Kālidāsa: Ṛtusaṃhāra

prathamaḥ sargaḥ

pracaṇḍasūryaḥ spṛhaṇīyacandramāḥ sadāvagāhakṣatavārisaṃcayaḥ
dināntaramyo 'bhyupaśāntamanmatho nidāghakālo 'yamupāgataḥ priye // KalRs_1.1

niśāḥ śaśāṅkakṣatanīlarājayaḥ kvacidvicitraṃ jalayantramandiram
maṇiprakārāḥ sarasaṃ ca candanaṃ śucau priye yānti janasya sevyatām // KalRs_1.2

suvāsitaṃ harmyatalaṃ manoharaṃ priyāmukhocchvāsavikampitaṃ madhu
sutantrigītaṃ madanasya dīpanaṃ śucau niśīthe 'nubhavanti kāminaḥ // KalRs_1.3

nitambabimbaiḥ sadukūlamekhalaiḥ stanaiḥ sahārābharaṇaiḥ sacandanaiḥ
śiroruhaiḥ snānakaṣāyavāsitaiḥ striyo nidāghaṃ śamayanti kāminām // KalRs_1.4

nitāntalākṣārasarāgarañjitair nitambinīnāṃ caraṇaiḥ sanūpuraiḥ
pade pade haṃsarutānukāribhir janasya cittaṃ kriyate samanmatham // KalRs_1.5

payodharāścandanapaṅkacarcitās tuṣāragaurārpitahāraśekharāḥ
nitambadeśāśca sahemamekhalāḥ prakurvate kasya mano na sotsukam // KalRs_1.6

samudgatasvedacitāṅgasaṃdhayo vimucya vāsāṃsi gurūṇi sāmpratam
staneṣu tanvaṃśukamunnatastanā niveśayanti pramadāḥ sayauvanāḥ // KalRs_1.7

sacandanāmbuvyajanodbhavānilaiḥ sahārayaṣṭistanamaṇḍalārpaṇaiḥ
savallakīkākaligītanisvanair vibodhyate supta ivādya manmathaḥ // KalRs_1.8

siteṣu harmyeṣu niśāsu yoṣitāṃ sukhaprasuptāni mukhāni candramāḥ
vilokya nūnaṃ bhṛśamutsukaściraṃ niśākṣaye yāti hriyeva pāṇḍutām // KalRs_1.9

asahyavātoddhatareṇumaṇḍalā pracaṇḍasūryātapatāpitā mahī
na śakyate draṣṭumapi pravāsibhiḥ priyāviyogānaladagdhamānasaiḥ // KalRs_1.10

mṛgāḥ pracaṇḍātapatāpitā bhṛśaṃ tṛṣā mahatyā pariśuṣkatālavaḥ
vanāntare toyamiti pradhāvitā nirīkṣya bhinnāñjanasaṃnibhaṃ nabhaḥ // KalRs_1.11

savibhramaiḥ sasmitajihmavīkṣitair vilāsavatyo manasi pravāsinām
anaṅgasaṃdīpanamāśu kurvate yathā pradoṣāḥ śaśicārubhūṣaṇāḥ // KalRs_1.12

ravermayūkhair abhitāpito bhṛśaṃ vidahyamānaḥ pathi taptapāṃsubhiḥ
avāṅmukho jihmagatiḥ śvasanmuhuḥ phaṇī mayūrasya tale niṣīdati // KalRs_1.13

tṛṣā mahatyā hatavikramodyamaḥ śvasanmuhur dūravidāritānanaḥ
na hantyadūre 'pi gajānmṛgeśvaro vilolajihvaścalitāgrakesaraḥ // KalRs_1.14

viśuṣkakaṇṭhodgatasīkarāmbhaso gabhastibhir bhānumato 'nutāpitāḥ
pravṛddhatṛṣṇopahatā jalārthino na dantinaḥ kesariṇo 'pi bibhyati // KalRs_1.15

hutāgnikalpaiḥ saviturgabhastibhiḥ kalāpinaḥ klāntaśarīracetasaḥ
na bhoginaṃ ghnanti samīpavartinaṃ kalāpacakreṣu niveśitānanam // KalRs_1.16

sabhadramustaṃ pariśuṣkakardamaṃ saraḥ khanann āyatapotṛmaṇḍalaiḥ
ravermayūkhairabhitāpito bhṛśaṃ varāhayūtho viśatīva bhūtalam // KalRs_1.17

vivasvatā tīkṣṇatarāṃśumālinā sapaṅkatoyāt saraso 'bhitāpitaḥ
utplutya bhekastṛṣitasya bhoginaḥ phaṇātapatrasya tale niṣīdati // KalRs_1.18

samuddhṛtāśeṣamṛṇālajālakaṃ vipannamīnaṃ drutabhītasārasam
parasparotpīḍanasaṃhatairgajaiḥ kṛtaṃ saraḥ sāndravimardakardamam // KalRs_1.19

raviprabhodbhinnaśiromaṇiprabho vilolajihvādvayalīḍhamārutaḥ
viṣāgnisūryātapatāpitaḥ phaṇī na hanti maṇḍūkakulaṃ tṛṣākulaḥ // KalRs_1.20

saphenalālāvṛtavaktrasampuṭaṃ viniḥsṛtālohitajihvamunmukham
tṛṣākulaṃ niḥsṛtamadrigahvarād avekṣamāṇaṃ mahiṣīkulaṃ jalam // KalRs_1.21

paṭutaradavadāhocchuṣkasasya prarohāḥ paruṣapavanavegotkṣiptasaṃśuṣkaparṇāḥ
dinakaraparitāpakṣīṇatoyāḥ samantād vidadhati bhayamuccair vīkṣyamāṇā vanāntāḥ // KalRs_1.22

śvasiti vihagavargaḥ śīrṇaparṇadrumasthaḥ kapikulamupayāti klāntamadrer nikuñjam
bhramati gavayayūthaḥ sarvatastoyamicchañ śarabhakulamajihmaṃ proddharatyambu kūpāt // KalRs_1.23

vikacanavakusumbhasvacchasindūrabhāsā prabalapavanavegodbhūtavegena tūrṇam
taṭaviṭapalatāgrāliṅganavyākulena diśi diśi paridagdhā bhūmayaḥ pāvakena // KalRs_1.24

jvalati pavanavṛddhaḥ parvatānāṃ darīṣu sphuṭati paṭuninādaiḥ śuṣkavaṃśasthalīṣu
prasarati tṛṇamadhye labdhavṛddhiḥ kṣaṇena glapayati mṛgavargaṃ prāntalagno davāgniḥ // KalRs_1.25

bahutara iva jātaḥ śālmalīnāṃ vaneṣu sphurati kanakagauraḥ koṭareṣu drumāṇām
pariṇatadalaśākhānutpatanprāṃśuvṛkṣān bhramati pavanadhūtaḥ sarvato 'gnirvanānte // KalRs_1.26

gajagavayamṛgendrā vahnisaṃtaptadehāḥ suhṛda iva sametā dvaṃdvabhāvaṃ vihāya
hutavahaparikhedād āśu nirgatya kakṣād vipulapulinadeśāṃ nimnagāṃ saṃviśanti // KalRs_1.27

kamalavanacitāmbuḥ pāṭalāmodaramyaḥ sukhasalilaniṣekaḥ sevyacandrāṃśuhāraḥ
vrajatu tava nidāghaḥ kāminībhiḥ sameto niśi sulalitagīte harmyapṛṣṭhe sukhena // KalRs_1.28

dvitīyaḥ sargaḥ

sasīkarāmbhodharamattakuñjaras taḍitpatāko 'śaniśabdamardalaḥ
samāgato rājavad uddhatadyutir ghanāgamaḥ kāmijanapriyaḥ priye // KalRs_2.1

nitāntanīlotpalapattrakāntibhiḥ kvacit prabhinnāñjanarāśisaṃnibhaiḥ
kvacitsagarbhapramadāstanaprabhaiḥ samācitaṃ vyoma ghanaiḥ samantataḥ // KalRs_2.2

tṛṣākulaiścātakapakṣiṇāṃ kulaiḥ prayācitās toyabharāvalambinaḥ
prayānti mandaṃ bahudhāravarṣiṇo balāhakāḥ śrotramanoharasvanāḥ // KalRs_2.3

balāhakāścāśaniśabdamardalāḥ surendracāpaṃ dadhatastaḍidguṇam
sutīkṣṇadhārāpatanograsāyakais tudanti cetaḥ prasabhaṃ pravāsinām // KalRs_2.4

prabhinnavaiḍūryanibhais tṛṇāṅkuraiḥ samācitā protthitakandalīdalaiḥ
vibhāti śukletararatnabhūṣitā varāṅganeva kṣitirindragopakaiḥ // KalRs_2.5

sadā manojñaṃ svanadutsavotsukaṃ vikīrṇavistīrṇakalāpiśobhitam
sasaṃbhramāliṅganacumbanākulaṃ pravṛttanṛtyaṃ kulamadya barhiṇām // KalRs_2.6

nipātayantyaḥ paritastaṭadrumān pravṛddhavegaiḥ salilair anirmalaiḥ
striyaḥ suduṣṭā iva jātivibhramāḥ prayānti nadyastvaritaṃ payonidhim // KalRs_2.7

tṛṇotkarair udgatakomalāṅkuraiś citāni nīlair hariṇīmukhakṣataiḥ
vanāni vaindhyāni haranti mānasaṃ vibhūṣitānyudgatapallavair drumaiḥ // KalRs_2.8

vilolanetrotpalaśobhitānanair mṛgaiḥ samantādupajātasādhvasaiḥ
samācitā saikatinī vanasthalī samutsukatvaṃ prakaroti cetasaḥ // KalRs_2.9

abhīkṣṇamuccair dhvanatā payomucā ghanāndhakārīkṛtaśarvarīṣvapi
taḍitprabhādarśitamārgabhūmayaḥ prayānti rāgādabhisārikāḥ striyaḥ // KalRs_2.10

payodharair bhīmagabhīranisvanais taḍidbhir udvejitacetaso bhṛśam
kṛtāparādhānapi yoṣitaḥ priyān pariṣvajante śayane nirantaram // KalRs_2.11

vilocanendīvaravāribindubhir niṣiktabimbādharacārupallavāḥ
nirastamālyābharaṇānulepanāḥ sthitā nirāśāḥ pramadāḥ pravāsinām // KalRs_2.12

vipāṇḍuraṃ kīṭarajastṛṇānvitaṃ bhujaṃgavad vakragatiprasarpitam
sasādhvasairbhekakulair nirīkṣitaṃ prayāti nimnābhimukhaṃ navodakam // KalRs_2.13

vipattrapuṣpāṃ nalinīṃ samutsukā vihāya bhṛṅgāḥ śrutihārinisvanāḥ
patanti mūḍhāḥ śikhināṃ pranṛtyatāṃ kalāpacakreṣu navotpalāśayā // KalRs_2.14

vanadvipānāṃ navavāridasvanair madānvitānāṃ dhvanatāṃ muhurmuhuḥ
kapoladeśā vimalotpalaprabhāḥ sabhṛṅgayūthair madavāribhiś citāḥ // KalRs_2.15

sitotpalābhāmbudacumbitopalāḥ samācitāḥ prasravaṇaiḥ samantataḥ
pravṛttanṛtyaiḥ śikhibhiḥ samākulāḥ samutsukatvaṃ janayanti bhūdharāḥ // KalRs_2.16

kadambasarjārjunaketakīvanaṃ vikampayaṃstatkusumādhivāsitaḥ
sasīkarāmbhodharasaṅgaśītalaḥ samīraṇaḥ kaṃ na karoti sotsukam // KalRs_2.17

śiroruhaiḥ śroṇitaṭāvalambibhiḥ kṛtāvataṃsaiḥ kusumaiḥ sugandhibhiḥ
stanaiḥ sahārairvadanaiḥ sasīdhubhiḥ striyo ratiṃ saṃjanayanti kāminām // KalRs_2.18

vahanti varṣanti nadanti bhānti vyāyanti nṛtyanti samāśrayanti
nadyo ghanā mattagajā vanāntāḥ priyāvihīnāḥ śikhinaḥ plavaṃgāḥ // KalRs_2.19

taḍillatāśakradhanurvibhūṣitāḥ payodharāstoyabharāvalambinaḥ
striyaśca kāñcīmaṇikuṇḍalojjvalā haranti ceto yugapatpravāsinām // KalRs_2.20

mālāḥ kadambanavakesaraketakībhir āyojitāḥ śirasi bibhrati yoṣito 'dya
karṇāntareṣu kakubhadrumamañjarībhir icchānukūlaracitān avataṃsakāṃśca // KalRs_2.21

kālāgurupracaracandanacarcitāṅgyaḥ puṣpāvataṃsasurabhīkṛtakeśapāśāḥ
śrutvā dhvaniṃ jalamucāṃ tvaritaṃ pradoṣe śayyāgṛhaṃ gurugṛhātpraviśanti nāryaḥ // KalRs_2.22

kuvalayadalanīlair unnatais toyanamrair mṛdupavanavidhūtair mandamandaṃ caladbhiḥ
apahṛtamiva cetastoyadaiḥ sendracāpaiḥ pathikajanavadhūnāṃ tadviyogākulānām // KalRs_2.23

mudita iva kadambairjātapuṣpaiḥ samantāt pavanacalitaśākhaiḥ śākhibhirnṛtyatīva
hasitamiva vidhatte sūcibhiḥ ketakīnāṃ navasalilaniṣekacchinnatāpo vanāntaḥ // KalRs_2.24

śirasi bakulamālāṃ mālatībhiḥ sametāṃ vikasitanavapuṣpairyūthikākuḍmalaiśca
vikacanavakadambaiḥ karṇapūraṃ vadhūnāṃ racayati jaladaughaḥ kāntavatkāla eṣaḥ // KalRs_2.25

dadhati varakucāgrairunnatair hārayaṣṭiṃ pratanusitadukūlānyāyataiḥ śroṇibimbaiḥ
navajalakaṇasekādudgatāṃ romarājīṃ lalitavalivibhaṅgairmadhyadeśaiśca nāryaḥ // KalRs_2.26

navajalakaṇasaṅgācchītatāmādadhānaḥ kusumabharanatānāṃ lāsakaḥ pādapānām
janitaruciragandhaḥ ketakīnāṃ rajobhiḥ pariharati nabhasvān proṣitānāṃ manāṃsi // KalRs_2.27

jalabharanamitānām āśrayo 'smākam uccair ayamiti jalasekaistoyadāstoyanamrāḥ
atiśayaparuṣābhir grīṣmavahneḥ śikhābhiḥ samupajanitatāpaṃ hlādayantīva vindhyam // KalRs_2.28

bahuguṇaramaṇīyaḥ kāminīcittahārī taruviṭapalatānāṃ bāndhavo nirvikāraḥ
jaladasamaya eṣa prāṇināṃ prāṇabhūto diśatu tava hitāni prāyaśo vāñchitāni // KalRs_2.29

tṛtīyaḥ sargaḥ

kāśāṃśukā vikacapadmamanojñavaktrā sonmādahaṃsaravanūpuranādaramyā
āpakvaśālirucirānatagātrayaṣṭiḥ prāptā śarannavavadhūriva rūparamyā // KalRs_3.1

kāśair mahī śiśiradīdhitinā rajanyo haṃsairjalāni saritāṃ kumudaiḥ sarāṃsi
saptacchadaiḥ kusumabhāranatairvanāntāḥ śuklīkṛtānyupavanāni ca mālatībhiḥ // KalRs_3.2

cañcanmanojñaśapharīrasanākalāpāḥ paryantasaṃsthitasitāṇḍajapaṅktihārāḥ
nadyo viśālapulināntanitambabimbā mandaṃ prayānti samadāḥ pramadā ivādya // KalRs_3.3

vyoma kvacidrajataśaṅkhamṛṇālagaurais tyaktāmbubhirlaghutayā śataśaḥ prayātaiḥ
saṃlakṣyate pavanavegacalaiḥ payodai rājeva cāmaraśatair upavījyamānaḥ // KalRs_3.4

bhinnāñjanapracayakānti nabho manojñaṃ bandhūkapuṣparajasāruṇitā ca bhūmiḥ
vaprāśca pakvakalamāvṛtabhūmibhāgāḥ protkaṇṭhayanti na mano bhuvi kasya yūnaḥ // KalRs_3.5

mandānilākulitacārutarāgraśākhaḥ puṣpodgamapracayakomalapallavāgraḥ
mattadvirephaparipītamadhuprasekaś cittaṃ vidārayati kasya na kovidāraḥ // KalRs_3.6

tārāgaṇapravarabhūṣaṇamudvahantī meghāvarodhaparimuktaśaśāṅkavaktrā
jyotsnādukūlamamalaṃ rajanī dadhānā vṛddhiṃ prayātyanudinaṃ pramadeva bālā // KalRs_3.7

kāraṇḍavānanavighaṭṭitavīcimālāḥ kādambasārasakulākulatīradeśāḥ
kurvanti haṃsavirutaiḥ parito janasya prītiṃ saroruharajo 'ruṇitās taṭinyaḥ // KalRs_3.8

netrotsavo hṛdayahārimarīcimālaḥ prahlādakaḥ śiśirasīkaravārivarṣī
patyurviyogaviṣadagdhaśarakṣatānāṃ candro dahatyatitarāṃ tanumaṅganānām // KalRs_3.9

ākampayan phalabharānataśālijālān yānartayaṃs taruvarān kusumāvanamrān
utphullapaṅkajavanāṃ nalinīṃ vidhunvan nyūnāṃ manaścalayati prasabhaṃ nabhasvān // KalRs_3.10

sonmādahaṃsamithunairupaśobhitāni svacchapraphullakamalotpalabhūṣitāni
mandaprabhātapavanodgatavīcimālāny utkaṇṭhayanti sahasā hṛdayaṃ sarāṃsi // KalRs_3.11

naṣṭaṃ dhanurbalabhido jaladodareṣu saudāminī sphurati nādya viyatpatākā
dhunvanti pakṣapavanairna nabho balākāḥ paśyanti nonnatamukhā gaganaṃ mayūrāḥ // KalRs_3.12

nṛtyaprayogarahitāñśikhino vihāya haṃsānupaiti madano madhurapragītān
muktvā kadambakuṭajārjunasarjanīpān saptacchadānupagatā kusumodgamaśrīḥ // KalRs_3.13

śephālikākusumagandhamanoharāṇi svasthasthitāṇḍajakulapratināditāni
paryantasaṃsthitamṛgīnayanotpalāni protkaṇṭhayantyupavanāni manāṃsi puṃsām // KalRs_3.14

kahlārapadmakumudāni muhurvidhunvaṃs tatsaṃgamādadhikaśītalatāmupetaḥ
utkaṇṭhayatyatitarāṃ pavanaḥ prabhāte pattrāntalagnatuhināmbuvidhūyamānaḥ // KalRs_3.15

sampannaśālinicayāvṛtabhūtalāni svasthasthitapracuragokulaśobhitāni
haṃsaiḥ sasārasakulaiḥ pratināditāni sīmāntarāṇi janayanti nṛṇāṃ pramodam // KalRs_3.16

haṃsairjitā sulalitā gatiraṅganānām ambhoruhair vikasitairmukhacandrakāntiḥ
nīlotpalairmadakalāni vilocanāni bhrūvibhramāśca rucirās tanubhis taraṃgaiḥ // KalRs_3.17

śyāmā latāḥ kusumabhāranatapravālāḥ strīṇāṃ haranti dhṛtabhūṣaṇabāhukāntim
dantāvabhāsaviśadasmitacandrakāntiṃ kaṅkelipuṣparucirā navamālatī ca // KalRs_3.18

keśānnitāntaghananīlavikuñcitāgrān āpūrayanti vanitā navamālatībhiḥ
karṇeṣu ca pravarakāñcanakuṇḍaleṣu nīlotpalāni vividhāni niveśayanti // KalRs_3.19

hāraiḥ sacandanarasaiḥ stanamaṇḍalāni śroṇītaṭaṃ suvipulaṃ rasanākalāpaiḥ
pādāmbujāni kalanūpuraśekharaiśca nāryaḥ prahṛṣṭamanaso 'dya vibhūṣayanti // KalRs_3.20

sphuṭakumudacitānāṃ rājahaṃsāśritānāṃ marakatamaṇibhāsā vāriṇā bhūṣitānām
śriyamatiśayarūpāṃ vyoma toyāśayānāṃ vahati vigatameghaṃ candratārāvakīrṇam // KalRs_3.21

śaradi kumudasaṅgādvāyavo vānti śītā vigatajaladavṛndā digvibhāgā manojñāḥ
vigatakaluṣamambhaḥ śyānapaṅkā dharitrī vimalakiraṇacandraṃ vyoma tārāvicitram // KalRs_3.22

karakamalamanojñāḥ kāntasaṃsaktahastā vadanavijitacandrāḥ kāścidanyāstaruṇyaḥ
racitakusumagandhi prāyaśo yānti veśma prabalamadanahetostyaktasaṃgītarāgāḥ // KalRs_3.23

suratarasavilāsāḥ satsakhībhiḥ sametā asamaśaravinodaṃ sūcayanti prakāmam
anupamamukharāgā rātrimadhye vinodaṃ śaradi taruṇakāntāḥ sūcayanti pramodān // KalRs_3.24

divasakaramayūkhair bādhyamānaṃ prabhāte varayuvatimukhābhaṃ paṅkajaṃ jṛmbhate 'dya
kumudamapi gate 'staṃ līyate candrabimbe hasitamiva vadhūnāṃ proṣiteṣu priyeṣu // KalRs_3.25

asitanayanalakṣmīṃ lakṣayitvotpaleṣu kvaṇitakanakakāñcīṃ mattahaṃsasvaneṣu
adhararuciraśobhāṃ bandhujīve priyāṇāṃ pathikajana idānīṃ roditi bhrāntacittaḥ // KalRs_3.26

strīṇāṃ vihāya vadaneṣu śaśāṅkalakṣmīṃ kāmyaṃ ca haṃsavacanaṃ maṇinūpureṣu
bandhūkakāntimadhareṣu manohareṣu kvāpi prayāti subhagā śaradāgamaśrīḥ // KalRs_3.27

vikacakamalavaktrā phullanīlotpalākṣī vikasitanavakāśaśvetavāso vasānā
kumudarucirakāntiḥ kāminīvonmadeyaṃ pratidiśatu śaradvaścetasaḥ prītimagryām // KalRs_3.28

caturthaḥ sargaḥ

navapravālodgamasasyaramyaḥ praphullalodhraḥ paripakvaśāliḥ
vilīnapadmaḥ prapatattuṣāro hemantakālaḥ samupāgato 'yam // KalRs_4.1

manoharaiś candanarāgagaurais tuṣārakundendunibhaiś ca hāraiḥ
vilāsinīnāṃ stanaśālinīnāṃ nālaṃkriyante stanamaṇḍalāni // KalRs_4.2

na bāhuyugmeṣu vilāsinīnāṃ prayānti saṅgaṃ valayāṅgadāni
nitambabimbeṣu navaṃ dukūlaṃ tanvaṃśukaṃ pīnapayodhareṣu // KalRs_4.3

kāñcīguṇaiḥ kāñcanaratnacitrair no bhūṣayanti pramadā nitambān
na nūpurairhaṃsarutaṃ bhajadbhiḥ pādāmbujāny ambujakāntibhāñji // KalRs_4.4

gātrāṇi kālīyakacarcitāni sapattralekhāni mukhāmbujāni
śirāṃsi kālāgurudhūpitāni kurvanti nāryaḥ suratotsavāya // KalRs_4.5

ratiśramakṣāmavipāṇḍuvaktrāḥ samprāptaharṣābhyudayās taruṇyaḥ
hasanti noccair daśanāgrabhinnān prapīḍyamānān adharān avekṣya // KalRs_4.6

pīnastanoraḥsthalabhāgaśobhām āsādya tatpīḍanajātakhedaḥ
tṛṇāgralagnaistuhinaiḥ patadbhir ākrandatīvoṣasi śītakālaḥ // KalRs_4.7

prabhūtaśāliprasavaiścitāni mṛgāṅganāyūthavibhūṣitāni
manoharakrauñcanināditāni sīmāntarāṇy utsukayanti cetaḥ // KalRs_4.8

praphullanīlotpalaśobhitāni sonmādakādambavibhūṣitāni
prasannatoyāni suśītalāni sarāṃsi cetāṃsi haranti puṃsām // KalRs_4.9

mārgaṃ samīkṣyātinirastanīraṃ pravāsakhinnaṃ patimudvahantyaḥ
avekṣyamāṇā hariṇekṣaṇākṣyaḥ prabodhayantīva manorathāni // KalRs_4.10

pākaṃ vrajantī himajātaśītair ādhūyamānā satataṃ marudbhiḥ
priye priyaṅguḥ priyaviprayuktā vipāṇḍutāṃ yāti vilāsinīva // KalRs_4.11

puṣpāsavāmodasugandhivaktro niḥśvāsavātaiḥ surabhīkṛtāṅgaḥ
parasparāṅgavyatiṣaṅgaśāyī śete janaḥ kāmarasānuviddhaḥ // KalRs_4.12

dantacchadaiḥ savraṇadantacihnaiḥ stanaiśca pāṇyagrakṛtābhilekhaiḥ
saṃsūcyate nirdayamaṅganānāṃ ratopabhogo navayauvanānām // KalRs_4.13

kācidvibhūṣayati darpaṇasaktahastā bālātapeṣu vanitā vadanāravindam
dantacchadaṃ priyatamena nipītasāraṃ dantāgrabhinnam avakṛṣya nirīkṣate ca // KalRs_4.14

anyā prakāmasurataśramakhinnadehā rātriprajāgaravipāṭalanetrapadmā
srastāṃsadeśalalitākulakeśapāśā nidrāṃ prayāti mṛdusūryakarābhitaptā // KalRs_4.15

nirmālyadāma paribhuktamanojñagandhaṃ mūrdhno 'panīya ghananīlaśiroruhāntāḥ
pīnonnatastanabharānatagātrayaṣṭyaḥ kurvanti keśaracanāmaparāstaruṇyaḥ // KalRs_4.16

anyā priyeṇa paribhuktamavekṣya gātraṃ harṣānvitā viracitādharacāruśobhā
kūrpāsakaṃ paridadhāti nakhakṣatāṅgī vyālambinīlalalitālakakuñcitākṣī // KalRs_4.17

anyāściraṃ suratakelipariśrameṇa khedaṃ gatāḥ praśithilīkṛtagātrayaṣṭyaḥ
saṃhṛṣyamāṇapulakorupayodharāntā abhyañjanaṃ vidadhati pramadāḥ suśobhāḥ // KalRs_4.18

bahuguṇaramaṇīyo yoṣitāṃ cittahārī pariṇatabahuśālivyākulagrāmasīmā
vinipatitatuṣāraḥ krauñcanādopagītaḥ pradiśatu himayuktaḥ kāla eṣaḥ sukhaṃ vaḥ // KalRs_4.19

pañcamaḥ sargaḥ

prarūḍhaśālīkṣucayāvṛtakṣitiṃ kvacitsthitakrauñcaninādarājitam
prakāmakāmaṃ pramadājanapriyaṃ varoru kālaṃ śiśirāhvayaṃ śṛṇu // KalRs_5.1

niruddhavātāyanamandirodaraṃ hutāśano bhānumato gabhastayaḥ
gurūṇi vāsāṃsyabalāḥ sayauvanāḥ prayānti kāle 'tra janasya sevyatām // KalRs_5.2

na candanaṃ candramarīciśītalaṃ na harmyapṛṣṭhaṃ śaradindunirmalam
na vāyavaḥ sāndratuṣāraśītalā janasya cittaṃ ramayanti sāmpratam // KalRs_5.3

tuṣārasaṃghātanipātaśītalāḥ śaśāṅkabhābhiḥ śiśirīkṛtāḥ punaḥ
vipāṇḍutārāgaṇacārubhūṣaṇā janasya sevyā na bhavanti rātrayaḥ // KalRs_5.4

gṛhītatāmbūlavilepanasrajaḥ puṣpāsavāmoditavaktrapaṅkajāḥ
prakāmakālāgurudhūpavāsitaṃ viśanti śayyāgṛhamutsukāḥ striyaḥ // KalRs_5.5

kṛtāparādhānbahuśo 'bhitarjitān savepathūn sādhvasaluptacetasaḥ
nirīkṣya bhartṝn suratābhilāṣiṇaḥ striyo 'parādhānsamadā visasmaruḥ // KalRs_5.6

prakāmakāmair yuvabhiḥ sunirdayaṃ niśāsu dīrghāsvabhirāmitāściram
bhramanti mandaṃ śramakheditoravaḥ kṣapāvasāne navayauvanāḥ striyaḥ // KalRs_5.7

manojñakūrpāsakapīḍitastanāḥ sarāgakauśeyakabhūṣitoravaḥ
niveśitāntaḥ kusumaiḥ śiroruhair vibhūṣayantīva himāgamaṃ striyaḥ // KalRs_5.8

payodharaiḥ kuṅkumarāgapiñjaraiḥ sukhopasevyairnavayauvanoṣmabhiḥ
vilāsinībhiḥ paripīḍitorasaḥ svapanti śītaṃ paribhūya kāminaḥ // KalRs_5.9

sugandhiniḥśvāsavikampitotpalaṃ manoharaṃ kāmaratiprabodhakam
niśāsu hṛṣṭā saha kāmibhiḥ striyaḥ pibanti madyaṃ madanīyamuttamam // KalRs_5.10

apagatamadarāgā yoṣidekā prabhāte kṛtanibiḍakucāgrā patyurāliṅganena
priyatamaparibhuktaṃ vīkṣamāṇā svadehaṃ vrajati śayanavāsādvāsamanyaṃ hasantī // KalRs_5.11

agurusurabhidhūpāmoditaṃ keśapāśaṃ galitakusumamālaṃ kuñcitāgraṃ vahantī
tyajati gurunitambā nimnanābhiḥ sumadhyā uṣasi śayanamanyā kāminī cāruśobhām // KalRs_5.12

kanakakamalakāntaiś cārutāmrādharoṣṭhaiḥ śravaṇataṭaniṣaktaiḥ pāṭalopāntanetraiḥ
uṣasi vadanabimbairaṃsasaṃsaktakeśaiḥ śriya iva gṛhamadhye saṃsthitā yoṣito 'dya // KalRs_5.13

pṛthujaghanabharārtāḥ kiṃcidānamramadhyāḥ stanabharaparikhedānmandamandaṃ vrajantyaḥ
suratasamayaveṣaṃ naiśamāśu prahāya dadhati divasayogyaṃ veśamanyāstaruṇyaḥ // KalRs_5.14

nakhapadacitabhāgān vīkṣamāṇāḥ stanāntān adharakisalayāgraṃ dantabhinnaṃ spṛśantyaḥ
abhimatarataveṣaṃ nandayantyastaruṇyaḥ saviturudayakāle bhūṣayantyānanāni // KalRs_5.15

pracuraguḍavikāraḥ svāduśālīkṣuramyaḥ prabalasuratakelirjātakandarpadarpaḥ
priyajanarahitānāṃ citasaṃtāpahetuḥ śiśirasamaya eṣa śreyase vo 'stu nityam // KalRs_5.16

ṣaṣṭhaḥ sargaḥ [vasantavarṇana]

praphullacūtāṅkuratīkṣṇasāyako dvirephamālāvilasaddhanurguṇaḥ
manāṃsi bhettuṃ surataprasaṅgināṃ vasantayoddhā samupāgataḥ priye // KalRs_6.1

drumāḥ sapuṣpāḥ salilaṃ sapadmaṃ striyaḥ sakāmāḥ pavanaḥ sugandhiḥ
sukhāḥ pradoṣā divasāśca ramyāḥ sarvaṃ priye cārutaraṃ vasante // KalRs_6.2

īṣattuṣāraiḥ kṛtaśītaharmyaḥ suvāsitaṃ cāruśiraśca campakaiḥ
kurvanti nāryo 'pi vasantakāle stanaṃ sahāraṃ kusumairmanoharaiḥ // KalRs_6.3

vāpījalānāṃ maṇimekhalānāṃ śaśāṅkabhāsāṃ pramadājanānām
cūtadrumāṇāṃ kusumānvitānāṃ dadāti saubhāgyamayaṃ vasantaḥ // KalRs_6.4

kusumbharāgāruṇitair dukūlair nitambabimbāni vilāsinīnām
tanvaṃśukaiḥ kuṅkumarāgagaurair alaṃkriyante stanamaṇḍalāni // KalRs_6.5

karṇeṣu yogyaṃ navakarṇikāraṃ caleṣu nīleṣvalakeṣvaśokam
puṣpaṃ ca phullaṃ navamallikāyāḥ prayānti kāntiṃ pramadājanānām // KalRs_6.6

staneṣu hārāḥ sitacandanārdrā bhujeṣu saṅgaṃ valayāṅgadāni
prayāntyanaṅgāturamānasānāṃ nitambinīnāṃ jaghaneṣu kāñcyaḥ // KalRs_6.7

sapattralekheṣu vilāsinīnāṃ vaktreṣu hemāmburuhopameṣu
ratnāntare mauktikasaṅgaramyaḥ svedāgamo vistaratāmupaiti // KalRs_6.8

ucchvāsayantyaḥ ślathabandhanāni gātrāṇi kandarpasamākulāni
samīpavartiṣvadhunā priyeṣu samutsukā eva bhavanti nāryaḥ // KalRs_6.9

tanūni pāṇḍūni madālasāni muhurmuhur jṛmbhaṇatatparāṇi
aṅgānyanaṅgaḥ pramadājanasya karoti lāvaṇyasasaṃbhramāṇi // KalRs_6.10

chāyāṃ janaḥ samabhivāñchati pādapānāṃ naktaṃ tathecchati punaḥ kiraṇaṃ sudhāṃśoḥ
harmyaṃ prayāti śayituṃ sukhaśītalaṃ ca kāntāṃ ca gāḍhamupagūhati śītalatvāt // KalRs_6.11

netreṣu lolo madirālaseṣu gaṇḍeṣu pāṇḍuḥ kaṭhinaḥ staneṣu
madhyeṣu nimno jaghaneṣu pīnaḥ strīṇāmanaṅgo bahudhā sthito 'dya // KalRs_6.12

aṅgāni nidrālasavibhramāṇi vākyāni kiṃcinmadirālasāni
bhrūkṣepajihmāni ca vīkṣitāni cakāra kāmaḥ pramadājanānām // KalRs_6.13

priyaṅgukālīyakakuṅkumāktaṃ staneṣu gaureṣu vilāsinībhiḥ
ālipyate candanam aṅganābhir madālasābhir mṛganābhiyuktam // KalRs_6.14

gurūṇi vāsāṃsi vihāya tūrṇaṃ tanūni lākṣārasarañjitāni
sugandhikālāgurudhūpitāni dhatte janaḥ kāmamadālasāṅgaḥ // KalRs_6.15

puṃskokilaś cūtarasāsavena mattaḥ priyāṃ cumbati rāgahṛṣṭaḥ
kūjaddvirephāpyayam ambujasthaḥ priyaṃ priyāyāḥ prakaroti cāṭu // KalRs_6.16

tāmrapravālastabakāvanamrāś cūtadrumāḥ puṣpitacāruśākhāḥ
kurvanti kāmaṃ pavanāvadhūtāḥ paryutsukaṃ mānasamaṅganānām // KalRs_6.17

āmūlato vidrumarāgatāmraṃ sapallavāḥ puṣpacayaṃ dadhānāḥ
kurvantyaśokā hṛdayaṃ saśokaṃ nirīkṣyamāṇā navayauvanānām // KalRs_6.18

mattadvirephaparicumbitacārupuṣpā mandānilākulitanamramṛdupravālāḥ
kurvanti kāmimanasāṃ sahasotsukatvaṃ bālātimuktalatikāḥ samavekṣyamāṇāḥ // KalRs_6.19

kāntāmukhadyutijuṣāmacirodgatānāṃ śobhāṃ parāṃ kurabakadrumamañjarīṇām
dṛṣṭvā priye sahṛdayasya bhavenna kasya kandarpabāṇapatanavyathitaṃ hi cetaḥ // KalRs_6.20

ādīptavahnisadṛśair marutāvadhūtaiḥ sarvatra kiṃśukavanaiḥ kusumāvanamraiḥ
sadyo vasantasamayena samāciteyaṃ raktāṃśukā navavadhūriva bhāti bhūmiḥ // KalRs_6.21

kiṃ kiṃśukaiḥ śukamukhacchavibhirna bhinnaṃ kiṃ karṇikārakusumairna kṛtaṃ nu dagdham
yatkokilaḥ punarayaṃ madhurairvacobhir yūnāṃ manaḥ suvadanānihitaṃ nihanti // KalRs_6.22

puṃskokilaiḥ kalavacobhirupāttaharṣaiḥ kūjadbhirunmadakalāni vacāṃsi bhṛṅgaiḥ
lajjānvitaṃ savinayaṃ hṛdayaṃ kṣaṇena paryākulaṃ kulagṛhe 'pi kṛtaṃ vadhūnām // KalRs_6.23

ākampayankusumitāḥ sahakāraśākhā vistārayanparabhṛtasya vacāṃsi dikṣu
vāyur vivāti hṛdayāni harannarāṇāṃ nīhārapātavigamātsubhago vasante // KalRs_6.24

kundaiḥ savibhramavadhūhasitāvadātair uddyotitānyupavanāni manoharāṇi
cittaṃ munerapi haranti nivṛttarāgaṃ prāgeva rāgamalināni manāṃsi yūnām // KalRs_6.25

ālambihemarasanāḥ stanasaktahārāḥ kandarpadarpaśithilīkṛtagātrayaṣṭyaḥ
māse madhau madhurakokilabhṛṅganādair nāryā haranti hṛdayaṃ prasabhaṃ narāṇām // KalRs_6.26

nānāmanojñakusumadrumabhūṣitān tān hṛṣṭānyapuṣṭaninadākulasānudeśān
śaileyajālapariṇaddhaśilātalāntān dṛṣṭvā janaḥ kṣitibhṛto mudameti sarvaḥ // KalRs_6.27

netre nimīlayati roditi yāti śokaṃ ghrāṇaṃ kareṇa viruṇaddhi virauti coccaiḥ
kāntāviyogaparikheditacittavṛttir dṛṣṭvādhvagaḥ kusumitānsahakāravṛkṣān // KalRs_6.28

samadamadhukarāṇāṃ kokilānāṃ ca nādaiḥ kusumitasahakāraiḥ karṇikāraiś ca ramyaḥ
iṣubhiriva sutīkṣṇairmānasaṃ māninīnāṃ tudati kusumamāso manmathoddīpanāya // KalRs_6.29

rucirakanakakāntīn muñcataḥ puṣparāśīn mṛdupavanavidhūtānpuṣpitāṃścūtavṛkṣān
abhimukhamabhivīkṣya kṣāmadeho 'pi mārge madanaśaranighātair mohameti pravāsī // KalRs_6.30

parabhṛtakalagītair hlādibhiḥ sadvacāṃsi smitadaśanamayūkhānkundapuṣpaprabhābhiḥ
karakisalayakāntiṃ pallavairvidrumābhair upahasati vasantaḥ kāminīnāmidānīm // KalRs_6.31

kanakakamalakāntairānanaiḥ pāṇḍugaṇḍair uparinihitahāraiś candanārdraiḥ stanāntaiḥ
madajanitavilāsair dṛṣṭipātair munīndrān stanabharanatanāryaḥ kāmayanti praśāntān // KalRs_6.32

madhusurabhi mukhābjaṃ locane lodhratāmre navakurabakapūrṇaḥ keśapāśo manojñaḥ
gurutarakucayugmaṃ śroṇibimbaṃ tathaiva na bhavati kimidānīṃ yoṣitāṃ manmathāya // KalRs_6.33

ākampitāni hṛdayāni manasvinīnāṃ vātaiḥ praphullasahakārakṛtādhivāsaiḥ
utkūjitaiḥ parabhṛtasya madākulasya śrotrapriyairmadhukarasya ca gītanādaiḥ // KalRs_6.34

ramyaḥ pradoṣasamayaḥ sphuṭacandrabhāsaḥ puṃskokilasya virutaṃ pavanaḥ sugandhiḥ
mattāliyūthavirutaṃ niśi sīdhupānaṃ sarvaṃ rasāyanamidaṃ kusumāyudhasya // KalRs_6.35

raktāśokavikalpitādharamadhur mattadvirephasvanaḥ kundāpīḍaviśuddhadantanikaraḥ protphullapadmānanaḥ
cūtāmodasugandhimandapavanaḥ śṛṅgāradīkṣāguruḥ kalpāntaṃ madanapriyo diśatu vaḥ puṣpāgamo maṅgalam // KalRs_6.36

malayapavanaviddhaḥ kokilālāparamyaḥ surabhimadhuniṣekāllabdhagandhaprabandhaḥ
vividhamadhupayūthair veṣṭyamānaḥ samantād bhavatu tava vasantaḥ śreṣṭhakālaḥ sukhāya // KalRs_6.37

āmrī mañjulamañjarī varaśaraḥ satkiṃśukaṃ yaddhanur jyā yasyālikulaṃ kalaṅkarahitaṃ chattraṃ sitāṃśuḥ sitam
mattebho malayānilaḥ parabhṛtā yadbandino lokajit so 'yaṃ vo vitarītarītu vitanurbhadraṃ vasantānvitaḥ // KalRs_6.38