Śāntideva: Bodhicaryāvatāra

Header

Data entry: Richard Mahoney

Contribution: Richard Mahoney

Date of this version: 2020-07-31

Source:

  • .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.

Santideva: Bodhicaryavatara

Input by Richard Mahoney

TEXT WITH PADA MARKERS

The original encoding of this e-text emulates Nagari script.
Therefore word boundaries are not always spaced.

Revisions:

  • 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
  • 2025-01-08: Modified for validation.
  • 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.

Text

Pariccheda 1

aum namo buddhāya |

sugatān sasutān sadharmakāyān praṇipatyādarato 'khilāṃśca vandyān
sugatātmajasaṃvarāvatāraṃ kathayiṣyāmi yathāgamaṃ samāsāt // Bca_1.1

na hi kiṃcidapūrvamatra vācyaṃ na ca saṃgrathanakauśalaṃ mamāsti
ataeva na me parārthacintā svamano vāsayituṃ kṛtaṃ mamedaṃ // Bca_1.2

mama tāvadanena yāti vṛddhiṃ kuśalaṃ bhāvayituṃ prasādavegaḥ
atha matsamadhātureva paśyed aparo 'pyenamato 'pi sārthako 'yaṃ // Bca_1.3

kṣaṇasaṃpadiyaṃ sudurlabhā pratilabdhā puruṣārthasādhanī
yadi nātra vicintyate hitaṃ punarapyeṣa samāgamaḥ kutaḥ // Bca_1.4

rātrau yathā meghaghanāndhakāre vidyutkṣaṇaṃ darśayati prakāśaṃ
buddhānubhāvena tathā kadācillokasya puṇyeṣu matiḥ kṣaṇaṃ syāt // Bca_1.5

tasmācchubhaṃ durbalameva nityaṃ balaṃ tu pāpasya mahatsughoraṃ
tajjīyate 'nyena śubhena kena saṃbodhicittaṃ yadi nāma na syāt // Bca_1.6

kalpānanalpān pravicintayadbhir dṛṣṭaṃ munīndrairhitametadeva
yataḥ sukhenaiva sukhaṃ pravṛddham utplāvayatyapramitāñjanaughān // Bca_1.7

bhavaduḥkhaśatāni tartukāmair api sattvavyasanāni hartukāmaiḥ
bahusaukhyaśatāni bhoktukāmair na vimocyaṃ hi sadaiva bodhicittaṃ // Bca_1.8

bhavacārakabandhano varākaḥ sugatānāṃ suta ucyate kṣaṇen
na narāmaralokavandanīyo bhavati smodita eva bodhicitte // Bca_1.9

aśucipratimāmimāṃ gṛhītvā jinaratnapratimāṃ karotyanarghāṃ
rasajātamatīva vedhanīyaṃ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittasaṃjñaṃ // Bca_1.10

suparīkṣitamaprameyadhībhir bahumūlyaṃ jagadekasārthavāhaiḥ
gatipattanavipravāsaśīlāḥ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittaratnaṃ // Bca_1.11

kadalīva phalaṃ vihāya yāti kṣayamanyatkuśalaṃ hi sarvameva
satataṃ phalati kṣayaṃ na yāti prasavatyeva tu bodhicittavṛkṣaḥ // Bca_1.12

kṛtvāpi pāpāni sudāruṇāni yadāśrayāduttarati kṣaṇena
śūrāśrayeṇeva mahābhayāni nāśrīyate tatkathamajñasattvaiḥ // Bca_1.13

yugāntakālānalavanmahānti pāpāni yannirdahati kṣaṇena
yasyānuśaṃsānamitānuvāca maitreyanāthaḥ sudhanāya dhīmān // Bca_1.14

tadbodhicittaṃ dvividhaṃ vijñātavyaṃ samāsataḥ
bodhipraṇidhicittaṃ ca bodhiprasthānameva ca // Bca_1.15

gantukāmasya gantuśca yathā bhedaḥ pratīyate
tathā bhedo 'nayorjñeyo yathāsaṃkhyena paṇḍitaiḥ // Bca_1.16

bodhipraṇidhicittasya saṃsāre 'pi phalaṃ mahat
na tvavicchinnapuṇyatvaṃ yathā prasthānacetasaḥ // Bca_1.17

yataḥ prabhṛtyaparyantasattvadhātupramokṣaṇe
samādadāti taccittam anivartyena cetasā // Bca_1.18

tataḥ prabhṛti suptasya pramattasyāpyanekaśaḥ
avicchinnāḥ puṇyadhārāḥ pravartante nabhaḥsamāḥ // Bca_1.19

idaṃ subāhupṛcchāyāṃ sopapattikamuktavān
hīnādhimuktisattvārthaṃ svayameva tathāgataḥ // Bca_1.20

śiraḥśūlāni sattvānāṃ nāśayāmīti cintayan
aprameyeṇa puṇyena gṛhyate sma hitāśayaḥ // Bca_1.21

kimutāpramitaṃ śūlam ekaikasya jihīrṣataḥ
aprameyaguṇaṃ sattvam ekaikaṃ ca cikīrṣataḥ // Bca_1.22

kasya mātuḥ piturvāpi hitāśaṃseyamīdṛśī
devatānāmṛṣīṇāṃ vā brahmaṇāṃ vā bhaviṣyati // Bca_1.23

teṣāmeva ca sattvānāṃ svārthe 'pyeṣa manorathaḥ
notpannapūrvaḥ svapne 'pi parārthe saṃbhavaḥ kutaḥ // Bca_1.24

sattvaratnaviśeṣo 'yam apūrvo jāyate kathaṃ
yatparārthāśayo 'nyeṣāṃ na svārthe 'pyupajāyate // Bca_1.25

jagadānandabījasya jagadduḥkhauṣadhasya ca
cittaratnasya yatpuṇyaṃ tatkathaṃ hi pramīyatāṃ // Bca_1.26

hitāśaṃsanamātreṇa buddhapūjā viśiṣyate
kiṃ punaḥ sarvasattvānāṃ sarvasaukhyārthamudyamāt // Bca_1.27

duḥkhamevābhidhāvanti duḥkhaniḥsaraṇāśayā
sukhecchayaiva saṃmohāt svasukhaṃ ghnanti śatruvat // Bca_1.28

yasteṣāṃ sukharaṅkāṇāṃ pīḍitānāmanekaśaḥ
tṛptiṃ pūrvasukhaiḥ kuryāt sarvāḥ pīḍāśchinatti ca // Bca_1.29

nāśayatyapi saṃmohaṃ sādhustena samaḥ kutaḥ
kuto vā tādṛśaṃ mitraṃ puṇyaṃ vā tādṛśaṃ kutaḥ // Bca_1.30

kṛte yaḥ pratikurvīta so 'pi tāvatpraśasyate
avyāpāritasādhustu bodhisattvaḥ kimucyatāṃ // Bca_1.31

katipayajanasatradāyakaḥ kuśalakṛdityabhipūjyate janaiḥ
kṣaṇamaśanakamātradānataḥ saparibhavaṃ divasārdhayāpanāt // Bca_1.32

kimu niravadhisattvasaṃkhyayā niravadhikālamanuprayacchataḥ
gaganajanaparikṣayākṣayaṃ sakalamanorathasaṃprapūraṇaṃ // Bca_1.33

iti sattrapatau jinasya puttre kaluṣaṃ sve hṛdaye karoti yaśca
kaluṣodayasaṃkhyayā sa kalpān narakeṣvāvasatīti nātha āha // Bca_1.34

atha yasya manaḥ prasādameti prasavettasya tato 'dhikaṃ phalaṃ
mahatā hi balena pāpakarma jinaputtreṣu śubhaṃ tvayatnataḥ // Bca_1.35

teṣāṃ śarīrāṇi namaskaromi yatroditaṃ tadvaracittaratnaṃ
yatrāpakāro 'pi sukhānubandhī sukhākarāṃstān śaraṇaṃ prayāmi // Bca_1.36

bodhicaryāvatāre bodhicittānuśaṃsā nāma prathamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 2

taccittaratnagrahaṇāya samyak pūjāṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ
saddharmaratnasya ca nirmalasya buddhātmajānāṃ ca guṇodadhīnāṃ // Bca_2.1

yāvanti puṣpāṇi phalāni caiva bhaiṣajyajātāni ca yāni santi
ratnāni yāvanti ca santi loke jalāni ca svacchamanoramāṇi // Bca_2.2

mahīdharā ratnamayāstathānye vanapradeśāśca vivekaramyāḥ
latāḥ sapuṣpābharaṇojjvalāśca drumāśca ye satphalanamraśākhāḥ // Bca_2.3

devādilokeṣu ca gandhadhūpāḥ kalpadrumā ratnamayāśca vṛkṣāḥ
sarāṃsi cāmbhoruhabhūṣaṇāni haṃsasvanātyantamanoharāṇi // Bca_2.4

akṛṣṭajātāni ca śasyajātāny anyāni vā pūjyavibhūṣaṇāni
ākāśadhātuprasarāvidhīni sarvāṇyapīmānyaparigrahāṇi // Bca_2.5

ādāya buddhyā munipuṅgavebhyo niryātayāmyeṣa saputrakebhyaḥ
gṛhṇantu tanme varadakṣiṇīyā mahākṛpā māmanukampamānāḥ // Bca_2.6

apuṇyavānasmi mahādaridraḥ pūjārthamanyanmama nāsti kiṃcit
ato mamārthāya parārthacintā gṛhṇantu nāthā idamātmaśaktyā // Bca_2.7

dadāmi cātmānamahaṃ jinebhyaḥ sarveṇa sarvaṃ ca tadātmajebhyaḥ
parigrahaṃ me kurutāgrasattvāḥ yuṣmāsu dāsatvamupaimi bhaktyā // Bca_2.8

parigraheṇāsmi bhavatkṛtena nirbhīrbhave sattvahitaṃ karomi
pūrvaṃ ca pāpaṃ samatikramāmi nānyacca pāpaṃ prakaromi bhūyaḥ // Bca_2.9

ratnojjvalastambhamanorameṣu muktāmayodbhāsivitānakeṣu
svacchojjvalasphāṭikakuṭṭimeṣu sugandhiṣu snānagṛheṣu teṣu // Bca_2.10

manojñagandhodakapuṣpapūrṇaiḥ kumbhairmahāratnamayairanekaiḥ
snānaṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ tadātmajānāṃ ca sagītavādyaṃ // Bca_2.11

pradhūpitairdhautamalairatulyair varstraiśca teṣāṃ tanumunmṛśāmi
tataḥ suraktāni sudhūpitāni dadāmi tebhyo varacīvarāṇi // Bca_2.12

divyairmṛduślakṣṇavicitraśobhair vastrairalaṅkāravaraiśca taistaiḥ
samantabhadrājitamañjughoṣalokeśvarādīnapi maṇḍayāmi // Bca_2.13

sarvatrisāhasravisārigandhair gandhottamaistānanulepayāmi
sūttaptasūnmṛṣṭasudhautahemaprabhojjvalānsarvamunīndrakāyān // Bca_2.14

mandāravendīvaramallikādyaiḥ sarvaiḥ sugandhaiḥ kusumairmanojñaiḥ
abhyarcayāmyarcyatamānmunīndrān sragbhiśca saṃsthānamanoramābhiḥ // Bca_2.15

sphītasphuradgandhamanoramaiśca tāndhūpameghairupadhūpayāmi
bhaujyaiśca svādyairvividhaiśca peyais tebhyo nividyaṃ ca nivedayāmi // Bca_2.16

ratnapradīpāṃśca nivedayāmi suvarṇapadmeṣu niviṣṭapaṅkvīn
gandhopalipteṣu ca kuṭṭimeṣu kirāmi puṣpaprakarānmanojñān // Bca_2.17

pralambamuktāmaṇihāraśobhān ābhāsvarāndigmukhamaṇḍanāṃstān
vimānameghān stutigītaramyān maitrīmayebhyo 'pi nivedayāmi // Bca_2.18

suvarṇadaṇḍaiḥ kamanīyarūpaiḥ saṃsaktamuktāni samucchritāni
pradhārayāmyeṣa mahāmunīnāṃ ratnātapatrāṇyatiśobhanāni // Bca_2.19

ataḥ paraṃ pritaṣṭhantāṃ pūjāmeghā manoramāḥ
tūryasaṅgītimeghāśca sarvasattvapraharṣaṇāḥ // Bca_2.20

sarvasaddharmaratneṣu caityeṣu pratimāsu ca
puṣparatnādivarṣāśca pravarttantāṃ nirantaram // Bca_2.21

mañjughoṣaprabhṛtayaḥ pūjayanti yathā jinān
tathā tathāgatānnāthān saputrānpūjayāmyaham // Bca_2.22

svarāṅgasāgaraiḥ stotraiḥ staumi cāhaṃ guṇodadhīn
stutisaṅgītimeghāśca saṃbhavantveṣvananyathā // Bca_2.23

sarvakṣetrāṇusaṃkhyaiśca praṇāmaiḥ praṇamāmyahaṃ
sarvatrādhvagatānbuddhān sahadharmagaṇottamān // Bca_2.24

sarcacaityāni vande 'haṃ bodhisattvāśrayāṃstathā
namaḥ karomyupādhyāyān abhivandyānyatīṃstathā // Bca_2.25

buddhaṃ gacchāmi śaraṇaṃ yāvadābodhimaṇḍataḥ
dharmaṃ gacchāmi śaraṇaṃ bodhisattvagaṇaṃ tathā // Bca_2.26

vijñāpayāmi saṃbuddhān sarvadikṣu vyavasthitān
mahākāruṇikāṃścāpi bodhisattvānkṛtāñjaliḥ // Bca_2.27

anādimati saṃsāre janmanyatraiva vā punaḥ
yanmayā paśunā pāpaṃ kṛtaṃ kāritameva vā // Bca_2.28

yaccānumoditaṃ kiṃcid ātmaghātāya mohataḥ
tadatyayaṃ deśayāmi paścāttāpena tāpitaḥ // Bca_2.29

ratnatraye 'pakāro yo mātāpitṛṣu vā mayā
guruṣvanyeṣu vā kṣepāt kāyavāgbuddhibhiḥ kṛtaḥ // Bca_2.30

anekadoṣaduṣṭena mayā pāpena nāyakāḥ
yatkṛtaṃ dāruṇaṃ pāpaṃ tatsarvaṃ deśayāmyaham // Bca_2.31

kathaṃ ca niḥsarāmyasmān nityodvego 'smi nāyakāḥ
mā bhūnme mṛtyuracirād akṣīṇe pāpasaṃcaye // Bca_2.32

kathaṃ ca niḥsarāmyasmāt paritrāyata satvaraṃ
mā mamākṣīṇapāpasya maraṇaṃ śīghrameṣyati // Bca_2.33

kṛtākṛtāparīkṣo 'yaṃ mṛtyurviśrambhaghātakaḥ
svasthāsvasthairaviśvāsya ākasmikamahāśaniḥ // Bca_2.34

priyāpriyanimittena pāpaṃ kṛtamanekadhā
sarvamutsṛjya gantavyam iti na jñātamīdṛśam // Bca_2.35

tattatsmaraṇatāṃ yāti yadyadvastvanubhūyate
svapnānubhūtavatsarvaṃ gataṃ na punarīkṣyate // Bca_2.36

apriyā na bhaviṣyanti priyo me na bhaviṣyati
ahaṃ ca na bhaviṣyāmi sarvaṃ ca na bhaviṣyati // Bca_2.37

ihaiva tiṣṭhatastāvad gatā naike priyāpriyāḥ
tannimittaṃ tu yatpāpaṃ tatsthitaṃ ghoramagrataḥ // Bca_2.38

evamāgantuko 'smīti na mayā pratyavekṣitaṃ
mohānunayavidvaiṣaiḥ kṛtaṃ pāpamanekadhā // Bca_2.39

rātrindivamaviśrāmam āyuṣo vardhate vyayaḥ
āyasya cāgamo nāsti na mariṣyāmi kiṃ nvaham // Bca_2.40

iha śayyāgatenāpi bandhumadhye 'pi tiṣṭhatā
mayaivaikena soḍhavyā marmacchedādivedanā // Bca_2.41

yamadūtairgṛhītasya kuto bandhuḥ kutaḥ suhṛt
puṇyamekaṃ tadā trāṇaṃ mayā tacca na sevitam // Bca_2.42

anityajīvitāsaṅgād idaṃ bhayamajānatā
pramattena mayā nāthā bahu pāpamupārjitam // Bca_2.43

aṅgacchedārthamapyadya nīyamāno viśuṣyati
pipāsito dīnadṛṣṭir anyadevekṣate jagat // Bca_2.44

kiṃ punarbhairavākārair yamadūtairadhiṣṭhitaḥ
mahātrāsajvaragrastaḥ purīṣotsargaveṣṭitaḥ // Bca_2.45

kātarairdṛṣṭipātaiśca trāṇānveṣī caturdiśaṃ
ko me mahābhayādasmāt sādhustrāṇaṃ bhaviṣyati // Bca_2.46

trāṇaśūnyā diśo dṛṣṭvā punaḥ saṃmohamāgataḥ
tadāhaṃ kiṃ kariṣyāmi tasminsthāne mahābhaye // Bca_2.47

adyaiva śaraṇaṃ yāmi jagannāthānmahābalān
jagadrakṣārthamudyuktān sarvatrāsaharāṃjinān // Bca_2.48

taiścāpyadhigataṃ dharmaṃ saṃsārabhayanāśanaṃ
śaraṇaṃ yāmi bhāvena bodhisattvagaṇaṃ tathā // Bca_2.49

samastabhadrāyātmānaṃ dadāmi bhayavihvalaḥ
punaśca mañjughoṣāya dadāmyātmānamātmanā // Bca_2.50

taṃ cāvalokitaṃ nāthaṃ kṛpāvyākulacāriṇaṃ
viraumyārtaravaṃ bhītaḥ sa māṃ rakṣatu pāpinam // Bca_2.51

āryamākāśagarbhaṃ ca kṣitigarbhaṃ ca bhāvataḥ
sarvānmahākṛpāṃścāpi trāṇānveṣī viraumyaham // Bca_2.52

yaṃ dṛṣṭvaiva ca saṃtrastāḥ palāyante caturdiśaṃ
yamadūtādayo duṣṭās taṃ namasyāmi vajriṇam // Bca_2.53

atītya yuṣmadvacanaṃ sāmprataṃ bhayadarśanāt
śaraṇaṃ yāmi vo bhīto bhayaṃ nāśayata drutam // Bca_2.54

itvaravyādhibhīto 'pi vaidyavākyaṃ na laṅghayet
kimu vyādhiśatairgrastaś caturbhiścaturuttaraiḥ // Bca_2.55

ekenāpi yataḥ sarve jambudvīpagatā narāḥ
naśyanti yeṣāṃ bhaiṣajyaṃ sarvadikṣu na labhyate // Bca_2.56

tatra sarvajñavaidyasya sarvaśalyāpahāriṇaḥ
vākyamullaṅghayāmīti dhiṅmāmatyantamohitam // Bca_2.57

atyapramattastiṣṭhāmi prapāteṣvitareṣvapi
kimu yojanasāhastre prapāte dīrghakālike // Bca_2.58

adyaiva maraṇaṃ neti na yuktā me sukhāsikā
avaśyameti sā velā na bhaviṣyāmyahaṃ yadā // Bca_2.59

abhayaṃ kena me dattaṃ niḥsariṣyāmi vā kathaṃ
avaśyaṃ na bhaviṣyāmi kasmānme susthitaṃ manaḥ // Bca_2.60

pūrvānubhūtanaṣṭebhyaḥ kiṃ me sāramavasthitaṃ
yeṣu me 'bhiniviṣṭena gurūṇāṃ laṅghitaṃ vacaḥ // Bca_2.61

jīvalokamimaṃ tyaktvā bandhūnparicitāṃstathā
ekākī kvāpi yāsyāmi kiṃ me sarvaiḥ priyāpriyaiḥ // Bca_2.62

iyameva tu me cintā yuktā rātrindivaṃ sadā
aśubhānniyataṃ duḥkhaṃ niḥsareyaṃ tataḥ katham // Bca_2.63

mayā bālena mūḍhena yatkiṃcitpāpamācitaṃ
prakṛtyā yacca sāvadyaṃ prajñaptyāvadyameva ca // Bca_2.64

tatsarvaṃ deśayāmyeṣa nāthānāmagrataḥ sthitaḥ
kṛtāñjalirduḥkhabhītaḥ praṇipatya punaḥ punaḥ // Bca_2.65

atyayamatyayatvena pratigṛhṇantu nāyakāḥ
na bhadrakamidaṃ nāthā na karttavyaṃ punarmayā // Bca_2.66

iti dvitīyaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 3

apāyaduḥkhaviśrāmaṃ sarvasattvaiḥ kṛtaṃśubhaṃ
anumode pramodena sukhaṃ tiṣṭhantu duḥkhitāḥ // Bca_3.1

saṃsāraduḥkhanirmokṣam anumode śarīriṇāṃ
bodhisattvatvabuddhatvam anumode ca tāyinām // Bca_3.2

cittotpādasamudrāṃśca sarvasattvasukhāvahān
sarvasattvahitādhānān anumode ca śāsinām // Bca_3.3

sarvāsu dikṣu saṃbuddhān prārthayāmi kṛtāñjaliḥ
dharmapradīpaṃ kurvantu mohādduḥkhaprapātinām // Bca_3.4

nirvātukāmāṃśca jinān yācayāmi kṛtāñjaliḥ
kalpānanantāṃstiṣṭhantu mā bhūdandhamidaṃ jagat // Bca_3.5

evaṃ sarvamidaṃ kṛtvā yanmayāsāditaṃ śubhaṃ
tena syāṃ sarvasattvānāṃ sarvaduḥkhapraśāntikṛt // Bca_3.6

glānānāmasmi bhaiṣajyaṃ bhaveyaṃ vaidya eva ca
tadupasthāyakaścaiva yāvadrogāpunarbhavaḥ // Bca_3.7

kṣutpipāsāvyathāṃ hanyām annapānapravarṣaṇaiḥ
durbhikṣāntarakalpeṣu bhaveyaṃ pānabhojanam // Bca_3.8

daridrāṇāṃ ca sattvānāṃ nidhiḥ syāmahamakṣayaḥ
nānopakaraṇākārair upatiṣṭheyamagrataḥ // Bca_3.9

ātmabhāvāṃstathā bhogān sarvatrādhvagataṃ śubhaṃ
nirapekṣastyajāmyeṣa sarvasattvārthasiddhaye // Bca_3.10

sarvatyāgaśca nirvāṇaṃ nirvāṇārthi ca me manaḥ
tyaktavyaṃ cenmayā sarvaṃ varaṃ sattveṣu dīyatāṃ // Bca_3.11

yathāsukhīkṛtaścātmā mayāyaṃ sarvadehināṃ
ghnantu nindantu vā nityam ākirantu ca pāṃsubhiḥ // Bca_3.12

krīḍantu mama kāyena hasantu vilasantu ca
dattastebhyo mayā kāyaś cintayā kiṃ mayānayā // Bca_3.13

kārayantu ca karmāṇi yāni teṣāṃ sukhāvahaṃ
anarthaḥ kasyacinmā bhūn māmālambya kadācana // Bca_3.14

yeṣāṃ kruddhāprasannā vā māmālambya matirbhavet
teṣāṃ sa eva hetuḥ syān nityaṃ sarvārthasiddhaye // Bca_3.15

abhyākhyāsyanti māṃ ye ca ye cānye 'pyapakāriṇaḥ
utprāsakāstathānye 'pi sarve syurbodhibhāginaḥ // Bca_3.16

anāthānāmahaṃ nāthaḥ sārthavāhaśca yāyināṃ
pārepsūnāṃ ca naubhūtaḥ setuḥ saṅkrama eva ca // Bca_3.17

dīpārthināmahaṃ dīpaḥ śayyā śayyārthināmahaṃ
dāsārthināmahaṃ dāso bhaveyaṃ sarvadehināṃ // Bca_3.18

cintāmaṇirbhadraghaṭaḥ siddhavidyā mahauṣadhiḥ
bhaveyaṃ kalpavṛkṣaśca kāmadhenuśca dehināṃ // Bca_3.19

pṛthivyādīni bhūtāni niḥśeṣākāśavāsināṃ
sattvānāmaprameyāṇāṃ yathābhogānyanekadhā // Bca_3.20

evamākāśaniṣṭhasya sattvadhātoranekadhā
bhaveyamupajīvyo 'haṃ yāvatsarve na nirvṛtāḥ // Bca_3.21

yathā gṛhītaṃ sugatair bodhicittaṃ purātanaiḥ
te bodhisattvaśikṣāyām ānupūrvyā yathā sthitāḥ // Bca_3.22

tadvadutpādayāmyeṣa bodhicittaṃ jagaddhite
tadvadeva ca tāḥ śikṣāḥ śikṣiṣyāmi yathākramaṃ // Bca_3.23

evaṃ gṛhītvā matimān bodhicittaṃ prasādataḥ
punaḥ pṛṣṭhasya puṣṭyarthaṃ cittamevaṃ praharṣayet // Bca_3.24

adya me saphalaṃ janma sulabdho mānuṣo bhavaḥ
adya buddhakule jāto buddhaputro 'smi sāmprataṃ // Bca_3.25

tathādhunā mayā kāryaṃ svakulocitakāriṇāṃ
nirmalasya kulasyāsya kalaṅko na bhavedyathā // Bca_3.26

andhaḥ saṅkarakūṭebhyo yathā ratnamavāpnuyāt
tathā kathaṃcidapyetad bodhicittaṃ mamoditaṃ // Bca_3.27

jaganmṛtyuvināśāya jātametadrasāyanaṃ
jagaddāridryaśamanaṃ nidhānamidamakṣayaṃ // Bca_3.28

jagadvyādhipraśamanaṃ bhaiṣajyamidamuttamaṃ
bhavādhvabhramaṇaśrānto jagadviśrāmapādapaḥ // Bca_3.29

durgatyuttaraṇe setuḥ sāmānyaḥ sarvayāyināṃ
jagatkleśoṣmaśamana uditaścittacandramāḥ // Bca_3.30

jagadajñānatimiraprotsāraṇamahāraviḥ
saddharmakṣīramathanān navanītaṃ samutthitaṃ // Bca_3.31

sukhabhogabubhukṣitasya vā janasārthasya bhavādhvacāriṇaḥ
sukhasatramidaṃ hyupasthitaṃ sakalābhyāgatasattvatarpaṇaṃ // Bca_3.32

jagadadya nimantritaṃ mayā sugatatvena sukhena cāntarā
purataḥ khalu sarvatāyinām abhinandantu surāsurādayaḥ // Bca_3.33

bodhicaryāvatāre bodhicittaparigraho nāma tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 4

evaṃ gṛhītvā sudṛḍhaṃ bodhicittaṃ jinātmajaḥ
śikṣānatikrame yatnaṃ kuryānnityamatandritaḥ // Bca_4.1

sahasā yatsamārabdhaṃ samyag yadavicāritaṃ
tatra kuryānnavetyevaṃ pratijñāyāpi yujyate // Bca_4.2

vicāritaṃ tu yadbuddhair mahāprājñaiśca tatsutaiḥ
mayāpi ca yathāśakti tatra kiṃ parilambyate // Bca_4.3

yadicaivaṃ pratijñāya sādhayeyaṃ na karmaṇā
etāṃ sarvāṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati // Bca_4.4

manasā cintayitvāpi yo na dadyātpunarnaraḥ
sa preto bhavatītyuktam alpamātre 'pi vastuni // Bca_4.5

kimutānuttaraṃ saukhyam uccairuddhuṣya bhāvataḥ
jagatsarvaṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati // Bca_4.6

vetti sarvajña evaitām acintyāṃ karmaṇo gatiṃ
yadbodhicittatyāge 'pi mocayatyeva tānnarān // Bca_4.7

bodhisattvasya tenaivaṃ sarvāpattirgarīyasī
yasmādāpadyamāno 'sau sarva sattvārthahānikṛt // Bca_4.8

yo 'pyanyaḥ kṣaṇamapyasya puṇyavighnaṃ kariṣyati
tasya durgatiparyanto nāsti sattvārthadhātinaḥ // Bca_4.9

ekasyāpi hi sattvasya hitaṃ hatvā hato bhavet
aśeṣākāśaparyantavāsināṃ kimu dehināṃ // Bca_4.10

evamāpattibalato bodhicittabalena ca
dolāyamānaḥ saṃsāre bhūmiprāptaścirāyate // Bca_4.11

tasmādyathā pratijñātaṃ sādhanīyaṃ mayādarāt
nādya cetkriyate yatnas talenāsmi talaṃ gataḥ // Bca_4.12

aprameyā gatā buddhāḥ sarvasattvagaveṣakāḥ
naiṣāmahaṃ svadoṣeṇa cikitsāgocaraṃ gataḥ // Bca_4.13

adyāpi cettathaiva syāṃ yathaivāhaṃ punaḥ punaḥ
durgativyādhimaraṇacchedabhedādyavāpnuyāṃ // Bca_4.14

kadā tathāgatotpādaṃ śraddhāṃ mānuṣyameva vā
kuśalābhyāsayogyatvam evaṃ lapsye 'ti durlabhaṃ // Bca_4.15

ārogyadivasaṃ cedaṃ sabhaktaṃ nirupadravaṃ
āyuḥ kṣaṇaṃ visaṃvādi kāyo yācitakopamaḥ // Bca_4.16

nahīdṛśairmaccaritair mānuṣyaṃ labhyate punaḥ
alabhyamāne mānuṣye pāpameva kutaḥ śubhaṃ // Bca_4.17

yadā kuśalayogyo 'pi kuśalaṃ na karomyahaṃ
apāyaduḥkhaiḥ saṃmūḍhaḥ kiṃ kariṣyāmyahaṃ tadā // Bca_4.18

akurvataśca kuśalaṃ pāpaṃ cāpyupacinvataḥ
hataḥ sugataśabdo 'pi kalpakoṭiśatairapi // Bca_4.19

ata evāha bhagavān mānuṣamatidurlabhaṃ
mahārṇavayugacchidrakūrmagrīvārpaṇopamaṃ // Bca_4.20

ekakṣaṇātkṛtātpāpād avīcau kalpamāpsyate
anādikālopacitāt pāpātkā sugatau kathā // Bca_4.21

na ca tanmātramevāsau vedayitvā vimucyate
yasyāttadvedayanneva pāpamanyatprasūyate // Bca_4.22

nātaḥparā vañcanāsti na ca moho 'styataḥparaḥ
yadīdṛśaṃ kṣaṇaṃ prāpya nābhyastaṃ kuśalaṃ mayā // Bca_4.23

yadi caivaṃ vimṛṣyāmi punaḥ sīdāmi mohitaḥ
śociṣyāmi ciraṃ bhūyo yamadūtaiḥ pracoditaḥ // Bca_4.24

ciraṃ dhakṣyati me kāyaṃ nārakāgniḥ suduḥsahaḥ
paścāttāpānalaścittaṃ ciraṃ dhakṣyatiniścitaṃ // Bca_4.25

kathaṃcidapi saṃprāpto hitabhūmiṃ sudurlabhāṃ
jānannapi ca nīyo 'haṃ tāneva narakānpunaḥ // Bca_4.26

atra me cetanā nāsti mantrairiva vimohitaḥ
na jāne kena muhyāmi ko 'trāntarmama tiṣṭhati // Bca_4.27

hastapādādirahitās tṛṣṇādveṣādiśatravaḥ
na śurā na ca te prājñāḥ kathaṃ dāsīkṛto 'smi taiḥ // Bca_4.28

maccittāvasthitā eva dhnanti māmeva susthitāḥ
tatrāpyahaṃ na kupyāmi dhigasthānasahiṣṇutāṃ // Bca_4.29

sarve devā manuṣyāśca yadi syurmama śatravaḥ
te 'pi nāvīcikaṃ vahniṃ samudānayituṃ kṣamāḥ // Bca_4.30

merorapi yadāsaṅgān na bhasmāpyupalabhyate
kṣaṇātkṣipanti māṃ tatra balinaḥ kleśaśatravaḥ // Bca_4.31

nahi sarvānyaśatrūṇāṃ dīrghamāyurapīdṛśaṃ
anādyantaṃ mahādīrghaṃ yanmama kleśavairiṇāṃ // Bca_4.32

sarve hitāya kalpante ānukūlyena sevitāḥ
sevyamānāstvamī kleśāḥ sutarāṃ duḥkhakārakāḥ // Bca_4.33

itisatatadīrghavairiṣu vyasanaughaprasavaikahetuṣu
hṛdaye nivasatsu nirbhayaṃ mama saṃsāraratiḥ kathaṃ bhavet // Bca_4.34

bhavacārakapālakā ime narakādiṣvapi vadhyaghātakāḥ
mativeśmani lobhapañjare yadi tiṣṭhati kutaḥ sukhaṃ mama // Bca_4.35

tasmānna tāvadahamatra dhuraṃ kṣipāmi yāvanna śatrava ime nihatāḥ samakṣaṃ
khalpe 'pi tāvadapakāriṇi baddharoṣā mānonnatāstamanihatya na yānti nidrāṃ // Bca_4.36

prakṛtimaraṇaduḥkhitāndhakārān raṇaśirasi prasamaṃ nihantumugrāḥ
agaṇitaśaraśaktighātaduḥkhā na vimukhatāmupayāntyasādhayitvā // Bca_4.37

kimuta satatasarvaduḥkhahetūn prakṛtiripūnupahantumudyatasya
bhavati mama viṣādadainyamadya vyasanaśatairapi kena hetunā vai // Bca_4.38

akāraṇenaiva ripukṣatāni gātreṣvalaṇkāravadudvahanti
mahārhasiddhyai tu samudyatasya duḥkhāni kasmānmama bādhakāni // Bca_4.39

svajīvikāmātranibaddhacittāḥ kaivartacaṇḍālakṛṣīvalādyāḥ
śītātapādivyasanaṃ sahante jagaddhitārthaṃ na kathaṃ sahe 'ham // Bca_4.40

daśadigvyomaparyantajagatkleśavimokṣaṇe
pratijñāya mahātmāpi na kleśebhyo vimocitaḥ // Bca_4.41

ātmapramāṇamajñātvā bruvannunmattakastadā
anivarttī bhaviṣyāmi tasmātkleśavadhe sadā // Bca_4.42

atra grahī bhaviṣyāmi baddhavairaśca vigrahī
anyatra tadvidhātkleśāt kleśaghātānubandhinaḥ // Bca_4.43

galantvantrāṇi me kāmaṃ śiraḥ patatu nāma me
na tvevāvanatiṃ yāmi sarvathā kleśavairiṇām // Bca_4.44

nirvāsitasyāpi tu nāma śatror deśāntare sthānaparigrahaḥ syāt
yataḥ punaḥ saṃbhṛtaśaktireti na kleśaśatrorgatirīdṛśī tu // Bca_4.45

kvāsau yāyānmanaḥstho nirastaḥ sthitvā yasminmadvadhārthaṃ yateta
nodyogo me kevalaṃ mandabuddheḥ kleśāḥ prajñādṛṣṭisādhyā varākāḥ // Bca_4.46

na kleśā viṣayeṣu nendriyagaṇe nāpyantarāle sthitā nāto 'nyatra kuhasthitāḥ punarime mathnanti kṛtsnaṃ jagat
māyaiveyamato vimuñca hṛdayatrāsaṃ bhajasvodyamaṃ prajñārthaṃ kimakāṇḍa eva narakeṣvātmānamābādhase // Bca_4.47

evaṃ viniścitya karomi yatnaṃ yathoktaśikṣāpratipattihetoḥ
vaidyopadeśāccalataḥ kuto 'sti bhaiṣajyasādhyasya nirāmayatvam // Bca_4.48

bodhicaryāvatāre bodhisattvaśikṣā caturthaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 5

śikṣāṃ rakṣitukāmena cittaṃ rakṣyaṃ prayatnataḥ
na śikṣā rakṣituṃ śakyā calaṃ cittamarakṣatā // Bca_5.1

adāntā mattamātaṅgā na kurvantīha tāṃ vyathām
karoti yāmavīcyādau muktaścittamataṅgajaḥ // Bca_5.2

baddhaśceccitamātaṅgaḥ smṛtirajjvā samantataḥ
bhayamastaṃ gataṃ sarvaṃ kṛtsnaṃ kalyāṇamāgatam // Bca_5.3

byāghrāḥ siṃhā gajā ṛkṣāḥ sarpāḥ sarve ca śatravaḥ
sarve narakapālāśca ḍākinyo rākṣasāstathā // Bca_5.4

sarve baddhā bhavantyete cittasyaikasya bandhanāt
cittasyaikasya damanāt sarve dāntā bhavanti ca // Bca_5.5

yasmādbhayāni sarvāṇi duḥkhānyapramitāni ca
cittādeva bhavantīti kathitaṃ tattvavādinā // Bca_5.6

śastrāṇi kena narake ghaṭitāni prayatnataḥ
taptāyaḥkuṭṭimaṃ kena kuto jātāśca tāḥ striyaḥ // Bca_5.7

pāpacittasamudbhūtaṃ tattatsarvaṃ jagau muniḥ
tasmānna kaścitrailokye cittādanyo bhayānakaḥ // Bca_5.8

adaridraṃ jagatkṛtvā dānapāramitā yadi
jagaddaridramadyāpi sā kathaṃ pūrvatāyinām // Bca_5.9

phalena saha sarvasvatyāgacittājjane 'khile
dānapāramitā proktā tasmāt sā cittameva tu // Bca_5.10

matsyādayaḥ kva nīyantāṃ mārayeyaṃ yato na tān
labdhe viraticitte tu śīlapāramitā matā // Bca_5.11

kiyato mārayiṣyāmi durjanān gaganopamān
mārite krodhacitte tu māritāḥ sarvaśatravaḥ // Bca_5.12

bhūmiṃ chādayituṃ sarvāṃ kutaścarma bhaviṣyati
upānaccarmamātreṇa channā bhavati medinī // Bca_5.13

bāhyā bhāvā mayā tadvac chakyā vārayituṃ na hi
svacittaṃ vārayiṣyāmi kiṃ mamānyairnivāritaiḥ // Bca_5.14

sahāpi vākcharīrābhyāṃ mandavṛtterna tatphalam
yatpaṭorekakasyāpi cittasya brahmatādikam // Bca_5.15

japāstapāṃsi sarvāṇi dīrghakālakṛtānyapi
anyacittena mandena vṛthaivetyāha sarvavit // Bca_5.16

duḥkhaṃ hantuṃ sukhaṃ prāptuṃ te bhramanti mudhāmbare
yairetaddharmasarvasvaṃ cittaṃ guhyaṃ na bhāvitam // Bca_5.17

tasmātsvadhiṣṭhitaṃ cittaṃ mayā kāryaṃ surakṣitam
cittarakṣāvrataṃ muktvā bahubhiḥ kiṃ mama vrataiḥ // Bca_5.18

yathā capalamadhyastho rakṣati vraṇamādarāt
evaṃ durjanamadhyastho rakṣeccittavraṇaṃ sadā // Bca_5.19

vraṇaduḥkhalavādbhīto rakṣati vraṇamādarāt
saṃghātaparvatāghātād bhītaścittavraṇaṃ na kim // Bca_5.20

anena hi vihāreṇa viharan durjaneṣvapi
pramadājanamadhye 'pi yatirdhīro na khaṇḍyate // Bca_5.21

lābhā naśyantu me kāmaṃ satkāraḥ kāyajīvitam
naśyatvanyacca kuśalaṃ mā tu cittaṃ kadācana // Bca_5.22

cittaṃ rakṣitukāmānāṃ mayaiṣa kriyate 'ñjaliḥ
smṛtiṃ ca saṃprajanyaṃ ca sarvayatnena rakṣata // Bca_5.23

vyādhyākulo naro yadvan na kṣamaḥ sarvakarmasu
tathābhyāṃ vyākulaṃ cittaṃ na kṣamaṃ sarvakarmasu // Bca_5.24

asaṃprajanyacittasya śrutacintitabhāvitam
sacchidrakumbhajalavan na smṛtāvavatiṣṭhate // Bca_5.25

aneke śrutavanto 'pi śrāddhā yatnaparā api
asaṃprajanyadoṣeṇa bhavantyāpattikaśmalāḥ // Bca_5.26

asaṃprajanyacaureṇa smṛtimoṣānusāriṇā
upacityāpi puṇyāni muṣitā yānti durgatim // Bca_5.27

kleśataskarasaṅgho 'yam avatāragaveṣakaḥ
prāpyāvatāraṃ muṣṇāti hanti sadgatijībitam // Bca_5.28

tasmātsmṛtirmanodvārān nāpaneyā kadācana
gatāpi pratyupasthāpyā saṃsmṛtyāpāyikīṃ vyathām // Bca_5.29

upādhyāyānuśāsinyā bhītyāpyādarakāriṇām
dhanyānāṃ gurusaṃvāsāt sukaraṃ jāyate smṛtiḥ // Bca_5.30

buddhāśca bodhisattvāśca sarvatrāvyāhatekṣaṇāḥ
sarvamevāgratasteṣāṃ teṣāmasmi puraḥ sthitaḥ // Bca_5.31

iti dhyātvā tathā tiṣṭhet trapādarabhayānvitaḥ
buddhānusmṛtirapyevaṃ bhavettasya muhurmuhuḥ // Bca_5.32

saṃprajanyaṃ tadāyāti na ca yātyāgataṃ punaḥ
smṛtiryadā manodvāre rakṣārthamavatiṣṭhate // Bca_5.33

pūrvaṃ tāvadidaṃ cittaṃ sadopasthāpyamīdṛśam
nirindriyeṇeva mayā sthātavyaṃ kāṣṭhavatsadā // Bca_5.34

niṣphalā netravikṣepā na karttavyāḥ kadācana
nidhyāyantīva satataṃ kāryā dṛṣṭiradhogatā // Bca_5.35

dṛṣṭiviśrāmahetostu diśaḥ paśyetkadācana
ābhāsamātraṃ dṛṣṭvā ca svāgatārthaṃ vilokayet // Bca_5.36

mārgādau bhayabodhārthaṃ muhuḥ paśyeccaturdiśam
diśo viśramya vīkṣeta parāvṛtyeva pṛṣṭhataḥ // Bca_5.37

saredapasaredvāpi puraḥ paścānnirūpya ca
evaṃ sarvāsvavasthāsu kāryaṃ buddhvā samācaret // Bca_5.38

kāyenaivamavastheyam ityākṣipya kriyāṃ punaḥ
kathaṃ kāyaḥ sthita iti draṣṭavyaṃ punarantarā // Bca_5.39

nirūpyaḥ sarvayatnena cittamattadvipastathā
dharmacintāmahāstambhe yathā baddho na mucyate // Bca_5.40

kutra me vartata iti pratyavekṣyaṃ tathā manaḥ
samādhānadhuraṃ naiva kṣaṇamapyutsṛjedyathā // Bca_5.41

bhayotsavādisaṃbandhe yadyaśakto yathāsukham
dānakāle tu śīlasya yasmāduktamupekṣaṇam // Bca_5.42

yadbuddhvā kartumārabdhaṃ tato 'nyanna vicintayet
tadeva tāvanniṣpādyaṃ tadgatenāntarātmanā // Bca_5.43

evaṃ hi sukṛtaṃ sarvam anyathā nobhayaṃ bhavet
asaṃprajanyakleśo 'pi vṛddhiṃ caivaṃ gamiṣyati // Bca_5.44

nānāvidhapralāpeṣu vartamāneṣvanekadhā
kautūhaleṣu sarveṣu hanyādautsukyamāgatam // Bca_5.45

mṛnmardanatṛṇacchedarekhādyaphalamāgatam
smṛtvā tāthāgatīṃ śikṣāṃ bhītastatkṣaṇamutsṛjet // Bca_5.46

yadā calitukāmaḥ syād vaktukāmo 'pi vā bhavet
svacittaṃ pratyavekṣyādau kuryāddhairyeṇa yuktimat // Bca_5.47

anunītaṃ pratihataṃ yadā paśyetsvakaṃ manaḥ
na kartavyaṃ na vaktavyaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā // Bca_5.48

uddhataṃ sopahāsaṃ vā yadā mānamadānvitam
sotprāsātiśayaṃ vakraṃ vañcakaṃ ca mano bhavet // Bca_5.49

yadātmotkarṣaṇābhāsaṃ parapaṃsanameva ca
sādhikṣepaṃ sasaṃrambhaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā // Bca_5.50

lābhasatkārakīrtyarthi parivārārthi vā punaḥ
upasthānārthi me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat // Bca_5.51

parārtharūkṣaṃ svārthārthi pariṣatkāmameva vā
vaktumicchati me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat // Bca_5.52

asahiṣṇvalasaṃ bhītaṃ pragalbhaṃ mukharaṃ tathā
svapakṣābhiniviṣṭaṃ vā tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat // Bca_5.53

evaṃ saṃkliṣṭamālokya niṣphalārambhi vā manaḥ
nigṛhṇīyād dṛḍhaṃ śūraḥ pratipakṣeṇa tatsadā // Bca_5.54

suniścitaṃ suprasannaṃ dhīraṃ sādaragauravam
salajjaṃ sabhayaṃ śāntaṃ parārādhanatatparam // Bca_5.55

parasparaviruddhābhir bālecchābhirakheditam
kleśotpādādidaṃ hyetad eṣāmiti dayānvitam // Bca_5.56

ātmasattvavaśaṃ nityam anavadyeṣu vastuṣu
nirmāṇamiva nirmānaṃ dhārayāmyeṣa mānasam // Bca_5.57

cirātprāptaṃ kṣaṇavaraṃ smṛtvā smṛtvā muhurmuhuḥ
dhārayāmīdṛśaṃ cittam aprakampyaṃ sumeruvat // Bca_5.58

gṛdhrairāmiṣasaṃgṛddhaiḥ kṛṣyamāṇa itastataḥ
na karotyanyathā kāyaḥ kasmādatra pratikriyām // Bca_5.59

rakṣasīmaṃ manaḥ kasmād ātmīkṛtya samucchrayam
tvattaścetpṛthagevāyaṃ tenātra tava ko vyayaḥ // Bca_5.60

na svīkaroṣi he mūḍha kāṣṭhaputtalakaṃ śucim
amedhyaghaṭitaṃ yantraṃ kasmādrakṣasi pūtikam // Bca_5.61

imaṃ carmapuṭaṃ tāvat svabuddhyaiva pṛthak kuru
asthipañjarato māṃsaṃ prajñāśastreṇa mocaya // Bca_5.62

asthīnyapi pṛthak kṛtvā paśya majjānamantataḥ
kimatra sāramastīti svayameva vicāraya // Bca_5.63

evamanviṣya yatnena na dṛṣṭaṃ sāramatra te
adhunā vada kasmāttvaṃ kāyamadyāpi rakṣasi // Bca_5.64

na khāditavyamaśuci tvayā peyaṃ na śoṇitam
nāntrāṇi cūṣitavyāni kiṃ kāyena kariṣyasi // Bca_5.65

yuktaṃ gṛdhraśṛgālāder āhārārthaṃ tu rakṣitum
karmopakaraṇaṃ tvetan manuṣyāṇāṃ śarīrakam // Bca_5.66

evaṃ te rakṣataścāpi mṛtyurācchidya nirdayaḥ
kāyaṃ dāsyati gṛdhrebhyas tadā tvaṃ kiṃ kariṣyasi // Bca_5.67

na sthāsyatīti bhṛtyāya na vastrādi pradīyate
kāyo yāsyati khāditvā kasmāttvaṃ kuruṣe vyayam // Bca_5.68

dattvāsmai vetanaṃ tasmāt svārthaṃ kuru mano 'dhunā
nahi vaitanikopāttaṃ sarvaṃ tasmai pradīyate // Bca_5.69

kāye naubuddhimādhāya gatyāgamananiścayāt
yathākāmaṅgamaṃ kāyaṃ kuru sattvārthasiddhaye // Bca_5.70

evaṃ vaśīkṛtasvātmā nityaṃ smitamukho bhavet
tyajed bhṛkuṭisaṅkocaṃ pūrvābhāṣī jagatsuhṛt // Bca_5.71

saśabdapātaṃ sahasā na pīṭhādīn vinikṣipet
nāsphālayetkapāṭaṃ ca syānniḥśabdaruciḥ sadā // Bca_5.72

bako biḍālaścauraśca niḥśabdo nibhṛtaścaran
prāpnotyabhimataṃ kāryam evaṃ nityaṃ yatiścaret // Bca_5.73

paracodanadakṣāṇām anadhīṣṭopakāriṇām
pratīcchecchirasā vākyaṃ sarvaśiṣyaḥ sadā bhavet // Bca_5.74

subhāṣiteṣu sarveṣu sādhukāramudīrayet
puṇyakāriṇamālokya stutibhiḥ saṃpraharṣayet // Bca_5.75

parokṣaṃ ca guṇān brūyād anubrūyācca toṣataḥ
svavarṇe bhāṣyamāṇe ca bhāvayettadguṇajñatām // Bca_5.76

sarvārambhā hi tuṣṭyarthāḥ sā vittairapi durlabhā
bhokṣye tuṣṭisukhaṃ tasmāt paraśramakṛtairguṇaiḥ // Bca_5.77

na cātra me vyayaḥ kaścit paratra ca mahatsukham
aprītiduḥkhaṃ dveṣaistu mahadduḥkhaṃ paratra ca // Bca_5.78

viśvastavinyastapadaṃ vispaṣṭārthaṃ manoramam
śrutisaukhyaṃ kṛpāmūlaṃ mṛdumandasvaraṃ vadet // Bca_5.79

ṛju paśyetsadā sattvāṃś cakṣuṣā saṃpibanniva
etāneva samāśritya buddhatvaṃ me bhaviṣyati // Bca_5.80

sātatyābhiniveśotthaṃ pratipakṣotthameva ca
guṇopakārikṣetre ca duḥkhite ca mahacchubham // Bca_5.81

dakṣa utthānasaṃpannaḥ svayaṅkārī sadā bhavet
nāvakāśaḥ pradātavyaḥ kasyacitsarvakarmasu // Bca_5.82

uttarottarataḥ śreṣṭhā dānapāramitādayaḥ
netarārthaṃ tyajecchreṣṭhām anyatrācārasetutaḥ // Bca_5.83

evaṃ buddhvā parārtheṣu bhavetsatatamutthitaḥ
niṣiddhamapyanujñātaṃ kṛpālorarthadarśinaḥ // Bca_5.84

vinipātagatānāthabratasthān saṃvibhajya ca
bhuñjīta madhyamāṃ mātrāṃ tricīvarabahistyajet // Bca_5.85

saddharmasebakaṃ kāyam itarārthe na pīḍayet
evameva hi sattvānām āśāmāśu prapūrayet // Bca_5.86

tyajenna jīvitaṃ tasmād aśuddhe karuṇāśaye
tulyāśaye tu tattyājyam itthaṃ na parihīyate // Bca_5.87

dharmaṃ nirgaurave svasthe na śiroveṣṭhite vadet
sacchatradaṇḍaśastre ca nāvaguṇṭhitamastake // Bca_5.88

gambhīrodāramalpeṣu na strīṣu puruṣaṃ vinā
hīnotkṛṣṭeṣu dharmeṣu samaṃ gauravamācaret // Bca_5.89

nodāradharmapātraṃ ca hīne dharme niyojayet
na cācāraṃ parityajya sūtramantraiḥ pralobhayet // Bca_5.90

dantakāṣṭhasya kheṭasya visarjanamapāvṛtam
neṣṭaṃ jale sthale bhogye mūtrādeścāpi garhitam // Bca_5.91

mukhapūraṃ na bhuñjīta saśabdaṃ prasṛtānanam
pralambapādaṃ nāsīta na bāhū mardayetsamam // Bca_5.92

naikayā'nyastriyā kuryād yānaṃ śayanamāsanam
lokāprasādakaṃ sarvaṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvā ca varjayet // Bca_5.93

nāṅgulyā kārayetkiṃcid dakṣiṇena tu sādaram
samastenaiva hastena mārgamapyevamādiśet // Bca_5.94

na bāhūtkṣepakaṃ kaṃcic chabdayedalpasaṃbhrame
acchaṭādi tu kartavyam anyathā syādasaṃvṛtaḥ // Bca_5.95

nāthanirvāṇaśayyāvac chayītepsitayā diśā
saṃprajāna/llaghūtthānaḥ prāgavaśyaṃ niyogataḥ // Bca_5.96

ācāro bodhisattvānām aprameya udāhṛtaḥ
cittaśodhanamācāraṃ niyataṃ tāvadācaret // Bca_5.97

rātrindivaṃ ca triskandhaṃ trikālaṃ ca pravartayet
śeṣāpattiśamastena bodhicittajināśrayāt // Bca_5.98

yā avasthāḥ prapadyeta svayaṃ paravaśo 'pi vā
tāsvavasthāsu yāḥ śikṣāḥ śikṣettā eva yatnataḥ // Bca_5.99

na hi tadvidyate kiṃcid yanna śikṣyaṃ jinātmajaiḥ
na tadasti na yatpuṇyam evaṃ viharataḥ sataḥ // Bca_5.100

pāramparyeṇa sākṣādvā sattvārthaṃ nānyadācaret
sattvānāmeva cārthāya sarvaṃ bodhāya nāmayet // Bca_5.101

sadā kalyāṇamitraṃ ca jīvitārthe 'pi na tyajet
bodhisattvavratadharaṃ mahāyānārthakovidam // Bca_5.102

śrīsaṃbhavavimokṣācca śikṣedyadguruvartanam
etaccānyacca buddhoktaṃ jñeyaṃ sūtrāntavācanāt // Bca_5.103

śikṣāḥ sūtreṣu dṛśyante tasmātsūtrāṇi vācayet
ākāśagarbhe sūtre ca mūlāpattīrnirūpayet // Bca_5.104

śikṣāsamuccayo 'vaśyaṃ draṣṭavyaśca punaḥ punaḥ
vistareṇa sadācāro yasmāttatra pradarśitaḥ // Bca_5.105

saṅkṣepeṇāthavā tāvat paśyetsūtrasamuccayam
āryanāgārjunābaddhaṃ dvitīyaṃ ca prayatnataḥ // Bca_5.106

yato nivāryate yatra yadeva ca niyujyate
tallokacittarakṣārthaṃ śikṣāṃ dṛṣṭvā samācaret // Bca_5.107

etadeva samāsena saṃprajanyasya lakṣaṇam
yatkāyacittāvasthāyāḥ pratyavekṣā muhurmuhuḥ // Bca_5.108

kāyenaiva paṭhiṣyāmi vākpāṭhena tu kiṃ bhavet
cikitsāpāṭhamātreṇa rogiṇaḥ kiṃ bhaviṣyati // Bca_5.109

iti bodhicaryāvatāre saṃprajanyarakṣaṇaṃ nāma pañcamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 6

sarvametatsucaritaṃ dānaṃ sugatapūjanam
kṛtaṃ kalpasahasrairyat pratighaḥ pratihanti tat // Bca_6.1

na ca dveṣasamaṃ pāpaṃ na ca kṣāntisamaṃ tapaḥ
tasmāt kṣāntiṃ prayatnena bhāvayedvividhairnayaiḥ // Bca_6.2

manaḥ śamaṃ na gṛhṇāti na prītisukhamaśnute
na nidrāṃ na dhṛtiṃ yāti dveṣaśalye hṛdi sthite // Bca_6.3

pūjayatyarthamānairyān ye 'pi cainaṃ samāśritāḥ
te 'pyenaṃ hantumicchanti svāminaṃ dveṣadurbhagam // Bca_6.4

suhṛdo 'pyudvijante 'smād dadāti na ca sevyate
saṅkṣepānnāsti tatkiṃcit krodhano yena susthitaḥ // Bca_6.5

evamādīni duḥkhāni karotītyarisaṃjñayā
yaḥ krodhaṃ hanti nirbandhāt sa sukhīha paratra ca // Bca_6.6

aniṣṭakaraṇājjātam iṣṭasya ca vighātanāt
daurmanasyāśanaṃ prāpya dveṣo dṛpto nihanti mām // Bca_6.7

tasmādvighātayiṣyāmi tasyāśanamahaṃ ripoḥ
yasmānna madvadhādanyat kṛtyamasyāsti vairiṇaḥ // Bca_6.8

atyaniṣṭāgamenāpi na kṣobhyā muditā mayā
daurmanasye 'pi nāstīṣṭaṃ kuśalaṃ tvavahīyate // Bca_6.9

yadyastyeva pratīkāro daurmanasyena tatra kim
atha nāsti pratīkāro daurmanasyena tatra kim // Bca_6.10

duḥkhaṃ nyakkārapāruṣyam ayaśaścetyanīpsitam
priyāṇāmātmano vāpi śatroścaitadviparyayāt // Bca_6.11

kathaṃcillabhyate saukhyaṃ duḥkhaṃ sthitamayantataḥ
duḥkhenaiva ca niḥsāraś cetastasmāddṛḍhībhava // Bca_6.12

durgāputrakakarṇāṭā dāhacchedādivedanām
vṛthā sahante muktyartham ahaṃ kasmāttu kātaraḥ // Bca_6.13

na kiṃcidasti tadvastu yadabhyāsasya duṣkaram
tasmānmṛduvyathābhyāsāt soḍhavyāpi mahāvyathā // Bca_6.14

uddaṃśadaṃśamaśakakṣutpipāsādivedanām
mahatkaṇḍvādiduḥkhaṃ ca kimanarthaṃ na paśyasi // Bca_6.15

śītoṣṇavṛṣṭivātādhivyādhibandhanatāḍanaiḥ
saukumāryaṃ na kartavyam anyathā vardhate vyathā // Bca_6.16

kecitsvaśoṇitaṃ dṛṣṭvā vikramante viśeṣataḥ
paraśoṇitamapyeke dṛṣṭvā mūrcchāṃ vrajanti yat // Bca_6.17

taccittasya dṛḍhatvena kātaratvena cāgatam
duḥkhaduryodhanastasmād bhavedabhibhavedvyathām // Bca_6.18

duḥkhe 'pi naiva cittasya prasādaṃ kṣobhayedbudhaḥ
saṅgrāmo hi saha kleśair yuddhe ca sulabhā vyathā // Bca_6.19

urasārātighātān ye pratīcchanto jayantyarīn
te te vijayinaḥ śūrāḥ śeṣāstu mṛtamārakāḥ // Bca_6.20

guṇo 'paraśca duḥkhasya yatsaṃvegānmadacyutiḥ
saṃsāriṣu ca kāruṇyaṃ pāpādbhītirjine spṛhā // Bca_6.21

pittādiṣu na me kopo mahāduḥkhakareṣvapi
sacetaneṣu kiṃ kopaḥ te 'pi pratyayakopitāḥ // Bca_6.22

aniṣyamāṇamapyetac chūlamutpadyate yathā
aniṣyamāṇo 'pi balāt krodha utpadyate tathā // Bca_6.23

kupyāmīti na saṃcintya kupyati svecchayā janaḥ
utpatsya ityabhipretya krodha utpadyate na ca // Bca_6.24

ye kecidaparādhāstu pāpāni vividhāni ca
sarvaṃ yatpratyayabalāt svatantraṃ tu na vidyate // Bca_6.25

na ca pratyayasāmagryā janayāmīti cetanā
na cāpi janitasyāsti janito 'smīti cetanā // Bca_6.26

yatpradhānaṃ kilābhīṣṭaṃ yattadātmeti kalpitam
tadeva hi bhavāmīti na saṃcintyopajāyate // Bca_6.27

anutpannaṃ hi tannāsti ka icchedbhavituṃ tadā
viṣayavyāpṛtatvācca niroddhumapi nehate // Bca_6.28

nityo hyacetanaścātmā vyomavat sphuṭamakriyaḥ
pratyayāntarasaṅge 'pi nirvikārasya kā kriyā // Bca_6.29

yaḥ pūrvavatkriyākāle kriyāyāstena kiṃ kṛtam
tasya kriyeti saṃbandhe katarattannibandhanam // Bca_6.30

evaṃ paravaśaṃ sarvaṃ yadvaśaṃ so 'pi cāvaśaḥ
nirmāṇavadaceṣṭeṣu bhāveṣvevaṃ kva kupyate // Bca_6.31

vāraṇāpi na yuktaivaṃ kaḥ kiṃ vārayatīti cet
yuktā pratītyatā yasmād duḥkhasyoparatirmatā // Bca_6.32

tasmādamitraṃ mitraṃ vā dṛṣṭvāpyanyāyakāriṇam
īdṛśāḥ pratyayā asyety evaṃ matvā sukhī bhavet // Bca_6.33

yadi tu khecchayā siddhiḥ sarveṣāmeva dehinām
na bhavetkasyacidduḥkhaṃ na duḥkhaṃ kaścidicchati // Bca_6.34

pramādādātmanātmānaṃ bādhante kaṇṭakādibhiḥ
bhaktacchedādibhiḥ kopād durāpastryādilipsayā // Bca_6.35

udvandhanaprapātaiśca viṣāpathyādibhakṣaṇaiḥ
nighnanti kecidātmānam apuṇyācaraṇena ca // Bca_6.36

yadaivaṃ kleśavaśyatvād ghnantyātmānamapi priyam
tadaiṣāṃ parakāyeṣu parihāraḥ kathaṃ bhavet // Bca_6.37

kleśonmattīkṛteṣveṣu pravṛtteṣvātmaghātane
na kevalaṃ dayā nāsti krodha utpadyate katham // Bca_6.38

yadi svabhāvo bālānāṃ paropadravakāritā
teṣu kopo na yukto me yathāgnau dahanātmake // Bca_6.39

atha doṣo 'yamāgantuḥ sattvāḥ prakṛtipeśalāḥ
yathāpyayuktastatkopaḥ kaṭudhūme yathāmbare // Bca_6.40

mukhyaṃ daṇḍādikaṃ hitvā prerake yadi kupyate
dveṣeṇa preritaḥ so 'pi dveṣe dveṣo 'stu me varam // Bca_6.41

mayāpi pūrvaṃ sattvānām īdṛśyeva vyathā kṛtā
tasmānme yuktamevaitat sattvopadravakāriṇaḥ // Bca_6.42

tacchastraṃ mama kāyaśca dvayaṃ duḥkhasya kāraṇam
tena śastraṃ mayā kāyo gṛhītaḥ kutra kupyate // Bca_6.43

gaṇḍo 'yaṃ pratimākāro gṛhīto ghaṭṭanāsahaḥ
tṛṣṇāndhena mayā tatra vyathāyāṃ kutra kupyate // Bca_6.44

duḥkhaṃ necchāmi duḥkhasya hetumicchāmi bāliśaḥ
svāparādhāgate duḥkhe kasmādanyatra kupyate // Bca_6.45

asipatravanaṃ yadvad yathā nārakapakṣiṇaḥ
matkarmajanitā eva tathedaṃ kutra kupyate // Bca_6.46

matkarmacoditā eva jātā mayyapakāriṇaḥ
yena yāsyanti narakān mayaivāmī hatā nanu // Bca_6.47

etānāśritya me pāpaṃ kṣīyate kṣamato bahu
māmāśritya tu yāntyete narakān dīrghavedanān // Bca_6.48

ahamevāpakāryeṣāṃ mamaite copakāriṇaḥ
kasmādviparyayaṃ kṛtvā khalacetaḥ prakupyasi // Bca_6.49

bhavenmamāśayaguṇo na yāmi narakānyadi
eṣāmatra kimāyātaṃ yadyātmā rakṣito mayā // Bca_6.50

atha pratyapakārī syāṃ tathāpyete na rakṣitāḥ
hīyate cāpi me caryā tasmānnaṣṭāstapasvinaḥ // Bca_6.51

mano hantumamūrtatvān na śakyaṃ kenacit kvacit
śarīrābhiniveśāttu kāyaduḥkhena bādhyate // Bca_6.52

nyakvāraḥ paruṣaṃ vākyam ayaśaścetyayaṃ gaṇaḥ
kāyaṃ na bādhate tena cetaḥ kasmātprakupyasi // Bca_6.53

mayyaprasādo yo 'nyeṣāṃ sa kiṃ māṃ bhakṣayiṣyati
iha janmāntare vāpi yenāsau me 'nabhīpsitaḥ // Bca_6.54

lābhāntarāyakāritvād yadyasau me 'nabhīpsitaḥ
naṅkṣyatīhaiva me lābhaḥ pāpaṃ tu sthāsyati dhruvam // Bca_6.55

varamadyaiva me mṛtyur na mithyājīvitaṃ ciram
yasmācciramapi sthitvā mṛtyuduḥkhaṃ tadaiva me // Bca_6.56

svapne varṣaśataṃ saukhyaṃ bhuktvā yaśca vibudhyate
muhūrtamaparo yaśca sukhī bhūtvā vibudhyate // Bca_6.57

nanu nivartate saukhyaṃ dvayorapi bibuddhayoḥ
saivopamā mṛtyukāle cirajībyalpajīvinoḥ // Bca_6.58

labdhvāpi ca bahū/llābhān ciraṃ bhuktvā sukhānyapi
riktahastaśca nagnaśca yāsyāmi muṣito yathā // Bca_6.59

pāpakṣayaṃ ca puṇyaṃ ca lābhājjīvan karomi cet
puṇyakṣayaśca pāpaṃ ca lābhārthaṃ krudhyato nanu // Bca_6.60

yadarthameva jīvāmi tadeva yadi naśyati
kiṃ tena jīvitenāpi kevalāśubhakāriṇā // Bca_6.61

avarṇavādini dveṣaḥ sattvānnāśayatīti cet
parāyaśaskare 'pyevaṃ kopaste kiṃ na jāyate // Bca_6.62

parāyattāprasādatvād aprasādiṣu te kṣamā
kleśotpādaparāyatte kṣamā nāvarṇavādini // Bca_6.63

pratimāstūpasaddharmanāśakākrośakeṣu ca
na yujyate mama dveṣo buddhādīnāṃ na hi byathā // Bca_6.64

gurusālohitādīnāṃ priyāṇāṃ cāpakāriṣu
pūrvavatpratyayotpādaṃ dṛṣṭvā kopaṃ nivārayet // Bca_6.65

cetanācetanakṛtā dehināṃ niyatā vyathā
sā vyathā cetane dṛṣṭā kṣamasvaināṃ vyathāmataḥ // Bca_6.66

mohādeke 'parādhyanti kupyantyanye 'pi mohitāḥ
brūmaḥ kameṣu nirdoṣaṃ kaṃ vā brūmo 'parādhinam // Bca_6.67

kasmādevaṃ kṛtaṃ pūrvaṃ yenaivaṃ bādhyase paraiḥ
sarve karmaparāyattaḥ ko 'hamatrānyathākṛtau // Bca_6.68

evaṃ buddhvā tu puṇyeṣu tathā yatnaṃ karomyaham
yena sarve bhaviṣyanti maitracittāḥ parasparam // Bca_6.69

dahyamāne gṛhe yadvad agnirgatvā gṛhāntaram
tṛṇādau yatra sajyeta tadākṛṣyāpanīyate // Bca_6.70

evaṃ cittaṃ yadāsaṅgād dahyate dveṣavahninā
tatkṣaṇaṃ tatparityājyaṃ puṇyātmoddāhaśaṅkayā // Bca_6.71

māraṇīyaḥ kathaṃ chittvā muktaścetkimabhadrakam
manuṣyaduḥkhairnarakān muktaścetkimabhadrakam // Bca_6.72

yadyetanmātramevādya duḥkhaṃ soḍhuṃ na pāryate
tannārakavyathāhetuḥ krodhaḥ kasmānna vāryate // Bca_6.73

kopārthamevamevāhaṃ narakeṣu sahasraśaḥ
kārito 'smi na cātmārthaḥ parārtho vā kṛto mayā // Bca_6.74

na cedaṃ tādṛśaṃ duḥkhaṃ mahārthaṃ ca kariṣyati
jagadduḥkhahare duḥkhe prītirevātra yujyate // Bca_6.75

yadi prītisukhaṃ prāptam anyaiḥ stutvā guṇorjitam
manastvamapi taṃ stutvā kasmādevaṃ na hṛṣyasi // Bca_6.76

idaṃ ca te hṛṣṭisukhaṃ niravadyaṃ sukhodayam
na vāritaṃ ca guṇibhiḥ parāvarjanamuttamam // Bca_6.77

tasyaiva sukhamityevaṃ tavedaṃ yadi na priyam
bhṛtidānādivirater dṛṣṭādṛṣṭaṃ hataṃ bhavet // Bca_6.78

svaguṇe kīrtyamāne ca parasaukhyamapīcchasi
kīrtyamāne paraguṇe svasaukhyamapi necchasi // Bca_6.79

bodhicittaṃ samutpādya sarvasattvasukhecchayā
svayaṃ labdhasukheṣvadya kasmātsattveṣu kupyasi // Bca_6.80

trailokyapūjyaṃ buddhatvaṃ sattvānāṃ kinna vāñchasi
satkāramitvaraṃ dṛṣṭvā teṣāṃ kiṃ paridahyase // Bca_6.81

puṣṇāti yastvayā poṣyaṃ tubhyameva dadāti saḥ
kuṭumbajīvinaṃ lavdhvā na hṛṣyasi prakupyasi // Bca_6.82

sa kiṃ necchati sattvānāṃ yasteṣāṃ bodhimicchati
bodhicittaṃ kutastasya yo 'nyasaṃpadi kupyati // Bca_6.83

yadi tena na tallabdhaṃ sthitaṃ dānapatergṛhe
sarvathāpi na tatte 'sti dattādattena tena kim // Bca_6.84

kiṃ vārayatu puṇyāni prasannān svaguṇānatha
labhamāno na gṛhṇātu vada kena na kupyasi // Bca_6.85

na kevalaṃ tvamātmānaṃ kṛtapāpaṃ na śocasi
kṛtapuṇyaiḥ saha spardhām aparaiḥ kartumicchasi // Bca_6.86

jātaṃ cedapriyaṃ śatros tvattuṣṭhyā kiṃ punarbhavet
tvadāśaṃsanamātreṇa na cāheturbhaviṣyati // Bca_6.87

ata tvadicchayā siddhaṃ tadduḥkhe kiṃ sukhaṃ tava
athāpyartho bhavedevam anarthaḥ konvataḥ paraḥ // Bca_6.88

etaddhi baḍiśaṃ ghoraṃ kleśabāḍiśikārpitam
yato narakapālāstvāṃ krītvā pakṣyanti kumbhiṣu // Bca_6.89

stutiryaśo 'tha satkāro na puṇyāya na cāyuṣe
na balārthaṃ na cārogye na ca kāyasukhāya me // Bca_6.90

etāvāṃśca bhavetsvārtho dhīmataḥ svārthavedinaḥ
madyadyūtādi sevyaṃ syān mānasaṃ sukhamicchatā // Bca_6.91

yaśo 'rthaṃ hārayantyartham ātmānaṃ mārayantyapi
kimakṣarāṇi bhakṣyāṇi mṛte kasya ca tatsukham // Bca_6.92

yathā pāṃśugṛhe bhinne rodityārtaravaṃ śiśuḥ
tathā stutiyaśohānau svacittaṃ pratibhāti me // Bca_6.93

śabdastāvadacittatvāt sa māṃ stautītyasaṃbhavaḥ
paraḥ kila mayi prīta ityetatprītikāraṇam // Bca_6.94

anyatra mayi vā prītyā kiṃ hi me parakīyayā
tasyaiva tatprītisukhaṃ bhāgo nālpo 'pi me tataḥ // Bca_6.95

tatsukhena sukhitvaṃ cet sarvatraiva mamāstu tat
kasmādanyaprasādena sukhiteṣu na me sukham // Bca_6.96

tasmādahaṃ stuto 'smīti prītirātmani jāyate
tatrāpyevamasaṃbandhāt kevalaṃ śiśuceṣṭitam // Bca_6.97

stutyādayaśca me kṣobhaṃ saṃvegaṃ nāśayantyamī
guṇavatsu ca mātsaryaṃ saṃpatkopaṃ ca kurvate // Bca_6.98

tasmātstutyādighātāya mama ye pratyupasthitāḥ
apāyapātarakṣārthaṃ pravṛttā nanu te mama // Bca_6.99

muktyarthinaścāyuktaṃ me lābhasatkārabandhanam
ye mocayanti māṃ bandhād dveṣasteṣu kathaṃ mama // Bca_6.100

duḥkhaṃ praveṣṭukāmasya ye kapāṭatvamāgatāḥ
buddhādhiṣṭhānata iva dveṣasteṣu kathaṃ mama // Bca_6.101

puṇyavighnaḥ kṛto 'nenety atra kopo na yujyate
kṣāntyā samaṃ tapo nāsti nanvetattadupasthitam // Bca_6.102

athāhamātmadoṣeṇa na karomi kṣamāmiha
mayaivātra kṛto vighnaḥ puṇyahetāvupasthite // Bca_6.103

yo hi yena vinā nāsti yasmiṃśca sati vidyate
sa eva kāraṇaṃ tasya sa kathaṃ vighna ucyate // Bca_6.104

na hi kālopapannena dānavighnaḥ kṛto 'rthinā
na ca pravrājake prāpte pravrajyāvighna ucyate // Bca_6.105

sulabhā yācakā loke durlabhāstvapakāriṇaḥ
yato me 'naparādhasya na kaścidaparādhyati // Bca_6.106

aśramopārjitastasmād nṛhe nidhirivotthitaḥ
bodhicaryāsahāyatvāt spṛhaṇīyo ripurmama // Bca_6.107

mayā cānena copāttaṃ tasmādetatkṣamāphalam
etasmai prathamaṃ deyam etatpūrvā kṣamā yataḥ // Bca_6.108

kṣamāsiddhyāśayo nāsya tena pūjyo na cedariḥ
siddhiheturucito 'pi saddharmaḥ pūjyate katham // Bca_6.109

apakārāśayo 'syeti śatruryadi na pūjyate
anyathā me kathaṃ kṣāntir bhiṣajīva hitodyate // Bca_6.110

tadduṣṭāśayamevātaḥ pratītyotpadyate kṣamā
sa evātaḥ kṣamāhetuḥ pūjyaḥ saddharmavanmayā // Bca_6.111

sattvakṣetraṃ jinakṣetram ityato muninoditam
etānārādhya bahavaḥ saṃpatpāraṃ yato gatāḥ // Bca_6.112

sattvebhyaśca jinebhyaśca buddhadharmāgame same
jineṣu gauravaṃ yadvan na sattveṣviti kaḥ kramaḥ // Bca_6.113

āśayasya ca māhātmyaṃ na svataḥ kiṃ tu kāryataḥ
samaṃ ca tena māhātmyaṃ sattvānāṃ tena te samāḥ // Bca_6.114

maitryāśayaśca yatpūjyaḥ sattvamāhātmyameva tat
buddhaprasādādyatpuṇyaṃ buddhamāhātmyameva tat // Bca_6.115

buddhadharmāgamāṃśena tasmātsattvā jinaiḥ samāḥ
na tu buddhaiḥ samāḥ kecid anantāṃśairguṇārṇavaiḥ // Bca_6.116

guṇasāraikarāśīnāṃ guṇo 'ṇurapi cetkvacit
dṛśyate tasya pūjārthaṃ trailokyamapi na kṣamam // Bca_6.117

buddhadharmodayāṃśastu śreṣṭhaḥ sattveṣu vidyate
etadaṃśānurūpyeṇa sattvapūjā kṛtā bhavet // Bca_6.118

kiṃ ca niśchadmabandhūnām aprameyopakāriṇām
sattvārādhanamutsṛjya niṣkṛtiḥ kā parā bhavet // Bca_6.119

bhindanti dehaṃ praviśantyavīcīṃ yeṣāṃ kṛte tatra kṛte kṛtaṃ syāt
mahāpakāriṣvapi tena sarvakalyāṇamevācaraṇīyameṣu // Bca_6.120

svayaṃ mama svāmina eva tāvat tadarthamātmanyapi nirvyapekṣāḥ
ahaṃ kathaṃ svāmiṣu teṣu teṣu karomi mānaṃ na tu dāsabhāvam // Bca_6.121

yeṣāṃ sukhe yānti mudaṃ munīndrā yeṣāṃ vyathāyāṃ praviśanti manyum
tattoṣaṇātsarvamunīndratuṣṭis tatrāpakāre 'pakṛtaṃ munīnām // Bca_6.122

ādīptakāyasya yathā samantān na sarvakāmairapi saumanasyam
sattvavyathāyāmapi tadvadeva na prītyupāyo 'sti dayāmayānām // Bca_6.123

tasmānmayā yajjanaduḥkhadena duḥkhaṃ kṛtaṃ sarvamahākṛpāṇām
tadadya pāpaṃ pratideśayāmi yatkheditāstanmunayaḥ kṣamantām // Bca_6.124

ārādhanāyādya tathāgatānāṃ sarvātmanā dāsyamupaimi loke
kurvantu me mūrdhni padaṃ janaughā vighnantu vā tuṣyatu lokanāthaḥ // Bca_6.125

ātmīkṛtaṃ sarvamidaṃ jagattaiḥ kṛpātmabhirnaiva hi saṃśayo 'sti
dṛśyanta ete nanu sattvarūpās ta eva nāthāḥ kimanādaro 'tra // Bca_6.126

tathāgatārādhanametadeva svārthasya saṃsādhanametadeva
kokasya duḥkhāpahametadeva tasmānmamāstu vratametadeva // Bca_6.127

yathaiko rājapuruṣaḥ pramathnāti mahājanam
vikartuṃ naiva śaknoti dīrghadarśī mahājanaḥ // Bca_6.128

yasmānnaiva sa ekākī tasya rājabalaṃ balam
tathā na durbalaṃ kaṃcid aparāddhaṃ vimānayet // Bca_6.129

yasmānnarakapālāśca kṛpāvantaśca tadbalam
tasmādārādhayetsattvān bhṛtyaścaṇḍanṛpaṃ yathā // Bca_6.130

kupitaḥ kiṃ nṛpaḥ kuryād yena syānnarakavyathā
yatsattvadaurmanasyena kṛtena hyanubhūyate // Bca_6.131

tuṣṭaḥ kiṃ nṛpatirdadyād yadbuddhatvasamaṃ bhavet
yatsattvasaumanasyena kṛtena hyanubhūyate // Bca_6.132

āstāṃ bhaviṣyadbuddhatvaṃ sattvārādhanasaṃbhavam
ihaiva saubhāgyayaśaḥ sausthityaṃ kiṃ na paśyasi // Bca_6.133

prāsādikatvamārogyaṃ prāmodyaṃ cirajīvitam
cakravartisukhaṃ sphītaṃ kṣamī prāpnoti saṃsaran // Bca_6.134

bodhicaryāvatāre kṣāntipāramitā ṣaṣṭhaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 7

evaṃ kṣamo bhajedvīryaṃ vīrye bodhiryataḥ sthitā
na hi vīryaṃ vinā puṇyaṃ yathā vāyuṃ vināgatiḥ // Bca_7.1

kiṃ vīryaṃ kuśalotsāhas tadvipakṣaḥ ka ucyate
ālasyaṃ kutsitāsaktir viṣādātmāvamanyanā // Bca_7.2

avyāpārasukhāsvādanidrāpāśrayatṛṣṇayā
saṃsāraduḥkhānudvegād ālasyamupajāyate // Bca_7.3

kleśavāgurikāghrātaḥ praviṣṭo janmavāgurām
kimadyāpi na jānāsi mṛtyorvadanamāgataḥ // Bca_7.4

svayūthyānmāryamāṇāṃstvaṃ krameṇaiva na paśyasi
tathāpi nidrāṃ yāsyeva caṇḍālamahiṣo yathā // Bca_7.5

yamenodvīkṣyamāṇasya baddhamārgasya sarvataḥ
kathaṃ te rocate bhoktuṃ kathaṃ nidrā kathaṃ ratiḥ // Bca_7.6

yāvatsaṃbhṛtasaṃbhāraṃ maraṇaṃ śīghrameṣyati
saṃtyajyāpi tadālasyam akāle kiṃ kariṣyasi // Bca_7.7

idaṃ na prāptamārabdham idamardhakṛtaṃ sthitam
akasmānmṛtyurāyāto hā hato 'smīti cintayan // Bca_7.8

śokavegasamucchūnasāśruraktekṣaṇānanān
bandhūn nirāśān saṃpaśyan yamadūtamukhāni ca // Bca_7.9

svapāpasmṛtisaṃtaptaḥ śṛṇvannādāṃśca nārakān
trāsoccāraviliptāṅgo vihvalaḥ kiṃ kariṣyasi // Bca_7.10

jīvamatsya ivāsmīti yuktaṃ bhayamihaiva te
kiṃ punaḥ kṛtapāpasya tīvrānnarakaduḥkhataḥ // Bca_7.11

spṛṣṭa uṣṇodakenāpi sukumāra pratapyase
kṛtvā ca nārakaṃ karma kimevaṃ svasthamāsyate // Bca_7.12

nirudyamaphalākāṅkṣin sukumāra bahuvyatha
mṛtyugrasto 'marākāra hā duḥkhita vihanyase // Bca_7.13

mānuṣyaṃ nāvamāsādya tara duḥkhamahānadīm
mūḍha kālo na nidrāyā iyaṃ naurdurlabhā punaḥ // Bca_7.14

muktvā dharmaratiṃ śreṣṭhām anantaratisaṃtatim
ratirauddhatyahāsādau duḥkhahetau kathaṃ tava // Bca_7.15

aviṣādabalavyūhatātparyātmavidheyatā
parātmasamatā caiva parātmaparivartanam // Bca_7.16

naivāvasādaḥ kartavyaḥ kuto me bodhirityataḥ
yasmāttathāgataḥ satyaṃ satyavādīdamuktavān // Bca_7.17

te 'pyāsan daṃśamaśakā makṣikāḥ kṛmayastathā
yairutsāhavaśāt prāptā durāpā bodhiruttamā // Bca_7.18

kimutāhaṃ naro jātyā śakto jñātuṃ hitāhitam
sarvajñanītyanutsargād bodhiṃ kiṃ nāpnuyāmaham // Bca_7.19

athāpi hastapādādi dātavyamiti me bhayam
gurulāghavamūḍhatvaṃ tanme syādavicārataḥ // Bca_7.20

chettavyaścāsmi bhettavyo dāhyaḥ pāṭyo 'pyanekaśaḥ
kalpakoṭīrasaṃkhyeyā na ca bodhirbhaviṣyati // Bca_7.21

idaṃ tu me parimitaṃ duḥkhaṃ saṃbodhisādhanam
naṣṭaśalyavyathāpohe tadutpādanaduḥkhavat // Bca_7.22

sarve 'pi vaidyāḥ kurvanti kriyāduḥkhairarogatām
tasmādbahūni duḥkhāni hantuṃ soḍhavyamalpakam // Bca_7.23

kriyāmimāmapyucitāṃ varavaidyo na dattavān
madhureṇopacāreṇa cikitsati mahāturān // Bca_7.24

ādau śākādidāne 'pi niyojayati nāyakaḥ
tatkaroti kramātpaścād yatsvamāṃsānyapi tyajet // Bca_7.25

yadā śākeṣviva prajñā svamāṃse 'pyupajāyate
māṃsāsthi tyajatastasya tadā kiṃ nāma duṣkaram // Bca_7.26

na duḥkhī tyaktapāpatvāt paṇḍitatvānna durmanāḥ
mithyākalpanayā citte pāpātkāye yato vyathā // Bca_7.27

puṇyena kāyaḥ sukhitaḥ pāṇḍityena manaḥ sukhi
tiṣṭhan parārthaṃ saṃsāre kṛpāluḥ kena khidyate // Bca_7.28

kṣapayan pūrvapāpāni pratīcchan puṇyasāgarān
bodhicittabalādeva śrāvakebhyo 'pi śīghragaḥ // Bca_7.29

evaṃ sukhātsukhaṃ gacchan ko viṣīdetsacetanaḥ
bodhicittarathaṃ prāpya sarvakhedaśramāpaham // Bca_7.30

chandasthāmaratimuktibalaṃ sattvārthasiddhaye
chandaṃ duḥkhabhayātkuryād anuśaṃsāṃśca bhāvayan // Bca_7.31

evaṃ vipakṣamunmūlya yatetotsāhavṛddhaye
chandamānaratityāgatātparyavaśitābalaiḥ // Bca_7.32

aprameyā mayā doṣā hantavyāḥ svaparātmanoḥ
ekaikasyāpi doṣasya yatra kalpārṇavaiḥ kṣayaḥ // Bca_7.33

tatra doṣakṣayārambhe leśo 'pi mama nekṣyate
aprameyavyathābhājye noraḥ sphuṭati me katham // Bca_7.34

guṇā mayārjanīyāśca bahavaḥ svaparātmanoḥ
tatraikaikaguṇābhyāso bhavetkalpārṇavairna vā // Bca_7.35

guṇaleśe 'pi nābhyāso mama jātaḥ kadācana
vṛthā nītaṃ mayā janma kathaṃcillabdhamadbhutam // Bca_7.36

na prāptaṃ bhagavatpūjāmahotsavasukhaṃ mayā
na kṛtā śāsane kārā daridrāśā na pūritā // Bca_7.37

bhītebhyo nābhayaṃ dattam ārtā na sukhinaḥ kṛtāḥ
duḥkhāya kevalaṃ mātur gato 'smi garbhaśalyatām // Bca_7.38

dharmacchandaviyogena paurvikeṇa mamādhunā
vipattirīdṛśī jātā ko dharme chandamutsṛjet // Bca_7.39

kuśalānāṃ ca sarveṣāṃ chandaṃ mūlaṃ munirjagau
tasyāpi mūlaṃ satataṃ vipākaphalabhāvanā // Bca_7.40

duḥkhāni daurmanasyāni bhayāni vividhāni ca
abhilāṣavighātāśca jāyante pāpakāriṇām // Bca_7.41

manorathaḥ śubhakṛtāṃ yatra yatraiva gacchati
tatra tatraiva tatpuṇyaiḥ phalārgheṇābhipūjyate // Bca_7.42

pāpakārisukhecchā tu yatra yatraiva gacchati
tatra tatraiva tatpāpair duḥkhaśastrairvihanyate // Bca_7.43

vipulasugandhiśītalasaroruhagarbhagatā madhurajinasvarāśanakṛtopacitadyutayaḥ
munikarabodhitāmbujavinirgatasadvapuṣaḥ sugatasutā bhavanti sugatasya puraḥ kuśalaiḥ // Bca_7.44

yamapuruṣāpanītasakalacchavirārtaravo hutavahatāpavidrutakatāmraniṣiktatanuḥ
jvaladasiśaktighātaśataśātitamāṃsadalaḥ patati sutaptalohadharaṇīṣvaśubhairbahuśaḥ // Bca_7.45

tasmātkāryaḥ śubhacchando bhāvayitvaivamādarāt
vajradhvajasya vidhinā mānaṃ tvārabhya bhāvayet // Bca_7.46

pūrvaṃ nirūpya sāmagrīm ārabhennārabheta vā
anārambho varaṃ nāma na tvārabhya nivartanam // Bca_7.47

janmāntare 'pi so 'bhyāsaḥ pāpādduḥkhaṃ ca vardhate
anyacca kāryakālaṃ ca hīnaṃ tacca na sādhitam // Bca_7.48

triṣu māno vidhātavyaḥ karmopakleśaśaktiṣu
mayaivaikena kartavyam ityeṣā karmamānitā // Bca_7.49

kleśasvatantro loko 'yaṃ na kṣamaḥ svārthasādhane
tasmānmayaiṣāṃ kartavyaṃ nāśakto 'haṃ yathā janaḥ // Bca_7.50

nīcaṃ karma karotyanyaḥ kathaṃ mayyapi tiṣṭhati
mānāccenna karomyetan māno naśyatu me varam // Bca_7.51

mṛtaṃ duṇḍubhamāsādya kāko 'pi garuḍāyate
āpadābādhate 'lpāpi mano me yadi durbalam // Bca_7.52

viṣādakṛtaniśceṣṭa āpadaḥ sukarā nanu
vyutthitaśceṣṭamānastu mahatāmapi durjayaḥ // Bca_7.53

tasmāddṛḍhena cittena karomyāpadamāpadaḥ
trailokyavijigīṣutvaṃ hāsyamāpajjitasya me // Bca_7.54

mayā hi sarvaṃ jetavyam ahaṃ jeyo na kenacit
mayaiṣa māno voḍhavyo jinasiṃhasuto hyaham // Bca_7.55

ye sattvā mānavijitā varākāste na māninaḥ
mānī śatruvaśaṃ naiti mānaśatruvaśāśca te // Bca_7.56

mānena durgatiṃ nītā mānuṣye 'pi hatotsavāḥ
parapiṇḍāśino dāsā mūrkhā durdarśanāḥ kṛśāḥ // Bca_7.57

sarvataḥ paribhūtāśca mānastabdhāstapasvinaḥ
te 'pi cenmānināṃ madhye dīnāstu vada kīdṛśāḥ // Bca_7.58

te mānino vijayinaśca ta eva śūrā ye mānaśatruvijayāya vahanti mānam
ye taṃ sphurantamapi mānaripuṃ nihatya kāmaṃ jane jayaphalaṃ pratipādayanti // Bca_7.59

saṃkleśapakṣamadhyastho bhaveddṛptaḥ sahasraśaḥ
duryodhanaḥ kleśagaṇaiḥ siṃho mṛgagaṇairiva // Bca_7.60

mahatsvapi hi kṛcchreṣu na rasaṃ cakṣurīkṣate
evaṃ kṛcchramapi prāpya na kleśavaśago bhavet // Bca_7.61

yadevāpadyate karma tatkarmavyasanī bhavet
tatkarmaśauṇḍo 'tṛptātmā krīḍāphalasukhepsuvat // Bca_7.62

sukhārthaṃ kriyate karma tathāpi syānna vā sukham
karmaiva tu sukhaṃ yasya niṣkarmā sa sukhī katham // Bca_7.63

kāmairna tṛptiḥ saṃsāre kṣuradhārāmadhūpamaiḥ
puṇyāmṛtaiḥ kathaṃ tṛptir vipākamadhuraiḥ śivaiḥ // Bca_7.64

tasmātkarmāvasāne 'pi nimajjettatra karmaṇi
yathā madhyāhnasaṃtapta ādau prāptasarāḥ karī // Bca_7.65

balanāśānubandhe tu punaḥ kartuṃ parityajet
susamāptaṃ ca tanmuñced uttarottaratṛṣṇayā // Bca_7.66

kleśaprahārān saṃrakṣet kleśāṃśca prahareddṛḍham
khaḍgayuddhamivāpannaḥ śikṣitenāriṇā saha // Bca_7.67

tatra khaḍgaṃ yathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyātsabhayastvaram
smṛtikhaḍgaṃ tathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyānnarakān smaran // Bca_7.68

viṣaṃ rudhiramāsādya prasarpati yathā tanau
tathaiva cchidramāsādya doṣaścitte prasarpati // Bca_7.69

tailapātradharo yadvad asihastairadhiṣṭhitaḥ
skhalite maraṇatrāsāt tatparaḥ syāttathā vratī // Bca_7.70

tasmādutsaṅgage sarpe yathottiṣṭhati satvaram
nidrālasyāgame tadvat pratikurvīta satvaram // Bca_7.71

ekaikasmiṃśchale suṣṭhu paritapya vicintayet
kathaṃ karomi yenedaṃ punarme na bhavediti // Bca_7.72

saṃsargaṃ karma vā prāptam icchedetena hetunā
kathaṃ nāmāsvavasthāsu smṛtyabhyāso bhavediti // Bca_7.73

laghuṃ kuryāttathātmānam apramādakathāṃ smaran
karmāgamādyathā pūrvaṃ sajjaḥ sarvatra vartate // Bca_7.74

yathaiva tūlakaṃ vāyor gamanāgamane vaśam
tathotsāhavaśaṃ yāyād ṛddhiścaivaṃ samṛdhyati // Bca_7.75

bodhicaryāvatāre vīryapāramitā nāma saptamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 8

vardhayitvaivamutsāhaṃ samādhau sthāpayenmanaḥ
vikṣiptacittastu naraḥ kleśadaṃṣṭrāntare sthitaḥ // Bca_8.1

kāyacittavivekena vikṣepasya na saṃbhavaḥ
tasmāllokaṃ parityajya vitarkān parivarjayet // Bca_8.2

snehānna tyajyate loko lābhādiṣu ca tṛṣṇayā
tasmādetatparityāge vidvānevaṃ vibhāvayet // Bca_8.3

śamathena vipaśyanāsuyuktaḥ kurute kleśavināśamityavetya
śamathaḥ prathamaṃ gaveṣaṇīyaḥ sa ca loke nirapekṣayābhiratyā // Bca_8.4

kasyānityeṣvanityasya sneho bhavitumarhati
yena janmasahasrāṇi draṣṭavyo na punaḥ priyaḥ // Bca_8.5

apaśyannaratiṃ yāti samādhau na ca tiṣṭhati
na ca tṛpyati dṛṣṭvāpi pūrvavad bādhyate tṛṣā // Bca_8.6

na paśyati yathābhūtaṃ saṃvegādavahīyate
dahyate tena śokena priyasaṃgamakāṅkṣayā // Bca_8.7

taccintayā mudhā yāti hrasvamāyurmuhurmuhuḥ
aśāśvatena mitrena dharmo bhraśyati śāśvataḥ // Bca_8.8

bālaiḥ sabhāgacarito niyataṃ yāti durgatim
neṣyate viṣabhāgaśca kiṃ prāptaṃ bālasaṃgamāt // Bca_8.9

kṣaṇād bhavanti suhṛdo bhavanti ripavaḥ kṣaṇāt
toṣasthāne prakupyanti durārādhāḥ pṛthagjanāḥ // Bca_8.10

hitamuktāḥ prakupyanti vārayanti ca māṃ hitāt
atha na śrūyate teṣāṃ kupitā yānti durgatim // Bca_8.11

īrṣyotkṛṣṭāt samādvandvo hīnānmānaḥ stutermadaḥ
avarṇāt pratighaśceti kadā bālāddhitaṃ bhavet // Bca_8.12

ātmotkarṣaḥ parāvarṇaḥ saṃsāraratisaṃkathā
ityādyavaśyamaśubhaṃ kiṃcidbālasya bālataḥ // Bca_8.13

evaṃ tasyāpi tatsaṅgāt tenānarthasamāgamaḥ
ekākī vihariṣyāmi sukhamakliṣṭamānasaḥ // Bca_8.14

bālāddūraṃ palāyeta prāptamārādhayet priyaiḥ
na saṃstavānubandhena kiṃtūdāsīnasādhuvat // Bca_8.15

dharmārthamātramādāya bhṛṅgavat kusumānmadhu
apūrva iva sarvatra vihariṣyāmyasaṃstutaḥ // Bca_8.16

lābhī ca satkṛtaścāham icchanti bahavaśca mām
iti martyasya saṃprāptān maraṇājjāyate bhayam // Bca_8.17

yatra tatra ratiṃ yāti manaḥ sukhābhimohitam
tattatsahasraguṇitaṃ duḥkhaṃ bhūtvopatiṣṭhati // Bca_8.18

tasmāt prājño na tamicched icchāto jāyate bhayam
svayameva ca yātyetad dhairyaṃ kṛtvā pratīkṣatām // Bca_8.19

bahavo lābhino 'bhūvan bahavaśca yaśasvinaḥ
saha lābhayaśobhiste na jñātāḥ kva gatā iti // Bca_8.20

māmevānye jugupsanti kiṃ prahṛṣyāmyahaṃ stutaḥ
māmevānye praśaṃsanti kiṃ viṣīdāmi ninditaḥ // Bca_8.21

nānādhimuktikāḥ sattvā jinairapi na toṣitāḥ
kiṃ punarmādṛśairajñais tasmāt kiṃ kokacintayā // Bca_8.22

nindantyalābhinaṃ sattvam avadhyāyanti lābhinam
prakṛtyā duḥkhasaṃvāsaiḥ kathaṃ tairjāyate ratiḥ // Bca_8.23

na bālaḥ kasyacinmitram iti coktaṃ tathāgataiḥ
na svārthena vinā prītir yasmādbālasya jāyate // Bca_8.24

svārthadvāreṇa yā prītir ātmārthaṃ prītireva sā
dravyanāśe yathodvegaḥ sukhahānikṛto hi saḥ // Bca_8.25

nāvadhyāyanti taravo na cārādhyāḥ prayatnataḥ
kadā taiḥ sukhasaṃvāsaiḥ saha vāso bhavenmama // Bca_8.26

śūnyadevakule sthitvā vṛkṣamūle guhāsu vā
kadānapekṣo yāsyāmi pṛṣṭhato 'navalokayan // Bca_8.27

amameṣu pradeśeṣu vistīrṇeṣu svabhāvataḥ
svacchandacāryanilayo vihariṣyāmyahaṃ kadā // Bca_8.28

mṛtpātramātravibhavaś caurāsaṃbhogacīvaraḥ
nirbhayo vihariṣyāmi kadā kāyamagopayan // Bca_8.29

kāyabhūmiṃ nijāṃ gatvā kaṅkālairaparaiḥ saha
svakāyaṃ tulayiṣyāmi kadā śatanadharmiṇam // Bca_8.30

ayameva hi kāyo me evaṃ pūtirbhaviṣyati
śṛgālā api yadgandhān nopasarpeyurantikam // Bca_8.31

asyaikasyāpi kāyasya sahajā asthikhaṇḍakāḥ
pṛthak pṛthaggamiṣyanti kimutānyaḥ priyo janaḥ // Bca_8.32

eka utpadyate jantur mriyate caika eva hi
nānyasya tadvyathābhāgaḥ kiṃ priyairvighnakārakaiḥ // Bca_8.33

adhvānaṃ pratipannasya yathāvāsaparigrahaḥ
tathā bhavādhvagasyāpi janmāvāsaparigrahaḥ // Bca_8.34

caturbhiḥ puruṣairyāvat sa na nirdhāryate tataḥ
āśocyamāno lokena tāvadeva vanaṃ vrajet // Bca_8.35

asaṃstavāvirodhābhyām eka eva śarīrakaḥ
pūrvameva mṛto loke mriyamāṇo na śocati // Bca_8.36

na cāntikacarāḥ kecic chocantaḥ kurvate vyathām
buddhādyanusmṛtiṃ cāsya vikṣipanti na kecana // Bca_8.37

tasmādekākitā ramyā nirāyāsā śivodayā
sarvavikṣepaśamanī sevitavyā mayā sadā // Bca_8.38

sarvānyacintānirmuktaḥ svacittaikāgramānasaḥ
samādhānāya cittasya prayatiṣye damāya ca // Bca_8.39

kāmā hyanarthajanakā iha loke paratra ca
iha bandhavadhacchedair narakādau paratra ca // Bca_8.40

yadarthaṃ dūtadūtīnāṃ kṛtāñjaliranekadhā
na ca pāpamakīrttirvā yadarthaṃ gaṇitā purā // Bca_8.41

prakṣiptaśca bhaye 'pyātmā draviṇaṃ ca vyayīkṛtam
yānyeva ca pariṣvajya vabhūvottamanirvṛtāḥ // Bca_8.42

tānyevāsthīni nānyāni svādhīnānyamamāni ca
prakāmaṃ saṃpariṣvajya kiṃ na gacchasi nirvṛtim // Bca_8.43

unnāmyamānaṃ yatnād yan nīyamānamadho hriyā
purā dṛṣṭamadṛṣṭaṃ vā mukhaṃ jālikayāvṛtam // Bca_8.44

tanmukhaṃ tūtparikleśam asahadbhirivādhunā
gṛdhrairvyaktīkṛtaṃ paśya kimidānīṃ palāyase // Bca_8.45

paracakṣurnipātebhyo 'pyāsīdyatparirakṣitam
tadadya bhakṣitaṃ yāvat kimīrṣyālo na rakṣasi // Bca_8.46

māṃsocchrayamimaṃ dṛṣṭvā gṛdhrairanyaiśca bhakṣitam
āhāraḥ pūjyate 'nyeṣāṃ srakcandanavibhūṣaṇaiḥ // Bca_8.47

niścalādapi te trāsaḥ kaṅkālādevamīkṣitāt
vetāḍeneva kenāpi cālyamānād bhayaṃ na kim // Bca_8.48

ekasmādaśanādeṣāṃ lālāmedhyaṃ ca jāyate
tatrāmedhyamaniṣṭaṃ te lālāpānaṃ kathaṃ priyam // Bca_8.49

tūlagarbhairmṛdusparśai ramante nopadhānakaiḥ
durgandhaṃ na sravantīti kāmino 'medhyamohitāḥ // Bca_8.50

yatra cchanne 'pyayaṃ rāgas tadacchannaṃ kimapriyam
na cetprayojanaṃ tena kasmācchannaṃ vimṛdyate // Bca_8.51

yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase 'param
māṃsakardamasaṃliptaṃ snāyubaddhāsthipañjaram // Bca_8.52

svameva bahvamedhyaṃ te tenaiva dhṛtimācara
amedhyabhastrāmaparāṃ gūthaghasmara vismara // Bca_8.53

māṃsapriyo 'hamasyeti draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca vāñchasi
acetanaṃ svabhāvena māṃsaṃ tvaṃ kathamicchasi // Bca_8.54

yadicchasi na taccittaṃ draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca śakyate
yacca śakyaṃ na tadvetti kiṃ tadāliṅgase mudhā // Bca_8.55

nāmedhyamayamanyasya kāyaṃ vetsītyanadbhutam
svāmedhyamayameva tvaṃ taṃ nāvaiṣīti vismayaḥ // Bca_8.56

vighanārkāṃśuvikacaṃ muktvā taruṇapaṅkajam
amedhyaśauṇḍacittasya kā ratirgūthapañjare // Bca_8.57

mṛdādyamedhyaliptatvād yadi na spraṣṭumicchasi
yatastannirgataṃ kāyāt taṃ spraṣṭuṃ kathamicchasi // Bca_8.58

yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase param
amedhyakṣetrasaṃbhūtaṃ tadbījaṃ tena vardhitam // Bca_8.59

amedhyabhavamalpatvān na vāñchasyaśuciṃ kṛmim
bahvamedhyamayaṃ kāyam amedhyajamapīcchasi // Bca_8.60

na kevalamamedhyatvam ātmīyaṃ na jugupsasi
amedhyabhāṇḍānaparān gūthaghasmara vāñchasi // Bca_8.61

karpūrādiṣu hṛdyeṣu śālyannavyañjaneṣu vā
mukhakṣiptavisṛṣṭeṣu bhūmirapyaśucirmatā // Bca_8.62

yadi pratyakṣamapyetad amedhyaṃ nādhimucyase
śmaśāne patitān ghorān kāyān paśyāparānapi // Bca_8.63

carmaṇyutpāṭite yasmād bhayamutpadyate mahat
kathaṃ jñātvāpi tatraiva punarutpadyate ratiḥ // Bca_8.64

kāye nyasto 'pyasau gandhaś candanādeva nānyataḥ
anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate // Bca_8.65

yadi svabhāvadaurgandhyād rāgo nātra śivaṃ nanu
kimanartharucirlokas taṃ gandhenānulimpati // Bca_8.66

kāyasyātra kimāyātaṃ sugandhi yadi candanam
anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate // Bca_8.67

yadi keśanakhairdīrghair dantaiḥ samalapāṇḍuraiḥ
malapaṅkadharo nagnaḥ kāyaḥ prakṛtibhīṣaṇaḥ // Bca_8.68

sa kiṃ saṃskriyate yatnād ātmaghātāya śastravat
ātmavyāmohanodyuktair unmattairākulā mahī // Bca_8.69

kaṅkālān katiciddṛṣṭvā śmaśāne kila te ghṛṇā
grāmaśmaśāne ramase calatkaṅkālasaṃkule // Bca_8.70

evaṃ cāmedhyamapyetad vinā mūlyaṃ na labhyate
tadarthamarjanāyāso narakādiṣu ca vyathā // Bca_8.71

śiśornārjanasāmarthyaṃ kenāsau yauvane sukhī
yātyarjanena tāruṇyaṃ vṛddhaḥ kāmaiḥ karoti kim // Bca_8.72

keciddināntavyāpāraiḥ pariśrāntāḥ kukāminaḥ
gṛhamāgatya sāyāhne śerate sma mṛtā iva // Bca_8.73

daṇḍayātrābhirapare pravāsakleśaduḥkhitāḥ
vatsarairapi nekṣante putradārāṃstadarthinaḥ // Bca_8.74

yadarthamiva vikrīta ātmā kāmavimohitaiḥ
tanna prāptaṃ mudhaivāyur nītaṃ tu parakarmaṇā // Bca_8.75

vikrītasvātmabhāvānāṃ sadā preṣaṇakāriṇām
prasūyante striyo 'nyeṣām aṭavīviṭapādiṣu // Bca_8.76

raṇaṃ jīvitasaṃdehaṃ viśanti kila jīvitam
mānārthaṃ dāsatāṃ yānti mūḍhāḥ kāmaviḍambitāḥ // Bca_8.77

chidyante kāminaḥ kecid anye śūlasamarpitāḥ
dṛśyante dahyamānāśca hanyamānāśca śaktibhiḥ // Bca_8.78

arjanarakṣaṇanāśaviṣādair arthamanarthamanantamavaihi
vyagratayā dhanasaktamatīnāṃ nāvasaro bhavaduḥkhavimukteḥ // Bca_8.79

evamādīnavo bhūyān alpāsvādastu kāminām
śakaṭaṃ vahato yadvat paśorghāsalavagrahaḥ // Bca_8.80

tasyāsvādalavasyārthe yaḥ paśorapyadurlabhaḥ
hatā daivahateneyaṃ kṣaṇasaṃpatsudurlabhā // Bca_8.81

avaśyaṃ ganturalpasya narakādiprapātinaḥ
kāyasyārthe kṛto yo 'yaṃ sarvakālaṃ pariśramaḥ // Bca_8.82

tataḥ koṭiśatenāpi śramabhāgena buddhatā
caryāduḥkhānmahadduḥkhaṃ sā ca bodhirna kāminām // Bca_8.83

na śastraṃ na viṣaṃ nāgnir na prapāto na vairiṇaḥ
kāmānāmupamāṃ yānti narakādivyathāsmṛteḥ // Bca_8.84

evamudvijya kāmebhyo viveke janayedratim
kalahāyāsaśūnyāsu śāntāsu vanabhūmiṣu // Bca_8.85

dhanyaiḥ śaśāṅkakaracandanaśītaleṣu ramyeṣu harmyavipuleṣu śilātaleṣu
niḥśabdasaumyavanamārutavījyamānaiḥ caṃkramyate parahitāya vicintyate ca // Bca_8.86

vihṛtya yatra kvacidiṣṭakālaṃ śūnyālaye vṛkṣatale guhāsu
parigraharakṣaṇakhedamuktaḥ caratyapekṣāvirato yatheṣṭam // Bca_8.87

svacchandacāryanilayaḥ pratibaddho na kasyacit
yatsaṃtoṣasukhaṃ bhuṅkte tadindrasyāpi durlabham // Bca_8.88

evamādibhirākārair vivekaguṇabhāvanāt
upaśāntavitarkaḥ san bodhicittaṃ tu bhāvayet // Bca_8.89

parātmasamatāmādau bhāvayedevamādarāt
samaduḥkhasukhāḥ sarve pālanīyā mayātmavat // Bca_8.90

hastādibhedena bahuprakāraḥ kāyo yathaikaḥ paripālanīyaḥ
tathā jagadbhinnamabhinnaduḥkhasukhātmakaṃ sarvamidaṃ tathaiva // Bca_8.91

yadyapyanyeṣu deheṣu madduḥkhaṃ na prabādhate
tathāpi tadduḥkhameva mamātmasnehaduḥsaham // Bca_8.92

tathā yadyapyasaṃvedyam anyadduḥkhaṃ mayātmanā
tathāpi tasya tadduḥkham ātmasnehena duḥsaham // Bca_8.93

mayānyaduḥkhaṃ hantavyaṃ duḥkhatvādātmaduḥkhavat
anugrāhyā mayānye 'pi sattvatvādātmasattvavat // Bca_8.94

yadā mama pareṣāṃ ca tulyameva sukhaṃ priyam
tadātmanaḥ ko viśeṣo yenātraiva sukhodyamaḥ // Bca_8.95

yadā mama pareṣāṃ ca bhayaṃ duḥkhaṃ ca na priyam
tadātmanaḥ ko viśeṣo yattaṃ rakṣāmi netaram // Bca_8.96

tadduḥkhena na me bādhety ato yadi na rakṣyate
nāgāmikāyaduḥkhānme bādhā tatkena rakṣyate // Bca_8.97

ahameva tadāpīti mithyeyaṃ pratikalpanā
anya eva mṛto yasmād anya eva prajāyate // Bca_8.98

yadi yasyaiva yadduḥkhaṃ rakṣyaṃ tasyaiva tanmatam
pādaduḥkhaṃ na hastasya kasmāt tattena rakṣyate // Bca_8.99

ayuktamapi cedetad ahaṃkārātpravartate
yadayuktaṃ nivartyaṃ tat svamanyacca yathābalam // Bca_8.100

saṃtānaḥ samudāyaśca paṅktisenādivanmṛṣā
yasya duḥkhaṃ sa nāstyasmāt kasya tat svaṃ bhaviṣyati // Bca_8.101

asvāmikāni duḥkhāni sarvāṇyevāviśeṣataḥ
duḥkhatvādeva vāryāṇi niyamastatra kiṃkṛtaḥ // Bca_8.102

duḥkhaṃ kasmānnivāryaṃ cet sarveṣāmavivādataḥ
vāryaṃ cetsarvamapyevaṃ na cedātmani sarvavat // Bca_8.103

kṛpayā bahu duḥkhaṃ cet kasmādutpadyate balāt
jagadduḥkhaṃ nirūpyedaṃ kṛpāduḥkhaṃ kathaṃ bahu // Bca_8.104

bahūnāmekaduḥkhena yadi duḥkhaṃ vigacchati
utpādyameva tadduḥkhaṃ sadayena parātmanoḥ // Bca_8.105

ataḥ supuṣpacandreṇa jānatāpi nṛpāpadam
ātmaduḥkhaṃ na nihataṃ bahūnāṃ duḥkhināṃ vyayāt // Bca_8.106

evaṃ bhāvitasaṃtānāḥ paraduḥkhasamapriyāḥ
avīcimavagāhante haṃsāḥ padmavanaṃ yathā // Bca_8.107

mucyamāneṣu sattveṣu ye te prāmodyasāgarāḥ
taireva nanu paryāptaṃ mokṣeṇārasikena kim // Bca_8.108

ataḥ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ
na vipākaphalākāṅkṣā parārthaikāntatṛṣṇayā // Bca_8.109

tasmādyathāntaśo 'varṇād ātmānaṃ gopayāmyaham
rakṣācittaṃ dayācittaṃ karomyevaṃ pareṣvapi // Bca_8.110

abhyāsādanyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu
bhavatyahamiti jñānam asatyapi hi vastuni // Bca_8.111

tathākāyo 'nyadīyo 'pi kimātmeti na gṛhyate
paratvaṃ tu svakāyasya sthitameva na duṣkaram // Bca_8.112

jñātvā sadoṣamātmānaṃ parānapi guṇodadhīn
ātmabhāvaparityāgaṃ parādānaṃ ca bhāvayet // Bca_8.113

kāyasyāvayavatvena yathābhīṣṭāḥ karādayaḥ
jagato 'vayavatvena tathā kasmānna dehinaḥ // Bca_8.114

yathātmabuddhirabhyāsāt svakāye 'smin nirātmake
pareṣvapi tathātmatvaṃ kimabhyāsānna jāyate // Bca_8.115

evaṃ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ
ātmānaṃ bhojayitvaiva phalāśā na ca jāyate // Bca_8.116

tasmādyathārtiśokāder ātmānaṃ goptumicchasi
rakṣācittaṃ dayācittaṃ jagatyabhyasyatāṃ tathā // Bca_8.117

adhyatiṣṭhadatho nāthaḥ scanāmāpyavalokitaḥ
parṣacchāradyabhayamapy apanetuṃ janasya hi // Bca_8.118

duṣkarānna nivarteta yasmādabhyāsaśaktitaḥ
yasyaiva śravaṇāttrāsas tenaiva na vinā ratiḥ // Bca_8.119

ātmānaṃ ca parāṃścaiva yaḥ śīghraṃ trātumicchati
sa caretparamaṃ guhyaṃ parātmaparivartanam // Bca_8.120

yasminnātmanyatisnehād alpādapi bhayādbhayam
na dviṣetkastamātmānaṃ śatruvadyo bhayāvahaḥ // Bca_8.121

yo mandya kṣutpipāsādipratīkāracikīrṣayā
pakṣimatsyamṛgān hanti paripanthaṃ ca tiṣṭhati // Bca_8.122

yo lābhasatkriyāhetoḥ pitarāvapi mārayet
ratnatrayasvamādadyād yenāvīcīndhano bhavet // Bca_8.123

kaḥ paṇḍitastamātmānam icchedrakṣet prapūjayet
na paśyecchatruvaccainaṃ kaścainaṃ pratimānayet // Bca_8.124

yadi dāsyāmi kiṃ bhokṣya ityātmārthe piśācatā
yadi bhokṣye kiṃ dadāmīti parārthe devarājatā // Bca_8.125

ātmārthaṃ pīḍayitvānyaṃ narakādiṣu pacyate
ātmānaṃ pīḍayitvā tu parārthaṃ sarvasaṃpadaḥ // Bca_8.126

durgatirnīcatā maurkhyaṃ yayaivātmonnatīcchayā
tāmevānyatra saṃkrāmya sugatiḥ satkṛtirmatiḥ // Bca_8.127

ātmārthaṃ paramājñapya dāsatvādyanubhūyate
parārthaṃ tvenamājñapya svāmitvādyanubhūyate // Bca_8.128

ye kecid duḥkhitā loke sarve te svasukhecchayā
ye kecit sukhitā loke sarve te 'nyasukhecchayā // Bca_8.129

bahunā vā kimuktena dṛśyatāmidamantaram
svārthārthinaśca bālasya muneścānyārthakāriṇaḥ // Bca_8.130

na nāma sādhyaṃ buddhatvaṃ saṃsāre 'pi kutaḥ sukham
svasukhasyānyaduḥkhena parivartamakurvataḥ // Bca_8.131

āstāṃ tāvatparo loko dṛṣṭo 'pyartho na sidhyati
bhṛtyasyākurvataḥ karma svāmino 'dadato bhṛtim // Bca_8.132

tyaktvānyo 'nyasukhotpādaṃ dṛṣṭādṛṣṭasukhotsavam
anyo 'nyaduḥkhanādghoraṃ duḥkhaṃ gṛhṇanti mohitāḥ // Bca_8.133

upadravā ye ca bhavanti koke yāvanti duḥkhāni bhayāni caiva
sarvāṇi tānyātmaparigraheṇa tatkiṃ mamānena parigraheṇa // Bca_8.134

ātmānamaparityajya duḥkhaṃ tyaktuṃ na śakyate
yathāgnimaparityajya dāhaṃ tyaktuṃ na śakyate // Bca_8.135

tasmātsvaduḥkhaśāntyarthaṃ paraduḥkhaśamāya ca
dadāmyanyebhya ātmānaṃ parān gṛhṇāmi cātmavat // Bca_8.136

anyasaṃbaddhamasmīti niścayaṃ kuru me manaḥ
sarvasattvārthamutsṛjya nānyaccintyaṃ tvayādhunā // Bca_8.137

na yuktaṃ svārthadṛṣṭyādi tadīyaiścakṣurādibhiḥ
na yuktaṃ syandituṃ svārtham anyadīyaiḥ karādibhiḥ // Bca_8.138

tena sattvaparo bhūtvā kāye 'sminyadyadīkṣase
tattadevāpahṛtyāsmāt parebhyo hitamācara // Bca_8.139

hīnādiṣvātmatāṃ kṛtvā paratvamapi cātmani
bhāvayerṣyāṃ ca mānaṃ ca nirvikalpyena cetasā // Bca_8.140

eṣa satkriyate nāhaṃ lābhī nāhamayaṃ yathā
stūyate 'yamahaṃ nindyo duḥkhito 'hamayaṃ sukhī // Bca_8.141

ahaṃ karomi karmāṇi tiṣṭhatyeṣa tu susthitaḥ
ayaṃ kila mahā/lloke nīco 'haṃ kila nirguṇaḥ // Bca_8.142

kiṃ nirguṇena kartavyaṃ sarvasyātmā guṇānvitaḥ
santi te yeṣvahaṃ nīcaḥ santi te yeṣvahaṃ varaḥ // Bca_8.143

śīladṛṣṭivipattyādikleśaśaktyā na madvaśāt
cikitsyo 'haṃ yathāśakti pīḍāpyaṅgīkṛtā mayā // Bca_8.144

athāhamacikitsyo 'sya kasmānmāmavamanyate
kiṃ mamaitadguṇaiḥ kṛtyam ātmā tu guṇavānayam // Bca_8.145

durgativyāḍavaktrasthe-naivāsya karuṇā jane
aparān guṇamānena paṇḍitān vijigīṣate // Bca_8.146

samamātmānamālokya yataḥ svādhikyavṛddhaye
kalahenāpi saṃsādhyaṃ lābhasatkāramātmanaḥ // Bca_8.147

api sarvatra me loke bhaveyuḥ prakaṭāḥ guṇāḥ
api nāma guṇā ye 'sya na śroṣyantyapi kecana // Bca_8.148

chādyerannapi me doṣāḥ syānme pūjāsya no bhavet
sulabdhā adya me lābhāḥ pūjito 'hamayaṃ na tu // Bca_8.149

paśyāmo muditāstāvac cirādenaṃ khalīkṛtam
hāsyaṃ janasya sarvasya nindyamānamitastataḥ // Bca_8.150

asyāpi hi varākasya spardhā kila mayā saha
kimasya śrutametāvat prajñārūpaṃ kulaṃ dhanam // Bca_8.151

evamātmaguṇāñśrutvā kīrtyamānānitastataḥ
saṃjātapulako hṛṣṭaḥ paribhokṣye sukhotsavam // Bca_8.152

yadyapyasya bhavellābho grāhyo 'smābhirasau balāt
datvāsmai yāpanāmātram asmatkarma karoti cet // Bca_8.153

sukhācca cyāvanīyo 'yaṃ yojyo 'smadvyathayā sadā
anena śataśaḥ sarve saṃsāravyathitā vayam // Bca_8.154

aprameyā gatāḥ kalpāḥ svārthaṃ jijñāsatastava
śrameṇa mahatānena duḥkhameva tvayārjitam // Bca_8.155

madvijñaptyā tathātrāpi pravartasvāvicārataḥ
drakṣyasyetadguṇān paścād bhūtaṃ hi vacanaṃ muneḥ // Bca_8.156

abhaviṣyadidaṃ karma kṛtaṃ pūrvaṃ yadi tvayā
bauddhaṃ saṃpatsukhaṃ muktvā nābhaviṣyadiyaṃ daśā // Bca_8.157

tasmādyathānyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu
cakartha tvamahaṃkāraṃ tathānyeṣvapi bhāvaya // Bca_8.158

anyadīyaścaro bhūtvā kāye 'smin yadyadīkṣase
tattadevāpahṛtyarthaṃ parebhyo hitamācara // Bca_8.159

ayaṃ susthaḥ paro duḥstho nīcairanyo 'yamuccakaiḥ
paraḥ karotyayaṃ neti kuruṣverṣyāṃ tvamātmani // Bca_8.160

sukhācca cyāvayātmānaṃ paraduḥkhe niyojaya
kadāyaṃ kiṃ karotīti chalamasya nirūpaya // Bca_8.161

anyenāpi kṛtaṃ doṣaṃ pātayāsyaiva mastake
alpamapyasya doṣaṃ ca prakāśaya mahāmuneḥ // Bca_8.162

anyādhikayaśovādair yaśo 'sya malinīkuru
nikṛṣṭadāsavaccainaṃ sattvakāryeṣu vāhaya // Bca_8.163

nāgantukaguṇāṃśena stutyo doṣamayo hyayam
yathā kaścinna jānīyād guṇamasya tathā kuru // Bca_8.164

saṃkṣepād yadyadātmārthe pareṣvapakṛtaṃ tvayā
tattadātmani sattvārthe vyasanaṃ vinipātaya // Bca_8.165

naivotsāho 'sya dātavyo yenāyaṃ mukharo bhavet
sthāpyo navabadhūvṛttau hrīto bhīto 'tha saṃvṛtaḥ // Bca_8.166

evaṃ kuruṣva tiṣṭhaivaṃ na kartavyamidaṃ tvayā
evameṣaḥ vaśaḥ kāryo nigrāhyastadatikrame // Bca_8.167

athaivamucyamāne 'pi cittaṃ nedaṃ kariṣyasi
tvāmeva nigrahīṣyāmi sarvadoṣāstadāśritāḥ // Bca_8.168

kva yāsyasi mayā dṛṣṭaḥ sarvadarpānnihanmi te
anyo 'sau pūrvakaḥ kālas tvayā yatrāsmi nāśitaḥ // Bca_8.169

adyāpyasti mama svārtha ityāśāṃ tyaja sāṃpratam
tvaṃ vikrīto mayānyeṣu bahukhedamacintayan // Bca_8.170

tvāṃ sattveṣu na dāsyāmi yadi nāma pramādataḥ
tvaṃ māṃ narakapāleṣu pradāsyasi na saṃśayaḥ // Bca_8.171

evaṃ cānekadhā datvā tvayāhaṃ vyathitaściram
nihanmi svārthaceṭaṃ tvāṃ tāni vairāṇyanusmaran // Bca_8.172

na kartavyātmani prītir yadyātmaprītirasti te
yadyātmā rakṣitavyo 'yaṃ rakṣitavyo na yujyate // Bca_8.173

yathā yathāsya kāyasya kriyate paripālanam
sukumārataro bhūtvā patatyeva tathā tathā // Bca_8.174

asyaivaṃ patitasyāpi sarvāpīyaṃ vasundharā
nālaṃ pūrayituṃ vāñchāṃ tatko 'syecchāṃ kariṣyati // Bca_8.175

aśakyamicchataḥ kleśa āśābhaṅgaśca jāyate
nirāśo yastu sarvatra tasya saṃpadajīrṇikā // Bca_8.176

tasmānna prasaro deyaḥ kāyasyecchābhivṛddhaye
bhadrakaṃ nāma tadvastu yadiṣṭatvānna gṛhyate // Bca_8.177

bhasmaniṣṭhāvasāno 'yaṃ niśceṣṭānyena cālyate
aśucipratimā ghorā kasmādatra mamāgrahaḥ // Bca_8.178

kiṃ mamānena yantreṇa jīvinā vā mṛtena vā
loṣṭrādeḥ ko viśeṣo 'sya hāhaṃkāraṃ na naśyasi // Bca_8.179

śarīrapakṣapātena vṛthā duḥkhamupārjyate
kimasya kāṣṭhatulyasya dveṣeṇānunayena vā // Bca_8.180

mayā vā pālitasyaivaṃ gṛdhrādyairbhakṣitasya vā
na ca sneho na ca dveṣas tasmāt snehaṃ karomi kim // Bca_8.181

roṣo yasya khalīkārāt toṣo yasya ca pūjayā
sa eva cenna jānāti śramaḥ kasya kṛtena me // Bca_8.182

imaṃ ye kāyamicchanti te 'pi me suhṛdaḥ kila
sarve svakāyamicchanti te 'pi kasmānna me priyāḥ // Bca_8.183

tasmānmayānapekṣeṇa kāyastyakto jagaddhite
ato 'yaṃ bahudoṣo 'pi dhāryate karmabhāṇḍavat // Bca_8.184

tenālaṃ lokacaritaiḥ paṇḍitānanuyāmyaham
apramādakathāṃ smṛtvā styānamiddhaṃ nivārayan // Bca_8.185

tasmādāvaraṇaṃ hantuṃ samādhānaṃ karomyaham
vimārgāccittamākṛṣya svālambananirantaram // Bca_8.186

bodhicaryāvatāre dhyānapāramitā aṣṭamaḥ paricchedaḥ ||

Pariccheda 9

imaṃ parikaraṃ sarvaṃ prajñārthaṃ hi munirjagau
tasmādutpādayet prajñāṃ duḥkhanivṛttikāṅkṣayā // Bca_9.1

saṃvṛtiḥ paramārthaśca satyadvayamidaṃ mataṃ
buddheragocarastattvaṃ buddhiḥ saṃvṛtirucyate // Bca_9.2

tatra loko dvidhā dṛṣṭo yogī prākṛtakastathā
tatra prākṛtako loko yogilokena bādhyate // Bca_9.3

bādhyante dhīviśeṣeṇa yogino 'pyuttarottaraiḥ
dṛṣṭāntenobhayeṣṭena kāryārthamavicārataḥ // Bca_9.4

lokena bhāvā dṛśyante kalpyante cāpi tattvataḥ
na tu māyāvadityatra vivādo yogilokayoḥ // Bca_9.5

pratyakṣamapi rūpādi prasiddhyā na pramāṇataḥ
aśucyādiṣu śucyādiprasiddhiriva sā mṛṣā // Bca_9.6

lokāvatāraṇārthaṃ ca bhāvā nāthena deśitāḥ
tattvataḥ kṣaṇikā naite saṃvṛtyā cedvirudhyate // Bca_9.7

na doṣo yogisaṃvṛtyā lokātte tattvadarśinaḥ
anyathā lokabādhā syād aśucistrīnirūpaṇe // Bca_9.8

māyopamājjināt puṇyaṃ sadbhāve 'pi kathaṃ yathā
yadi māyopamaḥ sattvaḥ kiṃ punarjāyate mṛtaḥ // Bca_9.9

yāvatpratyayasāmagrī tāvanmāyāpi vartate
dīrghasaṃtānamātreṇa kathaṃ sattvo 'sti satyataḥ // Bca_9.10

māyāpuruṣaghātādau cittābhāvānna pāpakaṃ
cittamāyāsamete tu pāpapuṇyasamudbhavaḥ // Bca_9.11

mantrādīnāmasāmarthyān na māyācittasaṃbhavaḥ
sāpi nānāvidhā māyā nānāpratyayasaṃbhavā // Bca_9.12

naikasya sarvasāmarthyaṃ pratyayasyāsti kutracit
nirvṛtaḥ paramārthena saṃvṛtyā yadi saṃsaret // Bca_9.13

buddho 'pi saṃsaredevaṃ tataḥ kiṃ bodhicaryayā
pratyayānāmanucchede māyāpyucchidyate na hi // Bca_9.14

pratyayānāṃ tu vicchedāt saṃvṛtyāpi na saṃbhavaḥ
yadā na bhrāntirapyasti māyā kenopalabhyate // Bca_9.15

yadā māyaiva te nāsti tadā kimupalabhyate
cittasyaiva sa ākāro yadyapyanyo 'sti tattvataḥ // Bca_9.16

cittameva yadā māyā tadā kiṃ kena dṛśyate
uktaṃ ca lokanāthena cittaṃ cittaṃ na paśyati // Bca_9.17

na cchinatti yathātmānam asidhārā tathā manaḥ
ātmabhāvaṃ yathā dīpaḥ saṃprakāśayatīti cet // Bca_9.18

naiva prakāśyate dīpo yasmānna tamasāvṛtaḥ
na hi sphaṭikavannīlaṃ nīlatve 'nyamapekṣate // Bca_9.19

tathā kiṃcit parāpekṣam anapekṣaṃ ca dṛśyate
anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā // Bca_9.20

nīlameva hi ko nīlaṃ kuryādātmānamātmanā
anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā // Bca_9.21

dīpaḥ prakāśata iti jñātvā jñānena kathyate
buddhiḥ prakāśata iti jñātvedaṃ kena kathyate // Bca_9.22

prakāśā vāprakāśā vā yadā dṛṣṭā na kenacit
vandhyāduhitṛlīleva kathyamānāpi sā mudhā // Bca_9.23

yadi nāsti svasaṃvittir vijñānaṃ smaryate katham
anyānubhūte saṃbandhāt smṛtirākhuviṣaṃ yathā // Bca_9.24

pratyayāntarayuktasya darśanāt svaṃ prakāśate
siddhāñjanavidherdṛṣṭo ghaṭo naivāñjanaṃ bhavet // Bca_9.25

yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ jñātaṃ naiveha pratiṣidhyate
satyataḥ kalpanā tvatra duḥkhaheturnivāryate // Bca_9.26

cittādanyā na māyā cen nāpyananyeti kalpyate
vastu cet sā kathaṃ nānyān anyā cennāsti vastutaḥ // Bca_9.27

asatyapi yathā māyā dṛśyā draṣṭṛ tathā manaḥ
vastvāśrayaścet saṃsāraḥ so 'nyathākāśavadbhavet // Bca_9.28

vastvāśrayeṇābhāvasya kriyāvattvaṃ kathaṃ bhavet
asatsahāyamekaṃ hi cittamāpadyate tava // Bca_9.29

grāhyamuktaṃ yadā cittaṃ tadā sarve tathāgatāḥ
evaṃ ca ko guṇo labdhaś cittamātre 'pi kalpite // Bca_9.30

māyopamatve 'pi jñāte kathaṃ kleśo nivartate
yadā māyāstriyāṃ rāgas tatkarturapi jāyate // Bca_9.31

aprahīṇā hi tatkartur jñeyasaṃkleśavāsanā
taddṛṣṭikāle tasyāto durbalā śūnyavāsanā // Bca_9.32

śūnyatāvāsanādhānād dhīyate bhāvavāsanā
kiṃcinnāstīti cābhyāsāt sāpi paścāt prahīyate // Bca_9.33

yadā na labhyate bhāvo yo nāstīti prakalpyate
tadā nirāśrayo 'bhāvaḥ kathaṃ tiṣṭhenmateḥ puraḥ // Bca_9.34

yadā na bhāvo nābhāvo mateḥ saṃtiṣṭhate puraḥ
tadānyagatyabhāvena nirālambā praśāmyate // Bca_9.35

cintāmaṇiḥ kalpatarur yathecchāparipūraṇaḥ
vineyapraṇidhānābhyāṃ jinabimbaṃ tathekṣyate // Bca_9.36

yathā gāruḍikaḥ stambhaṃ sādhayitvā vinaśyati
sa tasmiṃściranaṣṭe 'pi viṣādīnupaśāmayet // Bca_9.37

bodhicaryānurūpyeṇa jinastambho 'pi sādhitaḥ
karoti sarvakāryāṇi bodhisattve 'pi nirvṛte // Bca_9.38

acittake kṛtā pūjā kathaṃ phalavatī bhavet
tulyaiva paṭhyate yasmāt tiṣṭhato nirvṛtasya ca // Bca_9.39

āgamācca phalaṃ tatra saṃvṛtyā tattvato 'pi vā
satyabuddhe kṛtā pūjā saphaleti kathaṃ yathā // Bca_9.40

satyadarśanato muktiḥ śūnyatādarśanena kim
na vinānena mārgeṇa bodhirityāgamo yataḥ // Bca_9.41

nanvasiddhaṃ mahāyānaṃ kathaṃ siddhastvadāgamaḥ
yasmādubhayasiddho 'sau na siddho 'sau tavāditaḥ // Bca_9.42

yatpratyayā ca tatrāsthā mahāyāne 'pi tāṃ kuru
anyobhayeṣṭasatyatve vedāderapi satyatā // Bca_9.43

savivādaṃ mahāyānam iti cedāgamaṃ tyaja
tīrthikaiḥ savivādatvāt svaiḥ paraiścāgamāntaram // Bca_9.44

śāsanaṃ bhikṣutāmūlaṃ bhikṣutaiva ca duḥkhitā
sāvalambanacittānāṃ nirvāṇamapi duḥsthitam // Bca_9.45

kleśaprahāṇānmuktiścet tadanantaramastu sā
dṛṣṭaṃ ca teṣu sāmarthyaṃ niḥkleśasyāpi karmaṇaḥ // Bca_9.46

tṛṣṇā tāvadupādānaṃ nāsti cet saṃpradhāryate
kimakliṣṭāpi tṛṣṇaiṣāṃ nāsti saṃmohavat satī // Bca_9.47

vedanāpratyayā tṛṣṇā vedanaiṣāṃ ca vidyate
sālambanena cittena sthātavyaṃ yatra tatra vā // Bca_9.48

vinā śūnyatayā cittaṃ baddhamutpadyate punaḥ
yathāsaṃjñisamāpattau bhāvayettena śūnyatām // Bca_9.49

yatsūtre 'vataredvākyaṃ taccedbuddhoktamiṣyate
mahāyānaṃ bhavatsūtraiḥ prāyastulyaṃ na kiṃ matam // Bca_9.50

ekenāgamyamānena sakalaṃ yadi doṣavat
ekena sūtratulyena kiṃ na sarvaṃ jinoditam // Bca_9.51

mahākāśyapamukhyaiśca yadvākyaṃ nāvagāhyate
tattvayānavabuddhatvād agrāhyaṃ kaḥ kariṣyati // Bca_9.52

saktitrāsāttvanirmuktyā saṃsāre sidhyati sthitiḥ
mohena duḥkhināmarthe śūnyatāyā idaṃ phalam // Bca_9.53

tadevaṃ śūnyatāpakṣe dūṣaṇaṃ nopapadyate
tasmānnirvicikitsena bhāvanīyaiva śūnyatā // Bca_9.54

kleśajñeyāvṛtitamaḥ pratipakṣo hi śūnyatā
śīghraṃ sarvajñatākāmo na bhāvayati tāṃ katham // Bca_9.55

yadduḥkhajananaṃ vastu trāsastasmāt prajāyatām
śūnyatā duḥkhaśamanī tataḥ kiṃ jāyate bhayam // Bca_9.56

yatastato vāstu bhayaṃ yadyahaṃ nāma kiṃcana
ahameva na kiṃcicced bhayaṃ kasya bhaviṣyati // Bca_9.57

dantakeśanakhā nāhaṃ nāsthi nāpyasmi śoṇitam
na śiṃghānaṃ na ca śleṣmā na pūyaṃ lasikāpi vā // Bca_9.58

nāhaṃ vasā na ca svedo na medo 'ntrāṇi nāpyaham
na cāhamantranirguṇḍī gūthamūtramahaṃ na ca // Bca_9.59

nāhaṃ māṃsaṃ na ca snāyur noṣmā vāyurahaṃ na ca
na ca chidrāṇyahaṃ nāpi ṣaḍvijñānāni sarvathā // Bca_9.60

śabdajñānaṃ yadi tadā śabdo gṛhyeta sarvadā
jñeyaṃ vinā tu kiṃ vetti yena jñānaṃ nirucyate // Bca_9.61

ajānānaṃ yadi jñānaṃ kāṣṭhaṃ jñānaṃ prasajyate
tenāsaṃnihitajñeyaṃ jñānaṃ nāstīti niścayaḥ // Bca_9.62

tadeva rūpaṃ jānāti tadā kiṃ na śṛṇotyapi
śabdasyāsaṃnidhānāccet tatastajjñānamapyasat // Bca_9.63

śabdagrahaṇarūpaṃ yat tadrūpagrahaṇaṃ katham
ekaḥ pitā ca putraśca kalpyate na tu tattvataḥ // Bca_9.64

sattvaṃ rajastamo vāpi na putro na pitā yataḥ
śabdagrahaṇayuktastu svabhāvastasya nekṣyate // Bca_9.65

tadevānyena rūpeṇa naṭavatso 'pyaśāśvataḥ
sa evānyasvabhāvaśced apūrveyaṃ tadekatā // Bca_9.66

anyadrūpamasatyaṃ cen nijaṃ tadrūpamucyatām
jñānatā cettataḥ sarvapuṃsāmaikyaṃ prasajyate // Bca_9.67

cetanācetane caikyaṃ tayoryenāstitā samā
viśeṣaśca yadā mithyā kaḥ sādṛśyāśrayastadā // Bca_9.68

acetanaśca naivāham acaitanyātpaṭādivat
atha jñaścetanāyogād ajño naṣṭaḥ prasajyate // Bca_9.69

athāvikṛta evātmā caitanyenāsya kiṃ kṛtam
ajñasya niṣkriyasyaivam ākāśasyātmatā matā // Bca_9.70

na karmaphalasaṃbandho yuktaścedātmanā vinā
karma kṛtvā vinaṣṭe hi phalaṃ kasya bhaviṣyati // Bca_9.71

dvayorapyāvayoḥ siddhe bhinnādhāre kriyāphale
nirvyāpāraśca tatrātmety atra vādo vṛthā nanu // Bca_9.72

hetumān phalayogīti dṛśyate naiṣa saṃbhavaḥ
saṃtānasyaikyamāśritya kartā bhokteti deśitam // Bca_9.73

atītānāgataṃ cittaṃ nāhaṃ taddhi na vidyate
athotpannamahaṃ cittaṃ naṣṭe 'sminnāstyahaṃ punaḥ // Bca_9.74

yathaiva kadalīstambho na kaścid bhāgaśaḥ kṛtaḥ
tathāhamapyasadbhūto mṛgyamāṇo vicārataḥ // Bca_9.75

yadi sattvo na vidyeta kasyopari kṛpeti cet
kāryārthamabhyupetena yo mohena prakalpitaḥ // Bca_9.76

kāryaṃ kasya na cetsattvaḥ satyamīhā tu mohataḥ
duḥkhavyupaśamārthaṃ tu kāryamoho na vāryate // Bca_9.77

duḥkhaheturahaṃkāra ātmamohāttu vardhate
tato 'pi na nivartyaścet varaṃ nairātmyabhāvanā // Bca_9.78

kāyo na pādau na jaṅghā norū kāyaḥ kaṭirna ca
nodaraṃ nāpyayaṃ pṛṣṭhaṃ noro bāhū na cāpi saḥ // Bca_9.79

na hastau nāpyayaṃ pārśvau na kakṣau nāṃsalakṣaṇaḥ
na grīvā na śiraḥ kāyaḥ kāyo 'tra kataraḥ punaḥ // Bca_9.80

yadi sarveṣu kāyo 'tham ekadeśena vartate
aṃśā aṃśeṣu vartante sa ca kutra svayaṃ sthitaḥ // Bca_9.81

sarvātmanā cetsarvatra sthitaḥ kāyaḥ karādiṣu
kāyāstāvanta eva syur yāvantaste karādayaḥ // Bca_9.82

naivāntarna bahiḥ kāyaḥ kathaṃ kāyaḥ karādiṣu
karādibhyaḥ pṛthag nāsti kathaṃ nu khalu vidyate // Bca_9.83

tannāsti kāyo mohāttu kāyabuddhiḥ karādiṣu
saṃniveśaviśeṣeṇa sthānau puruṣabuddhivat // Bca_9.84

yāvatpratyayasāmagrī tāvatkāyaḥ pumāniva
evaṃ karādau sā yāvat tāvatkāyo 'tra dṛśyate // Bca_9.85

evamaṅgulipuñjatvāt pādo 'pi kataro bhavet
so 'pi parvasamūhatvāt parvāpi svāṃśabhedataḥ // Bca_9.86

aṃśā apyaṇubhedena so 'pyaṇurdigvibhāgataḥ
digvibhāgo niraṃśatvād ākāśaṃ tena nāstyaṇuḥ // Bca_9.87

evaṃ svapnopame rūpe ko rajyeta vicārakaḥ
kāyaścaivaṃ yadā nāsti tadā kā strī pumāṃśca kaḥ // Bca_9.88

yadyasti duḥkhaṃ tattvena prahṛṣṭān kiṃ na bādhate
śokādyārtāya mṛṣṭādi sukhaṃ cetkiṃ na rocate // Bca_9.89

balīyasābhibhūtatvād yadi tannānubhūyate
vedanātvaṃ kathaṃ tasya yasya nānubhavātmatā // Bca_9.90

asti sūkṣmatayā duḥkhaṃ sthaulyaṃ tasya hṛtaṃ nanu
tuṣṭimātrā'parā cetsyāt tasmātsāpyasya sūkṣmatā // Bca_9.91

viruddhapratyayotpattau duḥkhasyānudayo yadi
kalpanābhiniveśo hi vedanetyāgataṃ nanu // Bca_9.92

ata eva vicāro 'yaṃ pratipakṣo 'sya bhāvyate
vikalpakṣetrasaṃbhūtadhyānāhārā hi yoginaḥ // Bca_9.93

sāntarāvindriyārthau cet saṃsargaḥ kuta etayoḥ
nirantaratve 'pyekatvaṃ kasya kenāstu saṃgatiḥ // Bca_9.94

nāṇoraṇau praveśo 'sti nirākāśaḥ samaśca saḥ
apraveśe na miśratvam amiśratve na saṃgatiḥ // Bca_9.95

niraṃśasya ca saṃsargaḥ kathaṃ nāmopapadyate
saṃsarge ca niraṃśatvaṃ yadi dṛṣṭaṃ nidarśaya // Bca_9.96

vijñānasya tvamūrtasya saṃsargo naiva yujyate
samūhasyāpyavastutvād yathā pūrvaṃ vicāritam // Bca_9.97

tadevaṃ sparśanābhāve vedanāsaṃbhavaḥ kutaḥ
kimarthamayamāyāsaḥ bādhā kasya kuto bhavet // Bca_9.98

yadā na vedakaḥ kaścid vedanā ca na vidyate
tadāvasthāmimāṃ dṛṣṭvā tṛṣṇe kiṃ na vidīryase // Bca_9.99

dṛśyate spṛśyate cāpi svapnamāyopamātmanā
cittena sahajātatvād vedanā tena nekṣyate // Bca_9.100

pūrvaṃ paścācca jātena smaryate nānubhūyate
svātmānaṃ nānubhavati na cānyenānubhūyate // Bca_9.101

na cāsti vedakaḥ kaścid vedanāto na tattvataḥ
nirātmake kalāpe 'smin ka eva bādhyate 'nayā // Bca_9.102

nendriyeṣu na rūpādau nāntarāle manaḥ sthitam
nāpyantarna bahiścittam anyatrāpi na labhyate // Bca_9.103

yanna kāye na cānyatra na miśraṃ na pṛthak kvacit
tanna kiṃcidataḥ sattvāḥ prakṛtyā parinirvṛtāḥ // Bca_9.104

jñeyātpūrvaṃ yadi jñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ
jñeyena saha cejjñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ // Bca_9.105

atha jñeyādbhavetpaścāt tadā jñānaṃ kuto bhavet
evaṃ ca sarvadharmāṇām utpattirnāvasīyate // Bca_9.106

yadyevaṃ saṃvṛtirnāsti tataḥ satyadvayaṃ kutaḥ
atha sāpyanyasaṃvṛtyā syātsattvo nirvṛtaḥ kutaḥ // Bca_9.107

paracittavikalpo 'sau svasaṃvṛtyā tu nāsti saḥ
sa paścānniyataḥ so 'sti na cennāstyeva saṃvṛtiḥ // Bca_9.108

kalpanā kalpitaṃ ceti dvayamanyonyaniśritam
yathāprasiddhamāśritya vicāraḥ sarva ucyate // Bca_9.109

vicāritena tu yadā vicāreṇa vicāryate
tadānavasthā tasyāpi vicārasya vicāraṇāt // Bca_9.110

vicārite vicārye tu vicārasyāsti nāśrayaḥ
nirāśrayatvānnodeti tacca nirvāṇamucyate // Bca_9.111

yasya tvetaddvayaṃ satyaṃ sa evātyantaduḥsthitaḥ
yadi jñānavaśādartho jñānāstitve tu kā gatiḥ // Bca_9.112

atha jñeyavaśājjñānaṃ jñeyāstitve tu kā gatiḥ
athānyonyavaśātsattvam abhāvaḥ syāddvayorapi // Bca_9.113

pitā cenna vinā putrāt kutaḥ putrasya saṃbhavaḥ
putrābhāve pitā nāsti tathā sattvaṃ tayordvayoḥ // Bca_9.114

aṅkuro jāyate bījād bījaṃ tenaiva sūcyate
jñeyājjñānena jātena tatsattā kiṃ na gamyate // Bca_9.115

aṅkurādanyato jñānād bījamastīti gamyate
jñānāstitvaṃ kuto jñātaṃ jñeyaṃ yattena gamyate // Bca_9.116

lokaḥ pratyakṣatastāvat sarvaṃ hetumudīkṣate
padmanālādibhedo hi hetubhedena jāyate // Bca_9.117

kiṃkṛto hetubhedaścet pūrvahetuprabhedataḥ
kasmāccetphalado hetuḥ pūrvahetuprabhāvataḥ // Bca_9.118

īśvaro jagato hetuḥ vada kastāvadīśvaraḥ
bhūtāni cedbhavatvevaṃ nāmamātre 'pi kiṃ śramaḥ // Bca_9.119

api tvaneke 'nityāśca niśceṣṭā na ca devatāḥ
laṅghyāścāśucayaścaiva kṣmādayo na sa īśvaraḥ // Bca_9.120

nākāśamīśo 'ceṣṭatvāt nātmā pūrvaniṣedhataḥ
acintyasya ca kartṛtvam apyacintyaṃ kimucyate // Bca_9.121

tena kiṃ sraṣṭumiṣṭaṃ ca ātmā cet nanvasau dhruvaḥ
kṣmādisvabhāva īśaśca jñānaṃ jñeyādanādi ca // Bca_9.122

karmaṇaḥ sukhaduḥkhe ca vada kiṃ tena virmitam
hetorādirna cedasti phalasyādiḥ kuto bhavet // Bca_9.123

kasmātsadā na kurute na hi so 'nyamapekṣate
tenākṛto 'nyo nāstyeva tenāsau kimapekṣatām // Bca_9.124

apekṣate cetsāmagrīṃ heturna punarīśvaraḥ
nākartumīśaḥ sāmagryāṃ na kartuṃ tadabhāvataḥ // Bca_9.125

karotyanicchannīśaścet parāyattaḥ prasajyate
icchannapīcchāyattaḥ syāt kurvataḥ kuta īśatā // Bca_9.126

ye 'pi nityānaṇūnāhus te 'pi pūrvaṃ nivāritāḥ
sāṃkhyāḥ pradhānamicchanti nityaṃ lokasya kāraṇam // Bca_9.127

sattvaṃ rajastamaśceti guṇā aviṣamasthitāḥ
pradhānamiti kathyante viṣamairjagaducyate // Bca_9.128

ekasya trisvabhāvatvam ayuktaṃ tena nāsti tat
evaṃ guṇā na vidyante pratyekaṃ te 'pi hi tridhā // Bca_9.129

guṇābhāve ca śabdāder astitvamatidūrataḥ
acetane ca vastrādau sukhāderapyasaṃbhavaḥ // Bca_9.130

taddheturūpā bhāvāścen nanu bhāvā vicāritāḥ
sukhādyeva ca te hetuḥ na ca tasmātpaṭādayaḥ // Bca_9.131

paṭādestu sukhādi syāt tadabhāvātsukhādyasat
sukhādīnāṃ ca nityatvaṃ kadācinnopalabhyate // Bca_9.132

satyāmeva sukhavyaktau saṃvittiḥ kiṃ na gṛhyate
tadeva sūkṣmatāṃ yāti sthūlaṃ sūkṣmaṃ ca tatkatham // Bca_9.133

sthaulyaṃ tyaktvā bhavetsūkṣmam anitye sthaulyasūkṣmate
sarvasya vastunastadvat kiṃ nānityatvamiṣyate // Bca_9.134

na sthaulyaṃ cetsukhādanyat sukhasyānityatā sphuṭam
nāsadutpadyate kiṃcid asattvāditi cenmatam // Bca_9.135

vyaktasyāsata utpattir akāmasyāpi te sthitā
annādo 'medhyabhakṣaḥ syāt phalaṃ hetau yadi sthitam // Bca_9.136

paṭārgheṇaiva karpāsabījaṃ krītvā nivasyatām
mohāccennekṣate lokaḥ tattvajñasyāpi sā sthitiḥ // Bca_9.137

lokasyāpi ca tajjñānam asti kasmānna paśyati
lokāpramāṇatāyāṃ cet vyaktadarśanamapyasat // Bca_9.138

pramāṇamapramāṇaṃ cen nanu tatpramitaṃ mṛṣā
tattvataḥ śūnyatā tasmād bhāvānāṃ nopapadyate // Bca_9.139

kalpitaṃ bhāvamaspṛṣṭvā tadabhāvo na gṛhyate
tasmādbhāvo mṛṣā yo hi tasyābhāvaḥ sphuṭaṃ mṛṣā // Bca_9.140

tasmātsvapne sute naṣṭe sa nāstīti vikalpanā
tadbhāvakalpanotpādaṃ vibadhnāti mṛṣā ca sā // Bca_9.141

tasmādevaṃ vicāreṇa nāsti kiṃcidahetutaḥ
na ca vyastasamasteṣu pratyayeṣu vyavasthitam // Bca_9.142

anyato nāpi cāyātaṃ na tiṣṭhati na gacchati
māyātaḥ ko viśeṣo 'sya yanmūḍhaiḥ satyataḥ kṛtam // Bca_9.143

māyayā nirmitaṃ yacca hetubhiryacca nirmitam
āyāti tatkutaḥ kutra yāti ceti nirūpyatām // Bca_9.144

yadanyasaṃnidhānena dṛṣṭaṃ na tadabhāvataḥ
pratibimbasame tasmin kṛtrime satyatā katham // Bca_9.145

vidyamānasya bhāvasya hetunā kiṃ prayojanam
athāpyavidyamāno 'sau hetunā kiṃ prayojanam // Bca_9.146

nābhāvasya vikāro 'sti hetukoṭiśatairapi
tadavasthaḥ kathaṃ bhāvaḥ ko vānyo bhāvatāṃ gataḥ // Bca_9.147

nābhāvakāle bhāvaścet kadā bhāvo bhaviṣyati
nājātena hi bhāvena so 'bhāvo 'pagamiṣyati // Bca_9.148

na cānapagate 'bhāve bhāvāvasarasaṃbhavaḥ
bhāvaścābhāvatāṃ naiti dvisvabhāvaprasaṅgataḥ // Bca_9.149

evaṃ ca na virodho 'sti na ca bhāvo 'sti sarvadā
ajātamaniruddhaṃ ca tasmātsarvamidaṃ jagat // Bca_9.150

svapnopamāstu gatayo vicāre kadalīsamāḥ
nirvṛtānirvṛtānāṃ ca viśeṣo nāsti vastutaḥ // Bca_9.151

evaṃ śūnyeṣu dharmeṣu kiṃ labdhaṃ kiṃ hṛtaṃ bhavet
satkṛtaḥ paribhūto vā kena kaḥ saṃbhaviṣyati // Bca_9.152

kutaḥ sukhaṃ vā duḥkhaṃ vā kiṃ priyaṃ vā kimapriyam
kā tṛṣṇā kutra sā tṛṣṇā mṛgyamāṇā svabhāvataḥ // Bca_9.153

vicāre jīvalokaḥ kaḥ ko nāmātra mariṣyati
ko bhaviṣyati ko bhūtaḥ ko bandhuḥ kasya kaḥ suhṛt // Bca_9.154

sarvamākāśasaṃkāśaṃ parigṛhṇantu madvidhāḥ
prakupyanti prahṛṣyanti kalahotsavahetubhiḥ // Bca_9.155

śokāyāsairviṣādaiśca mithaśchedanabhedanaiḥ
yāpayanti sukṛcchreṇa pāpairātmasukhecchavaḥ // Bca_9.156

mṛtāḥ patantyapāyeṣu dīrghatīvravyatheṣu ca
āgatyāgatya sugatiṃ bhūtvā bhūtvā sukhocitāḥ // Bca_9.157

bhave bahuprapātaśca tatra cāsattvamīdṛśam
tatrānyonyavirodhaśca na bhavettattvamīdṛśam // Bca_9.158

tatra cānupamāstīvrā anantaduḥkhasāgarāḥ
tatraivamalpabalatā tatrāpyalpatvamāyuṣaḥ // Bca_9.159

tatrāpi jīvitārogyavyāpāraiḥ kṣutklamaśramaiḥ
nidrayopadravairbālasaṃsargairniṣphalaistathā // Bca_9.160

vṛthaivāyurvahatyāśu vivekastu sudurlabhaḥ
tatrāpyabhyastavikṣepanivāraṇagatiḥ kutaḥ // Bca_9.161

tatrāpi māro yatate mahāpāyaprapātane
tatrāsanmārgabāhulyād vicikitsā ca durjayā // Bca_9.162

punaśca kṣaṇadaurlamyaṃ buddhotpādo 'tidurlabhaḥ
kleśaugho durnivāraścety aho duḥkhaparamparā // Bca_9.163

aho batātiśocyatvam eṣāṃ duḥkhaughavartinām
ye nekṣante svadauḥsthityam evamapyatiduḥsthitāḥ // Bca_9.164

snātvā snātvā yathā kaścid viśedvahniṃ muhurmuhuḥ
svasausthityaṃ ca manyanta evamapyatiduḥsthitāḥ // Bca_9.165

ajarāmaralīlānām evaṃ viharatāṃ satām
āyāsyantyāpado ghorāḥ kṛtvā maraṇamagrataḥ // Bca_9.166

evaṃ duḥkhāgnitaptānāṃ śāntiṃ kuryāmahaṃ kadā
puṇyameghasamudbhūtaiḥ sukhopakaraṇaiḥ svakaiḥ // Bca_9.167

kadopalambhadṛṣṭibhyo deśayiṣyāmi śūnyatām
saṃvṛtyānupalambhena puṇyasaṃbhāramādarāt // Bca_9.168

bodhicaryāvatāre prajñāpāramitā nāma navamaḥ paricchedaḥ |

Pariccheda 10

bodhicaryāvatāraṃ me yadvicintayataḥ śubham
tena sarvaṃ janāḥ santu bodhicaryā vibhūṣaṇāḥ // Bca_10.1

sarvāsu dikṣu yāvantaḥ kāyacittavyathāturāḥ
te prāpnuvantu matpuṇyaiḥ sukhaprāmodyasāgarān // Bca_10.2

āsaṃsāraṃ sukhajyānir mābhūtteṣāṃ kadācana
bodhisattvasukhaṃ prāptuṃ bhavatyavirataṃ jagat // Bca_10.3

yāvanto nārakāḥ kecid vidyante lokadhātuṣu
sukhāvatī sukhāmodair modantāṃ teṣu dehinaḥ // Bca_10.4

śītārtāḥ prāpnuvantūṣṇam uṣṇārtāḥ santu śītalāḥ
bodhisattvamahāmeghasaṃbhavairjalasāgaraiḥ // Bca_10.5

asipatravanaṃ teṣāṃ syānnandanavanadyutiḥ
kūṭaśālmalīvṛkṣāśca jāyantāṃ kalpapādapāḥ // Bca_10.6

dātyūhakāraṇḍavacakravākahaṃsādikolāhalaramyaśobhaiḥ
sarobhirudyāmasarojagandhair bhavantu hṛdyāḥ narakapradeśāḥ // Bca_10.7

so 'ṅgārarāśirmaṇirāśirastu taptā ca bhūḥ sphāṭikakuṭṭimaṃ syāt
bhavantu saṃghātamahīdharāśca pūjāvimānāḥ sugataprapūrṇāḥ // Bca_10.8

aṅgārataptopalaśastravṛṣṭir adyaprabhṛtyastu ca puṣpavṛṣṭiḥ
tacchastrayuddhaṃ ca paraspareṇa kīḍārthamadyāstu ca puṣpayuddham // Bca_10.9

patitasakalamāṃsāḥ kundavarṇāsthidehā dahanasamajalāyāṃ vaitaraṇyāṃ nimagnāḥ
mama kuśalabalena prāptadivyātmabhāvāḥ saha suravanitābhiḥ santu mandākinīsthāḥ // Bca_10.10

trastāḥ paśyantvakasmādiha yamapuruṣāḥ kākagṛdhrāśca ghorāḥ dhvāntaṃ dhvastaṃ samantāt sukharatijananī kasya saumyā prabheyam
ityūrdhvaṃ prekṣamāṇā gaganatalagataṃ vajrapāṇiṃ jvalantaṃ dṛṣṭvā prāmodyavegād vyapagataduritā yāṃtu tenaiva sārdham // Bca_10.11

patatu kamalavṛṣṭirgandhapānīyamiśrāc chamiti narakavahniṃ dṛśyate nāśayantī
kimidamiti sukhenāhlāditaṃ nāma kasmād bhavatu kamalapāṇerdarśanaṃ nārakāṇām // Bca_10.12

āyātāyāta śīghraṃ bhayamapanayata bhrātaro jīvitāḥ smaḥ saṃprāpto 'smākameṣa jvaladabhayakaraḥ ko 'pi cīrī kumāraḥ
sarvaṃ yasyānubhāvād vyasanamapagataṃ prītivegāḥ pravṛttāḥ jātaṃ saṃbodhicittaṃ sakalajanaparitrāṇamātā dayā ca // Bca_10.13

paśyantvenaṃ bhavantaḥ suraśatamukuṭairarcyamānāṅghripadmaṃ kāruṇyādārdradṛṣṭiṃ śirasi nipatitānekapuṣpaughavṛṣṭim
kūṭāgārairmanojñaiḥ stutimukharasurastrīsahastropagītair dṛṣṭvāgre mañjughoṣaṃ bhavatu kalakalaḥ sāṃprataṃ nārakāṇām // Bca_10.14

iti matkuśalaiḥ samantabhadrapramukhānāvṛtabodhisattvameghān
sukhaśītasugandhavātavṛṣṭīn abhinandantu vilokya nārakāste // Bca_10.15

śāmyantu vedanāstīvrā nārakāṇāṃ bhayāni ca
durgatibhyo vimucyantāṃ sarvadurgativāsinaḥ // Bca_10.16

anyonyabhakṣaṇabhayaṃ tiraścāmapagacchatu
bhavantu sukhinaḥ pretā yathottarakurau narāḥ // Bca_10.17

saṃtarpyantāṃ pretāḥ snāpyantāṃ śītalā bhavantu sadā /
āryāvalokiteśvarakaragalitakṣīradhārābhiḥ // Bca_10.18

andhāḥ paśyantu rūpāṇi śṛṇvantu badhirāḥ sadā
garbhiṇyaśca prasūyantāṃ māyādevīva nirvyathāḥ // Bca_10.19

vastrabhojanapānīyaṃ srakcandanavibhūṣaṇam
mano 'bhilaṣitaṃ sarvaṃ labhantāṃ hitasaṃhitam // Bca_10.20

bhītāśca nirbhayāḥ santu śokārtāḥ prītilābhinaḥ
udvignāśca nirudvegā dhṛtimanto bhavantu ca // Bca_10.21

ārogyaṃ rogiṇāmastu mucyantāṃ sarvabandhanāt
durbalā balinaḥ santu snigdhacittāḥ parasparam // Bca_10.22

sarvā diśaḥ śivāḥ santu sarveṣāṃ pathivartinām
yena kāryeṇa gacchanti tadupāyena sidhyatu // Bca_10.23

nauyānayātrārūḍhāśca santu siddhamanorathāḥ
kṣemeṇa kūlamāsādya ramantāṃ saha bandhubhiḥ // Bca_10.24

kāntāronmārgapatitā labhantāṃ sārthasaṃhatim
aśrameṇa ca gacchantu cauravyāghrādinirbhayāḥ // Bca_10.25

suptamattapramattānāṃ vyādhyāraṇyādisaṃkaṭe
anāthabālavṛddhānāṃ rakṣāṃ kurvantu devatāḥ // Bca_10.26

sarvākṣaṇavinirmuktāḥ śraddhāprajñākṛpānvitāḥ
ākārācārasaṃpannāḥ santu jātismarāḥ sadā // Bca_10.27

bhavantvakṣayakośāśca yāvad naganagañjavat
nirdvandvā nirupāyāstāḥ santu svādhīnavṛttayaḥ // Bca_10.28

alpaujasaśca ye sattvās te bhavantu mahaujasaḥ
bhavantu rūpasaṃpannā ye virūpāstapasvinaḥ // Bca_10.29

yāḥ kāścana striyo loke puruṣatvaṃ vrajantu tāḥ
prāpnuvantu ca tāṃ nīcā hatamānā bhavantu ca // Bca_10.30

anena mama puṇyena sarvasattvā aśeṣataḥ
viramya sarvapāpebhyaḥ kurvantu kuśalaṃ sadā // Bca_10.31

bodhicittāvirahitā bodhicaryāparāyaṇāḥ
buddhaiḥ parigṛhītāśca mārakarmavivarjitāḥ // Bca_10.32

aprameyāyuṣaścaiva sarvasattvā bhavantu te
nityaṃ jīvantu sukhitā mṛtyuśabdo 'pi naśyatu // Bca_10.33

ramyāḥ kalpadrumodyānaiḥ diśaḥ sarvā bhavantu ca
buddhabuddhātmajākīrṇā dharmadhvanimanoharaiḥ // Bca_10.34

śarkarādivyapetā ca samā pāṇitalopamā
mṛdvī ca vaidūryamayī bhūmiḥ sarvatra tiṣṭhatu // Bca_10.35

bodhisattvamahāparṣanmaṇḍalāni samantataḥ
niṣīdantu svaśobhāmir maṇḍayantu mahītalam // Bca_10.36

pakṣibhyaḥ sarvavṛkṣebhyo raśmibhyo gaganādapi
dharmadhvaniraviśrāmaṃ śrūyatāṃ sarvadehibhiḥ // Bca_10.37

buddhabuddhasutairnityaṃ labhantāṃ te samāgamam
pūjāmeghairanantaiśca pūjayantu jagadgurum // Bca_10.38

devo varṣatu kālena śasyasaṃpattirastu ca
sphīto bhavatu lokaśca rājā bhavatu dhārmikaḥ // Bca_10.39

śaktā bhavantu cauṣadhyo mantrāḥ siddhantu jāpinām
bhavantu karuṇāviṣṭā ḍākinīrākṣasādayaḥ // Bca_10.40

mā kaścidduḥkhitaḥ sattvo mā pāpī mā ca rogitaḥ
mā hīnaḥ paribhūto vā mā bhūt kaścicca durmanāḥ // Bca_10.41

pāṭhasvādhyāyakalilā vihārāḥ santu susthitāḥ
nityaṃ syāt saṃghasāmagrī saṃghakāryaṃ ca sidhyatu // Bca_10.42

vivekalābhinaḥ santuḥ śikṣākāmāśca bhikṣavaḥ
karmaṇyacittā dhyāyantu sarvavikṣepavarjitāḥ // Bca_10.43

lābhinyaḥ santu bhikṣuṇyaḥ kalahāyāsavarjitāḥ
bhavantvakhaṇḍaśīlāśca sarve pravrajitāstathā // Bca_10.44

duḥśīlāḥ santu saṃvignāḥ pāpakṣayaratāḥ sadā
sugaterlābhinaḥ santu tatra cākhaṇḍitavratāḥ // Bca_10.45

paṇḍitāḥ satkṛtāḥ santu lābhinaḥ paiṇḍapātikāḥ
bhavantu śuddhasaṃtānāḥ sarvadikkhyātakīrtayaḥ // Bca_10.46

abhuktvāpāyikaṃ duḥkhaṃ vinā duskaracaryayā
divyenaikena kāyena jagadbuddhatvamāpnuyāt // Bca_10.47

pūjyantāṃ sarvasaṃbuddhāḥ sarvasattvairanekadhā
acintyabauddhasaukhyena sukhinaḥ santu bhūyasā // Bca_10.48

sidhyantu bodhisattvānāṃ jagadarthaṃ manorathāḥ
yaccintayanti te nāthās tat sattvānāṃ samṛdhyatu // Bca_10.49

pratyekabuddhāḥ sukhino bhavantu śrāvakāstathā
devāsuranarairnityaṃ pūjyamānāḥ sagauravaiḥ // Bca_10.50

jātismaratvaṃ pravrajyām ahaṃ ca prāpnuyāṃ sadā
yāvat pramuditāṃ bhūmiṃ mañjughoṣaparigrahāt // Bca_10.51

yena tenāsanenāhaṃ yāpayeyaṃ balānvitaḥ
vivekavāsasāmagrīṃ prāpnuyāṃ sarvajātiṣu // Bca_10.52

yadā ca draṣṭukāmaḥ syāṃ praṣṭukāmaśca kiṃcana
tameva nāthaṃ paśyeyaṃ mañjunāthamavighnataḥ // Bca_10.53

daśadigvyomaparyantasarvasattvārthasādhane
yadācarati mañjuśrīḥ saiva caryā bhavenmama // Bca_10.54

ākāśasya sthitiryāvad yāvacca jagataḥ sthitiḥ
tāvanmama sthitirbhūyāj jagadduḥkhāni nighnataḥ // Bca_10.55

yatkiṃcijjagato duḥkhaṃ tat sarvaṃ mayi pacyatām
bodhisattvaśubhaiḥ sarvair jagat sukhitamastu ca // Bca_10.56

jagadduḥkhaikabhaiṣajyaṃ sarvasaṃpat sukhākaram
lābhasatkārasahitaṃ ciraṃ tiṣṭhatu śāsanam // Bca_10.57

mañjughoṣaṃ namasyāmi yat prasādānmatiḥ śubhe
kalyāṇamitraṃ vande 'haṃ yat prasādācca vardhata iti // Bca_10.58

bodhicaryāvatāre pariṇāmanā paricchedo daśamaḥ ||


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Bodhicaryāvatāra. Bodhicaryāvatāra. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D022-6