Lolimbarāja: Vaidyajīvana

prathamo vilāsaḥ

prakṛtisubhagagātraṃ prītipātraṃ ramāyā
diśatu kim api dhāma śyāmalaṃ maṅgalaṃ vaḥ /
aruṇakamalalīlāṃ yasya pādau dadhāte
praṇataharajaṭālīgāṅgariṅgattaraṅge // VaiJiv_1.1

ratnaṃ vāmadṛśāṃ dṛśāṃ sukhakaraṃ śrīsaptaśṛṅgāspadaṃ
spaṣṭāṣṭādaśabāhu tad bhagavato bhargasya bhājyaṃ bhaje /
yadbhaktena mayā ghaṭastani ghaṭīmadhye samutpādyate
padyānāṃ śatam aṅganādharasudhāspardhāvidhānoddhuram // VaiJiv_1.2

divākaraprasādena rogyārogyasamīhayā /
samāsena vayaṃ kurmaḥ kāvyaṃ sad vaidyajīvanam // VaiJiv_1.3

tathāpi kriyate granthaḥ santi yady api durjanāḥ /
na hi dasyubhayāl loko dainyavān iva vartate // VaiJiv_1.4

yeṣāṃ na ceto lalanāsu lagnaṃ
magnaṃ na sāhityasudhāsamudre /
jñāsyanti te kiṃ mama ha prayāsān
andhā yathā vāravadhūvilāsān // VaiJiv_1.5

gadagañjanāya caturaiś carakādyair
munibhir nṛṇāṃ karuṇayā kathitaṃ yat /
akhilaṃ likhāmi khalu tasya rahasyaṃ
svakapolakalpitam ihāsti na kiñcit // VaiJiv_1.6

guror adhītākhilavaidyavidyaḥ
pīyūṣapāṇiḥ kuśalaḥ kriyāsu /
gataspṛho dhairyadharaḥ kṛpāluḥ
śuddho 'dhikārī bhiṣag īdṛśaḥ syāt // VaiJiv_1.7

ādau nidānavidhinā vidadhyād vyādhiniścayam /
tataḥ sādhyaṃ samīkṣeta paścād bhiṣag upācaret // VaiJiv_1.8

auṣadhaṃ mūḍhavaidyānāṃ tyajantu jvarapīḍitāḥ /
parasaṃsargasaṃsaktakalatram iva sādhavaḥ // VaiJiv_1.9

pathye sati gadārtasya kim auṣadhaniṣevaṇam /
pathye 'sati gadārtasya kim auṣadhaniṣevaṇam // VaiJiv_1.10

mahīndramahilātrapāpradapadāravinde tathā
payonidhipayastatī jaladharair upāttā yathā /
api prakṛtinīrasā nṛpabhiṣagbhir aṅgīkṛtā
bhaviṣyati sarasvatī rasavatī murāsāpateḥ // VaiJiv_1.11

iha gamiṣyati vaidyamatiḥ śramaṃ
prathamam eva punas tu mahāsukham /
priyatamasya mṛgākṣi samāgame
navakaragrahaṇā gṛhiṇī yathā // VaiJiv_1.12

yataḥ sarveṣu rogeṣu prāyaśo balavān jvaraḥ /
atas tasya pratīkāraṃ prathamaṃ kurmahe vayam // VaiJiv_1.13

devadārudhanāviśvabṛhatīdvayapācanam /
jvare pūrvaṃ pibec cāru payodharadharādhare // VaiJiv_1.14

chinnauṣadhāmbhodharadhanvayāsaiḥ
kirātatiktāmbudareṇuyāsaiḥ /
viśvāvṛṣāmbhodharadhanvayāsaiḥ
kvātho marutpittakaphajvareṣu // VaiJiv_1.15

uśīrakalaśīmahauṣadhakirātakāmbhodhara-
sthirābṛhatikādvayāmṛtalatātrikaṇṭaiḥ kṛtam /
kaṣāyakam amuṃ pibet pavanajajvaravyākulaḥ
pumān daśaśatacchadacchadamadagrasallocane // VaiJiv_1.16

pīyūṣalokapāñcālīcaraṇānāṃ kaṣāyakam /
pīyamānaḥ priye hanti hanumajjanakajvaram // VaiJiv_1.17

chinnodbhavāparpaṭavārivāha-
bhūnimbaśuṇṭhījanitaḥ kaṣāyaḥ /
samīrapittajvarajarjarāṇāṃ
karoti bhadraṃ khalu pañcabhadraḥ // VaiJiv_1.18

eka eva khalu pittakajvaraṃ
hanti parpaṭakṛtaḥ kaṣāyakaḥ /
candanodakamahauṣadhānvitaś
cet tadā kim u punar vicāraṇā // VaiJiv_1.19

drākṣāparpaṭarājavṛkṣakaṭukāmustābhayānāṃ jalaṃ
mūrcchāśoṣanidāghatṛṭpralapanabhrāntyādipittajvare /
duḥsparśapramadākirātakaṭukāsiṃhāsyareṇūdbhavaḥ
kvāthaḥ śarkarayānvito harati tṛḍdāhāsrapittajvarān // VaiJiv_1.20

aho kimarthaṃ bahavaḥ kaṣāyāḥ
parāśarādyair munibhir pradiṣṭāḥ /
chinnāśivāparpaṭatoyapānāt
pittajvaraḥ kiṃ na sarīsarīti // VaiJiv_1.21

jalajalajapayodareṇuviśvau-
ṣadhaśiśiraiḥ sahitaṃ ṣaḍaṅgam etat /
sapadi sukhakaraṃ sadā sadāha-
jvaratṛṣi yojyam idaṃ navajvare 'pi // VaiJiv_1.22

lohitacandanapadmakadhānya-
chinnaruhāpicumandakaṣāyaḥ /
pittakaphajvaradāhapipāsā-
vāntivināśahutāśaharaḥ syāt // VaiJiv_1.23

sahasradhautena ghṛtena kartur
abhyaṅgam oṣaḥ kṛśatāṃ bibharti /
anyāṅganāsaṃgamalālasasya
svīyeṣu dāreṣu yathābhilāṣaḥ // VaiJiv_1.24

tṛḍdāhamohāḥ praśamaṃ prayānti
nimbapravālotthitaphenalepāt /
yathā narāṇāṃ dhanināṃ dhanāni
samāgamād vāravilāsinīnām // VaiJiv_1.25

amalaiḥ kamalair athānilair
alasaiḥ puṣparasaiḥ samanvitaiḥ /
jalakelikathākutūhalair
api pittajvarajā rujo jayet // VaiJiv_1.26

śrīkhaṇḍamaṇḍitakalevaravallarīṇāṃ
muktāphalākulaviśālakucasthalīnām /
vaidagdhyamugdhavacasāṃ suvilāsinīnām
āliṅganaṃ sakaladāham apākaroti // VaiJiv_1.27

śayyā pallavapadmapattraracitā vāso vayasyaiḥ samaṃ
kāntāre kusumasphurattaruvare gānaṃ vipañcīyutam /
ālāpāś ca śukālikokilakṛtāḥ kāntāś ca kāntāḥ kathāḥ
vātāś cāmalavālakavyajanajā dāhaṃ nirākurvate // VaiJiv_1.28

ayi nitambini gāyanalālase
madhuravāṇi nikāmamadālase /
vapuṣi dāhayute vihitaṃ himaṃ
himahimāṃśujalair anulepanam // VaiJiv_1.29

śubhrābhravibhramadhare śaśāṅkakarasundare /
candanaiś carcite harmye svāpas tāpam apohati // VaiJiv_1.30

prāṇapreyasi mā pibantu puruṣāḥ pittajvaravyākulāḥ
nānāvallijalaṃ vilambitaphalaṃ pāne viṣādapradam /
tat taiḥ kiṃ kriyatāṃ cikitsakapate mugdhe sukhaṃ sevyatāṃ
sadyas tāpaharaḥ sudhādhikataraḥ kāntādharaḥ kevalam // VaiJiv_1.31

kāntākaṭākṣadagdhānāṃ vada vaidya kim auṣadham /
dṛḍham āliṅganaṃ pathyaṃ kvathaś cādharacumbanam // VaiJiv_1.32

pittajvare kiṃ rasaphāṇṭalepaiḥ
kiṃ vā kaṣāyair amṛtena vā kim /
peyaṃ priyāyā mukham ekam eva
lolimbarājena sadānubhūtam // VaiJiv_1.33

prātaḥ paryuṣitaṃ dhānyasalilaṃ sitayā yutam /
antardāhaṃ haret pītaṃ duḥkhaṃ durgārcanaṃ yathā // VaiJiv_1.34

pañcamūlyamṛtāmustāviśvabhūnimbasādhitaḥ /
kaṣāyaḥ śamayaty āśu vāyumāyubhavaṃ jvaram // VaiJiv_1.35

śṛṅgīkaṇākaṭphalapuṣkarāṇāṃ
kṣaudrānvitānāṃ vihito 'valehaḥ /
śvāsena kāsena yutaṃ balāsa-
jvaraṃ jayed atra na kāpi śaṅkā // VaiJiv_1.36

bhārṅgīguḍūcīghanadārusiṃhī-
śuṇṭhīkaṇāpuṣkarajaḥ kaṣāyaḥ /
jvaraṃ nihanti śvasanaṃ kṣiṇoti
kṣudhāṃ karoti praruciṃ tanoti // VaiJiv_1.37

mama dvayaṃ vismayam ātanoti
tiktākaṣāyo mukhatiktatāghnaḥ /
nipīḍitorojasarojakośā
yoṣā pramodaṃ pracuraṃ prayāti // VaiJiv_1.38

kvāthaḥ kaṭphalakaṭtṛṇābdadhanikāśṛṅgyugragandhābhayā-
bhārṅgīparpaṭaviśvadevatarujo bāhlīkamadhvanvitaḥ /
kāsaśvāsamukhāmayajvarabalaśleṣmaprakopāpahaḥ
tadvat komalakaṇṭhi kaṇṭhajanitāṃ pīḍāṃ ca jahrīyate // VaiJiv_1.39

aruciṃ dyati luṅgakesaraṃ
saghṛtaṃ saindhavacūrṇacarcitam /
rucim amburuhasya tanvi te
nayanaṃ khañjanagañjanaṃ yathā // VaiJiv_1.40

granthīndrajāmarapurākṛmiśatrubhārṅgī-
bhṛṅgītrikaṭvanalakaṭphalapauṣkarāṇām /
rāsnābhayābṛhatikādvayadīpyabhūta-
keśīkirātakavacācavikāvṛkīnām // VaiJiv_1.41

kvātho hanyāt saṃnipātān samagrān
buddhibhraṃśaṃ svedaśaityapralāpān /
śūlādhmānān vidradhiśleṣmavātān
vātavyādhīn sūtikānāṃ ca tadvat // VaiJiv_1.42

saṃnipātasya kālasya kaścid bhedo na vidyate /
cikitsako jayed yas tu tasmāt ko 'sti pratāpavān // VaiJiv_1.43

saṃnipātodadhau magnān uddhared yaḥ kṛpākaraḥ /
tasmai kiṃ kiṃ na deyaṃ syād vada kovidanandini // VaiJiv_1.44

tridoṣājagaragrastaṃ mocayed yaḥ sa vaidyarāṭ /
ātmāpi tasmai dātavyaḥ kiṃ punaḥ kanakādikam // VaiJiv_1.45

yaḥ śophaḥ śrutimūlajaḥ sa kaṭhinaḥ śānte tridoṣajvare
raktaṃ tatra jalaukayā pariharet sarpiḥ pibec cāturaḥ /
rāsnānāgaraluṅgamūlahutabhugdārvyagnimanthaiḥ samair
lepaḥ syād aravindavandyanayane śophavyathādhvaṃsanaḥ // VaiJiv_1.46

arkānantākirātāmaratarurasanāsindhuvārogragandhā-
tarkārīśigrupañcoṣaṇaghuṇadayitāmārkavāṇāṃ kaṣāyaḥ /
sadyas tīvrān tridoṣān apaharati dhanurmārutaṃ dantabandhaṃ
śaityaṃ gātreṣu gāḍhaṃ śvasanakasanakaṃ sūtikāvātarogān // VaiJiv_1.47

tiktātiktakaparpaṭāmṛtaśaṭīrāsnākaṇāpauṣkara-
trāyantībṛhatīsurauṣadhiśivāduḥsparśabhārṅgīkṛtaḥ /
kvātho nāśayati tridoṣanikaraṃ svāpaṃ divā jāgaraṃ
naktaṃ tṛṇmukhaśoṣadāhakasanaśvāsān aśeṣān api // VaiJiv_1.48

śūlāt pārśvaśiraḥsthitāt kasanataḥ śvāsāc ca jīrṇajvarān
muktaḥ syāt puruṣaḥ payaḥ paripiban pañcāṅghriṇā pācitam /
ekāsau guḍapippalī vijayate jīrṇajvarājīrṇaruk-
kṣunmāndyārucipāṇḍujantukasanaśvāsān kim anyauṣadhaiḥ // VaiJiv_1.49

jīrṇajvaraṃ kaphayutaṃ kaṇayā sametaś
chinnodbhavodbhavakaṣāyaka eva hanti /
rāmo daśāsyam iva rāma iva pralambaṃ
rāmo yathā samaramūrdhani kārtavīryam // VaiJiv_1.50

pañcamūlīkaṣāyasya sakṛṣṇasya niṣevaṇāt /
jīrṇajvaro kaphodbhūto vidadhāti palāyanam // VaiJiv_1.51

śaṭī śuṇṭhī reṇuḥ suratarur anantā bṛhatikā
ghanas tiktā tiktaṃ khalu navabhir ebhir viracitaḥ /
kaṣāyaḥ pīto 'yaṃ madhukaṇavimiśraḥ śamayati
tridoṣaṃ niḥśeṣaṃ viṣamam api jīrṇajvaram api // VaiJiv_1.52

vāsāpaṭolatriphalādrākṣāśamyākanimbajaḥ /
samadhuḥ sasitaḥ kvātho hanyād ekāhikajvaram // VaiJiv_1.53

tanvaṅgi gaṅgottaratīrabhūmau
mamāra hā ko 'py asutas tapasvī /
jalāñjaliṃ tasya kṛte dadātu
saikāhikaḥ syād yadi te 'nujanmā // VaiJiv_1.54

saśiśiraḥ sadhanaḥ samahauṣadhaḥ
sanaladaḥ sakaṇaḥ sapayodharaḥ /
samadhuśarkara eṣa kaṣāyako
jayati bālamṛgākṣi tṛtīyakam // VaiJiv_1.55

cāturthiko gacchati rāmaṭhasya
ghṛtena jīrṇena yutasya nasyāt /
līlāvatīnāṃ navayauvanānāṃ
mukhāvalokād iva sādhubhāvaḥ // VaiJiv_1.56

akhaṇḍitaśaratkālakalānidhisamānane /
cāturthikaharaṃ nasyaṃ munidrumadalāmbunā // VaiJiv_1.57

suradāruśivāśivāsthirā-
vṛṣaviśvaiḥ kvathitaḥ kaṣāyakaḥ /
madhunā sitayā ca saṃyutaḥ
paripītaḥ śamayec caturthikam // VaiJiv_1.58

takraṃ tryūṣaṇacūrṇayuktam atha vā madyaṃ hasantīṃ satīṃ
tadvat kambalarallakān atha kuthāṃ śītāturaḥ śīlayet /
āliṅgeyur amuṃ himāvadhi dṛḍhaṃ tāruṇyadarpālasāḥ
kāśmīrāgaruliptapīvarakucāḥ kāmaṃ kuraṅgīdṛśāḥ // VaiJiv_1.59

śakrāhvadadrughnavṛṣāmṛtānāṃ
nirguṇḍikābhṛṅgamahauṣadhānām /
kṣudrāyavānīsahitaḥ kaṣāyaḥ
śītajvarāraṇyahiraṇyaretāḥ // VaiJiv_1.60

vāṅmādhuryajitāmṛte 'mṛtalatā lakṣmīśivābhe śivā
viśvaṃ viśvavare ghano ghanakuce siṃhī ca siṃhodari /
ebhiḥ pañcabhir oṣadhair madhukaṇāyuktaḥ kaṣāyaḥ kṛtaḥ
pītaś ced viṣamajvaraḥ kim u tadā tanvaṅgi na kṣīyate // VaiJiv_1.61

sanāgarāyāḥ sapayodharāyāḥ
sasiṃhikāyāḥ saguḍūcikāyāḥ /
dhātryāḥ kaṣāyo madhunā vimiśraḥ
kaṇāvimiśro viṣamajvaraghnaḥ // VaiJiv_1.62

nānyāni mānyāni kim auṣadhāni
paraṃ tu kānte na rasonakalkāt /
tailena yuktād aparaḥ prayogo
mahāsamīre viṣamajvare 'pi // VaiJiv_1.63

bhavati viṣamahantrī cetakī kṣaudrayuktā
bhavati viṣamahantrī pippalī vardhamānā /
viṣamarujam ajājī hanti yuktā guḍena
praśamayati tathogrā sevyamānā guḍena // VaiJiv_1.64

kim u bhramayasi priye kuvalayaṃ karābhyām idaṃ
madīyavacanaṃ sudhārasasamaṃ samākarṇaya /
purāṇaviṣamajvare kulakanimbasiṃhīndrajā-
mṛtāghanakaṣāyako madhuyuto varīvartate // VaiJiv_1.65

svakāntijitarocane capalalocane mālatī-
prasūnanikarasphuratkabari pañcavaktrodari /
paṭolakaṭurohiṇīmadhukacetakīmustaka-
prakalpitakaṣāyako viṣamam āśu jejīyate // VaiJiv_1.66

yo bhajet samadhuśyāmāṃ he hemakalaśastani /
viṣameṣu vyathās tasya na bhavanti kadācana // VaiJiv_1.67

kṣaṇam api calatāṃ jahīhi mugdhe
śṛṇu vacanaṃ mama tanvi sāvadhānā /
vasati śirasi meghanādamūle
vrajatitarāṃ viṣamo viśāladṛṣṭe // VaiJiv_1.68

viṣamam apaharaty asau kaṣāyo
madhumadhuro 'madhurāmṛtāśivānām /
aham iva tava mānini prakopaṃ
caraṇasaroruhayor luṭhan haṭhena // VaiJiv_1.69

abale kamalātanuratnakale
caladṛkkamale dhṛtakāmakale /
amṛtābdaśivaṃ madhumad viṣame
viṣame viṣameṣuvilāsarate // VaiJiv_1.70

ayi kuśāgrasamānamate mate
matimatām atimanmathamanthare /
jvaraharaṃ rugariṣṭaśivāvacā-
yavahavirjatusarṣapadhūpanam // VaiJiv_1.71

tiktośīrabalādhānyaparpaṭāmbhodharaiḥ kṛtaḥ /
kvāthaḥ punaḥ samāyātaṃ jvaraṃ śīghraṃ nivārayet // VaiJiv_1.72

gopīdvyāmalakīsthirāmagadhajātiktāpayaḥpālinī-
drākṣāśrīphaladhāvanīhimaviṣāmustendrajaiḥ sādhitam /
syād ājyaṃ viṣamajvarakṣayaśiraḥpārśvavyathārocaka-
chardiḥśoṣahalīmakapraśamanaṃ līlālatāmañjari // VaiJiv_1.73

caladalatarusevā homamantras trinetra-
dvijajanagurupūjā viṣṇunāmnāṃ sahasram /
maṇidhṛtir api dānāny āśiṣas tāpasānāṃ
sakalam idam ariṣṭaṃ spaṣṭam aṣṭajvarāṇām // VaiJiv_1.74

ayi ratnakale kalānidhe
kuśale kokilakomalasvare /
jvaravān jvaravarjito 'tha vā
laghu kuryād aśanaṃ dinātyaye // VaiJiv_1.75

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane jvarapratīkāro nāma prathamo vilāsaḥ

dvitīyo vilāsaḥ

amṛtātiviṣāsurarājayava-
stanayitnukirātakaviśvapayaḥ /
atisāraharaṃ jvaranāśakaraṃ
śṛṇu nirjitakuñjarakumbhakuce // VaiJiv_2.1

śītośīrakayugmavatsakavṛkīpadmāhvadhānyāmṛtā-
bhūnimbāmbudabālabilvakaviṣāviśvauṣadhaiḥ sādhitaḥ /
kvātho mākṣikasādhito vijayate hṛllāsatṛṣṇāvamī-
dāhārocakasaṅgabhaṅgacaturaḥ sarvātisārajvarān // VaiJiv_2.2

pañcāṅghrivṛkyabdabalendrabīja-
tvaksevyatiktāmṛtaviśvabilvaiḥ /
jvarātisārān savamīn sakāsān
saśvāsaśūlāñ chamayet kaṣāyaḥ // VaiJiv_2.3

kaphādhike vā pavanādhike vā
dvayādhike vā gurupañcamūlam /
pittādhike syāl laghupañcamūlaṃ
punaḥ punaḥ pṛcchasi kiṃ mṛgākṣi // VaiJiv_2.4

sadevadāruḥ saviṣaḥ sapāṭhaḥ
sajantuśatruḥ saghanaḥ satīkṣṇaḥ /
savatsakaḥ kvātha udāhṛto 'yaṃ
śophātisārāmbudhikumbhajanmā // VaiJiv_2.5

ayi priye prītibhṛtāṃ murārau
kiṃ bālakaśrīghanadhānyaviśvaiḥ /
yasyāpy atīsārarujo na tasya
kiṃ bālakaśrīghanadhānyaviśvaiḥ // VaiJiv_2.6

pittātisāro dhānyāmbubilvābdānāṃ nirudhyate /
kenātra jñāyate kartā paṇḍitena tvayā vinā // VaiJiv_2.7

indrajameghamadākusumaśrī-
lodhramahauṣadhamocarasānām /
cūrṇam idaṃ guḍatakrasametaṃ
hanty acirād atisāram udāram // VaiJiv_2.8

kalyāṇi kāñcanalatālalitāṅgayaṣṭe
tāmbūlaśālivadane lalane śṛṇu tvam /
śuṇṭhīmadākusumamocarasājamodās
takrānvitāḥ praśamayanty atisāram ugram // VaiJiv_2.9

atisārapraśamanī citrapatrakaśobhitā /
vṛddhidā tanuvahneś ca śyāmā śyāmeva rājate // VaiJiv_2.10

bāle bālalatāpravālalatikākārāṅghrihastādhare
mallīmālyalasatkucakṣitidhare ratnajvalanmekhale /
cañcatkuṇḍalamaṇḍale vijayate raktāmaśūlānvitā-
tīsāraṃ kuṭajābdabilvakaviṣādīpyaiḥ kaṣāyaḥ kṛtaḥ // VaiJiv_2.11

dhātakyāmalakīpayodharavṛkīkaṭvaṅgayaṣṭīmadhu-
śrījambvāmraphalāsthināgaraviṣāhrīberalodhrendrajaiḥ /
tulyāṃśaṃ vihitaṃ sataṇḍulajalaṃ gaṅgādharākhyaṃ mahā-
cūrṇaṃ tūrṇam apākaroti sakalaṃ jīrṇātisāraṃ param // VaiJiv_2.12

ayi kandukanindakastani
pramadārūpamadāpahāriṇi /
rudhirātisṛtau kaṣāyakaḥ
samadhur dāḍimavatsakatvacaḥ // VaiJiv_2.13

candanaṃ vimalataṇḍulāmbunā
saṃyutaṃ madhuyutaṃ sitāyutam /
tṛḍvikhaṇḍanam asṛgvikhaṇḍanaṃ
khaṇḍanaṃ pracuradāhamehayoḥ // VaiJiv_2.14

kukṣiśūlāmaśūlaghnaṃ vividhāsrātisārajit /
seveta saguḍaṃ bilvaṃ bilvatulyapayodhare // VaiJiv_2.15

tṛṭśvāsakāsajvaraśophamūrchā-
hikkānnavidveṣaṇavāntiśūlaiḥ /
yukto 'tisārī smaratu prasahya
govinda gopāla gadādhareti // VaiJiv_2.16

jātīphalaṃ nāgarasarpaphenau
kharjūphalaṃ bhinnam idaṃ ca nityaṃ /
yojyaṃ dviniṣkaṃ ca karīṣajātād
araṇyajād bhasmasamaṃ ca sarvam // VaiJiv_2.17

niṣkārdhamātraṃ bhiṣajā prayojyaṃ
dvivāram etac chubhataṇḍulodaiḥ /
jīrṇātisāre rudhirāmayukte
hitaṃ saśūle bahuvegayukte // VaiJiv_2.18

yavānī nāgarośīradhanikātiviṣāghanaiḥ /
bālabilvadviparṇībhir dīpanaṃ pācanaṃ bhavet // VaiJiv_2.19

punarnavāvallijabāṇapuṅkha-
viśvāgnipathyācirabilvabilvaiḥ /
kṛtaḥ kaṣāyaḥ śamayed aśeṣān
durnāmagulmagrahaṇīvikārān // VaiJiv_2.20

śuṇṭhīchinnaruhāviṣājaladharais tulyaiḥ kaṣāyaḥ kṛto
mandāgnau grahaṇīgade 'pi satataṃ sāmānubandhe hitaḥ /
śuṇṭhīkalkaśṛtaṃ ghṛtaṃ prapibataḥ pāṇḍvāmakāsāpahaṃ
syād vāyor anulomanaṃ grahaṇikā vegena jaṅgamyate // VaiJiv_2.21

pāṭhāviṣākuṭajavṛkṣaphalatvagabda-
tiktāmadārasajanāgarabilvacūrṇam /
sakṣaudrataṇḍulajalaṃ grahaṇīpravāha-
raktapravāhagudaruggudajeṣu dadyāt // VaiJiv_2.22

tulyāṃśaṃ sakalaṃ kirātakaṭukāmustendrajatryūṣaṇaṃ
bhāgaś candrakalāmitaḥ kuṭajato bhāgadvayaṃ citrakāt /
cūrṇaṃ ratnakalābhidhaṃ guḍapayoyuktaṃ ca pāṇḍujvarā-
tīsārārucikāmilāgrahaṇikāgulmapramehāpaham // VaiJiv_2.23

kṣāradvandvapaṭutrikatrikaṭukaiś cavyājamodānalaiḥ
kṛṣṇāmūlakahiṅgujīramiśibhis tulyair vidheyaṃ rajaḥ /
pītaṃ koṣṇajalena kolapayasā takreṇa vānyauṣadhād
dhṛtkṣudgulmagudāṅkuragrahaṇiṣu prāyaḥ priyaṃ preyasi // VaiJiv_2.24

dvikṣāraṣaṭkaṭupaṭuvrajahiṅgudīpyaiḥ
syāt sāraluṅgabadaraikarasena yuktaḥ /
śleṣmānilagrahaṇikāsu guḍaḥ praśastaḥ
nakṣatramukhyamukhi dīpanapācane 'lam // VaiJiv_2.25

cūrṇaṃ cavyakacitraśrīviśvabheṣajanirmitam /
takreṇa sahitaṃ hanti grahaṇīṃ duḥkhakāriṇīm // VaiJiv_2.26

rucakāgnimarīcānāṃ cūrṇaṃ takreṇa sevitam /
grahaṇyudaragulmārśaḥkṣunmāndyaplīhanāśanam // VaiJiv_2.27

ājyaṃ payodharajalendrajabālabilva-
hrīberamocarasakalkayutaṃ supakvam /
āmānubandhasahitaṃ rudhirānvitaṃ ca
sadyo nihanti gṛhiṇi grahaṇīvikāram // VaiJiv_2.28

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane grahaṇīpratīkāro nāma dvitīyo vilāsaḥ

tṛtīyo vilāsaḥ

ataḥ paraṃ komalavāṇi kāsa-
śvāsapratīkāram udīrayāmaḥ /
nihanti kāsaṃ gurupañcamūlī-
kṛtaḥ kaṣāyaś capalāsahāyaḥ // VaiJiv_3.1

ghanaviśvaśivāguḍajā guṭikā
tridinaṃ vadanāmbujamadhyadhṛtā /
harati śvasanaṃ kasanaṃ lalane
lalaneva himaṃ hṛdaye nihitā // VaiJiv_3.2

ajasya mūtrasya śataṃ palānāṃ
śataṃ palānāṃ ca kalidrumasya /
pakvaṃ samadhv āśu nihanti kāsaṃ
śvāsaṃ ca tadvat sabalaṃ balāsam // VaiJiv_3.3

ārdrād ardhatulā guḍād api tathārdhāṃśaṃ ca kustumbarī-
dīpyāyojaraṇatrijātajaladād etat paced yuktitaḥ /
leho ratnakale tavaiva kathitaḥ prāṇapriyāyā mayā
kāsārśojvarapīnasaśvayathurukgulmakṣayadhvaṃsanaḥ // VaiJiv_3.4

rāsnābalāpadmakadevadāru-
phalatrikatryūṣaṇavellacūrṇam /
cintāmaṇi kṣaudraghṛtopapannaṃ
śvāsāṃś ca kāsāṃś ca nirākaroti // VaiJiv_3.5

vāsāharidrādhanikāguḍūcī-
bhārṅgīkaṇānāgaradhāvanīnām /
kvāthena mārīcarajonvitena
śvāsāḥ kṣayaṃ yānti na kasya puṃsaḥ // VaiJiv_3.6

tulyā lavaṅgamaricākṣaphalatvacaḥ syuḥ
sarvaiḥ samo nigaditaḥ khadirasya sāraḥ /
babbūlavṛkṣajakaṣāyayutaṃ ca cūrṇaṃ
kāsān nihanti vaṭikā ghaṭikāṣṭakānte // VaiJiv_3.7

vātaṃ nirdalayan kaphaṃ kavalayann unmūlayan pīnasaṃ
dṛṣṭiṃ nirmalayan prabhāṃ prabalayan hṛdrogam utsārayan /
niḥśeṣaṃ jaṭharāmayaṃ praśamayann uddīpayan pāvakaṃ
kāsaśvāsanirāsasādhanam asau viśvākaṣāyaḥ smṛtaḥ // VaiJiv_3.8

rūpaṃ kīdṛk kamalavadane nuḥ pare sau gireḥ syāt
saṃbuddhiḥ kā madhuravacane kāgnibījasya ṣaṣṭhiḥ /
kasya kvāthaḥ śvasanaśamano vallabheneti pṛṣṭā
vidvadvandyā drutam idam adāt sottaraṃ nāgarasya // VaiJiv_3.9

kaṭutailena saṃyukto guḍo yāvan na sevitaḥ /
tāvan naśyati kiṃ śvāsaḥ pīyūṣamadhurādhare // VaiJiv_3.10

sevitaṃ madhukhaṇḍābhyāṃ cūrṇaṃ marīcajaṃ yadi /
kimarthaṃ kriyate cintā kāsaśvāsau parājitau // VaiJiv_3.11

ayi ratnakale nīlanalinacchadanekṣaṇe /
siṃhīkaṣāyaḥ sakaṇaḥ kāsagrāsakaraḥ kṣaṇāt // VaiJiv_3.12

pippalīpippalīmūlavibhītakamahauṣadhaiḥ /
madhunā sevitaiḥ kāsaḥ praśāmyati kutūhalāt // VaiJiv_3.13

rāvaṇasya suto hanyān mukhavārijadhāritaḥ /
śvasanaṃ kasanaṃ vāpi tam ivānilanandanaḥ // VaiJiv_3.14

ayi prāṇapriye jātīphalalohitalocane /
śuṇṭhībhārṅgīkṛtaḥ kvāthaḥ śvāsahrāsāya pāyayet // VaiJiv_3.15

asti prāṇapate mama priyatamā kandarpalīlā sakhī
kāsakleśavaśād atīva kṛśatāṃ prāptāsti sā sāmprataṃ /
tasyās tvaṃ kathayopacāram adhunā kṣaudrānvitaṃ dīyatāṃ
viśvagranthikaṇākalidrumabhavaṃ cūrṇaṃ cakorekṣaṇe // VaiJiv_3.16

saṃyutaṃ guḍasarpibhyāṃ cūrṇaṃ trikaṭusaṃbhavam /
nihanti tarasā kāsāṃs trāsān iva satāṃ hariḥ // VaiJiv_3.17

śṛṅgiberaraso yena madhunā saha sevitaḥ /
śvāsakāsabhayaṃ tasya na kadācid bhaviṣyati // VaiJiv_3.18

pulomajāvallabhasūnupatnī-
tātātmabhūśekharavāhanasya /
saundaryadūrīkṛtarāmarāme
kaṣāyakaḥ kāsasamīrasarpaḥ // VaiJiv_3.19

phalatrayacchinnaruhāhutāśa-
rāsnākṛmidhvaṃsikaṭutrayāṇām /
cūrṇaṃ samāṃśaṃ sitayā sametaṃ
kāsaṃ jayen nātra vicāraṇīyam // VaiJiv_3.20

daśamūlakaṣāyamiśritaṃ vā lalane viśvakaṣāyamiśritaṃ vā /
prapibet kaṭikukṣivastiśūle dhruvam eraṇḍajatailam ekam eva // VaiJiv_3.21

rāsnāmṛtānāgaradevadāru-
pañcāṅghriyugmendrayavaiḥ kaṣāyaḥ /
ruvūkatailena samanvito 'yaṃ
bhettā bhaved āmasamīraṇasya // VaiJiv_3.22

vilāsinī vilāsena vilāsihṛdayaṃ yathā /
tathā guḍūcī viśvena hared āmasamīraṇam // VaiJiv_3.23

samyaksvinnāś chagalajarase kānanotthāḥ kulatthāś
caile baddhāḥ parihṛtatuṣāḥ prauḍhasīmantinībhiḥ /
sūkṣmaṃ piṣṭāḥ paṭurasaniśācūrṇapūrṇāḥ kṣapāyāṃ
cakṣuḥkṣiptāḥ rudhiravikṛtiṃ saṃharanti tryaheṇa // VaiJiv_3.24

lolimbarājakavinā vanitāvataṃse
śigror amuṣya kathito 'sti kim u prayogaḥ /
etasya pallavarasāt samadhoḥ kim anyat
dṛgvyādhimātraharaṇe mahilāgragaṇye // VaiJiv_3.25

kuvalayanayane 'rjunaṃ kapho 'bdheḥ
saha sitayāśu nirācarīkaroti /
priyakaram iva kāminī navoḍhā
laghukucaśālini vakṣasi prayuktam // VaiJiv_3.26

iti nigaditam āryaiḥ netrarogāturāṇāṃ
niśi samadhughṛtāgryā sevitavyā sukhāya /
ayi navaśiśulīlāloladṛṣṭe tvam agryā
janayasi bata kasmād vaiparītyaṃ paraṃ tu // VaiJiv_3.27

nirākaroti naktāndhyaṃ sagomayarasā kaṇā /
yathā ratena ramaṇī ramaṇasya mahābalam // VaiJiv_3.28

śyāme 'śyāme priyaśyāme śyāmabodhitamānase /
śuklaṃ śamayati kṣipraṃ mākṣikaṃ mākṣikānvitam // VaiJiv_3.29

triphalāvṛṣabhūnimbanimbatiktāmṛtākṛtaḥ /
kvātho madhusitāyukto kāmalāpāṇḍurogajit // VaiJiv_3.30

devadālīphalaraso nasyāto hanti kāmalām /
saṃdeho nāsti samphullanīlotpalavilocane // VaiJiv_3.31

girimṛddhātrirātrīṇām añjanaṃ kāmalāpaham /
idaṃ na hi bhaven mithyā śapathas tu tavāṅgane // VaiJiv_3.32

aye manojñakuṇḍale sphuranmukhendumaṇḍale /
gavāṃ payaḥ sanāgaraṃ nihanti tanvi kāmalām // VaiJiv_3.33

picumandarasena miśritaiḥ
picumandānilaśatrubījakaiḥ /
ghaṭitāṃ vaṭikāṃ bhagāntare
bhagaśūlapraśamāya dhārayet // VaiJiv_3.34

taruṇy uttaraṇīmūlaṃ chāgīsarpiḥsamanvitam /
śivaśastrābhidhāṃ bādhāṃ yonisthāṃ hanti satvaram // VaiJiv_3.35

gopīvṛkīdārukirātamūrvā-
tiktāmṛtāviśvaghanendrajānām /
kvātho 'yam ukto mṛgalocanānāṃ
duṣṭasya dugdhasya viśodhanāya // VaiJiv_3.36

kaṭaṅkaṭerīrasajābdavāsā-
bhūnimbabhallītilajaḥ kaṣāyaḥ /
kṣaudrānvitaś cañcalalocanānāṃ
nānāvidhāni pradarāṇi hanyāt // VaiJiv_3.37

kuvalayadalanetre taṇḍulīyasya mūlaṃ
rasajam api samāṃśaṃ bheṣajadvandvam etat /
himakaramukhi yuktaṃ taṇḍulāmbhomadhubhyāṃ
pradaradaram udīrṇaṃ sundarīṇāṃ nihanti // VaiJiv_3.38

mūlaṃ gavākṣyāḥ smaramandirasthaṃ
puṣpāvarodhasya vadhaṃ karoti /
abhartṛkāṇāṃ vyabhicāriṇīnāṃ
yogo 'yam eva drutagarbhapāte // VaiJiv_3.39

madhvājyayaṣṭīmadhuluṅgamūlaṃ
nipīya sūte sumukhī sukhena /
sataṇḍulāmbhaḥsitadhānyakalka-
pānād vamir gacchati garbhiṇīnām // VaiJiv_3.40

dhānyābdāmbudvayāralvamṛtaviṣabalāreṇuduḥsparśaśītaṃ
garbhiṇyāḥ sūtikāyā api rudhirarugāmātisārajvaraghnam /
mustāśṛṅgīviṣāṇāṃ praśamayati rajaḥ sevitaṃ kṣaudrayuktaṃ
bālānāṃ vāntikāsajvaram ativiṣajaṃ kṣaudrayuktaṃ rajo vā // VaiJiv_3.41

kumārātisāre kaṣāyaḥ samaṅgā-
madāśārivārodhrajaḥ kṣaudrayuktaḥ /
madārodhrabilvābdamañjiṣṭhavālā-
kaṣāyo 'valeho 'tha vā kṣaudrayuktaḥ // VaiJiv_3.42

kṛṣṇāruṇāmustakaśṛṅgikāṇāṃ
tulyena cūrṇena samākṣikena /
jvarātisāraḥ praśamaṃ prayāti
saśvāsakāsaḥ savamiḥ śiśūnām // VaiJiv_3.43

iti śrīdivākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane vilāsinīrogapratīkāro nāma tṛtīyo vilāsaḥ

caturtho vilāsaḥ

vidvallalāmalolimbanṛpater vāgvilāsataḥ /
tṛptir na jāyate svāmin punaḥ kiñcin nirūpaya // VaiJiv_4.1

kṣayotpattivināśāya siṃhāsyaḥ sevyatāṃ sadā /
bahūnām asya viśvāso jātaḥ kamalalocane // VaiJiv_4.2

ayi sundari sundarānane
rucirāpāṅgataraṅgalocane /
navanītamadhūpalāśanād
uḍurājasya bhavet kṣayakṣayaḥ // VaiJiv_4.3

ayi komalakuntalāvalī-
vilasanmālatikāmanohare /
triphalājanitaḥ kaṣāyakaḥ
sahito guggulunā vraṇaṃ jayet // VaiJiv_4.4

madanajvarakārināmadheye
rasike ratnakale prabhātakāle /
śiśirāmbu piban madhuprayuktaṃ
gaṇanātho 'pi bhavet kilāsthiśeṣaḥ // VaiJiv_4.5

trikaṭutriphalākaliṅganimba-
trivṛdugrākhadirodbhavaḥ kaṣāyaḥ /
paśumūtrasamanvito nipītaḥ
kṛmikoṭīr api hanti hanta vegāt // VaiJiv_4.6

jātīpravālatriphalāyavāsa-
dārvītriyāmāmṛtagostanīnām /
kaṣāyakaḥ kṣaudrayuto nihanti
mukhasya pākaṃ mukhapaṅkajasthaḥ // VaiJiv_4.7

sphuratsundarodāramandāradāma-
prakāmābhirāmastanadvandvamadhye /
haridrārajomākṣikābhyāṃ vimiśraḥ
śivāyāḥ kaṣāyaḥ pramehāpahārī // VaiJiv_4.8

chinnāraso 'pi madhunā nānāmehanivāraṇaḥ /
vadanti bhiṣajaḥ sarve śaradindunibhānane // VaiJiv_4.9

ratikelikalākuśale vilasad-
valaye malayena samānakuce /
amṛtāvratatī ruvutailayutā
dalayed anilāsram udārataram // VaiJiv_4.10

madhūtthāruṇāgopikādevadhūpaiḥ
śṛtaṃ vātaraktāpahaṃ piṇḍatailam /
kaṣāyaḥ sahairaṇḍatailena pītas
tathairaṇḍasiṃhāsyavatsādanīnām // VaiJiv_4.11

laśunajīrakagandhakasaindhava-
trikaṭurāmaṭhacūrṇam idaṃ samam /
sapadi nimburasena viṣūcikāṃ
harati bho ratibhogavicakṣaṇe // VaiJiv_4.12

ruglājābdavaṭaprarohamadhukair madhvanvitaiḥ kalpitā-
py ugrām āśu tṛṣaṃ bhṛśaṃ praśamayed āsyāntarasthā vaṭī /
elālājalavaṅganāgacapalāśrīkolamajjāmbuda-
śrīkhaṇḍaṃ madhukhaṇḍayuk praśamayed vāntiṃ tridoṣodbhavām // VaiJiv_4.13

ramāramyākāre caturavacane cārucikure
vimūlyālaṃkāre karatalalasannīlanaline /
nidāghaḥ saṃjātas tava kim u sarojanmakadalī-
dalaiḥ kḷpte talpe svapihi laghu sāhityanipuṇe // VaiJiv_4.14

rasadvijīradviniśāmarīca-
sindūradaityendramanaḥśilānām /
cūrṇīkṛtānāṃ ghṛtamiśritānāṃ
tribhiḥ pralepair apayāti pāmā // VaiJiv_4.15

pathyātilāruṣkarakaiḥ samāṃśair
guḍena yuktaiḥ saha modakaḥ syāt /
durnāmapāṇḍujvarakuṣṭhakāsa-
śvāsaṃ jayet plīharujaṃ ca tadvat // VaiJiv_4.16

madanasaindhavaguggulugairikā-
jyamadhuvālakapaṅkavilepanāt /
sphuṭitam apy akhilaṃ caraṇadvayaṃ
vikacatāmarasapratimaṃ bhavet // VaiJiv_4.17

bhallātakāsīsahutāśadanti-
mūlair guḍasnugravidugdhadigdhaiḥ /
lepocitair gacchati gaṇḍamālā
samīravegād iva meghamālā // VaiJiv_4.18

bhūnimbanimbatriphalāpaṭola-
vāsāmṛtāparpaṭabhṛṅgarājaiḥ /
kvātho haret kṣaudrayuto 'mlapittaṃ
cittaṃ yathā vāravadhūkaṭākṣaḥ // VaiJiv_4.19

hiṅgukṣāradvayasaindhavasauvarcalaviḍapippalīgranthika-
citrakacavyamarīcakarcūrakustumbarībarbarītittiḍīka-
ṣaḍgranthājamodāmlavetasapuṣkaramūlanāgarakarañja-
jīrakaharītakīvṛkīhapuṣābhiḥ viracitaṃ cūrṇam idam /
aśmarīhṛdayagalarogavibandhādhmānahikkāvardhma-
gudajagulmasakalaśūlaplīhapāṇḍuśvasanakasanadahana-
sadanavadanavirasatāvirataye samarthataram // VaiJiv_4.20

gomūtreṇa kṛtaḥ kaliṅgakaṭukāpāṭhāvṛṣābdāmara-
kvāthaḥ kṣaudrayuto nihanti sakalān kaṇṭhāmayān utkaṭān /
pāṭhātejavatīrasāñjanayavakṣāropakulyāniśā-
devānāṃ madhunā kṛtā mukhadhṛtā tadvad vaṭī vartate // VaiJiv_4.21

prāṇeśvara priyatame vada kiṃ vadāmi
tat kānta yat kim u mṛgākṣi yad agnikāri /
samyak śṛṇu praṇayini praṇayiñ śṛṇomi
khādet sa nimburasasaindhavaśṛṅgiberam // VaiJiv_4.22

hiṅguvyoṣājamodādvijaraṇalavaṇaṃ prāg bhajet sājyabhuktaṃ
kuryāj jājvalyamānaṃ jvalanam anilajaṃ gulmam etan nihanti /
vṛkṣāmlāmlāgnipathyātrikaṭupaṭuviḍaṃ jantujij jīrayugmaṃ
dīpyau sauvarcalaṃ cācalam api sakalaṃ bhasmasāccarkarīti // VaiJiv_4.23

śuṇṭhī bāṇamitā kaṇārṇavamitā dīpyād yavānyāḥ kramād
bhāgānāṃ tritayaṃ dvayaṃ ca lavaṇād bhāgaḥ śivaitatsamā /
koṣṭhāṭoparugāmagulmamalahṛl lolimbarājoditaś
cūrṇo 'drīn api bhasmasāt prakurute kiṃ bhojanaṃ bho janāḥ // VaiJiv_4.24

śigrudīpyavaruṇādviyāminī-
kuñjarāśanakṛtaḥ kaṣāyakaḥ /
bolacūrṇasahito 'ntar utthitaṃ
vidradhiṃ vidalayed asaṃśayam // VaiJiv_4.25

kamalakuḍmalakalpapayodhara-
dvayasamāhitahāramanohare /
hṛdayarukṣu hitaṃ ghṛtam arjuna-
svarasakalkasusādhitam aṅgane // VaiJiv_4.26

so 'yaṃ sugandhimukulo bakulo vibhāti
vṛkṣāgraṇīḥ priyatame madanaikabandhuḥ /
yasya tvacaiva ciracarvitayā nitāntaṃ
dantā bhavanti capalā api vajratulyāḥ // VaiJiv_4.27

bhindanti ke kuñjarakumbhapāliṃ
kim avyayaṃ vakti rate navoḍhā /
sambodhanaṃ nuḥ kim u raktapittaṃ
nihanti vāmoru vada tvam eva // VaiJiv_4.28

viśvāśivākaṇācūrṇaḥ sasitaḥ samadhuḥ smṛtaḥ /
nasyavad viśvaguḍayor hikkādhikkārakārakaḥ // VaiJiv_4.29

durālabhākaṣāyasya ghṛtayuktasya sevanāt /
bhramaḥ śāmyati govindasmaraṇād iva pātakam // VaiJiv_4.30

ayi ratnakale kuru mā kalahaṃ
kalahaṃsakalatrasamānagate /
śṛṇu madvacanaṃ vada vaidyamaṇe
madirā madirākṣi śucaṃ śamayet // VaiJiv_4.31

punarnavānāgaradārupathyā-
bhallātakacchinnaruhākaṣāyaḥ /
daśāṅghriyuktaḥ paripeya ūru-
stambhe 'tha vā mūtrapuraprayogaḥ // VaiJiv_4.32

sakṣaudraṃ kuśakāśagokṣuraśivāśamyākapāṣāṇabhid-
duḥsparśaṃ parisevitaṃ pariharet sadyo 'śmarīṃ dustarām /
elāparvatabhicchilājatukaṇācūrṇaṃ guḍenānvitaṃ
pītaṃ taṇḍuladhāvanodakayutaṃ syān mūtrakṛcchrāpaham // VaiJiv_4.33

vāsailāmadhukāśmabhedacapalākauntīkṣurairaṇḍajaḥ
kvāthaḥ sāśmajatur jayaty atitarāṃ kṛcchrāśmarīṃ śarkarām /
kṛcchre dāharujāṃ vibandhasahite kvātho 'śmabhidgokṣurā-
nantāragvadhacetakīviracito madhvanvitaḥ śasyate // VaiJiv_4.34

nyagrodhāṅkurakuṣṭhalodhravikasāśyāmāmasūrāruṇā-
śrīkhaṇḍaiḥ payasānvitair viracitaṃ vyaṅgaghnam udvartanam /
liptaṃ saptadinaṃ masūrarajasā sarpiḥpayaḥśālinā
vaktraṃ śāradacandrasundarataraṃ vyaṅgasya bhaṅgād bhavet // VaiJiv_4.35

iṅgudyāḥ phalamajjako jalayuto lepān mukhe kāntido
rodhrogrādhanikā nihanti piṭakāṃs tāruṇyajāṃl lepanāt /
hāryaṃ raktam aruṃṣikāruji hito mūtreṇa lepo 'tha vā
piṇyākasya purātanasya śakṛtaḥ pādāyudhasya dhruvam // VaiJiv_4.36

tailaṃ śopham apāram apy apahared vṛścīrarāsnāmahā-
bhaiṣajyāmaraśuṣkamūlakayutaṃ bimbīrase sādhitam /
tadvad viśvakirātatiktam atha vā pāṭhāniśādhāvanī-
mustājīrakapañcakolakarajaḥ saṃmiśram uṣṇāmbunā // VaiJiv_4.37

ugrāpāṭhāpaṭolauṣadharuvukajaṭāśigrudadrughnakuṣṭhair
dhānyāmlena prapiṣṭaiḥ praśamayati mahāmūrdharogān aśeṣān /
patraṃ pakvaṃ ghṛtāktaṃ ravibhavam anale tāpitaṃ pīḍayet tat
toyaṃ karṇe niṣiktaṃ dalayati sakalaṃ karṇaśūlaṃ samūlam // VaiJiv_4.38

ghṛtatīkṣṇayutaḥ surasāsvaraso
laghurājamṛgāṅka iti prathitaḥ /
apahanty anilān sabalān bahulān
nijabhaktaripūn iva cakradharaḥ // VaiJiv_4.39

cūrṇāḥ kaṣāyā guṭikā ghṛtāni
tailāni bhāgena ca yojitāni /
vilāsināṃ vātavināśanāya
vilāsinīnāṃ parirambhaṇāni // VaiJiv_4.40

amṛtam amṛtajaṃ sitāsametaṃ
guṇavati pittam apākaroti sadyaḥ /
taruṇa iva nitambinīnitambā-
mbaram atanujvarajarjarīkṛtāṅgaḥ // VaiJiv_4.41

kaphād bhavati bho bhīru chinnākvātho madhūdaraḥ /
asyārtho labhyate naiva tanvaṅgi tava madhyavat // VaiJiv_4.42

iti lolimbarājaviracite vaidyajīvane rājayakṣmādirogapratīkāro nāma caturtho vilāsaḥ

pañcamo vilāsaḥ

tāmbūlaṃ madhu kusumasrajo vicitrāḥ
kāntāraṃ sutaruvanaṃ vilāsavatyaḥ /
gītāni śravaṇaharāṇi miṣṭam annaṃ
klībānām api janayanti pañcabāṇam // VaiJiv_5.1

sahitaṃ ghṛtena madhunā madhukaṃ
pariṣecitaṃ pibati yo 'nu payaḥ /
navasubhruvāṃ sukhakaraḥ sa pumān
bahuvīryapūraparipūrṇatanuḥ // VaiJiv_5.2

amṛtāmalakatrikaṇṭakānāṃ
haviṣā śarkarayā niṣevaṇena /
ajarā amarā apāravīryā
alakeśā aditeḥ sutā abhūvan // VaiJiv_5.3

uccaṭāmarkaṭīgokṣuraiś cūrṇitaiḥ
śarkarādugdhasaṃmiśritaiḥ pācitaiḥ /
sevitair vārddhake mānavo māninī-
mānam ucchedayet kiṃ punar yauvane // VaiJiv_5.4

bhuktvoccaṭāṃ kṣīrayutāṃ vilāsī
bhuṅkte śataṃ sundari sundarīṇām /
tvaṃ tāvad ekāsi mayā tu sādya
bhuktā ratau paśya kutūhalaṃ me // VaiJiv_5.5

cūrṇaṃ ghṛtakṣaudrayutaṃ rasaiḥ svair
vibhāvitāyā bahudhā vidāryāḥ /
niṣevyamāno 'nudinaṃ vilāsī
daśāṅganābhiḥ saha raṃramīti // VaiJiv_5.6

sahitaṃ ghṛtadugdhābhyāṃ vidāriprabhavaṃ rajaḥ /
udumbaramitaṃ bhuktvā vṛddho 'pi taruṇāyate // VaiJiv_5.7

saubhāgyapuṣṭibalaśukravivardhanāni
kiṃ santi no bhuvi bahūni rasāyanāni /
kandarpavardhini paraṃ tu sitājyayuktād
dugdhād ṛte mama na ko 'pi mataḥ prayogaḥ // VaiJiv_5.8

adhunā brūmahe sadyaś camatkārakarān rasān /
yato na nīrasā bhāti kavitākulakāminī // VaiJiv_5.9

pathyākaṇārkaviṣatindukadantibīja-
tiktātrivṛdrasabalīn sadṛśān vimardya /
dhūrtāmbunā sakalavāsaram eṣa sūtaḥ
syād viśvatāpaharaṇo 'bhinavajvaraghnaḥ // VaiJiv_5.10

śulbaṃ gandhakaṭaṅkaṇau ca garalaṃ tutthaṃ rasaṃ kharparaṃ
tālaṃ tulyam idaṃ vimardya ghaṭikāmātraṃ suṣevyārasaiḥ /
sūtaḥ syāt tripurāriṇā viracitaḥ śītārir itthaṃ smṛto
guñjājājisitāyutaḥ praśamayed ekāhikādīn jvarān // VaiJiv_5.11

marīcabalihiṅgulair garalapippalīṭaṅkaṇaiḥ
suvarṇabhavabījakaiḥ samalavair dinārdhāvadhi /
jayāsvarasamarditaiḥ kanakasundaraḥ sundari
smṛto grahaṇikājvarātisṛtivahnimāndyāpahaḥ // VaiJiv_5.12

lohābhrārkarasaṃ samaṃ dviguṇitaṃ gandhaṃ pacet kolikā-
kāṣṭhāgnau mṛdule nidhāya sakalaṃ lohasya pātre bhiṣak /
sarvaṃ gomayamaṇḍale vinihitaṃ rambhādale vinyaset
tasyordhvaṃ kadalīdalaṃ drutataraṃ vaidyeśvaro nikṣipet // VaiJiv_5.13

syāt pañcāmṛtaparpaṭī grahaṇikāyakṣmātisārajvara-
strīrukpāṇḍugarāmlapittagudajakṣunmāndyavidhvaṃsinī /
grahaṇyām anupānaṃ ca hiṅgusaindhavajīrakam
jīrakaṃ pāṇḍugarayor itareṣu svayuktitaḥ // VaiJiv_5.14

vacāviśvājīroṣaṇagaralabāhlīkadahana-
tvacāṃ kāryā vaṭyaś caṇakatulitā mārkavarasaiḥ /
yathā bhānor bhāsas timiranikaraṃ bhāmini tathā
haranty etāḥ śūlāny anilam analaglānim api ca // VaiJiv_5.15

sāmānabhāge baliśūlibīje
tayoḥ samānaṃ kanakasya bījaṃ /
dhattūratailena vimardya samyag
vilāsinīvallabhanāmadheyaḥ // VaiJiv_5.16

sūto bhaved vallayugapramāṇaḥ
sitāyuto mehasamūhahārī /
vīryasya bandhaṃ kurute narāṇāṃ
nihanti darpaṃ ca sulocanānām // VaiJiv_5.17

śūle hiṅgu ghṛtānvitaṃ madhuyutā kṛṣṇā purāṇajvare
vāte sājyarasonakaḥ śvasanake kṣaudrānvitaṃ tryūṣaṇam /
śīte vyālalatādalaṃ samaricaṃ mehe varā sopalā
doṣāṇāṃ tritaye 'nupānam ucitaṃ sakṣaudram ārdrodakam // VaiJiv_5.18

ghanaparpaṭakaṃ jvare grahaṇyāṃ
mathitaṃ hema gare vamīṣu lājāḥ /
kuṭajo 'tisṛtau vṛṣo 'srapitte
gudakīleṣv analaḥ kṛmau kṛmighnaḥ // VaiJiv_5.19

nārāyaṇaṃ bhajata re jaṭhareṇa yuktā
nārāyaṇaṃ bhajata re pavanena yuktāḥ /
nārāyaṇaṃ bhajata re bhavabhītiyuktā
nārāyaṇāt parataraṃ na hi kiñcid asti // VaiJiv_5.20

āyurvedavidāṃ vicārasamaye dhanvantariḥ kevalaṃ
sīmā gānavidāṃ divākarasudhāmbhodhitriyāmāpatiḥ /
uttaṃsaḥ kavitākṛtāṃ matimatāṃ bhūbhṛtsabhābhūṣaṇaṃ
kāntoktyākṛta vaidyajīvanam idaṃ lolimbarājaḥ kaviḥ // VaiJiv_5.21

iti divākarasūnulolimbarājaviracite vaidyajīvane sakalarogapratīkāro nāma pañcamo vilāsaḥ