Patañjali: Yogasūtra

Header

Data entry: Philipp A. Maas

Contribution: Philipp A. Maas

Date of this version: 2020-07-31

Source:

  • Kāśinātha Śāstrī Āgāśe: Vācaspatimiśraviracitaṭīkāsaṃvalitavyāsabhāṣyasametāni Pātañjalayogasūtrāṇi, tathā bhojadevaviracitarājamārtaṇḍābhidhavṛttisametāni pātañjalayogasūtrāṇi. sūtrapāṭhasūtravarṇānukramasūcībhyāṃ ca sanāthīkṛtāni ...

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.

Patanjali: Yogasutra
Based on the edition by Kāśinātha Śāstrī Āgāśe: Vācaspatimiśraviracitaṭīkāsaṃvalitavyāsabhāṣyasametāni Pātañjalayogasūtrāṇi, tathā bhojadevaviracitarājamārtaṇḍābhidhavṛttisametāni pātañjalayogasūtrāṇi. sūtrapāṭhasūtravarṇānukramasūcībhyāṃ ca sanāthīkṛtāni ...
Pune : Ānandāśramamudraṇālaya 1904 (Ānandāśrama Sanskrit Series, 47).

Input and proof reading by Philipp A. Maas

Sutras extracted from the commented version (see separate file)

Revisions:

  • 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
  • 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.

Text

atha yogānuśāsanam || YS_1.1 ||

yogaś cittavṛttinirodhaḥ || YS_1.2 ||

tadā draṣṭuḥ svarūpe 'vasthānam || YS_1.3 ||

vṛttisārūpyam itaratra || YS_1.4 ||

vṛttayaḥ pañcatayyaḥ kliṣṭākliṣṭāḥ || YS_1.5 ||

pramāṇaviparyayavikalpanidrāsmṛtayaḥ || YS_1.6 ||

pratyakṣānumānāgamāḥ pramāṇāni || YS_1.7 ||

viparyayo mithyājñānam atadrūpapratiṣṭham || YS_1.8 ||

śabdajñānānupātī vastuśūnyo vikalpaḥ || YS_1.9 ||

abhāvapratyayālambanā vṛttir nidrā || YS_1.10 ||

anubhūtaviṣayāsaṃpramoṣaḥ smṛtiḥ || YS_1.11 ||

abhyāsavairāgyābhyāṃ tannirodhaḥ || YS_1.12 ||

tatra sthitau yatno 'bhyāsaḥ || YS_1.13 ||

sa tu dīrghakālanairantaryasatkārāsevito dṛḍhabhūmiḥ || YS_1.14 ||

dṛṣṭānuśravikaviṣayavitṛṣṇasya vaśīkārasaṃjñā vairāgyam || YS_1.15 ||

tat paraṃ puruṣakhyāter guṇavaitṛṣṇyam || YS_1.16 ||

vitarkavicārānandāsmitārūpānugamāt saṃprajñātaḥ || YS_1.17 ||

virāmapratyayābhyāsapūrvaḥ saṃskāraśeṣo 'nyaḥ || YS_1.18 ||

bhavapratyayo videhaprakṛtilayānām || YS_1.19 ||

śraddhāvīryasmṛtisamādhiprajñāpūrvaka itareṣām || YS_1.20 ||

tīvrasaṃvegānām āsannaḥ || YS_1.21 ||

mṛdumadhyādhimātratvāt tato 'pi viśeṣaḥ || YS_1.22 ||

īśvarapraṇidhānād vā || YS_1.23 ||

kleśakarmavipākāśayair aparāmṛṣṭaḥ puruṣaviśeṣa īśvaraḥ || YS_1.24 ||

tatra niratiśayaṃ sarvajñabījam || YS_1.25 ||

pūrveṣām api guruḥ kālenānavacchedāt || YS_1.26 ||

tasya vācakaḥ praṇavaḥ || YS_1.27 ||

tajjapas tadarthabhāvanam || YS_1.28 ||

tataḥ pratyakcetanādhigamo 'py antarāyābhāvaś ca || YS_1.29 ||

vyādhistyānasaṃśayapramādālasyāviratibhrāntidarśanālabdhabhūmikatvānavasthitatvāni cittavikṣepās te 'ntarāyāḥ || YS_1.30 ||

duḥkhadaurmanasyāṅgamejayatvaśvāsapraśvāsā vikṣepasahabhuvaḥ || YS_1.31 ||

tatpratiṣedhārtham ekatattvābhyāsaḥ || YS_1.32 ||

maitrīkaruṇāmuditopekṣāṇāṃ sukhaduḥkhapuṇyāpuṇyaviṣayāṇāṃ bhāvanātaś cittaprasādanam || YS_1.33 ||

pracchardanavidhāraṇābhyāṃ vā prāṇasya || YS_1.34 ||

viṣayavatī vā pravṛttir utpannā manasaḥ sthitinibandhanī || YS_1.35 ||

viśokā vā jyotiṣmatī || YS_1.36 ||

vītarāgaviṣayaṃ vā cittam || YS_1.37 ||

svapnanidrājñānālambanaṃ vā || YS_1.38 ||

yathābhimatadhyānād vā || YS_1.39 ||

paramāṇuparamamahattvānto 'sya vaśīkāraḥ || YS_1.40 ||

kṣīṇavṛtter abhijātasyeva maṇer grahītṛgrahaṇagrāhyeṣu tatsthatadañjanatā samāpattiḥ || YS_1.41 ||

tatra śabdārthajñānavikalpaiḥ saṃkīrṇā savitarkā samāpattiḥ || YS_1.42 ||

smṛtipariśuddhau svarūpaśūnyevārthamātranirbhāsā nirvitarkā || YS_1.43 ||

etayaiva savicārā nirvicārā ca sūkṣmaviṣayā vyākhyātā || YS_1.44 ||

sūkṣmaviṣayatvaṃ cāliṅgaparyavasānam || YS_1.45 ||

tā eva sabījaḥ samādhiḥ || YS_1.46 ||

nirvicāravaiśāradye 'dhyātmaprasādaḥ || YS_1.47 ||

ṛtaṃbharā tatra prajñā || YS_1.48 ||

śrutānumānaprajñābhyām anyaviṣayā viśeṣārthatvāt || YS_1.49 ||

tajjaḥ saṃskāro 'nyasaṃskārapratibandhī || YS_1.50 ||

tasyāpi nirodhe sarvanirodhān nirbījaḥ samādhiḥ || YS_1.51 ||

tapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni kriyāyogaḥ || YS_2.1 ||

samādhibhāvanārthaḥ kleśatanūkaraṇārthaś ca || YS_2.2 ||

avidyāsmitārāgadveṣābhiniveśāḥ kleśāḥ || YS_2.3 ||

avidyā kṣetram uttareṣāṃ prasuptatanuvicchinnodārāṇām || YS_2.4 ||

anityāśuciduḥkhānātmasu nityaśucisukhātmakhyātir avidyā || YS_2.5 ||

dṛgdarśanaśaktyor ekātmatevāsmitā || YS_2.6 ||

sukhānuśayī rāgaḥ || YS_2.7 ||

duḥkhānuśayī dveṣaḥ || YS_2.8 ||

svarasavāhī viduṣo 'pi tathā rūḍho 'bhiniveśaḥ || YS_2.9 ||

te pratiprasavaheyāḥ sūkṣmāḥ || YS_2.10 ||

dhyānaheyās tadvṛttayaḥ || YS_2.11 ||

kleśamūlaḥ karmāśayo dṛṣṭādṛṣṭajanmavedanīyaḥ || YS_2.12 ||

sati mūle tadvipāko jātyāyurbhogāḥ || YS_2.13 ||

te hlādaparitāpaphalāḥ puṇyāpuṇyahetutvāt || YS_2.14 ||

pariṇāmatāpasaṃskāraduḥkhair guṇavṛttivirodhāc ca duḥkham eva sarvaṃ vivekinaḥ || YS_2.15 ||

heyaṃ duḥkham anāgatam || YS_2.16 ||

draṣṭṛdṛśyayoḥ saṃyogo heyahetuḥ || YS_2.17 ||

prakāśakriyāsthitiśīlaṃ bhūtendriyātmakaṃ bhogāpavargārthaṃ dṛśyam || YS_2.18 ||

viśeṣāviśeṣaliṅgamātrāliṅgāni guṇaparvāṇi || YS_2.19 ||

draṣṭā dṛśimātraḥ śuddho 'pi pratyayānupaśyaḥ || YS_2.20 ||

tadartha eva dṛśyasyātmā || YS_2.21 ||

kṛtārthaṃ prati naṣṭam apy anaṣṭaṃ tadanyasādhāraṇatvāt || YS_2.22 ||

svasvāmiśaktyoḥ svarūpopalabdhihetuḥ saṃyogaḥ || YS_2.23 ||

tasya hetur avidyā || YS_2.24 ||

tadabhāvāt saṃyogābhāvo hānaṃ taddṛśeḥ kaivalyam || YS_2.25 ||

vivekakhyātir aviplavā hānopāyaḥ || YS_2.26 ||

tasya saptadhā prāntabhūmiḥ prajñā || YS_2.27 ||

yogāṅgānuṣṭhānād aśuddhikṣaye jñānadīptir ā vivekakhyāteḥ || YS_2.28 ||

yamaniyamāsanaprāṇāyāmapratyāhāradhāraṇādhyānasamādhayo 'ṣṭāv aṅgāni || YS_2.29 ||

ahiṃsāsatyāsteyabrahmacaryāparigrahā yamāḥ || YS_2.30 ||

jātideśakālasamayānavacchinnāḥ sārvabhaumā mahāvratam || YS_2.31 ||

śaucasaṃtoṣatapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni niyamāḥ || YS_2.32 ||

vitarkabādhane pratipakṣabhāvanam || YS_2.33 ||

vitarkā hiṃsādayaḥ kṛtakāritānumoditā lobhakrodhamohapūrvakā mṛdumadhyādhimātrā duḥkhājñānānantaphalā iti pratipakṣabhāvanam || YS_2.34 ||

ahiṃsāpratiṣṭhāyāṃ tatsaṃnidhau vairatyāgaḥ || YS_2.35 ||

satyapratiṣṭhāyāṃ kriyāphalāśrayatvam || YS_2.36 ||

asteyapratiṣṭhāyāṃ sarvaratnopasthānam || YS_2.37 ||

brahmacaryapratiṣṭhāyāṃ vīryalābhaḥ || YS_2.38 ||

aparigrahasthairye janmakathaṃtāsaṃbodhaḥ || YS_2.39 ||

śaucāt svāṅgajugupsā parair asaṃsargaḥ || YS_2.40 ||

sattvaśuddhisaumanasyaikāgryendriyajayātmadarśanayogyatvāni ca || YS_2.41 ||

saṃtoṣād anuttamaḥ sukhalābhaḥ || YS_2.42 ||

kāyendriyasiddhir aśuddhikṣayāt tapasaḥ || YS_2.43 ||

svādhyāyād iṣṭadevatāsaṃprayogaḥ || YS_2.44 ||

samādhisiddhir īśvarapraṇidhānāt || YS_2.45 ||

sthirasukham āsanam || YS_2.46 ||

prayatnaśaithilyānantasamāpattibhyām || YS_2.47 ||

tato dvandvānabhighātaḥ || YS_2.48 ||

tasmin sati śvāsapraśvāsayor gativicchedaḥ prāṇāyāmaḥ || YS_2.49 ||

bāhyābhyantarastambhavṛttir deśakālasaṃkhyābhiḥ paridṛṣṭo dīrghasūkṣmaḥ || YS_2.50 ||

bāhyābhyantaraviṣayākṣepī caturthaḥ || YS_2.51 ||

tataḥ kṣīyate prakāśāvaraṇam || YS_2.52 ||

dhāraṇāsu ca yogyatā manasaḥ || YS_2.53 ||

svaviṣayāsaṃprayoge cittasvarūpānukāra ivendriyāṇāṃ pratyāhāraḥ || YS_2.54 ||

tataḥ paramā vaśyatendriyāṇām || YS_2.55 ||

deśabandhaś cittasya dhāraṇā || YS_3.1 ||

tatra pratyayaikatānatā dhyānam || YS_3.2 ||

tad evārthamātranirbhāsaṃ svarūpaśūnyam iva samādhiḥ || YS_3.3 ||

trayam ekatra saṃyamaḥ || YS_3.4 ||

tajjayāt prajñālokaḥ || YS_3.5 ||

tasya bhūmiṣu viniyogaḥ || YS_3.6 ||

trayam antaraṅgaṃ pūrvebhyaḥ || YS_3.7 ||

tad api bahiraṅgaṃ nirbījasya || YS_3.8 ||

vyutthānanirodhasaṃskārayor abhibhavaprādurbhāvau nirodhakṣaṇacittānvayo nirodhapariṇāmaḥ || YS_3.9 ||

tasya praśāntavāhitā saṃskārāt || YS_3.10 ||

sarvārthataikāgratayoḥ kṣayodayau cittasya samādhipariṇāmaḥ || YS_3.11 ||

tataḥ punaḥ śāntoditau tulyapratyayau cittasyaikāgratāpariṇāmaḥ || YS_3.12 ||

etena bhūtendriyeṣu dharmalakṣaṇāvasthāpariṇāmā vyākhyātāḥ || YS_3.13 ||

śāntoditāvyapadeśyadharmānupātī dharmī || YS_3.14 ||

kramānyatvaṃ pariṇāmānyatve hetuḥ || YS_3.15 ||

pariṇāmatrayasaṃyamād atītānāgatajñānam || YS_3.16 ||

śabdārthapratyayānām itaretarādhyāsāt saṃkaras tatpravibhāgasaṃyamāt sarvabhūtarutajñānam || YS_3.17 ||

saṃskārasākṣātkaraṇāt pūrvajātijñānam || YS_3.18 ||

pratyayasya paracittajñānam || YS_3.19 ||

na ca tat sālambanaṃ tasyāviṣayībhūtatvāt || YS_3.20 ||

kāyarūpasaṃyamāt tadgrāhyaśaktistambhe cakṣuḥprakāśāsaṃprayoge 'ntardhānam || YS_3.21 ||

sopakramaṃ nirupakramaṃ ca karma tatsaṃyamād aparāntajñānam ariṣṭebhyo vā || YS_3.22 ||

maitryādiṣu balāni || YS_3.23 ||

baleṣu hastibalādīni || YS_3.24 ||

pravṛttyālokanyāsāt sūkṣmavyavahitaviprakṛṣṭajñānam || YS_3.25 ||

bhuvanajñānaṃ sūrye saṃyamāt || YS_3.26 ||

candre tārāvyūhajñānam || YS_3.27 ||

dhruve tadgatijñānam || YS_3.28 ||

nābhicakre kāyavyūhajñānam || YS_3.29 ||

kaṇṭhakūpe kṣutpipāsānivṛttiḥ || YS_3.30 ||

kūrmanāḍyāṃ sthairyam || YS_3.31 ||

mūrdhajyotiṣi siddhadarśanam || YS_3.32 ||

prātibhād vā sarvam || YS_3.33 ||

hṛdaye cittasaṃvit || YS_3.34 ||

sattvapuruṣayor atyantāsaṃkīrṇayoḥ pratyayāviśeṣo bhogaḥ parārthāt svārthasaṃyamāt puruṣajñānam || YS_3.35 ||

tataḥ prātibhaśrāvaṇavedanādarśāsvādavārtā jāyante || YS_3.36 ||

te samādhāv upasargā vyutthāne siddhayaḥ || YS_3.37 ||

bandhakāraṇaśaithilyāt pracārasaṃvedanāc ca cittasya paraśarīrāveśaḥ || YS_3.38 ||

udānajayāj jalapaṅkakaṇṭakādiṣv asaṅga utkrāntiś ca || YS_3.39 ||

samānajayāj jvalanam || YS_3.40 ||

śrotrākāśayoḥ saṃbandhasaṃyamād divyaṃ śrotram || YS_3.41 ||

kāyākāśayoḥ saṃbandhasaṃyamāl laghutūlasamāpatteś cākāśagamanam || YS_3.42 ||

bahir akalpitā vṛttir mahāvidehā tataḥ prakāśāvaraṇakṣayaḥ || YS_3.43 ||

sthūlasvarūpasūkṣmānvayārthavattvasaṃyamād bhūtajayaḥ || YS_3.44 ||

tato 'ṇimādiprādurbhāvaḥ kāyasaṃpat taddharmānabhighātaś ca || YS_3.45 ||

rūpalāvaṇyabalavajrasaṃhananatvāni kāyasaṃpat || YS_3.46 ||

grahaṇasvarūpāsmitānvayārthavattvasaṃyamād indriyajayaḥ || YS_3.47 ||

tato manojavitvaṃ vikaraṇabhāvaḥ pradhānajayaś ca || YS_3.48 ||

sattvapuruṣānyatākhyātimātrasya sarvabhāvādhiṣṭhātṛtvaṃ sarvajñātṛtvaṃ ca || YS_3.49 ||

tadvairāgyād api doṣabījakṣaye kaivalyam || YS_3.50 ||

sthānyupanimantraṇe saṅgasmayākaraṇaṃ punar aniṣṭaprasaṅgāt || YS_3.51 ||

kṣaṇatatkramayoḥ saṃyamād vivekajaṃ jñānam || YS_3.52 ||

jātilakṣaṇadeśair anyatānavacchedāt tulyayos tataḥ pratipattiḥ || YS_3.53 ||

tārakaṃ sarvaviṣayaṃ sarvathāviṣayam akramaṃ ceti vivekajaṃ jñānam || YS_3.54 ||

sattvapuruṣayoḥ śuddhisāmye kaivalyam iti || YS_3.55 ||

janmauṣadhimantratapaḥsamādhijāḥ siddhayaḥ || YS_4.1 ||

jātyantarapariṇāmaḥ prakṛtyāpūrāt || YS_4.2 ||

nimittam aprayojakaṃ prakṛtīnāṃ varaṇabhedas tu tataḥ kṣetrikavat || YS_4.3 ||

nirmāṇacittāny asmitāmātrāt || YS_4.4 ||

pravṛttibhede prayojakaṃ cittam ekam anekeṣām || YS_4.5 ||

tatra dhyānajam anāśayam || YS_4.6 ||

karmāśuklākṛṣṇaṃ yoginas trividham itareṣām || YS_4.7 ||

tatas tadvipākānuguṇānām evābhivyaktir vāsanānām || YS_4.8 ||

jātideśakālavyavahitānām apy ānantaryaṃ smṛtisaṃskārayor ekarūpatvāt || YS_4.9 ||

tāsām anāditvaṃ cāśiṣo nityatvāt || YS_4.10 ||

hetuphalāśrayālambanaiḥ saṃgṛhītatvād eṣām abhāve tadabhāvaḥ || YS_4.11 ||

atītānāgataṃ svarūpato 'sty adhvabhedād dharmāṇām || YS_4.12 ||

te vyaktasūkṣmā guṇātmānaḥ || YS_4.13 ||

pariṇāmaikatvād vastutattvam || YS_4.14 ||

vastusāmye cittabhedāt tayor vibhaktaḥ panthāḥ || YS_4.15 ||

na caikacittatantraṃ vastu tadapramāṇakaṃ tadā kiṃ syāt || YS_4.16 ||

taduparāgāpekṣitvāc cittasya vastu jñātājñātam || YS_4.17 ||

sadā jñātāś cittavṛttayas tatprabhoḥ puruṣasyāpariṇāmitvāt || YS_4.18 ||

na tat svābhāsaṃ dṛśyatvāt || YS_4.19 ||

ekasamaye cobhayānavadhāraṇam || YS_4.20 ||

cittāntaradṛśye buddhibuddher atiprasaṅgaḥ smṛtisaṃkaraś ca || YS_4.21 ||

citer apratisaṃkramāyās tadākārāpattau svabuddhisaṃvedanam || YS_4.22 ||

draṣṭṛdṛśyoparaktaṃ cittaṃ sarvārtham || YS_4.23 ||

tad asaṃkhyeyavāsanābhiś citram api parārthaṃ saṃhatyakāritvāt || YS_4.24 ||

viśeṣadarśina ātmabhāvabhāvanānivṛttiḥ || YS_4.25 ||

tadā vivekanimnaṃ kaivalyaprāgbhāraṃ cittam || YS_4.26 ||

tacchidreṣu pratyayāntarāṇi saṃskārebhyaḥ || YS_4.27 ||

hānam eṣāṃ kleśavad uktam || YS_4.28 ||

prasaṃkhyāne 'py akusīdasya sarvathā vivekakhyāter dharmameghaḥ samādhiḥ || YS_4.29 ||

tataḥ kleśakarmanivṛttiḥ || YS_4.30 ||

tadā sarvāvaraṇamalāpetasya jñānasyānantyāj jñeyam alpam || YS_4.31 ||

tataḥ kṛtārthānāṃ pariṇāmakramasamāptir guṇānām || YS_4.32 ||

kṣaṇapratiyogī pariṇāmāparāntanirgrāhyaḥ kramaḥ || YS_4.33 ||

puruṣārthaśūnyānāṃ guṇānāṃ pratiprasavaḥ kaivalyaṃ svarūpapratiṣṭhā vā citiśaktir iti || YS_4.34 ||


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Yogasūtra. Yogasūtra. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CE1E-0