Śāntideva: Bodhicaryāvatāra
Header
Data entry: Richard Mahoney
Contribution: Richard Mahoney
Date of this version: 2020-07-31
Source:
- .
Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
Licence:
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Interpretive markup: none
Notes:
Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.
Santideva: Bodhicaryavatara
Input by Richard Mahoney
TEXT WITH PADA MARKERS
The original encoding of this e-text emulates Nagari script.
Therefore word boundaries are not always spaced.
Revisions:
- 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
- 2025-01-08: Modified for validation.
- 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.
Text
Pariccheda 1
aum namo buddhāya |
sugatān sasutān sadharmakāyān praṇipatyādarato 'khilāṃśca vandyān
sugatātmajasaṃvarāvatāraṃ kathayiṣyāmi yathāgamaṃ samāsāt //
Bca_1.1
na hi kiṃcidapūrvamatra vācyaṃ na ca saṃgrathanakauśalaṃ mamāsti
ataeva na me parārthacintā svamano vāsayituṃ kṛtaṃ mamedaṃ //
Bca_1.2
mama tāvadanena yāti vṛddhiṃ kuśalaṃ bhāvayituṃ prasādavegaḥ
atha matsamadhātureva paśyed aparo 'pyenamato 'pi sārthako 'yaṃ //
Bca_1.3
kṣaṇasaṃpadiyaṃ sudurlabhā pratilabdhā puruṣārthasādhanī
yadi nātra vicintyate hitaṃ punarapyeṣa samāgamaḥ kutaḥ //
Bca_1.4
rātrau yathā meghaghanāndhakāre vidyutkṣaṇaṃ darśayati prakāśaṃ
buddhānubhāvena tathā kadācillokasya puṇyeṣu matiḥ kṣaṇaṃ syāt //
Bca_1.5
tasmācchubhaṃ durbalameva nityaṃ balaṃ tu pāpasya mahatsughoraṃ
tajjīyate 'nyena śubhena kena saṃbodhicittaṃ yadi nāma na syāt //
Bca_1.6
kalpānanalpān pravicintayadbhir dṛṣṭaṃ munīndrairhitametadeva
yataḥ sukhenaiva sukhaṃ pravṛddham utplāvayatyapramitāñjanaughān //
Bca_1.7
bhavaduḥkhaśatāni tartukāmair api sattvavyasanāni hartukāmaiḥ
bahusaukhyaśatāni bhoktukāmair na vimocyaṃ hi sadaiva bodhicittaṃ //
Bca_1.8
bhavacārakabandhano varākaḥ sugatānāṃ suta ucyate kṣaṇen
na narāmaralokavandanīyo bhavati smodita eva bodhicitte //
Bca_1.9
aśucipratimāmimāṃ gṛhītvā jinaratnapratimāṃ karotyanarghāṃ
rasajātamatīva vedhanīyaṃ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittasaṃjñaṃ //
Bca_1.10
suparīkṣitamaprameyadhībhir bahumūlyaṃ jagadekasārthavāhaiḥ
gatipattanavipravāsaśīlāḥ sudṛḍhaṃ gṛhṇata bodhicittaratnaṃ //
Bca_1.11
kadalīva phalaṃ vihāya yāti kṣayamanyatkuśalaṃ hi sarvameva
satataṃ phalati kṣayaṃ na yāti prasavatyeva tu bodhicittavṛkṣaḥ //
Bca_1.12
kṛtvāpi pāpāni sudāruṇāni yadāśrayāduttarati kṣaṇena
śūrāśrayeṇeva mahābhayāni nāśrīyate tatkathamajñasattvaiḥ //
Bca_1.13
yugāntakālānalavanmahānti pāpāni yannirdahati kṣaṇena
yasyānuśaṃsānamitānuvāca maitreyanāthaḥ sudhanāya dhīmān //
Bca_1.14
tadbodhicittaṃ dvividhaṃ vijñātavyaṃ samāsataḥ
bodhipraṇidhicittaṃ ca bodhiprasthānameva ca //
Bca_1.15
gantukāmasya gantuśca yathā bhedaḥ pratīyate
tathā bhedo 'nayorjñeyo yathāsaṃkhyena paṇḍitaiḥ //
Bca_1.16
bodhipraṇidhicittasya saṃsāre 'pi phalaṃ mahat
na tvavicchinnapuṇyatvaṃ yathā prasthānacetasaḥ //
Bca_1.17
yataḥ prabhṛtyaparyantasattvadhātupramokṣaṇe
samādadāti taccittam anivartyena cetasā //
Bca_1.18
tataḥ prabhṛti suptasya pramattasyāpyanekaśaḥ
avicchinnāḥ puṇyadhārāḥ pravartante nabhaḥsamāḥ //
Bca_1.19
idaṃ subāhupṛcchāyāṃ sopapattikamuktavān
hīnādhimuktisattvārthaṃ svayameva tathāgataḥ //
Bca_1.20
śiraḥśūlāni sattvānāṃ nāśayāmīti cintayan
aprameyeṇa puṇyena gṛhyate sma hitāśayaḥ //
Bca_1.21
kimutāpramitaṃ śūlam ekaikasya jihīrṣataḥ
aprameyaguṇaṃ sattvam ekaikaṃ ca cikīrṣataḥ //
Bca_1.22
kasya mātuḥ piturvāpi hitāśaṃseyamīdṛśī
devatānāmṛṣīṇāṃ vā brahmaṇāṃ vā bhaviṣyati //
Bca_1.23
teṣāmeva ca sattvānāṃ svārthe 'pyeṣa manorathaḥ
notpannapūrvaḥ svapne 'pi parārthe saṃbhavaḥ kutaḥ //
Bca_1.24
sattvaratnaviśeṣo 'yam apūrvo jāyate kathaṃ
yatparārthāśayo 'nyeṣāṃ na svārthe 'pyupajāyate //
Bca_1.25
jagadānandabījasya jagadduḥkhauṣadhasya ca
cittaratnasya yatpuṇyaṃ tatkathaṃ hi pramīyatāṃ //
Bca_1.26
hitāśaṃsanamātreṇa buddhapūjā viśiṣyate
kiṃ punaḥ sarvasattvānāṃ sarvasaukhyārthamudyamāt //
Bca_1.27
duḥkhamevābhidhāvanti duḥkhaniḥsaraṇāśayā
sukhecchayaiva saṃmohāt svasukhaṃ ghnanti śatruvat //
Bca_1.28
yasteṣāṃ sukharaṅkāṇāṃ pīḍitānāmanekaśaḥ
tṛptiṃ pūrvasukhaiḥ kuryāt sarvāḥ pīḍāśchinatti ca //
Bca_1.29
nāśayatyapi saṃmohaṃ sādhustena samaḥ kutaḥ
kuto vā tādṛśaṃ mitraṃ puṇyaṃ vā tādṛśaṃ kutaḥ //
Bca_1.30
kṛte yaḥ pratikurvīta so 'pi tāvatpraśasyate
avyāpāritasādhustu bodhisattvaḥ kimucyatāṃ //
Bca_1.31
katipayajanasatradāyakaḥ kuśalakṛdityabhipūjyate janaiḥ
kṣaṇamaśanakamātradānataḥ saparibhavaṃ divasārdhayāpanāt //
Bca_1.32
kimu niravadhisattvasaṃkhyayā niravadhikālamanuprayacchataḥ
gaganajanaparikṣayākṣayaṃ sakalamanorathasaṃprapūraṇaṃ //
Bca_1.33
iti sattrapatau jinasya puttre kaluṣaṃ sve hṛdaye karoti yaśca
kaluṣodayasaṃkhyayā sa kalpān narakeṣvāvasatīti nātha āha //
Bca_1.34
atha yasya manaḥ prasādameti prasavettasya tato 'dhikaṃ phalaṃ
mahatā hi balena pāpakarma jinaputtreṣu śubhaṃ tvayatnataḥ //
Bca_1.35
teṣāṃ śarīrāṇi namaskaromi yatroditaṃ tadvaracittaratnaṃ
yatrāpakāro 'pi sukhānubandhī sukhākarāṃstān śaraṇaṃ prayāmi //
Bca_1.36
bodhicaryāvatāre bodhicittānuśaṃsā nāma prathamaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 2
taccittaratnagrahaṇāya samyak pūjāṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ
saddharmaratnasya ca nirmalasya buddhātmajānāṃ ca guṇodadhīnāṃ //
Bca_2.1
yāvanti puṣpāṇi phalāni caiva bhaiṣajyajātāni ca yāni santi
ratnāni yāvanti ca santi loke jalāni ca svacchamanoramāṇi //
Bca_2.2
mahīdharā ratnamayāstathānye vanapradeśāśca vivekaramyāḥ
latāḥ sapuṣpābharaṇojjvalāśca drumāśca ye satphalanamraśākhāḥ //
Bca_2.3
devādilokeṣu ca gandhadhūpāḥ kalpadrumā ratnamayāśca vṛkṣāḥ
sarāṃsi cāmbhoruhabhūṣaṇāni haṃsasvanātyantamanoharāṇi //
Bca_2.4
akṛṣṭajātāni ca śasyajātāny anyāni vā pūjyavibhūṣaṇāni
ākāśadhātuprasarāvidhīni sarvāṇyapīmānyaparigrahāṇi //
Bca_2.5
ādāya buddhyā munipuṅgavebhyo niryātayāmyeṣa saputrakebhyaḥ
gṛhṇantu tanme varadakṣiṇīyā mahākṛpā māmanukampamānāḥ //
Bca_2.6
apuṇyavānasmi mahādaridraḥ pūjārthamanyanmama nāsti kiṃcit
ato mamārthāya parārthacintā gṛhṇantu nāthā idamātmaśaktyā //
Bca_2.7
dadāmi cātmānamahaṃ jinebhyaḥ sarveṇa sarvaṃ ca tadātmajebhyaḥ
parigrahaṃ me kurutāgrasattvāḥ yuṣmāsu dāsatvamupaimi bhaktyā //
Bca_2.8
parigraheṇāsmi bhavatkṛtena nirbhīrbhave sattvahitaṃ karomi
pūrvaṃ ca pāpaṃ samatikramāmi nānyacca pāpaṃ prakaromi bhūyaḥ //
Bca_2.9
ratnojjvalastambhamanorameṣu muktāmayodbhāsivitānakeṣu
svacchojjvalasphāṭikakuṭṭimeṣu sugandhiṣu snānagṛheṣu teṣu //
Bca_2.10
manojñagandhodakapuṣpapūrṇaiḥ kumbhairmahāratnamayairanekaiḥ
snānaṃ karomyeṣa tathāgatānāṃ tadātmajānāṃ ca sagītavādyaṃ //
Bca_2.11
pradhūpitairdhautamalairatulyair varstraiśca teṣāṃ tanumunmṛśāmi
tataḥ suraktāni sudhūpitāni dadāmi tebhyo varacīvarāṇi //
Bca_2.12
divyairmṛduślakṣṇavicitraśobhair vastrairalaṅkāravaraiśca taistaiḥ
samantabhadrājitamañjughoṣalokeśvarādīnapi maṇḍayāmi //
Bca_2.13
sarvatrisāhasravisārigandhair gandhottamaistānanulepayāmi
sūttaptasūnmṛṣṭasudhautahemaprabhojjvalānsarvamunīndrakāyān //
Bca_2.14
mandāravendīvaramallikādyaiḥ sarvaiḥ sugandhaiḥ kusumairmanojñaiḥ
abhyarcayāmyarcyatamānmunīndrān sragbhiśca saṃsthānamanoramābhiḥ //
Bca_2.15
sphītasphuradgandhamanoramaiśca tāndhūpameghairupadhūpayāmi
bhaujyaiśca svādyairvividhaiśca peyais tebhyo nividyaṃ ca nivedayāmi //
Bca_2.16
ratnapradīpāṃśca nivedayāmi suvarṇapadmeṣu niviṣṭapaṅkvīn
gandhopalipteṣu ca kuṭṭimeṣu kirāmi puṣpaprakarānmanojñān //
Bca_2.17
pralambamuktāmaṇihāraśobhān ābhāsvarāndigmukhamaṇḍanāṃstān
vimānameghān stutigītaramyān maitrīmayebhyo 'pi nivedayāmi //
Bca_2.18
suvarṇadaṇḍaiḥ kamanīyarūpaiḥ saṃsaktamuktāni samucchritāni
pradhārayāmyeṣa mahāmunīnāṃ ratnātapatrāṇyatiśobhanāni //
Bca_2.19
ataḥ paraṃ pritaṣṭhantāṃ pūjāmeghā manoramāḥ
tūryasaṅgītimeghāśca sarvasattvapraharṣaṇāḥ //
Bca_2.20
sarvasaddharmaratneṣu caityeṣu pratimāsu ca
puṣparatnādivarṣāśca pravarttantāṃ nirantaram //
Bca_2.21
mañjughoṣaprabhṛtayaḥ pūjayanti yathā jinān
tathā tathāgatānnāthān saputrānpūjayāmyaham //
Bca_2.22
svarāṅgasāgaraiḥ stotraiḥ staumi cāhaṃ guṇodadhīn
stutisaṅgītimeghāśca saṃbhavantveṣvananyathā //
Bca_2.23
sarvakṣetrāṇusaṃkhyaiśca praṇāmaiḥ praṇamāmyahaṃ
sarvatrādhvagatānbuddhān sahadharmagaṇottamān //
Bca_2.24
sarcacaityāni vande 'haṃ bodhisattvāśrayāṃstathā
namaḥ karomyupādhyāyān abhivandyānyatīṃstathā //
Bca_2.25
buddhaṃ gacchāmi śaraṇaṃ yāvadābodhimaṇḍataḥ
dharmaṃ gacchāmi śaraṇaṃ bodhisattvagaṇaṃ tathā //
Bca_2.26
vijñāpayāmi saṃbuddhān sarvadikṣu vyavasthitān
mahākāruṇikāṃścāpi bodhisattvānkṛtāñjaliḥ //
Bca_2.27
anādimati saṃsāre janmanyatraiva vā punaḥ
yanmayā paśunā pāpaṃ kṛtaṃ kāritameva vā //
Bca_2.28
yaccānumoditaṃ kiṃcid ātmaghātāya mohataḥ
tadatyayaṃ deśayāmi paścāttāpena tāpitaḥ //
Bca_2.29
ratnatraye 'pakāro yo mātāpitṛṣu vā mayā
guruṣvanyeṣu vā kṣepāt kāyavāgbuddhibhiḥ kṛtaḥ //
Bca_2.30
anekadoṣaduṣṭena mayā pāpena nāyakāḥ
yatkṛtaṃ dāruṇaṃ pāpaṃ tatsarvaṃ deśayāmyaham //
Bca_2.31
kathaṃ ca niḥsarāmyasmān nityodvego 'smi nāyakāḥ
mā bhūnme mṛtyuracirād akṣīṇe pāpasaṃcaye //
Bca_2.32
kathaṃ ca niḥsarāmyasmāt paritrāyata satvaraṃ
mā mamākṣīṇapāpasya maraṇaṃ śīghrameṣyati //
Bca_2.33
kṛtākṛtāparīkṣo 'yaṃ mṛtyurviśrambhaghātakaḥ
svasthāsvasthairaviśvāsya ākasmikamahāśaniḥ //
Bca_2.34
priyāpriyanimittena pāpaṃ kṛtamanekadhā
sarvamutsṛjya gantavyam iti na jñātamīdṛśam //
Bca_2.35
tattatsmaraṇatāṃ yāti yadyadvastvanubhūyate
svapnānubhūtavatsarvaṃ gataṃ na punarīkṣyate //
Bca_2.36
apriyā na bhaviṣyanti priyo me na bhaviṣyati
ahaṃ ca na bhaviṣyāmi sarvaṃ ca na bhaviṣyati //
Bca_2.37
ihaiva tiṣṭhatastāvad gatā naike priyāpriyāḥ
tannimittaṃ tu yatpāpaṃ tatsthitaṃ ghoramagrataḥ //
Bca_2.38
evamāgantuko 'smīti na mayā pratyavekṣitaṃ
mohānunayavidvaiṣaiḥ kṛtaṃ pāpamanekadhā //
Bca_2.39
rātrindivamaviśrāmam āyuṣo vardhate vyayaḥ
āyasya cāgamo nāsti na mariṣyāmi kiṃ nvaham //
Bca_2.40
iha śayyāgatenāpi bandhumadhye 'pi tiṣṭhatā
mayaivaikena soḍhavyā marmacchedādivedanā //
Bca_2.41
yamadūtairgṛhītasya kuto bandhuḥ kutaḥ suhṛt
puṇyamekaṃ tadā trāṇaṃ mayā tacca na sevitam //
Bca_2.42
anityajīvitāsaṅgād idaṃ bhayamajānatā
pramattena mayā nāthā bahu pāpamupārjitam //
Bca_2.43
aṅgacchedārthamapyadya nīyamāno viśuṣyati
pipāsito dīnadṛṣṭir anyadevekṣate jagat //
Bca_2.44
kiṃ punarbhairavākārair yamadūtairadhiṣṭhitaḥ
mahātrāsajvaragrastaḥ purīṣotsargaveṣṭitaḥ //
Bca_2.45
kātarairdṛṣṭipātaiśca trāṇānveṣī caturdiśaṃ
ko me mahābhayādasmāt sādhustrāṇaṃ bhaviṣyati //
Bca_2.46
trāṇaśūnyā diśo dṛṣṭvā punaḥ saṃmohamāgataḥ
tadāhaṃ kiṃ kariṣyāmi tasminsthāne mahābhaye //
Bca_2.47
adyaiva śaraṇaṃ yāmi jagannāthānmahābalān
jagadrakṣārthamudyuktān sarvatrāsaharāṃjinān //
Bca_2.48
taiścāpyadhigataṃ dharmaṃ saṃsārabhayanāśanaṃ
śaraṇaṃ yāmi bhāvena bodhisattvagaṇaṃ tathā //
Bca_2.49
samastabhadrāyātmānaṃ dadāmi bhayavihvalaḥ
punaśca mañjughoṣāya dadāmyātmānamātmanā //
Bca_2.50
taṃ cāvalokitaṃ nāthaṃ kṛpāvyākulacāriṇaṃ
viraumyārtaravaṃ bhītaḥ sa māṃ rakṣatu pāpinam //
Bca_2.51
āryamākāśagarbhaṃ ca kṣitigarbhaṃ ca bhāvataḥ
sarvānmahākṛpāṃścāpi trāṇānveṣī viraumyaham //
Bca_2.52
yaṃ dṛṣṭvaiva ca saṃtrastāḥ palāyante caturdiśaṃ
yamadūtādayo duṣṭās taṃ namasyāmi vajriṇam //
Bca_2.53
atītya yuṣmadvacanaṃ sāmprataṃ bhayadarśanāt
śaraṇaṃ yāmi vo bhīto bhayaṃ nāśayata drutam //
Bca_2.54
itvaravyādhibhīto 'pi vaidyavākyaṃ na laṅghayet
kimu vyādhiśatairgrastaś caturbhiścaturuttaraiḥ //
Bca_2.55
ekenāpi yataḥ sarve jambudvīpagatā narāḥ
naśyanti yeṣāṃ bhaiṣajyaṃ sarvadikṣu na labhyate //
Bca_2.56
tatra sarvajñavaidyasya sarvaśalyāpahāriṇaḥ
vākyamullaṅghayāmīti dhiṅmāmatyantamohitam //
Bca_2.57
atyapramattastiṣṭhāmi prapāteṣvitareṣvapi
kimu yojanasāhastre prapāte dīrghakālike //
Bca_2.58
adyaiva maraṇaṃ neti na yuktā me sukhāsikā
avaśyameti sā velā na bhaviṣyāmyahaṃ yadā //
Bca_2.59
abhayaṃ kena me dattaṃ niḥsariṣyāmi vā kathaṃ
avaśyaṃ na bhaviṣyāmi kasmānme susthitaṃ manaḥ //
Bca_2.60
pūrvānubhūtanaṣṭebhyaḥ kiṃ me sāramavasthitaṃ
yeṣu me 'bhiniviṣṭena gurūṇāṃ laṅghitaṃ vacaḥ //
Bca_2.61
jīvalokamimaṃ tyaktvā bandhūnparicitāṃstathā
ekākī kvāpi yāsyāmi kiṃ me sarvaiḥ priyāpriyaiḥ //
Bca_2.62
iyameva tu me cintā yuktā rātrindivaṃ sadā
aśubhānniyataṃ duḥkhaṃ niḥsareyaṃ tataḥ katham //
Bca_2.63
mayā bālena mūḍhena yatkiṃcitpāpamācitaṃ
prakṛtyā yacca sāvadyaṃ prajñaptyāvadyameva ca //
Bca_2.64
tatsarvaṃ deśayāmyeṣa nāthānāmagrataḥ sthitaḥ
kṛtāñjalirduḥkhabhītaḥ praṇipatya punaḥ punaḥ //
Bca_2.65
atyayamatyayatvena pratigṛhṇantu nāyakāḥ
na bhadrakamidaṃ nāthā na karttavyaṃ punarmayā //
Bca_2.66
iti dvitīyaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 3
apāyaduḥkhaviśrāmaṃ sarvasattvaiḥ kṛtaṃśubhaṃ
anumode pramodena sukhaṃ tiṣṭhantu duḥkhitāḥ //
Bca_3.1
saṃsāraduḥkhanirmokṣam anumode śarīriṇāṃ
bodhisattvatvabuddhatvam anumode ca tāyinām //
Bca_3.2
cittotpādasamudrāṃśca sarvasattvasukhāvahān
sarvasattvahitādhānān anumode ca śāsinām //
Bca_3.3
sarvāsu dikṣu saṃbuddhān prārthayāmi kṛtāñjaliḥ
dharmapradīpaṃ kurvantu mohādduḥkhaprapātinām //
Bca_3.4
nirvātukāmāṃśca jinān yācayāmi kṛtāñjaliḥ
kalpānanantāṃstiṣṭhantu mā bhūdandhamidaṃ jagat //
Bca_3.5
evaṃ sarvamidaṃ kṛtvā yanmayāsāditaṃ śubhaṃ
tena syāṃ sarvasattvānāṃ sarvaduḥkhapraśāntikṛt //
Bca_3.6
glānānāmasmi bhaiṣajyaṃ bhaveyaṃ vaidya eva ca
tadupasthāyakaścaiva yāvadrogāpunarbhavaḥ //
Bca_3.7
kṣutpipāsāvyathāṃ hanyām annapānapravarṣaṇaiḥ
durbhikṣāntarakalpeṣu bhaveyaṃ pānabhojanam //
Bca_3.8
daridrāṇāṃ ca sattvānāṃ nidhiḥ syāmahamakṣayaḥ
nānopakaraṇākārair upatiṣṭheyamagrataḥ //
Bca_3.9
ātmabhāvāṃstathā bhogān sarvatrādhvagataṃ śubhaṃ
nirapekṣastyajāmyeṣa sarvasattvārthasiddhaye //
Bca_3.10
sarvatyāgaśca nirvāṇaṃ nirvāṇārthi ca me manaḥ
tyaktavyaṃ cenmayā sarvaṃ varaṃ sattveṣu dīyatāṃ //
Bca_3.11
yathāsukhīkṛtaścātmā mayāyaṃ sarvadehināṃ
ghnantu nindantu vā nityam ākirantu ca pāṃsubhiḥ //
Bca_3.12
krīḍantu mama kāyena hasantu vilasantu ca
dattastebhyo mayā kāyaś cintayā kiṃ mayānayā //
Bca_3.13
kārayantu ca karmāṇi yāni teṣāṃ sukhāvahaṃ
anarthaḥ kasyacinmā bhūn māmālambya kadācana //
Bca_3.14
yeṣāṃ kruddhāprasannā vā māmālambya matirbhavet
teṣāṃ sa eva hetuḥ syān nityaṃ sarvārthasiddhaye //
Bca_3.15
abhyākhyāsyanti māṃ ye ca ye cānye 'pyapakāriṇaḥ
utprāsakāstathānye 'pi sarve syurbodhibhāginaḥ //
Bca_3.16
anāthānāmahaṃ nāthaḥ sārthavāhaśca yāyināṃ
pārepsūnāṃ ca naubhūtaḥ setuḥ saṅkrama eva ca //
Bca_3.17
dīpārthināmahaṃ dīpaḥ śayyā śayyārthināmahaṃ
dāsārthināmahaṃ dāso bhaveyaṃ sarvadehināṃ //
Bca_3.18
cintāmaṇirbhadraghaṭaḥ siddhavidyā mahauṣadhiḥ
bhaveyaṃ kalpavṛkṣaśca kāmadhenuśca dehināṃ //
Bca_3.19
pṛthivyādīni bhūtāni niḥśeṣākāśavāsināṃ
sattvānāmaprameyāṇāṃ yathābhogānyanekadhā //
Bca_3.20
evamākāśaniṣṭhasya sattvadhātoranekadhā
bhaveyamupajīvyo 'haṃ yāvatsarve na nirvṛtāḥ //
Bca_3.21
yathā gṛhītaṃ sugatair bodhicittaṃ purātanaiḥ
te bodhisattvaśikṣāyām ānupūrvyā yathā sthitāḥ //
Bca_3.22
tadvadutpādayāmyeṣa bodhicittaṃ jagaddhite
tadvadeva ca tāḥ śikṣāḥ śikṣiṣyāmi yathākramaṃ //
Bca_3.23
evaṃ gṛhītvā matimān bodhicittaṃ prasādataḥ
punaḥ pṛṣṭhasya puṣṭyarthaṃ cittamevaṃ praharṣayet //
Bca_3.24
adya me saphalaṃ janma sulabdho mānuṣo bhavaḥ
adya buddhakule jāto buddhaputro 'smi sāmprataṃ //
Bca_3.25
tathādhunā mayā kāryaṃ svakulocitakāriṇāṃ
nirmalasya kulasyāsya kalaṅko na bhavedyathā //
Bca_3.26
andhaḥ saṅkarakūṭebhyo yathā ratnamavāpnuyāt
tathā kathaṃcidapyetad bodhicittaṃ mamoditaṃ //
Bca_3.27
jaganmṛtyuvināśāya jātametadrasāyanaṃ
jagaddāridryaśamanaṃ nidhānamidamakṣayaṃ //
Bca_3.28
jagadvyādhipraśamanaṃ bhaiṣajyamidamuttamaṃ
bhavādhvabhramaṇaśrānto jagadviśrāmapādapaḥ //
Bca_3.29
durgatyuttaraṇe setuḥ sāmānyaḥ sarvayāyināṃ
jagatkleśoṣmaśamana uditaścittacandramāḥ //
Bca_3.30
jagadajñānatimiraprotsāraṇamahāraviḥ
saddharmakṣīramathanān navanītaṃ samutthitaṃ //
Bca_3.31
sukhabhogabubhukṣitasya vā janasārthasya bhavādhvacāriṇaḥ
sukhasatramidaṃ hyupasthitaṃ sakalābhyāgatasattvatarpaṇaṃ //
Bca_3.32
jagadadya nimantritaṃ mayā sugatatvena sukhena cāntarā
purataḥ khalu sarvatāyinām abhinandantu surāsurādayaḥ //
Bca_3.33
bodhicaryāvatāre bodhicittaparigraho nāma tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 4
evaṃ gṛhītvā sudṛḍhaṃ bodhicittaṃ jinātmajaḥ
śikṣānatikrame yatnaṃ kuryānnityamatandritaḥ //
Bca_4.1
sahasā yatsamārabdhaṃ samyag yadavicāritaṃ
tatra kuryānnavetyevaṃ pratijñāyāpi yujyate //
Bca_4.2
vicāritaṃ tu yadbuddhair mahāprājñaiśca tatsutaiḥ
mayāpi ca yathāśakti tatra kiṃ parilambyate //
Bca_4.3
yadicaivaṃ pratijñāya sādhayeyaṃ na karmaṇā
etāṃ sarvāṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati //
Bca_4.4
manasā cintayitvāpi yo na dadyātpunarnaraḥ
sa preto bhavatītyuktam alpamātre 'pi vastuni //
Bca_4.5
kimutānuttaraṃ saukhyam uccairuddhuṣya bhāvataḥ
jagatsarvaṃ visaṃvādya kā gatirme bhaviṣyati //
Bca_4.6
vetti sarvajña evaitām acintyāṃ karmaṇo gatiṃ
yadbodhicittatyāge 'pi mocayatyeva tānnarān //
Bca_4.7
bodhisattvasya tenaivaṃ sarvāpattirgarīyasī
yasmādāpadyamāno 'sau sarva sattvārthahānikṛt //
Bca_4.8
yo 'pyanyaḥ kṣaṇamapyasya puṇyavighnaṃ kariṣyati
tasya durgatiparyanto nāsti sattvārthadhātinaḥ //
Bca_4.9
ekasyāpi hi sattvasya hitaṃ hatvā hato bhavet
aśeṣākāśaparyantavāsināṃ kimu dehināṃ //
Bca_4.10
evamāpattibalato bodhicittabalena ca
dolāyamānaḥ saṃsāre bhūmiprāptaścirāyate //
Bca_4.11
tasmādyathā pratijñātaṃ sādhanīyaṃ mayādarāt
nādya cetkriyate yatnas talenāsmi talaṃ gataḥ //
Bca_4.12
aprameyā gatā buddhāḥ sarvasattvagaveṣakāḥ
naiṣāmahaṃ svadoṣeṇa cikitsāgocaraṃ gataḥ //
Bca_4.13
adyāpi cettathaiva syāṃ yathaivāhaṃ punaḥ punaḥ
durgativyādhimaraṇacchedabhedādyavāpnuyāṃ //
Bca_4.14
kadā tathāgatotpādaṃ śraddhāṃ mānuṣyameva vā
kuśalābhyāsayogyatvam evaṃ lapsye 'ti durlabhaṃ //
Bca_4.15
ārogyadivasaṃ cedaṃ sabhaktaṃ nirupadravaṃ
āyuḥ kṣaṇaṃ visaṃvādi kāyo yācitakopamaḥ //
Bca_4.16
nahīdṛśairmaccaritair mānuṣyaṃ labhyate punaḥ
alabhyamāne mānuṣye pāpameva kutaḥ śubhaṃ //
Bca_4.17
yadā kuśalayogyo 'pi kuśalaṃ na karomyahaṃ
apāyaduḥkhaiḥ saṃmūḍhaḥ kiṃ kariṣyāmyahaṃ tadā //
Bca_4.18
akurvataśca kuśalaṃ pāpaṃ cāpyupacinvataḥ
hataḥ sugataśabdo 'pi kalpakoṭiśatairapi //
Bca_4.19
ata evāha bhagavān mānuṣamatidurlabhaṃ
mahārṇavayugacchidrakūrmagrīvārpaṇopamaṃ //
Bca_4.20
ekakṣaṇātkṛtātpāpād avīcau kalpamāpsyate
anādikālopacitāt pāpātkā sugatau kathā //
Bca_4.21
na ca tanmātramevāsau vedayitvā vimucyate
yasyāttadvedayanneva pāpamanyatprasūyate //
Bca_4.22
nātaḥparā vañcanāsti na ca moho 'styataḥparaḥ
yadīdṛśaṃ kṣaṇaṃ prāpya nābhyastaṃ kuśalaṃ mayā //
Bca_4.23
yadi caivaṃ vimṛṣyāmi punaḥ sīdāmi mohitaḥ
śociṣyāmi ciraṃ bhūyo yamadūtaiḥ pracoditaḥ //
Bca_4.24
ciraṃ dhakṣyati me kāyaṃ nārakāgniḥ suduḥsahaḥ
paścāttāpānalaścittaṃ ciraṃ dhakṣyatiniścitaṃ //
Bca_4.25
kathaṃcidapi saṃprāpto hitabhūmiṃ sudurlabhāṃ
jānannapi ca nīyo 'haṃ tāneva narakānpunaḥ //
Bca_4.26
atra me cetanā nāsti mantrairiva vimohitaḥ
na jāne kena muhyāmi ko 'trāntarmama tiṣṭhati //
Bca_4.27
hastapādādirahitās tṛṣṇādveṣādiśatravaḥ
na śurā na ca te prājñāḥ kathaṃ dāsīkṛto 'smi taiḥ //
Bca_4.28
maccittāvasthitā eva dhnanti māmeva susthitāḥ
tatrāpyahaṃ na kupyāmi dhigasthānasahiṣṇutāṃ //
Bca_4.29
sarve devā manuṣyāśca yadi syurmama śatravaḥ
te 'pi nāvīcikaṃ vahniṃ samudānayituṃ kṣamāḥ //
Bca_4.30
merorapi yadāsaṅgān na bhasmāpyupalabhyate
kṣaṇātkṣipanti māṃ tatra balinaḥ kleśaśatravaḥ //
Bca_4.31
nahi sarvānyaśatrūṇāṃ dīrghamāyurapīdṛśaṃ
anādyantaṃ mahādīrghaṃ yanmama kleśavairiṇāṃ //
Bca_4.32
sarve hitāya kalpante ānukūlyena sevitāḥ
sevyamānāstvamī kleśāḥ sutarāṃ duḥkhakārakāḥ //
Bca_4.33
itisatatadīrghavairiṣu vyasanaughaprasavaikahetuṣu
hṛdaye nivasatsu nirbhayaṃ mama saṃsāraratiḥ kathaṃ bhavet //
Bca_4.34
bhavacārakapālakā ime narakādiṣvapi vadhyaghātakāḥ
mativeśmani lobhapañjare yadi tiṣṭhati kutaḥ sukhaṃ mama //
Bca_4.35
tasmānna tāvadahamatra dhuraṃ kṣipāmi yāvanna śatrava ime nihatāḥ samakṣaṃ
khalpe 'pi tāvadapakāriṇi baddharoṣā mānonnatāstamanihatya na yānti nidrāṃ //
Bca_4.36
prakṛtimaraṇaduḥkhitāndhakārān raṇaśirasi prasamaṃ nihantumugrāḥ
agaṇitaśaraśaktighātaduḥkhā na vimukhatāmupayāntyasādhayitvā //
Bca_4.37
kimuta satatasarvaduḥkhahetūn prakṛtiripūnupahantumudyatasya
bhavati mama viṣādadainyamadya vyasanaśatairapi kena hetunā vai //
Bca_4.38
akāraṇenaiva ripukṣatāni gātreṣvalaṇkāravadudvahanti
mahārhasiddhyai tu samudyatasya duḥkhāni kasmānmama bādhakāni //
Bca_4.39
svajīvikāmātranibaddhacittāḥ kaivartacaṇḍālakṛṣīvalādyāḥ
śītātapādivyasanaṃ sahante jagaddhitārthaṃ na kathaṃ sahe 'ham //
Bca_4.40
daśadigvyomaparyantajagatkleśavimokṣaṇe
pratijñāya mahātmāpi na kleśebhyo vimocitaḥ //
Bca_4.41
ātmapramāṇamajñātvā bruvannunmattakastadā
anivarttī bhaviṣyāmi tasmātkleśavadhe sadā //
Bca_4.42
atra grahī bhaviṣyāmi baddhavairaśca vigrahī
anyatra tadvidhātkleśāt kleśaghātānubandhinaḥ //
Bca_4.43
galantvantrāṇi me kāmaṃ śiraḥ patatu nāma me
na tvevāvanatiṃ yāmi sarvathā kleśavairiṇām //
Bca_4.44
nirvāsitasyāpi tu nāma śatror deśāntare sthānaparigrahaḥ syāt
yataḥ punaḥ saṃbhṛtaśaktireti na kleśaśatrorgatirīdṛśī tu //
Bca_4.45
kvāsau yāyānmanaḥstho nirastaḥ sthitvā yasminmadvadhārthaṃ yateta
nodyogo me kevalaṃ mandabuddheḥ kleśāḥ prajñādṛṣṭisādhyā varākāḥ //
Bca_4.46
na kleśā viṣayeṣu nendriyagaṇe nāpyantarāle sthitā nāto 'nyatra kuhasthitāḥ punarime mathnanti kṛtsnaṃ jagat
māyaiveyamato vimuñca hṛdayatrāsaṃ bhajasvodyamaṃ prajñārthaṃ kimakāṇḍa eva narakeṣvātmānamābādhase //
Bca_4.47
evaṃ viniścitya karomi yatnaṃ yathoktaśikṣāpratipattihetoḥ
vaidyopadeśāccalataḥ kuto 'sti bhaiṣajyasādhyasya nirāmayatvam //
Bca_4.48
bodhicaryāvatāre bodhisattvaśikṣā caturthaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 5
śikṣāṃ rakṣitukāmena cittaṃ rakṣyaṃ prayatnataḥ
na śikṣā rakṣituṃ śakyā calaṃ cittamarakṣatā //
Bca_5.1
adāntā mattamātaṅgā na kurvantīha tāṃ vyathām
karoti yāmavīcyādau muktaścittamataṅgajaḥ //
Bca_5.2
baddhaśceccitamātaṅgaḥ smṛtirajjvā samantataḥ
bhayamastaṃ gataṃ sarvaṃ kṛtsnaṃ kalyāṇamāgatam //
Bca_5.3
byāghrāḥ siṃhā gajā ṛkṣāḥ sarpāḥ sarve ca śatravaḥ
sarve narakapālāśca ḍākinyo rākṣasāstathā //
Bca_5.4
sarve baddhā bhavantyete cittasyaikasya bandhanāt
cittasyaikasya damanāt sarve dāntā bhavanti ca //
Bca_5.5
yasmādbhayāni sarvāṇi duḥkhānyapramitāni ca
cittādeva bhavantīti kathitaṃ tattvavādinā //
Bca_5.6
śastrāṇi kena narake ghaṭitāni prayatnataḥ
taptāyaḥkuṭṭimaṃ kena kuto jātāśca tāḥ striyaḥ //
Bca_5.7
pāpacittasamudbhūtaṃ tattatsarvaṃ jagau muniḥ
tasmānna kaścitrailokye cittādanyo bhayānakaḥ //
Bca_5.8
adaridraṃ jagatkṛtvā dānapāramitā yadi
jagaddaridramadyāpi sā kathaṃ pūrvatāyinām //
Bca_5.9
phalena saha sarvasvatyāgacittājjane 'khile
dānapāramitā proktā tasmāt sā cittameva tu //
Bca_5.10
matsyādayaḥ kva nīyantāṃ mārayeyaṃ yato na tān
labdhe viraticitte tu śīlapāramitā matā //
Bca_5.11
kiyato mārayiṣyāmi durjanān gaganopamān
mārite krodhacitte tu māritāḥ sarvaśatravaḥ //
Bca_5.12
bhūmiṃ chādayituṃ sarvāṃ kutaścarma bhaviṣyati
upānaccarmamātreṇa channā bhavati medinī //
Bca_5.13
bāhyā bhāvā mayā tadvac chakyā vārayituṃ na hi
svacittaṃ vārayiṣyāmi kiṃ mamānyairnivāritaiḥ //
Bca_5.14
sahāpi vākcharīrābhyāṃ mandavṛtterna tatphalam
yatpaṭorekakasyāpi cittasya brahmatādikam //
Bca_5.15
japāstapāṃsi sarvāṇi dīrghakālakṛtānyapi
anyacittena mandena vṛthaivetyāha sarvavit //
Bca_5.16
duḥkhaṃ hantuṃ sukhaṃ prāptuṃ te bhramanti mudhāmbare
yairetaddharmasarvasvaṃ cittaṃ guhyaṃ na bhāvitam //
Bca_5.17
tasmātsvadhiṣṭhitaṃ cittaṃ mayā kāryaṃ surakṣitam
cittarakṣāvrataṃ muktvā bahubhiḥ kiṃ mama vrataiḥ //
Bca_5.18
yathā capalamadhyastho rakṣati vraṇamādarāt
evaṃ durjanamadhyastho rakṣeccittavraṇaṃ sadā //
Bca_5.19
vraṇaduḥkhalavādbhīto rakṣati vraṇamādarāt
saṃghātaparvatāghātād bhītaścittavraṇaṃ na kim //
Bca_5.20
anena hi vihāreṇa viharan durjaneṣvapi
pramadājanamadhye 'pi yatirdhīro na khaṇḍyate //
Bca_5.21
lābhā naśyantu me kāmaṃ satkāraḥ kāyajīvitam
naśyatvanyacca kuśalaṃ mā tu cittaṃ kadācana //
Bca_5.22
cittaṃ rakṣitukāmānāṃ mayaiṣa kriyate 'ñjaliḥ
smṛtiṃ ca saṃprajanyaṃ ca sarvayatnena rakṣata //
Bca_5.23
vyādhyākulo naro yadvan na kṣamaḥ sarvakarmasu
tathābhyāṃ vyākulaṃ cittaṃ na kṣamaṃ sarvakarmasu //
Bca_5.24
asaṃprajanyacittasya śrutacintitabhāvitam
sacchidrakumbhajalavan na smṛtāvavatiṣṭhate //
Bca_5.25
aneke śrutavanto 'pi śrāddhā yatnaparā api
asaṃprajanyadoṣeṇa bhavantyāpattikaśmalāḥ //
Bca_5.26
asaṃprajanyacaureṇa smṛtimoṣānusāriṇā
upacityāpi puṇyāni muṣitā yānti durgatim //
Bca_5.27
kleśataskarasaṅgho 'yam avatāragaveṣakaḥ
prāpyāvatāraṃ muṣṇāti hanti sadgatijībitam //
Bca_5.28
tasmātsmṛtirmanodvārān nāpaneyā kadācana
gatāpi pratyupasthāpyā saṃsmṛtyāpāyikīṃ vyathām //
Bca_5.29
upādhyāyānuśāsinyā bhītyāpyādarakāriṇām
dhanyānāṃ gurusaṃvāsāt sukaraṃ jāyate smṛtiḥ //
Bca_5.30
buddhāśca bodhisattvāśca sarvatrāvyāhatekṣaṇāḥ
sarvamevāgratasteṣāṃ teṣāmasmi puraḥ sthitaḥ //
Bca_5.31
iti dhyātvā tathā tiṣṭhet trapādarabhayānvitaḥ
buddhānusmṛtirapyevaṃ bhavettasya muhurmuhuḥ //
Bca_5.32
saṃprajanyaṃ tadāyāti na ca yātyāgataṃ punaḥ
smṛtiryadā manodvāre rakṣārthamavatiṣṭhate //
Bca_5.33
pūrvaṃ tāvadidaṃ cittaṃ sadopasthāpyamīdṛśam
nirindriyeṇeva mayā sthātavyaṃ kāṣṭhavatsadā //
Bca_5.34
niṣphalā netravikṣepā na karttavyāḥ kadācana
nidhyāyantīva satataṃ kāryā dṛṣṭiradhogatā //
Bca_5.35
dṛṣṭiviśrāmahetostu diśaḥ paśyetkadācana
ābhāsamātraṃ dṛṣṭvā ca svāgatārthaṃ vilokayet //
Bca_5.36
mārgādau bhayabodhārthaṃ muhuḥ paśyeccaturdiśam
diśo viśramya vīkṣeta parāvṛtyeva pṛṣṭhataḥ //
Bca_5.37
saredapasaredvāpi puraḥ paścānnirūpya ca
evaṃ sarvāsvavasthāsu kāryaṃ buddhvā samācaret //
Bca_5.38
kāyenaivamavastheyam ityākṣipya kriyāṃ punaḥ
kathaṃ kāyaḥ sthita iti draṣṭavyaṃ punarantarā //
Bca_5.39
nirūpyaḥ sarvayatnena cittamattadvipastathā
dharmacintāmahāstambhe yathā baddho na mucyate //
Bca_5.40
kutra me vartata iti pratyavekṣyaṃ tathā manaḥ
samādhānadhuraṃ naiva kṣaṇamapyutsṛjedyathā //
Bca_5.41
bhayotsavādisaṃbandhe yadyaśakto yathāsukham
dānakāle tu śīlasya yasmāduktamupekṣaṇam //
Bca_5.42
yadbuddhvā kartumārabdhaṃ tato 'nyanna vicintayet
tadeva tāvanniṣpādyaṃ tadgatenāntarātmanā //
Bca_5.43
evaṃ hi sukṛtaṃ sarvam anyathā nobhayaṃ bhavet
asaṃprajanyakleśo 'pi vṛddhiṃ caivaṃ gamiṣyati //
Bca_5.44
nānāvidhapralāpeṣu vartamāneṣvanekadhā
kautūhaleṣu sarveṣu hanyādautsukyamāgatam //
Bca_5.45
mṛnmardanatṛṇacchedarekhādyaphalamāgatam
smṛtvā tāthāgatīṃ śikṣāṃ bhītastatkṣaṇamutsṛjet //
Bca_5.46
yadā calitukāmaḥ syād vaktukāmo 'pi vā bhavet
svacittaṃ pratyavekṣyādau kuryāddhairyeṇa yuktimat //
Bca_5.47
anunītaṃ pratihataṃ yadā paśyetsvakaṃ manaḥ
na kartavyaṃ na vaktavyaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā //
Bca_5.48
uddhataṃ sopahāsaṃ vā yadā mānamadānvitam
sotprāsātiśayaṃ vakraṃ vañcakaṃ ca mano bhavet //
Bca_5.49
yadātmotkarṣaṇābhāsaṃ parapaṃsanameva ca
sādhikṣepaṃ sasaṃrambhaṃ sthātavyaṃ kāṣṭhavattadā //
Bca_5.50
lābhasatkārakīrtyarthi parivārārthi vā punaḥ
upasthānārthi me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //
Bca_5.51
parārtharūkṣaṃ svārthārthi pariṣatkāmameva vā
vaktumicchati me cittaṃ tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //
Bca_5.52
asahiṣṇvalasaṃ bhītaṃ pragalbhaṃ mukharaṃ tathā
svapakṣābhiniviṣṭaṃ vā tasmāttiṣṭhāmi kāṣṭhavat //
Bca_5.53
evaṃ saṃkliṣṭamālokya niṣphalārambhi vā manaḥ
nigṛhṇīyād dṛḍhaṃ śūraḥ pratipakṣeṇa tatsadā //
Bca_5.54
suniścitaṃ suprasannaṃ dhīraṃ sādaragauravam
salajjaṃ sabhayaṃ śāntaṃ parārādhanatatparam //
Bca_5.55
parasparaviruddhābhir bālecchābhirakheditam
kleśotpādādidaṃ hyetad eṣāmiti dayānvitam //
Bca_5.56
ātmasattvavaśaṃ nityam anavadyeṣu vastuṣu
nirmāṇamiva nirmānaṃ dhārayāmyeṣa mānasam //
Bca_5.57
cirātprāptaṃ kṣaṇavaraṃ smṛtvā smṛtvā muhurmuhuḥ
dhārayāmīdṛśaṃ cittam aprakampyaṃ sumeruvat //
Bca_5.58
gṛdhrairāmiṣasaṃgṛddhaiḥ kṛṣyamāṇa itastataḥ
na karotyanyathā kāyaḥ kasmādatra pratikriyām //
Bca_5.59
rakṣasīmaṃ manaḥ kasmād ātmīkṛtya samucchrayam
tvattaścetpṛthagevāyaṃ tenātra tava ko vyayaḥ //
Bca_5.60
na svīkaroṣi he mūḍha kāṣṭhaputtalakaṃ śucim
amedhyaghaṭitaṃ yantraṃ kasmādrakṣasi pūtikam //
Bca_5.61
imaṃ carmapuṭaṃ tāvat svabuddhyaiva pṛthak kuru
asthipañjarato māṃsaṃ prajñāśastreṇa mocaya //
Bca_5.62
asthīnyapi pṛthak kṛtvā paśya majjānamantataḥ
kimatra sāramastīti svayameva vicāraya //
Bca_5.63
evamanviṣya yatnena na dṛṣṭaṃ sāramatra te
adhunā vada kasmāttvaṃ kāyamadyāpi rakṣasi //
Bca_5.64
na khāditavyamaśuci tvayā peyaṃ na śoṇitam
nāntrāṇi cūṣitavyāni kiṃ kāyena kariṣyasi //
Bca_5.65
yuktaṃ gṛdhraśṛgālāder āhārārthaṃ tu rakṣitum
karmopakaraṇaṃ tvetan manuṣyāṇāṃ śarīrakam //
Bca_5.66
evaṃ te rakṣataścāpi mṛtyurācchidya nirdayaḥ
kāyaṃ dāsyati gṛdhrebhyas tadā tvaṃ kiṃ kariṣyasi //
Bca_5.67
na sthāsyatīti bhṛtyāya na vastrādi pradīyate
kāyo yāsyati khāditvā kasmāttvaṃ kuruṣe vyayam //
Bca_5.68
dattvāsmai vetanaṃ tasmāt svārthaṃ kuru mano 'dhunā
nahi vaitanikopāttaṃ sarvaṃ tasmai pradīyate //
Bca_5.69
kāye naubuddhimādhāya gatyāgamananiścayāt
yathākāmaṅgamaṃ kāyaṃ kuru sattvārthasiddhaye //
Bca_5.70
evaṃ vaśīkṛtasvātmā nityaṃ smitamukho bhavet
tyajed bhṛkuṭisaṅkocaṃ pūrvābhāṣī jagatsuhṛt //
Bca_5.71
saśabdapātaṃ sahasā na pīṭhādīn vinikṣipet
nāsphālayetkapāṭaṃ ca syānniḥśabdaruciḥ sadā //
Bca_5.72
bako biḍālaścauraśca niḥśabdo nibhṛtaścaran
prāpnotyabhimataṃ kāryam evaṃ nityaṃ yatiścaret //
Bca_5.73
paracodanadakṣāṇām anadhīṣṭopakāriṇām
pratīcchecchirasā vākyaṃ sarvaśiṣyaḥ sadā bhavet //
Bca_5.74
subhāṣiteṣu sarveṣu sādhukāramudīrayet
puṇyakāriṇamālokya stutibhiḥ saṃpraharṣayet //
Bca_5.75
parokṣaṃ ca guṇān brūyād anubrūyācca toṣataḥ
svavarṇe bhāṣyamāṇe ca bhāvayettadguṇajñatām //
Bca_5.76
sarvārambhā hi tuṣṭyarthāḥ sā vittairapi durlabhā
bhokṣye tuṣṭisukhaṃ tasmāt paraśramakṛtairguṇaiḥ //
Bca_5.77
na cātra me vyayaḥ kaścit paratra ca mahatsukham
aprītiduḥkhaṃ dveṣaistu mahadduḥkhaṃ paratra ca //
Bca_5.78
viśvastavinyastapadaṃ vispaṣṭārthaṃ manoramam
śrutisaukhyaṃ kṛpāmūlaṃ mṛdumandasvaraṃ vadet //
Bca_5.79
ṛju paśyetsadā sattvāṃś cakṣuṣā saṃpibanniva
etāneva samāśritya buddhatvaṃ me bhaviṣyati //
Bca_5.80
sātatyābhiniveśotthaṃ pratipakṣotthameva ca
guṇopakārikṣetre ca duḥkhite ca mahacchubham //
Bca_5.81
dakṣa utthānasaṃpannaḥ svayaṅkārī sadā bhavet
nāvakāśaḥ pradātavyaḥ kasyacitsarvakarmasu //
Bca_5.82
uttarottarataḥ śreṣṭhā dānapāramitādayaḥ
netarārthaṃ tyajecchreṣṭhām anyatrācārasetutaḥ //
Bca_5.83
evaṃ buddhvā parārtheṣu bhavetsatatamutthitaḥ
niṣiddhamapyanujñātaṃ kṛpālorarthadarśinaḥ //
Bca_5.84
vinipātagatānāthabratasthān saṃvibhajya ca
bhuñjīta madhyamāṃ mātrāṃ tricīvarabahistyajet //
Bca_5.85
saddharmasebakaṃ kāyam itarārthe na pīḍayet
evameva hi sattvānām āśāmāśu prapūrayet //
Bca_5.86
tyajenna jīvitaṃ tasmād aśuddhe karuṇāśaye
tulyāśaye tu tattyājyam itthaṃ na parihīyate //
Bca_5.87
dharmaṃ nirgaurave svasthe na śiroveṣṭhite vadet
sacchatradaṇḍaśastre ca nāvaguṇṭhitamastake //
Bca_5.88
gambhīrodāramalpeṣu na strīṣu puruṣaṃ vinā
hīnotkṛṣṭeṣu dharmeṣu samaṃ gauravamācaret //
Bca_5.89
nodāradharmapātraṃ ca hīne dharme niyojayet
na cācāraṃ parityajya sūtramantraiḥ pralobhayet //
Bca_5.90
dantakāṣṭhasya kheṭasya visarjanamapāvṛtam
neṣṭaṃ jale sthale bhogye mūtrādeścāpi garhitam //
Bca_5.91
mukhapūraṃ na bhuñjīta saśabdaṃ prasṛtānanam
pralambapādaṃ nāsīta na bāhū mardayetsamam //
Bca_5.92
naikayā'nyastriyā kuryād yānaṃ śayanamāsanam
lokāprasādakaṃ sarvaṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvā ca varjayet //
Bca_5.93
nāṅgulyā kārayetkiṃcid dakṣiṇena tu sādaram
samastenaiva hastena mārgamapyevamādiśet //
Bca_5.94
na bāhūtkṣepakaṃ kaṃcic chabdayedalpasaṃbhrame
acchaṭādi tu kartavyam anyathā syādasaṃvṛtaḥ //
Bca_5.95
nāthanirvāṇaśayyāvac chayītepsitayā diśā
saṃprajāna/llaghūtthānaḥ prāgavaśyaṃ niyogataḥ //
Bca_5.96
ācāro bodhisattvānām aprameya udāhṛtaḥ
cittaśodhanamācāraṃ niyataṃ tāvadācaret //
Bca_5.97
rātrindivaṃ ca triskandhaṃ trikālaṃ ca pravartayet
śeṣāpattiśamastena bodhicittajināśrayāt //
Bca_5.98
yā avasthāḥ prapadyeta svayaṃ paravaśo 'pi vā
tāsvavasthāsu yāḥ śikṣāḥ śikṣettā eva yatnataḥ //
Bca_5.99
na hi tadvidyate kiṃcid yanna śikṣyaṃ jinātmajaiḥ
na tadasti na yatpuṇyam evaṃ viharataḥ sataḥ //
Bca_5.100
pāramparyeṇa sākṣādvā sattvārthaṃ nānyadācaret
sattvānāmeva cārthāya sarvaṃ bodhāya nāmayet //
Bca_5.101
sadā kalyāṇamitraṃ ca jīvitārthe 'pi na tyajet
bodhisattvavratadharaṃ mahāyānārthakovidam //
Bca_5.102
śrīsaṃbhavavimokṣācca śikṣedyadguruvartanam
etaccānyacca buddhoktaṃ jñeyaṃ sūtrāntavācanāt //
Bca_5.103
śikṣāḥ sūtreṣu dṛśyante tasmātsūtrāṇi vācayet
ākāśagarbhe sūtre ca mūlāpattīrnirūpayet //
Bca_5.104
śikṣāsamuccayo 'vaśyaṃ draṣṭavyaśca punaḥ punaḥ
vistareṇa sadācāro yasmāttatra pradarśitaḥ //
Bca_5.105
saṅkṣepeṇāthavā tāvat paśyetsūtrasamuccayam
āryanāgārjunābaddhaṃ dvitīyaṃ ca prayatnataḥ //
Bca_5.106
yato nivāryate yatra yadeva ca niyujyate
tallokacittarakṣārthaṃ śikṣāṃ dṛṣṭvā samācaret //
Bca_5.107
etadeva samāsena saṃprajanyasya lakṣaṇam
yatkāyacittāvasthāyāḥ pratyavekṣā muhurmuhuḥ //
Bca_5.108
kāyenaiva paṭhiṣyāmi vākpāṭhena tu kiṃ bhavet
cikitsāpāṭhamātreṇa rogiṇaḥ kiṃ bhaviṣyati //
Bca_5.109
iti bodhicaryāvatāre saṃprajanyarakṣaṇaṃ nāma pañcamaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 6
sarvametatsucaritaṃ dānaṃ sugatapūjanam
kṛtaṃ kalpasahasrairyat pratighaḥ pratihanti tat //
Bca_6.1
na ca dveṣasamaṃ pāpaṃ na ca kṣāntisamaṃ tapaḥ
tasmāt kṣāntiṃ prayatnena bhāvayedvividhairnayaiḥ //
Bca_6.2
manaḥ śamaṃ na gṛhṇāti na prītisukhamaśnute
na nidrāṃ na dhṛtiṃ yāti dveṣaśalye hṛdi sthite //
Bca_6.3
pūjayatyarthamānairyān ye 'pi cainaṃ samāśritāḥ
te 'pyenaṃ hantumicchanti svāminaṃ dveṣadurbhagam //
Bca_6.4
suhṛdo 'pyudvijante 'smād dadāti na ca sevyate
saṅkṣepānnāsti tatkiṃcit krodhano yena susthitaḥ //
Bca_6.5
evamādīni duḥkhāni karotītyarisaṃjñayā
yaḥ krodhaṃ hanti nirbandhāt sa sukhīha paratra ca //
Bca_6.6
aniṣṭakaraṇājjātam iṣṭasya ca vighātanāt
daurmanasyāśanaṃ prāpya dveṣo dṛpto nihanti mām //
Bca_6.7
tasmādvighātayiṣyāmi tasyāśanamahaṃ ripoḥ
yasmānna madvadhādanyat kṛtyamasyāsti vairiṇaḥ //
Bca_6.8
atyaniṣṭāgamenāpi na kṣobhyā muditā mayā
daurmanasye 'pi nāstīṣṭaṃ kuśalaṃ tvavahīyate //
Bca_6.9
yadyastyeva pratīkāro daurmanasyena tatra kim
atha nāsti pratīkāro daurmanasyena tatra kim //
Bca_6.10
duḥkhaṃ nyakkārapāruṣyam ayaśaścetyanīpsitam
priyāṇāmātmano vāpi śatroścaitadviparyayāt //
Bca_6.11
kathaṃcillabhyate saukhyaṃ duḥkhaṃ sthitamayantataḥ
duḥkhenaiva ca niḥsāraś cetastasmāddṛḍhībhava //
Bca_6.12
durgāputrakakarṇāṭā dāhacchedādivedanām
vṛthā sahante muktyartham ahaṃ kasmāttu kātaraḥ //
Bca_6.13
na kiṃcidasti tadvastu yadabhyāsasya duṣkaram
tasmānmṛduvyathābhyāsāt soḍhavyāpi mahāvyathā //
Bca_6.14
uddaṃśadaṃśamaśakakṣutpipāsādivedanām
mahatkaṇḍvādiduḥkhaṃ ca kimanarthaṃ na paśyasi //
Bca_6.15
śītoṣṇavṛṣṭivātādhivyādhibandhanatāḍanaiḥ
saukumāryaṃ na kartavyam anyathā vardhate vyathā //
Bca_6.16
kecitsvaśoṇitaṃ dṛṣṭvā vikramante viśeṣataḥ
paraśoṇitamapyeke dṛṣṭvā mūrcchāṃ vrajanti yat //
Bca_6.17
taccittasya dṛḍhatvena kātaratvena cāgatam
duḥkhaduryodhanastasmād bhavedabhibhavedvyathām //
Bca_6.18
duḥkhe 'pi naiva cittasya prasādaṃ kṣobhayedbudhaḥ
saṅgrāmo hi saha kleśair yuddhe ca sulabhā vyathā //
Bca_6.19
urasārātighātān ye pratīcchanto jayantyarīn
te te vijayinaḥ śūrāḥ śeṣāstu mṛtamārakāḥ //
Bca_6.20
guṇo 'paraśca duḥkhasya yatsaṃvegānmadacyutiḥ
saṃsāriṣu ca kāruṇyaṃ pāpādbhītirjine spṛhā //
Bca_6.21
pittādiṣu na me kopo mahāduḥkhakareṣvapi
sacetaneṣu kiṃ kopaḥ te 'pi pratyayakopitāḥ //
Bca_6.22
aniṣyamāṇamapyetac chūlamutpadyate yathā
aniṣyamāṇo 'pi balāt krodha utpadyate tathā //
Bca_6.23
kupyāmīti na saṃcintya kupyati svecchayā janaḥ
utpatsya ityabhipretya krodha utpadyate na ca //
Bca_6.24
ye kecidaparādhāstu pāpāni vividhāni ca
sarvaṃ yatpratyayabalāt svatantraṃ tu na vidyate //
Bca_6.25
na ca pratyayasāmagryā janayāmīti cetanā
na cāpi janitasyāsti janito 'smīti cetanā //
Bca_6.26
yatpradhānaṃ kilābhīṣṭaṃ yattadātmeti kalpitam
tadeva hi bhavāmīti na saṃcintyopajāyate //
Bca_6.27
anutpannaṃ hi tannāsti ka icchedbhavituṃ tadā
viṣayavyāpṛtatvācca niroddhumapi nehate //
Bca_6.28
nityo hyacetanaścātmā vyomavat sphuṭamakriyaḥ
pratyayāntarasaṅge 'pi nirvikārasya kā kriyā //
Bca_6.29
yaḥ pūrvavatkriyākāle kriyāyāstena kiṃ kṛtam
tasya kriyeti saṃbandhe katarattannibandhanam //
Bca_6.30
evaṃ paravaśaṃ sarvaṃ yadvaśaṃ so 'pi cāvaśaḥ
nirmāṇavadaceṣṭeṣu bhāveṣvevaṃ kva kupyate //
Bca_6.31
vāraṇāpi na yuktaivaṃ kaḥ kiṃ vārayatīti cet
yuktā pratītyatā yasmād duḥkhasyoparatirmatā //
Bca_6.32
tasmādamitraṃ mitraṃ vā dṛṣṭvāpyanyāyakāriṇam
īdṛśāḥ pratyayā asyety evaṃ matvā sukhī bhavet //
Bca_6.33
yadi tu khecchayā siddhiḥ sarveṣāmeva dehinām
na bhavetkasyacidduḥkhaṃ na duḥkhaṃ kaścidicchati //
Bca_6.34
pramādādātmanātmānaṃ bādhante kaṇṭakādibhiḥ
bhaktacchedādibhiḥ kopād durāpastryādilipsayā //
Bca_6.35
udvandhanaprapātaiśca viṣāpathyādibhakṣaṇaiḥ
nighnanti kecidātmānam apuṇyācaraṇena ca //
Bca_6.36
yadaivaṃ kleśavaśyatvād ghnantyātmānamapi priyam
tadaiṣāṃ parakāyeṣu parihāraḥ kathaṃ bhavet //
Bca_6.37
kleśonmattīkṛteṣveṣu pravṛtteṣvātmaghātane
na kevalaṃ dayā nāsti krodha utpadyate katham //
Bca_6.38
yadi svabhāvo bālānāṃ paropadravakāritā
teṣu kopo na yukto me yathāgnau dahanātmake //
Bca_6.39
atha doṣo 'yamāgantuḥ sattvāḥ prakṛtipeśalāḥ
yathāpyayuktastatkopaḥ kaṭudhūme yathāmbare //
Bca_6.40
mukhyaṃ daṇḍādikaṃ hitvā prerake yadi kupyate
dveṣeṇa preritaḥ so 'pi dveṣe dveṣo 'stu me varam //
Bca_6.41
mayāpi pūrvaṃ sattvānām īdṛśyeva vyathā kṛtā
tasmānme yuktamevaitat sattvopadravakāriṇaḥ //
Bca_6.42
tacchastraṃ mama kāyaśca dvayaṃ duḥkhasya kāraṇam
tena śastraṃ mayā kāyo gṛhītaḥ kutra kupyate //
Bca_6.43
gaṇḍo 'yaṃ pratimākāro gṛhīto ghaṭṭanāsahaḥ
tṛṣṇāndhena mayā tatra vyathāyāṃ kutra kupyate //
Bca_6.44
duḥkhaṃ necchāmi duḥkhasya hetumicchāmi bāliśaḥ
svāparādhāgate duḥkhe kasmādanyatra kupyate //
Bca_6.45
asipatravanaṃ yadvad yathā nārakapakṣiṇaḥ
matkarmajanitā eva tathedaṃ kutra kupyate //
Bca_6.46
matkarmacoditā eva jātā mayyapakāriṇaḥ
yena yāsyanti narakān mayaivāmī hatā nanu //
Bca_6.47
etānāśritya me pāpaṃ kṣīyate kṣamato bahu
māmāśritya tu yāntyete narakān dīrghavedanān //
Bca_6.48
ahamevāpakāryeṣāṃ mamaite copakāriṇaḥ
kasmādviparyayaṃ kṛtvā khalacetaḥ prakupyasi //
Bca_6.49
bhavenmamāśayaguṇo na yāmi narakānyadi
eṣāmatra kimāyātaṃ yadyātmā rakṣito mayā //
Bca_6.50
atha pratyapakārī syāṃ tathāpyete na rakṣitāḥ
hīyate cāpi me caryā tasmānnaṣṭāstapasvinaḥ //
Bca_6.51
mano hantumamūrtatvān na śakyaṃ kenacit kvacit
śarīrābhiniveśāttu kāyaduḥkhena bādhyate //
Bca_6.52
nyakvāraḥ paruṣaṃ vākyam ayaśaścetyayaṃ gaṇaḥ
kāyaṃ na bādhate tena cetaḥ kasmātprakupyasi //
Bca_6.53
mayyaprasādo yo 'nyeṣāṃ sa kiṃ māṃ bhakṣayiṣyati
iha janmāntare vāpi yenāsau me 'nabhīpsitaḥ //
Bca_6.54
lābhāntarāyakāritvād yadyasau me 'nabhīpsitaḥ
naṅkṣyatīhaiva me lābhaḥ pāpaṃ tu sthāsyati dhruvam //
Bca_6.55
varamadyaiva me mṛtyur na mithyājīvitaṃ ciram
yasmācciramapi sthitvā mṛtyuduḥkhaṃ tadaiva me //
Bca_6.56
svapne varṣaśataṃ saukhyaṃ bhuktvā yaśca vibudhyate
muhūrtamaparo yaśca sukhī bhūtvā vibudhyate //
Bca_6.57
nanu nivartate saukhyaṃ dvayorapi bibuddhayoḥ
saivopamā mṛtyukāle cirajībyalpajīvinoḥ //
Bca_6.58
labdhvāpi ca bahū/llābhān ciraṃ bhuktvā sukhānyapi
riktahastaśca nagnaśca yāsyāmi muṣito yathā //
Bca_6.59
pāpakṣayaṃ ca puṇyaṃ ca lābhājjīvan karomi cet
puṇyakṣayaśca pāpaṃ ca lābhārthaṃ krudhyato nanu //
Bca_6.60
yadarthameva jīvāmi tadeva yadi naśyati
kiṃ tena jīvitenāpi kevalāśubhakāriṇā //
Bca_6.61
avarṇavādini dveṣaḥ sattvānnāśayatīti cet
parāyaśaskare 'pyevaṃ kopaste kiṃ na jāyate //
Bca_6.62
parāyattāprasādatvād aprasādiṣu te kṣamā
kleśotpādaparāyatte kṣamā nāvarṇavādini //
Bca_6.63
pratimāstūpasaddharmanāśakākrośakeṣu ca
na yujyate mama dveṣo buddhādīnāṃ na hi byathā //
Bca_6.64
gurusālohitādīnāṃ priyāṇāṃ cāpakāriṣu
pūrvavatpratyayotpādaṃ dṛṣṭvā kopaṃ nivārayet //
Bca_6.65
cetanācetanakṛtā dehināṃ niyatā vyathā
sā vyathā cetane dṛṣṭā kṣamasvaināṃ vyathāmataḥ //
Bca_6.66
mohādeke 'parādhyanti kupyantyanye 'pi mohitāḥ
brūmaḥ kameṣu nirdoṣaṃ kaṃ vā brūmo 'parādhinam //
Bca_6.67
kasmādevaṃ kṛtaṃ pūrvaṃ yenaivaṃ bādhyase paraiḥ
sarve karmaparāyattaḥ ko 'hamatrānyathākṛtau //
Bca_6.68
evaṃ buddhvā tu puṇyeṣu tathā yatnaṃ karomyaham
yena sarve bhaviṣyanti maitracittāḥ parasparam //
Bca_6.69
dahyamāne gṛhe yadvad agnirgatvā gṛhāntaram
tṛṇādau yatra sajyeta tadākṛṣyāpanīyate //
Bca_6.70
evaṃ cittaṃ yadāsaṅgād dahyate dveṣavahninā
tatkṣaṇaṃ tatparityājyaṃ puṇyātmoddāhaśaṅkayā //
Bca_6.71
māraṇīyaḥ kathaṃ chittvā muktaścetkimabhadrakam
manuṣyaduḥkhairnarakān muktaścetkimabhadrakam //
Bca_6.72
yadyetanmātramevādya duḥkhaṃ soḍhuṃ na pāryate
tannārakavyathāhetuḥ krodhaḥ kasmānna vāryate //
Bca_6.73
kopārthamevamevāhaṃ narakeṣu sahasraśaḥ
kārito 'smi na cātmārthaḥ parārtho vā kṛto mayā //
Bca_6.74
na cedaṃ tādṛśaṃ duḥkhaṃ mahārthaṃ ca kariṣyati
jagadduḥkhahare duḥkhe prītirevātra yujyate //
Bca_6.75
yadi prītisukhaṃ prāptam anyaiḥ stutvā guṇorjitam
manastvamapi taṃ stutvā kasmādevaṃ na hṛṣyasi //
Bca_6.76
idaṃ ca te hṛṣṭisukhaṃ niravadyaṃ sukhodayam
na vāritaṃ ca guṇibhiḥ parāvarjanamuttamam //
Bca_6.77
tasyaiva sukhamityevaṃ tavedaṃ yadi na priyam
bhṛtidānādivirater dṛṣṭādṛṣṭaṃ hataṃ bhavet //
Bca_6.78
svaguṇe kīrtyamāne ca parasaukhyamapīcchasi
kīrtyamāne paraguṇe svasaukhyamapi necchasi //
Bca_6.79
bodhicittaṃ samutpādya sarvasattvasukhecchayā
svayaṃ labdhasukheṣvadya kasmātsattveṣu kupyasi //
Bca_6.80
trailokyapūjyaṃ buddhatvaṃ sattvānāṃ kinna vāñchasi
satkāramitvaraṃ dṛṣṭvā teṣāṃ kiṃ paridahyase //
Bca_6.81
puṣṇāti yastvayā poṣyaṃ tubhyameva dadāti saḥ
kuṭumbajīvinaṃ lavdhvā na hṛṣyasi prakupyasi //
Bca_6.82
sa kiṃ necchati sattvānāṃ yasteṣāṃ bodhimicchati
bodhicittaṃ kutastasya yo 'nyasaṃpadi kupyati //
Bca_6.83
yadi tena na tallabdhaṃ sthitaṃ dānapatergṛhe
sarvathāpi na tatte 'sti dattādattena tena kim //
Bca_6.84
kiṃ vārayatu puṇyāni prasannān svaguṇānatha
labhamāno na gṛhṇātu vada kena na kupyasi //
Bca_6.85
na kevalaṃ tvamātmānaṃ kṛtapāpaṃ na śocasi
kṛtapuṇyaiḥ saha spardhām aparaiḥ kartumicchasi //
Bca_6.86
jātaṃ cedapriyaṃ śatros tvattuṣṭhyā kiṃ punarbhavet
tvadāśaṃsanamātreṇa na cāheturbhaviṣyati //
Bca_6.87
ata tvadicchayā siddhaṃ tadduḥkhe kiṃ sukhaṃ tava
athāpyartho bhavedevam anarthaḥ konvataḥ paraḥ //
Bca_6.88
etaddhi baḍiśaṃ ghoraṃ kleśabāḍiśikārpitam
yato narakapālāstvāṃ krītvā pakṣyanti kumbhiṣu //
Bca_6.89
stutiryaśo 'tha satkāro na puṇyāya na cāyuṣe
na balārthaṃ na cārogye na ca kāyasukhāya me //
Bca_6.90
etāvāṃśca bhavetsvārtho dhīmataḥ svārthavedinaḥ
madyadyūtādi sevyaṃ syān mānasaṃ sukhamicchatā //
Bca_6.91
yaśo 'rthaṃ hārayantyartham ātmānaṃ mārayantyapi
kimakṣarāṇi bhakṣyāṇi mṛte kasya ca tatsukham //
Bca_6.92
yathā pāṃśugṛhe bhinne rodityārtaravaṃ śiśuḥ
tathā stutiyaśohānau svacittaṃ pratibhāti me //
Bca_6.93
śabdastāvadacittatvāt sa māṃ stautītyasaṃbhavaḥ
paraḥ kila mayi prīta ityetatprītikāraṇam //
Bca_6.94
anyatra mayi vā prītyā kiṃ hi me parakīyayā
tasyaiva tatprītisukhaṃ bhāgo nālpo 'pi me tataḥ //
Bca_6.95
tatsukhena sukhitvaṃ cet sarvatraiva mamāstu tat
kasmādanyaprasādena sukhiteṣu na me sukham //
Bca_6.96
tasmādahaṃ stuto 'smīti prītirātmani jāyate
tatrāpyevamasaṃbandhāt kevalaṃ śiśuceṣṭitam //
Bca_6.97
stutyādayaśca me kṣobhaṃ saṃvegaṃ nāśayantyamī
guṇavatsu ca mātsaryaṃ saṃpatkopaṃ ca kurvate //
Bca_6.98
tasmātstutyādighātāya mama ye pratyupasthitāḥ
apāyapātarakṣārthaṃ pravṛttā nanu te mama //
Bca_6.99
muktyarthinaścāyuktaṃ me lābhasatkārabandhanam
ye mocayanti māṃ bandhād dveṣasteṣu kathaṃ mama //
Bca_6.100
duḥkhaṃ praveṣṭukāmasya ye kapāṭatvamāgatāḥ
buddhādhiṣṭhānata iva dveṣasteṣu kathaṃ mama //
Bca_6.101
puṇyavighnaḥ kṛto 'nenety atra kopo na yujyate
kṣāntyā samaṃ tapo nāsti nanvetattadupasthitam //
Bca_6.102
athāhamātmadoṣeṇa na karomi kṣamāmiha
mayaivātra kṛto vighnaḥ puṇyahetāvupasthite //
Bca_6.103
yo hi yena vinā nāsti yasmiṃśca sati vidyate
sa eva kāraṇaṃ tasya sa kathaṃ vighna ucyate //
Bca_6.104
na hi kālopapannena dānavighnaḥ kṛto 'rthinā
na ca pravrājake prāpte pravrajyāvighna ucyate //
Bca_6.105
sulabhā yācakā loke durlabhāstvapakāriṇaḥ
yato me 'naparādhasya na kaścidaparādhyati //
Bca_6.106
aśramopārjitastasmād nṛhe nidhirivotthitaḥ
bodhicaryāsahāyatvāt spṛhaṇīyo ripurmama //
Bca_6.107
mayā cānena copāttaṃ tasmādetatkṣamāphalam
etasmai prathamaṃ deyam etatpūrvā kṣamā yataḥ //
Bca_6.108
kṣamāsiddhyāśayo nāsya tena pūjyo na cedariḥ
siddhiheturucito 'pi saddharmaḥ pūjyate katham //
Bca_6.109
apakārāśayo 'syeti śatruryadi na pūjyate
anyathā me kathaṃ kṣāntir bhiṣajīva hitodyate //
Bca_6.110
tadduṣṭāśayamevātaḥ pratītyotpadyate kṣamā
sa evātaḥ kṣamāhetuḥ pūjyaḥ saddharmavanmayā //
Bca_6.111
sattvakṣetraṃ jinakṣetram ityato muninoditam
etānārādhya bahavaḥ saṃpatpāraṃ yato gatāḥ //
Bca_6.112
sattvebhyaśca jinebhyaśca buddhadharmāgame same
jineṣu gauravaṃ yadvan na sattveṣviti kaḥ kramaḥ //
Bca_6.113
āśayasya ca māhātmyaṃ na svataḥ kiṃ tu kāryataḥ
samaṃ ca tena māhātmyaṃ sattvānāṃ tena te samāḥ //
Bca_6.114
maitryāśayaśca yatpūjyaḥ sattvamāhātmyameva tat
buddhaprasādādyatpuṇyaṃ buddhamāhātmyameva tat //
Bca_6.115
buddhadharmāgamāṃśena tasmātsattvā jinaiḥ samāḥ
na tu buddhaiḥ samāḥ kecid anantāṃśairguṇārṇavaiḥ //
Bca_6.116
guṇasāraikarāśīnāṃ guṇo 'ṇurapi cetkvacit
dṛśyate tasya pūjārthaṃ trailokyamapi na kṣamam //
Bca_6.117
buddhadharmodayāṃśastu śreṣṭhaḥ sattveṣu vidyate
etadaṃśānurūpyeṇa sattvapūjā kṛtā bhavet //
Bca_6.118
kiṃ ca niśchadmabandhūnām aprameyopakāriṇām
sattvārādhanamutsṛjya niṣkṛtiḥ kā parā bhavet //
Bca_6.119
bhindanti dehaṃ praviśantyavīcīṃ yeṣāṃ kṛte tatra kṛte kṛtaṃ syāt
mahāpakāriṣvapi tena sarvakalyāṇamevācaraṇīyameṣu //
Bca_6.120
svayaṃ mama svāmina eva tāvat tadarthamātmanyapi nirvyapekṣāḥ
ahaṃ kathaṃ svāmiṣu teṣu teṣu karomi mānaṃ na tu dāsabhāvam //
Bca_6.121
yeṣāṃ sukhe yānti mudaṃ munīndrā yeṣāṃ vyathāyāṃ praviśanti manyum
tattoṣaṇātsarvamunīndratuṣṭis tatrāpakāre 'pakṛtaṃ munīnām //
Bca_6.122
ādīptakāyasya yathā samantān na sarvakāmairapi saumanasyam
sattvavyathāyāmapi tadvadeva na prītyupāyo 'sti dayāmayānām //
Bca_6.123
tasmānmayā yajjanaduḥkhadena duḥkhaṃ kṛtaṃ sarvamahākṛpāṇām
tadadya pāpaṃ pratideśayāmi yatkheditāstanmunayaḥ kṣamantām //
Bca_6.124
ārādhanāyādya tathāgatānāṃ sarvātmanā dāsyamupaimi loke
kurvantu me mūrdhni padaṃ janaughā vighnantu vā tuṣyatu lokanāthaḥ //
Bca_6.125
ātmīkṛtaṃ sarvamidaṃ jagattaiḥ kṛpātmabhirnaiva hi saṃśayo 'sti
dṛśyanta ete nanu sattvarūpās ta eva nāthāḥ kimanādaro 'tra //
Bca_6.126
tathāgatārādhanametadeva svārthasya saṃsādhanametadeva
kokasya duḥkhāpahametadeva tasmānmamāstu vratametadeva //
Bca_6.127
yathaiko rājapuruṣaḥ pramathnāti mahājanam
vikartuṃ naiva śaknoti dīrghadarśī mahājanaḥ //
Bca_6.128
yasmānnaiva sa ekākī tasya rājabalaṃ balam
tathā na durbalaṃ kaṃcid aparāddhaṃ vimānayet //
Bca_6.129
yasmānnarakapālāśca kṛpāvantaśca tadbalam
tasmādārādhayetsattvān bhṛtyaścaṇḍanṛpaṃ yathā //
Bca_6.130
kupitaḥ kiṃ nṛpaḥ kuryād yena syānnarakavyathā
yatsattvadaurmanasyena kṛtena hyanubhūyate //
Bca_6.131
tuṣṭaḥ kiṃ nṛpatirdadyād yadbuddhatvasamaṃ bhavet
yatsattvasaumanasyena kṛtena hyanubhūyate //
Bca_6.132
āstāṃ bhaviṣyadbuddhatvaṃ sattvārādhanasaṃbhavam
ihaiva saubhāgyayaśaḥ sausthityaṃ kiṃ na paśyasi //
Bca_6.133
prāsādikatvamārogyaṃ prāmodyaṃ cirajīvitam
cakravartisukhaṃ sphītaṃ kṣamī prāpnoti saṃsaran //
Bca_6.134
bodhicaryāvatāre kṣāntipāramitā ṣaṣṭhaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 7
evaṃ kṣamo bhajedvīryaṃ vīrye bodhiryataḥ sthitā
na hi vīryaṃ vinā puṇyaṃ yathā vāyuṃ vināgatiḥ //
Bca_7.1
kiṃ vīryaṃ kuśalotsāhas tadvipakṣaḥ ka ucyate
ālasyaṃ kutsitāsaktir viṣādātmāvamanyanā //
Bca_7.2
avyāpārasukhāsvādanidrāpāśrayatṛṣṇayā
saṃsāraduḥkhānudvegād ālasyamupajāyate //
Bca_7.3
kleśavāgurikāghrātaḥ praviṣṭo janmavāgurām
kimadyāpi na jānāsi mṛtyorvadanamāgataḥ //
Bca_7.4
svayūthyānmāryamāṇāṃstvaṃ krameṇaiva na paśyasi
tathāpi nidrāṃ yāsyeva caṇḍālamahiṣo yathā //
Bca_7.5
yamenodvīkṣyamāṇasya baddhamārgasya sarvataḥ
kathaṃ te rocate bhoktuṃ kathaṃ nidrā kathaṃ ratiḥ //
Bca_7.6
yāvatsaṃbhṛtasaṃbhāraṃ maraṇaṃ śīghrameṣyati
saṃtyajyāpi tadālasyam akāle kiṃ kariṣyasi //
Bca_7.7
idaṃ na prāptamārabdham idamardhakṛtaṃ sthitam
akasmānmṛtyurāyāto hā hato 'smīti cintayan //
Bca_7.8
śokavegasamucchūnasāśruraktekṣaṇānanān
bandhūn nirāśān saṃpaśyan yamadūtamukhāni ca //
Bca_7.9
svapāpasmṛtisaṃtaptaḥ śṛṇvannādāṃśca nārakān
trāsoccāraviliptāṅgo vihvalaḥ kiṃ kariṣyasi //
Bca_7.10
jīvamatsya ivāsmīti yuktaṃ bhayamihaiva te
kiṃ punaḥ kṛtapāpasya tīvrānnarakaduḥkhataḥ //
Bca_7.11
spṛṣṭa uṣṇodakenāpi sukumāra pratapyase
kṛtvā ca nārakaṃ karma kimevaṃ svasthamāsyate //
Bca_7.12
nirudyamaphalākāṅkṣin sukumāra bahuvyatha
mṛtyugrasto 'marākāra hā duḥkhita vihanyase //
Bca_7.13
mānuṣyaṃ nāvamāsādya tara duḥkhamahānadīm
mūḍha kālo na nidrāyā iyaṃ naurdurlabhā punaḥ //
Bca_7.14
muktvā dharmaratiṃ śreṣṭhām anantaratisaṃtatim
ratirauddhatyahāsādau duḥkhahetau kathaṃ tava //
Bca_7.15
aviṣādabalavyūhatātparyātmavidheyatā
parātmasamatā caiva parātmaparivartanam //
Bca_7.16
naivāvasādaḥ kartavyaḥ kuto me bodhirityataḥ
yasmāttathāgataḥ satyaṃ satyavādīdamuktavān //
Bca_7.17
te 'pyāsan daṃśamaśakā makṣikāḥ kṛmayastathā
yairutsāhavaśāt prāptā durāpā bodhiruttamā //
Bca_7.18
kimutāhaṃ naro jātyā śakto jñātuṃ hitāhitam
sarvajñanītyanutsargād bodhiṃ kiṃ nāpnuyāmaham //
Bca_7.19
athāpi hastapādādi dātavyamiti me bhayam
gurulāghavamūḍhatvaṃ tanme syādavicārataḥ //
Bca_7.20
chettavyaścāsmi bhettavyo dāhyaḥ pāṭyo 'pyanekaśaḥ
kalpakoṭīrasaṃkhyeyā na ca bodhirbhaviṣyati //
Bca_7.21
idaṃ tu me parimitaṃ duḥkhaṃ saṃbodhisādhanam
naṣṭaśalyavyathāpohe tadutpādanaduḥkhavat //
Bca_7.22
sarve 'pi vaidyāḥ kurvanti kriyāduḥkhairarogatām
tasmādbahūni duḥkhāni hantuṃ soḍhavyamalpakam //
Bca_7.23
kriyāmimāmapyucitāṃ varavaidyo na dattavān
madhureṇopacāreṇa cikitsati mahāturān //
Bca_7.24
ādau śākādidāne 'pi niyojayati nāyakaḥ
tatkaroti kramātpaścād yatsvamāṃsānyapi tyajet //
Bca_7.25
yadā śākeṣviva prajñā svamāṃse 'pyupajāyate
māṃsāsthi tyajatastasya tadā kiṃ nāma duṣkaram //
Bca_7.26
na duḥkhī tyaktapāpatvāt paṇḍitatvānna durmanāḥ
mithyākalpanayā citte pāpātkāye yato vyathā //
Bca_7.27
puṇyena kāyaḥ sukhitaḥ pāṇḍityena manaḥ sukhi
tiṣṭhan parārthaṃ saṃsāre kṛpāluḥ kena khidyate //
Bca_7.28
kṣapayan pūrvapāpāni pratīcchan puṇyasāgarān
bodhicittabalādeva śrāvakebhyo 'pi śīghragaḥ //
Bca_7.29
evaṃ sukhātsukhaṃ gacchan ko viṣīdetsacetanaḥ
bodhicittarathaṃ prāpya sarvakhedaśramāpaham //
Bca_7.30
chandasthāmaratimuktibalaṃ sattvārthasiddhaye
chandaṃ duḥkhabhayātkuryād anuśaṃsāṃśca bhāvayan //
Bca_7.31
evaṃ vipakṣamunmūlya yatetotsāhavṛddhaye
chandamānaratityāgatātparyavaśitābalaiḥ //
Bca_7.32
aprameyā mayā doṣā hantavyāḥ svaparātmanoḥ
ekaikasyāpi doṣasya yatra kalpārṇavaiḥ kṣayaḥ //
Bca_7.33
tatra doṣakṣayārambhe leśo 'pi mama nekṣyate
aprameyavyathābhājye noraḥ sphuṭati me katham //
Bca_7.34
guṇā mayārjanīyāśca bahavaḥ svaparātmanoḥ
tatraikaikaguṇābhyāso bhavetkalpārṇavairna vā //
Bca_7.35
guṇaleśe 'pi nābhyāso mama jātaḥ kadācana
vṛthā nītaṃ mayā janma kathaṃcillabdhamadbhutam //
Bca_7.36
na prāptaṃ bhagavatpūjāmahotsavasukhaṃ mayā
na kṛtā śāsane kārā daridrāśā na pūritā //
Bca_7.37
bhītebhyo nābhayaṃ dattam ārtā na sukhinaḥ kṛtāḥ
duḥkhāya kevalaṃ mātur gato 'smi garbhaśalyatām //
Bca_7.38
dharmacchandaviyogena paurvikeṇa mamādhunā
vipattirīdṛśī jātā ko dharme chandamutsṛjet //
Bca_7.39
kuśalānāṃ ca sarveṣāṃ chandaṃ mūlaṃ munirjagau
tasyāpi mūlaṃ satataṃ vipākaphalabhāvanā //
Bca_7.40
duḥkhāni daurmanasyāni bhayāni vividhāni ca
abhilāṣavighātāśca jāyante pāpakāriṇām //
Bca_7.41
manorathaḥ śubhakṛtāṃ yatra yatraiva gacchati
tatra tatraiva tatpuṇyaiḥ phalārgheṇābhipūjyate //
Bca_7.42
pāpakārisukhecchā tu yatra yatraiva gacchati
tatra tatraiva tatpāpair duḥkhaśastrairvihanyate //
Bca_7.43
vipulasugandhiśītalasaroruhagarbhagatā madhurajinasvarāśanakṛtopacitadyutayaḥ
munikarabodhitāmbujavinirgatasadvapuṣaḥ sugatasutā bhavanti sugatasya puraḥ kuśalaiḥ //
Bca_7.44
yamapuruṣāpanītasakalacchavirārtaravo hutavahatāpavidrutakatāmraniṣiktatanuḥ
jvaladasiśaktighātaśataśātitamāṃsadalaḥ patati sutaptalohadharaṇīṣvaśubhairbahuśaḥ //
Bca_7.45
tasmātkāryaḥ śubhacchando bhāvayitvaivamādarāt
vajradhvajasya vidhinā mānaṃ tvārabhya bhāvayet //
Bca_7.46
pūrvaṃ nirūpya sāmagrīm ārabhennārabheta vā
anārambho varaṃ nāma na tvārabhya nivartanam //
Bca_7.47
janmāntare 'pi so 'bhyāsaḥ pāpādduḥkhaṃ ca vardhate
anyacca kāryakālaṃ ca hīnaṃ tacca na sādhitam //
Bca_7.48
triṣu māno vidhātavyaḥ karmopakleśaśaktiṣu
mayaivaikena kartavyam ityeṣā karmamānitā //
Bca_7.49
kleśasvatantro loko 'yaṃ na kṣamaḥ svārthasādhane
tasmānmayaiṣāṃ kartavyaṃ nāśakto 'haṃ yathā janaḥ //
Bca_7.50
nīcaṃ karma karotyanyaḥ kathaṃ mayyapi tiṣṭhati
mānāccenna karomyetan māno naśyatu me varam //
Bca_7.51
mṛtaṃ duṇḍubhamāsādya kāko 'pi garuḍāyate
āpadābādhate 'lpāpi mano me yadi durbalam //
Bca_7.52
viṣādakṛtaniśceṣṭa āpadaḥ sukarā nanu
vyutthitaśceṣṭamānastu mahatāmapi durjayaḥ //
Bca_7.53
tasmāddṛḍhena cittena karomyāpadamāpadaḥ
trailokyavijigīṣutvaṃ hāsyamāpajjitasya me //
Bca_7.54
mayā hi sarvaṃ jetavyam ahaṃ jeyo na kenacit
mayaiṣa māno voḍhavyo jinasiṃhasuto hyaham //
Bca_7.55
ye sattvā mānavijitā varākāste na māninaḥ
mānī śatruvaśaṃ naiti mānaśatruvaśāśca te //
Bca_7.56
mānena durgatiṃ nītā mānuṣye 'pi hatotsavāḥ
parapiṇḍāśino dāsā mūrkhā durdarśanāḥ kṛśāḥ //
Bca_7.57
sarvataḥ paribhūtāśca mānastabdhāstapasvinaḥ
te 'pi cenmānināṃ madhye dīnāstu vada kīdṛśāḥ //
Bca_7.58
te mānino vijayinaśca ta eva śūrā ye mānaśatruvijayāya vahanti mānam
ye taṃ sphurantamapi mānaripuṃ nihatya kāmaṃ jane jayaphalaṃ pratipādayanti //
Bca_7.59
saṃkleśapakṣamadhyastho bhaveddṛptaḥ sahasraśaḥ
duryodhanaḥ kleśagaṇaiḥ siṃho mṛgagaṇairiva //
Bca_7.60
mahatsvapi hi kṛcchreṣu na rasaṃ cakṣurīkṣate
evaṃ kṛcchramapi prāpya na kleśavaśago bhavet //
Bca_7.61
yadevāpadyate karma tatkarmavyasanī bhavet
tatkarmaśauṇḍo 'tṛptātmā krīḍāphalasukhepsuvat //
Bca_7.62
sukhārthaṃ kriyate karma tathāpi syānna vā sukham
karmaiva tu sukhaṃ yasya niṣkarmā sa sukhī katham //
Bca_7.63
kāmairna tṛptiḥ saṃsāre kṣuradhārāmadhūpamaiḥ
puṇyāmṛtaiḥ kathaṃ tṛptir vipākamadhuraiḥ śivaiḥ //
Bca_7.64
tasmātkarmāvasāne 'pi nimajjettatra karmaṇi
yathā madhyāhnasaṃtapta ādau prāptasarāḥ karī //
Bca_7.65
balanāśānubandhe tu punaḥ kartuṃ parityajet
susamāptaṃ ca tanmuñced uttarottaratṛṣṇayā //
Bca_7.66
kleśaprahārān saṃrakṣet kleśāṃśca prahareddṛḍham
khaḍgayuddhamivāpannaḥ śikṣitenāriṇā saha //
Bca_7.67
tatra khaḍgaṃ yathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyātsabhayastvaram
smṛtikhaḍgaṃ tathā bhraṣṭaṃ gṛhṇīyānnarakān smaran //
Bca_7.68
viṣaṃ rudhiramāsādya prasarpati yathā tanau
tathaiva cchidramāsādya doṣaścitte prasarpati //
Bca_7.69
tailapātradharo yadvad asihastairadhiṣṭhitaḥ
skhalite maraṇatrāsāt tatparaḥ syāttathā vratī //
Bca_7.70
tasmādutsaṅgage sarpe yathottiṣṭhati satvaram
nidrālasyāgame tadvat pratikurvīta satvaram //
Bca_7.71
ekaikasmiṃśchale suṣṭhu paritapya vicintayet
kathaṃ karomi yenedaṃ punarme na bhavediti //
Bca_7.72
saṃsargaṃ karma vā prāptam icchedetena hetunā
kathaṃ nāmāsvavasthāsu smṛtyabhyāso bhavediti //
Bca_7.73
laghuṃ kuryāttathātmānam apramādakathāṃ smaran
karmāgamādyathā pūrvaṃ sajjaḥ sarvatra vartate //
Bca_7.74
yathaiva tūlakaṃ vāyor gamanāgamane vaśam
tathotsāhavaśaṃ yāyād ṛddhiścaivaṃ samṛdhyati //
Bca_7.75
bodhicaryāvatāre vīryapāramitā nāma saptamaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 8
vardhayitvaivamutsāhaṃ samādhau sthāpayenmanaḥ
vikṣiptacittastu naraḥ kleśadaṃṣṭrāntare sthitaḥ //
Bca_8.1
kāyacittavivekena vikṣepasya na saṃbhavaḥ
tasmāllokaṃ parityajya vitarkān parivarjayet //
Bca_8.2
snehānna tyajyate loko lābhādiṣu ca tṛṣṇayā
tasmādetatparityāge vidvānevaṃ vibhāvayet //
Bca_8.3
śamathena vipaśyanāsuyuktaḥ kurute kleśavināśamityavetya
śamathaḥ prathamaṃ gaveṣaṇīyaḥ sa ca loke nirapekṣayābhiratyā //
Bca_8.4
kasyānityeṣvanityasya sneho bhavitumarhati
yena janmasahasrāṇi draṣṭavyo na punaḥ priyaḥ //
Bca_8.5
apaśyannaratiṃ yāti samādhau na ca tiṣṭhati
na ca tṛpyati dṛṣṭvāpi pūrvavad bādhyate tṛṣā //
Bca_8.6
na paśyati yathābhūtaṃ saṃvegādavahīyate
dahyate tena śokena priyasaṃgamakāṅkṣayā //
Bca_8.7
taccintayā mudhā yāti hrasvamāyurmuhurmuhuḥ
aśāśvatena mitrena dharmo bhraśyati śāśvataḥ //
Bca_8.8
bālaiḥ sabhāgacarito niyataṃ yāti durgatim
neṣyate viṣabhāgaśca kiṃ prāptaṃ bālasaṃgamāt //
Bca_8.9
kṣaṇād bhavanti suhṛdo bhavanti ripavaḥ kṣaṇāt
toṣasthāne prakupyanti durārādhāḥ pṛthagjanāḥ //
Bca_8.10
hitamuktāḥ prakupyanti vārayanti ca māṃ hitāt
atha na śrūyate teṣāṃ kupitā yānti durgatim //
Bca_8.11
īrṣyotkṛṣṭāt samādvandvo hīnānmānaḥ stutermadaḥ
avarṇāt pratighaśceti kadā bālāddhitaṃ bhavet //
Bca_8.12
ātmotkarṣaḥ parāvarṇaḥ saṃsāraratisaṃkathā
ityādyavaśyamaśubhaṃ kiṃcidbālasya bālataḥ //
Bca_8.13
evaṃ tasyāpi tatsaṅgāt tenānarthasamāgamaḥ
ekākī vihariṣyāmi sukhamakliṣṭamānasaḥ //
Bca_8.14
bālāddūraṃ palāyeta prāptamārādhayet priyaiḥ
na saṃstavānubandhena kiṃtūdāsīnasādhuvat //
Bca_8.15
dharmārthamātramādāya bhṛṅgavat kusumānmadhu
apūrva iva sarvatra vihariṣyāmyasaṃstutaḥ //
Bca_8.16
lābhī ca satkṛtaścāham icchanti bahavaśca mām
iti martyasya saṃprāptān maraṇājjāyate bhayam //
Bca_8.17
yatra tatra ratiṃ yāti manaḥ sukhābhimohitam
tattatsahasraguṇitaṃ duḥkhaṃ bhūtvopatiṣṭhati //
Bca_8.18
tasmāt prājño na tamicched icchāto jāyate bhayam
svayameva ca yātyetad dhairyaṃ kṛtvā pratīkṣatām //
Bca_8.19
bahavo lābhino 'bhūvan bahavaśca yaśasvinaḥ
saha lābhayaśobhiste na jñātāḥ kva gatā iti //
Bca_8.20
māmevānye jugupsanti kiṃ prahṛṣyāmyahaṃ stutaḥ
māmevānye praśaṃsanti kiṃ viṣīdāmi ninditaḥ //
Bca_8.21
nānādhimuktikāḥ sattvā jinairapi na toṣitāḥ
kiṃ punarmādṛśairajñais tasmāt kiṃ kokacintayā //
Bca_8.22
nindantyalābhinaṃ sattvam avadhyāyanti lābhinam
prakṛtyā duḥkhasaṃvāsaiḥ kathaṃ tairjāyate ratiḥ //
Bca_8.23
na bālaḥ kasyacinmitram iti coktaṃ tathāgataiḥ
na svārthena vinā prītir yasmādbālasya jāyate //
Bca_8.24
svārthadvāreṇa yā prītir ātmārthaṃ prītireva sā
dravyanāśe yathodvegaḥ sukhahānikṛto hi saḥ //
Bca_8.25
nāvadhyāyanti taravo na cārādhyāḥ prayatnataḥ
kadā taiḥ sukhasaṃvāsaiḥ saha vāso bhavenmama //
Bca_8.26
śūnyadevakule sthitvā vṛkṣamūle guhāsu vā
kadānapekṣo yāsyāmi pṛṣṭhato 'navalokayan //
Bca_8.27
amameṣu pradeśeṣu vistīrṇeṣu svabhāvataḥ
svacchandacāryanilayo vihariṣyāmyahaṃ kadā //
Bca_8.28
mṛtpātramātravibhavaś caurāsaṃbhogacīvaraḥ
nirbhayo vihariṣyāmi kadā kāyamagopayan //
Bca_8.29
kāyabhūmiṃ nijāṃ gatvā kaṅkālairaparaiḥ saha
svakāyaṃ tulayiṣyāmi kadā śatanadharmiṇam //
Bca_8.30
ayameva hi kāyo me evaṃ pūtirbhaviṣyati
śṛgālā api yadgandhān nopasarpeyurantikam //
Bca_8.31
asyaikasyāpi kāyasya sahajā asthikhaṇḍakāḥ
pṛthak pṛthaggamiṣyanti kimutānyaḥ priyo janaḥ //
Bca_8.32
eka utpadyate jantur mriyate caika eva hi
nānyasya tadvyathābhāgaḥ kiṃ priyairvighnakārakaiḥ //
Bca_8.33
adhvānaṃ pratipannasya yathāvāsaparigrahaḥ
tathā bhavādhvagasyāpi janmāvāsaparigrahaḥ //
Bca_8.34
caturbhiḥ puruṣairyāvat sa na nirdhāryate tataḥ
āśocyamāno lokena tāvadeva vanaṃ vrajet //
Bca_8.35
asaṃstavāvirodhābhyām eka eva śarīrakaḥ
pūrvameva mṛto loke mriyamāṇo na śocati //
Bca_8.36
na cāntikacarāḥ kecic chocantaḥ kurvate vyathām
buddhādyanusmṛtiṃ cāsya vikṣipanti na kecana //
Bca_8.37
tasmādekākitā ramyā nirāyāsā śivodayā
sarvavikṣepaśamanī sevitavyā mayā sadā //
Bca_8.38
sarvānyacintānirmuktaḥ svacittaikāgramānasaḥ
samādhānāya cittasya prayatiṣye damāya ca //
Bca_8.39
kāmā hyanarthajanakā iha loke paratra ca
iha bandhavadhacchedair narakādau paratra ca //
Bca_8.40
yadarthaṃ dūtadūtīnāṃ kṛtāñjaliranekadhā
na ca pāpamakīrttirvā yadarthaṃ gaṇitā purā //
Bca_8.41
prakṣiptaśca bhaye 'pyātmā draviṇaṃ ca vyayīkṛtam
yānyeva ca pariṣvajya vabhūvottamanirvṛtāḥ //
Bca_8.42
tānyevāsthīni nānyāni svādhīnānyamamāni ca
prakāmaṃ saṃpariṣvajya kiṃ na gacchasi nirvṛtim //
Bca_8.43
unnāmyamānaṃ yatnād yan nīyamānamadho hriyā
purā dṛṣṭamadṛṣṭaṃ vā mukhaṃ jālikayāvṛtam //
Bca_8.44
tanmukhaṃ tūtparikleśam asahadbhirivādhunā
gṛdhrairvyaktīkṛtaṃ paśya kimidānīṃ palāyase //
Bca_8.45
paracakṣurnipātebhyo 'pyāsīdyatparirakṣitam
tadadya bhakṣitaṃ yāvat kimīrṣyālo na rakṣasi //
Bca_8.46
māṃsocchrayamimaṃ dṛṣṭvā gṛdhrairanyaiśca bhakṣitam
āhāraḥ pūjyate 'nyeṣāṃ srakcandanavibhūṣaṇaiḥ //
Bca_8.47
niścalādapi te trāsaḥ kaṅkālādevamīkṣitāt
vetāḍeneva kenāpi cālyamānād bhayaṃ na kim //
Bca_8.48
ekasmādaśanādeṣāṃ lālāmedhyaṃ ca jāyate
tatrāmedhyamaniṣṭaṃ te lālāpānaṃ kathaṃ priyam //
Bca_8.49
tūlagarbhairmṛdusparśai ramante nopadhānakaiḥ
durgandhaṃ na sravantīti kāmino 'medhyamohitāḥ //
Bca_8.50
yatra cchanne 'pyayaṃ rāgas tadacchannaṃ kimapriyam
na cetprayojanaṃ tena kasmācchannaṃ vimṛdyate //
Bca_8.51
yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase 'param
māṃsakardamasaṃliptaṃ snāyubaddhāsthipañjaram //
Bca_8.52
svameva bahvamedhyaṃ te tenaiva dhṛtimācara
amedhyabhastrāmaparāṃ gūthaghasmara vismara //
Bca_8.53
māṃsapriyo 'hamasyeti draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca vāñchasi
acetanaṃ svabhāvena māṃsaṃ tvaṃ kathamicchasi //
Bca_8.54
yadicchasi na taccittaṃ draṣṭuṃ spraṣṭuṃ ca śakyate
yacca śakyaṃ na tadvetti kiṃ tadāliṅgase mudhā //
Bca_8.55
nāmedhyamayamanyasya kāyaṃ vetsītyanadbhutam
svāmedhyamayameva tvaṃ taṃ nāvaiṣīti vismayaḥ //
Bca_8.56
vighanārkāṃśuvikacaṃ muktvā taruṇapaṅkajam
amedhyaśauṇḍacittasya kā ratirgūthapañjare //
Bca_8.57
mṛdādyamedhyaliptatvād yadi na spraṣṭumicchasi
yatastannirgataṃ kāyāt taṃ spraṣṭuṃ kathamicchasi //
Bca_8.58
yadi te nāśucau rāgaḥ kasmādāliṅgase param
amedhyakṣetrasaṃbhūtaṃ tadbījaṃ tena vardhitam //
Bca_8.59
amedhyabhavamalpatvān na vāñchasyaśuciṃ kṛmim
bahvamedhyamayaṃ kāyam amedhyajamapīcchasi //
Bca_8.60
na kevalamamedhyatvam ātmīyaṃ na jugupsasi
amedhyabhāṇḍānaparān gūthaghasmara vāñchasi //
Bca_8.61
karpūrādiṣu hṛdyeṣu śālyannavyañjaneṣu vā
mukhakṣiptavisṛṣṭeṣu bhūmirapyaśucirmatā //
Bca_8.62
yadi pratyakṣamapyetad amedhyaṃ nādhimucyase
śmaśāne patitān ghorān kāyān paśyāparānapi //
Bca_8.63
carmaṇyutpāṭite yasmād bhayamutpadyate mahat
kathaṃ jñātvāpi tatraiva punarutpadyate ratiḥ //
Bca_8.64
kāye nyasto 'pyasau gandhaś candanādeva nānyataḥ
anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate //
Bca_8.65
yadi svabhāvadaurgandhyād rāgo nātra śivaṃ nanu
kimanartharucirlokas taṃ gandhenānulimpati //
Bca_8.66
kāyasyātra kimāyātaṃ sugandhi yadi candanam
anyadīyena gandhena kasmādanyatra rajyate //
Bca_8.67
yadi keśanakhairdīrghair dantaiḥ samalapāṇḍuraiḥ
malapaṅkadharo nagnaḥ kāyaḥ prakṛtibhīṣaṇaḥ //
Bca_8.68
sa kiṃ saṃskriyate yatnād ātmaghātāya śastravat
ātmavyāmohanodyuktair unmattairākulā mahī //
Bca_8.69
kaṅkālān katiciddṛṣṭvā śmaśāne kila te ghṛṇā
grāmaśmaśāne ramase calatkaṅkālasaṃkule //
Bca_8.70
evaṃ cāmedhyamapyetad vinā mūlyaṃ na labhyate
tadarthamarjanāyāso narakādiṣu ca vyathā //
Bca_8.71
śiśornārjanasāmarthyaṃ kenāsau yauvane sukhī
yātyarjanena tāruṇyaṃ vṛddhaḥ kāmaiḥ karoti kim //
Bca_8.72
keciddināntavyāpāraiḥ pariśrāntāḥ kukāminaḥ
gṛhamāgatya sāyāhne śerate sma mṛtā iva //
Bca_8.73
daṇḍayātrābhirapare pravāsakleśaduḥkhitāḥ
vatsarairapi nekṣante putradārāṃstadarthinaḥ //
Bca_8.74
yadarthamiva vikrīta ātmā kāmavimohitaiḥ
tanna prāptaṃ mudhaivāyur nītaṃ tu parakarmaṇā //
Bca_8.75
vikrītasvātmabhāvānāṃ sadā preṣaṇakāriṇām
prasūyante striyo 'nyeṣām aṭavīviṭapādiṣu //
Bca_8.76
raṇaṃ jīvitasaṃdehaṃ viśanti kila jīvitam
mānārthaṃ dāsatāṃ yānti mūḍhāḥ kāmaviḍambitāḥ //
Bca_8.77
chidyante kāminaḥ kecid anye śūlasamarpitāḥ
dṛśyante dahyamānāśca hanyamānāśca śaktibhiḥ //
Bca_8.78
arjanarakṣaṇanāśaviṣādair arthamanarthamanantamavaihi
vyagratayā dhanasaktamatīnāṃ nāvasaro bhavaduḥkhavimukteḥ //
Bca_8.79
evamādīnavo bhūyān alpāsvādastu kāminām
śakaṭaṃ vahato yadvat paśorghāsalavagrahaḥ //
Bca_8.80
tasyāsvādalavasyārthe yaḥ paśorapyadurlabhaḥ
hatā daivahateneyaṃ kṣaṇasaṃpatsudurlabhā //
Bca_8.81
avaśyaṃ ganturalpasya narakādiprapātinaḥ
kāyasyārthe kṛto yo 'yaṃ sarvakālaṃ pariśramaḥ //
Bca_8.82
tataḥ koṭiśatenāpi śramabhāgena buddhatā
caryāduḥkhānmahadduḥkhaṃ sā ca bodhirna kāminām //
Bca_8.83
na śastraṃ na viṣaṃ nāgnir na prapāto na vairiṇaḥ
kāmānāmupamāṃ yānti narakādivyathāsmṛteḥ //
Bca_8.84
evamudvijya kāmebhyo viveke janayedratim
kalahāyāsaśūnyāsu śāntāsu vanabhūmiṣu //
Bca_8.85
dhanyaiḥ śaśāṅkakaracandanaśītaleṣu ramyeṣu harmyavipuleṣu śilātaleṣu
niḥśabdasaumyavanamārutavījyamānaiḥ caṃkramyate parahitāya vicintyate ca //
Bca_8.86
vihṛtya yatra kvacidiṣṭakālaṃ śūnyālaye vṛkṣatale guhāsu
parigraharakṣaṇakhedamuktaḥ caratyapekṣāvirato yatheṣṭam //
Bca_8.87
svacchandacāryanilayaḥ pratibaddho na kasyacit
yatsaṃtoṣasukhaṃ bhuṅkte tadindrasyāpi durlabham //
Bca_8.88
evamādibhirākārair vivekaguṇabhāvanāt
upaśāntavitarkaḥ san bodhicittaṃ tu bhāvayet //
Bca_8.89
parātmasamatāmādau bhāvayedevamādarāt
samaduḥkhasukhāḥ sarve pālanīyā mayātmavat //
Bca_8.90
hastādibhedena bahuprakāraḥ kāyo yathaikaḥ paripālanīyaḥ
tathā jagadbhinnamabhinnaduḥkhasukhātmakaṃ sarvamidaṃ tathaiva //
Bca_8.91
yadyapyanyeṣu deheṣu madduḥkhaṃ na prabādhate
tathāpi tadduḥkhameva mamātmasnehaduḥsaham //
Bca_8.92
tathā yadyapyasaṃvedyam anyadduḥkhaṃ mayātmanā
tathāpi tasya tadduḥkham ātmasnehena duḥsaham //
Bca_8.93
mayānyaduḥkhaṃ hantavyaṃ duḥkhatvādātmaduḥkhavat
anugrāhyā mayānye 'pi sattvatvādātmasattvavat //
Bca_8.94
yadā mama pareṣāṃ ca tulyameva sukhaṃ priyam
tadātmanaḥ ko viśeṣo yenātraiva sukhodyamaḥ //
Bca_8.95
yadā mama pareṣāṃ ca bhayaṃ duḥkhaṃ ca na priyam
tadātmanaḥ ko viśeṣo yattaṃ rakṣāmi netaram //
Bca_8.96
tadduḥkhena na me bādhety ato yadi na rakṣyate
nāgāmikāyaduḥkhānme bādhā tatkena rakṣyate //
Bca_8.97
ahameva tadāpīti mithyeyaṃ pratikalpanā
anya eva mṛto yasmād anya eva prajāyate //
Bca_8.98
yadi yasyaiva yadduḥkhaṃ rakṣyaṃ tasyaiva tanmatam
pādaduḥkhaṃ na hastasya kasmāt tattena rakṣyate //
Bca_8.99
ayuktamapi cedetad ahaṃkārātpravartate
yadayuktaṃ nivartyaṃ tat svamanyacca yathābalam //
Bca_8.100
saṃtānaḥ samudāyaśca paṅktisenādivanmṛṣā
yasya duḥkhaṃ sa nāstyasmāt kasya tat svaṃ bhaviṣyati //
Bca_8.101
asvāmikāni duḥkhāni sarvāṇyevāviśeṣataḥ
duḥkhatvādeva vāryāṇi niyamastatra kiṃkṛtaḥ //
Bca_8.102
duḥkhaṃ kasmānnivāryaṃ cet sarveṣāmavivādataḥ
vāryaṃ cetsarvamapyevaṃ na cedātmani sarvavat //
Bca_8.103
kṛpayā bahu duḥkhaṃ cet kasmādutpadyate balāt
jagadduḥkhaṃ nirūpyedaṃ kṛpāduḥkhaṃ kathaṃ bahu //
Bca_8.104
bahūnāmekaduḥkhena yadi duḥkhaṃ vigacchati
utpādyameva tadduḥkhaṃ sadayena parātmanoḥ //
Bca_8.105
ataḥ supuṣpacandreṇa jānatāpi nṛpāpadam
ātmaduḥkhaṃ na nihataṃ bahūnāṃ duḥkhināṃ vyayāt //
Bca_8.106
evaṃ bhāvitasaṃtānāḥ paraduḥkhasamapriyāḥ
avīcimavagāhante haṃsāḥ padmavanaṃ yathā //
Bca_8.107
mucyamāneṣu sattveṣu ye te prāmodyasāgarāḥ
taireva nanu paryāptaṃ mokṣeṇārasikena kim //
Bca_8.108
ataḥ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ
na vipākaphalākāṅkṣā parārthaikāntatṛṣṇayā //
Bca_8.109
tasmādyathāntaśo 'varṇād ātmānaṃ gopayāmyaham
rakṣācittaṃ dayācittaṃ karomyevaṃ pareṣvapi //
Bca_8.110
abhyāsādanyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu
bhavatyahamiti jñānam asatyapi hi vastuni //
Bca_8.111
tathākāyo 'nyadīyo 'pi kimātmeti na gṛhyate
paratvaṃ tu svakāyasya sthitameva na duṣkaram //
Bca_8.112
jñātvā sadoṣamātmānaṃ parānapi guṇodadhīn
ātmabhāvaparityāgaṃ parādānaṃ ca bhāvayet //
Bca_8.113
kāyasyāvayavatvena yathābhīṣṭāḥ karādayaḥ
jagato 'vayavatvena tathā kasmānna dehinaḥ //
Bca_8.114
yathātmabuddhirabhyāsāt svakāye 'smin nirātmake
pareṣvapi tathātmatvaṃ kimabhyāsānna jāyate //
Bca_8.115
evaṃ parārthaṃ kṛtvāpi na mado na ca vismayaḥ
ātmānaṃ bhojayitvaiva phalāśā na ca jāyate //
Bca_8.116
tasmādyathārtiśokāder ātmānaṃ goptumicchasi
rakṣācittaṃ dayācittaṃ jagatyabhyasyatāṃ tathā //
Bca_8.117
adhyatiṣṭhadatho nāthaḥ scanāmāpyavalokitaḥ
parṣacchāradyabhayamapy apanetuṃ janasya hi //
Bca_8.118
duṣkarānna nivarteta yasmādabhyāsaśaktitaḥ
yasyaiva śravaṇāttrāsas tenaiva na vinā ratiḥ //
Bca_8.119
ātmānaṃ ca parāṃścaiva yaḥ śīghraṃ trātumicchati
sa caretparamaṃ guhyaṃ parātmaparivartanam //
Bca_8.120
yasminnātmanyatisnehād alpādapi bhayādbhayam
na dviṣetkastamātmānaṃ śatruvadyo bhayāvahaḥ //
Bca_8.121
yo mandya kṣutpipāsādipratīkāracikīrṣayā
pakṣimatsyamṛgān hanti paripanthaṃ ca tiṣṭhati //
Bca_8.122
yo lābhasatkriyāhetoḥ pitarāvapi mārayet
ratnatrayasvamādadyād yenāvīcīndhano bhavet //
Bca_8.123
kaḥ paṇḍitastamātmānam icchedrakṣet prapūjayet
na paśyecchatruvaccainaṃ kaścainaṃ pratimānayet //
Bca_8.124
yadi dāsyāmi kiṃ bhokṣya ityātmārthe piśācatā
yadi bhokṣye kiṃ dadāmīti parārthe devarājatā //
Bca_8.125
ātmārthaṃ pīḍayitvānyaṃ narakādiṣu pacyate
ātmānaṃ pīḍayitvā tu parārthaṃ sarvasaṃpadaḥ //
Bca_8.126
durgatirnīcatā maurkhyaṃ yayaivātmonnatīcchayā
tāmevānyatra saṃkrāmya sugatiḥ satkṛtirmatiḥ //
Bca_8.127
ātmārthaṃ paramājñapya dāsatvādyanubhūyate
parārthaṃ tvenamājñapya svāmitvādyanubhūyate //
Bca_8.128
ye kecid duḥkhitā loke sarve te svasukhecchayā
ye kecit sukhitā loke sarve te 'nyasukhecchayā //
Bca_8.129
bahunā vā kimuktena dṛśyatāmidamantaram
svārthārthinaśca bālasya muneścānyārthakāriṇaḥ //
Bca_8.130
na nāma sādhyaṃ buddhatvaṃ saṃsāre 'pi kutaḥ sukham
svasukhasyānyaduḥkhena parivartamakurvataḥ //
Bca_8.131
āstāṃ tāvatparo loko dṛṣṭo 'pyartho na sidhyati
bhṛtyasyākurvataḥ karma svāmino 'dadato bhṛtim //
Bca_8.132
tyaktvānyo 'nyasukhotpādaṃ dṛṣṭādṛṣṭasukhotsavam
anyo 'nyaduḥkhanādghoraṃ duḥkhaṃ gṛhṇanti mohitāḥ //
Bca_8.133
upadravā ye ca bhavanti koke yāvanti duḥkhāni bhayāni caiva
sarvāṇi tānyātmaparigraheṇa tatkiṃ mamānena parigraheṇa //
Bca_8.134
ātmānamaparityajya duḥkhaṃ tyaktuṃ na śakyate
yathāgnimaparityajya dāhaṃ tyaktuṃ na śakyate //
Bca_8.135
tasmātsvaduḥkhaśāntyarthaṃ paraduḥkhaśamāya ca
dadāmyanyebhya ātmānaṃ parān gṛhṇāmi cātmavat //
Bca_8.136
anyasaṃbaddhamasmīti niścayaṃ kuru me manaḥ
sarvasattvārthamutsṛjya nānyaccintyaṃ tvayādhunā //
Bca_8.137
na yuktaṃ svārthadṛṣṭyādi tadīyaiścakṣurādibhiḥ
na yuktaṃ syandituṃ svārtham anyadīyaiḥ karādibhiḥ //
Bca_8.138
tena sattvaparo bhūtvā kāye 'sminyadyadīkṣase
tattadevāpahṛtyāsmāt parebhyo hitamācara //
Bca_8.139
hīnādiṣvātmatāṃ kṛtvā paratvamapi cātmani
bhāvayerṣyāṃ ca mānaṃ ca nirvikalpyena cetasā //
Bca_8.140
eṣa satkriyate nāhaṃ lābhī nāhamayaṃ yathā
stūyate 'yamahaṃ nindyo duḥkhito 'hamayaṃ sukhī //
Bca_8.141
ahaṃ karomi karmāṇi tiṣṭhatyeṣa tu susthitaḥ
ayaṃ kila mahā/lloke nīco 'haṃ kila nirguṇaḥ //
Bca_8.142
kiṃ nirguṇena kartavyaṃ sarvasyātmā guṇānvitaḥ
santi te yeṣvahaṃ nīcaḥ santi te yeṣvahaṃ varaḥ //
Bca_8.143
śīladṛṣṭivipattyādikleśaśaktyā na madvaśāt
cikitsyo 'haṃ yathāśakti pīḍāpyaṅgīkṛtā mayā //
Bca_8.144
athāhamacikitsyo 'sya kasmānmāmavamanyate
kiṃ mamaitadguṇaiḥ kṛtyam ātmā tu guṇavānayam //
Bca_8.145
durgativyāḍavaktrasthe-naivāsya karuṇā jane
aparān guṇamānena paṇḍitān vijigīṣate //
Bca_8.146
samamātmānamālokya yataḥ svādhikyavṛddhaye
kalahenāpi saṃsādhyaṃ lābhasatkāramātmanaḥ //
Bca_8.147
api sarvatra me loke bhaveyuḥ prakaṭāḥ guṇāḥ
api nāma guṇā ye 'sya na śroṣyantyapi kecana //
Bca_8.148
chādyerannapi me doṣāḥ syānme pūjāsya no bhavet
sulabdhā adya me lābhāḥ pūjito 'hamayaṃ na tu //
Bca_8.149
paśyāmo muditāstāvac cirādenaṃ khalīkṛtam
hāsyaṃ janasya sarvasya nindyamānamitastataḥ //
Bca_8.150
asyāpi hi varākasya spardhā kila mayā saha
kimasya śrutametāvat prajñārūpaṃ kulaṃ dhanam //
Bca_8.151
evamātmaguṇāñśrutvā kīrtyamānānitastataḥ
saṃjātapulako hṛṣṭaḥ paribhokṣye sukhotsavam //
Bca_8.152
yadyapyasya bhavellābho grāhyo 'smābhirasau balāt
datvāsmai yāpanāmātram asmatkarma karoti cet //
Bca_8.153
sukhācca cyāvanīyo 'yaṃ yojyo 'smadvyathayā sadā
anena śataśaḥ sarve saṃsāravyathitā vayam //
Bca_8.154
aprameyā gatāḥ kalpāḥ svārthaṃ jijñāsatastava
śrameṇa mahatānena duḥkhameva tvayārjitam //
Bca_8.155
madvijñaptyā tathātrāpi pravartasvāvicārataḥ
drakṣyasyetadguṇān paścād bhūtaṃ hi vacanaṃ muneḥ //
Bca_8.156
abhaviṣyadidaṃ karma kṛtaṃ pūrvaṃ yadi tvayā
bauddhaṃ saṃpatsukhaṃ muktvā nābhaviṣyadiyaṃ daśā //
Bca_8.157
tasmādyathānyadīyeṣu śukraśoṇitabinduṣu
cakartha tvamahaṃkāraṃ tathānyeṣvapi bhāvaya //
Bca_8.158
anyadīyaścaro bhūtvā kāye 'smin yadyadīkṣase
tattadevāpahṛtyarthaṃ parebhyo hitamācara //
Bca_8.159
ayaṃ susthaḥ paro duḥstho nīcairanyo 'yamuccakaiḥ
paraḥ karotyayaṃ neti kuruṣverṣyāṃ tvamātmani //
Bca_8.160
sukhācca cyāvayātmānaṃ paraduḥkhe niyojaya
kadāyaṃ kiṃ karotīti chalamasya nirūpaya //
Bca_8.161
anyenāpi kṛtaṃ doṣaṃ pātayāsyaiva mastake
alpamapyasya doṣaṃ ca prakāśaya mahāmuneḥ //
Bca_8.162
anyādhikayaśovādair yaśo 'sya malinīkuru
nikṛṣṭadāsavaccainaṃ sattvakāryeṣu vāhaya //
Bca_8.163
nāgantukaguṇāṃśena stutyo doṣamayo hyayam
yathā kaścinna jānīyād guṇamasya tathā kuru //
Bca_8.164
saṃkṣepād yadyadātmārthe pareṣvapakṛtaṃ tvayā
tattadātmani sattvārthe vyasanaṃ vinipātaya //
Bca_8.165
naivotsāho 'sya dātavyo yenāyaṃ mukharo bhavet
sthāpyo navabadhūvṛttau hrīto bhīto 'tha saṃvṛtaḥ //
Bca_8.166
evaṃ kuruṣva tiṣṭhaivaṃ na kartavyamidaṃ tvayā
evameṣaḥ vaśaḥ kāryo nigrāhyastadatikrame //
Bca_8.167
athaivamucyamāne 'pi cittaṃ nedaṃ kariṣyasi
tvāmeva nigrahīṣyāmi sarvadoṣāstadāśritāḥ //
Bca_8.168
kva yāsyasi mayā dṛṣṭaḥ sarvadarpānnihanmi te
anyo 'sau pūrvakaḥ kālas tvayā yatrāsmi nāśitaḥ //
Bca_8.169
adyāpyasti mama svārtha ityāśāṃ tyaja sāṃpratam
tvaṃ vikrīto mayānyeṣu bahukhedamacintayan //
Bca_8.170
tvāṃ sattveṣu na dāsyāmi yadi nāma pramādataḥ
tvaṃ māṃ narakapāleṣu pradāsyasi na saṃśayaḥ //
Bca_8.171
evaṃ cānekadhā datvā tvayāhaṃ vyathitaściram
nihanmi svārthaceṭaṃ tvāṃ tāni vairāṇyanusmaran //
Bca_8.172
na kartavyātmani prītir yadyātmaprītirasti te
yadyātmā rakṣitavyo 'yaṃ rakṣitavyo na yujyate //
Bca_8.173
yathā yathāsya kāyasya kriyate paripālanam
sukumārataro bhūtvā patatyeva tathā tathā //
Bca_8.174
asyaivaṃ patitasyāpi sarvāpīyaṃ vasundharā
nālaṃ pūrayituṃ vāñchāṃ tatko 'syecchāṃ kariṣyati //
Bca_8.175
aśakyamicchataḥ kleśa āśābhaṅgaśca jāyate
nirāśo yastu sarvatra tasya saṃpadajīrṇikā //
Bca_8.176
tasmānna prasaro deyaḥ kāyasyecchābhivṛddhaye
bhadrakaṃ nāma tadvastu yadiṣṭatvānna gṛhyate //
Bca_8.177
bhasmaniṣṭhāvasāno 'yaṃ niśceṣṭānyena cālyate
aśucipratimā ghorā kasmādatra mamāgrahaḥ //
Bca_8.178
kiṃ mamānena yantreṇa jīvinā vā mṛtena vā
loṣṭrādeḥ ko viśeṣo 'sya hāhaṃkāraṃ na naśyasi //
Bca_8.179
śarīrapakṣapātena vṛthā duḥkhamupārjyate
kimasya kāṣṭhatulyasya dveṣeṇānunayena vā //
Bca_8.180
mayā vā pālitasyaivaṃ gṛdhrādyairbhakṣitasya vā
na ca sneho na ca dveṣas tasmāt snehaṃ karomi kim //
Bca_8.181
roṣo yasya khalīkārāt toṣo yasya ca pūjayā
sa eva cenna jānāti śramaḥ kasya kṛtena me //
Bca_8.182
imaṃ ye kāyamicchanti te 'pi me suhṛdaḥ kila
sarve svakāyamicchanti te 'pi kasmānna me priyāḥ //
Bca_8.183
tasmānmayānapekṣeṇa kāyastyakto jagaddhite
ato 'yaṃ bahudoṣo 'pi dhāryate karmabhāṇḍavat //
Bca_8.184
tenālaṃ lokacaritaiḥ paṇḍitānanuyāmyaham
apramādakathāṃ smṛtvā styānamiddhaṃ nivārayan //
Bca_8.185
tasmādāvaraṇaṃ hantuṃ samādhānaṃ karomyaham
vimārgāccittamākṛṣya svālambananirantaram //
Bca_8.186
bodhicaryāvatāre dhyānapāramitā aṣṭamaḥ paricchedaḥ ||
Pariccheda 9
imaṃ parikaraṃ sarvaṃ prajñārthaṃ hi munirjagau
tasmādutpādayet prajñāṃ duḥkhanivṛttikāṅkṣayā //
Bca_9.1
saṃvṛtiḥ paramārthaśca satyadvayamidaṃ mataṃ
buddheragocarastattvaṃ buddhiḥ saṃvṛtirucyate //
Bca_9.2
tatra loko dvidhā dṛṣṭo yogī prākṛtakastathā
tatra prākṛtako loko yogilokena bādhyate //
Bca_9.3
bādhyante dhīviśeṣeṇa yogino 'pyuttarottaraiḥ
dṛṣṭāntenobhayeṣṭena kāryārthamavicārataḥ //
Bca_9.4
lokena bhāvā dṛśyante kalpyante cāpi tattvataḥ
na tu māyāvadityatra vivādo yogilokayoḥ //
Bca_9.5
pratyakṣamapi rūpādi prasiddhyā na pramāṇataḥ
aśucyādiṣu śucyādiprasiddhiriva sā mṛṣā //
Bca_9.6
lokāvatāraṇārthaṃ ca bhāvā nāthena deśitāḥ
tattvataḥ kṣaṇikā naite saṃvṛtyā cedvirudhyate //
Bca_9.7
na doṣo yogisaṃvṛtyā lokātte tattvadarśinaḥ
anyathā lokabādhā syād aśucistrīnirūpaṇe //
Bca_9.8
māyopamājjināt puṇyaṃ sadbhāve 'pi kathaṃ yathā
yadi māyopamaḥ sattvaḥ kiṃ punarjāyate mṛtaḥ //
Bca_9.9
yāvatpratyayasāmagrī tāvanmāyāpi vartate
dīrghasaṃtānamātreṇa kathaṃ sattvo 'sti satyataḥ //
Bca_9.10
māyāpuruṣaghātādau cittābhāvānna pāpakaṃ
cittamāyāsamete tu pāpapuṇyasamudbhavaḥ //
Bca_9.11
mantrādīnāmasāmarthyān na māyācittasaṃbhavaḥ
sāpi nānāvidhā māyā nānāpratyayasaṃbhavā //
Bca_9.12
naikasya sarvasāmarthyaṃ pratyayasyāsti kutracit
nirvṛtaḥ paramārthena saṃvṛtyā yadi saṃsaret //
Bca_9.13
buddho 'pi saṃsaredevaṃ tataḥ kiṃ bodhicaryayā
pratyayānāmanucchede māyāpyucchidyate na hi //
Bca_9.14
pratyayānāṃ tu vicchedāt saṃvṛtyāpi na saṃbhavaḥ
yadā na bhrāntirapyasti māyā kenopalabhyate //
Bca_9.15
yadā māyaiva te nāsti tadā kimupalabhyate
cittasyaiva sa ākāro yadyapyanyo 'sti tattvataḥ //
Bca_9.16
cittameva yadā māyā tadā kiṃ kena dṛśyate
uktaṃ ca lokanāthena cittaṃ cittaṃ na paśyati //
Bca_9.17
na cchinatti yathātmānam asidhārā tathā manaḥ
ātmabhāvaṃ yathā dīpaḥ saṃprakāśayatīti cet //
Bca_9.18
naiva prakāśyate dīpo yasmānna tamasāvṛtaḥ
na hi sphaṭikavannīlaṃ nīlatve 'nyamapekṣate //
Bca_9.19
tathā kiṃcit parāpekṣam anapekṣaṃ ca dṛśyate
anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā //
Bca_9.20
nīlameva hi ko nīlaṃ kuryādātmānamātmanā
anīlatve na tannīlaṃ kuryādātmānamātmanā //
Bca_9.21
dīpaḥ prakāśata iti jñātvā jñānena kathyate
buddhiḥ prakāśata iti jñātvedaṃ kena kathyate //
Bca_9.22
prakāśā vāprakāśā vā yadā dṛṣṭā na kenacit
vandhyāduhitṛlīleva kathyamānāpi sā mudhā //
Bca_9.23
yadi nāsti svasaṃvittir vijñānaṃ smaryate katham
anyānubhūte saṃbandhāt smṛtirākhuviṣaṃ yathā //
Bca_9.24
pratyayāntarayuktasya darśanāt svaṃ prakāśate
siddhāñjanavidherdṛṣṭo ghaṭo naivāñjanaṃ bhavet //
Bca_9.25
yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ jñātaṃ naiveha pratiṣidhyate
satyataḥ kalpanā tvatra duḥkhaheturnivāryate //
Bca_9.26
cittādanyā na māyā cen nāpyananyeti kalpyate
vastu cet sā kathaṃ nānyān anyā cennāsti vastutaḥ //
Bca_9.27
asatyapi yathā māyā dṛśyā draṣṭṛ tathā manaḥ
vastvāśrayaścet saṃsāraḥ so 'nyathākāśavadbhavet //
Bca_9.28
vastvāśrayeṇābhāvasya kriyāvattvaṃ kathaṃ bhavet
asatsahāyamekaṃ hi cittamāpadyate tava //
Bca_9.29
grāhyamuktaṃ yadā cittaṃ tadā sarve tathāgatāḥ
evaṃ ca ko guṇo labdhaś cittamātre 'pi kalpite //
Bca_9.30
māyopamatve 'pi jñāte kathaṃ kleśo nivartate
yadā māyāstriyāṃ rāgas tatkarturapi jāyate //
Bca_9.31
aprahīṇā hi tatkartur jñeyasaṃkleśavāsanā
taddṛṣṭikāle tasyāto durbalā śūnyavāsanā //
Bca_9.32
śūnyatāvāsanādhānād dhīyate bhāvavāsanā
kiṃcinnāstīti cābhyāsāt sāpi paścāt prahīyate //
Bca_9.33
yadā na labhyate bhāvo yo nāstīti prakalpyate
tadā nirāśrayo 'bhāvaḥ kathaṃ tiṣṭhenmateḥ puraḥ //
Bca_9.34
yadā na bhāvo nābhāvo mateḥ saṃtiṣṭhate puraḥ
tadānyagatyabhāvena nirālambā praśāmyate //
Bca_9.35
cintāmaṇiḥ kalpatarur yathecchāparipūraṇaḥ
vineyapraṇidhānābhyāṃ jinabimbaṃ tathekṣyate //
Bca_9.36
yathā gāruḍikaḥ stambhaṃ sādhayitvā vinaśyati
sa tasmiṃściranaṣṭe 'pi viṣādīnupaśāmayet //
Bca_9.37
bodhicaryānurūpyeṇa jinastambho 'pi sādhitaḥ
karoti sarvakāryāṇi bodhisattve 'pi nirvṛte //
Bca_9.38
acittake kṛtā pūjā kathaṃ phalavatī bhavet
tulyaiva paṭhyate yasmāt tiṣṭhato nirvṛtasya ca //
Bca_9.39
āgamācca phalaṃ tatra saṃvṛtyā tattvato 'pi vā
satyabuddhe kṛtā pūjā saphaleti kathaṃ yathā //
Bca_9.40
satyadarśanato muktiḥ śūnyatādarśanena kim
na vinānena mārgeṇa bodhirityāgamo yataḥ //
Bca_9.41
nanvasiddhaṃ mahāyānaṃ kathaṃ siddhastvadāgamaḥ
yasmādubhayasiddho 'sau na siddho 'sau tavāditaḥ //
Bca_9.42
yatpratyayā ca tatrāsthā mahāyāne 'pi tāṃ kuru
anyobhayeṣṭasatyatve vedāderapi satyatā //
Bca_9.43
savivādaṃ mahāyānam iti cedāgamaṃ tyaja
tīrthikaiḥ savivādatvāt svaiḥ paraiścāgamāntaram //
Bca_9.44
śāsanaṃ bhikṣutāmūlaṃ bhikṣutaiva ca duḥkhitā
sāvalambanacittānāṃ nirvāṇamapi duḥsthitam //
Bca_9.45
kleśaprahāṇānmuktiścet tadanantaramastu sā
dṛṣṭaṃ ca teṣu sāmarthyaṃ niḥkleśasyāpi karmaṇaḥ //
Bca_9.46
tṛṣṇā tāvadupādānaṃ nāsti cet saṃpradhāryate
kimakliṣṭāpi tṛṣṇaiṣāṃ nāsti saṃmohavat satī //
Bca_9.47
vedanāpratyayā tṛṣṇā vedanaiṣāṃ ca vidyate
sālambanena cittena sthātavyaṃ yatra tatra vā //
Bca_9.48
vinā śūnyatayā cittaṃ baddhamutpadyate punaḥ
yathāsaṃjñisamāpattau bhāvayettena śūnyatām //
Bca_9.49
yatsūtre 'vataredvākyaṃ taccedbuddhoktamiṣyate
mahāyānaṃ bhavatsūtraiḥ prāyastulyaṃ na kiṃ matam //
Bca_9.50
ekenāgamyamānena sakalaṃ yadi doṣavat
ekena sūtratulyena kiṃ na sarvaṃ jinoditam //
Bca_9.51
mahākāśyapamukhyaiśca yadvākyaṃ nāvagāhyate
tattvayānavabuddhatvād agrāhyaṃ kaḥ kariṣyati //
Bca_9.52
saktitrāsāttvanirmuktyā saṃsāre sidhyati sthitiḥ
mohena duḥkhināmarthe śūnyatāyā idaṃ phalam //
Bca_9.53
tadevaṃ śūnyatāpakṣe dūṣaṇaṃ nopapadyate
tasmānnirvicikitsena bhāvanīyaiva śūnyatā //
Bca_9.54
kleśajñeyāvṛtitamaḥ pratipakṣo hi śūnyatā
śīghraṃ sarvajñatākāmo na bhāvayati tāṃ katham //
Bca_9.55
yadduḥkhajananaṃ vastu trāsastasmāt prajāyatām
śūnyatā duḥkhaśamanī tataḥ kiṃ jāyate bhayam //
Bca_9.56
yatastato vāstu bhayaṃ yadyahaṃ nāma kiṃcana
ahameva na kiṃcicced bhayaṃ kasya bhaviṣyati //
Bca_9.57
dantakeśanakhā nāhaṃ nāsthi nāpyasmi śoṇitam
na śiṃghānaṃ na ca śleṣmā na pūyaṃ lasikāpi vā //
Bca_9.58
nāhaṃ vasā na ca svedo na medo 'ntrāṇi nāpyaham
na cāhamantranirguṇḍī gūthamūtramahaṃ na ca //
Bca_9.59
nāhaṃ māṃsaṃ na ca snāyur noṣmā vāyurahaṃ na ca
na ca chidrāṇyahaṃ nāpi ṣaḍvijñānāni sarvathā //
Bca_9.60
śabdajñānaṃ yadi tadā śabdo gṛhyeta sarvadā
jñeyaṃ vinā tu kiṃ vetti yena jñānaṃ nirucyate //
Bca_9.61
ajānānaṃ yadi jñānaṃ kāṣṭhaṃ jñānaṃ prasajyate
tenāsaṃnihitajñeyaṃ jñānaṃ nāstīti niścayaḥ //
Bca_9.62
tadeva rūpaṃ jānāti tadā kiṃ na śṛṇotyapi
śabdasyāsaṃnidhānāccet tatastajjñānamapyasat //
Bca_9.63
śabdagrahaṇarūpaṃ yat tadrūpagrahaṇaṃ katham
ekaḥ pitā ca putraśca kalpyate na tu tattvataḥ //
Bca_9.64
sattvaṃ rajastamo vāpi na putro na pitā yataḥ
śabdagrahaṇayuktastu svabhāvastasya nekṣyate //
Bca_9.65
tadevānyena rūpeṇa naṭavatso 'pyaśāśvataḥ
sa evānyasvabhāvaśced apūrveyaṃ tadekatā //
Bca_9.66
anyadrūpamasatyaṃ cen nijaṃ tadrūpamucyatām
jñānatā cettataḥ sarvapuṃsāmaikyaṃ prasajyate //
Bca_9.67
cetanācetane caikyaṃ tayoryenāstitā samā
viśeṣaśca yadā mithyā kaḥ sādṛśyāśrayastadā //
Bca_9.68
acetanaśca naivāham acaitanyātpaṭādivat
atha jñaścetanāyogād ajño naṣṭaḥ prasajyate //
Bca_9.69
athāvikṛta evātmā caitanyenāsya kiṃ kṛtam
ajñasya niṣkriyasyaivam ākāśasyātmatā matā //
Bca_9.70
na karmaphalasaṃbandho yuktaścedātmanā vinā
karma kṛtvā vinaṣṭe hi phalaṃ kasya bhaviṣyati //
Bca_9.71
dvayorapyāvayoḥ siddhe bhinnādhāre kriyāphale
nirvyāpāraśca tatrātmety atra vādo vṛthā nanu //
Bca_9.72
hetumān phalayogīti dṛśyate naiṣa saṃbhavaḥ
saṃtānasyaikyamāśritya kartā bhokteti deśitam //
Bca_9.73
atītānāgataṃ cittaṃ nāhaṃ taddhi na vidyate
athotpannamahaṃ cittaṃ naṣṭe 'sminnāstyahaṃ punaḥ //
Bca_9.74
yathaiva kadalīstambho na kaścid bhāgaśaḥ kṛtaḥ
tathāhamapyasadbhūto mṛgyamāṇo vicārataḥ //
Bca_9.75
yadi sattvo na vidyeta kasyopari kṛpeti cet
kāryārthamabhyupetena yo mohena prakalpitaḥ //
Bca_9.76
kāryaṃ kasya na cetsattvaḥ satyamīhā tu mohataḥ
duḥkhavyupaśamārthaṃ tu kāryamoho na vāryate //
Bca_9.77
duḥkhaheturahaṃkāra ātmamohāttu vardhate
tato 'pi na nivartyaścet varaṃ nairātmyabhāvanā //
Bca_9.78
kāyo na pādau na jaṅghā norū kāyaḥ kaṭirna ca
nodaraṃ nāpyayaṃ pṛṣṭhaṃ noro bāhū na cāpi saḥ //
Bca_9.79
na hastau nāpyayaṃ pārśvau na kakṣau nāṃsalakṣaṇaḥ
na grīvā na śiraḥ kāyaḥ kāyo 'tra kataraḥ punaḥ //
Bca_9.80
yadi sarveṣu kāyo 'tham ekadeśena vartate
aṃśā aṃśeṣu vartante sa ca kutra svayaṃ sthitaḥ //
Bca_9.81
sarvātmanā cetsarvatra sthitaḥ kāyaḥ karādiṣu
kāyāstāvanta eva syur yāvantaste karādayaḥ //
Bca_9.82
naivāntarna bahiḥ kāyaḥ kathaṃ kāyaḥ karādiṣu
karādibhyaḥ pṛthag nāsti kathaṃ nu khalu vidyate //
Bca_9.83
tannāsti kāyo mohāttu kāyabuddhiḥ karādiṣu
saṃniveśaviśeṣeṇa sthānau puruṣabuddhivat //
Bca_9.84
yāvatpratyayasāmagrī tāvatkāyaḥ pumāniva
evaṃ karādau sā yāvat tāvatkāyo 'tra dṛśyate //
Bca_9.85
evamaṅgulipuñjatvāt pādo 'pi kataro bhavet
so 'pi parvasamūhatvāt parvāpi svāṃśabhedataḥ //
Bca_9.86
aṃśā apyaṇubhedena so 'pyaṇurdigvibhāgataḥ
digvibhāgo niraṃśatvād ākāśaṃ tena nāstyaṇuḥ //
Bca_9.87
evaṃ svapnopame rūpe ko rajyeta vicārakaḥ
kāyaścaivaṃ yadā nāsti tadā kā strī pumāṃśca kaḥ //
Bca_9.88
yadyasti duḥkhaṃ tattvena prahṛṣṭān kiṃ na bādhate
śokādyārtāya mṛṣṭādi sukhaṃ cetkiṃ na rocate //
Bca_9.89
balīyasābhibhūtatvād yadi tannānubhūyate
vedanātvaṃ kathaṃ tasya yasya nānubhavātmatā //
Bca_9.90
asti sūkṣmatayā duḥkhaṃ sthaulyaṃ tasya hṛtaṃ nanu
tuṣṭimātrā'parā cetsyāt tasmātsāpyasya sūkṣmatā //
Bca_9.91
viruddhapratyayotpattau duḥkhasyānudayo yadi
kalpanābhiniveśo hi vedanetyāgataṃ nanu //
Bca_9.92
ata eva vicāro 'yaṃ pratipakṣo 'sya bhāvyate
vikalpakṣetrasaṃbhūtadhyānāhārā hi yoginaḥ //
Bca_9.93
sāntarāvindriyārthau cet saṃsargaḥ kuta etayoḥ
nirantaratve 'pyekatvaṃ kasya kenāstu saṃgatiḥ //
Bca_9.94
nāṇoraṇau praveśo 'sti nirākāśaḥ samaśca saḥ
apraveśe na miśratvam amiśratve na saṃgatiḥ //
Bca_9.95
niraṃśasya ca saṃsargaḥ kathaṃ nāmopapadyate
saṃsarge ca niraṃśatvaṃ yadi dṛṣṭaṃ nidarśaya //
Bca_9.96
vijñānasya tvamūrtasya saṃsargo naiva yujyate
samūhasyāpyavastutvād yathā pūrvaṃ vicāritam //
Bca_9.97
tadevaṃ sparśanābhāve vedanāsaṃbhavaḥ kutaḥ
kimarthamayamāyāsaḥ bādhā kasya kuto bhavet //
Bca_9.98
yadā na vedakaḥ kaścid vedanā ca na vidyate
tadāvasthāmimāṃ dṛṣṭvā tṛṣṇe kiṃ na vidīryase //
Bca_9.99
dṛśyate spṛśyate cāpi svapnamāyopamātmanā
cittena sahajātatvād vedanā tena nekṣyate //
Bca_9.100
pūrvaṃ paścācca jātena smaryate nānubhūyate
svātmānaṃ nānubhavati na cānyenānubhūyate //
Bca_9.101
na cāsti vedakaḥ kaścid vedanāto na tattvataḥ
nirātmake kalāpe 'smin ka eva bādhyate 'nayā //
Bca_9.102
nendriyeṣu na rūpādau nāntarāle manaḥ sthitam
nāpyantarna bahiścittam anyatrāpi na labhyate //
Bca_9.103
yanna kāye na cānyatra na miśraṃ na pṛthak kvacit
tanna kiṃcidataḥ sattvāḥ prakṛtyā parinirvṛtāḥ //
Bca_9.104
jñeyātpūrvaṃ yadi jñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ
jñeyena saha cejjñānaṃ kimālambyāsya saṃbhavaḥ //
Bca_9.105
atha jñeyādbhavetpaścāt tadā jñānaṃ kuto bhavet
evaṃ ca sarvadharmāṇām utpattirnāvasīyate //
Bca_9.106
yadyevaṃ saṃvṛtirnāsti tataḥ satyadvayaṃ kutaḥ
atha sāpyanyasaṃvṛtyā syātsattvo nirvṛtaḥ kutaḥ //
Bca_9.107
paracittavikalpo 'sau svasaṃvṛtyā tu nāsti saḥ
sa paścānniyataḥ so 'sti na cennāstyeva saṃvṛtiḥ //
Bca_9.108
kalpanā kalpitaṃ ceti dvayamanyonyaniśritam
yathāprasiddhamāśritya vicāraḥ sarva ucyate //
Bca_9.109
vicāritena tu yadā vicāreṇa vicāryate
tadānavasthā tasyāpi vicārasya vicāraṇāt //
Bca_9.110
vicārite vicārye tu vicārasyāsti nāśrayaḥ
nirāśrayatvānnodeti tacca nirvāṇamucyate //
Bca_9.111
yasya tvetaddvayaṃ satyaṃ sa evātyantaduḥsthitaḥ
yadi jñānavaśādartho jñānāstitve tu kā gatiḥ //
Bca_9.112
atha jñeyavaśājjñānaṃ jñeyāstitve tu kā gatiḥ
athānyonyavaśātsattvam abhāvaḥ syāddvayorapi //
Bca_9.113
pitā cenna vinā putrāt kutaḥ putrasya saṃbhavaḥ
putrābhāve pitā nāsti tathā sattvaṃ tayordvayoḥ //
Bca_9.114
aṅkuro jāyate bījād bījaṃ tenaiva sūcyate
jñeyājjñānena jātena tatsattā kiṃ na gamyate //
Bca_9.115
aṅkurādanyato jñānād bījamastīti gamyate
jñānāstitvaṃ kuto jñātaṃ jñeyaṃ yattena gamyate //
Bca_9.116
lokaḥ pratyakṣatastāvat sarvaṃ hetumudīkṣate
padmanālādibhedo hi hetubhedena jāyate //
Bca_9.117
kiṃkṛto hetubhedaścet pūrvahetuprabhedataḥ
kasmāccetphalado hetuḥ pūrvahetuprabhāvataḥ //
Bca_9.118
īśvaro jagato hetuḥ vada kastāvadīśvaraḥ
bhūtāni cedbhavatvevaṃ nāmamātre 'pi kiṃ śramaḥ //
Bca_9.119
api tvaneke 'nityāśca niśceṣṭā na ca devatāḥ
laṅghyāścāśucayaścaiva kṣmādayo na sa īśvaraḥ //
Bca_9.120
nākāśamīśo 'ceṣṭatvāt nātmā pūrvaniṣedhataḥ
acintyasya ca kartṛtvam apyacintyaṃ kimucyate //
Bca_9.121
tena kiṃ sraṣṭumiṣṭaṃ ca ātmā cet nanvasau dhruvaḥ
kṣmādisvabhāva īśaśca jñānaṃ jñeyādanādi ca //
Bca_9.122
karmaṇaḥ sukhaduḥkhe ca vada kiṃ tena virmitam
hetorādirna cedasti phalasyādiḥ kuto bhavet //
Bca_9.123
kasmātsadā na kurute na hi so 'nyamapekṣate
tenākṛto 'nyo nāstyeva tenāsau kimapekṣatām //
Bca_9.124
apekṣate cetsāmagrīṃ heturna punarīśvaraḥ
nākartumīśaḥ sāmagryāṃ na kartuṃ tadabhāvataḥ //
Bca_9.125
karotyanicchannīśaścet parāyattaḥ prasajyate
icchannapīcchāyattaḥ syāt kurvataḥ kuta īśatā //
Bca_9.126
ye 'pi nityānaṇūnāhus te 'pi pūrvaṃ nivāritāḥ
sāṃkhyāḥ pradhānamicchanti nityaṃ lokasya kāraṇam //
Bca_9.127
sattvaṃ rajastamaśceti guṇā aviṣamasthitāḥ
pradhānamiti kathyante viṣamairjagaducyate //
Bca_9.128
ekasya trisvabhāvatvam ayuktaṃ tena nāsti tat
evaṃ guṇā na vidyante pratyekaṃ te 'pi hi tridhā //
Bca_9.129
guṇābhāve ca śabdāder astitvamatidūrataḥ
acetane ca vastrādau sukhāderapyasaṃbhavaḥ //
Bca_9.130
taddheturūpā bhāvāścen nanu bhāvā vicāritāḥ
sukhādyeva ca te hetuḥ na ca tasmātpaṭādayaḥ //
Bca_9.131
paṭādestu sukhādi syāt tadabhāvātsukhādyasat
sukhādīnāṃ ca nityatvaṃ kadācinnopalabhyate //
Bca_9.132
satyāmeva sukhavyaktau saṃvittiḥ kiṃ na gṛhyate
tadeva sūkṣmatāṃ yāti sthūlaṃ sūkṣmaṃ ca tatkatham //
Bca_9.133
sthaulyaṃ tyaktvā bhavetsūkṣmam anitye sthaulyasūkṣmate
sarvasya vastunastadvat kiṃ nānityatvamiṣyate //
Bca_9.134
na sthaulyaṃ cetsukhādanyat sukhasyānityatā sphuṭam
nāsadutpadyate kiṃcid asattvāditi cenmatam //
Bca_9.135
vyaktasyāsata utpattir akāmasyāpi te sthitā
annādo 'medhyabhakṣaḥ syāt phalaṃ hetau yadi sthitam //
Bca_9.136
paṭārgheṇaiva karpāsabījaṃ krītvā nivasyatām
mohāccennekṣate lokaḥ tattvajñasyāpi sā sthitiḥ //
Bca_9.137
lokasyāpi ca tajjñānam asti kasmānna paśyati
lokāpramāṇatāyāṃ cet vyaktadarśanamapyasat //
Bca_9.138
pramāṇamapramāṇaṃ cen nanu tatpramitaṃ mṛṣā
tattvataḥ śūnyatā tasmād bhāvānāṃ nopapadyate //
Bca_9.139
kalpitaṃ bhāvamaspṛṣṭvā tadabhāvo na gṛhyate
tasmādbhāvo mṛṣā yo hi tasyābhāvaḥ sphuṭaṃ mṛṣā //
Bca_9.140
tasmātsvapne sute naṣṭe sa nāstīti vikalpanā
tadbhāvakalpanotpādaṃ vibadhnāti mṛṣā ca sā //
Bca_9.141
tasmādevaṃ vicāreṇa nāsti kiṃcidahetutaḥ
na ca vyastasamasteṣu pratyayeṣu vyavasthitam //
Bca_9.142
anyato nāpi cāyātaṃ na tiṣṭhati na gacchati
māyātaḥ ko viśeṣo 'sya yanmūḍhaiḥ satyataḥ kṛtam //
Bca_9.143
māyayā nirmitaṃ yacca hetubhiryacca nirmitam
āyāti tatkutaḥ kutra yāti ceti nirūpyatām //
Bca_9.144
yadanyasaṃnidhānena dṛṣṭaṃ na tadabhāvataḥ
pratibimbasame tasmin kṛtrime satyatā katham //
Bca_9.145
vidyamānasya bhāvasya hetunā kiṃ prayojanam
athāpyavidyamāno 'sau hetunā kiṃ prayojanam //
Bca_9.146
nābhāvasya vikāro 'sti hetukoṭiśatairapi
tadavasthaḥ kathaṃ bhāvaḥ ko vānyo bhāvatāṃ gataḥ //
Bca_9.147
nābhāvakāle bhāvaścet kadā bhāvo bhaviṣyati
nājātena hi bhāvena so 'bhāvo 'pagamiṣyati //
Bca_9.148
na cānapagate 'bhāve bhāvāvasarasaṃbhavaḥ
bhāvaścābhāvatāṃ naiti dvisvabhāvaprasaṅgataḥ //
Bca_9.149
evaṃ ca na virodho 'sti na ca bhāvo 'sti sarvadā
ajātamaniruddhaṃ ca tasmātsarvamidaṃ jagat //
Bca_9.150
svapnopamāstu gatayo vicāre kadalīsamāḥ
nirvṛtānirvṛtānāṃ ca viśeṣo nāsti vastutaḥ //
Bca_9.151
evaṃ śūnyeṣu dharmeṣu kiṃ labdhaṃ kiṃ hṛtaṃ bhavet
satkṛtaḥ paribhūto vā kena kaḥ saṃbhaviṣyati //
Bca_9.152
kutaḥ sukhaṃ vā duḥkhaṃ vā kiṃ priyaṃ vā kimapriyam
kā tṛṣṇā kutra sā tṛṣṇā mṛgyamāṇā svabhāvataḥ //
Bca_9.153
vicāre jīvalokaḥ kaḥ ko nāmātra mariṣyati
ko bhaviṣyati ko bhūtaḥ ko bandhuḥ kasya kaḥ suhṛt //
Bca_9.154
sarvamākāśasaṃkāśaṃ parigṛhṇantu madvidhāḥ
prakupyanti prahṛṣyanti kalahotsavahetubhiḥ //
Bca_9.155
śokāyāsairviṣādaiśca mithaśchedanabhedanaiḥ
yāpayanti sukṛcchreṇa pāpairātmasukhecchavaḥ //
Bca_9.156
mṛtāḥ patantyapāyeṣu dīrghatīvravyatheṣu ca
āgatyāgatya sugatiṃ bhūtvā bhūtvā sukhocitāḥ //
Bca_9.157
bhave bahuprapātaśca tatra cāsattvamīdṛśam
tatrānyonyavirodhaśca na bhavettattvamīdṛśam //
Bca_9.158
tatra cānupamāstīvrā anantaduḥkhasāgarāḥ
tatraivamalpabalatā tatrāpyalpatvamāyuṣaḥ //
Bca_9.159
tatrāpi jīvitārogyavyāpāraiḥ kṣutklamaśramaiḥ
nidrayopadravairbālasaṃsargairniṣphalaistathā //
Bca_9.160
vṛthaivāyurvahatyāśu vivekastu sudurlabhaḥ
tatrāpyabhyastavikṣepanivāraṇagatiḥ kutaḥ //
Bca_9.161
tatrāpi māro yatate mahāpāyaprapātane
tatrāsanmārgabāhulyād vicikitsā ca durjayā //
Bca_9.162
punaśca kṣaṇadaurlamyaṃ buddhotpādo 'tidurlabhaḥ
kleśaugho durnivāraścety aho duḥkhaparamparā //
Bca_9.163
aho batātiśocyatvam eṣāṃ duḥkhaughavartinām
ye nekṣante svadauḥsthityam evamapyatiduḥsthitāḥ //
Bca_9.164
snātvā snātvā yathā kaścid viśedvahniṃ muhurmuhuḥ
svasausthityaṃ ca manyanta evamapyatiduḥsthitāḥ //
Bca_9.165
ajarāmaralīlānām evaṃ viharatāṃ satām
āyāsyantyāpado ghorāḥ kṛtvā maraṇamagrataḥ //
Bca_9.166
evaṃ duḥkhāgnitaptānāṃ śāntiṃ kuryāmahaṃ kadā
puṇyameghasamudbhūtaiḥ sukhopakaraṇaiḥ svakaiḥ //
Bca_9.167
kadopalambhadṛṣṭibhyo deśayiṣyāmi śūnyatām
saṃvṛtyānupalambhena puṇyasaṃbhāramādarāt //
Bca_9.168
bodhicaryāvatāre prajñāpāramitā nāma navamaḥ paricchedaḥ |
Pariccheda 10
bodhicaryāvatāraṃ me yadvicintayataḥ śubham
tena sarvaṃ janāḥ santu bodhicaryā vibhūṣaṇāḥ //
Bca_10.1
sarvāsu dikṣu yāvantaḥ kāyacittavyathāturāḥ
te prāpnuvantu matpuṇyaiḥ sukhaprāmodyasāgarān //
Bca_10.2
āsaṃsāraṃ sukhajyānir mābhūtteṣāṃ kadācana
bodhisattvasukhaṃ prāptuṃ bhavatyavirataṃ jagat //
Bca_10.3
yāvanto nārakāḥ kecid vidyante lokadhātuṣu
sukhāvatī sukhāmodair modantāṃ teṣu dehinaḥ //
Bca_10.4
śītārtāḥ prāpnuvantūṣṇam uṣṇārtāḥ santu śītalāḥ
bodhisattvamahāmeghasaṃbhavairjalasāgaraiḥ //
Bca_10.5
asipatravanaṃ teṣāṃ syānnandanavanadyutiḥ
kūṭaśālmalīvṛkṣāśca jāyantāṃ kalpapādapāḥ //
Bca_10.6
dātyūhakāraṇḍavacakravākahaṃsādikolāhalaramyaśobhaiḥ
sarobhirudyāmasarojagandhair bhavantu hṛdyāḥ narakapradeśāḥ //
Bca_10.7
so 'ṅgārarāśirmaṇirāśirastu taptā ca bhūḥ sphāṭikakuṭṭimaṃ syāt
bhavantu saṃghātamahīdharāśca pūjāvimānāḥ sugataprapūrṇāḥ //
Bca_10.8
aṅgārataptopalaśastravṛṣṭir adyaprabhṛtyastu ca puṣpavṛṣṭiḥ
tacchastrayuddhaṃ ca paraspareṇa kīḍārthamadyāstu ca puṣpayuddham //
Bca_10.9
patitasakalamāṃsāḥ kundavarṇāsthidehā dahanasamajalāyāṃ vaitaraṇyāṃ nimagnāḥ
mama kuśalabalena prāptadivyātmabhāvāḥ saha suravanitābhiḥ santu mandākinīsthāḥ //
Bca_10.10
trastāḥ paśyantvakasmādiha yamapuruṣāḥ kākagṛdhrāśca ghorāḥ dhvāntaṃ dhvastaṃ samantāt sukharatijananī kasya saumyā prabheyam
ityūrdhvaṃ prekṣamāṇā gaganatalagataṃ vajrapāṇiṃ jvalantaṃ dṛṣṭvā prāmodyavegād vyapagataduritā yāṃtu tenaiva sārdham //
Bca_10.11
patatu kamalavṛṣṭirgandhapānīyamiśrāc chamiti narakavahniṃ dṛśyate nāśayantī
kimidamiti sukhenāhlāditaṃ nāma kasmād bhavatu kamalapāṇerdarśanaṃ nārakāṇām //
Bca_10.12
āyātāyāta śīghraṃ bhayamapanayata bhrātaro jīvitāḥ smaḥ saṃprāpto 'smākameṣa jvaladabhayakaraḥ ko 'pi cīrī kumāraḥ
sarvaṃ yasyānubhāvād vyasanamapagataṃ prītivegāḥ pravṛttāḥ jātaṃ saṃbodhicittaṃ sakalajanaparitrāṇamātā dayā ca //
Bca_10.13
paśyantvenaṃ bhavantaḥ suraśatamukuṭairarcyamānāṅghripadmaṃ kāruṇyādārdradṛṣṭiṃ śirasi nipatitānekapuṣpaughavṛṣṭim
kūṭāgārairmanojñaiḥ stutimukharasurastrīsahastropagītair dṛṣṭvāgre mañjughoṣaṃ bhavatu kalakalaḥ sāṃprataṃ nārakāṇām //
Bca_10.14
iti matkuśalaiḥ samantabhadrapramukhānāvṛtabodhisattvameghān
sukhaśītasugandhavātavṛṣṭīn abhinandantu vilokya nārakāste //
Bca_10.15
śāmyantu vedanāstīvrā nārakāṇāṃ bhayāni ca
durgatibhyo vimucyantāṃ sarvadurgativāsinaḥ //
Bca_10.16
anyonyabhakṣaṇabhayaṃ tiraścāmapagacchatu
bhavantu sukhinaḥ pretā yathottarakurau narāḥ //
Bca_10.17
saṃtarpyantāṃ pretāḥ snāpyantāṃ śītalā bhavantu sadā /
āryāvalokiteśvarakaragalitakṣīradhārābhiḥ //
Bca_10.18
andhāḥ paśyantu rūpāṇi śṛṇvantu badhirāḥ sadā
garbhiṇyaśca prasūyantāṃ māyādevīva nirvyathāḥ //
Bca_10.19
vastrabhojanapānīyaṃ srakcandanavibhūṣaṇam
mano 'bhilaṣitaṃ sarvaṃ labhantāṃ hitasaṃhitam //
Bca_10.20
bhītāśca nirbhayāḥ santu śokārtāḥ prītilābhinaḥ
udvignāśca nirudvegā dhṛtimanto bhavantu ca //
Bca_10.21
ārogyaṃ rogiṇāmastu mucyantāṃ sarvabandhanāt
durbalā balinaḥ santu snigdhacittāḥ parasparam //
Bca_10.22
sarvā diśaḥ śivāḥ santu sarveṣāṃ pathivartinām
yena kāryeṇa gacchanti tadupāyena sidhyatu //
Bca_10.23
nauyānayātrārūḍhāśca santu siddhamanorathāḥ
kṣemeṇa kūlamāsādya ramantāṃ saha bandhubhiḥ //
Bca_10.24
kāntāronmārgapatitā labhantāṃ sārthasaṃhatim
aśrameṇa ca gacchantu cauravyāghrādinirbhayāḥ //
Bca_10.25
suptamattapramattānāṃ vyādhyāraṇyādisaṃkaṭe
anāthabālavṛddhānāṃ rakṣāṃ kurvantu devatāḥ //
Bca_10.26
sarvākṣaṇavinirmuktāḥ śraddhāprajñākṛpānvitāḥ
ākārācārasaṃpannāḥ santu jātismarāḥ sadā //
Bca_10.27
bhavantvakṣayakośāśca yāvad naganagañjavat
nirdvandvā nirupāyāstāḥ santu svādhīnavṛttayaḥ //
Bca_10.28
alpaujasaśca ye sattvās te bhavantu mahaujasaḥ
bhavantu rūpasaṃpannā ye virūpāstapasvinaḥ //
Bca_10.29
yāḥ kāścana striyo loke puruṣatvaṃ vrajantu tāḥ
prāpnuvantu ca tāṃ nīcā hatamānā bhavantu ca //
Bca_10.30
anena mama puṇyena sarvasattvā aśeṣataḥ
viramya sarvapāpebhyaḥ kurvantu kuśalaṃ sadā //
Bca_10.31
bodhicittāvirahitā bodhicaryāparāyaṇāḥ
buddhaiḥ parigṛhītāśca mārakarmavivarjitāḥ //
Bca_10.32
aprameyāyuṣaścaiva sarvasattvā bhavantu te
nityaṃ jīvantu sukhitā mṛtyuśabdo 'pi naśyatu //
Bca_10.33
ramyāḥ kalpadrumodyānaiḥ diśaḥ sarvā bhavantu ca
buddhabuddhātmajākīrṇā dharmadhvanimanoharaiḥ //
Bca_10.34
śarkarādivyapetā ca samā pāṇitalopamā
mṛdvī ca vaidūryamayī bhūmiḥ sarvatra tiṣṭhatu //
Bca_10.35
bodhisattvamahāparṣanmaṇḍalāni samantataḥ
niṣīdantu svaśobhāmir maṇḍayantu mahītalam //
Bca_10.36
pakṣibhyaḥ sarvavṛkṣebhyo raśmibhyo gaganādapi
dharmadhvaniraviśrāmaṃ śrūyatāṃ sarvadehibhiḥ //
Bca_10.37
buddhabuddhasutairnityaṃ labhantāṃ te samāgamam
pūjāmeghairanantaiśca pūjayantu jagadgurum //
Bca_10.38
devo varṣatu kālena śasyasaṃpattirastu ca
sphīto bhavatu lokaśca rājā bhavatu dhārmikaḥ //
Bca_10.39
śaktā bhavantu cauṣadhyo mantrāḥ siddhantu jāpinām
bhavantu karuṇāviṣṭā ḍākinīrākṣasādayaḥ //
Bca_10.40
mā kaścidduḥkhitaḥ sattvo mā pāpī mā ca rogitaḥ
mā hīnaḥ paribhūto vā mā bhūt kaścicca durmanāḥ //
Bca_10.41
pāṭhasvādhyāyakalilā vihārāḥ santu susthitāḥ
nityaṃ syāt saṃghasāmagrī saṃghakāryaṃ ca sidhyatu //
Bca_10.42
vivekalābhinaḥ santuḥ śikṣākāmāśca bhikṣavaḥ
karmaṇyacittā dhyāyantu sarvavikṣepavarjitāḥ //
Bca_10.43
lābhinyaḥ santu bhikṣuṇyaḥ kalahāyāsavarjitāḥ
bhavantvakhaṇḍaśīlāśca sarve pravrajitāstathā //
Bca_10.44
duḥśīlāḥ santu saṃvignāḥ pāpakṣayaratāḥ sadā
sugaterlābhinaḥ santu tatra cākhaṇḍitavratāḥ //
Bca_10.45
paṇḍitāḥ satkṛtāḥ santu lābhinaḥ paiṇḍapātikāḥ
bhavantu śuddhasaṃtānāḥ sarvadikkhyātakīrtayaḥ //
Bca_10.46
abhuktvāpāyikaṃ duḥkhaṃ vinā duskaracaryayā
divyenaikena kāyena jagadbuddhatvamāpnuyāt //
Bca_10.47
pūjyantāṃ sarvasaṃbuddhāḥ sarvasattvairanekadhā
acintyabauddhasaukhyena sukhinaḥ santu bhūyasā //
Bca_10.48
sidhyantu bodhisattvānāṃ jagadarthaṃ manorathāḥ
yaccintayanti te nāthās tat sattvānāṃ samṛdhyatu //
Bca_10.49
pratyekabuddhāḥ sukhino bhavantu śrāvakāstathā
devāsuranarairnityaṃ pūjyamānāḥ sagauravaiḥ //
Bca_10.50
jātismaratvaṃ pravrajyām ahaṃ ca prāpnuyāṃ sadā
yāvat pramuditāṃ bhūmiṃ mañjughoṣaparigrahāt //
Bca_10.51
yena tenāsanenāhaṃ yāpayeyaṃ balānvitaḥ
vivekavāsasāmagrīṃ prāpnuyāṃ sarvajātiṣu //
Bca_10.52
yadā ca draṣṭukāmaḥ syāṃ praṣṭukāmaśca kiṃcana
tameva nāthaṃ paśyeyaṃ mañjunāthamavighnataḥ //
Bca_10.53
daśadigvyomaparyantasarvasattvārthasādhane
yadācarati mañjuśrīḥ saiva caryā bhavenmama //
Bca_10.54
ākāśasya sthitiryāvad yāvacca jagataḥ sthitiḥ
tāvanmama sthitirbhūyāj jagadduḥkhāni nighnataḥ //
Bca_10.55
yatkiṃcijjagato duḥkhaṃ tat sarvaṃ mayi pacyatām
bodhisattvaśubhaiḥ sarvair jagat sukhitamastu ca //
Bca_10.56
jagadduḥkhaikabhaiṣajyaṃ sarvasaṃpat sukhākaram
lābhasatkārasahitaṃ ciraṃ tiṣṭhatu śāsanam //
Bca_10.57
mañjughoṣaṃ namasyāmi yat prasādānmatiḥ śubhe
kalyāṇamitraṃ vande 'haṃ yat prasādācca vardhata iti //
Bca_10.58
bodhicaryāvatāre pariṇāmanā paricchedo daśamaḥ ||
- Holder of rights
- GRETIL project
- Citation Suggestion for this Object
- TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Bodhicaryāvatāra. Bodhicaryāvatāra. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D022-6