhasmasāt kṛtam

01,215.011d@118_0106 ālayaṃ devaśatrūṇāṃ sughoraṃ khāṇḍavaṃ vanam

01,215.011d@118_0107 tatra sarvāṇi sattvāni nivasanti vibhāvaso

01,215.011d@118_0108 teṣāṃ tvaṃ medasā tṛptaḥ prakṛtistho bhaviṣyasi

01,215.011d@118_0109 gaccha śīghraṃ pradagdhuṃ tvaṃ tato mokṣyasi kilbiṣāt

01,215.011d@118_0110 etac chrutvā tu vacanaṃ parameṣṭhimukhāc cyutam

01,215.011d@118_0111 uttamaṃ javam āsthāya pradudrāva hutāśanaḥ

01,215.011d@118_0112 āgamya khāṇḍavaṃ dāvam uttamaṃ javam āsthitaḥ

01,215.011d@118_0113 sahasā prajvalaty agniḥ kruddho vāyusamīritaḥ

01,215.011d@118_0114 pradīptaṃ khāṇḍavaṃ dṛṣṭvā ye sma tatra nivāsinaḥ

01,215.011d@118_0115 paramaṃ yatnam ātiṣṭhan pāvakasya praśāntaye

01,215.011d@118_0116 karais tu kariṇaḥ śīghraṃ jalam ādāya satvarāḥ

01,215.011d@118_0117 siṣicuḥ pāvakaṃ kruddhāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

01,215.011d@118_0118 bahuśīrṣās tathā nāgāḥ śirobhir jalavṛṣṭayaḥ

01,215.011d@118_0119 mumucuḥ pāvakābhyāśe satvarāḥ krodhamūrcchitāḥ

01,215.011d@118_0120 tathaivānyāni sattvāni nānāpraharaṇodyamaiḥ

01,215.011d@118_0121 vilayaṃ pāvakaṃ śīghram anayan bharatottama

01,215.011d@118_0122 anena tu prakāreṇa bhūyo bhūyaś ca prajvalan

01,215.011d@118_0123 saptakṛtvaḥ praśamitaḥ khāṇḍave havyavāhanaḥ

01,215.011d@118_0124 sa tu nairāśyam āpannaḥ sadā glānisamanvitaḥ

01,215.011d@118_0125 pitāmaham upāgacchat saṃkruddho havyavāhanaḥ

01,215.011d@118_0126 tac ca sarvaṃ yathāvṛttaṃ brahmaṇe saṃnyavedayat

01,215.011d@118_0127 uvāca cainaṃ bhagavān muhūrtaṃ sa vicintya tu

01,215.011d@118_0128 upāyaḥ paridṛṣṭo me yathā tvaṃ dhakṣyase 'nala

01,215.011d@118_0129 khāṇḍavaṃ dāvam adyaiva miṣato 'sya śatakratoḥ

01,215.011d@118_0130 naranārāyaṇau yau tau pūrvadevau vibhāvaso

01,215.011d@118_0131 saṃprāptau mānuṣaṃ lokaṃ kāryārthaṃ hi divaukasām

01,215.011d@118_0132 arjunaṃ vāsudevaṃ ca yau tau loko 'bhimanyate

01,215.011d@118_0133 tāv etau sahitau vahne khāṇḍavasya samīpataḥ

01,215.011d@118_0134 tau tvaṃ yācasva sāhāyye dāhārthaṃ khāṇḍavasya ca

01,215.011d@118_0135 tato dhakṣyasi taṃ dāvaṃ rakṣitaṃ tridaśair api

01,215.011d@118_0136 tau tu sattvāni sarvāṇi yatnato vārayiṣyataḥ

01,215.011d@118_0137 devarājaṃ ca sahitau tatra me nāsti saṃśayaḥ

01,215.011d@118_0138 etac chrutvā tu vacanaṃ tvarito havyavāhanaḥ

01,215.011d@118_0139 kṛṣṇapārthāv upāgamya yam arthaṃ tv abhyabhāṣata

01,215.011d@118_0140 taṃ te kathitavān asmi pūrvam eva nṛpottama

01,215.012a evam ukte pratyuvāca bībhatsur jātavedasam

01,215.012b*2108_01 abravīn nṛpaśārdūla tatkālasadṛśaṃ vacaḥ

01,215.012c didhakṣuṃ khāṇḍavaṃ dāvam akāmasya śatakratoḥ

01,215.013a uttamāstrāṇi me santi divyāni ca bahūni ca

01,215.013c yair ahaṃ śaknuyāṃ yoddhum api vajradharān bahūn

01,215.014a dhanur me nāsti bhagavan bāhuvīryeṇa saṃmitam

01,215.014c kurvataḥ samare yatnaṃ vegaṃ yad viṣaheta me

01,215.015a śaraiś ca me 'rtho bahubhir akṣayaiḥ kṣipram asyataḥ

01,215.015b*2109_01 upāsaṃgau ca me na staḥ pratiyoddhuṃ puraṃdaram

01,215.015c na hi voḍhuṃ rathaḥ śaktaḥ śarān mama yathepsitān

01,215.016a aśvāṃś ca divyān iccheyaṃ pāṇḍurān vātaraṃhasaḥ

01,215.016c rathaṃ ca meghanirghoṣaṃ sūryapratimatejasam

01,215.017a tathā kṛṣṇasya vīryeṇa nāyudhaṃ vidyate samam

01,215.017c yena nāgān piśācāṃś ca nihanyān mādhavo raṇe

01,215.018a upāyaṃ karmaṇaḥ siddhau bhagavan vaktum arhasi

01,215.018c nivārayeyaṃ yenendraṃ varṣamāṇaṃ mahāvane

01,215.019a pauruṣeṇa tu yat kāryaṃ tat kartārau sva pāvaka

01,215.019c karaṇāni samarthāni bhagavan dātum arhasi

01,216.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,216.001a evam uktas tu bhagavān dhūmaketur hutāśanaḥ

01,216.001c cintayām āsa varuṇaṃ lokapālaṃ didṛkṣayā

01,216.001e ādityam udake devaṃ nivasantaṃ jaleśvaram

01,216.002a sa ca tac cintitaṃ jñātvā darśayām āsa pāvakam

01,216.002c tam abravīd dhūmaketuḥ pratipūjya jaleśvaram

01,216.002e caturthaṃ lokapālānāṃ rakṣitāraṃ maheśvaram

01,216.002f*2110_01 sa khyātamātro varuṇaḥ samāyāto mahādyutiḥ

01,216.002f*2110_02 athemaṃ nṛpaśārdūla vahnir vacanam abravīt

01,216.003a somena rājñā yad dattaṃ dhanuś caiveṣudhī ca te

01,216.003c tat prayacchobhayaṃ śīghraṃ rathaṃ ca kapilakṣaṇam

01,216.003c*2111_01 tvam asmai savyasācine

01,216.003c*2111_02 divyair aśvaiḥ samāyuktaṃ

01,216.004a kāryaṃ hi sumahat pārtho gāṇḍīvena kariṣyati

01,216.004c cakreṇa vāsudevaś ca tan madarthe pradīyatām

01,216.004e dadānīty eva varuṇaḥ pāvakaṃ pratyabhāṣata

01,216.005a tato 'dbhutaṃ mahāvīryaṃ yaśaḥkīrtivivardhanam

01,216.005c sarvaśastrair anādhṛṣyaṃ sarvaśastrapramāthi ca

01,216.005e sarvāyudhamahāmātraṃ parasenāpradharṣaṇam

01,216.006a ekaṃ śatasahasreṇa saṃmitaṃ rāṣṭravardhanam

01,216.006c citram uccāvacair varṇaiḥ śobhitaṃ ślakṣṇam avraṇam

01,216.007a devadānavagandharvaiḥ pūjitaṃ śāśvatīḥ samāḥ

01,216.007b*2112_01 tad divyaṃ dhanuṣāṃ śreṣṭhaṃ brahmaṇā nirmitaṃ purā

01,216.007c prādād vai dhanuratnaṃ tad akṣayyau ca maheṣudhī

01,216.008a rathaṃ ca divyāśvayujaṃ kapipravaraketanam

01,216.008c upetaṃ rājatair aśvair gāndharvair hemamālibhiḥ

01,216.008e pāṇḍurābhrapratīkāśair manovāyusamair jave

01,216.009a sarvopakaraṇair yuktam ajayyaṃ devadānavaiḥ

01,216.009c bhānumantaṃ mahāghoṣaṃ sarvabhūtamanoharam

01,216.010a sasarja yat svatapasā bhauvano bhuvanaprabhuḥ

01,216.010c prajāpatir anirdeśyaṃ yasya rūpaṃ raver iva

01,216.011a yaṃ sma somaḥ samāruhya dānavān ajayat prabhuḥ

01,216.011c nagameghapratīkāśaṃ jvalantam iva ca śriyā

01,216.011d*2113_01 surāriyoṣitsauvarṇaśrutitāṭaṅkanāśanam

01,216.012a āśritā taṃ rathaśreṣṭhaṃ śakrāyudhasamā śubhā

01,216.012c tāpanīyā surucirā dhvajayaṣṭir anuttamā

01,216.013a tasyāṃ tu vānaro divyaḥ siṃhaśārdūlalakṣaṇaḥ

01,216.013b*2114_01 hanūmān nāma tejasvī kāmarūpī samīrajaḥ

01,216.013b*2114_02 nādena ca mahāraudro bhūtakoṭisamāvṛtaḥ

01,216.013b*2115_01 yaḥ purā vāyusaṃbhūto rakṣogaṇavināśanaḥ

01,216.013c vinardann iva tatrasthaḥ saṃsthito mūrdhny aśobhata

01,216.014a dhvaje bhūtāni tatrāsan vividhāni mahānti ca

01,216.014c nādena ripusainyānāṃ yeṣāṃ saṃjñā praṇaśyati

01,216.015a sa taṃ nānāpatākābhiḥ śobhitaṃ ratham uttamam

01,216.015c pradakṣiṇam upāvṛtya daivatebhyaḥ praṇamya ca

01,216.016a saṃnaddhaḥ kavacī khaḍgī baddhagodhāṅgulitravān

01,216.016b*2116_01 viṣṇor ājñāṃ gṛhītvā tu phalgunaḥ paravīrahā

01,216.016c āruroha rathaṃ pārtho vimānaṃ sukṛtī yathā

01,216.017a tac ca divyaṃ dhanuḥśreṣṭhaṃ brahmaṇā nirmitaṃ purā

01,216.017c gāṇḍīvam upasaṃgṛhya babhūva mudito 'rjunaḥ

01,216.018a hutāśanaṃ namaskṛtya tatas tad api vīryavān

01,216.018c jagrāha balam āsthāya jyayā ca yuyuje dhanuḥ

01,216.019a maurvyāṃ tu yujyamānāyāṃ balinā pāṇḍavena ha

01,216.019c ye 'śṛṇvan kūjitaṃ tatra teṣāṃ vai vyathitaṃ manaḥ

01,216.020a labdhvā rathaṃ dhanuś caiva tathākṣayyau maheṣudhī

01,216.020c babhūva kalyaḥ kaunteyaḥ prahṛṣṭaḥ sāhyakarmaṇi

01,216.021a vajranābhaṃ tataś cakraṃ dadau kṛṣṇāya pāvakaḥ

01,216.021c āgneyam astraṃ dayitaṃ sa ca kalyo 'bhavat tadā

01,216.022a abravīt pāvakaś cainam etena madhusūdana

01,216.022c amānuṣān api raṇe vijeṣyasi na saṃśayaḥ

01,216.023a anena tvaṃ manuṣyāṇāṃ devānām api cāhave

01,216.023c rakṣaḥpiśācadaityānāṃ nāgānāṃ cādhikaḥ sadā

01,216.023e bhaviṣyasi na saṃdehaḥ pravarārinibarhaṇe

01,216.023f*2117_01 tavaitac cakram astraṃ yan nāmataś ca sudarśanam

01,216.023f*2117_02 tac cāsminn arpaya vibho daityaghāte yathā purā

01,216.023f*2118_01 cakreṇa bhasmasāt sarvaṃ visṛṣṭena tu vīryavān

01,216.024a kṣiptaṃ kṣiptaṃ raṇe caitat tvayā mādhava śatruṣu

01,216.024c hatvāpratihataṃ saṃkhye pāṇim eṣyati te punaḥ

01,216.025a varuṇaś ca dadau tasmai gadām aśaniniḥsvanām

01,216.025c daityāntakaraṇīṃ ghorāṃ nāmnā kaumodakīṃ hareḥ

01,216.025d@119_0001 tadāgner anumodāya sakhā sakhyuḥ priyaṃkaraḥ

01,216.025d@119_0002 uvāca pārthaṃ vārṣṇeyaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam

01,216.025d@119_0003 ajitas tvam ajeyaś ca jetā tvam asi pāṇḍava

01,216.025d@119_0004 ajitaḥ phālgunety uktvā raśmīn ādāya vīryavān

01,216.025d@119_0005 jitam ity eva bībhatsuṃ pratyuvāca janārdanaḥ

01,216.025d@119_0006 pradakṣiṇaṃ parikramya kareṇa ratham aspṛśat

01,216.025d@119_0007 prīyamāṇo rathe tasminn abhavat kṛṣṇasārathiḥ

01,216.025d@119_0008 pāvakāya namaskṛtya vavande gāṇḍivaṃ dhanuḥ

01,216.025d@119_0009 ratham āsthāya bībhatsuś cakre 'dhijyaṃ mahad dhanuḥ

01,216.025d@119_0010 maurvī kṛṣṇasya bāhubhyāṃ visṛjad bhṛśadāruṇam

01,216.025d@119_0011 kūjantī sāpatat tūrṇaṃ siṃhīva mṛgagṛddhinī

01,216.026a tataḥ pāvakam abrūtāṃ prahṛṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau

01,216.026c kṛtāstrau śastrasaṃpannau rathinau dhvajināv api

01,216.027a kalyau svo bhagavan yoddhum api sarvaiḥ surāsuraiḥ

01,216.027c kiṃ punar vajriṇaikena pannagārthe yuyutsunā

01,216.028 arjuna uvāca

01,216.028a cakram astraṃ ca vārṣṇeyo visṛjan yudhi vīryavān

01,216.028c triṣu lokeṣu tan nāsti yan na jīyāj janārdanaḥ

01,216.029a gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya tathākṣayyau maheṣudhī

01,216.029c aham apy utsahe lokān vijetuṃ yudhi pāvaka

01,216.029c*2119_01 sa surāsuramānavān

01,216.029c*2119_02 kiṃ punar vajriṇaikaṃ tu

01,216.030a sarvataḥ parivāryainaṃ dāvena mahatā prabho

01,216.030c kāmaṃ saṃprajvalādyaiva kalyau svaḥ sāhyakarmaṇi

01,216.030d*2120_01 yadi khāṇḍavam eṣyati pramādāt

01,216.030d*2120_02 sagaṇo vā parirakṣituṃ mahendraḥ

01,216.030d*2120_03 śaratāḍitakhaṇḍakuṇḍalānāṃ

01,216.030d*2120_04 kadanaṃ drakṣyati devavāhinīnām

01,216.031 vaiśaṃpāyana uvāca

01,216.031a evam uktaḥ sa bhagavān dāśārheṇārjunena ca

01,216.031c taijasaṃ rūpam āsthāya dāvaṃ dagdhuṃ pracakrame

01,216.032a sarvataḥ parivāryātha saptārcir jvalanas tadā

01,216.032c dadāha khāṇḍavaṃ kruddho yugāntam iva darśayan

01,216.033a parigṛhya samāviṣṭas tad vanaṃ bharatarṣabha

01,216.033c meghastanitanirghoṣaṃ sarvabhūtāni nirdahan

01,216.034a dahyatas tasya vibabhau rūpaṃ dāvasya bhārata

01,216.034c meror iva nagendrasya kāñcanasya mahādyuteḥ

01,217.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,217.001a tau rathābhyāṃ naravyāghrau dāvasyobhayataḥ sthitau

01,217.001c dikṣu sarvāsu bhūtānāṃ cakrāte kadanaṃ mahat

01,217.001d@120=0000 janamejayaḥ

01,217.001d@120=0003 vaiśaṃpāyanaḥ

01,217.001d@120_0001 kimarthaṃ bhagavān agniḥ khāṇḍavaṃ dagdhum icchati

01,217.001d@120_0002 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vada brāhmaṇasattama

01,217.001d@120_0003 śveto nāma mahārāja āsīd ikṣvākuvaṃśajaḥ

01,217.001d@120_0004 yajatas tasya rājñas tu satraṃ dvādaśavārṣikam

01,217.001d@120_0005 nirantarājyadhāraughair hūyamāno vibhāvasuḥ

01,217.001d@120_0006 tatra pāṇḍucchavir abhūt pāṇḍurogeṇa dhiṣṭhitaḥ

01,217.001d@120_0007 nānyasya havir ādātuṃ śakto 'bhūd dhavyavāhanaḥ

01,217.001d@120_0008 śrāntaḥ śrāntatanur nityaṃ tato brahmāṇam āgamat

01,217.001d@120_0009 gatvā pitāmahaṃ devaṃ namaskṛtvā ca pāvakaḥ

01,217.001d@120_0010 vijñāpayām āsa tadā svaśarīrasya vedanām

01,217.001d@120_0011 brahmovāca tadā jñātvā dagdhvā khāṇḍavasatrakam

01,217.001d@120_0012 arogaḥ siddhatejāś ca bhaviṣyasi na saṃśayaḥ

01,217.001d@120_0013 uktamātre tadā tena brahmaṇā parameṣṭhinā

01,217.001d@120_0014 khāṇḍavaṃ dagdhukāmaḥ san gatvā dagdhuṃ pracakrame

01,217.001d@120_0015 vanapālais tadā devaiḥ śamito vāriṇāgamat

01,217.001d@120_0016 saptakṛtvo vighātaṃ ca vahan khāṇḍavadāhakam

01,217.001d@120_0017 tato brahmāṇam agamat punar jñāpitavān prabhum

01,217.001d@120_0018 tenāpi ca samādiṣṭas tad dhi pāṇḍaravigrahaḥ

01,217.001d@120_0019 naranārāyaṇau yau tu dvāpare kṛṣṇaphalgunau

01,217.001d@120_0020 bhaviṣyantau mahātmānau khāṇḍavasya samīpataḥ

01,217.001d@120_0021 tau prārthaya mahāśūrau sāhāyyaṃ te kariṣyataḥ

01,217.002a yatra yatra hi dṛśyante prāṇinaḥ khāṇḍavālayāḥ

01,217.002c palāyantas tatra tatra tau vīrau paryadhāvatām

01,217.003a chidraṃ hi na prapaśyanti rathayor āśuvikramāt

01,217.003c āviddhāv iva dṛśyete rathinau tau rathottamau

01,217.004a khāṇḍave dahyamāne tu bhūtāny atha sahasraśaḥ

01,217.004c utpetur bhairavān nādān vinadanto diśo daśa

01,217.005a dagdhaikadeśā bahavo niṣṭaptāś ca tathāpare

01,217.005c sphuṭitākṣā viśīrṇāś ca viplutāś ca vicetasaḥ

01,217.006a samāliṅgya sutān anye pitṝn mātṝṃs tathāpare

01,217.006c tyaktuṃ na śekuḥ snehena tathaiva nidhanaṃ gatāḥ

01,217.007a vikṛtair darśanair anye samutpetuḥ sahasraśaḥ

01,217.007c tatra tatra vighūrṇantaḥ punar agnau prapedire

01,217.008a dagdhapakṣākṣicaraṇā viceṣṭanto mahītale

01,217.008c tatra tatra sma dṛśyante vinaśyantaḥ śarīriṇaḥ

01,217.009a jalasthāneṣu sarveṣu kvāthyamāneṣu bhārata

01,217.009c gatasattvāḥ sma dṛśyante kūrmamatsyāḥ sahasraśaḥ

01,217.010a śarīraiḥ saṃpradīptaiś ca dehavanta ivāgnayaḥ

01,217.010c adṛśyanta vane tasmin prāṇinaḥ prāṇasaṃkṣaye

01,217.011a tāṃs tathotpatataḥ pārthaḥ śaraiḥ saṃchidya khaṇḍaśaḥ

01,217.011c dīpyamāne tataḥ prāsyat prahasan kṛṣṇavartmani

01,217.012a te śarācitasarvāṅgā vinadanto mahāravān

01,217.012c ūrdhvam utpatya vegena nipetuḥ pāvake punaḥ

01,217.013a śarair abhyāhatānāṃ ca dahyatāṃ ca vanaukasām

01,217.013c virāvaḥ śrūyate ha sma samudrasyeva mathyataḥ

01,217.013d*2121_01 upalabhya samutpetuḥ samutpetur mahīdharāt

01,217.014a vahneś cāpi prahṛṣṭasya kham utpetur mahārciṣaḥ

01,217.014c janayām āsur udvegaṃ sumahāntaṃ divaukasām

01,217.014d*2122_01 tenārciṣā susaṃtaptā devāḥ sarṣipurogamāḥ

01,217.015a tato jagmur mahātmānaḥ sarva eva divaukasaḥ

01,217.015c śaraṇaṃ devarājānaṃ sahasrākṣaṃ puraṃdaram

01,217.016 devā ūcuḥ

01,217.016a kiṃ nv ime mānavāḥ sarve dahyante kṛṣṇavartmanā

01,217.016c kaccin na saṃkṣayaḥ prāpto lokānām amareśvara

01,217.016d*2123_01 ity ākrośam akurvaṃs te lokāḥ sarve bhayānvitāḥ

01,217.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,217.017a tac chrutvā vṛtrahā tebhyaḥ svayam evānvavekṣya ca

01,217.017c khāṇḍavasya vimokṣārthaṃ prayayau harivāhanaḥ

01,217.018a mahatā meghajālena nānārūpeṇa vajrabhṛt

01,217.018c ākāśaṃ samavastīrya pravavarṣa sureśvaraḥ

01,217.019a tato 'kṣamātrā visṛjan dhārāḥ śatasahasraśaḥ

01,217.019c abhyavarṣat sahasrākṣaḥ pāvakaṃ khāṇḍavaṃ prati

01,217.020a asaṃprāptās tu tā dhārās tejasā jātavedasaḥ

01,217.020c kha eva samaśuṣyanta na kāś cit pāvakaṃ gatāḥ

01,217.021a tato namucihā kruddho bhṛśam arciṣmatas tadā

01,217.021c punar evābhyavarṣat tam ambhaḥ pravisṛjan bahu

01,217.022a arcir dhārābhisaṃbaddhaṃ dhūmavidyutsamākulam

01,217.022c babhūva tad vanaṃ ghoraṃ stanayitnusaghoṣavat

01,218.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,218.001a tasyābhivarṣato vāri pāṇḍavaḥ pratyavārayat

01,218.001c śaravarṣeṇa bībhatsur uttamāstrāṇi darśayan

01,218.002a śaraiḥ samantataḥ sarvaṃ khāṇḍavaṃ cāpi pāṇḍavaḥ

01,218.002c chādayām āsa tad varṣam apakṛṣya tato vanāt

01,218.003a na ca sma kiṃ cic chaknoti bhūtaṃ niścarituṃ tataḥ

01,218.003b*2124_01 tad dṛṣṭvā vāritaṃ toyaṃ nārācaiḥ savyasācinā

01,218.003b*2124_02 āścaryam agaman devā munayaś ca divi sthitāḥ

01,218.003c saṃchādyamāne khagamair asyatā savyasācinā

01,218.004a takṣakas tu na tatrāsīt sarparājo mahābalaḥ

01,218.004c dahyamāne vane tasmin kurukṣetre 'bhavat tadā

01,218.005a aśvasenas tu tatrāsīt takṣakasya suto balī

01,218.005c sa yatnam akarot tīvraṃ mokṣārthaṃ havyavāhanāt

01,218.006a na śaśāka vinirgantuṃ kaunteyaśarapīḍitaḥ

01,218.006c mokṣayām āsa taṃ mātā nigīrya bhujagātmajā

01,218.007a tasya pūrvaṃ śiro grastaṃ puccham asya nigīryate

01,218.007c ūrdhvam ācakrame sā tu pannagī putragṛddhinī

01,218.008a tasyās tīkṣṇena bhallena pṛthudhāreṇa pāṇḍavaḥ

01,218.008c śiraś ciccheda gacchantyās tām apaśyat sureśvaraḥ

01,218.009a taṃ mumocayiṣur vajrī vātavarṣeṇa pāṇḍavam

01,218.009c mohayām āsa tatkālam aśvasenas tv amucyata

01,218.010a tāṃ ca māyāṃ tadā dṛṣṭvā ghorāṃ nāgena vañcitaḥ

01,218.010c dvidhā tridhā ca ciccheda khagatān eva bhārata

01,218.011a śaśāpa taṃ ca saṃkruddho bībhatsur jihmagāminam

01,218.011c pāvako vāsudevaś ca apratiṣṭho bhaved iti

01,218.012a tato jiṣṇuḥ sahasrākṣaṃ khaṃ vitatyeṣubhiḥ śitaiḥ

01,218.012c yodhayām āsa saṃkruddho vañcanāṃ tām anusmaran

01,218.013a devarāḍ api taṃ dṛṣṭvā saṃrabdham iva phalgunam

01,218.013c svam astram asṛjad dīptaṃ yat tatānākhilaṃ nabhaḥ

01,218.013d*2125_01 subhadrajavam ādīptaṃ tadā vāyuṃ visarja ha

01,218.014a tato vāyur mahāghoṣaḥ kṣobhayan sarvasāgarān

01,218.014c viyatstho 'janayan meghāñ jaladhārāmuco ''kulān

01,218.014d*2126_01 tato 'śanimuco ghorāṃs taḍitstanitaniḥsvanān

01,218.015a tadvighātārtham asṛjad arjuno 'py astram uttamam

01,218.015c vāyavyam evābhimantrya pratipattiviśāradaḥ

01,218.016a tenendrāśanimeghānāṃ vīryaujas tadvināśitam

01,218.016c jaladhārāś ca tāḥ śoṣaṃ jagmur neśuś ca vidyutaḥ

01,218.017a kṣaṇena cābhavad vyoma saṃpraśāntarajastamaḥ

01,218.017c sukhaśītānilaguṇaṃ prakṛtisthārkamaṇḍalam

01,218.018a niṣpratīkārahṛṣṭaś ca hutabhug vividhākṛtiḥ

01,218.018b*2127_01 sicyamāno vasaughais taiḥ prāṇināṃ dehaniḥsṛtaiḥ

01,218.018c prajajvālātulārciṣmān svanādaiḥ pūrayañ jagat

01,218.019a kṛṣṇābhyāṃ rakṣitaṃ dṛṣṭvā taṃ ca dāvam ahaṃkṛtāḥ

01,218.019c samutpetur athākāśaṃ suparṇādyāḥ patatriṇaḥ

01,218.020a garuḍā vajrasadṛśaiḥ pakṣatuṇḍanakhais tathā

01,218.020c prahartukāmāḥ saṃpetur ākāśāt kṛṣṇapāṇḍavau

01,218.021a tathaivoragasaṃghātāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ

01,218.021c utsṛjanto viṣaṃ ghoraṃ niścerur jvalitānanāḥ

01,218.021d*2128_01 tāṃś cārkasadṛśair astraiḥ parapakṣasamāśritān

01,218.022a tāṃś cakarta śaraiḥ pārthaḥ saroṣān dṛśya khecarān

01,218.022c vivaśāś cāpatan dīptaṃ dehābhāvāya pāvakam

01,218.023a tataḥ surāḥ sagandharvā yakṣarākṣasapannagāḥ

01,218.023c utpetur nādam atulam utsṛjanto raṇārthiṇaḥ

01,218.024a ayaḥkaṇapacakrāśmabhuśuṇḍyudyatabāhavaḥ

01,218.024c kṛṣṇapārthau jighāṃsantaḥ krodhasaṃmūrcchitaujasaḥ

01,218.025a teṣām abhivyāharatāṃ śastravarṣaṃ ca muñcatām

01,218.025c pramamāthottamāṅgāni bībhatsur niśitaiḥ śaraiḥ

01,218.026a kṛṣṇaś ca sumahātejāś cakreṇārinihā tadā

01,218.026c daityadānavasaṃghānāṃ cakāra kadanaṃ mahat

01,218.027a athāpare śarair viddhāś cakravegeritās tadā

01,218.027c velām iva samāsādya vyātiṣṭhanta mahaujasaḥ

01,218.027d*2129_01 śerate rudhiraklinnā indragopakasaṃnibhāḥ

01,218.028a tataḥ śakro 'bhisaṃkruddhas tridaśānāṃ maheśvaraḥ

01,218.028c pāṇḍuraṃ gajam āsthāya tāv ubhau samabhidravat

01,218.029a aśaniṃ gṛhya tarasā vajram astram avāsṛjat

01,218.029c hatāv etāv iti prāha surān asurasūdanaḥ

01,218.030a tataḥ samudyatāṃ dṛṣṭvā devendreṇa mahāśanim

01,218.030c jagṛhuḥ sarvaśastrāṇi svāni svāni surās tadā

01,218.031a kāladaṇḍaṃ yamo rājā śibikāṃ ca dhaneśvaraḥ

01,218.031c pāśaṃ ca varuṇas tatra vicakraṃ ca tathā śivaḥ

01,218.031d*2130_01 skandaḥ śaktiṃ samādāya tasthau merur ivācalaḥ

01,218.031d*2131_01 śaktiṃ khaḍgaṃ yāturājaḥ samīro 'ṅkuśam eva ca

01,218.032a oṣadhīr dīpyamānāś ca jagṛhāte 'śvināv api

01,218.032c jagṛhe ca dhanur dhātā musalaṃ ca jayas tathā

01,218.033a parvataṃ cāpi jagrāha kruddhas tvaṣṭā mahābalaḥ

01,218.033c aṃśas tu śaktiṃ jagrāha mṛtyur devaḥ paraśvadham

01,218.034a pragṛhya parighaṃ ghoraṃ vicacārāryamā api

01,218.034c mitraś ca kṣuraparyantaṃ cakraṃ gṛhya vyatiṣṭhata

01,218.035a pūṣā bhagaś ca saṃkruddhaḥ savitā ca viśāṃ pate

01,218.035c āttakārmukanistriṃśāḥ kṛṣṇapārthāv abhidrutāḥ

01,218.036a rudrāś ca vasavaś caiva marutaś ca mahābalāḥ

01,218.036c viśvedevās tathā sādhyā dīpyamānāḥ svatejasā

01,218.037a ete cānye ca bahavo devās tau puruṣottamau

01,218.037c kṛṣṇapārthau jighāṃsantaḥ pratīyur vividhāyudhāḥ

01,218.038a tatrādbhutāny adṛśyanta nimittāni mahāhave

01,218.038c yugāntasamarūpāṇi bhūtotsādāya bhārata

01,218.039a tathā tu dṛṣṭvā saṃrabdhaṃ śakraṃ devaiḥ sahācyutau

01,218.039c abhītau yudhi durdharṣau tasthatuḥ sajjakārmukau

01,218.040a āgatāṃś caiva tān dṛṣṭvā devān ekaikaśas tataḥ

01,218.040c nyavārayetāṃ saṃkruddhau bāṇair vajropamais tadā

01,218.041a asakṛd bhagnasaṃkalpāḥ surāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ

01,218.041c bhayād raṇaṃ parityajya śakram evābhiśiśriyuḥ

01,218.042a dṛṣṭvā nivāritān devān mādhavenārjunena ca

01,218.042c āścaryam agamaṃs tatra munayo divi viṣṭhitāḥ

01,218.043a śakraś cāpi tayor vīryam upalabhyāsakṛd raṇe

01,218.043c babhūva paramaprīto bhūyaś caitāv ayodhayat

01,218.044a tato 'śmavarṣaṃ sumahad vyasṛjat pākaśāsanaḥ

01,218.044c bhūya eva tadā vīryaṃ jijñāsuḥ savyasācinaḥ

01,218.044e tac charair arjuno varṣaṃ pratijaghne 'tyamarṣaṇaḥ

01,218.045a viphalaṃ kriyamāṇaṃ tat saṃprekṣya ca śatakratuḥ

01,218.045c bhūyaḥ saṃvardhayām āsa tad varṣaṃ devarāḍ atha

01,218.046a so 'śmavarṣaṃ mahāvegair iṣubhiḥ pākaśāsaniḥ

01,218.046c vilayaṃ gamayām āsa harṣayan pitaraṃ tadā

01,218.047a samutpāṭya tu pāṇibhyāṃ mandarāc chikharaṃ mahat

01,218.047c sadrumaṃ vyasṛjac chakro jighāṃsuḥ pāṇḍunandanam

01,218.048a tato 'rjuno vegavadbhir jvalitāgrair ajihmagaiḥ

01,218.048c bāṇair vidhvaṃsayām āsa gireḥ śṛṅgaṃ sahasradhā

01,218.049a girer viśīryamāṇasya tasya rūpaṃ tadā babhau

01,218.049c sārkacandragrahasyeva nabhasaḥ praviśīryataḥ

01,218.050a tenāvākpatatā dāve śailena mahatā bhṛśam

01,218.050c bhūya eva hatās tatra prāṇinaḥ khāṇḍavālayāḥ

01,219.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,219.001a tathā śailanipātena bhīṣitāḥ khāṇḍavālayāḥ

01,219.001c dānavā rākṣasā nāgās tarakṣvṛkṣavanaukasaḥ

01,219.001e dvipāḥ prabhinnāḥ śārdūlāḥ siṃhāḥ kesariṇas tathā

01,219.002a mṛgāś ca mahiṣāś caiva śataśaḥ pakṣiṇas tathā

01,219.002c samudvignā visasṛpus tathānyā bhūtajātayaḥ

01,219.003a taṃ dāvaṃ samudīkṣantaḥ kṛṣṇau cābhyudyatāyudhau

01,219.003c utpātanādaśabdena saṃtrāsita ivābhavan

01,219.003d*2132_01 te vanaṃ prasamīkṣyātha dahyamānam anekadhā

01,219.003d*2132_02 kṛṣṇam abhyudyatāstraṃ ca nādaṃ mumucur ulbaṇam

01,219.003d*2132_03 tena nādena raudreṇa nādena ca vibhāvasoḥ

01,219.003d*2132_04 rarāsa gaganaṃ kṛtsnam utpātajaladair iva

01,219.003d*2132_05 tataḥ kṛṣṇo mahābāhuḥ svatejo bhāsvaraṃ mahat

01,219.004a svatejobhāsvaraṃ cakram utsasarja janārdanaḥ

01,219.004c tena tā jātayaḥ kṣudrāḥ sadānavaniśācarāḥ

01,219.004e nikṛttāḥ śataśaḥ sarvā nipetur analaṃ kṣaṇāt

01,219.005a adṛśyan rākṣasās tatra kṛṣṇacakravidāritāḥ

01,219.005c vasārudhirasaṃpṛktāḥ saṃdhyāyām iva toyadāḥ

01,219.006a piśācān pakṣiṇo nāgān paśūṃś cāpi sahasraśaḥ

01,219.006c nighnaṃś carati vārṣṇeyaḥ kālavat tatra bhārata

01,219.007a kṣiptaṃ kṣiptaṃ hi tac cakraṃ kṛṣṇasyāmitraghātinaḥ

01,219.007c hatvānekāni sattvāni pāṇim eti punaḥ punaḥ

01,219.008a tathā tu nighnatas tasya sarvasattvāni bhārata

01,219.008c babhūva rūpam atyugraṃ sarvabhūtātmanas tadā

01,219.009a sametānāṃ ca devānāṃ dānavānāṃ ca sarvaśaḥ

01,219.009c vijetā nābhavat kaś cit kṛṣṇapāṇḍavayor mṛdhe

01,219.010a tayor balāt paritrātuṃ taṃ dāvaṃ tu yadā surāḥ

01,219.010c nāśaknuvañ śamayituṃ tadābhūvan parāṅmukhāḥ

01,219.011a śatakratuś ca saṃprekṣya vimukhān devatāgaṇān

01,219.011c babhūvāvasthitaḥ prītaḥ praśaṃsan kṛṣṇapāṇḍavau

01,219.012a nivṛtteṣu tu deveṣu vāg uvācāśarīriṇī

01,219.012c śatakratum abhiprekṣya mahāgambhīraniḥsvanā

01,219.013a na te sakhā saṃnihitas takṣakaḥ pannagottamaḥ

01,219.013c dāhakāle khāṇḍavasya kurukṣetraṃ gato hy asau

01,219.014a na ca śakyau tvayā jetuṃ yuddhe 'smin samavasthitau

01,219.014c vāsudevārjunau śakra nibodhedaṃ vaco mama

01,219.015a naranārāyaṇau devau tāv etau viśrutau divi

01,219.015c bhavān apy abhijānāti yadvīryau yatparākramau

01,219.016a naitau śakyau durādharṣau vijetum ajitau yudhi

01,219.016c api sarveṣu lokeṣu purāṇāv ṛṣisattamau

01,219.017a pūjanīyatamāv etāv api sarvaiḥ surāsuraiḥ

01,219.017c sayakṣarakṣogandharvanarakiṃnarapannagaiḥ

01,219.018a tasmād itaḥ suraiḥ sārdhaṃ gantum arhasi vāsava

01,219.018c diṣṭaṃ cāpy anupaśyaitat khāṇḍavasya vināśanam

01,219.019a iti vācam abhiśrutya tathyam ity amareśvaraḥ

01,219.019c kopāmarṣau samutsṛjya saṃpratasthe divaṃ tadā

01,219.020a taṃ prasthitaṃ mahātmānaṃ samavekṣya divaukasaḥ

01,219.020c tvaritāḥ sahitā rājann anujagmuḥ śatakratum

01,219.021a devarājaṃ tadā yāntaṃ saha devair udīkṣya tu

01,219.021c vāsudevārjunau vīrau siṃhanādaṃ vinedatuḥ

01,219.022a devarāje gate rājan prahṛṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau

01,219.022c nirviśaṅkaṃ punar dāvaṃ dāhayām āsatus tadā

01,219.023a sa māruta ivābhrāṇi nāśayitvārjunaḥ surān

01,219.023c vyadhamac charasaṃpātaiḥ prāṇinaḥ khāṇḍavālayān

01,219.024a na ca sma kiṃ cic chaknoti bhūtaṃ niścarituṃ tataḥ

01,219.024c saṃchidyamānam iṣubhir asyatā savyasācinā

01,219.025a nāśakaṃs tatra bhūtāni mahānty api raṇe 'rjunam

01,219.025c nirīkṣitum amogheṣuṃ kariṣyanti kuto raṇam

01,219.026a śatenaikaṃ ca vivyādha śataṃ caikena patriṇā

01,219.026c vyasavas te 'patann agnau sākṣāt kālahatā iva

01,219.027a na cālabhanta te śarma rodhaḥsu viṣameṣu ca

01,219.027c pitṛdevanivāseṣu saṃtāpaś cāpy ajāyata

01,219.028a bhūtasaṃghasahasrāś ca dīnāś cakrur mahāsvanam

01,219.028c ruruvur vāraṇāś caiva tathaiva mṛgapakṣiṇaḥ

01,219.028e tena śabdena vitresur gaṅgodadhicarā jhaṣāḥ

01,219.028f*2133_01 apsu na vyacaraṃś caiva tathānye mṛgapakṣiṇaḥ

01,219.028f*2134_01 vidyādharagaṇāś caiva ye ca tatra vanaukasaḥ

01,219.029a na hy arjunaṃ mahābāhuṃ nāpi kṛṣṇaṃ mahābalam

01,219.029c nirīkṣituṃ vai śaknoti kaś cid yoddhuṃ kutaḥ punaḥ

01,219.030a ekāyanagatā ye 'pi niṣpatanty atra ke cana

01,219.030c rākṣasān dānavān nāgāñ jaghne cakreṇa tān hariḥ

01,219.031a te vibhinnaśirodehāś cakravegād gatāsavaḥ

01,219.031c petur āsye mahākāyā dīptasya vasuretasaḥ

01,219.032a sa māṃsarudhiraughaiś ca medaughaiś ca samīritaḥ

01,219.032c upary ākāśago vahnir vidhūmaḥ samadṛśyata

01,219.033a dīptākṣo dīptajihvaś ca dīptavyāttamahānanaḥ

01,219.033c dīptordhvakeśaḥ piṅgākṣaḥ piban prāṇabhṛtāṃ vasām

01,219.034a tāṃ sa kṛṣṇārjunakṛtāṃ sudhāṃ prāpya hutāśanaḥ

01,219.034c babhūva muditas tṛptaḥ parāṃ nirvṛtim āgataḥ

01,219.035a athāsuraṃ mayaṃ nāma takṣakasya niveśanāt

01,219.035c vipradravantaṃ sahasā dadarśa madhusūdanaḥ

01,219.036a tam agniḥ prārthayām āsa didhakṣur vātasārathiḥ

01,219.036c dehavān vai jaṭī bhūtvā nadaṃś ca jalado yathā

01,219.036d*2135_01 jñātvā taṃ dānavendrāṇāṃ mayaṃ vai śilpināṃ varam

01,219.036e jighāṃsur vāsudevaś ca cakram udyamya viṣṭhitaḥ

01,219.036f*2136_01 jihvayā lelihāno 'gnir mayaṃ dagdhuṃ tam anvagāt

01,219.037a sa cakram udyataṃ dṛṣṭvā didhakṣuṃ ca hutāśanam

01,219.037c abhidhāvārjunety evaṃ mayaś cukrośa bhārata

01,219.038a tasya bhītasvanaṃ śrutvā mā bhair iti dhanaṃjayaḥ

01,219.038c pratyuvāca mayaṃ pārtho jīvayann iva bhārata

01,219.038d*2137_01 taṃ na bhetavyam ity āha mayaṃ pārtho dayāparaḥ

01,219.039a taṃ pārthenābhaye datte namucer bhrātaraṃ mayam

01,219.039c na hantum aicchad dāśārhaḥ pāvako na dadāha ca

01,219.039d*2138=00 vaiśaṃpāyana uvāca

01,219.039d*2138_01 tad vanaṃ pāvako dhīmān dināni daśa pañca ca

01,219.039d*2138_02 dadāha kṛṣṇapārthābhyāṃ rakṣitaḥ pākaśāsanāt

01,219.040a tasmin vane dahyamāne ṣaḍ agnir na dadāha ca

01,219.040c aśvasenaṃ mayaṃ cāpi caturaḥ śārṅgakān iti

01,220.001 janamejaya uvāca

01,220.001a kimarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate

01,220.001c tasmin vane dahyamāne brahmann etad vadāśu me

01,220.002a adāhe hy aśvasenasya dānavasya mayasya ca

01,220.002c kāraṇaṃ kīrtitaṃ brahmañ śārṅgakānāṃ na kīrtitam

01,220.003a tad etad adbhutaṃ brahmañ śārṅgānām avināśanam

01,220.003c kīrtayasvāgnisaṃmarde kathaṃ te na vināśitāḥ

01,220.004 vaiśaṃpāyana uvāca

01,220.004a yadarthaṃ śārṅgakān agnir na dadāha tathāgate

01,220.004b*2139_01 tasmin vane dahyamāne sarvabhūtabhayaṃkaraḥ

01,220.004c tat te sarvaṃ yathāvṛttaṃ kathayiṣyāmi bhārata

01,220.005a dharmajñānāṃ mukhyatamas tapasvī saṃśitavrataḥ

01,220.005c āsīn maharṣiḥ śrutavān mandapāla iti śrutaḥ

01,220.006a sa mārgam āsthito rājann ṛṣīṇām ūrdhvaretasām

01,220.006c svādhyāyavān dharmaratas tapasvī vijitendriyaḥ

01,220.007a sa gatvā tapasaḥ pāraṃ deham utsṛjya bhārata

01,220.007c jagāma pitṛlokāya na lebhe tatra tat phalam

01,220.008a sa lokān aphalān dṛṣṭvā tapasā nirjitān api

01,220.008c papraccha dharmarājasya samīpasthān divaukasaḥ

01,220.009a kimartham āvṛtā lokā mamaite tapasārjitāḥ

01,220.009c kiṃ mayā na kṛtaṃ tatra yasyedaṃ karmaṇaḥ phalam

01,220.010a tatrāhaṃ tat kariṣyāmi yadartham idam āvṛtam

01,220.010b*2140_01 āpnomi saphalāṃl lokāṃs tat karma brūta māciram

01,220.010c phalam etasya tapasaḥ kathayadhvaṃ divaukasaḥ

01,220.011 devā ūcuḥ

01,220.011a ṛṇino mānavā brahmañ jāyante yena tac chṛṇu

01,220.011c kriyābhir brahmacaryeṇa prajayā ca na saṃśayaḥ

01,220.012a tad apākriyate sarvaṃ yajñena tapasā sutaiḥ

01,220.012c tapasvī yajñakṛc cāsi na tu te vidyate prajā

01,220.013a ta ime prasavasyārthe tava lokāḥ samāvṛtāḥ

01,220.013c prajāyasva tato lokān upabhoktāsi śāśvatān

01,220.014a punnāmno narakāt putras trātīti pitaraṃ mune

01,220.014c tasmād apatyasaṃtāne yatasva dvijasattama

01,220.015 vaiśaṃpāyana uvāca

01,220.015a tac chrutvā mandapālas tu teṣāṃ vākyaṃ divaukasām

01,220.015c kva nu śīghram apatyaṃ syād bahulaṃ cety acintayat

01,220.016a sa cintayann abhyagacchad bahulaprasavān khagān

01,220.016c śārṅgikāṃ śārṅgako bhūtvā jaritāṃ samupeyivān

01,220.017a tasyāṃ putrān ajanayac caturo brahmavādinaḥ

01,220.017c tān apāsya sa tatraiva jagāma lapitāṃ prati

01,220.017e bālān sutān aṇḍagatān mātrā saha munir vane

01,220.018a tasmin gate mahābhāge lapitāṃ prati bhārata

01,220.018c apatyasnehasaṃvignā jaritā bahv acintayat

01,220.019a tena tyaktān asaṃtyājyān ṛṣīn aṇḍagatān vane

01,220.019c nājahat putrakān ārtā jaritā khāṇḍave nṛpa

01,220.019e babhāra caitān saṃjātān svavṛttyā snehaviklavā

01,220.020a tato 'gniṃ khāṇḍavaṃ dagdhum āyāntaṃ dṛṣṭavān ṛṣiḥ

01,220.020c mandapālaś caraṃs tasmin vane lapitayā saha

01,220.021a taṃ saṃkalpaṃ viditvāsya jñātvā putrāṃś ca bālakān

01,220.021b*2141_01 maharṣir mandapālo 'sau vadhāt stotuṃ pracakrame

01,220.021c so 'bhituṣṭāva viprarṣir brāhmaṇo jātavedasam

01,220.021e putrān paridadad bhīto lokapālaṃ mahaujasam

01,220.022 mandapāla uvāca

01,220.022a tvam agne sarvadevānāṃ mukhaṃ tvam asi havyavāṭ

01,220.022c tvam antaḥ sarvabhūtānāṃ gūḍhaś carasi pāvaka

01,220.023a tvām ekam āhuḥ kavayas tvām āhus trividhaṃ punaḥ

01,220.023c tvām aṣṭadhā kalpayitvā yajñavāham akalpayan

01,220.024a tvayā sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ vadanti paramarṣayaḥ

01,220.024c tvad ṛte hi jagat kṛtsnaṃ sadyo na syād dhutāśana

01,220.025a tubhyaṃ kṛtvā namo viprāḥ svakarmavijitāṃ gatim

01,220.025c gacchanti saha patnībhiḥ sutair api ca śāśvatīm

01,220.026a tvām agne jaladān āhuḥ khe viṣaktān savidyutaḥ

01,220.026c dahanti sarvabhūtāni tvatto niṣkramya hāyanāḥ

01,220.027a jātavedas tavaiveyaṃ viśvasṛṣṭir mahādyute

01,220.027c tavaiva karma vihitaṃ bhūtaṃ sarvaṃ carācaram

01,220.028a tvayāpo vihitāḥ pūrvaṃ tvayi sarvam idaṃ jagat

01,220.028c tvayi havyaṃ ca kavyaṃ ca yathāvat saṃpratiṣṭhitam

01,220.029a agne tvam eva jvalanas tvaṃ dhātā tvaṃ bṛhaspatiḥ

01,220.029c tvam aśvinau yamau mitraḥ somas tvam asi cānilaḥ

01,220.029d*2142_01 brahmā bhavān samuttasthau sthitihetur janārdanaḥ

01,220.029d*2142_02 pralaye caiva kālāgnī rudrarūpī vibhāvasuḥ

01,220.029d*2142_03 jarāyuṇāvṛtaṃ garbhaṃ pāsi deva jagatpate

01,220.029d*2142_04 tvam ātmā jagataḥ stutyo devadeva namo 'stu te

01,220.029d*2143_01 mama putrāṃś ca pautrāṃś ca patnīṃ rakṣa hutāśana

01,220.029d*2143_02 gṛhaṃ kṣetraṃ paśūn rakṣa rakṣa māṃ sarva sarvadā

01,220.030 vaiśaṃpāyana uvāca

01,220.030a evaṃ stutas tatas tena mandapālena pāvakaḥ

01,220.030c tutoṣa tasya nṛpate muner amitatejasaḥ

01,220.030e uvāca cainaṃ prītātmā kim iṣṭaṃ karavāṇi te

01,220.031a tam abravīn mandapālaḥ prāñjalir havyavāhanam

01,220.031c pradahan khāṇḍavaṃ dāvaṃ mama putrān visarjaya

01,220.031d*2144_01 bhāryāṃ rakṣa gṛhaṃ rakṣa paśuṃ me rakṣa sarvadā

01,220.031d*2144_02 patantu hetayaḥ sarve svanyad asmat tavābhibho

01,220.031d*2144_03 sarvatra sarvadāsmākaṃ śivo bhava hutāśana

01,220.032a tatheti tat pratiśrutya bhagavān havyavāhanaḥ

01,220.032c khāṇḍave tena kālena prajajvāla didhakṣayā

01,221.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,221.001a tataḥ prajvalite śukre śārṅgakās te suduḥkhitāḥ

01,221.001c vyathitāḥ paramodvignā nādhijagmuḥ parāyaṇam

01,221.002a niśāmya putrakān bālān mātā teṣāṃ tapasvinī

01,221.002c jaritā duḥkhasaṃtaptā vilalāpa nareśvara

01,221.003a ayam agnir dahan kakṣam ita āyāti bhīṣaṇaḥ

01,221.003c jagat saṃdīpayan bhīmo mama duḥkhavivardhanaḥ

01,221.004a ime ca māṃ karṣayanti śiśavo mandacetasaḥ

01,221.004c abarhāś caraṇair hīnāḥ pūrveṣāṃ naḥ parāyaṇam

01,221.004e trāsayaṃś cāyam āyāti lelihāno mahīruhān

01,221.005a aśaktimattvāc ca sutā na śaktāḥ saraṇe mama

01,221.005c ādāya ca na śaktāsmi putrān saritum anyataḥ

01,221.006a na ca tyaktum ahaṃ śaktā hṛdayaṃ dūyatīva me

01,221.006b*2145_01 kathaṃ pradīptāj jvalanād vimucyeran sutā mama

01,221.006b*2145_02 mandabhāgyā saputrāhaṃ kiṃ kariṣyāmi śocatī

01,221.006c kaṃ nu jahyām ahaṃ putraṃ kam ādāya vrajāmy aham

01,221.007a kiṃ nu me syāt kṛtaṃ kṛtvā manyadhvaṃ putrakāḥ katham

01,221.007c cintayānā vimokṣaṃ vo nādhigacchāmi kiṃ cana

01,221.007e chādayitvā ca vo gātraiḥ kariṣye maraṇaṃ saha

01,221.008a jaritārau kulaṃ hīdaṃ jyeṣṭhatvena pratiṣṭhitam

01,221.008c sārisṛkvaḥ prajāyeta pitṝṇāṃ kulavardhanaḥ

01,221.009a stambamitras tapaḥ kuryād droṇo brahmavid uttamaḥ

01,221.009c ity evam uktvā prayayau pitā vo nirghṛṇaḥ purā

01,221.009d*2146_01 sahaiva carituṃ bālair na śaknomi tapovane

01,221.010a kam upādāya śakyeta gantuṃ kasyāpad uttamā

01,221.010c kiṃ nu kṛtvā kṛtaṃ kāryaṃ bhaved iti ca vihvalā

01,221.011a nāpaśyat svadhiyā mokṣaṃ svasutānāṃ tadānalāt

01,221.011c evaṃ bruvantīṃ śārṅgās te pratyūcur atha mātaram

01,221.012a sneham utsṛjya mātas tvaṃ pata yatra na havyavāṭ

01,221.012c asmāsu hi vinaṣṭeṣu bhavitāraḥ sutās tava

01,221.012e tvayi mātar vinaṣṭāyāṃ na naḥ syāt kulasaṃtatiḥ

01,221.013a anvavekṣyaitad ubhayaṃ kṣamaṃ syād yat kulasya naḥ

01,221.013c tad vai kartuṃ paraḥ kālo mātar eṣa bhavet tava

01,221.014a mā vai kulavināśāya snehaṃ kārṣīḥ suteṣu naḥ

01,221.014c na hīdaṃ karma moghaṃ syāl lokakāmasya naḥ pituḥ

01,221.015 jaritovāca

01,221.015a idam ākhor bilaṃ bhūmau vṛkṣasyāsya samīpataḥ

01,221.015c tad āviśadhvaṃ tvaritā vahner atra na vo bhayam

01,221.016a tato 'haṃ pāṃsunā chidram apidhāsyāmi putrakāḥ

01,221.016c evaṃ pratikṛtaṃ manye jvalataḥ kṛṣṇavartmanaḥ

01,221.017a tata eṣyāmy atīte 'gnau vihartuṃ pāṃsusaṃcayam

01,221.017c rocatām eṣa vopāyo vimokṣāya hutāśanāt

01,221.018 śārṅgakā ūcuḥ

01,221.018a abarhān māṃsabhūtān naḥ kravyādākhur vināśayet

01,221.018c paśyamānā bhayam idaṃ na śakṣyāmo niṣevitum

01,221.019a katham agnir na no dahyāt katham ākhur na bhakṣayet

01,221.019c kathaṃ na syāt pitā moghaḥ kathaṃ mātā dhriyeta naḥ

01,221.020a bila ākhor vināśaḥ syād agner ākāśacāriṇām

01,221.020c anvavekṣyaitad ubhayaṃ śreyān dāho na bhakṣaṇam

01,221.021a garhitaṃ maraṇaṃ naḥ syād ākhunā khādatā bile

01,221.021c śiṣṭād iṣṭaḥ parityāgaḥ śarīrasya hutāśanāt

01,221.021d*2147_01 agnidāhe tu niyataṃ brahmaloke dhruvā gatiḥ

01,222.001 jaritovāca

01,222.001a asmād bilān niṣpatitaṃ śyena ākhuṃ jahāra tam

01,222.001c kṣudraṃ gṛhītvā pādābhyāṃ bhayaṃ na bhavitā tataḥ

01,222.002 śārṅgakā ūcuḥ

01,222.002a na hṛtaṃ taṃ vayaṃ vidmaḥ śyenenākhuṃ kathaṃ cana

01,222.002c anye 'pi bhavitāro 'tra tebhyo 'pi bhayam eva naḥ

01,222.003a saṃśayo hy agnir āgacched dṛṣṭaṃ vāyor nivartanam

01,222.003c mṛtyur no bilavāsibhyo bhaven mātar asaṃśayam

01,222.004a niḥsaṃśayāt saṃśayito mṛtyur mātar viśiṣyate

01,222.004c cara khe tvaṃ yathānyāyaṃ putrān vetsyasi śobhanān

01,222.005 jaritovāca

01,222.005a ahaṃ vai śyenam āyāntam adrākṣaṃ bilam antikāt

01,222.005c saṃcarantaṃ samādāya jahārākhuṃ bilād balī

01,222.006a taṃ patantam ahaṃ śyenaṃ tvaritā pṛṣṭhato 'nvagām

01,222.006c āśiṣo 'sya prayuñjānā harato mūṣakaṃ bilāt

01,222.006d*2148_01 namo 'stu te śyenarāja rakṣitā rājavat tvayā

01,222.007a yo no dveṣṭāram ādāya śyenarāja pradhāvasi

01,222.007c bhava tvaṃ divam āsthāya niramitro hiraṇmayaḥ

01,222.008a yadā sa bhakṣitas tena kṣudhitena patatriṇā

01,222.008c tadāhaṃ tam anujñāpya pratyupāyāṃ gṛhān prati

01,222.009a praviśadhvaṃ bilaṃ putrā viśrabdhā nāsti vo bhayam

01,222.009c śyenena mama paśyantyā hṛta ākhur na saṃśayaḥ

01,222.010 śārṅgakā ūcuḥ

01,222.010a na vidma vai vayaṃ mātar hṛtam ākhum itaḥ purā

01,222.010c avijñāya na śakṣyāmo bilam āviśatuṃ vayam

01,222.011 jaritovāca

01,222.011a ahaṃ hi taṃ prajānāmi hṛtaṃ śyenena mūṣakam

01,222.011c ata eva bhayaṃ nāsti kriyatāṃ vacanaṃ mama

01,222.012 śārṅgakā ūcuḥ

01,222.012a na tvaṃ mithyopacāreṇa mokṣayethā bhayaṃ mahat

01,222.012c samākuleṣu jñāneṣu na buddhikṛtam eva tat

01,222.013a na copakṛtam asmābhir na cāsmān vettha ye vayam

01,222.013c pīḍyamānā bharasy asmān kā satī ke vayaṃ tava

01,222.014a taruṇī darśanīyāsi samarthā bhartur eṣaṇe

01,222.014c anugaccha svabhartāraṃ putrān āpsyasi śobhanān

01,222.015a vayam apy agnim āviśya lokān prāpsyāmahe śubhān

01,222.015c athāsmān na dahed agnir āyās tvaṃ punar eva naḥ

01,222.015d*2149_01 samāgamaś ca bhavitā tvaṃ vai śokaṃ ca mā kṛthāḥ

01,222.016 vaiśaṃpāyana uvāca

01,222.016a evam uktā tataḥ śārṅgī putrān utsṛjya khāṇḍave

01,222.016c jagāma tvaritā deśaṃ kṣemam agner anāśrayam

01,222.017a tatas tīkṣṇārcir abhyāgāj jvalito havyavāhanaḥ

01,222.017c yatra śārṅgā babhūvus te mandapālasya putrakāḥ

01,222.018a te śārṅgā jvalanaṃ dṛṣṭvā jvalitaṃ svena tejasā

01,222.018b*2150_01 vyathitāḥ karuṇā vācaḥ śrāvayām āsur antikāt

01,222.018c jaritāris tato vācaṃ śrāvayām āsa pāvakam

01,223.001 jaritārir uvāca

01,223.001a purataḥ kṛcchrakālasya dhīmāñ jāgarti pūruṣaḥ

01,223.001c sa kṛcchrakālaṃ saṃprāpya vyathāṃ naivaiti karhi cit

01,223.001d*2151_01 kathaṃ nāma pitāsmākaṃ duḥkhāpannā vaśaṃtvite (sic)

01,223.002a yas tu kṛcchram asaṃprāptaṃ vicetā nāvabudhyate

01,223.002c sa kṛcchrakāle vyathito na prajānāti kiṃ cana

01,223.003 sārisṛkva uvāca

01,223.003a dhīras tvam asi medhāvī prāṇakṛcchram idaṃ ca naḥ

01,223.003c śūraḥ prājño bahūnāṃ hi bhavaty eko na saṃśayaḥ

01,223.004 stambamitra uvāca

01,223.004a jyeṣṭhas trātā bhavati vai jyeṣṭho muñcati kṛcchrataḥ

01,223.004c jyeṣṭhaś cen na prajānāti kanīyān kiṃ kariṣyati

01,223.005 droṇa uvāca

01,223.005a hiraṇyaretās tvarito jvalann āyāti naḥ kṣayam

01,223.005c saptajihvo 'nalaḥ kṣāmo lelihānopasarpati

01,223.006 vaiśaṃpāyana uvāca

01,223.006a evam ukto bhrātṛbhis tu jaritārir vibhāvasum

01,223.006c tuṣṭāva prāñjalir bhūtvā yathā tac chṛṇu pārthiva

01,223.007 jaritārir uvāca

01,223.007a ātmāsi vāyoḥ pavanaḥ śarīram uta vīrudhām

01,223.007c yonir āpaś ca te śukra yonis tvam asi cāmbhasaḥ

01,223.008a ūrdhvaṃ cādhaś ca gacchanti visarpanti ca pārśvataḥ

01,223.008c arciṣas te mahāvīrya raśmayaḥ savitur yathā

01,223.009 sārisṛkva uvāca

01,223.009a mātā prapannā pitaraṃ na vidmaḥ; pakṣāś ca no na prajātābjaketo

01,223.009c na nas trātā vidyate 'gne tvad anyas; tasmād dhi naḥ parirakṣaikavīra

01,223.010a yad agne te śivaṃ rūpaṃ ye ca te sapta hetayaḥ

01,223.010c tena naḥ parirakṣādya īḍitaḥ śaraṇaiṣiṇaḥ

01,223.011a tvam evaikas tapase jātavedo; nānyas taptā vidyate goṣu deva

01,223.011c ṛṣīn asmān bālakān pālayasva; pareṇāsmān praihi vai havyavāha

01,223.012 stambamitra uvāca

01,223.012a sarvam agne tvam evaikas tvayi sarvam idaṃ jagat

01,223.012c tvaṃ dhārayasi bhūtāni bhuvanaṃ tvaṃ bibharṣi ca

01,223.013a tvam agnir havyavāhas tvaṃ tvam eva paramaṃ haviḥ

01,223.013c manīṣiṇas tvāṃ yajante bahudhā caikadhaiva ca

01,223.014a sṛṣṭvā lokāṃs trīn imān havyavāha; prāpte kāle pacasi punaḥ samiddhaḥ

01,223.014c sarvasyāsya bhuvanasya prasūtis; tvam evāgne bhavasi punaḥ pratiṣṭhā

01,223.015a tvam annaṃ prāṇināṃ bhuktam antarbhūto jagatpate

01,223.015c nityaṃ pravṛddhaḥ pacasi tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam

01,223.016 droṇa uvāca

01,223.016a sūryo bhūtvā raśmibhir jātavedo; bhūmer ambho bhūmijātān rasāṃś ca

01,223.016c viśvān ādāya punar utsargakāle; sṛṣṭvā vṛṣṭyā bhāvayasīha śukra

01,223.017a tvatta etāḥ punaḥ śukra vīrudho haritacchadāḥ

01,223.017c jāyante puṣkariṇyaś ca samudraś ca mahodadhiḥ

01,223.018a idaṃ vai sadma tigmāṃśo varuṇasya parāyaṇam

01,223.018c śivas trātā bhavāsmākaṃ māsmān adya vināśaya

01,223.019a piṅgākṣa lohitagrīva kṛṣṇavartman hutāśana

01,223.019c pareṇa praihi muñcāsmān sāgarasya gṛhān iva

01,223.020 vaiśaṃpāyana uvāca

01,223.020a evam ukto jātavedā droṇenākliṣṭakarmaṇā

01,223.020c droṇam āha pratītātmā mandapālapratijñayā

01,223.021a ṛṣir droṇas tvam asi vai brahmaitad vyāhṛtaṃ tvayā

01,223.021c īpsitaṃ te kariṣyāmi na ca te vidyate bhayam

01,223.022a mandapālena yūyaṃ hi mama pūrvaṃ niveditāḥ

01,223.022c varjayeḥ putrakān mahyaṃ dahan dāvam iti sma ha

01,223.023a yac ca tad vacanaṃ tasya tvayā yac ceha bhāṣitam

01,223.023c ubhayaṃ me garīyas tad brūhi kiṃ karavāṇi te

01,223.023e bhṛśaṃ prīto 'smi bhadraṃ te brahman stotreṇa te vibho

01,223.024 droṇa uvāca

01,223.024*2152_01 tvadbhaktān sarvadeveśa jātavedo mahāyaśāḥ

01,223.024a ime mārjārakāḥ śukra nityam udvejayanti naḥ

01,223.024c etān kuruṣva daṃṣṭrāsu havyavāha sabāndhavān

01,223.025 vaiśaṃpāyana uvāca

01,223.025a tathā tat kṛtavān vahnir abhyanujñāya śārṅgakān

01,223.025c dadāha khāṇḍavaṃ caiva samiddho janamejaya

01,224.001 vaiśaṃpāyana uvāca

01,224.001a mandapālo 'pi kauravya cintayānaḥ sutāṃs tadā

01,224.001c uktavān apy aśītāṃśuṃ naiva sa sma na tapyate

01,224.002a sa tapyamānaḥ putrārthe lapitām idam abravīt

01,224.002c kathaṃ nv aśaktāḥ plavane lapite mama putrakāḥ

01,224.003a vardhamāne hutavahe vāte śīghraṃ pravāyati

01,224.003c asamarthā vimokṣāya bhaviṣyanti mamātmajāḥ

01,224.004a kathaṃ nv aśaktā trāṇāya mātā teṣāṃ tapasvinī

01,224.004c bhaviṣyaty asukhāviṣṭā putratrāṇam apaśyatī

01,224.005a kathaṃ nu saraṇe 'śaktān patane ca mamātmajān

01,224.005c saṃtapyamānā abhito vāśamānābhidhāvatī

01,224.006a jaritāriḥ kathaṃ putraḥ sārisṛkvaḥ kathaṃ ca me

01,224.006c stambamitraḥ kathaṃ droṇaḥ kathaṃ sā ca tapasvinī

01,224.007a lālapyamānaṃ tam ṛṣiṃ mandapālaṃ tathā vane

01,224.007c lapitā pratyuvācedaṃ sāsūyam iva bhārata

01,224.008a na te suteṣv avekṣāsti tān ṛṣīn uktavān asi

01,224.008c tejasvino vīryavanto na teṣāṃ jvalanād bhayam

01,224.009a tathāgnau te parīttāś ca tvayā hi mama saṃnidhau

01,224.009c pratiśrutaṃ tathā ceti jvalanena mahātmanā

01,224.010a lokapālo 'nṛtāṃ vācaṃ na tu vaktā kathaṃ cana

01,224.010c samarthās te ca vaktāro na te teṣv asti mānasam

01,224.011a tām eva tu mamāmitrīṃ cintayan paritapyase

01,224.011c dhruvaṃ mayi na te sneho yathā tasyāṃ purābhavat

01,224.012a na hi pakṣavatā nyāyyaṃ niḥsnehena suhṛjjane

01,224.012c pīḍyamāna upadraṣṭuṃ śaktenātmā kathaṃ cana

01,224.013a gaccha tvaṃ jaritām eva yadarthaṃ paritapyase

01,224.013c cariṣyāmy aham apy ekā yathā kāpuruṣe tathā

01,224.014 mandapāla uvāca

01,224.014a nāham evaṃ care loke yathā tvam abhimanyase

01,224.014c apatyahetor vicare tac ca kṛcchragataṃ mama

01,224.015a bhūtaṃ hitvā bhaviṣye 'rthe yo 'valambeta mandadhīḥ

01,224.015c avamanyeta taṃ loko yathecchasi tathā kuru

01,224.016a eṣa hi jvalamāno 'gnir lelihāno mahīruhān

01,224.016c dveṣyaṃ hi hṛdi saṃtāpaṃ janayaty aśivaṃ mama

01,224.017 vaiśaṃpāyana uvāca

01,224.017a tasmād deśād atikrānte jvalane jaritā tataḥ

01,224.017c jagāma putrakān eva tvaritā putragṛddhinī

01,224.018a sā tān kuśalinaḥ sarvān nirmuktāñ jātavedasaḥ

01,224.018c rorūyamāṇā kṛpaṇā sutān dṛṣṭavatī vane

01,224.019a aśraddheyatamaṃ teṣāṃ darśanaṃ sā punaḥ punaḥ

01,224.019c ekaikaśaś ca tān putrān krośamānānvapadyata

01,224.019d*2153_01 jaritā tu pariṣvajya putrasnehād acumbata

01,224.020a tato 'bhyagacchat sahasā mandapālo 'pi bhārata

01,224.020c atha te sarva evainaṃ nābhyanandanta vai sutāḥ

01,224.020d*2154_01 gurutvān mandapālasya tapasaś ca viśeṣataḥ

01,224.020d*2154_02 abhivādayāmahe sarve jātapakṣāḥ prasādataḥ

01,224.020d*2154_03 evam uktavatāṃ teṣāṃ pratinandya mahātapāḥ

01,224.020d*2154_04 pariṣvajya ca tān putrān mūrdhny upāghrāya bālakān

01,224.020d*2154_05 putrasparśāt tu yā prītis tām avāpa sa gautamaḥ

01,224.020d*2155_01 gurutvān mandapālasya iti pādāntikaṃ gatāḥ

01,224.021a lālapyamānam ekaikaṃ jaritāṃ ca punaḥ punaḥ

01,224.021c nocus te vacanaṃ kiṃ cit tam ṛṣiṃ sādhv asādhu vā

01,224.022 mandapāla uvāca

01,224.022a jyeṣṭhaḥ sutas te katamaḥ katamas tadanantaraḥ

01,224.022c madhyamaḥ katamaḥ putraḥ kaniṣṭhaḥ katamaś ca te

01,224.023a evaṃ bruvantaṃ duḥkhārtaṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase

01,224.023c kṛtavān asmi havyāśe naiva śāntim ito labhe

01,224.023d*2156_01 evam uktvā tu tāṃ patnīṃ mandapālas tathāspṛśat

01,224.024 jaritovāca

01,224.024a kiṃ te jyeṣṭhe sute kāryaṃ kim anantarajena vā

01,224.024c kiṃ ca te madhyame kāryaṃ kiṃ kaniṣṭhe tapasvini

01,224.025a yas tvaṃ māṃ sarvaśo hīnām utsṛjyāsi gataḥ purā

01,224.025c tām eva lapitāṃ gaccha taruṇīṃ cāruhāsinīm

01,224.026 mandapāla uvāca

01,224.026a na strīṇāṃ vidyate kiṃ cid anyatra puruṣāntarāt

01,224.026c sāpatnakam ṛte loke bhavitavyaṃ hi tat tathā

01,224.026d*2157_01 vairāgnidīpanaṃ caiva bhṛśam udvegakāri ca

01,224.026d*2158_01 strīṇāṃ sadā hi sāpatnyaṃ bhavitavyaṃ hi tat tathā

01,224.027a suvratāpi hi kalyāṇī sarvalokapariśrutā

01,224.027c arundhatī paryaśaṅkad vasiṣṭham ṛṣisattamam

01,224.028a viśuddhabhāvam atyantaṃ sadā priyahite ratam

01,224.028c saptarṣimadhyagaṃ vīram avamene ca taṃ munim

01,224.029a apadhyānena sā tena dhūmāruṇasamaprabhā

01,224.029c lakṣyālakṣyā nābhirūpā nimittam iva lakṣyate

01,224.030a apatyahetoḥ saṃprāptaṃ tathā tvam api mām iha

01,224.030c iṣṭam evaṃgate hitvā sā tathaiva ca vartase

01,224.031a naiva bhāryeti viśvāsaḥ kāryaḥ puṃsā kathaṃ cana

01,224.031c na hi kāryam anudhyāti bhāryā putravatī satī

01,224.032 vaiśaṃpāyana uvāca

01,224.032a tatas te sarva evainaṃ putrāḥ samyag upāsire

01,224.032c sa ca tān ātmajān rājann āśvāsayitum ārabhat

01,225.001 mandapāla uvāca

01,225.001a yuṣmākaṃ parirakṣārthaṃ vijñapto jvalano mayā

01,225.001c agninā ca tathety evaṃ pūrvam eva pratiśrutam

01,225.002a agner vacanam ājñāya mātur dharmajñatāṃ ca vaḥ

01,225.002c yuṣmākaṃ ca paraṃ vīryaṃ nāhaṃ pūrvam ihāgataḥ

01,225.003a na saṃtāpo hi vaḥ kāryaḥ putrakā maraṇaṃ prati

01,225.003c ṛṣīn veda hutāśo 'pi brahma tad viditaṃ ca vaḥ

01,225.004 vaiśaṃpāyana uvāca

01,225.004a evam āśvāsya putrān sa bhāryāṃ cādāya bhārata

01,225.004c mandapālas tato deśād anyaṃ deśaṃ jagāma ha

01,225.005a bhagavān api tigmāṃśuḥ samiddhaṃ khāṇḍavaṃ vanam

01,225.005c dadāha saha kṛṣṇābhyāṃ janayañ jagato 'bhayam

01,225.006a vasāmedovahāḥ kulyās tatra pītvā ca pāvakaḥ

01,225.006c agacchat paramāṃ tṛptiṃ darśayām āsa cārjunam

01,225.007a tato 'ntarikṣād bhagavān avatīrya sureśvaraḥ

01,225.007c marudgaṇavṛtaḥ pārthaṃ mādhavaṃ cābravīd idam

01,225.008a kṛtaṃ yuvābhyāṃ karmedam amarair api duṣkaram

01,225.008c varān vṛṇītaṃ tuṣṭo 'smi durlabhān apy amānuṣān

01,225.009a pārthas tu varayām āsa śakrād astrāṇi sarvaśaḥ

01,225.009b*2159=00 arjuna uvāca

01,225.009b*2159=03 devarāja uvāca

01,225.009b*2159_01 astraṃ pāśupataṃ deva vṛṇomi vadatāṃ vara

01,225.009b*2159_02 divyāny astrāṇi cānyāni dadasva harivāhana

01,225.009b*2159_03 aindrādīn gṛhyatāṃ pārtha astrāṇi vidhipūrvakam

01,225.009b*2159_04 astraṃ pāśupataṃ divyaṃ tryambakas te pradāsyati

01,225.009c grahītuṃ tac ca śakro 'sya tadā kālaṃ cakāra ha

01,225.010a yadā prasanno bhagavān mahādevo bhaviṣyati

01,225.010c tubhyaṃ tadā pradāsyāmi pāṇḍavāstrāṇi sarvaśaḥ

01,225.011a aham eva ca taṃ kālaṃ vetsyāmi kurunandana

01,225.011c tapasā mahatā cāpi dāsyāmi tava tāny aham

01,225.012a āgneyāni ca sarvāṇi vāyavyāni tathaiva ca

01,225.012c madīyāni ca sarvāṇi grahīṣyasi dhanaṃjaya

01,225.013a vāsudevo 'pi jagrāha prītiṃ pārthena śāśvatīm

01,225.013c dadau ca tasmai devendras taṃ varaṃ prītimāṃs tadā

01,225.014a dattvā tābhyāṃ varaṃ prītaḥ saha devair marutpatiḥ

01,225.014c hutāśanam anujñāpya jagāma tridivaṃ punaḥ

01,225.015a pāvakaś cāpi taṃ dāvaṃ dagdhvā samṛgapakṣiṇam

01,225.015c ahāni pañca caikaṃ ca virarāma sutarpitaḥ

01,225.016a jagdhvā māṃsāni pītvā ca medāṃsi rudhirāṇi ca

01,225.016c yuktaḥ paramayā prītyā tāv uvāca viśāṃ pate

01,225.017a yuvābhyāṃ puruṣāgryābhyāṃ tarpito 'smi yathāsukham

01,225.017c anujānāmi vāṃ vīrau carataṃ yatra vāñchitam

01,225.017d*2160_01 gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyam akṣayyau ca maheṣudhī

01,225.017d*2160_02 kapidhvajo rathaś cāyaṃ tava dattau mahāratha

01,225.017d*2160_03 anena dhanuṣā caiva rathenānena bhārata

01,225.017d*2160_04 vijeṣyasi raṇe śatrūn sasurāsuramānuṣān

01,225.018a evaṃ tau samanujñātau pāvakena mahātmanā

01,225.018c arjuno vāsudevaś ca dānavaś ca mayas tathā

01,225.019a parikramya tataḥ sarve trayo 'pi bharatarṣabha

01,225.019c ramaṇīye nadīkūle sahitāḥ samupāviśan

01,225.019d*2161_01 tato 'bravīn mayaḥ pārthaṃ vāsudevasya saṃnidhau

01,225.019d*2161_02 prāñjaliḥ ślakṣṇayā vācā pūjayitvā punaḥ punaḥ

01,225.019d@121=0000 janamejaya uvāca

01,225.019d@121=0005 vaiśaṃpāyana uvāca

01,225.019d@121_0001 dadāha bhagavān vahniḥ kimarthaṃ khāṇḍavaṃ ca tat

01,225.019d@121_0002 kasya vā vipriyaṃ kurvan kasya vā priyakāmyayā

01,225.019d@121_0003 na hy alpe kāraṇe vahnir nirbandhaṃ kartum arhati

01,225.019d@121_0004 dahanaṃ prati viprendra khāṇḍavasyeti me matiḥ

01,225.019d@121_0005 śṛṇu me bhāvito rājan sarvam eva yathātatham

01,225.019d@121_0006 yannimittaṃ dadāhāgniḥ khāṇḍavaṃ pṛthivīpate

01,225.019d@121_0007 babhūva rājā rājendra śvetaketur iti śrutaḥ

01,225.019d@121_0008 ikṣvākūṇām atiratho yajvā vipuladakṣiṇaḥ

01,225.019d@121_0009 jagrāha dīkṣāṃ sa nṛpas tadā varṣasahasrakīm

01,225.019d@121_0010 ṛtvigbhiḥ sahito dhīmān ayajaj janamejaya

01,225.019d@121_0011 tasya satre tadā tasmin samāgacchan maharṣayaḥ

01,225.019d@121_0012 vedavedāṅgavidvāṃso brāhmaṇāś ca sahasraśaḥ

01,225.019d@121_0013 tatas tu ṛtvijas tasya dhūmavyākulalocanāḥ

01,225.019d@121_0014 kālena mahatā khinnās tatyajus te narādhipam

01,225.019d@121_0015 tataḥ prasādayām āsa ṛtvijaḥ sa mahīpatiḥ

01,225.019d@121_0016 cakṣur vikalatāṃ prāptā na prasīduś ca tasya te

01,225.019d@121_0017 tatas teṣām anumate vighnitas tu narādhipaḥ

01,225.019d@121_0018 satraṃ samāpayām āsa ṛtvigbhir aparaiḥ saha

01,225.019d@121_0019 satreṇa mahatā cāpi yayau svargam abhiṣṭutaḥ

01,225.019d@121_0020 ṛtvigbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ sasadasyaiḥ samanvitaḥ

01,225.019d@121_0021 satre papau havyavāhaḥ sahasraṃ parivatsarān

01,225.019d@121_0022 sa tena haviṣā vahniḥ parāṃ tṛptim agacchata

01,225.019d@121_0023 na caicchad agnir ādātuṃ havir anyasya kasya cit

01,225.019d@121_0024 aruciś cāviśat tasya tato 'gāt sa pitāmaham

01,225.019d@121_0025 sa pitāmaham āsādya etadarthaṃ nyavedayat

01,225.019d@121_0026 bhagavan paramā tṛptiḥ kṛtā vai śvetaketunā

01,225.019d@121_0027 aruciś cāviśat tīvrā tāṃ na śaknomy apohitum

01,225.019d@121_0028 tam abravīt tadā vahniṃ sarvabhūtapitāmahaḥ

01,225.019d@121_0029 aruciṃ nāśayiṣye te samayaṃ pratipadyase

01,225.019d@121_0030 bravītu tam uvācātha brahmāṇaṃ havyavāhanaḥ

01,225.019d@121_0031 abravīt taṃ tato brahmā khāṇḍavaṃ tvaṃ daher yadi

01,225.019d@121_0032 tatra hy aneke ripavaḥ surāṇāṃ nivasanty uta

01,225.019d@121_0033 matprasādād ruciḥ samyak tava vahne bhaviṣyati

01,225.019d@121_0034 kālaṃ ca kaṃ cit kṣamatāṃ tatas tad dhakṣyate bhavān

01,225.019d@121_0035 mānuṣye 'pi ca saṃbhūtau naranārāyaṇāv ṛṣī

01,225.019d@121_0036 tābhyāṃ tvaṃ sahito dāvaṃ dhakṣyase havyavāhana

01,225.019d@121_0037 evam astv iti taṃ vahnir brahmāṇaṃ pratyabhāṣata

01,225.019d@121_0038 saṃbhūtau tau viditvā tu naranārāyaṇāv ṛṣī

01,225.019d@121_0039 tadasya mahato rājaṃs tac ca vākyaṃ svayaṃbhuvaḥ

01,225.019d@121_0040 anusmṛtya jagāmātha dāvaṃ dagdhuṃ ca havyavāṭ

01,225.019d@121_0041 etat te kathitaṃ rājan yathaitad abhavat purā

01,225.019d@121_0042 dahanād yatra mukto 'sau mayo nāgo 'tha śārṅgakāḥ


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Ādiparvan. Mahābhārata: Ādiparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D1E3-B