Samantabhadra: Āptamīmāṃsā

Samantabhadra: Āptamīmāṃsā

devāgamanabhoyānacāmarādivibhūtayaḥ /
māyāviṣvapi dṛśyante nātastvamasi no mahān // SAm_1 //

adhyātmaṃ bahirapyeṣa vigrahādimahodayaḥ /
divyaḥ satyo divaukassvapyasti rāgādimatsu saḥ // SAm_2 //

tīrthakṛtsamayānāṃ ca parasparavirodhataḥ /
sarveṣāmāptatā nāsti kaścideva bhavedguruḥ // SAm_3 //

doṣāvaraṇayorhānirniḥśeṣāstyatiśāyanāt /
kvacidyathā svahetubhyo bahirantarmalakṣayaḥ // SAm_4 //

sūkṣmāntaritadūrārthāḥ pratyakṣāḥ kasyacidyathā /
anumeyatvato 'gnyādiriti sarvajñasaṃsthitiḥ // SAm_5 //

sa tvamevāsi nirdoṣo yuktiśāstrāvirodhavāk /
avirodho yadiṣṭaṃ te prasiddhena na bādhyate // SAm_6 //

tvanmatāmṛtabāhyānāṃ sarvathaikāntavādinām /
āptābhimānadagdhānāṃ sveṣṭaṃ dṛṣṭena bādhyate // SAm_7 //

kuśalākuśalaṃ karma paralokaśca na kvacit /
ekāntagraharakteṣu nātha svaparavairiṣu // SAm_8 //

bhāvaikānte padārthānāmabhāvānāmapahnavāt /
sarvātmakamanādyantamasvarūpamatāvakam // SAm_9 //

kāryadravyamanādi syātprāgabhāvasya nihnave /
pradhvaṃsasya ca dharmasya pracyave 'nantatāṃ vrajet // SAm_10 //

sarvātmakaṃ tadekaṃ syādanyāpohavyatikrame /
anyatra samavāyena vyapadiśyeta sarvathā // SAm_11 //

abhāvaikāntapakṣe 'pi bhāvāpahnavavādinām /
bodhavākyaṃ pramāṇaṃ na kena sādhanadūṣaṇam // SAm_12 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_13 //

kathaṃcitte sadeveṣṭaṃ kathañcidasadeva tat /
tathobhayamavācyaṃ ca nayayogānna sarvathā // SAm_14 //

sadeva sarvaṃ ko necchetsvarūpādicatuṣṭayāt /
asadeva viparyāsānna cenna vyavatiṣṭhate // SAm_15 //

kramārpitadvayād dvaitaṃ sahāvācyamaśaktitaḥ /
avaktavyottarāḥ śeṣāstrayo bhaṅgāḥ svahetutaḥ // SAm_16 //

astitvaṃ pratiṣedhyenāvinābhāvyekadharmiṇi /
viśeṣaṇatvātsādharmyaṃ yathā bhedavivakṣayā // SAm_17 //

nāstitvaṃ pratiṣedhyenāvinābhāvyekadharmiṇi /
viśeṣaṇatvādvaidharmyaṃ yathā 'bhedavivakṣayā // SAm_18 //

vidheyapratiṣedhyātmā viśeṣyaḥ śabdagocaraḥ /
sādhyadharmo yathā heturahetuścāpyapekṣayā // SAm_19 //

śeṣabhaṅgāśca netavyā yathoktanayayogataḥ /
na ca kaścidvirodho 'sti munīndra tava śāsane // SAm_20 //

evaṃ vidhiniṣedhābhyāmanavasthitamarthakṛt /
neti cenna yathākāryaṃ bahirantarupādhibhiḥ // SAm_21 //

dharme dharme 'nya evārtho dharmiṇo 'nantadharmaṇaḥ /
aṅgitve 'nyatamāntasya śeṣāntānāṃ tadaṅgatā // SAm_22 //

ekānekavikalpādāvuttaratrāpi yojayet /
prakriyāṃ bhaṅginīmenāṃ nayairnayaviśāradaḥ // SAm_23 //

advaitākāntapakṣe 'pi dṛṣṭo bhedo virudhyate /
kārakāṇāṃ kriyāyāśca naikaṃ svasmātprajāyate // SAm_24 //

karmadvaitaṃ phaladvaitaṃ lokadvaitaṃ ca no bhavet /
vidyāvidyādvayaṃ na syādbandhamokṣadvayaṃ tathā // SAm_25 //

hetoradvaitasiddhiśced dvaitaṃ syāddhetusādhyayoḥ /
hetunā cedvinā siddhirdvaitaṃ vāṅmātrato na kim // SAm_26 //

advaitaṃ na vinā dvaitādaheturiva hetunā /
saṃjñinaḥ pratiṣedho na pratiṣedhyādṛte kvacit // SAm_27 //

pṛthaktvaikāntapakṣe 'pi pṛthaktvādapṛthakkṛtau /
pṛthaktve na pṛthaktvaṃ syādanekastho hyasau guṇaḥ // SAm_28 //

santānaḥ samudāyaśca sādharmyaṃ ca niraṅkuśaḥ /
pretyabhāvaśca tatsarvaṃ na syādekatvanihnave // SAm_29 //

sadātmanā ca bhinnaṃ cejjñānaṃ jñeyād dvidhā 'pyasat /
jñānābhāve kathaṃ jñeyaṃ bahirantaśca te dviṣām // SAm_30 //

sāmānyārthā giro 'nyeṣāṃ viśeṣo nābhilapyate /
sāmānyābhāvatasteṣāṃ mṛṣaiva sakalā giraḥ // SAm_31 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_32 //

anapekṣe pṛthaktvaikyaṃ hyavastu dvayahetutaḥ /
tadevaikyaṃ pṛthaktvaṃ ca svabhedaiḥ sādhanaṃ yathā // SAm_33 //

satsāmānyāttu sarvaikyaṃ pṛthagdravyādibhedataḥ /
bhedābhedavivakṣāyāmasādhāraṇahetuvat // SAm_34 //

vivakṣā cāvivakṣā ca viśeṣye 'nantadharmiṇi /
sato viśeṣaṇasyātra nāsatastaistadarthibhiḥ // SAm_35 //

pramāṇagocarau santau bhedābhedau na saṃvṛtī /
tāvekatrāviruddhau te guṇamukhyavivakṣayā // SAm_36 //

nityatvaikāntapakṣe 'pi vikriyā nopapadyate /
prāgeva kārakābhāvaḥ kva pramāṇaṃ kva tatphalam // SAm_37 //

pramāṇakārakairvyaktaṃ vyaktaṃ cedindriyārthavat /
te ca nityaṃ vikāryaṃ kiṃ sādhoste śāsanādbahiḥ // SAm_38 //

yadi satsarvathā kāryaṃ puṃvannotpattumarhati /
pariṇāmaprakḷptiśca nityatvaikāntabādhinī // SAm_39 //

puṇyapāpakriyā na syātpretyabhāvaḥ phalaṃ kutaḥ /
bandhamokṣau ca teṣāṃ na yeṣāṃ tvaṃ nāsi nāyakaḥ // SAm_40 //

kṣaṇikaikāntapakṣe 'pi pretyabhāvādyasambhavaḥ /
pratyabhijñādyabhāvānna kāryārambhaḥ kutaḥ phalam // SAm_41 //

yadyasatsarvathā kāryaṃ tanmā jani khapuṣpavat /
mopādānaniyāmo bhūnmāśvāsaḥ kāryajanmani // SAm_42 //

na hetuphalabhāvādiranyabhāvādananvayāt /
santānāntaravannaikaḥ santānastadvataḥ pṛthak // SAm_43 //

anyeṣvananyaśabdo 'yaṃ saṃvṛtirna mṛṣā katham /
mukhyārthaḥ saṃvṛtirnāsti vinā mukhyānna saṃvṛtiḥ // SAm_44 //

catuṣkoṭervikalpasya sarvānteṣūktyayogataḥ /
tattvānyatvamavācyaṃ ca tayoḥ santānatadvatoḥ // SAm_45 //

avaktavyacatuṣkoṭivikalpo 'pi na kathyatām /
asarvāntamavastu syādaviśeṣyaviśeṣaṇam // SAm_46 //

dravyādyantarabhāvena niṣedhaḥ saṃjñinaḥ sataḥ /
asadbhedo na bhāvastu sthānaṃ vidhiniṣedhayoḥ // SAm_47 //

avastvanabhilāpyaṃ syātsarvāntaiḥ parivarjitam /
vastvevāvastutāṃ yāti prakriyāyā viparyayāt // SAm_48 //

sarvāntāścedavaktavyāsteṣāṃ kiṃ vacanaṃ punaḥ /
saṃvṛttiścenmṛṣaivaiṣā paramārthaviparyayāt // SAm_49 //

aśakyatvādavācyaṃ kimabhāvātkimabodhataḥ /
ādyatoktidvayaṃ na syātkiṃ vyājenocyatāṃ sphuṭam // SAm_50 //

hinastyanabhisaṃdhātṛ na hinastyabhisandhimat /
badhyate taddvayāpetaṃ cittaṃ baddhaṃ na mucyate // SAm_51 //

ahetukatvānāśasya hiṃsāheturna hiṃsakaḥ /
cittasantatināśaśca mokṣo nāṣṭāṅgahetukaḥ // SAm_52 //

virūpakāryārambhāya yadi hetusamāgamaḥ /
āśrayibhyāmananyo 'sāvaviśeṣādayuktavat // SAm_53 //

skandhāḥ santatayaścaiva saṃvṛtitvādasaṃskṛtāḥ /
sthityutpattivyayāsteṣāṃ na syuḥ kharaviṣāṇavat // SAm_54 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_55 //

nityaṃ tatpratyabhijñānānnākasmāttadavicchidā /
kṣaṇikaṃ kālabhedātte buddhyasañcaradoṣataḥ // SAm_56 //

na sāmānyātmanodeti na vyeti vyaktamanvayāt /
vyetyudeti viśeṣātte sahaikatrodayādi sat // SAm_57 //

kāryotpādaḥ kṣayo heturniyamāllakṣaṇātpṛthak /
na tau jātyādyavasthānādanapekṣāḥ khapuṣpavat // SAm_58 //

ghaṭamaulisuvarṇārthī nāśotpādasthitiṣvayam /
śokapramohamādhyasthyaṃ jano yāti sahetukam // SAm_59 //

payovrato na dadhyatti na payo 'tti dadhivrataḥ /
agorasavrato nobhe tasmāttattvaṃ trayātmakam // SAm_60 //

kāryakāraṇanānātvaṃ guṇaguṇyanyatāpi ca /
sāmānyatadvadanyatvaṃ caikāntena yadīṣyate // SAm_61 //

ekasyānekavṛttirna bhāgābhāvādbahūni vā /
bhāgitvādvāsya naikatvaṃ doṣo vṛtteranārhate // SAm_62 //

deśakālaviśeṣe 'pi syādvṛttiryutasiddhivat /
samānadeśatā na syānmūrtakāraṇakāryayoḥ // SAm_63 //

āśrayāśrayibhāvānna svātantryaṃ samavāyinām /
ityayuktaḥ sa sambandho na yuktaḥ samavāyibhiḥ // SAm_64 //

sāmānyaṃ samavāyaścāpyekaikatra samāptitaḥ /
antareṇāśrayaṃ na syānnāśotpādiṣu ko vidhiḥ // SAm_65 //

sarvathānabhisambandhaḥ sāmānyasamavāyayoḥ /
tābhyāmartho na sambaddhastāni trīṇi khapuṣpavat // SAm_66 //

ananyataikānte 'ṇūnāṃ saṃghāte 'pi vibhāgavat /
asaṃhatatvaṃ syādbhūtacatuṣkaṃ bhrāntireva sā // SAm_67 //

kāryabhrānteraṇubhrāntiḥ kāryaliṅgaṃ hi kāraṇam /
ubhayābhāvatastatsthaṃ guṇajātītaracca na // SAm_68 //

ekatve 'nyatarābhāvaḥ śeṣābhāvo 'vinābhuvaḥ /
dvitvasaṅkhyāvirodhaśca saṃvṛtiścenmṛṣaiva sā // SAm_69 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_70 //

dravyaparyāyayoraikyaṃ tayoravyatirekataḥ /
pariṇāmaviśeṣācca śaktimacchaktibhāvataḥ // SAm_71 //

saṃjñāsaṃkhyāviśeṣācca svalakṣaṇaviśeṣataḥ /
prayojanādibhedācca tannānātvaṃ na sarvathā // SAm_72 //

yadyāpekṣikasiddhiḥ syānna dvayaṃ vyavatiṣṭhate /
anāpekṣikasiddhau ca na sāmānyaviśeṣatā // SAm_73 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_74 //

dharmadharmyavinābhāvaḥ sidhyatyanyonyavīkṣayā /
na svarūpaṃ svato hyetatkārakajñāpakāṅgavat // SAm_75 //

siddhaṃ ceddhetutaḥ sarvaṃ na pratyakṣādito gatiḥ /
siddhaṃ cedāgamātsarvaṃ viruddhārthamatānyapi // SAm_76 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_77 //

vaktaryanāpte yaddhetoḥ sādhyaṃ taddhetusādhitam /
āpte vaktari tadvākyātsādhyamāgamasādhitam // SAm_78 //

antaraṅgārthataikānte buddhivākyaṃ mṛṣākhilam /
pramāṇābhāsamevātastatpramāṇādṛte katham // SAm_79 //

sādhyasādhanavijñapteryadi vijñaptimātratā /
na sādhyaṃ na ca hetuśca pratijñāhetudoṣataḥ // SAm_80 //

bahiraṅgārthataikānte pramāṇābhāsanihnavāt /
sarveṣāṃ kāryasiddhiḥ syādviruddhārthābhidhāyinām // SAm_81 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_82 //

bhāvaprameyāpekṣāyāṃ pramāṇābhāsanihnavaḥ /
bahiḥprameyāpekṣāyāṃ pramāṇaṃ tannibhaṃ ca te // SAm_83 //

jīvaśabdaḥ sabāhyārthaḥ saṃjñātvāddhetuśabdavat /
māyādibhrāntisaṃjñāśca māyādyaiḥ svaiḥ pramoktivat // SAm_84 //

buddhiśabdārthasaṃjñāstāstisro buddhyādivācikāḥ /
tulyā buddhyādibodhāśca trayastatpratibimbikāḥ // SAm_85 //

vaktṛśrotṛpramātṝṇāṃ vākyabodhapramāḥ pṛthak /
bhrāntāveva pramābhrāntau bāhyārthau tādṛśetarau // SAm_86 //

buddhiśabdapramāṇatvaṃ bāhyārthe sati nāsati /
satyānṛtavyavasthaivaṃ yujyate 'rthāptyanāptiṣu // SAm_87 //

daivādevārthasiddhiśceddaivaṃ pauruṣataḥ katham /
daivataścedanirmokṣaḥ pauruṣaṃ niṣphalaṃ bhavet // SAm_88 //

pauruṣādeva siddhiścetpauruṣaṃ daivataḥ katham /
pauruṣāccedamoghaṃ syātsarvaprāṇiṣu pauruṣam // SAm_89 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_90 //

abuddhipūrvāpekṣāyāmiṣṭāniṣṭaṃ svadaivataḥ /
buddhipūrvavyapekṣāyāmiṣṭāniṣṭaṃ svapauruṣāt // SAm_91 //

pāpaṃ dhruvaṃ pare duḥkhātpuṇyaṃ ca sukhato yadi /
acetanākaṣāyau ca badhyeyātāṃ nimittataḥ // SAm_92 //

puṇyaṃ dhruvaṃ svato duḥkhātpāpaṃ ca sukhato yadi /
vītarāgo munirvidvāṃstābhyāṃ yuñjyānnimittataḥ // SAm_93 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_94 //

viśuddhisaṃkleśāṅgaṃ cetsvaparasthaṃ sukhāsukham /
puṇyapāpāsravau yuktau na cedvyarthastavārhataḥ // SAm_95 //

ajñānācceddhruvo bandho jñeyānantyānna kevalī /
jñānastokādvimokṣaścedajñānād bahuto 'nyathā // SAm_96 //

virodhānnobhayaikātmyaṃ syādvādanyāyavidviṣām /
avācyataikānte 'pyuktirnāvācyamiti yujyate // SAm_97 //

ajñānānmohato bandho nājñānādvītamohataḥ /
jñānastokācca mokṣaḥ syādamohānmohito 'nyathā // SAm_98 //

kāmādiprabhavaścitraḥ karmabandhānurūpataḥ /
tacca karma svahetubhyo jīvāste śuddhyaśuddhitaḥ // SAm_99 //

śuddhyaśuddhī punaḥ śaktī te pākyāpākyaśaktivat /
sādyanādī tayorvyaktī svabhāvo 'tarkagocaraḥ // SAm_100 //

tattvajñānaṃ pramāṇaṃ te yugapat sarvabhāsanam /
kramabhāvi ca yajjñānaṃ syādvādanayasaṃskṛtam // SAm_101 //

upekṣā phalamādyasya śeṣasyādānahānadhīḥ /
pūrvaṃ vājñānanāśo vā sarvasyāsya svagocare // SAm_102 //

vākyeṣvanekāntadyotī gamyaṃ prati viśeṣakaḥ /
syānnipāto 'rthayogitvāttava kevalināmapi // SAm_103 //

syādvādaḥ sarvathaikāntayogātkiṃvṛttacidvidhiḥ /
saptabhaṅganayāpekṣo heyādeyaviśeṣakaḥ // SAm_104 //

syādvādakevalajñāne sarvatattvaprakāśane /
bhedaḥ sākṣādasākṣācca hyavastvanyatamaṃ bhavet // SAm_105 //

sadharmaṇaiva sādhyasya sādharmyādavirodhataḥ /
syādvādapravibhaktārthaviśeṣavyañjako nayaḥ // SAm_106 //

nayopanayaikāntānāṃ trikālānāṃ samuccayaḥ /
avibhrāḍ bhāvasambandho dravyamekamanekadhā // SAm_107 //

mithyāsamūho mithyā cenna mithyaikāntatāsti naḥ /
nirapekṣā nayā mithyā sāpekṣā vastu te 'rthakṛt // SAm_108 //

niyamyate 'rtho vākyena vidhinā vāraṇena vā /
tathānyathā ca so 'vaśyamaviśeṣyatvamanyathā // SAm_109 //

tadatadvastu vāgeṣā tadevetyanuśāsati /
na satyā syānmṛṣāvākyaiḥ kathaṃ tattvārthadeśanā // SAm_110 //

vāksvabhāvo 'nyavāgarthapratiṣedhaniraṅkuśaḥ /
āha ca svārthasāmānyaṃ tādṛgvācyaṃ khapuṣpavat // SAm_111 //

sāmānyavāgviśeṣe cenna śabdārthā mṛṣā hi sā /
abhipretaviśeṣāpteḥ syātkāraḥ satyalāñchanaḥ // SAm_112 //

vidheyamīpsitārthāṅgaṃ pratiṣedhavirodhi yat /
tathaivādeyaheyatvamiti syādvādasaṃsthitiḥ // SAm_113 //

itīyamāptamimāṃsā vihitā hitamicchatā /
samyaṅmithyopadeśārthaviśeṣapratipattaye // SAm_114 //

jayati jagati kleśāveśaprapaṃcahimāṃśumān
vihitaviṣamaikāntadhvāntapramāṇanayāṃśumān /
yatipatirajo yasyādhṛṣṭānmatāmbunidherlavān
svamatamatayastīrthyā nānā pare samupāsate // SAm_115 //