Mahābhārata: Sauptikaparvan

Header

Data entry: Muneo Tokunaga et al. and John Smith et al.

Date of this version: 2025-05-07

Source:

  • Mahabharata: Sauptikaparvan. Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune, India, 1999
    .

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.



% Mahabharata: Sauptikaparvan
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999

% On the basis of the text entered by Muneo Tokunaga et al.,
% revised by John Smith, Cambridge, et al.


Revisions:

  • 2025-02-07: TEI encoding by mass conversion
  • 2025-02-27: metadata structuring
  • 2025-05-07: Added several metadata fields.

Text

10,000.000*0001_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

10,000.000*0001_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

10,000.000*0002_01 oṃ namaḥ sakalakalyāṇadāyine cakrapāṇaye

10,000.000*0002_02 viṣayārṇavamagnānāṃ samuddharaṇasetave

10,001.001 saṃjaya uvāca

10,001.001a tatas te sahitā vīrāḥ prayātā dakṣiṇāmukhāḥ

10,001.001c upāstamayavelāyāṃ śibirābhyāśam āgatāḥ

10,001.001c*0003_01 .... .... sarve sumanasas tadā

10,001.001c*0003_02 samīpe pāṇḍavāv etya vāsudevo 'bravīd idam

10,001.002a vimucya vāhāṃs tvaritā bhītāḥ samabhavaṃs tadā

10,001.002c gahanaṃ deśam āsādya pracchannā nyaviśanta te

10,001.003a senāniveśam abhito nātidūram avasthitāḥ

10,001.003c nikṛttā niśitaiḥ śastraiḥ samantāt kṣatavikṣatāḥ

10,001.004a dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya pāṇḍavān anvacintayan

10,001.004c śrutvā ca ninadaṃ ghoraṃ pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām

10,001.005a anusārabhayād bhītāḥ prāṅmukhāḥ prādravan punaḥ

10,001.005c te muhūrtaṃ tato gatvā śrāntavāhāḥ pipāsitāḥ

10,001.006a nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ krodhāmarṣavaśaṃ gatāḥ

10,001.006c rājño vadhena saṃtaptā muhūrtaṃ samavasthitāḥ

10,001.007 dhṛtarāṣṭra uvāca

10,001.007a aśraddheyam idaṃ karma kṛtaṃ bhīmena saṃjaya

10,001.007c yat sa nāgāyutaprāṇaḥ putro mama nipātitaḥ

10,001.008a avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ vajrasaṃhanano yuvā

10,001.008c pāṇḍavaiḥ samare putro nihato mama saṃjaya

10,001.009a na diṣṭam abhyatikrāntuṃ śakyaṃ gāvalgaṇe naraiḥ

10,001.009c yat sametya raṇe pārthaiḥ putro mama nipātitaḥ

10,001.010a adrisāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama saṃjaya

10,001.010c hataṃ putraśataṃ śrutvā yan na dīrṇaṃ sahasradhā

10,001.011a kathaṃ hi vṛddhamithunaṃ hataputraṃ bhaviṣyati

10,001.011c na hy ahaṃ pāṇḍaveyasya viṣaye vastum utsahe

10,001.012a kathaṃ rājñaḥ pitā bhūtvā svayaṃ rājā ca saṃjaya

10,001.012c preṣyabhūtaḥ pravarteyaṃ pāṇḍaveyasya śāsanāt

10,001.013a ājñāpya pṛthivīṃ sarvāṃ sthitvā mūrdhni ca saṃjaya

10,001.013c katham adya bhaviṣyāmi preṣyabhūto durantakṛt

10,001.014a kathaṃ bhīmasya vākyāni śrotuṃ śakṣyāmi saṃjaya

10,001.014c yena putraśataṃ pūrṇam ekena nihataṃ mama

10,001.015a kṛtaṃ satyaṃ vacas tasya vidurasya mahātmanaḥ

10,001.015c akurvatā vacas tena mama putreṇa saṃjaya

10,001.016a adharmeṇa hate tāta putre duryodhane mama

10,001.016c kṛtavarmā kṛpo drauṇiḥ kim akurvata saṃjaya

10,001.017 saṃjaya uvāca

10,001.017a gatvā tu tāvakā rājan nātidūram avasthitāḥ

10,001.017c apaśyanta vanaṃ ghoraṃ nānādrumalatākulam

10,001.018a te muhūrtaṃ tu viśramya labdhatoyair hayottamaiḥ

10,001.018c sūryāstamayavelāyām āseduḥ sumahad vanam

10,001.019a nānāmṛgagaṇair juṣṭaṃ nānāpakṣisamākulam

10,001.019c nānādrumalatācchannaṃ nānāvyālaniṣevitam

10,001.020a nānātoyasamākīrṇaṃ taḍāgair upaśobhitam

10,001.020c padminīśatasaṃchannaṃ nīlotpalasamāyutam

10,001.021a praviśya tad vanaṃ ghoraṃ vīkṣamāṇāḥ samantataḥ

10,001.021c śākhāsahasrasaṃchannaṃ nyagrodhaṃ dadṛśus tataḥ

10,001.022a upetya tu tadā rājan nyagrodhaṃ te mahārathāḥ

10,001.022c dadṛśur dvipadāṃ śreṣṭhāḥ śreṣṭhaṃ taṃ vai vanaspatim

10,001.023a te 'vatīrya rathebhyas tu vipramucya ca vājinaḥ

10,001.023c upaspṛśya yathānyāyaṃ saṃdhyām anvāsata prabho

10,001.024a tato 'staṃ parvataśreṣṭham anuprāpte divākare

10,001.024c sarvasya jagato dhātrī śarvarī samapadyata

10,001.025a grahanakṣatratārābhiḥ prakīrṇābhir alaṃkṛtam

10,001.025c nabho 'ṃśukam ivābhāti prekṣaṇīyaṃ samantataḥ

10,001.026a īṣac cāpi pravalganti ye sattvā rātricāriṇaḥ

10,001.026c divācarāś ca ye sattvās te nidrāvaśam āgatāḥ

10,001.027a rātriṃcarāṇāṃ sattvānāṃ ninādo 'bhūt sudāruṇaḥ

10,001.027c kravyādāś ca pramuditā ghorā prāptā ca śarvarī

10,001.028a tasmin rātrimukhe ghore duḥkhaśokasamanvitāḥ

10,001.028c kṛtavarmā kṛpo drauṇir upopaviviśuḥ samam

10,001.029a tatropaviṣṭāḥ śocanto nyagrodhasya samantataḥ

10,001.029c tam evārtham atikrāntaṃ kurupāṇḍavayoḥ kṣayam

10,001.030a nidrayā ca parītāṅgā niṣedur dharaṇītale

10,001.030c śrameṇa sudṛḍhaṃ yuktā vikṣatā vividhaiḥ śaraiḥ

10,001.031a tato nidrāvaśaṃ prāptau kṛpabhojau mahārathau

10,001.031c sukhocitāv aduḥkhārhau niṣaṇṇau dharaṇītale

10,001.031c*0004_01 mahārhaśayanopetau bhūmāv eva hy anāthavat

10,001.031e tau tu suptau mahārāja śramaśokasamanvitau

10,001.032a krodhāmarṣavaśaṃ prāpto droṇaputras tu bhārata

10,001.032c naiva sma sa jagāmātha nidrāṃ sarpa iva śvasan

10,001.033a na lebhe sa tu nidrāṃ vai dahyamāno 'timanyunā

10,001.033c vīkṣāṃ cakre mahābāhus tad vanaṃ ghoradarśanam

10,001.034a vīkṣamāṇo vanoddeśaṃ nānāsattvair niṣevitam

10,001.034c apaśyata mahābāhur nyagrodhaṃ vāyasāyutam

10,001.035a tatra kākasahasrāṇi tāṃ niśāṃ paryaṇāmayan

10,001.035c sukhaṃ svapantaḥ kauravya pṛthak pṛthag apāśrayāḥ

10,001.036a supteṣu teṣu kākeṣu visrabdheṣu samantataḥ

10,001.036c so 'paśyat sahasāyāntam ulūkaṃ ghoradarśanam

10,001.037a mahāsvanaṃ mahākāyaṃ haryakṣaṃ babhrupiṅgalam

10,001.037c sudīrghaghoṇānakharaṃ suparṇam iva veginam

10,001.038a so 'tha śabdaṃ mṛduṃ kṛtvā līyamāna ivāṇḍajaḥ

10,001.038c nyagrodhasya tataḥ śākhāṃ prārthayām āsa bhārata

10,001.039a saṃnipatya tu śākhāyāṃ nyagrodhasya vihaṃgamaḥ

10,001.039c suptāñ jaghāna subahūn vāyasān vāyasāntakaḥ

10,001.040a keṣāṃ cid acchinat pakṣāñ śirāṃsi ca cakarta ha

10,001.040c caraṇāṃś caiva keṣāṃ cid babhañja caraṇāyudhaḥ

10,001.041a kṣaṇenāhan sa balavān ye 'sya dṛṣṭipathe sthitāḥ

10,001.041c teṣāṃ śarīrāvayavaiḥ śarīraiś ca viśāṃ pate

10,001.041e nyagrodhamaṇḍalaṃ sarvaṃ saṃchannaṃ sarvato 'bhavat

10,001.042a tāṃs tu hatvā tataḥ kākān kauśiko mudito 'bhavat

10,001.042c pratikṛtya yathākāmaṃ śatrūṇāṃ śatrusūdanaḥ

10,001.043a tad dṛṣṭvā sopadhaṃ karma kauśikena kṛtaṃ niśi

10,001.043c tadbhāvakṛtasaṃkalpo drauṇir eko vyacintayat

10,001.044a upadeśaḥ kṛto 'nena pakṣiṇā mama saṃyuge

10,001.044c śatrūṇāṃ kṣapaṇe yuktaḥ prāptakālaś ca me mataḥ

10,001.045a nādya śakyā mayā hantuṃ pāṇḍavā jitakāśinaḥ

10,001.045c balavantaḥ kṛtotsāhā labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ

10,001.045e rājñaḥ sakāśe teṣāṃ ca pratijñāto vadho mayā

10,001.046a pataṃgāgnisamāṃ vṛttim āsthāyātmavināśinīm

10,001.046c nyāyato yudhyamānasya prāṇatyāgo na saṃśayaḥ

10,001.046e chadmanā tu bhavet siddhiḥ śatrūṇāṃ ca kṣayo mahān

10,001.047a tatra saṃśayitād arthād yo 'rtho niḥsaṃśayo bhavet

10,001.047c taṃ janā bahu manyante ye 'rthaśāstraviśāradāḥ

10,001.048a yac cāpy atra bhaved vācyaṃ garhitaṃ lokaninditam

10,001.048c kartavyaṃ tan manuṣyeṇa kṣatradharmeṇa vartatā

10,001.049a ninditāni ca sarvāṇi kutsitāni pade pade

10,001.049c sopadhāni kṛtāny eva pāṇḍavair akṛtātmabhiḥ

10,001.050a asminn arthe purā gītau śrūyete dharmacintakaiḥ

10,001.050c ślokau nyāyam avekṣadbhis tattvārthaṃ tattvadarśibhiḥ

10,001.051a pariśrānte vidīrṇe ca bhuñjāne cāpi śatrubhiḥ

10,001.051c prasthāne ca praveśe ca prahartavyaṃ ripor balam

10,001.052a nidrārtam ardharātre ca tathā naṣṭapraṇāyakam

10,001.052c bhinnayodhaṃ balaṃ yac ca dvidhā yuktaṃ ca yad bhavet

10,001.052c*0005_01 na śatrughāte vidvadbhir dharmo draṣṭavya ity uta

10,001.052c*0005_02 yena kena prakāreṇa ripuṃ hanyāt tad ācaret

10,001.052c*0005_03 na ca vadhyaḥ kadā cid dhi ripur nyāyam avekṣatā

10,001.052c*0005_04 yadi śakyo bhavet kaś cic chettum āmūlato ripuḥ

10,001.052c*0005_05 tatra yatnaḥ prakartavyas tasya siddhir bhaved yathā

10,001.053a ity evaṃ niścayaṃ cakre suptānāṃ yudhi māraṇe

10,001.053c pāṇḍūnāṃ saha pāñcālair droṇaputraḥ pratāpavān

10,001.053c*0006_01 tau prabuddhau mahātmānau kṛpabhojau mahābalau

10,001.054a sa krūrāṃ matim āsthāya viniścitya muhur muhuḥ

10,001.054c suptau prābodhayat tau tu mātulaṃ bhojam eva ca

10,001.055a nottaraṃ pratipede ca tatra yuktaṃ hriyā vṛtaḥ

10,001.055c sa muhūrtam iva dhyātvā bāṣpavihvalam abravīt

10,001.056a hato duryodhano rājā ekavīro mahābalaḥ

10,001.056c yasyārthe vairam asmābhir āsaktaṃ pāṇḍavaiḥ saha

10,001.057a ekākī bahubhiḥ kṣudrair āhave śuddhavikramaḥ

10,001.057c pātito bhīmasenena ekādaśacamūpatiḥ

10,001.058a vṛkodareṇa kṣudreṇa sunṛśaṃsam idaṃ kṛtam

10,001.058c mūrdhābhiṣiktasya śiraḥ pādena parimṛdnatā

10,001.059a vinardanti sma pāñcālāḥ kṣveḍanti ca hasanti ca

10,001.059c dhamanti śaṅkhāñ śataśo hṛṣṭā ghnanti ca dundubhīn

10,001.060a vāditraghoṣas tumulo vimiśraḥ śaṅkhanisvanaiḥ

10,001.060c anilenerito ghoro diśaḥ pūrayatīva hi

10,001.061a aśvānāṃ heṣamāṇānāṃ gajānāṃ caiva bṛṃhatām

10,001.061c siṃhanādaś ca śūrāṇāṃ śrūyate sumahān ayam

10,001.062a diśaṃ prācīṃ samāśritya hṛṣṭānāṃ garjatāṃ bhṛśam

10,001.062c rathanemisvanāś caiva śrūyante lomaharṣaṇāḥ

10,001.063a pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṃ yad idaṃ kadanaṃ kṛtam

10,001.063c vayam eva trayaḥ śiṣṭās tasmin mahati vaiśase

10,001.064a ke cin nāgaśataprāṇāḥ ke cit sarvāstrakovidāḥ

10,001.064c nihatāḥ pāṇḍaveyaiḥ sma manye kālasya paryayam

10,001.065a evam etena bhāvyaṃ hi nūnaṃ kāryeṇa tattvataḥ

10,001.065c yathā hy asyedṛśī niṣṭhā kṛte kārye 'pi duṣkare

10,001.066a bhavatos tu yadi prajñā na mohād apacīyate

10,001.066c vyāpanne 'smin mahaty arthe yan naḥ śreyas tad ucyatām

10,002.001 kṛpa uvāca

10,002.001a śrutaṃ te vacanaṃ sarvaṃ hetuyuktaṃ mayā vibho

10,002.001c mamāpi tu vacaḥ kiṃ cic chṛṇuṣvādya mahābhuja

10,002.002a ābaddhā mānuṣāḥ sarve nirbandhāḥ karmaṇor dvayoḥ

10,002.002c daive puruṣakāre ca paraṃ tābhyāṃ na vidyate

10,002.003a na hi daivena sidhyanti karmāṇy ekena sattama

10,002.003c na cāpi karmaṇaikena dvābhyāṃ siddhis tu yogataḥ

10,002.004a tābhyām ubhābhyāṃ sarvārthā nibaddhā hy adhamottamāḥ

10,002.004c pravṛttāś caiva dṛśyante nivṛttāś caiva sarvaśaḥ

10,002.004c*0007_01 na vā puruṣakāreṇa saṃsiddhiś caiva sarvaśaḥ

10,002.005a parjanyaḥ parvate varṣan kiṃ nu sādhayate phalam

10,002.005c kṛṣṭe kṣetre tathāvarṣan kiṃ nu sādhayate phalam

10,002.006a utthānaṃ cāpy adaivasya hy anutthānasya daivatam

10,002.006c vyarthaṃ bhavati sarvatra pūrvaṃ kas tatra niścayaḥ

10,002.007a pravṛṣṭe ca yathā deve samyak kṣetre ca karṣite

10,002.007c bījaṃ mahāguṇaṃ bhūyāt tathā siddhir hi mānuṣī

10,002.008a tayor daivaṃ viniścitya svavaśenaiva vartate

10,002.008c prājñāḥ puruṣakāraṃ tu ghaṭante dākṣyam āsthitāḥ

10,002.009a tābhyāṃ sarve hi kāryārthā manuṣyāṇāṃ nararṣabha

10,002.009c viceṣṭantaś ca dṛśyante nivṛttāś ca tathaiva hi

10,002.010a kṛtaḥ puruṣakāraḥ san so 'pi daivena sidhyati

10,002.010c tathāsya karmaṇaḥ kartur abhinirvartate phalam

10,002.011a utthānaṃ tu manuṣyāṇāṃ dakṣāṇāṃ daivavarjitam

10,002.011c aphalaṃ dṛśyate loke samyag apy upapāditam

10,002.012a tatrālasā manuṣyāṇāṃ ye bhavanty amanasvinaḥ

10,002.012c utthānaṃ te vigarhanti prājñānāṃ tan na rocate

10,002.013a prāyaśo hi kṛtaṃ karma aphalaṃ dṛśyate bhuvi

10,002.013c akṛtvā ca punar duḥkhaṃ karma dṛśyen mahāphalam

10,002.014a ceṣṭām akurvaṃl labhate yadi kiṃ cid yadṛcchayā

10,002.014c yo vā na labhate kṛtvā durdaśau tāv ubhāv api

10,002.015a śaknoti jīvituṃ dakṣo nālasaḥ sukham edhate

10,002.015c dṛśyante jīvaloke 'smin dakṣāḥ prāyo hitaiṣiṇaḥ

10,002.016a yadi dakṣaḥ samārambhāt karmaṇāṃ nāśnute phalam

10,002.016c nāsya vācyaṃ bhavet kiṃ cit tattvaṃ cāpy adhigacchati

10,002.017a akṛtvā karma yo loke phalaṃ vindati viṣṭitaḥ

10,002.017c sa tu vaktavyatāṃ yāti dveṣyo bhavati prāyaśaḥ

10,002.018a evam etad anādṛtya vartate yas tv ato 'nyathā

10,002.018c sa karoty ātmano 'narthān naiṣa buddhimatāṃ nayaḥ

10,002.019a hīnaṃ puruṣakāreṇa yadā daivena vā punaḥ

10,002.019c kāraṇābhyām athaitābhyām utthānam aphalaṃ bhavet

10,002.019e hīnaṃ puruṣakāreṇa karma tv iha na sidhyati

10,002.020a daivatebhyo namaskṛtya yas tv arthān samyag īhate

10,002.020c dakṣo dākṣiṇyasaṃpanno na sa moghaṃ vihanyate

10,002.021a samyag īhā punar iyaṃ yo vṛddhān upasevate

10,002.021c āpṛcchati ca yac chreyaḥ karoti ca hitaṃ vacaḥ

10,002.022a utthāyotthāya hi sadā praṣṭavyā vṛddhasaṃmatāḥ

10,002.022c te 'sya yoge paraṃ mūlaṃ tanmūlā siddhir ucyate

10,002.023a vṛddhānāṃ vacanaṃ śrutvā yo hy utthānaṃ prayojayet

10,002.023c utthānasya phalaṃ samyak tadā sa labhate 'cirāt

10,002.024a rāgāt krodhād bhayāl lobhād yo 'rthān īheta mānavaḥ

10,002.024c anīśaś cāvamānī ca sa śīghraṃ bhraśyate śriyaḥ

10,002.025a so 'yaṃ duryodhanenārtho lubdhenādīrghadarśinā

10,002.025c asamarthya samārabdho mūḍhatvād avicintitaḥ

10,002.026a hitabuddhīn anādṛtya saṃmantryāsādhubhiḥ saha

10,002.026c vāryamāṇo 'karod vairaṃ pāṇḍavair guṇavattaraiḥ

10,002.027a pūrvam apy atiduḥśīlo na dainyaṃ kartum arhati

10,002.027c tapaty arthe vipanne hi mitrāṇām akṛtaṃ vacaḥ

10,002.028a anvāvartāmahi vayaṃ yat tu taṃ pāpapūruṣam

10,002.028c asmān apy anayas tasmāt prāpto 'yaṃ dāruṇo mahān

10,002.029a anena tu mamādyāpi vyasanenopatāpitā

10,002.029c buddhiś cintayataḥ kiṃ cit svaṃ śreyo nāvabudhyate

10,002.030a muhyatā tu manuṣyeṇa praṣṭavyāḥ suhṛdo budhāḥ

10,002.030a*0008_01 tatrāsya buddhir vinayas tatra śreyaś ca paśyati

10,002.030a*0008_02 tato 'sya mūlaṃ kāryāṇāṃ buddhyā niścitya vai budhāḥ

10,002.030c te ca pṛṣṭā yathā brūyus tat kartavyaṃ tathā bhavet

10,002.031a te vayaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca gāndhārīṃ ca sametya ha

10,002.031c upapṛcchāmahe gatvā viduraṃ ca mahāmatim

10,002.032a te pṛṣṭāś ca vadeyur yac chreyo naḥ samanantaram

10,002.032c tad asmābhiḥ punaḥ kāryam iti me naiṣṭhikī matiḥ

10,002.033a anārambhāt tu kāryāṇāṃ nārthaḥ saṃpadyate kva cit

10,002.033c kṛte puruṣakāre ca yeṣāṃ kāryaṃ na sidhyati

10,002.033e daivenopahatās te tu nātra kāryā vicāraṇā

10,003.001 saṃjaya uvāca

10,003.001a kṛpasya vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ śubham

10,003.001c aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ

10,003.002a dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā

10,003.002c krūraṃ manas tataḥ kṛtvā tāv ubhau pratyabhāṣata

10,003.003a puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā

10,003.003c tuṣyanti ca pṛthak sarve prajñayā te svayā svayā

10,003.004a sarvo hi manyate loka ātmānaṃ buddhimattaram

10,003.004c sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṃ praśaṃsati

10,003.005a sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā

10,003.005c parabuddhiṃ ca nindanti svāṃ praśaṃsanti cāsakṛt

10,003.006a kāraṇāntarayogena yoge yeṣāṃ samā matiḥ

10,003.006c te 'nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakṛt

10,003.007a tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā

10,003.007c kālayogaviparyāsaṃ prāpyānyonyaṃ vipadyate

10,003.008a acintyatvād dhi cittānāṃ manuṣyāṇāṃ viśeṣataḥ

10,003.008c cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate

10,003.009a yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṃ yathāvidhi

10,003.009c bheṣajaṃ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho

10,003.010a evaṃ kāryasya yogārthaṃ buddhiṃ kurvanti mānavāḥ

10,003.010c prajñayā hi svayā yuktās tāṃ ca nindanti mānavāḥ

10,003.011a anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ

10,003.011c madhye 'nyayā jarāyāṃ tu so 'nyāṃ rocayate matim

10,003.012a vyasanaṃ vā punar ghoraṃ samṛddhiṃ vāpi tādṛśīm

10,003.012c avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikṛtam

10,003.013a ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā

10,003.013c bhavaty anityaprajñatvāt sā tasyaiva na rocate

10,003.014a niścitya tu yathāprajñaṃ yāṃ matiṃ sādhu paśyati

10,003.014c tasyāṃ prakurute bhāvaṃ sā tasyodyogakārikā

10,003.015a sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ

10,003.015c kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu

10,003.016a sarve hi yuktiṃ vijñāya prajñāṃ cāpi svakāṃ narāḥ

10,003.016c ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate

10,003.017a upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama

10,003.017c yuvayos tāṃ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm

10,003.018a prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā karma tāsu vidhāya ca

10,003.018c varṇe varṇe samādhatta ekaikaṃ guṇavattaram

10,003.019a brāhmaṇe damam avyagraṃ kṣatriye teja uttamam

10,003.019c dākṣyaṃ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām

10,003.020a adānto brāhmaṇo 'sādhur nistejāḥ kṣatriyo 'dhamaḥ

10,003.020c adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān

10,003.021a so 'smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṃ supūjite

10,003.021c mandabhāgyatayāsmy etaṃ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ

10,003.022a kṣatradharmaṃ viditvāhaṃ yadi brāhmaṇy asaṃśritam

10,003.022c prakuryāṃ sumahat karma na me tat sādhu saṃmatam

10,003.023a dhārayitvā dhanur divyaṃ divyāny astrāṇi cāhave

10,003.023c pitaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā kiṃ nu vakṣyāmi saṃsadi

10,003.024a so 'ham adya yathākāmaṃ kṣatradharmam upāsya tam

10,003.024c gantāsmi padavīṃ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ

10,003.025a adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ

10,003.025c vimuktayugyakavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ

10,003.025c*0009_01 adya tān sūditān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān

10,003.025e vayaṃ jitā matāś caiṣāṃ śrāntā vyāyam anena ca

10,003.026a teṣāṃ niśi prasuptānāṃ svasthānāṃ śibire svake

10,003.026c avaskandaṃ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram

10,003.027a tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ

10,003.027c sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān

10,003.028a adya tān sahitān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān

10,003.028c sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṃ dīpta ivānalaḥ

10,003.028e nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṃ labdhāsmi sattama

10,003.029a pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṃyuge

10,003.029c pinākapāṇiḥ saṃkruddhaḥ svayaṃ rudraḥ paśuṣv iva

10,003.030a adyāhaṃ sarvapāñcālān nihatya ca nikṛtya ca

10,003.030a*0010_01 gamiṣyāmy atha pañcānāṃ padavīm adya durgamām

10,003.030c ardayiṣyāmi saṃkruddho raṇe pāṇḍusutāṃs tathā

10,003.030c*0011_01 sūdayiṣyāmi saṃhṛṣṭaḥ paśūn iva pinākadhṛk

10,003.031a adyāhaṃ sarvapāñcālaiḥ kṛtvā bhūmiṃ śarīriṇīm

10,003.031c prahṛtyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ

10,003.032a duryodhanasya karṇasya bhīṣmasaindhavayor api

10,003.032c gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām

10,003.033a adya pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumnasya vai niśi

10,003.033c virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt

10,003.034a adya pāñcālapāṇḍūnāṃ śayitān ātmajān niśi

10,003.034c khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama

10,003.034c*0012_01 virātre pramathiṣyāmi khaḍgena niśi gautama

10,003.035a adya pāñcālasenāṃ tāṃ nihatya niśi sauptike

10,003.035c kṛtakṛtyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate

10,003.035c*0013_01 śrūyate jāmadagnyena pitur vadham amṛṣyatā

10,003.035c*0013_02 triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā

10,004.001 kṛpa uvāca

10,004.001a diṣṭyā te pratikartavye matir jāteyam acyuta

10,004.001c na tvā vārayituṃ śakto vajrapāṇir api svayam

10,004.002a anuyāsyāvahe tvāṃ tu prabhāte sahitāv ubhau

10,004.002c adya rātrau viśramasva vimuktakavacadhvajaḥ

10,004.003a ahaṃ tvām anuyāsyāmi kṛtavarmā ca sātvataḥ

10,004.003c parān abhimukhaṃ yāntaṃ rathāv āsthāya daṃśitau

10,004.004a āvābhyāṃ sahitaḥ śatrūñ śvo 'si hantā samāgame

10,004.004c vikramya rathināṃ śreṣṭha pāñcālān sapadānugān

10,004.005a śaktas tvam asi vikrāntuṃ viśramasva niśām imām

10,004.005c ciraṃ te jāgratas tāta svapa tāvan niśām imām

10,004.006a viśrāntaś ca vinidraś ca svasthacittaś ca mānada

10,004.006c sametya samare śatrūn vadhiṣyasi na saṃśayaḥ

10,004.007a na hi tvā rathināṃ śreṣṭha pragṛhītavarāyudham

10,004.007c jetum utsahate kaś cid api deveṣu pāvakiḥ

10,004.008a kṛpeṇa sahitaṃ yāntaṃ yuktaṃ ca kṛtavarmaṇā

10,004.008c ko drauṇiṃ yudhi saṃrabdhaṃ yodhayed api devarāṭ

10,004.009a te vayaṃ pariviśrāntā vinidrā vigatajvarāḥ

10,004.009c prabhātāyāṃ rajanyāṃ vai nihaniṣyāma śātravān

10,004.010a tava hy astrāṇi divyāni mama caiva na saṃśayaḥ

10,004.010c sātvato 'pi maheṣvāso nityaṃ yuddheṣu kovidaḥ

10,004.011a te vayaṃ sahitās tāta sarvāñ śatrūn samāgatān

10,004.011c prasahya samare hatvā prītiṃ prāpsyāma puṣkalām

10,004.011e viśramasva tvam avyagraḥ svapa cemāṃ niśāṃ sukham

10,004.012a ahaṃ ca kṛtavarmā ca prayāntaṃ tvāṃ narottama

10,004.012c anuyāsyāva sahitau dhanvinau paratāpinau

10,004.012e rathinaṃ tvarayā yāntaṃ rathāv āsthāya daṃśitau

10,004.013a sa gatvā śibiraṃ teṣāṃ nāma viśrāvya cāhave

10,004.013c tataḥ kartāsi śatrūṇāṃ yudhyatāṃ kadanaṃ mahat

10,004.014a kṛtvā ca kadanaṃ teṣāṃ prabhāte vimale 'hani

10,004.014c viharasva yathā śakraḥ sūdayitvā mahāsurān

10,004.015a tvaṃ hi śakto raṇe jetuṃ pāñcālānāṃ varūthinīm

10,004.015c daityasenām iva kruddhaḥ sarvadānavasūdanaḥ

10,004.016a mayā tvāṃ sahitaṃ saṃkhye guptaṃ ca kṛtavarmaṇā

10,004.016c na saheta vibhuḥ sākṣād vajrapāṇir api svayam

10,004.017a na cāhaṃ samare tāta kṛtavarmā tathaiva ca

10,004.017c anirjitya raṇe pāṇḍūn vyapayāsyāva karhi cit

10,004.018a hatvā ca samare kṣudrān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha

10,004.018c nivartiṣyāmahe sarve hatā vā svargagā vayam

10,004.019a sarvopāyaiḥ sahāyās te prabhāte vayam eva hi

10,004.019c satyam etan mahābāho prabravīmi tavānagha

10,004.020a evam uktas tato drauṇir mātulena hitaṃ vacaḥ

10,004.020c abravīn mātulaṃ rājan krodhād udvṛtya locane

10,004.021a āturasya kuto nidrā narasyāmarṣitasya ca

10,004.021c arthāṃś cintayataś cāpi kāmayānasya vā punaḥ

10,004.022a tad idaṃ samanuprāptaṃ paśya me 'dya catuṣṭayam

10,004.022c yasya bhāgaś caturtho me svapnam ahnāya nāśayet

10,004.023a kiṃ nāma duḥkhaṃ loke 'smin pitur vadham anusmaran

10,004.023c hṛdayaṃ nirdahan me 'dya rātryahāni na śāmyati

10,004.024a yathā ca nihataḥ pāpaiḥ pitā mama viśeṣataḥ

10,004.024c pratyakṣam api te sarvaṃ tan me marmāṇi kṛntati

10,004.025a kathaṃ hi mādṛśo loke muhūrtam api jīvati

10,004.025c droṇo hateti yad vācaḥ pāñcālānāṃ śṛṇomy aham

10,004.026a dṛṣṭadyumnam ahatvājau nāhaṃ jīvitum utsahe

10,004.026c sa me pitṛvadhād vadhyaḥ pāñcālā ye ca saṃgatāḥ

10,004.027a vilāpo bhagnasakthasya yas tu rājño mayā śrutaḥ

10,004.027c sa punar hṛdayaṃ kasya krūrasyāpi na nirdahet

10,004.028a kasya hy akaruṇasyāpi netrābhyām aśru nāvrajet

10,004.028c nṛpater bhagnasakthasya śrutvā tādṛg vacaḥ punaḥ

10,004.029a yaś cāyaṃ mitrapakṣo me mayi jīvati nirjitaḥ

10,004.029c śokaṃ me vardhayaty eṣa vārivega ivārṇavam

10,004.029e ekāgramanaso me 'dya kuto nidrā kutaḥ sukham

10,004.030a vāsudevārjunābhyāṃ hi tān ahaṃ parirakṣitān

10,004.030c aviṣahyatamān manye mahendreṇāpi mātula

10,004.031a na cāsmi śakyaḥ saṃyantum asmāt kāryāt kathaṃ cana

10,004.031c na taṃ paśyāmi loke 'smin yo māṃ kāryān nivartayet

10,004.031e iti me niścitā buddhir eṣā sādhumatā ca me

10,004.032a vārttikaiḥ kathyamānas tu mitrāṇāṃ me parābhavaḥ

10,004.032c pāṇḍavānāṃ ca vijayo hṛdayaṃ dahatīva me

10,004.033a ahaṃ tu kadanaṃ kṛtvā śatrūṇām adya sauptike

10,004.033c tato viśramitā caiva svaptā ca vigatajvaraḥ

10,005.001 kṛpa uvāca

10,005.001a śuśrūṣur api durmedhāḥ puruṣo 'niyatendriyaḥ

10,005.001c nālaṃ vedayituṃ kṛtsnau dharmārthāv iti me matiḥ

10,005.002a tathaiva tāvan medhāvī vinayaṃ yo na śikṣati

10,005.002c na ca kiṃ cana jānāti so 'pi dharmārthaniścayam

10,005.002c*0014_01 ciraṃ hy api jaḍaḥ śūraḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha

10,005.002c*0014_02 na sa dharmān vijānāti darvī sūparasān iva

10,005.002c*0014_03 muhūrtam api taṃ prājñaḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha

10,005.002c*0014_04 kṣipraṃ dharmān vijānāti jihvā sūparasān iva

10,005.003a śuśrūṣus tv eva medhāvī puruṣo niyatendriyaḥ

10,005.003c jānīyād āgamān sarvān grāhyaṃ ca na virodhayet

10,005.004a aneyas tv avamānī yo durātmā pāpapūruṣaḥ

10,005.004c diṣṭam utsṛjya kalyāṇaṃ karoti bahupāpakam

10,005.005a nāthavantaṃ tu suhṛdaḥ pratiṣedhanti pātakāt

10,005.005c nivartate tu lakṣmīvān nālakṣmīvān nivartate

10,005.006a yathā hy uccāvacair vākyaiḥ kṣiptacitto niyamyate

10,005.006c tathaiva suhṛdā śakyo naśakyas tv avasīdati

10,005.007a tathaiva suhṛdaṃ prājñaṃ kurvāṇaṃ karma pāpakam

10,005.007c prājñāḥ saṃpratiṣedhante yathāśakti punaḥ punaḥ

10,005.008a sa kalyāṇe matiṃ kṛtvā niyamyātmānam ātmanā

10,005.008c kuru me vacanaṃ tāta yena paścān na tapyase

10,005.009a na vadhaḥ pūjyate loke suptānām iha dharmataḥ

10,005.009c tathaiva nyastaśastrāṇāṃ vimuktarathavājinām

10,005.010a ye ca brūyus tavāsmīti ye ca syuḥ śaraṇāgatāḥ

10,005.010c vimuktamūrdhajā ye ca ye cāpi hatavāhanāḥ

10,005.011a adya svapsyanti pāñcālā vimuktakavacā vibho

10,005.011c viśvastā rajanīṃ sarve pretā iva vicetasaḥ

10,005.012a yas teṣāṃ tadavasthānāṃ druhyeta puruṣo 'nṛjuḥ

10,005.012c vyaktaṃ sa narake majjed agādhe vipule 'plave

10,005.013a sarvāstraviduṣāṃ loke śreṣṭhas tvam asi viśrutaḥ

10,005.013c na ca te jātu loke 'smin susūkṣmam api kilbiṣam

10,005.014a tvaṃ punaḥ sūryasaṃkāśaḥ śvobhūta udite ravau

10,005.014c prakāśe sarvabhūtānāṃ vijetā yudhi śātravān

10,005.015a asaṃbhāvitarūpaṃ hi tvayi karma vigarhitam

10,005.015c śukle raktam iva nyastaṃ bhaved iti matir mama

10,005.016 aśvatthāmovāca

10,005.016a evam etad yathāttha tvam anuśāsmīha mātula

10,005.016c tais tu pūrvamayaṃ setuḥ śatadhā vidalīkṛtaḥ

10,005.017a pratyakṣaṃ bhūmipālānāṃ bhavatāṃ cāpi saṃnidhau

10,005.017c nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ

10,005.018a karṇaś ca patite cakre rathasya rathināṃ varaḥ

10,005.018c uttame vyasane sanno hato gāṇḍīvadhanvanā

10,005.019a tathā śāṃtanavo bhīṣmo nyastaśastro nirāyudhaḥ

10,005.019c śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya hato gāṇḍīvadhanvanā

10,005.020a bhūriśravā maheṣvāsas tathā prāyagato raṇe

10,005.020c krośatāṃ bhūmipālānāṃ yuyudhānena pātitaḥ

10,005.021a duryodhanaś ca bhīmena sametya gadayā mṛdhe

10,005.021c paśyatāṃ bhūmipālānām adharmeṇa nipātitaḥ

10,005.022a ekākī bahubhis tatra parivārya mahārathaiḥ

10,005.022c adharmeṇa naravyāghro bhīmasenena pātitaḥ

10,005.023a vilāpo bhagnasakthasya yo me rājñaḥ pariśrutaḥ

10,005.023c vārttikānāṃ kathayatāṃ sa me marmāṇi kṛntati

10,005.024a evam adhārmikāḥ pāpāḥ pāñcālā bhinnasetavaḥ

10,005.024c tān evaṃ bhinnamaryādān kiṃ bhavān na vigarhati

10,005.024c*0015_01 yāsyāmy apacitiṃ rājñaḥ kauravasya pitus tathā

10,005.025a pitṛhantṝn ahaṃ hatvā pāñcālān niśi sauptike

10,005.025c kāmaṃ kīṭaḥ pataṃgo vā janma prāpya bhavāmi vai

10,005.026a tvare cāham anenādya yad idaṃ me cikīrṣitam

10,005.026c tasya me tvaramāṇasya kuto nidrā kutaḥ sukham

10,005.027a na sa jātaḥ pumāṃl loke kaś cin na ca bhaviṣyati

10,005.027c yo me vyāvartayed etāṃ vadhe teṣāṃ kṛtāṃ matim

10,005.028 saṃjaya uvāca

10,005.028a evam uktvā mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān

10,005.028c ekānte yojayitvāśvān prāyād abhimukhaḥ parān

10,005.029a tam abrūtāṃ mahātmānau bhojaśāradvatāv ubhau

10,005.029c kim ayaṃ syandano yuktaḥ kiṃ ca kāryaṃ cikīrṣitam

10,005.030a ekasārthaṃ prayātau svas tvayā saha nararṣabha

10,005.030c samaduḥkhasukhau caiva nāvāṃ śaṅkitum arhasi

10,005.031a aśvatthāmā tu saṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran

10,005.031c tābhyāṃ tathyaṃ tadācakhyau yad asyātmacikīrṣitam

10,005.032a hatvā śatasahasrāṇi yodhānāṃ niśitaiḥ śaraiḥ

10,005.032c nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ

10,005.033a taṃ tathaiva haniṣyāmi nyastavarmāṇam adya vai

10,005.033c putraṃ pāñcālarājasya pāpaṃ pāpena karmaṇā

10,005.034a kathaṃ ca nihataḥ pāpaḥ pāñcālaḥ paśuvan mayā

10,005.034c śastrāhavajitāṃ lokān prāpnuyād iti me matiḥ

10,005.035a kṣipraṃ saṃnaddhakavacau sakhaḍgāv āttakārmukau

10,005.035c samāsthāya pratīkṣetāṃ rathavaryau paraṃtapau

10,005.036a ity uktvā ratham āsthāya prāyād abhimukhaḥ parān

10,005.036c tam anvagāt kṛpo rājan kṛtavarmā ca sātvataḥ

10,005.037a te prayātā vyarocanta parān abhimukhās trayaḥ

10,005.037c hūyamānā yathā yajñe samiddhā havyavāhanāḥ

10,005.038a yayuś ca śibiraṃ teṣāṃ saṃprasuptajanaṃ vibho

10,005.038c dvāradeśaṃ tu saṃprāpya drauṇis tasthau rathottame

10,005.038c*0016=00 saṃjaya uvāca

10,005.038c*0016_01 tatas tau saṃvidaṃ kṛtvā vāsudevavṛṣadhvajau

10,005.038c*0016_02 niścitau tu vadhe teṣāṃ pāñcālānāṃ mahāvratau

10,005.038c*0016_03 tato 'bravīn mahādevaṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam

10,005.038c*0016_04 yogamūrtidharo bhūtvā praviśyābhyantaraṃ manaḥ

10,005.038c*0016_05 tāvat kāryam idaṃ yuktaṃ sādhayāmy aham añjasā

10,005.038c*0016_06 evaṃ tu saṃvidaṃ kṛtvā ekamūrtidharau sthitau

10,006.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

10,006.001a dvāradeśe tato drauṇim avasthitam avekṣya tau

10,006.001c akurvatāṃ bhojakṛpau kiṃ saṃjaya vadasva me

10,006.002 saṃjaya uvāca

10,006.002a kṛtavarmāṇam āmantrya kṛpaṃ ca sa mahāratham

10,006.002c drauṇir manyuparītātmā śibiradvāram āsadat

10,006.003a tatra bhūtaṃ mahākāyaṃ candrārkasadṛśadyutim

10,006.003c so 'paśyad dvāram āvṛtya tiṣṭhantaṃ lomaharṣaṇam

10,006.004a vasānaṃ carma vaiyāghraṃ mahārudhiravisravam

10,006.004c kṛṣṇājinottarāsaṅgaṃ nāgayajñopavītinam

10,006.005a bāhubhiḥ svāyataiḥ pīnair nānāpraharaṇodyataiḥ

10,006.005c baddhāṅgadamahāsarpaṃ jvālāmālākulānanam

10,006.006a daṃṣṭrākarālavadanaṃ vyāditāsyaṃ bhayāvaham

10,006.006c nayanānāṃ sahasraiś ca vicitrair abhibhūṣitam

10,006.007a naiva tasya vapuḥ śakyaṃ pravaktuṃ veṣa eva vā

10,006.007c sarvathā tu tad ālakṣya sphuṭeyur api parvatāḥ

10,006.008a tasyāsyān nāsikābhyāṃ ca śravaṇābhyāṃ ca sarvaśaḥ

10,006.008c tebhyaś cākṣisahasrebhyaḥ prādurāsan mahārciṣaḥ

10,006.009a tathā tejomarīcibhyaḥ śaṅkhacakragadādharāḥ

10,006.009c prādurāsan hṛṣīkeśāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

10,006.010a tad atyadbhutam ālokya bhūtaṃ lokabhayaṃkaram

10,006.010c drauṇir avyathito divyair astravarṣair avākirat

10,006.011a drauṇimuktāñ śarāṃs tāṃs tu tad bhūtaṃ mahad agrasat

10,006.011c udadher iva vāryoghān pāvako vaḍavāmukhaḥ

10,006.011c*0017_01 agrasat tāṃs tathā bhūtaṃ drauṇinā prahitāñ śarān

10,006.012a aśvatthāmā tu saṃprekṣya tāñ śaraughān nirarthakān

10,006.012c rathaśaktiṃ mumocāsmai dīptām agniśikhām iva

10,006.013a sā tadāhatya dīptāgrā rathaśaktir aśīryata

10,006.013c yugānte sūryam āhatya maholkeva divaś cyutā

10,006.014a atha hematsaruṃ divyaṃ khaḍgam ākāśavarcasam

10,006.014c kośāt samudbabarhāśu bilād dīptam ivoragam

10,006.015a tataḥ khaḍgavaraṃ dhīmān bhūtāya prāhiṇot tadā

10,006.015c sa tadāsādya bhūtaṃ vai vilayaṃ tūlavad yayau

10,006.016a tataḥ sa kupito drauṇir indraketunibhāṃ gadām

10,006.016c jvalantīṃ prāhiṇot tasmai bhūtaṃ tām api cāgrasat

10,006.017a tataḥ sarvāyudhābhāve vīkṣamāṇas tatas tataḥ

10,006.017c apaśyat kṛtam ākāśam anākāśaṃ janārdanaiḥ

10,006.018a tad adbhutatamaṃ dṛṣṭvā droṇaputro nirāyudhaḥ

10,006.018c abravīd abhisaṃtaptaḥ kṛpavākyam anusmaran

10,006.019a bruvatām apriyaṃ pathyaṃ suhṛdāṃ na śṛṇoti yaḥ

10,006.019c sa śocaty āpadaṃ prāpya yathāham ativartya tau

10,006.020a śāstradṛṣṭān avadhyān yaḥ samatītya jighāṃsati

10,006.020c sa pathaḥ pracyuto dharmyāt kupathaṃ pratipadyate

10,006.021a gobrāhmaṇanṛpastrīṣu sakhyur mātur guros tathā

10,006.021c vṛddhabālajaḍāndheṣu suptabhītotthiteṣu ca

10,006.022a mattonmattapramatteṣu na śastrāṇy upadhārayet

10,006.022c ity evaṃ gurubhiḥ pūrvam upadiṣṭaṃ nṛṇāṃ sadā

10,006.023a so 'ham utkramya panthānaṃ śāstradṛṣṭaṃ sanātanam

10,006.023c amārgeṇaivam ārabhya ghorām āpadam āgataḥ

10,006.024a tāṃ cāpadaṃ ghoratarāṃ pravadanti manīṣiṇaḥ

10,006.024c yad udyamya mahat kṛtyaṃ bhayād api nivartate

10,006.025a aśakyaṃ caiva kaḥ kartuṃ śaktaḥ śaktibalād iha

10,006.025c na hi daivād garīyo vai mānuṣaṃ karma kathyate

10,006.026a mānuṣaṃ kurvataḥ karma yadi daivān na sidhyati

10,006.026c sa pathaḥ pracyuto dharmyād vipadaṃ pratipadyate

10,006.027a pratighātaṃ hy avijñātaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ

10,006.027c yad ārabhya kriyāṃ kāṃ cid bhayād iha nivartate

10,006.028a tad idaṃ duṣpraṇītena bhayaṃ māṃ samupasthitam

10,006.028c na hi droṇasutaḥ saṃkhye nivarteta kathaṃ cana

10,006.029a idaṃ ca sumahad bhūtaṃ daivadaṇḍam ivodyatam

10,006.029c na caitad abhijānāmi cintayann api sarvathā

10,006.030a dhruvaṃ yeyam adharme me pravṛttā kaluṣā matiḥ

10,006.030c tasyāḥ phalam idaṃ ghoraṃ pratighātāya dṛśyate

10,006.031a tad idaṃ daivavihitaṃ mama saṃkhye nivartanam

10,006.031c nānyatra daivād udyantum iha śakyaṃ kathaṃ cana

10,006.032a so 'ham adya mahādevaṃ prapadye śaraṇaṃ prabhum

10,006.032c daivadaṇḍam imaṃ ghoraṃ sa hi me nāśayiṣyati

10,006.033a kapardinaṃ prapadyātha devadevam umāpatim

10,006.033c kapālamālinaṃ rudraṃ bhaganetraharaṃ haram

10,006.034a sa hi devo 'tyagād devāṃs tapasā vikrameṇa ca

10,006.034c tasmāc charaṇam abhyeṣye giriśaṃ śūlapāṇinam

10,007.001 saṃjaya uvāca

10,007.001a sa evaṃ cintayitvā tu droṇaputro viśāṃ pate

10,007.001c avatīrya rathopasthād dadhyau saṃprayataḥ sthitaḥ

10,007.002 drauṇir uvāca

10,007.002a ugraṃ sthāṇuṃ śivaṃ rudraṃ śarvam īśānam īśvaram

10,007.002c giriśaṃ varadaṃ devaṃ bhavaṃ bhāvanam avyayam

10,007.003a śitikaṇṭham ajaṃ śakraṃ krathaṃ kratuharaṃ haram

10,007.003c viśvarūpaṃ virūpākṣaṃ bahurūpam umāpatim

10,007.004a śmaśānavāsinaṃ dṛptaṃ mahāgaṇapatiṃ prabhum

10,007.004c khaṭvāṅgadhāriṇaṃ muṇḍaṃ jaṭilaṃ brahmacāriṇam

10,007.005a manasāpy asucintyena duṣkareṇālpacetasā

10,007.005c so 'ham ātmopahāreṇa yakṣye tripuraghātinam

10,007.006a stutaṃ stutyaṃ stūyamānam amoghaṃ carmavāsasam

10,007.006c vilohitaṃ nīlakaṇṭham apṛktaṃ durnivāraṇam

10,007.007a śukraṃ viśvasṛjaṃ brahma brahmacāriṇam eva ca

10,007.007c vratavantaṃ taponityam anantaṃ tapatāṃ gatim

10,007.008a bahurūpaṃ gaṇādhyakṣaṃ tryakṣaṃ pāriṣadapriyam

10,007.008c gaṇādhyakṣekṣitamukhaṃ gaurīhṛdayavallabham

10,007.009a kumārapitaraṃ piṅgaṃ govṛṣottamavāhanam

10,007.009c tanuvāsasam atyugram umābhūṣaṇatatparam

10,007.010a paraṃ parebhyaḥ paramaṃ paraṃ yasmān na vidyate

10,007.010c iṣvastrottamabhartāraṃ digantaṃ caiva dakṣiṇam

10,007.011a hiraṇyakavacaṃ devaṃ candramaulivibhūṣitam

10,007.011c prapadye śaraṇaṃ devaṃ parameṇa samādhinā

10,007.012a imāṃ cāpy āpadaṃ ghorāṃ tarāmy adya sudustarām

10,007.012c sarvabhūtopahāreṇa yakṣye 'haṃ śucinā śucim

10,007.013a iti tasya vyavasitaṃ jñātvā tyāgātmakaṃ manaḥ

10,007.013c purastāt kāñcanī vediḥ prādurāsīn mahātmanaḥ

10,007.014a tasyāṃ vedyāṃ tadā rājaṃś citrabhānur ajāyata

10,007.014c dyāṃ diśo vidiśaḥ khaṃ ca jvālābhir abhipūrayan

10,007.014c*0018_01 ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā

10,007.015a dīptāsyanayanāś cātra naikapādaśirobhujāḥ

10,007.015c dvipaśailapratīkāśāḥ prādurāsan mahānanāḥ

10,007.016a śvavarāhoṣṭrarūpāś ca hayagomāyugomukhāḥ

10,007.016c ṛkṣamārjāravadanā vyāghradvīpimukhās tathā

10,007.017a kākavaktrāḥ plavamukhāḥ śukavaktrās tathaiva ca

10,007.017c mahājagaravaktrāś ca haṃsavaktrāḥ sitaprabhāḥ

10,007.018a dārvāghāṭamukhāś caiva cāṣavaktrāś ca bhārata

10,007.018a*0019_01 śataśaś ca sahasrākṣās tathaiva ca ghaṭodarāḥ

10,007.018c kūrmanakramukhāś caiva śiśumāramukhās tathā

10,007.019a mahāmakaravaktrāś ca timivaktrās tathaiva ca

10,007.019c harivaktrāḥ krauñcamukhāḥ kapotebhamukhās tathā

10,007.020a pārāvatamukhāś caiva madguvaktrās tathaiva ca

10,007.020c pāṇikarṇāḥ sahasrākṣās tathaiva ca śatodarāḥ

10,007.021a nirmāṃsāḥ kokavaktrāś ca śyenavaktrāś ca bhārata

10,007.021c tathaivāśiraso rājann ṛkṣavaktrāś ca bhīṣaṇāḥ

10,007.022a pradīptanetrajihvāś ca jvālāvaktrās tathaiva ca

10,007.022a*0020_01 jvālākeśāś ca rājendra jvaladromacaturbhujāḥ

10,007.022c meṣavaktrās tathaivānye tathā chāgamukhā nṛpa

10,007.023a śaṅkhābhāḥ śaṅkhavaktrāś ca śaṅkhakarṇās tathaiva ca

10,007.023c śaṅkhamālāparikarāḥ śaṅkhadhvanisamasvanāḥ

10,007.024a jaṭādharāḥ pañcaśikhās tathā muṇḍāḥ kṛśodarāḥ

10,007.024c caturdaṃṣṭrāś caturjihvāḥ śaṅkukarṇāḥ kirīṭinaḥ

10,007.025a maulīdharāś ca rājendra tathākuñcitamūrdhajāḥ

10,007.025c uṣṇīṣiṇo mukuṭinaś cāruvaktrāḥ svalaṃkṛtāḥ

10,007.025c*0021_01 cārukuṇḍalinaś caiva tathā mukuṭadhāriṇaḥ

10,007.026a padmotpalāpīḍadharās tathā kumudadhāriṇaḥ

10,007.026c māhātmyena ca saṃyuktāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

10,007.027a śataghnīcakrahastāś ca tathā musalapāṇayaḥ

10,007.027c bhuśuṇḍīpāśahastāś ca gadāhastāś ca bhārata

10,007.028a pṛṣṭheṣu baddheṣudhayaś citrabāṇā raṇotkaṭāḥ

10,007.028c sadhvajāḥ sapatākāś ca saghaṇṭāḥ saparaśvadhāḥ

10,007.029a mahāpāśodyatakarās tathā laguḍapāṇayaḥ

10,007.029c sthūṇāhastāḥ khaḍgahastāḥ sarpocchritakirīṭinaḥ

10,007.029e mahāsarpāṅgadadharāś citrābharaṇadhāriṇaḥ

10,007.030a rajodhvastāḥ paṅkadigdhāḥ sarve śuklāmbarasrajaḥ

10,007.030a*0022_01 karālākṣāḥ sakṛdbhāsvacchatavakrās tathaiva ca

10,007.030c nīlāṅgāḥ kamalāṅgāś ca muṇḍavaktrās tathaiva ca

10,007.031a bherīśaṅkhamṛdaṅgāṃs te jharjharānakagomukhān

10,007.031c avādayan pāriṣadāḥ prahṛṣṭāḥ kanakaprabhāḥ

10,007.032a gāyamānās tathaivānye nṛtyamānās tathāpare

10,007.032c laṅghayantaḥ plavantaś ca valgantaś ca mahābalāḥ

10,007.033a dhāvanto javanāś caṇḍāḥ pavanoddhūtamūrdhajāḥ

10,007.033c mattā iva mahānāgā vinadanto muhur muhuḥ

10,007.034a subhīmā ghorarūpāś ca śūlapaṭṭiśapāṇayaḥ

10,007.034c nānāvirāgavasanāś citramālyānulepanāḥ

10,007.035a ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā

10,007.035c hantāro dviṣatāṃ śūrāḥ prasahyāsahyavikramāḥ

10,007.036a pātāro 'sṛgvasādyānāṃ māṃsāntrakṛtabhojanāḥ

10,007.036c cūḍālāḥ karṇikālāś ca prakṛśāḥ piṭharodarāḥ

10,007.037a atihrasvātidīrghāś ca prabalāś cātibhairavāḥ

10,007.037c vikaṭāḥ kālalamboṣṭhā bṛhacchephāsthipiṇḍikāḥ

10,007.038a mahārhanānāmukuṭā muṇḍāś ca jaṭilāḥ pare

10,007.038c sārkendugrahanakṣatrāṃ dyāṃ kuryur ye mahītale

10,007.039a utsaheraṃś ca ye hantuṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham

10,007.039c ye ca vītabhayā nityaṃ harasya bhrukuṭībhaṭāḥ

10,007.040a kāmakārakarāḥ siddhās trailokyasyeśvareśvarāḥ

10,007.040c nityānandapramuditā vāgīśā vītamatsarāḥ

10,007.041a prāpyāṣṭaguṇam aiśvaryaṃ ye na yānti ca vismayam

10,007.041c yeṣāṃ vismayate nityaṃ bhagavān karmabhir haraḥ

10,007.042a manovākkarmabhir bhaktair nityam ārādhitaś ca yaiḥ

10,007.042c manovākkarmabhir bhaktān pāti putrān ivaurasān

10,007.043a pibanto 'sṛgvasās tv anye kruddhā brahmadviṣāṃ sadā

10,007.043c caturviṃśātmakaṃ somaṃ ye pibanti ca nityadā

10,007.044a śrutena brahmacaryeṇa tapasā ca damena ca

10,007.044c ye samārādhya śūlāṅkaṃ bhavasāyujyam āgatāḥ

10,007.045a yair ātmabhūtair bhagavān pārvatyā ca maheśvaraḥ

10,007.045c saha bhūtagaṇān bhuṅkte bhūtabhavyabhavatprabhuḥ

10,007.046a nānāvicitrahasitakṣveḍitotkruṣṭagarjitaiḥ

10,007.046c saṃnādayantas te viśvam aśvatthāmānam abhyayuḥ

10,007.047a saṃstuvanto mahādevaṃ bhāḥ kurvāṇāḥ suvarcasaḥ

10,007.047c vivardhayiṣavo drauṇer mahimānaṃ mahātmanaḥ

10,007.048a jijñāsamānās tattejaḥ sauptikaṃ ca didṛkṣavaḥ

10,007.048c bhīmograparighālātaśūlapaṭṭiśapāṇayaḥ

10,007.048e ghorarūpāḥ samājagmur bhūtasaṃghāḥ samantataḥ

10,007.049a janayeyur bhayaṃ ye sma trailokyasyāpi darśanāt

10,007.049c tān prekṣamāṇo 'pi vyathāṃ na cakāra mahābalaḥ

10,007.050a atha drauṇir dhanuṣpāṇir baddhagodhāṅgulitravān

10,007.050c svayam evātmanātmānam upahāram upāharat

10,007.051a dhanūṃṣi samidhas tatra pavitrāṇi śitāḥ śarāḥ

10,007.051c havir ātmavataś cātmā tasmin bhārata karmaṇi

10,007.052a tataḥ saumyena mantreṇa droṇaputraḥ pratāpavān

10,007.052c upahāraṃ mahāmanyur athātmānam upāharat

10,007.053a taṃ rudraṃ raudrakarmāṇaṃ raudraiḥ karmabhir acyutam

10,007.053c abhiṣṭutya mahātmānam ity uvāca kṛtāñjaliḥ

10,007.054a imam ātmānam adyāhaṃ jātam āṅgirase kule

10,007.054c agnau juhomi bhagavan pratigṛhṇīṣva māṃ balim

10,007.055a bhavadbhaktyā mahādeva parameṇa samādhinā

10,007.055c asyām āpadi viśvātmann upākurmi tavāgrataḥ

10,007.056a tvayi sarvāṇi bhūtāni sarvabhūteṣu cāsi vai

10,007.056c guṇānāṃ hi pradhānānām ekatvaṃ tvayi tiṣṭhati

10,007.057a sarvabhūtāśaya vibho havirbhūtam upasthitam

10,007.057c pratigṛhāṇa māṃ deva yady aśakyāḥ pare mayā

10,007.058a ity uktvā drauṇir āsthāya tāṃ vedīṃ dīptapāvakām

10,007.058c saṃtyaktātmā samāruhya kṛṣṇavartmany upāviśat

10,007.059a tam ūrdhvabāhuṃ niśceṣṭaṃ dṛṣṭvā havir upasthitam

10,007.059c abravīd bhagavān sākṣān mahādevo hasann iva

10,007.060a satyaśaucārjavatyāgais tapasā niyamena ca

10,007.060c kṣāntyā bhaktyā ca dhṛtyā ca buddhyā ca vacasā tathā

10,007.061a yathāvad aham ārāddhaḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā

10,007.061c tasmād iṣṭatamaḥ kṛṣṇād anyo mama na vidyate

10,007.062a kurvatā tasya saṃmānaṃ tvāṃ ca jijñāsatā mayā

10,007.062c pāñcālāḥ sahasā guptā māyāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ

10,007.063a kṛtas tasyaiṣa saṃmānaḥ pāñcālān rakṣatā mayā

10,007.063c abhibhūtās tu kālena naiṣām adyāsti jīvitam

10,007.064a evam uktvā maheṣvāsaṃ bhagavān ātmanas tanum

10,007.064c āviveśa dadau cāsmai vimalaṃ khaḍgam uttamam

10,007.065a athāviṣṭo bhagavatā bhūyo jajvāla tejasā

10,007.065c varṣmavāṃś cābhavad yuddhe devasṛṣṭena tejasā

10,007.066a tam adṛśyāni bhūtāni rakṣāṃsi ca samādravan

10,007.066c abhitaḥ śatruśibiraṃ yāntaṃ sākṣād iveśvaram

10,007.066e*0023_01 .... .... yāntaṃ drauṇiṃ mahāratham

10,007.066e*0023_02 devadevaṃ haraṃ sthāṇuṃ

10,007.066e*0024_01 yaś cedaṃ paṭhate stotraṃ śrutvā bhaktisamanvitaḥ

10,007.066e*0024_02 sarvapāpaviśuddhātmā rudralokaṃ sa gacchati

10,008.001 dhṛtarāṣṭra uvāca

10,008.001a tathā prayāte śibiraṃ droṇaputre mahārathe

10,008.001c kaccit kṛpaś ca bhojaś ca bhayārtau na nyavartatām

10,008.002a kaccin na vāritau kṣudrai rakṣibhir nopalakṣitau

10,008.002c asahyam iti vā matvā na nivṛttau mahārathau

10,008.003a kaccit pramathya śibiraṃ hatvā somakapāṇḍavān

10,008.003a*0025_01 kṛtā pratijñā saphalā kaccit saṃjaya sā niśi

10,008.003c duryodhanasya padavīṃ gatau paramikāṃ raṇe

10,008.003c*0026_01 balair vā nihatau tau tu kaccin na patitau kṣitau

10,008.003c*0027_01 gatvā tiṣṭhaty asau drauṇiḥ kṛtvā karma suduṣkaram

10,008.003c*0027_02 dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṃ draupadyāś ca sutaiḥ kila

10,008.003c*0027_03 saṃchannā medinī suptair nihataiḥ pāṇḍusainikaiḥ

10,008.004a pāñcālair vā vinihatau kaccin nāsvapatāṃ kṣitau

10,008.004c kaccit tābhyāṃ kṛtaṃ karma tan mamācakṣva saṃjaya

10,008.005 saṃjaya uvāca

10,008.005a tasmin prayāte śibiraṃ droṇaputre mahātmani

10,008.005c kṛpaś ca kṛtavarmā ca śibiradvāry atiṣṭhatām

10,008.006a aśvatthāmā tu tau dṛṣṭvā yatnavantau mahārathau

10,008.006c prahṛṣṭaḥ śanakai rājann idaṃ vacanam abravīt

10,008.007a yattau bhavantau paryāptau sarvakṣatrasya nāśane

10,008.007c kiṃ punar yodhaśeṣasya prasuptasya viśeṣataḥ

10,008.008a ahaṃ pravekṣye śibiraṃ cariṣyāmi ca kālavat

10,008.008c yathā na kaś cid api me jīvan mucyeta mānavaḥ

10,008.008c*0028_01 tathā bhavadbhyāṃ kāryaṃ syād iti me niścitā matiḥ

10,008.009a ity uktvā prāviśad drauṇiḥ pārthānāṃ śibiraṃ mahat

10,008.009c advāreṇābhyavaskandya vihāya bhayam ātmanaḥ

10,008.010a sa praviśya mahābāhur uddeśajñaś ca tasya ha

10,008.010a*0029_01 drauṇiḥ paramasaṃkruddhaḥ tejasā prajvalann iva

10,008.010a*0029_02 tataḥ paryacarat sarvaṃ saṃprasuptajanaṃ niśi

10,008.010c dhṛṣṭadyumnasya nilayaṃ śanakair abhyupāgamat

10,008.011a te tu kṛtvā mahat karma śrāntāś ca balavad raṇe

10,008.011c prasuptā vai suviśvastāḥ svasainyaparivāritāḥ

10,008.012a atha praviśya tad veśma dhṛṣṭadyumnasya bhārata

10,008.012c pāñcālyaṃ śayane drauṇir apaśyat suptam antikāt

10,008.013a kṣaumāvadāte mahati spardhyāstaraṇasaṃvṛte

10,008.013c mālyapravarasaṃyukte dhūpaiś cūrṇaiś ca vāsite

10,008.014a taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ visrabdham akutobhayam

10,008.014c prābodhayata pādena śayanasthaṃ mahīpate

10,008.015a sa buddhvā caraṇasparśam utthāya raṇadurmadaḥ

10,008.015c abhyajānad ameyātmā droṇaputraṃ mahāratham

10,008.016a tam utpatantaṃ śayanād aśvatthāmā mahābalaḥ

10,008.016c keśeṣv ālambya pāṇibhyāṃ niṣpipeṣa mahītale

10,008.017a sa balāt tena niṣpiṣṭaḥ sādhvasena ca bhārata

10,008.017c nidrayā caiva pāñcālyo nāśakac ceṣṭituṃ tadā

10,008.017c*0030_01 niṣpiṣya tu tato bhūmau pāñcālaṃ drauṇir ojasā

10,008.017c*0030_02 dhanuṣo jyāṃ vimucyāśu krūrabuddhir amarṣaṇaḥ

10,008.017c*0030_03 tasya kaṇṭhe 'tha baddhvā tāṃ tvaritaḥ krodhamūrchitaḥ

10,008.017c*0030_04 drauṇiḥ krūraṃ manaḥ kṛtvā pāñcālyam avadhīt tadā

10,008.018a tam ākramya tadā rājan kaṇṭhe corasi cobhayoḥ

10,008.018c nadantaṃ visphurantaṃ ca paśumāram amārayat

10,008.018c*0031_01 sa vāryamāṇas tarasā balād balavatā balī

10,008.019a tudan nakhais tu sa drauṇiṃ nātivyaktam udāharat

10,008.019c ācāryaputra śastreṇa jahi mā mā ciraṃ kṛthāḥ

10,008.019c*0032_01 evam uktvā tu vacanaṃ virarāma paraṃtapaḥ

10,008.019c*0032_02 sutaḥ pāñcālarājasya ākrānto balinā bhṛśam

10,008.019e tvatkṛte sukṛtāṃl lokān gaccheyaṃ dvipadāṃ vara

10,008.020a tasyāvyaktāṃ tu tāṃ vācaṃ saṃśrutya drauṇir abravīt

10,008.020c ācāryaghātināṃ lokā na santi kulapāṃsana

10,008.020c*0033_01 nṛśaṃsenātivṛttena tvayā me nihataḥ pitā

10,008.020c*0033_02 tasmāt tvam api vadhyas tu nṛśaṃsena nṛśaṃsakṛt

10,008.020e tasmāc chastreṇa nidhanaṃ na tvam arhasi durmate

10,008.021a evaṃ bruvāṇas taṃ vīraṃ siṃho mattam iva dvipam

10,008.021c marmasv abhyavadhīt kruddhaḥ pādāṣṭhīlaiḥ sudāruṇaiḥ

10,008.022a tasya vīrasya śabdena māryamāṇasya veśmani

10,008.022c abudhyanta mahārāja striyo ye cāsya rakṣiṇaḥ

10,008.023a te dṛṣṭvā varṣmavantaṃ tam atimānuṣavikramam

10,008.023c bhūtam eva vyavasyanto na sma pravyāharan bhayāt

10,008.024a taṃ tu tenābhyupāyena gamayitvā yamakṣayam

10,008.024c adhyatiṣṭhat sa tejasvī rathaṃ prāpya sudarśanam

10,008.025a sa tasya bhavanād rājan niṣkramyānādayan diśaḥ

10,008.025c rathena śibiraṃ prāyāj jighāṃsur dviṣato balī

10,008.026a apakrānte tatas tasmin droṇaputre mahārathe

10,008.026c saha tai rakṣibhiḥ sarvaiḥ praṇedur yoṣitas tadā

10,008.027a rājānaṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ

10,008.027c vyākrośan kṣatriyāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya bhārata

10,008.028a tāsāṃ tu tena śabdena samīpe kṣatriyarṣabhāḥ

10,008.028c kṣipraṃ ca samanahyanta kim etad iti cābruvan

10,008.029a striyas tu rājan vitrastā bhāradvājaṃ nirīkṣya tam

10,008.029c abruvan dīnakaṇṭhena kṣipram ādravateti vai

10,008.030a rākṣaso vā manuṣyo vā nainaṃ jānīmahe vayam

10,008.030c hatvā pāñcālarājaṃ yo ratham āruhya tiṣṭhati

10,008.031a tatas te yodhamukhyās taṃ sahasā paryavārayan

10,008.031c sa tān āpatataḥ sarvān rudrāstreṇa vyapothayat

10,008.032a dhṛṣṭadyumnaṃ ca hatvā sa tāṃś caivāsya padānugān

10,008.032c apaśyac chayane suptam uttamaujasam antike

10,008.033a tam apy ākramya pādena kaṇṭhe corasi caujasā

10,008.033c tathaiva mārayām āsa vinardantam ariṃdamam

10,008.034a yudhāmanyus tu saṃprāpto mattvā taṃ rakṣasā hatam

10,008.034c gadām udyamya vegena hṛdi drauṇim atāḍayat

10,008.034c*0034_01 gadāprahārābhihato nākampad drauṇir āhave

10,008.035a tam abhidrutya jagrāha kṣitau cainam apātayat

10,008.035c visphurantaṃ ca paśuvat tathaivainam amārayat

10,008.036a tathā sa vīro hatvā taṃ tato 'nyān samupādravat

10,008.036c saṃsuptān eva rājendra tatra tatra mahārathān

10,008.036c*0035_01 pāñcālavīrān ākramya kruddho nyahanad antike

10,008.036e sphurato vepamānāṃś ca śamiteva paśūn makhe

10,008.037a tato nistriṃśam ādāya jaghānānyān pṛthagjanān

10,008.037c bhāgaśo vicaran mārgān asiyuddhaviśāradaḥ

10,008.038a tathaiva gulme saṃprekṣya śayānān madhyagaulmikān

10,008.038c śrāntān nyastāyudhān sarvān kṣaṇenaiva vyapothayat

10,008.039a yodhān aśvān dvipāṃś caiva prācchinat sa varāsinā

10,008.039c rudhirokṣitasarvāṅgaḥ kālasṛṣṭa ivāntakaḥ

10,008.040a visphuradbhiś ca tair drauṇir nistriṃśasyodyamena ca

10,008.040c ākṣepeṇa tathaivāses tridhā raktokṣito 'bhavat

10,008.041a tasya lohitasiktasya dīptakhaḍgasya yudhyataḥ

10,008.041c amānuṣa ivākāro babhau paramabhīṣaṇaḥ

10,008.042a ye tv ajāgrata kauravya te 'pi śabdena mohitāḥ

10,008.042c nirīkṣyamāṇā anyonyaṃ drauṇiṃ dṛṣṭvā pravivyathuḥ

10,008.043a tad rūpaṃ tasya te dṛṣṭvā kṣatriyāḥ śatrukarśanāḥ

10,008.043c rākṣasaṃ manyamānās taṃ nayanāni nyamīlayan

10,008.044a sa ghorarūpo vyacarat kālavac chibire tataḥ

10,008.044c apaśyad draupadīputrān avaśiṣṭāṃś ca somakān

10,008.045a tena śabdena vitrastā dhanurhastā mahārathāḥ

10,008.045c dhṛṣṭadyumnaṃ hataṃ śrutvā draupadeyā viśāṃ pate

10,008.045e avākirañ śaravrātair bhāradvājam abhītavat

10,008.046a tatas tena ninādena saṃprabuddhāḥ prabhadrakāḥ

10,008.046c śilīmukhaiḥ śikhaṇḍī ca droṇaputraṃ samārdayan

10,008.047a bhāradvājas tu tān dṛṣṭvā śaravarṣāṇi varṣataḥ

10,008.047c nanāda balavan nādaṃ jighāṃsus tān sudurjayān

10,008.048a tataḥ paramasaṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran

10,008.048c avaruhya rathopasthāt tvaramāṇo 'bhidudruve

10,008.049a sahasracandraṃ vipulaṃ gṛhītvā carma saṃyuge

10,008.049c khaḍgaṃ ca vipulaṃ divyaṃ jātarūpapariṣkṛtam

10,008.049e draupadeyān abhidrutya khaḍgena vyacarad balī

10,008.050a tataḥ sa naraśārdūlaḥ prativindhyaṃ tam āhave

10,008.050c kukṣideśe 'vadhīd rājan sa hato nyapatad bhuvi

10,008.051a prāsena viddhvā drauṇiṃ tu sutasomaḥ pratāpavān

10,008.051c punaś cāsiṃ samudyamya droṇaputram upādravat

10,008.051c*0036_01 prāsaprahāraṃ tu tadā vigṛhya drauṇir āhave

10,008.052a sutasomasya sāsiṃ tu bāhuṃ chittvā nararṣabhaḥ

10,008.052c punar abhyahanat pārśve sa bhinnahṛdayo 'patat

10,008.053a nākulis tu śatānīko rathacakreṇa vīryavān

10,008.053c dorbhyām utkṣipya vegena vakṣasy enam atāḍayat

10,008.054a atāḍayac chatānīkaṃ muktacakraṃ dvijas tu saḥ

10,008.054c sa vihvalo yayau bhūmiṃ tato 'syāpāharac chiraḥ

10,008.055a śrutakarmā tu parighaṃ gṛhītvā samatāḍayat

10,008.055c abhidrutya tato drauṇiṃ savye sa phalake bhṛśam

10,008.056a sa tu taṃ śrutakarmāṇam āsye jaghne varāsinā

10,008.056c sa hato nyapatad bhūmau vimūḍho vikṛtānanaḥ

10,008.057a tena śabdena vīras tu śrutakīrtir mahādhanuḥ

10,008.057c aśvatthāmānam āsādya śaravarṣair avākirat

10,008.057c*0037_01 śarair ācchāditas tena droṇaputro mahārathaḥ

10,008.057c*0037_02 adṛśyata mahārāja śvāviṭ śalalito yathā

10,008.058a tasyāpi śaravarṣāṇi carmaṇā prativārya saḥ

10,008.058c sakuṇḍalaṃ śiraḥ kāyād bhrājamānam apāharat

10,008.059a tato bhīṣmanihantā taṃ saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ

10,008.059c ahanat sarvato vīraṃ nānāpraharaṇair balī

10,008.059e śilīmukhena cāpy enaṃ bhruvor madhye samārdayat

10,008.060a sa tu krodhasamāviṣṭo droṇaputro mahābalaḥ

10,008.060c śikhaṇḍinaṃ samāsādya dvidhā ciccheda so 'sinā

10,008.061a śikhaṇḍinaṃ tato hatvā krodhāviṣṭaḥ paraṃtapaḥ

10,008.061c prabhadrakagaṇān sarvān abhidudrāva vegavān

10,008.061e yac ca śiṣṭaṃ virāṭasya balaṃ tac ca samādravat

10,008.062a drupadasya ca putrāṇāṃ pautrāṇāṃ suhṛdām api

10,008.062c cakāra kadanaṃ ghoraṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā mahābalaḥ

10,008.063a anyān anyāṃś ca puruṣān abhisṛtyābhisṛtya ca

10,008.063c nyakṛntad asinā drauṇir asimārgaviśāradaḥ

10,008.064a kālīṃ raktāsyanayanāṃ raktamālyānulepanām

10,008.064c raktāmbaradharām ekāṃ pāśahastāṃ śikhaṇḍinīm

10,008.065a dadṛśuḥ kālarātriṃ te smayamānām avasthitām

10,008.065c narāśvakuñjarān pāśair baddhvā ghoraiḥ pratasthuṣīm

10,008.065c*0038_01 tathaiva ca mahārāja nyastaśastrān mahārathān

10,008.065e harantīṃ vividhān pretān pāśabaddhān vimūrdhajān

10,008.066a svapne suptān nayantīṃ tāṃ rātriṣv anyāsu māriṣa

10,008.066c dadṛśur yodhamukhyās te ghnantaṃ drauṇiṃ ca nityadā

10,008.067a yataḥ pravṛttaḥ saṃgrāmaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ

10,008.067c tataḥ prabhṛti tāṃ kṛtyām apaśyan drauṇim eva ca

10,008.068a tāṃs tu daivahatān pūrvaṃ paścād drauṇir nyapātayat

10,008.068c trāsayan sarvabhūtāni vinadan bhairavān ravān

10,008.069a tad anusmṛtya te vīrā darśanaṃ paurvakālikam

10,008.069c idaṃ tad ity amanyanta daivenopanipīḍitāḥ

10,008.070a tatas tena ninādena pratyabudhyanta dhanvinaḥ

10,008.070c śibire pāṇḍaveyānāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ

10,008.071a so 'cchinat kasya cit pādau jaghanaṃ caiva kasya cit

10,008.071c kāṃś cid bibheda pārśveṣu kālasṛṣṭa ivāntakaḥ

10,008.072a atyugrapratipiṣṭaiś ca nadadbhiś ca bhṛśāturaiḥ

10,008.072c gajāśvamathitaiś cānyair mahī kīrṇābhavat prabho

10,008.073a krośatāṃ kim idaṃ ko 'yaṃ kiṃ śabdaḥ kiṃ nu kiṃ kṛtam

10,008.073c evaṃ teṣāṃ tadā drauṇir antakaḥ samapadyata

10,008.074a apetaśastrasaṃnāhān saṃrabdhān pāṇḍusṛñjayān

10,008.074c prāhiṇon mṛtyulokāya drauṇiḥ praharatāṃ varaḥ

10,008.075a tatas tacchastravitrastā utpatanto bhayāturāḥ

10,008.075c nidrāndhā naṣṭasaṃjñāś ca tatra tatra nililyire

10,008.076a ūrustambhagṛhītāś ca kaśmalābhihataujasaḥ

10,008.076c vinadanto bhṛśaṃ trastāḥ saṃnyapeṣan parasparam

10,008.077a tato rathaṃ punar drauṇir āsthito bhīmanisvanam

10,008.077c dhanuṣpāṇiḥ śarair anyān preṣayad vai yamakṣayam

10,008.078a punar utpatataḥ kāṃś cid dūrād api narottamān

10,008.078c śūrān saṃpatataś cānyān kālarātryai nyavedayat

10,008.079a tathaiva syandanāgreṇa pramathan sa vidhāvati

10,008.079c śaravarṣaiś ca vividhair avarṣac chātravāṃs tataḥ

10,008.080a punaś ca suvicitreṇa śatacandreṇa carmaṇā

10,008.080c tena cākāśavarṇena tadācarata so 'sinā

10,008.081a tathā sa śibiraṃ teṣāṃ drauṇir āhavadurmadaḥ

10,008.081c vyakṣobhayata rājendra mahāhradam iva dvipaḥ

10,008.082a utpetus tena śabdena yodhā rājan vicetasaḥ

10,008.082c nidrārtāś ca bhayārtāś ca vyadhāvanta tatas tataḥ

10,008.082c*0039_01 vikrośaṃ cukruśuś cānye bahubaddhaṃ tatas tataḥ

10,008.083a visvaraṃ cukruśuś cānye bahvabaddhaṃ tathāvadan

10,008.083c na ca sma pratipadyante śastrāṇi vasanāni ca

10,008.084a vimuktakeśāś cāpy anye nābhyajānan parasparam

10,008.084c utpatantaḥ pare bhītāḥ ke cit tatra tathābhraman

10,008.084e purīṣam asṛjan ke cit ke cin mūtraṃ prasusruvuḥ

10,008.085a bandhanāni ca rājendra saṃchidya turagā dvipāḥ

10,008.085c samaṃ paryapataṃś cānye kurvanto mahad ākulam

10,008.086a tatra ke cin narā bhītā vyalīyanta mahītale

10,008.086c tathaiva tān nipatitān apiṃṣan gajavājinaḥ

10,008.087a tasmiṃs tathā vartamāne rakṣāṃsi puruṣarṣabha

10,008.087c tṛptāni vyanadann uccair mudā bharatasattama

10,008.088a sa śabdaḥ prerito rājan bhūtasaṃghair mudā yutaiḥ

10,008.088c apūrayad diśaḥ sarvā divaṃ cāpi mahāsvanaḥ

10,008.089a teṣām ārtasvaraṃ śrutvā vitrastā gajavājinaḥ

10,008.089c muktāḥ paryapatan rājan mṛdnantaḥ śibire janam

10,008.090a tais tatra paridhāvadbhiś caraṇodīritaṃ rajaḥ

10,008.090c akaroc chibire teṣāṃ rajanyāṃ dviguṇaṃ tamaḥ

10,008.091a tasmiṃs tamasi saṃjāte pramūḍhāḥ sarvato janāḥ

10,008.091c nājānan pitaraḥ putrān bhrātṝn bhrātara eva ca

10,008.092a gajā gajān atikramya nirmanuṣyā hayā hayān

10,008.092c atāḍayaṃs tathābhañjaṃs tathāmṛdnaṃś ca bhārata

10,008.093a te bhagnāḥ prapatantaś ca nighnantaś ca parasparam

10,008.093c nyapātayanta ca parān pātayitvā tathāpiṣan

10,008.094a vicetasaḥ sanidrāś ca tamasā cāvṛtā narāḥ

10,008.094c jaghnuḥ svān eva tatrātha kālenābhipracoditāḥ

10,008.095a tyaktvā dvārāṇi ca dvāḥsthās tathā gulmāṃś ca gaulmikāḥ

10,008.095c prādravanta yathāśakti kāṃdiśīkā vicetasaḥ

10,008.096a vipranaṣṭāś ca te 'nyonyaṃ nājānanta tadā vibho

10,008.096c krośantas tāta putreti daivopahatacetasaḥ

10,008.097a palāyatāṃ diśas teṣāṃ svān apy utsṛjya bāndhavān

10,008.097c gotranāmabhir anyonyam ākrandanta tato janāḥ

10,008.098a hāhākāraṃ ca kurvāṇāḥ pṛthivyāṃ śerate pare

10,008.098c tān buddhvā raṇamatto 'sau droṇaputro vyapothayat

10,008.099a tatrāpare vadhyamānā muhur muhur acetasaḥ

10,008.099c śibirān niṣpatanti sma kṣatriyā bhayapīḍitāḥ

10,008.100a tāṃs tu niṣpatatas trastāñ śibirāñ jīvitaiṣiṇaḥ

10,008.100c kṛtavarmā kṛpaś caiva dvāradeśe nijaghnatuḥ

10,008.101a viśastrayantrakavacān muktakeśān kṛtāñjalīn

10,008.101c vepamānān kṣitau bhītān naiva kāṃś cid amuñcatām

10,008.102a nāmucyata tayoḥ kaś cin niṣkrāntaḥ śibirād bahiḥ

10,008.102c kṛpasya ca mahārāja hārdikyasya ca durmateḥ

10,008.103a bhūyaś caiva cikīrṣantau droṇaputrasya tau priyam

10,008.103c triṣu deśeṣu dadatuḥ śibirasya hutāśanam

10,008.104a tataḥ prakāśe śibire khaḍgena pitṛnandanaḥ

10,008.104c aśvatthāmā mahārāja vyacarat kṛtahastavat

10,008.105a kāṃś cid āpatato vīrān aparāṃś ca pradhāvataḥ

10,008.105c vyayojayata khaḍgena prāṇair dvijavaro narān

10,008.106a kāṃś cid yodhān sa khaḍgena madhye saṃchidya vīryavān

10,008.106c apātayad droṇasutaḥ saṃrabdhas tilakāṇḍavat

10,008.107a vinadadbhir bhṛśāyastair narāśvadviradottamaiḥ

10,008.107c patitair abhavat kīrṇā medinī bharatarṣabha

10,008.108a mānuṣāṇāṃ sahasreṣu hateṣu patiteṣu ca

10,008.108c udatiṣṭhan kabandhāni bahūny utthāya cāpatan

10,008.109a sāyudhān sāṅgadān bāhūn nicakarta śirāṃsi ca

10,008.109c hastihastopamān ūrūn hastān pādāṃś ca bhārata

10,008.110a pṛṣṭhacchinnāñ śiraśchinnān pārśvacchinnāṃs tathāparān

10,008.110c samāsādyākarod drauṇiḥ kāṃś cic cāpi parāṅmukhān

10,008.111a madhyakāyān narān anyāṃś cicchedānyāṃś ca karṇataḥ

10,008.111c aṃsadeśe nihatyānyān kāye prāveśayac chiraḥ

10,008.112a evaṃ vicaratas tasya nighnataḥ subahūn narān

10,008.112c tamasā rajanī ghorā babhau dāruṇadarśanā

10,008.113a kiṃ cit prāṇaiś ca puruṣair hataiś cānyaiḥ sahasraśaḥ

10,008.113c bahunā ca gajāśvena bhūr abhūd bhīmadarśanā

10,008.114a yakṣarakṣaḥsamākīrṇe rathāśvadvipadāruṇe

10,008.114c kruddhena droṇaputreṇa saṃchinnāḥ prāpatan bhuvi

10,008.115a mātṝr anye pitṝn anye bhrātṝn anye vicukruśuḥ

10,008.115c ke cid ūcur na tat kruddhair dhārtarāṣṭraiḥ kṛtaṃ raṇe

10,008.116a yat kṛtaṃ naḥ prasuptānāṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ

10,008.116c asāṃnidhyād dhi pārthānām idaṃ naḥ kadanaṃ kṛtam

10,008.117a na devāsuragandharvair na yakṣair na ca rākṣasaiḥ

10,008.117c śakyo vijetuṃ kaunteyo goptā yasya janārdanaḥ

10,008.118a brahmaṇyaḥ satyavāg dāntaḥ sarvabhūtānukampakaḥ

10,008.118c na ca suptaṃ pramattaṃ vā nyastaśastraṃ kṛtāñjalim

10,008.118e dhāvantaṃ muktakeśaṃ vā hanti pārtho dhanaṃjayaḥ

10,008.119a tad idaṃ naḥ kṛtaṃ ghoraṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ

10,008.119c iti lālapyamānāḥ sma śerate bahavo janāḥ

10,008.120a stanatāṃ ca manuṣyāṇām apareṣāṃ ca kūjatām

10,008.120c tato muhūrtāt prāśāmyat sa śabdas tumulo mahān

10,008.121a śoṇitavyatiṣiktāyāṃ vasudhāyāṃ ca bhūmipa

10,008.121c tad rajas tumulaṃ ghoraṃ kṣaṇenāntaradhīyata

10,008.122a saṃveṣṭamānān udvignān nirutsāhān sahasraśaḥ

10,008.122c nyapātayan narān kruddhaḥ paśūn paśupatir yathā

10,008.123a anyonyaṃ saṃpariṣvajya śayānān dravato 'parān

10,008.123c saṃlīnān yudhyamānāṃś ca sarvān drauṇir apothayat

10,008.124a dahyamānā hutāśena vadhyamānāś ca tena te

10,008.124c parasparaṃ tadā yodhā anayan yamasādanam

10,008.125a tasyā rajanyās tv ardhena pāṇḍavānāṃ mahad balam

10,008.125c gamayām āsa rājendra drauṇir yamaniveśanam

10,008.126a niśācarāṇāṃ sattvānāṃ sa rātrir harṣavardhinī

10,008.126c āsīn naragajāśvānāṃ raudrī kṣayakarī bhṛśam

10,008.127a tatrādṛśyanta rakṣāṃsi piśācāś ca pṛthagvidhāḥ

10,008.127c khādanto naramāṃsāni pibantaḥ śoṇitāni ca

10,008.128a karālāḥ piṅgalā raudrāḥ śailadantā rajasvalāḥ

10,008.128c jaṭilā dīrghasakthāś ca pañcapādā mahodarāḥ

10,008.129a paścād aṅgulayo rūkṣā virūpā bhairavasvanāḥ

10,008.129c ghaṭajānavo 'tihrasvāś ca nīlakaṇṭhā vibhīṣaṇāḥ

10,008.130a saputradārāḥ sukrūrā durdarśanasunirghṛṇāḥ

10,008.130c vividhāni ca rūpāṇi tatrādṛśyanta rakṣasām

10,008.131a pītvā ca śoṇitaṃ hṛṣṭāḥ prānṛtyan gaṇaśo 'pare

10,008.131c idaṃ varam idaṃ medhyam idaṃ svādv iti cābruvan

10,008.132a medomajjāsthiraktānāṃ vasānāṃ ca bhṛśāsitāḥ

10,008.132c paramāṃsāni khādantaḥ kravyādā māṃsajīvinaḥ

10,008.133a vasāṃ cāpy apare pītvā paryadhāvan vikukṣilāḥ

10,008.133c nānāvaktrās tathā raudrāḥ kravyādāḥ piśitāśinaḥ

10,008.134a ayutāni ca tatrāsan prayutāny arbudāni ca

10,008.134c rakṣasāṃ ghorarūpāṇāṃ mahatāṃ krūrakarmaṇām

10,008.135a muditānāṃ vitṛptānāṃ tasmin mahati vaiśase

10,008.135c sametāni bahūny āsan bhūtāni ca janādhipa

10,008.136a pratyūṣakāle śibirāt pratigantum iyeṣa saḥ

10,008.136c nṛśoṇitāvasiktasya drauṇer āsīd asitsaruḥ

10,008.136e pāṇinā saha saṃśliṣṭa ekībhūta iva prabho

10,008.137a sa niḥśeṣān arīn kṛtvā virarāja janakṣaye

10,008.137c yugānte sarvabhūtāni bhasma kṛtveva pāvakaḥ

10,008.138a yathāpratijñaṃ tat karma kṛtvā drauṇāyaniḥ prabho

10,008.138c durgamāṃ padavīṃ kṛtvā pitur āsīd gatajvaraḥ

10,008.139a yathaiva saṃsuptajane śibire prāviśan niśi

10,008.139c tathaiva hatvā niḥśabde niścakrāma nararṣabhaḥ

10,008.140a niṣkramya śibirāt tasmāt tābhyāṃ saṃgamya vīryavān

10,008.140c ācakhyau karma tat sarvaṃ hṛṣṭaḥ saṃharṣayan vibho

10,008.141a tāv apy ācakhyatus tasmai priyaṃ priyakarau tadā

10,008.141c pāñcālān sṛñjayāṃś caiva vinikṛttān sahasraśaḥ

10,008.141e prītyā coccair udakrośaṃs tathaivāsphoṭayaṃs talān

10,008.142a evaṃvidhā hi sā rātriḥ somakānāṃ janakṣaye

10,008.142c prasuptānāṃ pramattānām āsīt subhṛśadāruṇā

10,008.143a asaṃśayaṃ hi kālasya paryāyo duratikramaḥ

10,008.143c tādṛśā nihatā yatra kṛtvāsmākaṃ janakṣayam

10,008.144 dhṛtarāṣṭra uvāca

10,008.144a prāg eva sumahat karma drauṇir etan mahārathaḥ

10,008.144c nākarod īdṛśaṃ kasmān matputravijaye dhṛtaḥ

10,008.145a atha kasmād dhate kṣatre karmedaṃ kṛtavān asau

10,008.145c droṇaputro maheṣvāsas tan me śaṃsitum arhasi

10,008.146 saṃjaya uvāca

10,008.146a teṣāṃ nūnaṃ bhayān nāsau kṛtavān kurunandana

10,008.146c asāṃnidhyād dhi pārthānāṃ keśavasya ca dhīmataḥ

10,008.147a sātyakeś cāpi karmedaṃ droṇaputreṇa sādhitam

10,008.147c na hi teṣāṃ samakṣaṃ tān hanyād api marutpatiḥ

10,008.148a etad īdṛśakaṃ vṛttaṃ rājan suptajane vibho

10,008.148c tato janakṣayaṃ kṛtvā pāṇḍavānāṃ mahātyayam

10,008.148e diṣṭyā diṣṭyeti cānyonyaṃ sametyocur mahārathāḥ

10,008.149a paryaṣvajat tato drauṇis tābhyāṃ ca pratinanditaḥ

10,008.149c idaṃ harṣāc ca sumahad ādade vākyam uttamam

10,008.150a pāñcālā nihatāḥ sarve draupadeyāś ca sarvaśaḥ

10,008.150c somakā matsyaśeṣāś ca sarve vinihatā mayā

10,008.151a idānīṃ kṛtakṛtyāḥ sma yāma tatraiva māciram

10,008.151c yadi jīvati no rājā tasmai śaṃsāmahe priyam

10,009.001 saṃjaya uvāca

10,009.001a te hatvā sarvapāñcālān draupadeyāṃś ca sarvaśaḥ

10,009.001c agacchan sahitās tatra yatra duryodhano hataḥ

10,009.002a gatvā cainam apaśyaṃs te kiṃ cit prāṇaṃ narādhipam

10,009.002c tato rathebhyaḥ praskandya parivavrus tavātmajam

10,009.003a taṃ bhagnasakthaṃ rājendra kṛcchraprāṇam acetasam

10,009.003c vamantaṃ rudhiraṃ vaktrād apaśyan vasudhātale

10,009.004a vṛtaṃ samantād bahubhiḥ śvāpadair ghoradarśanaiḥ

10,009.004c śālāvṛkagaṇaiś caiva bhakṣayiṣyadbhir antikāt

10,009.005a nivārayantaṃ kṛcchrāt tāñ śvāpadān saṃcikhādiṣūn

10,009.005c viveṣṭamānaṃ mahyāṃ ca subhṛśaṃ gāḍhavedanam

10,009.006a taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ bhūmau svarudhirokṣitam

10,009.006c hataśiṣṭās trayo vīrāḥ śokārtāḥ paryavārayan

10,009.006e aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ

10,009.007a tais tribhiḥ śoṇitādigdhair niḥśvasadbhir mahārathaiḥ

10,009.007c śuśubhe saṃvṛto rājā vedī tribhir ivāgnibhiḥ

10,009.008a te taṃ śayānaṃ saṃprekṣya rājānam atathocitam

10,009.008a*0040_01 duḥkhād aśrūṇy amuñcanta niḥśvāsaparamā nṛpaḥ

10,009.008c aviṣahyena duḥkhena tatas te rurudus trayaḥ

10,009.009a tatas te rudhiraṃ hastair mukhān nirmṛjya tasya ha

10,009.009c raṇe rājñaḥ śayānasya kṛpaṇaṃ paryadevayan

10,009.010 kṛpa uvāca

10,009.010a na daivasyātibhāro 'sti yad ayaṃ rudhirokṣitaḥ

10,009.010c ekādaśacamūbhartā śete duryodhano hataḥ

10,009.011a paśya cāmīkarābhasya cāmīkaravibhūṣitām

10,009.011c gadāṃ gadāpriyasyemāṃ samīpe patitāṃ bhuvi

10,009.012a iyam enaṃ gadā śūraṃ na jahāti raṇe raṇe

10,009.012c svargāyāpi vrajantaṃ hi na jahāti yaśasvinam

10,009.013a paśyemāṃ saha vīreṇa jāmbūnadavibhūṣitām

10,009.013c śayānāṃ śayane dharme bhāryāṃ prītimatīm iva

10,009.014a yo vai mūrdhāvasiktānām agre yātaḥ paraṃtapaḥ

10,009.014c sa hato grasate pāṃsūn paśya kālasya paryayam

10,009.015a yenājau nihatā bhūmāv aśerata purā dviṣaḥ

10,009.015c sa bhūmau nihataḥ śete kururājaḥ parair ayam

10,009.016a bhayān namanti rājāno yasya sma śatasaṃghaśaḥ

10,009.016c sa vīraśayane śete kravyādbhiḥ parivāritaḥ

10,009.017a upāsata nṛpāḥ pūrvam arthahetor yam īśvaram

10,009.017c dhik sadyo nihataḥ śete paśya kālasya paryayam

10,009.017c*0041_01 tam upāsyanty araṇye 'dya mṛgagomāyavaḥ sma ha

10,009.017c*0042_01 upāsate ca taṃ hy adya kravyādā māṃsahetavaḥ

10,009.017c*0043_01 tam upāsanta kauravyaṃ kravyādā māṃsagṛddhinaḥ

10,009.018 saṃjaya uvāca

10,009.018a taṃ śayānaṃ nṛpaśreṣṭhaṃ tato bharatasattama

10,009.018c aśvatthāmā samālokya karuṇaṃ paryadevayat

10,009.019a āhus tvāṃ rājaśārdūla mukhyaṃ sarvadhanuṣmatām

10,009.019c dhanādhyakṣopamaṃ yuddhe śiṣyaṃ saṃkarṣaṇasya ha

10,009.020a kathaṃ vivaram adrākṣīd bhīmasenas tavānagha

10,009.020c balinaḥ kṛtino nityaṃ sa ca pāpātmavān nṛpa

10,009.021a kālo nūnaṃ mahārāja loke 'smin balavattaraḥ

10,009.021c paśyāmo nihataṃ tvāṃ ced bhīmasenena saṃyuge

10,009.022a kathaṃ tvāṃ sarvadharmajñaṃ kṣudraḥ pāpo vṛkodaraḥ

10,009.022c nikṛtyā hatavān mando nūnaṃ kālo duratyayaḥ

10,009.023a dharmayuddhe hy adharmeṇa samāhūyaujasā mṛdhe

10,009.023c gadayā bhīmasenena nirbhinne sakthinī tava

10,009.024a adharmeṇa hatasyājau mṛdyamānaṃ padā śiraḥ

10,009.024c yad upekṣitavān kṣudro dhik tam astu yudhiṣṭhiram

10,009.024c*0044_01 dhig astu tasya pāpasya mithyā dharmiṣṭhavādinaḥ

10,009.024c*0044_02 idaṃ pāpaṃ bhīmasenaḥ kṛtavāñ chadmanā ca yat

10,009.025a yuddheṣv apavadiṣyanti yodhā nūnaṃ vṛkodaram

10,009.025c yāvat sthāsyanti bhūtāni nikṛtyā hy asi pātitaḥ

10,009.026a nanu rāmo 'bravīd rājaṃs tvāṃ sadā yadunandanaḥ

10,009.026c duryodhanasamo nāsti gadayā iti vīryavān

10,009.027a ślāghate tvāṃ hi vārṣṇeyo rājan saṃsatsu bhārata

10,009.027c suśiṣyo mama kauravyo gadāyuddha iti prabho

10,009.028a yāṃ gatiṃ kṣatriyasyāhuḥ praśastāṃ paramarṣayaḥ

10,009.028c hatasyābhimukhasyājau prāptas tvam asi tāṃ gatim

10,009.029a duryodhana na śocāmi tvām ahaṃ puruṣarṣabha

10,009.029c hataputrāṃ tu śocāmi gāndhārīṃ pitaraṃ ca te

10,009.029c*0045_01 yāv anāthau kṛtau vīra tvayā nāthena vadhyatā

10,009.029e bhikṣukau vicariṣyete śocantau pṛthivīm imām

10,009.030a dhig astu kṛṣṇaṃ vārṣṇeyam arjunaṃ cāpi durmatim

10,009.030c dharmajñamāninau yau tvāṃ vadhyamānam upekṣatām

10,009.031a pāṇḍavāś cāpi te sarve kiṃ vakṣyanti narādhipān

10,009.031c kathaṃ duryodhano 'smābhir hata ity anapatrapāḥ

10,009.032a dhanyas tvam asi gāndhāre yas tvam āyodhane hataḥ

10,009.032c prayāto 'bhimukhaḥ śatrūn dharmeṇa puruṣarṣabha

10,009.033a hataputrā hi gāndhārī nihatajñātibāndhavā

10,009.033c prajñācakṣuś ca durdharṣaḥ kāṃ gatiṃ pratipatsyate

10,009.034a dhig astu kṛtavarmāṇaṃ māṃ kṛpaṃ ca mahāratham

10,009.034c ye vayaṃ na gatāḥ svargaṃ tvāṃ puraskṛtya pārthivam

10,009.035a dātāraṃ sarvakāmānāṃ rakṣitāraṃ prajāhitam

10,009.035c yad vayaṃ nānugacchāmas tvāṃ dhig asmān narādhamān

10,009.036a kṛpasya tava vīryeṇa mama caiva pituś ca me

10,009.036c sabhṛtyānāṃ naravyāghra ratnavanti gṛhāṇi ca

10,009.037a bhavatprasādād asmābhiḥ samitraiḥ sahabāndhavaiḥ

10,009.037c avāptāḥ kratavo mukhyā bahavo bhūridakṣiṇāḥ

10,009.038a kutaś cāpīdṛśaṃ sārtham upalapsyāmahe vayam

10,009.038c yādṛśena puraskṛtya tvaṃ gataḥ sarvapārthivān

10,009.039a vayam eva trayo rājan gacchantaṃ paramāṃ gatim

10,009.039c yad vai tvāṃ nānugacchāmas tena tapsyāmahe vayam

10,009.040a tvatsvargahīnā hīnārthāḥ smarantaḥ sukṛtasya te

10,009.040c kiṃ nāma tad bhavet karma yena tvānuvrajema vai

10,009.041a duḥkhaṃ nūnaṃ kuruśreṣṭha cariṣyāmo mahīm imām

10,009.041c hīnānāṃ nas tvayā rājan kutaḥ śāntiḥ kutaḥ sukham

10,009.042a gatvaitāṃs tu mahārāja sametya tvaṃ mahārathān

10,009.042c yathāśreṣṭhaṃ yathājyeṣṭhaṃ pūjayer vacanān mama

10,009.043a ācāryaṃ pūjayitvā ca ketuṃ sarvadhanuṣmatām

10,009.043c hataṃ mayādya śaṃsethā dhṛṣṭadyumnaṃ narādhipa

10,009.044a pariṣvajethā rājānaṃ bāhlikaṃ sumahāratham

10,009.044c saindhavaṃ somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca

10,009.045a tathā pūrvagatān anyān svargaṃ pārthivasattamān

10,009.045c asmad vākyāt pariṣvajya pṛcchethās tvam anāmayam

10,009.046a ity evam uktvā rājānaṃ bhagnasaktham acetasam

10,009.046c aśvatthāmā samudvīkṣya punar vacanam abravīt

10,009.047a duryodhana jīvasi ced vācaṃ śrotrasukhāṃ śṛṇu

10,009.047c sapta pāṇḍavataḥ śeṣā dhārtarāṣṭrās trayo vayam

10,009.048a te caiva bhrātaraḥ pañca vāsudevo 'tha sātyakiḥ

10,009.048c ahaṃ ca kṛtavarmā ca kṛpaḥ śāradvatas tathā

10,009.049a draupadeyā hatāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya cātmajāḥ

10,009.049c pāñcālā nihatāḥ sarve matsyaśeṣaṃ ca bhārata

10,009.050a kṛte pratikṛtaṃ paśya hataputrā hi pāṇḍavāḥ

10,009.050c sauptike śibiraṃ teṣāṃ hataṃ sanaravāhanam

10,009.051a mayā ca pāpakarmāsau dhṛṣṭadyumno mahīpate

10,009.051c praviśya śibiraṃ rātrau paśumāreṇa māritaḥ

10,009.052a duryodhanas tu tāṃ vācaṃ niśamya manasaḥ priyām

10,009.052c pratilabhya punaś ceta idaṃ vacanam abravīt

10,009.053a na me 'karot tad gāṅgeyo na karṇo na ca te pitā

10,009.053c yat tvayā kṛpabhojābhyāṃ sahitenādya me kṛtam

10,009.054a sa cet senāpatiḥ kṣudro hataḥ sārdhaṃ śikhaṇḍinā

10,009.054c tena manye maghavatā samam ātmānam adya vai

10,009.055a svasti prāpnuta bhadraṃ vaḥ svarge naḥ saṃgamaḥ punaḥ

10,009.055c ity evam uktvā tūṣṇīṃ sa kururājo mahāmanāḥ

10,009.055c*0046_01 samutsṛṣṭeṣu vidhinā prāṇeṣu gaganaṃ gate

10,009.055c*0046_02 vidyuttejaḥsamaḥ prāyāt kṛpādyāḥ kautukānvitāḥ

10,009.055c*0047_01 ākrāmata divaṃ puṇyāṃ śarīraṃ kṣitim āviśat

10,009.055c*0047_02 evaṃ te nidhanaṃ yātaḥ putro duryodhano nṛpa

10,009.055c*0047_03 agre yātvā raṇe śūraḥ paścād vinihataḥ paraiḥ

10,009.055e prāṇān udasṛjad vīraḥ suhṛdāṃ śokam ādadhat

10,009.056a tatheti te pariṣvaktāḥ pariṣvajya ca taṃ nṛpam

10,009.056a*0048_01 vimānasaṃstham ākāśe dadṛśus te suyodhanam

10,009.056a*0048_02 aindrair gaṇaiḥ parivṛtaṃ divyamālyānulepanam

10,009.056a*0048_03 sādhu sādhv iti bhāṣantaṃ kṛpādīnāṃ punaḥ punaḥ

10,009.056c punaḥ punaḥ prekṣamāṇāḥ svakān āruruhū rathān

10,009.057a ity evaṃ tava putrasya niśamya karuṇāṃ giram

10,009.057c pratyūṣakāle śokārtaḥ prādhāvaṃ nagaraṃ prati

10,009.057c*0049_01 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ

10,009.057c*0049_02 ghoro viśasano raudro rājan durmantrite tava

10,009.058a tava putre gate svargaṃ śokārtasya mamānagha

10,009.058c ṛṣidattaṃ pranaṣṭaṃ tad divyadarśitvam adya vai

10,009.059 vaiśaṃpāyana uvāca

10,009.059a iti śrutvā sa nṛpatiḥ putrajñātivadhaṃ tadā

10,009.059c niḥśvasya dīrgham uṣṇaṃ ca tataś cintāparo 'bhavat

10,010.000*0050_01 nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam

10,010.000*0050_02 devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet

10,010.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,010.001a tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ dhṛṣṭadyumnasya sārathiḥ

10,010.001c śaśaṃsa dharmarājāya sauptike kadanaṃ kṛtam

10,010.002a draupadeyā mahārāja drupadasyātmajaiḥ saha

10,010.002c pramattā niśi viśvastāḥ svapantaḥ śibire svake

10,010.003a kṛtavarmaṇā nṛśaṃsena gautamena kṛpeṇa ca

10,010.003c aśvatthāmnā ca pāpena hataṃ vaḥ śibiraṃ niśi

10,010.004a etair naragajāśvānāṃ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ

10,010.004c sahasrāṇi nikṛntadbhir niḥśeṣaṃ te balaṃ kṛtam

10,010.004c*0051_01 vighuṣṭanānāvihagaphalabhārānatasya ha

10,010.005a chidyamānasya mahato vanasyeva paraśvadhaiḥ

10,010.005c śuśruve sumahāñ śabdo balasya tava bhārata

10,010.006a aham eko 'vaśiṣṭas tu tasmāt sainyān mahīpate

10,010.006c muktaḥ kathaṃ cid dharmātman vyagrasya kṛtavarmaṇaḥ

10,010.007a tac chrutvā vākyam aśivaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

10,010.007c papāta mahyāṃ durdharṣaḥ putraśokasamanvitaḥ

10,010.008a taṃ patantam abhikramya parijagrāha sātyakiḥ

10,010.008c bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau

10,010.009a labdhacetās tu kaunteyaḥ śokavihvalayā girā

10,010.009c jitvā śatrūñ jitaḥ paścāt paryadevayad āturaḥ

10,010.010a durvidā gatir arthānām api ye divyacakṣuṣaḥ

10,010.010c jīyamānā jayanty anye jayamānā vayaṃ jitāḥ

10,010.011a hatvā bhrātṝn vayasyāṃś ca pitṝn putrān suhṛdgaṇān

10,010.011c bandhūn amātyān pautrāṃś ca jitvā sarvāñ jitā vayam

10,010.012a anartho hy arthasaṃkāśas tathārtho 'narthadarśanaḥ

10,010.012c jayo 'yam ajayākāro jayas tasmāt parājayaḥ

10,010.013a yaṃ jitvā tapyate paścād āpanna iva durmatiḥ

10,010.013c kathaṃ manyeta vijayaṃ tato jitataraḥ paraiḥ

10,010.014a yeṣām arthāya pāpasya dhig jayasya suhṛdvadhe

10,010.014c nirjitair apramattair hi vijitā jitakāśinaḥ

10,010.015a karṇinālīkadaṃṣṭrasya khaḍgajihvasya saṃyuge

10,010.015c cāpavyāttasya raudrasya jyātalasvananādinaḥ

10,010.016a kruddhasya narasiṃhasya saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ

10,010.016c ye vyamucyanta karṇasya pramādāt ta ime hatāḥ

10,010.017a rathahradaṃ śaravarṣormimantaṃ; ratnācitaṃ vāhanarājiyuktam

10,010.017c śaktyṛṣṭimīnadhvajanāganakraṃ; śarāsanāvartamaheṣuphenam

10,010.018a saṃgrāmacandrodayavegavelaṃ; droṇārṇavaṃ jyātalanemighoṣam

10,010.018c ye terur uccāvacaśastranaubhis; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt

10,010.019a na hi pramādāt paramo 'sti kaś cid; vadho narāṇām iha jīvaloke

10,010.019c pramattam arthā hi naraṃ samantāt; tyajanty anarthāś ca samāviśanti

10,010.020a dhvajottamāgrocchritadhūmaketuṃ; śarārciṣaṃ kopamahāsamīram

10,010.020c mahādhanurjyātalanemighoṣaṃ; tanutranānāvidhaśastrahomam

10,010.021a mahācamūkakṣavarābhipannaṃ; mahāhave bhīṣmamahādavāgnim

10,010.021c ye sehur āttāyataśastravegaṃ; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt

10,010.022a na hi pramattena nareṇa labhyā; vidyā tapaḥ śrīr vipulaṃ yaśo vā

10,010.022c paśyāpramādena nihatya śatrūn; sarvān mahendraṃ sukham edhamānam

10,010.023a indropamān pārthivaputrapautrān; paśyāviśeṣeṇa hatān pramādāt

10,010.023c tīrtvā samudraṃ vaṇijaḥ samṛddhāḥ; sannāḥ kunadyām iva helamānāḥ

10,010.023e amarṣitair ye nihatāḥ śayānā; niḥsaṃśayaṃ te tridivaṃ prapannāḥ

10,010.024a kṛṣṇāṃ nu śocāmi kathaṃ na sādhvīṃ; śokārṇave sādya vinaṅkṣyatīti

10,010.024c bhrātṝṃś ca putrāṃś ca hatān niśamya; pāñcālarājaṃ pitaraṃ ca vṛddham

10,010.024e dhruvaṃ visaṃjñā patitā pṛthivyāṃ; sā śeṣyate śokakṛśāṅgayaṣṭiḥ

10,010.025a tac chokajaṃ duḥkham apārayantī; kathaṃ bhaviṣyaty ucitā sukhānām

10,010.025c putrakṣayabhrātṛvadhapraṇunnā; pradahyamāneva hutāśanena

10,010.026a ity evam ārtaḥ paridevayan sa; rājā kurūṇāṃ nakulaṃ babhāṣe

10,010.026c gacchānayainām iha mandabhāgyāṃ; samātṛpakṣām iti rājaputrīm

10,010.027a mādrīsutas tat parigṛhya vākyaṃ; dharmeṇa dharmapratimasya rājñaḥ

10,010.027c yayau rathenālayam āśu devyāḥ; pāñcālarājasya ca yatra dārāḥ

10,010.028a prasthāpya mādrīsutam ājamīḍhaḥ; śokārditas taiḥ sahitaḥ suhṛdbhiḥ

10,010.028c rorūyamāṇaḥ prayayau sutānām; āyodhanaṃ bhūtagaṇānukīrṇam

10,010.029a sa tat praviśyāśivam ugrarūpaṃ; dadarśa putrān suhṛdaḥ sakhīṃś ca

10,010.029c bhūmau śayānān rudhirārdragātrān; vibhinnabhagnāpahṛtottamāṅgān

10,010.030a sa tāṃs tu dṛṣṭvā bhṛśam ārtarūpo; yudhiṣṭhiro dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ

10,010.030c uccaiḥ pracukrośa ca kauravāgryaḥ; papāta corvyāṃ sagaṇo visaṃjñaḥ

10,011.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,011.001a sa dṛṣṭvā nihatān saṃkhye putrān bhrātṝn sakhīṃs tathā

10,011.001c mahāduḥkhaparītātmā babhūva janamejaya

10,011.002a tatas tasya mahāñ śokaḥ prādurāsīn mahātmanaḥ

10,011.002c smarataḥ putrapautrāṇāṃ bhrātṝṇāṃ svajanasya ha

10,011.003a tam aśruparipūrṇākṣaṃ vepamānam acetasam

10,011.003c suhṛdo bhṛśasaṃvignāḥ sāntvayāṃ cakrire tadā

10,011.003c*0052_01 kṛtvā tu vidhivat teṣāṃ putrāṇām amitaujasām

10,011.003c*0052_02 pretakāryāṇi sarveṣāṃ babhūva bhṛśaduḥkhitaḥ

10,011.004a tatas tasmin kṣaṇe kālye rathenādityavarcasā

10,011.004a*0053_01 tasmin muhūrte javanair vājibhir hemamālibhiḥ

10,011.004c nakulaḥ kṛṣṇayā sārdham upāyāt paramārtayā

10,011.005a upaplavyagatā sā tu śrutvā sumahad apriyam

10,011.005c tadā vināśaṃ putrāṇāṃ sarveṣāṃ vyathitābhavat

10,011.006a kampamāneva kadalī vātenābhisamīritā

10,011.006c kṛṣṇā rājānam āsādya śokārtā nyapatad bhuvi

10,011.007a babhūva vadanaṃ tasyāḥ sahasā śokakarśitam

10,011.007c phullapadmapalāśākṣyās tamodhvasta ivāṃśumān

10,011.008a tatas tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā saṃrambhī satyavikramaḥ

10,011.008c bāhubhyāṃ parijagrāha samupetya vṛkodaraḥ

10,011.009a sā samāśvāsitā tena bhīmasenena bhāminī

10,011.009c rudatī pāṇḍavaṃ kṛṣṇā sahabhrātaram abravīt

10,011.010a diṣṭyā rājaṃs tvam adyemām akhilāṃ bhokṣyase mahīm

10,011.010c ātmajān kṣatradharmeṇa saṃpradāya yamāya vai

10,011.011a diṣṭyā tvaṃ pārtha kuśalī mattamātaṅgagāminam

10,011.011b@001_0001 rājan rājyaṃ pradāya tvam anujānāṃ mayā saha

10,011.011b@001_0002 vanaṃ vraja parityajya kaṣṭāṃ rājyaspṛhāṃ vibho

10,011.011b@001_0003 evaṃvidhaṃ phalaṃ kaṣṭaṃ rājyasya kaṭukodayam

10,011.011b@001_0004 yatra jñātivadhaṃ kṛtvā rājyena sukham īpsyate

10,011.011b@001_0005 yadartham iṣyate rājyaṃ bhogāś cārthā dhanāni ca

10,011.011b@001_0006 drauṇirūpeṇa daivena hatāḥ paśuvad eva te

10,011.011b@001_0007 nūnaṃ vajreṇa ghaṭitaṃ hṛdayaṃ tava pārthiva

10,011.011b@001_0008 tathā hi mandabhāgyāyā mama duḥkhāni sarvadā

10,011.011b@001_0009 paśyantyā lokanāthebhyo bhartṛbhyaḥ surasaṃmite

10,011.011b@001_0010 smṛtvā teṣāṃ sukhaṃ cādya yauvanaṃ ca narādhipa

10,011.011b@001_0011 ceṣṭāś ca vividhās teṣāṃ vayaḥkālānurūpikāḥ

10,011.011b@001_0012 kathaṃ śakṣyasi rājendra muhūrtam api jīvitum

10,011.011b@001_0013 bhrātaro mama rājendra bhṛtyā iva vaśe tava

10,011.011b@001_0014 tān apaśyan kathaṃ rājan bhaviṣyasi vicintya vai

10,011.011b@001_0015 katham āsthāya kāle tvaṃ ratiṃ prāpsyasi pārthiva

10,011.011b@001_0016 putrapautrair vihīno hi śyālair bandhubhir eva ca

10,011.011b@001_0017 bāndhavaiḥ kṛtakṛtyaiś ca suhṛdbhir jñātibhis tathā

10,011.011b@001_0018 atha vā rājyalabdhastho bhogecchaḥ kṛpaṇo 'si cet

10,011.011b@001_0019 kāmaṃ te 'stu yathājoṣam ahaṃ tyakṣyāmi jīvitam

10,011.011b@001_0020 citāṃ kuruta me kṣipraṃ pravekṣyāmi hutāśanam

10,011.011b@001_0021 na kariṣyatha me jātu vacanaṃ hy etad eva hi

10,011.011b@001_0022 viṣeṇa rajjvā pātena parityakṣyāmi jīvitam

10,011.011b@001_0023 tasya pāpakṛto drauṇer jīvato jīvitaṃ na me

10,011.011b@001_0024 nimeṣam api ca sthātuṃ kathaṃ yuktaṃ nareśvara

10,011.011b@001_0025 ihaiva prāyam āsiṣye darbhān saṃstara vā śubhe

10,011.011b@001_0026 vajrapātopamaṃ duḥkhaṃ sāhaṃ śakṣye kathaṃ tv aham

10,011.011b@001_0027 hā heti paridevantyāḥ smṛtvā putrāṃs tathāgatān

10,011.011b@001_0028 maraṇaṃ sarvathā śreṣṭhaṃ na tu me jīvitaṃ kṣamam

10,011.011b@001_0029 yena me niśi suptasya bhrātṛvargasya pārthiva

10,011.011b@001_0030 jīvitaṃ dū[hṛ]tam eveha paśūnām iva tasya tu

10,011.011b@001_0031 jīvato jīvituṃ nāhaṃ dhārayiṣye muhūrtakam

10,011.011b@001_0032 eṣā tyajāmy ahaṃ prāya āsthāyedaṃ tavāgrataḥ

10,011.011c avāpya pṛthivīṃ kṛtsnāṃ saubhadraṃ na smariṣyasi

10,011.012a ātmajāṃs tena dharmeṇa śrutvā śūrān nipātitān

10,011.012c upaplavye mayā sārdhaṃ diṣṭyā tvaṃ na smariṣyasi

10,011.013a prasuptānāṃ vadhaṃ śrutvā drauṇinā pāpakarmaṇā

10,011.013c śokas tapati māṃ pārtha hutāśana ivāśayam

10,011.014a tasya pāpakṛto drauṇer na ced adya tvayā mṛdhe

10,011.014c hriyate sānubandhasya yudhi vikramya jīvitam

10,011.015a ihaiva prāyam āsiṣye tan nibodhata pāṇḍavāḥ

10,011.015c na cet phalam avāpnoti drauṇiḥ pāpasya karmaṇaḥ

10,011.016a evam uktvā tataḥ kṛṣṇā pāṇḍavaṃ pratyupāviśat

10,011.016c yudhiṣṭhiraṃ yājñasenī dharmarājaṃ yaśasvinī

10,011.017a dṛṣṭvopaviṣṭāṃ rājarṣiḥ pāṇḍavo mahiṣīṃ priyām

10,011.017c pratyuvāca sa dharmātmā draupadīṃ cārudarśanām

10,011.018a dharmyaṃ dharmeṇa dharmajñe prāptās te nidhanaṃ śubhe

10,011.018c putrās te bhrātaraś caiva tān na śocitum arhasi

10,011.018c*0054_01 taṃ śrutvāgatamanyutatkampamānābhyapadyata(sic)

10,011.019a droṇaputraḥ sa kalyāṇi vanaṃ dūram ito gataḥ

10,011.019c tasya tvaṃ pātanaṃ saṃkhye kathaṃ jñāsyasi śobhane

10,011.020 draupady uvāca

10,011.020a droṇaputrasya sahajo maṇiḥ śirasi me śrutaḥ

10,011.020c nihatya saṃkhye taṃ pāpaṃ paśyeyaṃ maṇim āhṛtam

10,011.020e rājañ śirasi taṃ kṛtvā jīveyam iti me matiḥ

10,011.021 vaiśaṃpāyana uvāca

10,011.021a ity uktvā pāṇḍavaṃ kṛṣṇā rājānaṃ cārudarśanā

10,011.021c bhīmasenam athābhyetya kupitā vākyam abravīt

10,011.022a trātum arhasi māṃ bhīma kṣatradharmam anusmaran

10,011.022c jahi taṃ pāpakarmāṇaṃ śambaraṃ maghavān iva

10,011.022e na hi te vikrame tulyaḥ pumān astīha kaś cana

10,011.023a śrutaṃ tat sarvalokeṣu paramavyasane yathā

10,011.023c dvīpo 'bhūs tvaṃ hi pārthānāṃ nagare vāraṇāvate

10,011.023e hiḍimbadarśane caiva tathā tvam abhavo gatiḥ

10,011.024a tathā virāṭanagare kīcakena bhṛśārditām

10,011.024c mām apy uddhṛtavān kṛcchrāt paulomīṃ maghavān iva

10,011.025a yathaitāny akṛthāḥ pārtha mahākarmāṇi vai purā

10,011.025c tathā drauṇim amitraghna vinihatya sukhī bhava

10,011.025c*0055_01 visphārya saśaraṃ cāpaṃ tūrṇam aśvāṃś ca nodayan

10,011.025c*0055_02 taṃ pāpaṃ puruṣavyāghra vinihatya sukhī bhava

10,011.026a tasyā bahuvidhaṃ duḥkhān niśamya paridevitam

10,011.026c nāmarṣayata kaunteyo bhīmaseno mahābalaḥ

10,011.027a sa kāñcanavicitrāṅgam āruroha mahāratham

10,011.027c ādāya ruciraṃ citraṃ samārgaṇaguṇaṃ dhanuḥ

10,011.028a nakulaṃ sārathiṃ kṛtvā droṇaputravadhe vṛtaḥ

10,011.028c visphārya saśaraṃ cāpaṃ tūrṇam aśvān acodayat

10,011.029a te hayāḥ puruṣavyāghra coditā vātaraṃhasaḥ

10,011.029c vegena tvaritā jagmur harayaḥ śīghragāminaḥ

10,011.030a śibirāt svād gṛhītvā sa rathasya padam acyutaḥ

10,011.030c droṇaputrarathasyāśu yayau mārgeṇa vīryavān

10,012.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,012.001a tasmin prayāte durdharṣe yadūnām ṛṣabhas tataḥ

10,012.001c abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

10,012.002a eṣa pāṇḍava te bhrātā putraśokam apārayan

10,012.002c jighāṃsur drauṇim ākrande yāti bhārata bhārataḥ

10,012.003a bhīmaḥ priyas te sarvebhyo bhrātṛbhyo bharatarṣabha

10,012.003c taṃ kṛcchragatam adya tvaṃ kasmān nābhyavapadyase

10,012.003c*0056_01 syās tu me paramaṃ guhyaṃ śrutvā ca kriyatāṃ punaḥ

10,012.003c*0057_01 taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ bhīmasenaṃ mahābalam

10,012.003c*0057_02 droṇaputravadhaprepsuṃ kasmān nābhyavapatsyase

10,012.003c*0057_03 sa hi krodhaparītātmā śāṃkaraṃ vapur āsthitaḥ

10,012.003c*0057_04 avadhyaḥ sarvalokānāṃ drauṇiḥ paramakopanaḥ

10,012.003c*0057_05 krodhena paramāviṣṭaṃ bhīmaṃ putravadhārditam

10,012.003c*0057_06 dṛṣṭamātreṇa taṃ śūro vadhiṣyati mahāstravit

10,012.003c*0057_07 sa śūraḥ sa ca vikrāntaḥ samanyur nāśayiṣyati

10,012.003c*0057_08 tasmād bhīmaṃ mahārāja prayāma bharatarṣabha

10,012.004a yat tad ācaṣṭa putrāya droṇaḥ parapuraṃjayaḥ

10,012.004c astraṃ brahmaśiro nāma dahed yat pṛthivīm api

10,012.005a tan mahātmā mahābhāgaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām

10,012.005c pratyapādayad ācāryaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam

10,012.006a tatputro 'syaivam evainam anvayācad amarṣaṇaḥ

10,012.006a*0058_01 athārjunasya saṃprāptaṃ dṛṣṭvā brahmaśiras tathā

10,012.006a*0058_02 tam uvāca svapitaram aśvatthāmā mahābalaḥ

10,012.006a*0058_03 krodhena mahatāviṣṭo dṛṣṭvā snehaviparyayam

10,012.006a*0058_04 putro 'haṃ guṇavāṃs tāta kimarthaṃ me na dattavān

10,012.006a*0058_05 brahmāstraṃ sarahasyaṃ ca arjunāyopapāditam

10,012.006a*0058_06 taṃ kruddham iti sa jñātvā putrasnehāc ca bhārata

10,012.006c tataḥ provāca putrāya nātihṛṣṭamanā iva

10,012.007a viditaṃ cāpalaṃ hy āsīd ātmajasya mahātmanaḥ

10,012.007a*0059_01 kruddharūpasya śūrasya vīrasyāpy atyamarṣiṇaḥ

10,012.007c sarvadharmavid ācāryo nānviṣat satataṃ sutam

10,012.008a paramāpadgatenāpi na sma tāta tvayā raṇe

10,012.008c idam astraṃ prayoktavyaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ

10,012.009a ity uktavān guruḥ putraṃ droṇaḥ paścād athoktavān

10,012.009c na tvaṃ jātu satāṃ mārge sthāteti puruṣarṣabha

10,012.010a sa tad ājñāya duṣṭātmā pitur vacanam apriyam

10,012.010c nirāśaḥ sarvakalyāṇaiḥ śocan paryapatan mahīm

10,012.011a tatas tadā kuruśreṣṭha vanasthe tvayi bhārata

10,012.011c avasad dvārakām etya vṛṣṇibhiḥ paramārcitaḥ

10,012.012a sa kadā cit samudrānte vasan drāravatīm anu

10,012.012c eka ekaṃ samāgamya mām uvāca hasann iva

10,012.013a yat tad ugraṃ tapaḥ kṛṣṇa caran satyaparākramaḥ

10,012.013c agastyād bhāratācāryaḥ pratyapadyata me pitā

10,012.014a astraṃ brahmaśiro nāma devagandharvapūjitam

10,012.014c tad adya mayi dāśārha yathā pitari me tathā

10,012.015a asmattas tad upādāya divyam astraṃ yadūttama

10,012.015c mamāpy astraṃ prayaccha tvaṃ cakraṃ ripuharaṃ raṇe

10,012.016a sa rājan prīyamāṇena mayāpy uktaḥ kṛtāñjaliḥ

10,012.016c yācamānaḥ prayatnena matto 'straṃ bharatarṣabha

10,012.017a devadānavagandharvamanuṣyapatagoragāḥ

10,012.017c na samā mama vīryasya śatāṃśenāpi piṇḍitāḥ

10,012.018a idaṃ dhanur iyaṃ śaktir idaṃ cakram iyaṃ gadā

10,012.018c yad yad icchasi ced astraṃ mattas tat tad dadāni te

10,012.019a yac chaknoṣi samudyantuṃ prayoktum api vā raṇe

10,012.019c tad gṛhāṇa vināstreṇa yan me dātum abhīpsasi

10,012.020a sa sunābhaṃ sahasrāraṃ vajranābham ayasmayam

10,012.020c vavre cakraṃ mahābāho spardhamāno mayā saha

10,012.021a gṛhāṇa cakram ity ukto mayā tu tadanantaram

10,012.021c jagrāhopetya sahasā cakraṃ savyena pāṇinā

10,012.021e na caitad aśakat sthānāt saṃcālayitum acyuta

10,012.022a atha tad dakṣiṇenāpi grahītum upacakrame

10,012.022c sarvayatnena tenāpi gṛhṇann etad akalpayat

10,012.023a tataḥ sarvabalenāpi yac caitan na śaśāka saḥ

10,012.023c uddhartuṃ vā cālayituṃ drauṇiḥ paramadurmanāḥ

10,012.023e kṛtvā yatnaṃ paraṃ śrāntaḥ sa nyavartata bhārata

10,012.024a nivṛttam atha taṃ tasmād abhiprāyād vicetasam

10,012.024c aham āmantrya susnigdham aśvatthāmānam abruvam

10,012.025a yaḥ sa devamanuṣyeṣu pramāṇaṃ paramaṃ gataḥ

10,012.025c gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kapipravaraketanaḥ

10,012.026a yaḥ sākṣād devadeveśaṃ śitikaṇṭham umāpatim

10,012.026c dvaṃdvayuddhe parājiṣṇus toṣayām āsa śaṃkaram

10,012.027a yasmāt priyataro nāsti mamānyaḥ puruṣo bhuvi

10,012.027c nādeyaṃ yasya me kiṃ cid api dārāḥ sutās tathā

10,012.028a tenāpi suhṛdā brahman pārthenākliṣṭakarmaṇā

10,012.028c noktapurvam idaṃ vākyaṃ yat tvaṃ mām abhibhāṣase

10,012.029a brahmacaryaṃ mahad ghoraṃ cīrtvā dvādaśavārṣikam

10,012.029c himavatpārśvam abhyetya yo mayā tapasārcitaḥ

10,012.030a samānavratacāriṇyāṃ rukmiṇyāṃ yo 'nvajāyata

10,012.030c sanatkumāras tejasvī pradyumno nāma me sutaḥ

10,012.031a tenāpy etan mahad divyaṃ cakram apratimaṃ mama

10,012.031c na prārthitam abhūn mūḍha yad idaṃ prārthitaṃ tvayā

10,012.032a rāmeṇātibalenaitan noktapūrvaṃ kadā cana

10,012.032c na gadena na sāmbena yad idaṃ prārthitaṃ tvayā

10,012.033a dvārakāvāsibhiś cānyair vṛṣṇyandhakamahārathaiḥ

10,012.033c noktapūrvam idaṃ jātu yad idaṃ prārthitaṃ tvayā

10,012.034a bhāratācāryaputraḥ san mānitaḥ sarvayādavaiḥ

10,012.034a*0060_01 dhāraṇe na samarthas tvaṃ kutaḥ kṣeptuṃ mahāhave

10,012.034c cakreṇa rathināṃ śreṣṭha kiṃ nu tāta yuyutsase

10,012.035a evam ukto mayā drauṇir mām idaṃ pratyuvāca ha

10,012.035c prayujya bhavate pūjāṃ yotsye kṛṣṇa tvayety uta

10,012.036a tatas te prārthitaṃ cakraṃ devadānavapūjitam

10,012.036c ajeyaḥ syām iti vibho satyam etad bravīmi te

10,012.037a tvatto 'haṃ durlabhaṃ kāmam anavāpyaiva keśava

10,012.037c pratiyāsyāmi govinda śivenābhivadasva mām

10,012.038a etat sunābhaṃ vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa tvayā dhṛtam

10,012.038c cakram apraticakreṇa bhuvi nānyo 'bhipadyate

10,012.039a etāvad uktvā drauṇir māṃ yugyam aśvān dhanāni ca

10,012.039c ādāyopayayau bālo ratnāni vividhāni ca

10,012.040a sa saṃrambhī durātmā ca capalaḥ krūra eva ca

10,012.040c veda cāstraṃ brahmaśiras tasmād rakṣyo vṛkodaraḥ

10,013.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,013.001a evam uktvā yudhāṃ śreṣṭhaḥ sarvayādavanandanaḥ

10,013.001c sarvāyudhavaropetam āruroha mahāratham

10,013.001e yuktaṃ paramakāmbojais turagair hemamālibhiḥ

10,013.002a ādityodayavarṇasya dhuraṃ rathavarasya tu

10,013.002c dakṣiṇām avahat sainyaḥ sugrīvaḥ savyato 'vahat

10,013.002e pārṣṇivāhau tu tasyāstāṃ meghapuṣpabalāhakau

10,013.003a viśvakarmakṛtā divyā nānāratnavibhūṣitā

10,013.003c ucchriteva rathe māyā dhvajayaṣṭir adṛśyata

10,013.004a vainateyaḥ sthitas tasyāṃ prabhāmaṇḍalaraśmivān

10,013.004c tasya satyavataḥ ketur bhujagārir adṛśyata

10,013.005a anvārohad dhṛṣīkeśaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām

10,013.005c arjunaḥ satyakarmā ca kururājo yudhiṣṭhiraḥ

10,013.006a aśobhetāṃ mahātmānau dāśārham abhitaḥ sthitau

10,013.006c rathasthaṃ śārṅgadhanvānam aśvināv iva vāsavam

10,013.007a tāv upāropya dāśārhaḥ syandanaṃ lokapūjitam

10,013.007c pratodena javopetān paramāśvān acodayat

10,013.008a te hayāḥ sahasotpetur gṛhītvā syandanottamam

10,013.008c āsthitaṃ pāṇḍaveyābhyāṃ yadūnām ṛṣabheṇa ca

10,013.009a vahatāṃ śārṅgadhanvānam aśvānāṃ śīghragāminām

10,013.009c prādurāsīn mahāñ śabdaḥ pakṣiṇāṃ patatām iva

10,013.010a te samārchan naravyāghrāḥ kṣaṇena bharatarṣabha

10,013.010c bhīmasenaṃ maheṣvāsaṃ samanudrutya vegitāḥ

10,013.011a krodhadīptaṃ tu kaunteyaṃ dviṣadarthe samudyatam

10,013.011c nāśaknuvan vārayituṃ sametyāpi mahārathāḥ

10,013.012a sa teṣāṃ prekṣatām eva śrīmatāṃ dṛḍhadhanvinām

10,013.012c yayau bhāgirathīkacchaṃ haribhir bhṛśavegitaiḥ

10,013.012e yatra sma śrūyate drauṇiḥ putrahantā mahātmanām

10,013.013a sa dadarśa mahātmānam udakānte yaśasvinam

10,013.013c kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsam āsīnam ṛṣibhiḥ saha

10,013.014a taṃ caiva krūrakarmāṇaṃ ghṛtāktaṃ kuśacīriṇam

10,013.014c rajasā dhvastakeśāntaṃ dadarśa drauṇim antike

10,013.015a tam abhyadhāvat kaunteyaḥ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ

10,013.015c bhīmaseno mahābāhus tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt

10,013.016a sa dṛṣṭvā bhīmadhanvānaṃ pragṛhītaśarāsanam

10,013.016c bhrātarau pṛṣṭhataś cāsya janārdanarathe sthitau

10,013.016e vyathitātmābhavad drauṇiḥ prāptaṃ cedam amanyata

10,013.017a sa tad divyam adīnātmā paramāstram acintayat

10,013.017b*0061_01 pradhakṣann iva kopena drauṇiḥ paramamanyumān

10,013.017c jagrāha ca sa caiṣīkāṃ drauṇiḥ savyena pāṇinā

10,013.017e sa tām āpadam āsādya divyam astram udīrayat

10,013.018a amṛṣyamāṇas tāñ śūrān divyāyudhadharān sthitān

10,013.018c apāṇḍavāyeti ruṣā vyasṛjad dāruṇaṃ vacaḥ

10,013.019a ity uktvā rājaśārdūla droṇaputraḥ pratāpavān

10,013.019c sarvalokapramohārthaṃ tad astraṃ pramumoca ha

10,013.020a tatas tasyām iṣīkāyāṃ pāvakaḥ samajāyata

10,013.020c pradhakṣyann iva lokāṃs trīn kālāntakayamopamaḥ

10,014.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,014.001a iṅgitenaiva dāśārhas tam abhiprāyam āditaḥ

10,014.001c drauṇer buddhvā mahābāhur arjunaṃ pratyabhāṣata

10,014.002a arjunārjuna yad divyam astraṃ te hṛdi vartate

10,014.002c droṇopadiṣṭaṃ tasyāyaṃ kālaḥ saṃprati pāṇḍava

10,014.003a bhrātṝṇām ātmanaś caiva paritrāṇāya bhārata

10,014.003c visṛjaitat tvam apy ājāv astram astranivāraṇam

10,014.004a keśavenaivam uktas tu pāṇḍavaḥ paravīrahā

10,014.004c avātarad rathāt tūrṇaṃ pragṛhya saśaraṃ dhanuḥ

10,014.005a pūrvam ācāryaputrāya tato 'nantaram ātmane

10,014.005c bhrātṛbhyaś caiva sarvebhyaḥ svastīty uktvā paraṃtapaḥ

10,014.006a devatābhyo namaskṛtya gurubhyaś caiva sarvaśaḥ

10,014.006c utsasarja śivaṃ dhyāyann astram astreṇa śāmyatām

10,014.007a tatas tad astraṃ sahasā sṛṣṭaṃ gāṇḍīvadhanvanā

10,014.007c prajajvāla mahārciṣmad yugāntānalasaṃnibham

10,014.008a tathaiva droṇaputrasya tad astraṃ tigmatejasaḥ

10,014.008c prajajvāla mahājvālaṃ tejomaṇḍalasaṃvṛtam

10,014.009a nirghātā bahavaś cāsan petur ulkāḥ sahasraśaḥ

10,014.009c mahad bhayaṃ ca bhūtānāṃ sarveṣāṃ samajāyata

10,014.010a saśabdam abhavad vyoma jvālāmālākulaṃ bhṛśam

10,014.010c cacāla ca mahī kṛtsnā saparvatavanadrumā

10,014.011a te astre tejasā lokāṃs tāpayantī vyavasthite

10,014.011c maharṣī sahitau tatra darśayām āsatus tadā

10,014.012a nāradaḥ sa ca dharmātmā bharatānāṃ pitāmahaḥ

10,014.012c ubhau śamayituṃ vīrau bhāradvājadhanaṃjayau

10,014.013a tau munī sarvadharmajñau sarvabhūtahitaiṣiṇau

10,014.013c dīptayor astrayor madhye sthitau paramatejasau

10,014.014a tadantaram anādhṛṣyāv upagamya yaśasvinau

10,014.014c āstām ṛṣivarau tatra jvalitāv iva pāvakau

10,014.015a prāṇabhṛdbhir anādhṛṣyau devadānavasaṃmatau

10,014.015c astratejaḥ śamayituṃ lokānāṃ hitakāmyayā

10,014.016 ṛṣī ūcatuḥ

10,014.016a nānāśastravidaḥ pūrve ye 'py atītā mahārathāḥ

10,014.016a*0062_01 saṃjahāra haṃ [śaraṃ] divyaṃ tvaramāṇo mahārathāḥ[thaḥ]

10,014.016c naitad astraṃ manuṣyeṣu taiḥ prayuktaṃ kathaṃ cana

10,014.016c*0063_01 kim idaṃ sāhasaṃ vīrau kṛtavantau mahātyayam

10,015.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,015.001a dṛṣṭvaiva naraśārdūlas tāv agnisamatejasau

10,015.001a*0064_01 gāṇḍīvadhanvā saṃcintya prāptakālaṃ mahārathaḥ

10,015.001c saṃjahāra śaraṃ divyaṃ tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ

10,015.002a uvāca vadatāṃ śreṣṭhas tāv ṛṣī prāñjalis tadā

10,015.002c prayuktam astram astreṇa śāmyatām iti vai mayā

10,015.003a saṃhṛte paramāstre 'smin sarvān asmān aśeṣataḥ

10,015.003c pāpakarmā dhruvaṃ drauṇiḥ pradhakṣyaty astratejasā

10,015.004a atra yad dhitam asmākaṃ lokānāṃ caiva sarvathā

10,015.004c bhavantau devasaṃkāśau tathā saṃhartum arhataḥ

10,015.005a ity uktvā saṃjahārāstraṃ punar eva dhanaṃjayaḥ

10,015.005c saṃhāro duṣkaras tasya devair api hi saṃyuge

10,015.006a visṛṣṭasya raṇe tasya paramāstrasya saṃgrahe

10,015.006c na śaktaḥ pāṇḍavād anyaḥ sākṣād api śatakratuḥ

10,015.007a brahmatejobhavaṃ tad dhi visṛṣṭam akṛtātmanā

10,015.007c na śakyam āvartayituṃ brahmacārivratād ṛte

10,015.008a acīrṇabrahmacaryo yaḥ sṛṣṭvāvartayate punaḥ

10,015.008c tad astraṃ sānubandhasya mūrdhānaṃ tasya kṛntati

10,015.009a brahmacārī vratī cāpi duravāpam avāpya tat

10,015.009c paramavyasanārto 'pi nārjuno 'straṃ vyamuñcata

10,015.010a satyavratadharaḥ śūro brahmacārī ca pāṇḍavaḥ

10,015.010c guruvartī ca tenāstraṃ saṃjahārārjunaḥ punaḥ

10,015.011a drauṇir apy atha saṃprekṣya tāv ṛṣī purataḥ sthitau

10,015.011c na śaśāka punar ghoram astraṃ saṃhartum āhave

10,015.012a aśaktaḥ pratisaṃhāre paramāstrasya saṃyuge

10,015.012c drauṇir dīnamanā rājan dvaipāyanam abhāṣata

10,015.013a uttamavyasanārtena prāṇatrāṇam abhīpsunā

10,015.013c mayaitad astram utsṛṣṭaṃ bhīmasenabhayān mune

10,015.014a adharmaś ca kṛto 'nena dhārtarāṣṭraṃ jighāṃsatā

10,015.014c mithyācāreṇa bhagavan bhīmasenena saṃyuge

10,015.015a ataḥ sṛṣṭam idaṃ brahman mayāstram akṛtātmanā

10,015.015c tasya bhūyo 'dya saṃhāraṃ kartuṃ nāham ihotsahe

10,015.016a visṛṣṭaṃ hi mayā divyam etad astraṃ durāsadam

10,015.016c apāṇḍavāyeti mune vahnitejo 'numantrya vai

10,015.017a tad idaṃ pāṇḍaveyānām antakāyābhisaṃhitam

10,015.017c adya pāṇḍusutān sarvāñ jīvitād bhraṃśayiṣyati

10,015.018a kṛtaṃ pāpam idaṃ brahman roṣāviṣṭena cetasā

10,015.018c vadham āśāsya pārthānāṃ mayāstraṃ sṛjatā raṇe

10,015.019 vyāsa uvāca

10,015.019a astraṃ brahmaśiras tāta vidvān pārtho dhanaṃjayaḥ

10,015.019c utsṛṣṭavān na roṣeṇa na vadhāya tavāhave

10,015.020a astram astreṇa tu raṇe tava saṃśamayiṣyatā

10,015.020c visṛṣṭam arjunenedaṃ punaś ca pratisaṃhṛtam

10,015.021a brahmāstram apy avāpyaitad upadeśāt pitus tava

10,015.021c kṣatradharmān mahābāhur nākampata dhanaṃjayaḥ

10,015.022a evaṃ dhṛtimataḥ sādhoḥ sarvāstraviduṣaḥ sataḥ

10,015.022c sabhrātṛbandhoḥ kasmāt tvaṃ vadham asya cikīrṣasi

10,015.023a astraṃ brahmaśiro yatra paramāstreṇa vadhyate

10,015.023c samā dvādaśa parjanyas tad rāṣṭraṃ nābhivarṣati

10,015.024a etadarthaṃ mahābāhuḥ śaktimān api pāṇḍavaḥ

10,015.024c na vihanty etad astraṃ te prajāhitacikīrṣayā

10,015.025a pāṇḍavās tvaṃ ca rāṣṭraṃ ca sadā saṃrakṣyam eva naḥ

10,015.025c tasmāt saṃhara divyaṃ tvam astram etan mahābhuja

10,015.026a aroṣas tava caivāstu pārthāḥ santu nirāmayāḥ

10,015.026c na hy adharmeṇa rājarṣiḥ pāṇḍavo jetum icchati

10,015.027a maṇiṃ caitaṃ prayacchaibhyo yas te śirasi tiṣṭhati

10,015.027c etad ādāya te prāṇān pratidāsyanti pāṇḍavāḥ

10,015.028 drauṇir uvāca

10,015.028a pāṇḍavair yāni ratnāni yac cānyat kauravair dhanam

10,015.028c avāptānīha tebhyo 'yaṃ maṇir mama viśiṣyate

10,015.029a yam ābadhya bhayaṃ nāsti śastravyādhikṣudhāśrayam

10,015.029c devebhyo dānavebhyo vā nāgebhyo vā kathaṃ cana

10,015.030a na ca rakṣogaṇabhayaṃ na taskarabhayaṃ tathā

10,015.030c evaṃvīryo maṇir ayaṃ na me tyājyaḥ kathaṃ cana

10,015.031a yat tu me bhagavān āha tan me kāryam anantaram

10,015.031c ayaṃ maṇir ayaṃ cāham iṣīkā nipatiṣyati

10,015.031c*0065_01 na ca śakto 'smi bhagavan saṃhartuṃ punar udyatam

10,015.031c*0065_02 etad astram ataś caiva garbheṣu visṛjāmy aham

10,015.031c*0065_03 na ca vākyaṃ bhagavato na kariṣye mahāmune

10,015.031c*0066_01 prāha droṇasutaṃ tatra vyāsaḥ paramadurmanāḥ

10,015.031e garbheṣu pāṇḍaveyānām amoghaṃ caitad udyatam

10,015.032 vyāsa uvāca

10,015.032a evaṃ kuru na cānyā te buddhiḥ kāryā kadā cana

10,015.032c garbheṣu pāṇḍaveyānāṃ visṛjyaitad upārama

10,015.033 vaiśaṃpāyana uvāca

10,015.033a tataḥ paramam astraṃ tad aśvatthāmā bhṛśāturaḥ

10,015.033c dvaipāyanavacaḥ śrutvā garbheṣu pramumoca ha

10,015.033c*0067_01 tam uvāca hṛṣīkeśaḥ pāṇḍavānāṃ hite rataḥ

10,015.033c*0067_02 bhaviṣyam ekam utsṛjya garbheṣv astraṃ nipātyatām

10,015.033c*0067_03 aham ekaṃ dadāmy eṣāṃ piṇḍadaṃ kīrtivardhanam

10,015.033c*0067_04 rājarṣiṃ puṇyakarmāṇam anekakratuyājinam

10,015.033c*0067_05 evaṃ kuru na cānyā te buddhiḥ kāryā kathaṃ cana

10,015.033c*0067_06 ā garbhāt pāṇḍaveyānāṃ kṛtvā pātaṃ vinaṅkṣyati

10,016.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,016.001a tad ājñāya hṛṣīkeśo visṛṣṭaṃ pāpakarmaṇā

10,016.001c hṛṣyamāṇa idaṃ vākyaṃ drauṇiṃ pratyabravīt tadā

10,016.002a virāṭasya sutāṃ pūrvaṃ snuṣāṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ

10,016.002c upaplavyagatāṃ dṛṣṭvā vratavān brāhmaṇo 'bravīt

10,016.003a parikṣīṇeṣu kuruṣu putras tava janiṣyati

10,016.003c etad asya parikṣittvaṃ garbhasthasya bhaviṣyati

10,016.004a tasya tad vacanaṃ sādhoḥ satyam eva bhaviṣyati

10,016.004c parikṣid bhavitā hy eṣāṃ punar vaṃśakaraḥ sutaḥ

10,016.005a evaṃ bruvāṇaṃ govindaṃ sātvatapravaraṃ tadā

10,016.005c drauṇiḥ paramasaṃrabdhaḥ pratyuvācedam uttaram

10,016.006a naitad evaṃ yathāttha tvaṃ pakṣapātena keśava

10,016.006c vacanaṃ puṇḍarīkākṣa na ca madvākyam anyathā

10,016.007a patiṣyaty etad astraṃ hi garbhe tasyā mayodyatam

10,016.007c virāṭaduhituḥ kṛṣṇa yāṃ tvaṃ rakṣitum icchasi

10,016.008 vāsudeva uvāca

10,016.008a amoghaḥ paramāstrasya pātas tasya bhaviṣyati

10,016.008a*0068_01 abhimanyoḥ sṛjaiṣīkāṃ garbhasthaḥ śāmyatāṃ śiśuḥ

10,016.008a*0068_02 aham etaṃ mṛtaṃ jātaṃ jīvayiṣyāmi bālakam

10,016.008c sa tu garbho mṛto jāto dīrgham āyur avāpsyati

10,016.008c*0069_01 ity uktaḥ pratyuvācedaṃ droṇaputraḥ smayann iva

10,016.008c*0069_02 yady astradagdhaṃ govinda jīvayasy evam astv iti

10,016.009a tvāṃ tu kāpuruṣaṃ pāpaṃ viduḥ sarve manīṣiṇaḥ

10,016.009c asakṛt pāpakarmāṇaṃ bālajīvitaghātakam

10,016.010a tasmāt tvam asya pāpasya karmaṇaḥ phalam āpnuhi

10,016.010c trīṇi varṣasahasrāṇi cariṣyasi mahīm imām

10,016.010e aprāpnuvan kva cit kāṃ cit saṃvidaṃ jātu kena cit

10,016.011a nirjanān asahāyas tvaṃ deśān pravicariṣyasi

10,016.011c bhavitrī na hi te kṣudra janamadhyeṣu saṃsthitiḥ

10,016.012a pūyaśoṇitagandhī ca durgakāntārasaṃśrayaḥ

10,016.012c vicariṣyasi pāpātman sarvavyādhisamanvitaḥ

10,016.013a vayaḥ prāpya parikṣit tu vedavratam avāpya ca

10,016.013c kṛpāc chāradvatād vīraḥ sarvāstrāṇy upalapsyate

10,016.014a viditvā paramāstrāṇi kṣatradharmavrate sthitaḥ

10,016.014c ṣaṣṭiṃ varṣāṇi dharmātmā vasudhāṃ pālayiṣyati

10,016.015a itaś cordhvaṃ mahābāhuḥ kururājo bhaviṣyati

10,016.015b*0071_01 prayayau jāhnavīkacchāt kṣiptāstraś cottarāṃ diśam

10,016.015c parikṣin nāma nṛpatir miṣatas te sudurmate

10,016.015c*0070_01 ahaṃ taṃ jīvayiṣyāmi dagdham astrāgnitejasā

10,016.015e paśya me tapaso vīryaṃ satyasya ca narādhama

10,016.016 vyāsa uvāca

10,016.016a yasmād anādṛtya kṛtaṃ tvayāsmān karma dāruṇam

10,016.016c brāhmaṇasya sataś caiva yasmāt te vṛttam īdṛśam

10,016.017a tasmād yad devakīputra uktavān uttamaṃ vacaḥ

10,016.017c asaṃśayaṃ te tad bhāvi kṣudrakarman vrajāśv itaḥ

10,016.018 aśvatthāmovāca

10,016.018a sahaiva bhavatā brahman sthāsyāmi puruṣeṣv aham

10,016.018c satyavāg astu bhagavān ayaṃ ca puruṣottamaḥ

10,016.019 vaiśaṃpāyana uvāca

10,016.019a pradāyātha maṇiṃ drauṇiḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām

10,016.019c jagāma vimanās teṣāṃ sarveṣāṃ paśyatāṃ vanam

10,016.020a pāṇḍavāś cāpi govindaṃ puraskṛtya hatadviṣaḥ

10,016.020c kṛṣṇadvaipāyanaṃ caiva nāradaṃ ca mahāmunim

10,016.021a droṇaputrasya sahajaṃ maṇim ādāya satvarāḥ

10,016.021c draupadīm abhyadhāvanta prāyopetāṃ manasvinīm

10,016.022a tatas te puruṣavyāghrāḥ sadaśvair anilopamaiḥ

10,016.022c abhyayuḥ sahadāśārhāḥ śibiraṃ punar eva ha

10,016.023a avatīrya rathābhyāṃ tu tvaramāṇā mahārathāḥ

10,016.023c dadṛśur draupadīṃ kṛṣṇām ārtām ārtatarāḥ svayam

10,016.024a tām upetya nirānandāṃ duḥkhaśokasamanvitām

10,016.024c parivārya vyatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ sahakeśavāḥ

10,016.025a tato rājñābhyanujñāto bhīmaseno mahābalaḥ

10,016.025c pradadau tu maṇiṃ divyaṃ vacanaṃ cedam abravīt

10,016.026a ayaṃ bhadre tava maṇiḥ putrahantā jitaḥ sa te

10,016.026c uttiṣṭha śokam utsṛjya kṣatradharmam anusmara

10,016.027a prayāṇe vāsudevasya śamārtham asitekṣaṇe

10,016.027c yāny uktāni tvayā bhīru vākyāni madhughātinaḥ

10,016.028a naiva me patayaḥ santi na putrā bhrātaro na ca

10,016.028c naiva tvam api govinda śamam icchati rājani

10,016.029a uktavaty asi dhīrāṇi vākyāni puruṣottamam

10,016.029c kṣatradharmānurūpāṇi tāni saṃsmartum arhasi

10,016.030a hato duryodhanaḥ pāpo rājyasya paripanthakaḥ

10,016.030c duḥśāsanasya rudhiraṃ pītaṃ visphurato mayā

10,016.031a vairasya gatam ānṛṇyaṃ na sma vācyā vivakṣatām

10,016.031c jitvā mukto droṇaputro brāhmaṇyād gauraveṇa ca

10,016.032a yaśo 'sya pātitaṃ devi śarīraṃ tv avaśeṣitam

10,016.032c viyojitaś ca maṇinā nyāsitaś cāyudhaṃ bhuvi

10,016.033 draupady uvāca

10,016.033a kevalānṛṇyam āptāsmi guruputro gurur mama

10,016.033c śirasy etaṃ maṇiṃ rājā pratibadhnātu bhārata

10,016.034 vaiśaṃpāyana uvāca

10,016.034a taṃ gṛhītvā tato rājā śirasy evākarot tadā

10,016.034c guror ucchiṣṭam ity eva draupadyā vacanād api

10,016.035a tato divyaṃ maṇivaraṃ śirasā dhārayan prabhuḥ

10,016.035c śuśubhe sa mahārājaḥ sacandra iva parvataḥ

10,016.036a uttasthau putraśokārtā tataḥ kṛṣṇā manasvinī

10,016.036c kṛṣṇaṃ cāpi mahābāhuṃ paryapṛcchata dharmarāṭ

10,017.001 vaiśaṃpāyana uvāca

10,017.001a hateṣu sarvasainyeṣu sauptike tai rathais tribhiḥ

10,017.001c śocan yudhiṣṭhiro rājā dāśārham idam abravīt

10,017.002a kathaṃ nu kṛṣṇa pāpena kṣudreṇākliṣṭakarmaṇā

10,017.002c drauṇinā nihatāḥ sarve mama putrā mahārathāḥ

10,017.003a tathā kṛtāstrā vikrāntāḥ sahasraśatayodhinaḥ

10,017.003c drupadasyātmajāś caiva droṇaputreṇa pātitāḥ

10,017.004a yasya droṇo maheṣvāso na prādād āhave mukham

10,017.004c taṃ jaghne rathināṃ śreṣṭhaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ kathaṃ nu saḥ

10,017.005a kiṃ nu tena kṛtaṃ karma tathāyuktaṃ nararṣabha

10,017.005c yad ekaḥ śibiraṃ sarvam avadhīn no guroḥ sutaḥ

10,017.006 vāsudeva uvāca

10,017.006a nūnaṃ sa devadevānām īśvareśvaram avyayam

10,017.006c jagāma śaraṇaṃ drauṇir ekas tenāvadhīd bahūn

10,017.007a prasanno hi mahādevo dadyād amaratām api

10,017.007c vīryaṃ ca giriśo dadyād yenendram api śātayet

10,017.008a vedāhaṃ hi mahādevaṃ tattvena bharatarṣabha

10,017.008c yāni cāsya purāṇāni karmāṇi vividhāny uta

10,017.009a ādir eṣa hi bhūtānāṃ madhyam antaś ca bhārata

10,017.009c viceṣṭate jagac cedaṃ sarvam asyaiva karmaṇā

10,017.010a evaṃ sisṛkṣur bhūtāni dadarśa prathamaṃ vibhuḥ

10,017.010c pitāmaho 'bravīc cainaṃ bhūtāni sṛja māciram

10,017.011a harikeśas tathety uktvā bhūtānāṃ doṣadarśivān

10,017.011c dīrghakālaṃ tapas tepe magno 'mbhasi mahātapāḥ

10,017.012a sumahāntaṃ tataḥ kālaṃ pratīkṣyainaṃ pitāmahaḥ

10,017.012c sraṣṭāraṃ sarvabhūtānāṃ sasarja manasāparam

10,017.013a so 'bravīt pitaraṃ dṛṣṭvā giriśaṃ magnam ambhasi

10,017.013c yadi me nāgrajas tv anyas tataḥ srakṣyāmy ahaṃ prajāḥ

10,017.014a tam abravīt pitā nāsti tvad anyaḥ puruṣo 'grajaḥ

10,017.014c sthāṇur eṣa jale magno visrabdhaḥ kuru vai kṛtim

10,017.015a sa bhūtāny asṛjat sapta dakṣādīṃs tu prajāpatīn

10,017.015c yair imaṃ vyakarot sarvaṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham

10,017.016a tāḥ sṛṣṭamātrāḥ kṣudhitāḥ prajāḥ sarvāḥ prajāpatim

10,017.016c bibhakṣayiṣavo rājan sahasā prādravaṃs tadā

10,017.017a sa bhakṣyamāṇas trāṇārthī pitāmaham upādravat

10,017.017c ābhyo māṃ bhagavān pātu vṛttir āsāṃ vidhīyatām

10,017.018a tatas tābhyo dadāv annam oṣadhīḥ sthāvarāṇi ca

10,017.018c jaṅgamāni ca bhūtāni durbalāni balīyasām

10,017.019a vihitānnāḥ prajās tās tu jagmus tuṣṭā yathāgatam

10,017.019c tato vavṛdhire rājan prītimatyaḥ svayoniṣu

10,017.020a bhūtagrāme vivṛddhe tu tuṣṭe lokagurāv api

10,017.020c udatiṣṭhaj jalāj jyeṣṭhaḥ prajāś cemā dadarśa saḥ

10,017.021a bahurūpāḥ prajā dṛṣṭvā vivṛddhāḥ svena tejasā

10,017.021c cukrodha bhagavān rudro liṅgaṃ svaṃ cāpy avidhyata

10,017.022a tat praviddhaṃ tadā bhūmau tathaiva pratyatiṣṭhata

10,017.022c tam uvācāvyayo brahmā vacobhiḥ śamayann iva

10,017.023a kiṃ kṛtaṃ salile śarva cirakālaṃ sthitena te

10,017.023c kimarthaṃ caitad utpāṭya bhūmau liṅgaṃ praveritam

10,017.024a so 'bravīj jātasaṃrambhas tadā lokagurur gurum

10,017.024c prajāḥ sṛṣṭāḥ pareṇemāḥ kiṃ kariṣyāmy anena vai

10,017.025a tapasādhigataṃ cānnaṃ prajārthaṃ me pitāmaha

10,017.025c oṣadhyaḥ parivarteran yathaiva satataṃ prajāḥ

10,017.026a evam uktvā tu saṃkruddho jagāma vimanā bhavaḥ

10,017.026c girer muñjavataḥ pādaṃ tapas taptuṃ mahātapāḥ

10,018.001 vāsudeva uvāca

10,018.001a tato devayuge 'tīte devā vai samakalpayan

10,018.001c yajñaṃ vedapramāṇena vidhivad yaṣṭum īpsavaḥ

10,018.002a kalpayām āsur avyagrā deśān yajñocitāṃs tataḥ

10,018.002c bhāgārhā devatāś caiva yajñiyaṃ dravyam eva ca

10,018.003a tā vai rudram ajānantyo yāthātathyena devatāḥ

10,018.003c nākalpayanta devasya sthāṇor bhāgaṃ narādhipa

10,018.004a so 'kalpyamāne bhāge tu kṛttivāsā makhe 'maraiḥ

10,018.004c tarasā bhāgam anvicchan dhanur ādau sasarja ha

10,018.005a lokayajñaḥ kriyāyajño gṛhayajñaḥ sanātanaḥ

10,018.005c pañcabhūtamayo yajño nṛyajñaś caiva pañcamaḥ

10,018.006a lokayajñena yajñaiṣī kapardī vidadhe dhanuḥ

10,018.006c dhanuḥ sṛṣṭam abhūt tasya pañcakiṣkupramāṇataḥ

10,018.007a vaṣaṭkāro 'bhavaj jyā tu dhanuṣas tasya bhārata

10,018.007c yajñāṅgāni ca catvāri tasya saṃhanane 'bhavan

10,018.008a tataḥ kruddho mahādevas tad upādāya kārmukam

10,018.008c ājagāmātha tatraiva yatra devāḥ samījire

10,018.009a tam āttakārmukaṃ dṛṣṭvā brahmacāriṇam avyayam

10,018.009c vivyathe pṛthivī devī parvatāś ca cakampire

10,018.010a na vavau pavanaś caiva nāgnir jajvāla caidhitaḥ

10,018.010c vyabhramac cāpi saṃvignaṃ divi nakṣatramaṇḍalam

10,018.011a na babhau bhāskaraś cāpi somaḥ śrīmuktamaṇḍalaḥ

10,018.011c timireṇākulaṃ sarvam ākāśaṃ cābhavad vṛtam

10,018.012a abhibhūtās tato devā viṣayān na prajajñire

10,018.012c na pratyabhāc ca yajñas tān vedā babhraṃśire tadā

10,018.013a tataḥ sa yajñaṃ raudreṇa vivyādha hṛdi patriṇā

10,018.013c apakrāntas tato yajño mṛgo bhūtvā sapāvakaḥ

10,018.014a sa tu tenaiva rūpeṇa divaṃ prāpya vyarocata

10,018.014c anvīyamāno rudreṇa yudhiṣṭhira nabhastale

10,018.015a apakrānte tato yajñe saṃjñā na pratyabhāt surān

10,018.015c naṣṭasaṃjñeṣu deveṣu na prajñāyata kiṃ cana

10,018.016a tryambakaḥ savitur bāhū bhagasya nayane tathā

10,018.016c pūṣṇaś ca daśanān kruddho dhanuṣkoṭyā vyaśātayat

10,018.017a prādravanta tato devā yajñāṅgāni ca sarvaśaḥ

10,018.017c ke cit tatraiva ghūrṇanto gatāsava ivābhavan

10,018.018a sa tu vidrāvya tat sarvaṃ śitikaṇṭho 'vahasya ca

10,018.018c avaṣṭabhya dhanuṣkoṭiṃ rurodha vibudhāṃs tataḥ

10,018.019a tato vāg amarair uktā jyāṃ tasya dhanuṣo 'cchinat

10,018.019c atha tat sahasā rājaṃś chinnajyaṃ visphurad dhanuḥ

10,018.020a tato vidhanuṣaṃ devā devaśreṣṭham upāgaman

10,018.020c śaraṇaṃ saha yajñena prasādaṃ cākarot prabhuḥ

10,018.021a tataḥ prasanno bhagavān prāsyat kopaṃ jalāśaye

10,018.021c sa jalaṃ pāvako bhūtvā śoṣayaty aniśaṃ prabho

10,018.022a bhagasya nayane caiva bāhū ca savitus tathā

10,018.022c prādāt pūṣṇaś ca daśanān punar yajñaṃ ca pāṇḍava

10,018.023a tataḥ sarvam idaṃ svasthaṃ babhūva punar eva ha

10,018.023c sarvāṇi ca havīṃṣy asya devā bhāgam akalpayan

10,018.024a tasmin kruddhe 'bhavat sarvam asvasthaṃ bhuvanaṃ vibho

10,018.024c prasanne ca punaḥ svasthaṃ sa prasanno 'sya vīryavān

10,018.025a tatas te nihatāḥ sarve tava putrā mahārathāḥ

10,018.025c anye ca bahavaḥ śūrāḥ pāñcālāś ca sahānugāḥ

10,018.026a na tan manasi kartavyaṃ na hi tad drauṇinā kṛtam

10,018.026c mahādevaprasādaḥ sa kuru kāryam anantaram


Rechtsinhaber*in
GRETIL project

Zitationsvorschlag für dieses Objekt
TextGrid Repository (2025). Epics Collection. Mahābhārata: Sauptikaparvan. Mahābhārata: Sauptikaparvan. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-D1FE-E