Vāgīśvarakīrti: Mṛtyuvañcanopadeśa

Header

Data entry: Johannes Schneider

Contribution: Johannes Schneider

Date of this version: 2020-07-31

Source:

  • Johannes Schneider: Vāgīśvarakīrtis Mṛtyuvañcanopadeśa, eine buddhistische Lehrschrift zur Abwehr des Todes. Wien : Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2010. (Beiträge zur Kultur- und Geistesgeschichte Asiens ; 66) (Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse ; 394) ISBN 978-3-7001-6722-8.

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.

Vagisvarakirti: Mrtyuvancanopadesa
Based on the ed. by Johannes Schneider: Vāgīśvarakīrtis Mṛtyuvañcanopadeśa, eine buddhistische Lehrschrift zur Abwehr des Todes.
Wien : Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2010.
(Beiträge zur Kultur- und Geistesgeschichte Asiens ; 66) (Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse ; 394)
ISBN 978-3-7001-6722-8

Input by Johannes Schneider

TEXT WITH PADA MARKERS

Revisions:

  • 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
  • 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.

Text

|| oṃ namaḥ sarvajñāya ||

adhigataparamārthaḥ śrīghanavyūha eva prati tuṣitajanārthaṃ yo 'bhavac chvetaketuḥ
tata iha jagadarthaṃ cābhavac chākyaketuḥ sa jayatu jitamṛtyur darśitānantamāyaḥ // VMv_1.1

ajarāmaratāṃ prāptam ajarāmarakārakam
ajarāmaratāprāptyai natvā saṃbuddham ādarāt // VMv_1.2

durbodhaṃ mandabuddhīnāṃ duṣkaraṃ calacetasām
sāriṣṭaṃ vañcanaṃ mṛtyor ucyate śāstrasaṃgatam // VMv_1.3

sarvathā vañcanaṃ mṛtyor muktānām eva yujyate
amuktānāṃ ca sarveṣāṃ kiyatkālavilambanam // VMv_1.4

āyurindriyacittānāṃ nirodho mṛtyulakṣaṇam
upāyair jīvitaṃ dīrghaṃ mṛtyuvañcanam ucyate // VMv_1.5

yāvaj jīvati saṃsāre dharmācārī jitendriyaḥ
tāvat puṇyādisaṃbhāraṃ prasūte bodhisādhakam // VMv_1.6

na vinā jīvitāt sāraṃ saṃsāre kiṃ cid īkṣyate
nānopāyair atas tūrṇaṃ mṛtyuvañcanam ārabhet // VMv_1.7

na duṣkaraṃ yataḥ kiṃ cid upāyair yuktiyojitaiḥ
maṇimantrauṣadhīnāṃ ca prabhāvaḥ sarvasaṃmataḥ // VMv_1.8

lakṣaṇād dūrato mṛtyuṃ jñātvā yuktā pratikriyā
maste patati vajrāgnau suprajño 'pi karoti kim // VMv_1.9

bāhyādhyātmikabhedena dvidhā maraṇalakṣaṇam
kathyate jñāyate yena maraṇaṃ bhāvi tatparaiḥ // VMv_1.10

mṛtyor lakṣaṇam ājñātuṃ vāñchā cet kasya cid bhavet
tena svasthaśarīreṇa jñātavyaṃ saṃśayo 'nyathā // VMv_1.11

dhātuvaiṣamyato rogāt timirādiprabhāvataḥ
bhayaśokādisāmarthyāt pratibhāti yato 'nyathā // VMv_1.12

daivabhūtobhayakṣobhān mṛtyuṃ trividhalakṣaṇam
prāpyāriṣṭasamudbhūtir ato bhedena lakṣayet // VMv_1.13

bāhyābhyantarabhedena daivakṣobho dvidheṣyate
bhūtakṣobho 'pi dvividhas tathaiveti nirūpayet // VMv_1.14

daivasaṃkṣobhato mṛtyur ādhidaivika ucyate
daivakṣobho 'naśanādivajrapātādilakṣaṇaḥ // VMv_1.15

bhūtasaṃkṣobhato mṛtyur ādhibhautika ucyate
bhūtakṣobhas tu pittādivahnitoyādyupadravaḥ // VMv_1.16

ubhayakṣobhato mṛtyur ubhayājjo nigadyate
ubhayakṣobho vajrādipittaśleṣmādyupadravaḥ // VMv_1.17

ariṣṭānām anantatvān notpattir yugapan matā
kramaśo 'pi na sarveṣām api tv ekādisaṃkhyayā // VMv_1.18

adṛṣṭvā lakṣaṇaṃ yatra mṛtyur dṛṣṭaḥ kva cid bhavet
niścetur dūṣaṇaṃ tatra na tu lakṣaṇanāstitā // VMv_1.19

dṛṣṭvāpi lakṣaṇaṃ yatra na mṛtyur dṛśyate kva cit
abhrāntau tatra dharmādibādhakāntarakalpanam // VMv_1.20

niścite dūrato mṛtyau prasiddhir mahatī bhavet
yathāśakti parityāge pratīkāre ca vartanam // VMv_1.21

sadā samāhito bhūtvā tadgataikāgramānasaḥ
bāhyāni prathamaṃ tāval lakṣaṇāny upalakṣayet // VMv_1.22

lakṣaṇānāṃ paricchedakālo dvividha iṣyate
niyato 'niyataś ceti vijñeyaḥ sa tu yatnataḥ // VMv_1.23

saṃkrāntipūrṇamāsyādau prabhātādikṣaṇātmakaḥ
kālo niyata ity ukto 'niyatas tu viparyayāt // VMv_1.24

sphuratsaṃdhi kapolaṃ syād atyarthaṃ mṛtyudarśanāt
vātaśītādisaṅgāc ca lakṣaṇīyam ataḥ pṛthak // VMv_1.25

karkaṭo rāśir āṣāḍhaḥ puṣyas tu makaro mataḥ
karkaṭe makare cāpi jāyate mṛtyulakṣaṇam // VMv_1.26

āṣāḍhasaṃkrāntidine madhyāhne padamātrikā
uttarābhimukhasthasya cchāyā svābhāvikī bhavet // VMv_1.27

puṣyasaṃkrāntidivase saiva saptapadībhavet
vyabhre nabhasi madhyāhne cchāyāyāś ca nirīkṣaṇam // VMv_1.28

pratimāsaṃ padavṛddhiḥ pratimāsaṃ padakṣayaḥ
amuṣmād anyathābhāve mṛtyuśaṅkā prajāyate // VMv_1.29

ekaikapadavṛddhiḥ syād āṣāḍhān makarāvadheḥ
ekaikapādyahrāsaḥ syān makarāt karkaṭāvadheḥ // VMv_1.30

āṣāḍhāt kramaśo vṛddhiḥ puṣyād dhrāsaḥ kramāt tathā
chāyāvikāram ālocya māsān maraṇam ādiśet // VMv_1.31

kṣayakāle bhaved vṛddhir vṛddhikāle kṣayo yadi
tam eva kālam ārabhya mṛtyur māsād viniścitaḥ // VMv_1.32

vṛddhikāle 'py ativṛddhau nānārogād upadravaḥ
kṣayakāle 'py atikṣaye mṛtyur eva na saṃśayaḥ // VMv_1.33

āṣāḍhapuṣyayor ante pūrvaṃ karkaṭamatsyayoḥ
yāni ṣaṭ ṣaḍ dināny atra kālākālanirūpaṇam // VMv_1.34

āṣāḍhāntadinair ebhiḥ śrāvaṇādau śubhāśubham
puṣyaśeṣadinaiś cāpi māghādiṣu śubhāśubham // VMv_1.35

pādayos tālukāṃ viddhvā nābhau vedho yadā bhavet
ahorātratrayād ūrdhvaṃ pañcatvaṃ jāyate tadā // VMv_1.36

pādayos tālukāṃ viddhvā yadi cakṣuś ca vidhyati
tadā māsatrayād ūrdhvaṃ gamanaṃ yamasadmani // VMv_1.37

pādayos tālukāṃ viddhvā nāsikāṃ yadi vidhyati
tribhir dinais tadā nūnam ekākī yāti pañcatām // VMv_1.38

kuṭiprasrāvayoḥ kāle tulyaṃ syād yadi hañchikā
tasyām eva hi velāyāṃ mṛtyur varṣeṇa tasya hi // VMv_1.39

nāsikāgaddrikāvedhe maraṇaṃ pañcavatsaraiḥ
jihvāgrādarśane mṛtyur vāsaraiḥ syāt tribhir nṛṇām // VMv_1.40

māsaiś caturbhir mṛtyuḥ syāt karṇāgre tīkṣṇavedhanāt
sadyo mṛtyur bhaven nūnam ūrṇāsthāne pravedhanāt // VMv_1.41

tulyakālaṃ yadā vedhaś candrasūryagato bhavet
tadā māsād bhaven mṛtyuḥ puṇyam evārjayet tataḥ // VMv_1.42

bhagaliṅgasamāyoge madhye śeṣe ca hañchikā
syāc cet tulyaṃ tadā māsaiḥ pañcatvaṃ yāti pañcabhiḥ // VMv_1.43

hastayoḥ pādayoś caiva kaniṣṭhānāṃ ca saṃdhayaḥ
catvāro yasya vidhyanti tulyaṃ māsāt sa mṛtyubhāk // VMv_1.44

hṛtkaṇṭhamadhyayor vedhas tulyakālaṃ yadā bhavet
pakṣatrayeṇa mṛtyuḥ syād yadi dharmaṃ na sevate // VMv_1.45

tulyakālaṃ yadā vidhyet tālukānāṃ trayaṃ muhuḥ
tribhir dinais tadā mṛtyur yadi śakrasamo bhavet // VMv_1.46

vāmākṣiputtalīcchāyāṃ yo na paśyati darpaṇe
saptāhān mriyate nūnaṃ yadi na syāt pratikriyā // VMv_1.47

maithune sati ghaṇṭāyā nādaś cet karṇayor bhavet
tribhir māsais tadā mṛtyur yadi brahmasamo bhavet // VMv_1.48

kṛṣṇaṃ yadi bhavec chukraṃ śuklāyāṃ pratipattithau
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur lohitaṃ vyādhisūcakam // VMv_1.49

karṇamūle bhruvor madhye mastakāgre pṛthakpṛthak
yadi vedho 'pratīkāro mṛtyuḥ sadyas tadā bhavet // VMv_1.50

pādāṅguṣṭhaṃ samārabhya nābhiparyantago bhavet
vedhaḥ sadāho yasyāsau ṣaḍmāsān mriyate dhruvam // VMv_1.51

pādāṅguṣṭhād dhṛdayāntaṃ yāvat kaṇṭhaṃ śiro 'thavā
māsatrayāt pakṣatrayān mṛtyur ekadināt kramāt // VMv_1.52

nāsāgramāṃsaśaithilyān mṛtyuḥ syāt saptarātrataḥ
kapolamāṃsavicchedān mṛtyuḥ syāt pañcamāsataḥ // VMv_1.53

cakṣurnāsikayor madhye spandanaṃ cen na dṛśyate
jñātvā pañcadinān mṛtyum ādadyād dharmasaṃvalam // VMv_1.54

netrayos tārake mliṣṭe sahasā bhavato yadi
ṣaḍmāsābhyantare mṛtyuḥ pratikārakriyā na cet // VMv_1.55

akasmān nāsikā vakrā karṇau bhraṣṭau svadeśataḥ
netre ca vartulībhūte saptāhān mṛtyudarśanāt // VMv_1.56

akasmād dhṛdayaṃ nimnaṃ syāc cet pakṣāt tadā mṛtiḥ
grīvāpārśvasthayor nāḍyor vicchedād api pakṣataḥ // VMv_1.57

akasmāt kṛṣṇarekhā syāj jihvāyā yadi madhyataḥ
dṛḍho vā dantasaṃdaṃśas tadā mṛtyur dvirātrataḥ // VMv_1.58

karṇaśaṣkulikāpṛṣṭhanāḍīvicchedadarśanāt
tasminn eva dine mṛtyur athavā pañcavāsaraiḥ // VMv_1.59

nakheṣu raktavarṇeṣu sahasā yady araktatā
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur yadi mantrādi nācaret // VMv_1.60

akasmāj jāyate sthūlaḥ kṛśaḥ kruddho bhayākulaḥ
yas tasya mṛtyur varṣeṇa yadi dharmaṃ na sevate // VMv_1.61

indriyāṇi na gṛhṇanti yathāsvaṃ yasya gocarān
muhuḥ skhalati vāṇī ca muhuś ca mativibhramaḥ // VMv_1.62

cakṣuṣī sravato nityaṃ dṛṣṭarūpe 'pi vibhramaḥ
darpaṇe salile vāpi svacchāyāṃ yo na paśyati // VMv_1.63

rātrāv indradhanuḥ paśyed divā nakṣatramaṇḍalam
ameghe vidyutaṃ paśyet sphurantīṃ dakṣiṇāśritām // VMv_1.64

divā chāyāpathaṃ paśyed ulkāyāḥ patanaṃ tathā
haṃsakākamayūrāṇāṃ paśyed ekatra melakam // VMv_1.65

candradvayaṃ dvisūryaṃ vā svaśirojvalanaṃ tathā
gandharvanagaraṃ paśyed vṛkṣāgre śikhare gireḥ // VMv_1.66

paśyet pretapiśācān adṛśyān anyāṃś ca bhīṣaṇān
prakampate bhṛśaṃ caiva mūrchito vā bhaven muhuḥ // VMv_1.67

chardiṃ mūtraṃ purīṣaṃ ca suvarṇarajataprabham
paśyed ekaikaśas tasya mṛtyur māsāvadher bhavet // VMv_1.68

kaṇṭḥoṣṭhatālujihvānāṃ chedaṃ chidraṃ tanau tathā
yaḥ paśyet tasya mṛtyuḥ syāt ṣaḍmāsābhyantare dhruvam // VMv_1.69

kaṇṭhoṣṭhatālurasanādantā yasya pṛthakpṛthak
śuṣyanty abhīkṣṇaṃ ṣaḍmāsān maraṇaṃ tasya nirdiśet // VMv_1.70

nakṣatracakrasaptarṣidiśāṃ rātrāv adarśanam
saptāhamṛtyor jāyeta jvālā vākasmikī tanau // VMv_1.71

arundhatīṃ rohiṇīṃ ca dhruvaṃ chāyāpathaṃ tathā
rātrāv apaśyato 'kasmāt ṣaḍmāsān mṛtyum ādiśet // VMv_1.72

kalaṅkarahitaṃ candraṃ sūryaṃ raśmivivarjitam
saraśmikaṃ citrabhānuṃ candraṃ cāpi saraśmikam // VMv_1.73

rātrau sūryaṃ divā candraṃ svanetre jvalanaṃ tathā
tārāṃ merupramāṇāṃ ca samudraṃ ca nadīm iva // VMv_1.74

nābhau hikkāṃ gude hañchāṃ varṇaṃ padmopamaṃ mukhe
galake piṭakān raktān gātre varṇavicitratām // VMv_1.75

hṛdaye krandanaṃ sāśru prakampam atha tāluni
candrāṃśuṃ vahnisaṃsparśaṃ sūryāṃśuṃ himaśītalam // VMv_1.76

candracchidraṃ ravicchidraṃ chidraṃ bhūmau tathāmbare
ātmanaiva hi yaḥ paśyet paśyen mṛtyuṃ sa pakṣataḥ // VMv_1.77

mūtraśukrapurīṣāṇi tulyakālaṃ patanti cet
varṣān mṛtyur bhavet tatra bhaiṣajyādi pratikriyā // VMv_1.78

ardhaṃ śītaṃ tathā coṣṇam ardhaṃ yasya kalevaram
saptarātrād bhaven mṛtyuḥ paralokaṃ vicintayet // VMv_1.79

hakāraḥ śītasaṃsparśaḥ phukāro vahnisaṃnibhaḥ
yasyānubhūyate tasya daśāhād yamadarśanam // VMv_1.80

anāmikānāṃ mūleṣu dṛṣṭayā kṛṣṇarekhayā
aṣṭādaśadinād ūrdhvaṃ mṛtyuḥ prākkarmadoṣataḥ // VMv_1.81

yasya mastakam āruhya trivarṇo yāti vegataḥ
kṛkalāso mṛtis tasya pañcamāsād viniścitā // VMv_1.82

śabdo na śrūyate dehād dhastābhyām apamārjitāt
sarvāṅgaśītalatvena daśāhān maraṇaṃ dhruvam // VMv_1.83

yugapan nirgamo bāhujaṅghayor yasya gacchataḥ
vināśo brahmasūtrasya mṛtyus tasyaikavarṣataḥ // VMv_1.84

kardame pāṃśudeśe vā purataḥ pṛṣṭhato 'pi vā
khaṇḍaṃ pādodaye nyūnaṃ mṛtyur māsacatuṣṭayāt // VMv_1.85

akasmāt puruṣaṃ paśyet kṛṣṇapiṅgalavarṇakam
varṣatrayātyayān mṛtyur yadi bhrāntyā na kalpitaḥ // VMv_1.86

dvimāsamṛtyur hṛtpādau snātamātrasya śuṣyataḥ
trirātramṛtyur durgandho jāyate vikṛtākṛtiḥ // VMv_1.87

kharārkadivase toyair āpūrya mukhakoṭaram
pratyahaṃ phūtkṛtaṃ kurvan kramāt tanmadhyasaṃsthitam // VMv_1.88

paśyed indradhanuś citraṃ dīrghāyuḥ puruṣaḥ sadā
ṣaḍmāsāyur na tat paśyed iti karmavicitratā // VMv_1.89

kharārkadivase paśyet puro gaganamadhyataḥ
muktāhārān ivālūnān muktāphalavibhūṣaṇān // VMv_1.90

indranīlamaṇicchāyān keśoṇḍukasamākṛtīn
dṛśyadeśaṃ parityajya deśāntaravisarpiṇaḥ // VMv_1.91

nāgān anekaśaḥ paśyet saṃyatān iva saṃtatam
teṣām adṛṣṭau ṣaḍmāsān maraṇaṃ parikīrtitam // VMv_1.92

prabhāte vātha sāyāhne jyotsnāyāṃ vā ciraṃ puraḥ
vitatya bāhū svacchāyāṃ dṛṣṭvā paśyec chanair nabhaḥ // VMv_1.93

tatrāpi dṛśyate chāyā dhavalā nararūpiṇī
śiraso 'darśanāt tasya mṛtyuḥ syād varṣamadhyataḥ // VMv_1.94

putrabhāryāvināśaḥ syād vāmapāṇer adarśanāt
dakṣiṇādarśanāt pitṛbhrātrādīnāṃ mahīyasām // VMv_1.95

jānūpari sthitau bāhū kṛtvā mūrdhni tathāñjalim
rambhāphalanibhāṃ chāyāṃ lakṣayen madhyatas tayoḥ // VMv_1.96

yadā tv ekaṃ dalaṃ tatra vikāsi parilakṣyate
tasyām eva tithau nūnaṃ ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet // VMv_1.97

sūryamārgagate vāyau lakṣaṇīyam idaṃ trayam
śrotre śirasi netre ca śabdo dhūmo dyutis tathā // VMv_1.98

karṇau pidhāya sudṛḍhaṃ gambhīro gulgulo dhvaniḥ
na śrūyate pañcadinaṃ daśa pañcadaśāthavā // VMv_1.99

viṃśatiṃ divasān yāvat pañcaviṃśatim eva vā
bāṇābdhiguṇanetrenduvarṣair mṛtyur yathākramam // VMv_1.100

eṣām apy antarāleṣu śodhyāḥ ṣoḍaśa vāsarāḥ
varṣasyaiva caturthāṃśaiḥ kramaśaś cābhivardhitaiḥ // VMv_1.101

mastakopari niryāntīṃ saptāhaṃ dhūmamālikām
yo na paśyati tasya syān mṛtyur varṣatrayāvadheḥ // VMv_1.102

svanetrayoś caturdikṣu dṛśyante 'ṅgulipīḍanāt
mārjāranetratulyāni jyotīṃṣi jhaṭitikramāt // VMv_1.103

apīḍane 'pi taddṛṣṭau mṛtyuḥ syāc chatavāsaraiḥ
etat sāmānyato jñeyaṃ viśeṣas tv ayam ucyate // VMv_1.104

candrasyādhas tathordhvaṃ ca karṇanāsopakaṇṭhayoḥ
naṣṭe jyotiṣi mṛtyuḥ syāt ṣaṭtrinetrendumāsataḥ // VMv_1.105

sūrye 'pi yadi candrasya kramaḥ syāt pūrvavat tadā
digbāṇaguṇanetreṣu dineṣu maraṇaṃ bhavet // VMv_1.106

svarūpasya viparyāsāt ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet
pañcamāsād bhaven mṛtyur nāsāgrasya vināśataḥ // VMv_1.107

bādhirye śrotrayor mṛtyuś caturmāsātyayād bhavet
svasthendriyasya patane mṛtyur māsatrayād bhavet // VMv_1.108

bhrūmadhye jyotiṣo 'dṛṣṭau dvimāsād yamadarśanam
ekamāsātyayān mṛtyur vṛṣaṇe golakakṣayāt // VMv_1.109

parākṣṇoḥ pratibimbasyādṛṣṭau pakṣād vināśanam
jihvāyā aparāvṛttau daśāhān mṛtyusaṃgamaḥ // VMv_1.110

nābher viparyayān mṛtyuḥ pañcāhād upaśliṣyati
pārśvadvayasyākṛṣṭau tu mṛtyuḥ syād vāsaratrayāt // VMv_1.111

samastagātrastabdhatve mṛtyur ekāhiko bhavet
lalāṭasthatrirekhāṇāṃ nāśān mṛtyur ahastrayāt // VMv_1.112

svasthasya lālājihvā cen niḥsparśā dravavarjitā
yāvat pañcadinaṃ mṛtyuḥ pañcāśaddivasais tathā // VMv_1.113

amlāditvaṃ ca rasato nīlāditvaṃ ca varṇataḥ
vikāraḥ śukramūtrāṇāṃ ṣaḍmāsān mṛtyudarśanāt // VMv_1.114

yugapatpañcadhāraṃ vā vāmāvartaṃ vigandhi ca
mūtraṃ yasya bhaven mṛtyus tasya ṣaḍmāsamadhyataḥ // VMv_1.115

kṛṣṇe vā yadi vā śukle pakṣe reto 'tikṛṣṇakam
mṛtyuḥ ṣaḍmāsato no cet tenaiva syāt pratikriyā // VMv_1.116

kṛṣṇabhāgaṃ parityajya gṛhītvā śuklabhāgakam
candre prabhañjane vāti praveśāt syāt pratikriyā // VMv_1.117

sthiratve 'pi svadehasya tacchāyā cañcalā yadi
caturmāsād bhaven mṛtyur ity āgamavicakṣaṇāḥ // VMv_1.118

dakṣiṇāśāgatāṃ chāyām ātmano yadi paśyati
adyaiva mṛtyur asmākam iti paśyed anityatām // VMv_1.119

nirarthako visaṃvādī mithyetyādi prakāśanāt
svapno 'py asatyaḥ sarveṣāṃ nātaḥ śraddhā na yujyate // VMv_1.120

devatādarśitaḥ svapnaḥ satyasvapno 'tha yo naraḥ
sa svapne pratyayaṃ kṛtvā mṛtyuliṅgāni paśyatu // VMv_1.121

kiṃśukaṃ kovidāraṃ ca puṣpitaṃ karavīrakam
yo 'bhirohati svapnānte sa syāt ṣaḍmāsamṛtyukaḥ // VMv_1.122

vihārayaṣṭiṃ svapnānte yo 'bhirohati mānavaḥ
vālukābhasmarāśiṃ vā maraṇaṃ tasya pūrvavat // VMv_1.123

gardabhaṃ yaḥ samārūḍhaḥ prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
bhūyaś ca na nivarteta tadvat tasyāpi jīvitam // VMv_1.124

yaś cāpi vānarārūḍhaḥ prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
tatrasthaś ca vibudhyeta mṛtyuḥ syāt tasya pūrvavat // VMv_1.125

daṇḍaṃ vā caityayūpaṃ vā naro yas tv abhirohati
vālmīkaṃ pāṃśurāśiṃ vā ṣaḍmāsān na sa jīvati // VMv_1.126

kālī kumārī saṃkruddhā yā tu badhnāti bandhanaiḥ
kālarātrī tu sā jñeyā saptāhān mṛtyukārikā // VMv_1.127

kṛṣṇavastrā tu yā nārī kālī kāmayate naraṃ
karavīramālā svapne yāty asau yamamaṇḍalam // VMv_1.128

tamo vā praviśet svapne śvabhraṃ vā cārakaṃ tathā
vṛkṣād vā prapatet svapne sa mṛtyor antike sthitaḥ // VMv_1.129

vṛkṣaṃ tṛṇaṃ vā kāṣṭhaṃ vā viphalaṃ yas tu paśyati
suptaḥ śīrṣe śarīre vā ṣaḍmāsān na sa jīvati // VMv_1.130

yo vānararathārūḍho gacchet pūrvāṃ diśaṃ naraḥ
pratibuddho vijānīyād rātrir eṣā mamāntimā // VMv_1.131

śvakākagṛdhragomāyurakṣaḥpretapiśācakaiḥ
bhakṣyate prohyate cāpi kharapotryuṣṭrasaurabhaiḥ // VMv_1.132

ekābdavigame nūnaṃ maraṇaṃ tasya nirdiśet
svapnadṛṣṭanimittānāṃ śāntir māyopamā matiḥ // VMv_1.133

lohadaṇḍadharaṃ kṛṣṇaṃ naraṃ kṛṣṇaparicchadam
prasuptenāgrato dṛṣṭvā trimāsān mṛtyur āpyate // VMv_1.134

raktagandhapraliptāṅgaṃ raktamālyavibhūṣitam
tailābhyaktam atibhītaṃ muṇḍitaṃ raktavāsasam // VMv_1.135

kharam āruhya vegena vrajantaṃ dakṣiṇāṃ diśam
ātmānam īdṛśaṃ svapne paśyet ṣaḍmāsamṛtyukaḥ // VMv_1.136

raktamālyāni gandhāṃś ca raktāmbaram athāpi vā
yaḥ svapne labhate tasya mṛtyuḥ syād aṣṭamāsataḥ // VMv_1.137

saṃkhyātītāni bāhyāni mṛtyuliṅgāni tāni kaḥ
ekavaktreṇa śaknoti vaktuṃ varṣaśatair api // VMv_1.138

etāni mṛtyoḥ pratipādakāni liṅgāni bāhyāni yathoditāni
vijñāya tāni tvaritaṃ vidheyo mantrādibhir vañcana eva yatnaḥ // VMv_1.139

|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe prathamaḥ paricchedaḥ ||

idānīm āntaraṃ mṛtyor lakṣaṇaṃ kathyate sphuṭam
tac ca vāyūdayāj jñeyaṃ vāyur ghrāṇāsyagocaraḥ // VMv_2.1

bāhyalakṣaṇamātrān na mṛtyoḥ samyag viniścayaḥ
yāvad ādhyātmikaṃ samyag lakṣaṇaṃ naiva niścitam // VMv_2.2

ubhayor niścayān mṛtyur niścitaḥ syāt parisphuṭam
bāhye buddhiviparyāso rogāder api saṃskṛteḥ // VMv_2.3

puṣyādimāsasaṃkrāntau pūrṇamāsyādiparvasu
sāmānyalakṣaṇaṃ mṛtyor lakṣayet prātarāditaḥ // VMv_2.4

nirūpakanaro yatra dine kālaṃ nirūpayet
tad ārabhya dinaṃ mṛtyur mitakālātyayād bhavet // VMv_2.5

samaprakṛtiyuktānāṃ sarvaprāṇabhṛtāṃ sadā
nāsikādakṣiṇetare puṭe pratyekam āśritaḥ // VMv_2.6

vāyur vahati yāmārdhaṃ sūryaśītāṃśusaṃjñake
ato viparyayāt kalpyaṃ maraṇādi manīṣibhiḥ // VMv_2.7

pratipadaṃ samārabhya śuklāṃ vahati candragaḥ
dināni trīṇi pavanaḥ tataḥ sūrye dinatrayam // VMv_2.8

dinatrayaṃ punaś candre tataḥ sūrye dinatrayam
krameṇānena niyamād yāvat pañcadaśī sitā // VMv_2.9

evaṃ kṛṣṇaṃ samārabhya sūrye vahati mārutaḥ
dināni trīṇi pūrvavad yāvat pañcadaśītarā // VMv_2.10

kramasyāsya viparyāsāt tribhiḥ pakṣaiḥ suniścitāt
ṣaḍbhir māsair bhaven mṛtyur dharmam eva smaret tataḥ // VMv_2.11

pakṣadvayaviparyāsāt suhṛdbandhuvipad bhavet
ekapakṣaviparyāsād dāruṇavyādhisaṃbhavaḥ // VMv_2.12

ekadvitricatuḥpañcaṣaḍdināni viparyayāt
vahed vāyur yadi tadā kalyudvegādi jāyate // VMv_2.13

trimārgago bhaved vāyuḥ prakṛteḥ parivarjanāt
madhyāhnāt parato mṛtyuḥ pratīkāravivarjitaḥ // VMv_2.14

saṃkrāntirahito vāyur ubhayor api mārgayoḥ
vahed yasya daśāhāni saṃkrāntau mriyate hi saḥ // VMv_2.15

viṣuvatkṣaṇasaṃprāptau spandete yasya locane
tasya nāśaṃ vijānīyād ahorātrān na saṃśayaḥ // VMv_2.16

itaś cetaś ca bahudhā yasyārdhapraharaṃ vahet
vāyus tasya vijānīyāt pūjanaṃ lābham eva ca // VMv_2.17

saṃkrāntipañcakaṃ yasya samatītya mukhe vahet
vāyus tasyārthanāśaḥ syād udvego vā bhayādi vā // VMv_2.18

vāmanāsāpuṭe vāyuḥ saṃkrāntīś ca trayodaśa
samatītya vahed yasya tasya rogādi jāyate // VMv_2.19

puṭadvayaṃ parityajya yadā vaktreṇa gacchati
tad ahar jīvitaṃ tasya yadi vajrasamo 'py asau // VMv_2.20

mārgaśīrṣasya saṃkrāntikālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahet sūrye mṛtyur aṣṭādaśābdataḥ // VMv_2.21

aśvayuṅmāsasaṃkrāntikālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahen mṛtyur bhavet pañcadaśābdataḥ // VMv_2.22

śrāvaṇasyāpi ced evaṃ mṛtyur dvādaśavarṣataḥ
jyeṣṭhe 'pi ced bhaved evaṃ mṛtyuḥ syān navavarṣataḥ // VMv_2.23

caitramāsasya saṃkrāntikālam ārabhya ced vahet
pañcāhaṃ māruto mṛtyuḥ ṣaḍbhir varṣais tadā bhavet // VMv_2.24

māghamāsasya saṃkrānteḥ pañcāhaṃ ced vahen marut
varṣatrayātyayān mṛtyur iti kālavicakṣaṇāḥ // VMv_2.25

sarvatra dvitricaturo vāyuś ced divasān vahet
abdabhāgais tu te śodhyā yathāvad anupūrvaśaḥ // VMv_2.26

evam eva vahec candre vāyuś cen mṛtyuvarjitāḥ
vyādhidurbhikṣakāntāraśokarājādyupadravāḥ // VMv_2.27

sāmānyakālasaṃbodhaḥ sphuṭo 'yam upadarśitaḥ
viśeṣakālabodhāya gatir anyā pradarśyate // VMv_2.28

samasaptagate sūrye janmarkṣe candramā yadi
kālo 'sau pauṣṇanāmeti mṛtyunirṇayakārakaḥ // VMv_2.29

yatra rāśau naro jātas tasmād yaḥ saptamo 'paraḥ
samasapta iti khyātas tatrārkaḥ samasaptagaḥ // VMv_2.30

rāśau tatraiva candraś cej janmanakṣatrago bhavet
pauṣṇaḥ kālaḥ sa vijñeyas tatra mṛtyor nirūpaṇam // VMv_2.31

sarvatra sūryamārgāntargate satatagāmini
kālaṃ nirūpayed vidvān itaratra vikālakam // VMv_2.32

yatra velākṣaṇe vāyor gatir anyā pravartate
tatra velākṣaṇe pūrṇe mṛtyur nāsty atra saṃśayaḥ // VMv_2.33

pauṣṇe kāle vahed vāyur dinārdhaṃ yadi sūryagaḥ
vatsarair manusaṃkhyātair lakṣayen maraṇaṃ tadā // VMv_2.34

dinam ekam ahorātraṃ dinadvitricatuṣṭayam
vahec ced arkadikśailaṣaḍvedābdaiḥ kramān mṛtiḥ // VMv_2.35

pañcāhaṃ ca daśāhaṃ ca tathā pañcadaśāhakam
vahec cet tridvyekavarṣair bhaven mṛtyur yathākramam // VMv_2.36

tathaiva ced vahed vāyur viṃśatiṃ pañcaviṃśatim
ṣaḍbhir māsais tribhiś caiva yathāsaṃkhyaṃ bhaven mṛtiḥ // VMv_2.37

ṣaṭsaptāṣṭāviṃśatiṃ ced ūnatriṃśaddinaṃ vahet
syād dvyekamāsaiḥ pakṣeṇa digdinaiś ca kramān mṛtiḥ // VMv_2.38

triṃśat tu caikatriṃśac ca dvātriṃśad divasān yadi
pañcatridvidinair mṛtyur yathāsaṃkhyaṃ bhavet tadā // VMv_2.39

trayastriṃśaddinaṃ yāvat sūrye ced vāti mārutaḥ
tasminn eva dine mṛtyur viṣṇor api na saṃśayaḥ // VMv_2.40

pañcāhapañcaviṃśatyor antarāleṣu vāsarāḥ
noktāḥ ṣoḍaśasaṃkhyā ye teṣāṃ śodhanam ucyate // VMv_2.41

ṣaḍdinaṃ cet tribhir varṣaiś caturviṃśativarjitaiḥ
saptāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ pūrvoktadviguṇonitaiḥ // VMv_2.42

aṣṭāhaṃ cet tribhir varṣair dvāsaptatidinonitaiḥ
navāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ ṣaṇṇavatidinonitaiḥ // VMv_2.43

vahed ekādaśāhaṃ cen mārutaḥ sūryagocaraḥ
caturviṃśatirātronān mṛtyur varṣadvayād bhavet // VMv_2.44

dvādaśāhaṃ varṣadvayāt pūrvoktadviguṇonitāt
trayodaśāhaṃ dvivarṣād dvāsaptatidinonitāt // VMv_2.45

caturdaśāhaṃ dvivarṣāt ṣaṇṇavatidinonitāt
ṣoḍaśadinavāhena dvādaśonaikavarṣataḥ // VMv_2.46

vahet saptadaśāhaṃ ced vāyuḥ sūryaikagocaraḥ
caturviṃśatyahanyūnād varṣān mṛtyur udīritaḥ // VMv_2.47

aṣṭādaśāhaṃ ṣaṭtriṃśaddinanyūnaikavarṣataḥ
ūnaviṃśati ced aṣṭacatvāriṃśaddinonitāt // VMv_2.48

ekaviṃśati ṣaḍmāsāt ṣaḍvāsaraviyojitāt
dvāviṃśatiṃ cet ṣaḍmāsair dvādaśāhavivarjitaiḥ // VMv_2.49

trayoviṃśatyaharvāhe 'ṣṭādaśāhavivarjitāt
caturviṃśatyaharvāhe catuḥṣaṭkadinonitāt // VMv_2.50

trayastriṃśaddineṣv evaṃ mṛtyulakṣaṇasaṃbhavaḥ
vāyūdayavaśāj jñeyo nāta ūrdhvam asaṃbhavāt // VMv_2.51

āha cātra |

ādau kṛtvā dinārdhaṃ sakaladinam athā-harniśaṃ yāvad eva tasmād ahnor dvayaṃ ca tridinam atha catur-vāsarān vyāpya yāvat
prāṇo nāḍyāśrito yo vahati dinapater udgame savyahīne tasmin vijñeyam etad bhuvanaravidiśo maṅgalaṃ ṣaṭ catuṣkam // VMv_2.52

pañcabhyaḥ pañcaviṃśaddivasagatir ihā-rohate pañcavṛddhyā tasmād ekottareṇa triguṇitadaśakaṃ tryuttaraṃ yāvad eva
kāle pauṣṇe samās tās trinayanaśaśinaḥ ṣaṭtriyugmendavo ye māsās te 'hāni śeṣās tithidigiṣuguṇa-dvīndavo jīvitasya // VMv_2.53

tripuṭaṃ cakram ālikhya saptatriṃśadgṛhānvitam
āyuṣaḥ prāṇavāyoś ca dināny aṅkakramāl likhet // VMv_2.54

ity āntarāṇy api mayā kathitāni mṛtyor liṅgāny ariṣṭam iti cāparanāmakāni
vijñāya tāni sapadi tvaritair vidheyo dhyānādibhir maraṇa-vañcana eva yatnaḥ // VMv_2.55

|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcano"padeśe dvitīyaḥ paricchedaḥ ||

bāhyam ādhyātmikaṃ caiva jñātvāriṣṭakadambakam
bāhyaś cādhyātmikaś cāpi jñeyo vañcanasaṃcayaḥ // VMv_3.1

kāyavākkarmabhir bāhyam āntaraṃ dhyānakarmabhiḥ
maṇimantrauṣadhair bāhyam āntaraṃ yogaśaktibhiḥ // VMv_3.2

śraddhayā śakyate kartuṃ mṛtyuvañcanam udyataiḥ
śraddhām ato dṛḍhīkuryād anyathā syāc chramaḥ paraḥ // VMv_3.3

kāyakleśair bahuvidhair na cāpy arthasya rāśibhiḥ
dharmaḥ saṃprāpyate sūkṣmaḥ śraddhāhīnaiḥ surair api // VMv_3.4

śraddhā dharmaḥ paraṃ sūkṣmaḥ śraddhā jñānaṃ tapo hutam
śraddhā svargaś ca mokṣaś ca śraddhā sarvam idaṃ jagat // VMv_3.5

sarvasvaṃ jīvitaṃ cāpi dadyād aśraddhayā yadi
naivāpnuyāt phalaṃ kiṃ cic chraddadhānas tato bhavet // VMv_3.6

ādau dharmaparo bhūyān mṛtyuvañcanavāñchayā
dharmo hi trāyate mṛtyor mṛtyur dharmeṇa vañcyate // VMv_3.7

na dharmarahitas tiṣṭhet pramādāt kṣaṇamātrakam
brahmāpi hi vinā dharmaṃ na prabhur mṛtyuvañcane // VMv_3.8

viduṣāṃ saṃmato dharmaḥ satyaṃ dānaṃ tapaḥ kṣamā
viśeṣeṇa kṛpā yeṣāṃ kiṃ teṣāṃ dharmavistaraiḥ // VMv_3.9

kāruṇyasyandi hṛdayaṃ yeṣāṃ sattveṣu saṃtatam
teṣāṃ jñānaṃ ca mokṣaś ca kim anyair dharmavistaraiḥ // VMv_3.10

ahiṃsā paramo dharmaḥ sarvasiddhāntasaṃmataḥ
tām evābhyasyato nityaṃ mṛtyur dūrāyate kramāt // VMv_3.11

alpāyur api dīrghāyuḥ sadyaḥ syāj jīvayann imān
pakṣimatsyamṛgavyāḍacaurādīn vadhyadeśagān // VMv_3.12

dīrghāyur api mandāyuḥ sadyaḥ syān mārayann imān
cauramatsyamṛgavyāḍapakṣiṇo jīvakāṅkṣiṇaḥ // VMv_3.13

daśākuśalasaṃtyāgāt triratnaśaraṇāt tathā
pañcāṣṭaśikṣākaraṇān mṛtyur dūragato bhavet // VMv_3.14

bandhanasthān uruvyādhipīḍitān bhayakātarān
trāyamāṇo bhaven nūnaṃ dīrghāyur mṛtyuvañcakaḥ // VMv_3.15

dīnānāthasalajjebhyaḥ śīlavadbhyo 'pi cādarāt
īpsitārthapradānena dhruvam āyur vivardhate // VMv_3.16

mātāpitṛgurujyeṣṭhajñānavṛddhādigauravāt
mānasatkāradānāc ca mṛtyur naivopasarpati // VMv_3.17

sveṣṭadaivatatadbhaktaliṅgināṃ prātar ādarāt
darśanād vandanān nityam āyuṣo vṛddhir āpyate // VMv_3.18

bhagnasphuṭitacaityādāv iṣṭakādipradānataḥ
syād alpāyuḥ sudīrghāyuḥ paiṇḍapātikabhikṣuvat // VMv_3.19

vihārastūpabimbādeḥ kriyayārāmaropaṇāt
mahāṣṭasthānapūjābhir āyur nityaṃ vivardhate // VMv_3.20

chandakabhikṣayopāttair dravyaiḥ saṃghasya bhojanāt
saptāhāyuś cirāyuḥ syād dharmāśokanarendravat // VMv_3.21

vālukācaityakaraṇāt tathā sañcakatāḍanāt
caityādivandanāc caiva dhruvam āyur vivardhate // VMv_3.22

mahāsamājakaṃ sūtram āṭānāṭīyakaṃ tathā
sakṣudrakaṃ mahāmeghaṃ gāthāḥ susvastisaṃjñitāḥ // VMv_3.23

satkṛtya vācayed bhikṣūn svayaṃ vā saṃpravartayet
dīrgham āyus tathā prāpya mṛtyor bhavati vañcakaḥ // VMv_3.24

gaṇḍavyūhādisūtrāntān mahāyānaprakāśakān
ekāgro vācayen nityaṃ mṛtyuvañcanam aśnute // VMv_3.25

buddhabhāṣitaniḥśeṣayogatantrādivācanāt
pañcarakṣāvidhānād vā mṛtyuvañcanam āpyate // VMv_3.26

uṣṇīṣagarbhacaityādipradakṣiṇavidhānataḥ
dhāraṇījapataś cāpi vañcyate mṛtyur udyataiḥ // VMv_3.27

grahādimātṛkāpāṭhāt tadvidhānapuraḥsarāt
sahasrāvartadhāraṇyā ratnolkāyāś ca jāpataḥ // VMv_3.28

dhāraṇīsaṃcayādyuktadhāraṇījāpatatparāḥ
āsannam api dūrasthaṃ mṛtyuṃ kurvanti paṇḍitāḥ // VMv_3.29

maṇḍalālekhanād dhomān mudrāṇāṃ bandhanād api
balīnāṃ gaṇacakrāṇāṃ pradānān mṛtyuvañcanam // VMv_3.30

cāturdiśāryasaṃghāya bhojyaśayyādidānataḥ
kāṣāyamātrakaṇṭhebhyo 'pi vā syān mṛtyuvañcanam // VMv_3.31

evamādikriyārambhād dharmaḥ syāt puṇyalakṣaṇaḥ
puṇyāt syād āyuṣo vṛddhis tadvṛddher mṛtyuvañcanam // VMv_3.32

ityādi leśato dharmaḥ sūcitas tasya vistaraḥ
svayam unnīya kartavyas taj jñātvā mṛtyuvañcakaiḥ // VMv_3.33

evaṃ dharmaparo bhūtvā siddhamantrauṣadhādibhiḥ
mṛtyor viṣkambhaṇaṃ kuryāt sadyaḥpratyayakāribhiḥ // VMv_3.34

maṇimantrauṣadhīsiddharasāyanabalāt svayam
mṛtyoḥ parājayo dṛṣṭaḥ siddhavidyādharair yathā // VMv_3.35

ratnalakṣaṇaśāstroktaparīkṣottīrṇavajradhṛk
āyurmaṇidharo vāpi viśvarūpadharas tathā // VMv_3.36

anarghasyendranīlāder anyasyāpi mahāmaṇeḥ
dhārakaḥ sarvamṛtyūnāṃ vañcakaḥ syān na saṃśayaḥ // VMv_3.37

na cātra maṇisāmarthye saṃśayo yuktibhāg yataḥ
acintyaśaktiyuktatvaṃ maṇīnāṃ sarvasaṃmatam // VMv_3.38

paṭāder agrataḥ pūjāṃ kṛtvā vijanadeśagaḥ
jāpamātreṇa mantrāṇāṃ jāyate mṛtyuvañcanam // VMv_3.39

ākāram uccaret pūrvaṃ tato ro lig iti sphuṭam
trailokyavijayākhyo 'yaṃ vidyādharapiṭoditaḥ // VMv_3.40

mantraṃ lokeśvarasyāsya japed akṣaralakṣakam
śrāddhas tadagrato 'vaśyaṃ mṛtyuvañcanam aśnute // VMv_3.41

uktvā vairocanaṃ pūrvaṃ paścāt tāre dvir uccaret
tuttāre dvis ture dviś ca svāhāntaṃ mṛtyuvañcanam // VMv_3.42

tārābhyudayatantroktaṃ mantram akṣaralakṣakam
japtvāryatārāpurato dadhimadhvaktipūrvakam // VMv_3.43

pūrvottaraśikhādūrvāpravālāyutahomataḥ
pūrvakarmaprabhāvottham api mṛtyuṃ nivārayet // VMv_3.44

oṃ ādau ruru tato 'taḥ sphurupadam ataḥ param
jvala tiṣṭha tathā siddhalocaneti padatrayam // VMv_3.45

sarvārthasādhani svāhā mantro 'śokadale 'male
pradattadakṣiṇācāryair likhitaś candanadravaiḥ // VMv_3.46

lakṣaśaḥ koṭiśo vāpi śuddhaḥ śraddhāvidhānataḥ
dhautaś ca nirjalaiḥ kṣīrair huto dūrvādināthavā // VMv_3.47

bhavaty avaśyaṃ niḥśeṣamṛtyuvañcanakārakaḥ
niḥśeṣarogasaṃdohaśāntikṛc cāpi jāyate // VMv_3.48

mahāmaṇḍalakalpoktāryaśatākṣarasaṃjñinaḥ
acintyaśakter mantrasya dṛṣṭaśakter anekaśaḥ // VMv_3.49

bhadracaryāsamādānavidhinā lakṣajāpataḥ
mokṣo 'pi jāyate nūnaṃ kiṃ punar mṛtyuvañcanam // VMv_3.50

namas traiyadhvikānāṃ prāk tathāgatānāṃ syāt tataḥ
sarvatrāpratihatāvāptidharmateti padaṃ tataḥ // VMv_3.51

balinām iti padād oṃ tato 'samasamapadam
samantato 'nantatāvāptiśāsanīti padaṃ tataḥ // VMv_3.52

hara hara smara smaraṇa vigatarāgapadāt
buddhadharmate tataḥ syāt sara sara samabalā // VMv_3.53

hasadvayaṃ trayadvayaṃ syād gaganamahāvara
lakṣaṇe jvala jvalanasāgare syāt padaṃ tataḥ // VMv_3.54

dattvā svāhāpadaṃ cānte bhaven mantraḥ śatākṣaraḥ
tathāgatānāṃ sarveṣāṃ hṛdayaṃ parikīrtitaḥ // VMv_3.55

āryamahāpratisarāmantraikalakṣajāpataḥ
dūrvādaśāṃśahomena dhruvaṃ syān mṛtyuvañcanam // VMv_3.56

oṃ uktvā padaṃ vimale jaya vare 'nu cāmṛte
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ tataḥ svāhāpadaṃ brūyād anantaram // VMv_3.57

vairocanād bharadvayaṃ saṃbharadvayam uccaret
uktvendriyabalaśabdaṃ viśodhanipadaṃ vadet // VMv_3.58

hūṃ hūṃ ruru cale svāhā mantro 'yaṃ mṛtyuvañcakaḥ
āryamahāpratisarāhṛdayaṃ sarvasiddhidam // VMv_3.59

japtvā daśākṣaraṃ mantraṃ taṃ mṛtyuñjayasaṃjñinam
daśalakṣaṃ tato homaṃ kurvīta kusumaiḥ sitaiḥ // VMv_3.60

ghṛtāktair lakṣasaṃkhyātair lokeśvaraguroḥ puraḥ
mantraśaktes tato 'vaśyaṃ jāyate mṛtyuvañcanam // VMv_3.61

oṃ ādau tata āṅkāraḥ syād īṅkāras tataḥ param
ūṃ oṃ mṛtyuñjaya oṃ syād ayaṃ mantro daśākṣaraḥ // VMv_3.62

kalpādijīvanārthaṃ ye proktā mantrās tathāgataiḥ
tair āyuḥ sādhitaṃ dīrghaṃ tad dīrghaṃ mṛtyuvañcanam // VMv_3.63

mantrair yaiḥ śāntikarma taiḥ syād vṛddhir āyuṣaḥ
yaiḥ syād āyuṣo vṛddhis taiḥ syān mṛtyuvañcanam // VMv_3.64

mantrāṇām api sāmarthye saṃśayo naiva yuktibhāk
acintyaṃ mantrasāmarthyaṃ yataḥ sarveṣu saṃmatam // VMv_3.65

āha ca |

na tad vastvantaraṃ loke yan na mantraiḥ prasidhyati
cintāmaṇisamā mantrāḥ samyakśraddhābhiyogataḥ // VMv_3.66

kalpoktavidhibhir yad vā yathākāmaprayogataḥ
bubhukṣābahule deśe 'mṛtām atyantam ācaret // VMv_3.67

ekākinīm athānyair vā bheṣajaiḥ sahitāṃ sadā
tataḥ sthiravapur bhūtvā mṛtyudvāraṃ na paśyati // VMv_3.68

anyeṣām api divyānāṃ bheṣajānāṃ niṣevaṇāt
āyurvṛddhir jarārogakṣayān mṛtyuṃ na paśyati // VMv_3.69

vyomahemādibhir baddhān mṛtakād vidhibhakṣitāt
syān mṛtyuvañcanaṃ siddharasāyanasvabhāvakāt // VMv_3.70

pratipaccandrayogādiprāptenāntaradhātunā
nasyapradānād vidhinā jāyate mṛtyuvañcanam // VMv_3.71

saṃpuṭādikatantroktapañcāmṛtaprayuktibhiḥ
yathopadeśayuktābhir jāyate mṛtyuvañcanam // VMv_3.72

ūrdhvādhobhyāṃ saṃpuṭayogaṃ yaḥ satataṃ kurute hitayogam
tasya suruṣṭo 'py avihatatejāḥ kiñcitkārī no yamarājā // VMv_3.73

mṛtasaṃjīvanam api kva cid dṛṣṭam upāyataḥ
ṛtumatkanyānarayoḥ śṛṅkhalāyāḥ samutthitaiḥ // VMv_3.74

śoṇitonmiśraśukrākhyadhātubhir nātiśītalaiḥ
sadyo yad vā mṛtasyaiva patitair dhātubindubhiḥ // VMv_3.75

ghṛtāktanalikārandhranirgamena praveśitaiḥ
vahed ātmīyanāsāgrapuṭonnītapuṭe kramāt // VMv_3.76

punarujjīvanaṃ dṛṣṭaṃ nirodhaś cātra śasyate
pratyakṣadṛṣṭasāmarthyo yogo 'yaṃ bahusaṃmataḥ // VMv_3.77

samastam athavā vyastaṃ triphalāmārkavānvitam
ācaret satataṃ yogī pañcāmṛtarasāyanam // VMv_3.78

valīpalitanirmukto vajrakāyaḥ svarūpavān
dhruvaṃ nivārayen mṛtyum api kalpādisaṃkhyayā // VMv_3.79

āgamoktam idaṃ siddhaṃ bahūnāṃ vārigandhayoḥ
bhakṣaṇālepanāt sadyo bhaven mṛtyunivāraṇam // VMv_3.80

anayoś ca sadābhyāsān madhusarpiḥsamanvitāt
kālākālasamudbhūtam api mṛtyuṃ nivārayet // VMv_3.81

bheṣajasyāpi sāmarthye saṃśayo naiva yujyate
acintyauṣadhisāmarthyaṃ yataḥ sarvatra dṛśyate // VMv_3.82

iti vidhāya bahiṣkriyam ādarān maraṇavañcanam atra yathābalam
prabalamṛtyumahābhayaśaṅkayā kuruta saṃprati tat punar āntaram // VMv_3.83

|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||

ādhyātmikam idānīṃ tu mṛtyuvañcanakauśalam
kathyate yena niyataṃ vañcyate mṛtyur udyataiḥ // VMv_4.1

rājacauramahāmāravyāghrādibhayavarjite
saṃsargarahite ramye parvatādau kva cit sthitaḥ // VMv_4.2

mātrābhojī mitālāpī nāticaṅkramaṇe priyaḥ
alpanidro bahudhyāno mantrajāpaparāyaṇaḥ // VMv_4.3

sveṣṭadaivatapūjādisaddharmapaṭhanakriyaḥ
trisaṃdhyabalidānādimaitryacittāditatparaḥ // VMv_4.4

puṇyād eveṣṭasaṃsiddhir iti puṇyakriyāparaḥ
śraddhayā sarvasaṃsiddhir iti śraddhāvivardhakaḥ // VMv_4.5

vīryāt prārabdhaniṣpattir iti vīryapuraḥsaraḥ
dhyānād iṣṭaphalasthairyam iti dhyānaikacetanaḥ // VMv_4.6

saṅgatyāgād anuṣṭhānam iti saṅgavivarjitaḥ
samyagjñānavataḥ sarvam iti jñānasamanvitaḥ // VMv_4.7

maraṇe duḥkhasaṃdarśī dharmadarśī ca jīvite
vigatāśeṣasaṃdeho mṛtyuvañcanam ārabhet // VMv_4.8

tatrādau dhyānasahitaṃ vighnārer mantralakṣakam
saṃjapyāyutahomena sarvavighnān nivārayet // VMv_4.9

namaḥ samantakāyeti prāg vākcittapadaṃ tataḥ
vajrāṇāṃ ca namo vajrakrodhāyeti padaṃ vadet // VMv_4.10

mahādaṃṣṭrotkaṭapadād bhairavāyapadaṃ vadet
asimusalaparaśupāśagṛhītahastāya // VMv_4.11

oṃ tato 'mṛtakuṇḍali khakhakhāhikhāhipadāt
tiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tasmād bandhadvayaṃ hanadvayam // VMv_4.12

tataḥ |

dahadvayaṃ garjadvayaṃ visphoṭayadvayaṃ tataḥ
sarvavajrapadād vighnavināyakānpadaṃ vadet // VMv_4.13

mahāgaṇapatipadāj jīvitāntakarāya ca
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ svāhā mantro vighnanivāraṇaḥ // VMv_4.14

hṛdayenāthavāsyaiva sarvavighnān nivārayet
pūrvavaj japahomābhyāṃ śaktir asyāpi tādṛśī // VMv_4.15

oṃ prāg uktvā huluhulutiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tataḥ
hanadvayaṃ dahadvayaṃ garjagarja tathā punaḥ // VMv_4.16

visphoṭayadvayād brūyāt sarvavighnavināyakān
oṃ amṛta hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ mama rakṣāṃ kuru svāhā // VMv_4.17

evaṃ vināśitāśeṣamāravighno nirākulaḥ
yathābhivāñchitaṃ yogaṃ dhyāyād ekam aharniśam // VMv_4.18

buddhakṛtyakaraṃ śāntaṃ ghanavyūhanivāsinam
ābaddhavajraparyaṅkaṃ padmacandrāsanopari // VMv_4.19

bodhyagrīmudrayā yuktaṃ sphuracchvetāṃśumaṇḍalam
dhyātvā vairocanaṃ śuklam āsaṃsāraṃ na mṛtyubhāk // VMv_4.20

svavarṇamudrāveṣāḍhyān akṣobhyāditathāgatān
dṛḍhāhaṅkārato dhyātvā vajrakāyo bhaved dhruvam // VMv_4.21

hṛccandrasaṃpuṭāntasthaṃ lokeśvaram anaśvaram
śāntaṃ śaśāṅkasaṃkāśaṃ sarvālaṅkārabhūṣitam // VMv_4.22

raktavarṇāmitābhākhyasaṃbuddhāṅkajaṭādharam
vajraparyaṅkasaṃśliṣṭaṃ pādāmbūjadvayopari // VMv_4.23

samādhimudrāsaṃsaktakaradvayam anākulam
sarvasattvārthasaṃpādikāruṇyasyandivigraham // VMv_4.24

dhyātvā tasyāpi hṛdaye lokeśam aparaṃ tathā
punas tasyāpi hṛdaye tathaivaikāgramānasaḥ // VMv_4.25

koṭisaṃkhyā bhaved yāvat tāvad dhyānam idaṃ smaret
tataḥ sūkṣmātisūkṣmāntyalokeśagatacetasaṃ // VMv_4.26

dṛṣṭvā yogeśvaraṃ mṛtyur mriyate svayam eva hi
anye 'pi skandhajā doṣāḥ svayam āyanti nāśitām // VMv_4.27

sitāravindamadhyasthacandrabimbāsanopari
ābaddhavajraparyaṅkāṃ varadotpaladhāriṇīm // VMv_4.28

śaraccandrakarākārāṃ pṛṣṭhacandrasamāśritām
sarvālaṅkārasaṃpūrṇāṃ ṣoḍaśābdavapuṣmatīm // VMv_4.29

sarvasaṃbuddhatatputramātaraṃ kāmarūpadhām
dhyātvāryatārāṃ hṛdaye tasyāś cakraṃ sitadyuti // VMv_4.30

aṣṭakoṣṭhakam aṣṭābhir akṣaraiḥ paripūritam
oṃhāvyañjanamadhyasthasādhyanāmādyanābhikam // VMv_4.31

dhyāyād ekāgracittaḥ san ṣaḍ māsān dṛḍhaniścayaḥ
japec cākhinnacittaḥ san mantram enaṃ daśākṣaram // VMv_4.32

oṅkāram ādito dattvā paścāt tāre prayojayet
tuttāre syāt ture paścāt svāhāntaḥ sārvakarmikaḥ // VMv_4.33

brahmendraviṣṇucandrārkarudradikpālamanmathaiḥ
apy akhaṇḍitaromāgraṃ mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat // VMv_4.34

valīpalitadaurbhāgyavyādhidāridryasaṃkṣayaḥ
siṃhādyaṣṭamahābhītiduḥkhasaṃdohanāśanam // VMv_4.35

ayācitānnapānādiharmyavastrādisaṃgamaḥ
khaḍgāñjanapādalepabhadrakumbhādisiddhayaḥ // VMv_4.36

kavitā vaktṛtā medhā prajñā caikāntanirmalā
anyā ca vāñchitā siddhiś cakrād asmāt prajāyate // VMv_4.37

locanāṃ māmakīṃ cundāṃ mahāśvetādidevatām
svavarṇaveṣamudrābhir dhyātvā mṛtyuṃ na paśyati // VMv_4.38

sveṣṭadaivatayogād vai dṛḍhāhaṅkārasaṃgatāt
cintāmaṇer ivāśeṣavāñchitārthaprasādhakāt // VMv_4.39

śaṅkhakundendusaṃkāśāt saṃhārakramasaṃsthitāt
anāratakriyābhyāsān mṛtyur āyāti vañcanām // VMv_4.40

cakrasaṃvaratantroktaherukākārabhāvanām
kṛtvā tatpariṇāmena kapālākārabhāvakam // VMv_4.41

kaṅkālarūpanidhyānaṃ yad vā khaṭvāṅgabhāvakam
mārayitum ayogyatvān mṛtyur naivopasarpati // VMv_4.42

mūrdhni candramaso bimbāt kṣaratpīyūṣaśīkarān
hlādayataḥ samastāṅgaṃ romakūpaiḥ samantataḥ // VMv_4.43

ṣaḍ māsān bhāvayed yogī sarvasaṅgavivarjitaḥ
sarvarogān vinirjitya mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat // VMv_4.44

śirasy adhomukhaṃ śuklaṃ sahasradalapaṅkajam
dhyātvā candrakramān mṛtyuṃ kalpādīṃś ca vināśayet // VMv_4.45

asyaiva kṛṣṇarūpasya kṛṣṇarūpair gabhastibhiḥ
saṃplāvayato nidhyānāt palitādivināśanam // VMv_4.46

jihvāṃ tālugatāṃ kṛtvā dantair dantān asaṃspṛśan
acintyahetusāmarthyāc chraddheyam idam ārabhet // VMv_4.47

kaṇṭharandhrordhvasaṃlagnāṃ lālājihvām adhomukhīm
jihvāgreṇālihed yāvat pīyūṣarasavedanam // VMv_4.48

tato mṛtyuṃ jayet sadyaḥ palitādīṃś ca nāśayet
sarvāpadbhayarakṣā ca tatkāryakaraṇād bhavet // VMv_4.49

ānāpānasmṛter vātha prakārāntaram ārabhet
saṃkhyāvṛddhyā tato 'vaśyam ajarāmaratāṃ vrajet // VMv_4.50

adhikāni śataiḥ ṣaḍbhiḥ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ
ahorātreṇa sattvānāṃ prāṇasaṃkhyā prakīrtitā // VMv_4.51

praveśaḥ śasyate vāyor yataḥ so 'mṛtasaṃcayaḥ
amṛtaṃ jīvanopāyas tena mṛtyur na bādhate // VMv_4.52

praveśaṃ gaṇayed vāyoḥ śanair lakṣādisaṃkhyayā
ekāgracitto vidhivad aśabdo japa ucyate // VMv_4.53

aśabdajapalakṣeṇa vidhinā pūritena tu
bhraṣṭāyuḥ san naro 'vaśyaṃ pañca varṣāṇi jīvati // VMv_4.54

dvilakṣādijapād evam unneyā vṛddhir āyuṣaḥ
upāyakuśalo bhūtvā vāyujāpaparo bhavet // VMv_4.55

sahasram ekaṃ satataṃ gaṇayet prātar utthitaḥ
sarvarogavinirmukto jīvec candrārkajīvitam // VMv_4.56

nābhyāsarahitas tiṣṭhen muhūrtam api na svapet
jitvā nidrāṃ prayatnena bhakṣapānāsanādikam // VMv_4.57

vāhayed anulomena vāyusaṃcāratatparaḥ
anulomaparo yogī mṛtyuṃ jayati niścitam // VMv_4.58

mriyante tu vilomena mūḍhā bhogaikatatparāḥ
svabhāvas tv anulomaḥ syād vilomas tadviparyayāt // VMv_4.59

siṃhavikrīḍitāmudrābandhanād vāyurodhataḥ
jitakumbhakayogād vā nirodho mṛtyuvañcakaḥ // VMv_4.60

āpādatalaparyantaṃ śanair āpūrya vāyunā
nirodhanāt kumbhakaḥ syāt taj japakrama ucyate // VMv_4.61

trividhodghātayogena jito bhavati kumbhakaḥ
hīnamadhyādibhedena udghātas trividho mataḥ // VMv_4.62

udghāta iti saṃjñaiṣā vakṣyamāṇārthadarśikā
ṣaṭtriṃśanmātriko hīno madhyaḥ syād dviguṇas tathā // VMv_4.63

jyeṣṭhas tu triguṇo jñeyaḥ kumbhakas tena jīyate
prathamaṃ kumbhakaṃ kṛtvā paścāt svaṃ jānumaṇḍalam // VMv_4.64

pāṇinā triḥ parāmṛśya ṣaḍ dadyāc choṭikās tataḥ
eṣā mātrocyate kālaparicchedāya paṇḍitaiḥ // VMv_4.65

ṣaṭtriṃśan mātrā yāvat syus tāvad yā kumbhakakriyā
udghāto 'sau mato hīno madhyamo dviguṇas tataḥ // VMv_4.66

triguṇo jyeṣṭha udghāto 'ṣṭottaraśatamātrikaḥ
sa eva jeyo yatnena mṛtyuvañcanavāñchayā // VMv_4.67

jyeṣṭhodghātāvadhiṃ yāvat kumbhakaś cet pravartate
nirantaranirodho 'pi tadā bhavati susthiraḥ // VMv_4.68

martavyadivasaṃ jñātvā yo nirodhena tiṣṭhati
tasya kalpasahasrāṇi mṛtyur nāyāti saṃnidhim // VMv_4.69

ākāśadhenor ādohāt pīyūṣadravasaṃcayam
ghaṭāṅkavāruṇākhyena maṇḍalena sphurattviṣā // VMv_4.70

nāsāgranirgato vāyur ādāyāsecayen muhuḥ
śuṣyaddhṛtpadmasaṃlīnaṃ cittabhramaraśāvakam // VMv_4.71

ākāśadohanadhyānam idaṃ nityaṃ samācaret
ākāśam iva taṃ mṛtyuḥ paśyann api na paśyati // VMv_4.72

saṃtyajya vāyum athavā tattvam eva sadācaret
tattvena jīyate mṛtyus tathānye māraśatravaḥ // VMv_4.73

niḥśeṣadoṣapraśamo niḥśeṣaguṇasaṃbhavaḥ
tattvena jīyate puṃsāṃ siddhayaś cābhivāñchitāḥ // VMv_4.74

tattvaṃ ca śūnyatā proktā sarvākāravarātmikā
tām evābhyasyato nityaṃ mṛtyur āyāti vañcanām // VMv_4.75

dharmasaṃbhogakāyādidānaśīlādyabhedinī
sarvālambanasaṃyogāt sarvālambanavarjitā
sarvākāravaropetā śūnyatā kathitā jinaiḥ // VMv_4.76

na cintāṃ cintayec cintyām acintyāṃ naiva cintayet
cintyācintyāṃ na cintayet tataḥ prāpsyati śūnyatām // VMv_4.77

na bhāvaṃ bhāvayed vidvān nāpy abhāvaṃ vibhāvayet
bhāvābhāvavinirmuktaṃ bhāvayet tadvivarjitaḥ // VMv_4.78

sarvākāravaropetāṃ śūnyatāgrahavarjitām
śūnyatāṃ bhāvayen nityaṃ mṛtyunā naiva dṛśyate // VMv_4.79

vikalpamātrasaṃbhūtaṃ mṛtyuṃ so 'pi na paśyati
anyāṃś ca bahulān mārān saṃsāraṃ ca na paśyati // VMv_4.80

tad āha |

mṛtyur nāma vikalpo 'yam abhāve sarvavastunaḥ
hanyate svavikalpena pṛthagjanavijṛmbhitair iti // VMv_4.81

vikalpaḥ sarvaduḥkhāni vikalpo mṛtyur ucyate
vikalpaṃ hānayet tasmān nirvikalpamanā bhavet // VMv_4.82

yad yad vibhāvyate 'bhīkṣṇam ādarādiviśeṣitam
tat tat tu sphuṭatāṃ yāti kāmaśokādibuddhivat // VMv_4.83

sulabhāni hi śāstrāṇi prayogās te sudurlabhāḥ
prayogajñeṣu lokeṣu prayogā naiva durlabhāḥ // VMv_4.84

prayogakuśalaḥ śrāddhaḥ kṣamāvīryapratiṣṭhitaḥ
anuṣṭhānaparaḥ prājño mṛtyuvañcanabhājanam // VMv_4.85

śramāt pācanapānāder jaṭharānaladīpanam
pradīptavahner āhāraḥ pariṇāmo 'pi śaktitaḥ // VMv_4.86

pariṇāmāt tanoḥ puṣṭiḥ puṣṭer balavivardhanam
balāt syād āyuṣo vṛddhis tadvṛddheś cirajīvitam // VMv_4.87

pratyakṣasiddhaṃ sarveṣāṃ yathā nāsty atra saṃśayaḥ
tathopadeśāt kalpādijīvane 'pi na saṃśayaḥ // VMv_4.88

nāśonmukho 'pi dīpādis tailavartikṣayādibhiḥ
punas tailādisaṃprāpteḥ kalpāntam api tiṣṭhati // VMv_4.89

yathā tathāyaṃ deho 'pi mriyamāṇo jarādibhiḥ
siddhopadeśasaṃprāpteḥ kalpāntaṃ kiṃ na tiṣṭhati // VMv_4.90

yathā jīrṇasya gehasya saṃskāreṇa cirasthitiḥ
tathā jīrṇasya dehasya saṃskāreṇa na kiṃ bhavet // VMv_4.91

na duṣkaraṃ kiṃ cana vikrameṇa tasmād anikṣiptadhurā yatadhvam
nityapravṛttā vibhinatti kāle śilātalaṃ mṛdv api vāridhārā // VMv_4.92

kāṣṭhād agnir jāyate mathyamānād bhūmis toyaṃ khanyamānā dadāti
sotsāhānāṃ nāsty asādhyaṃ narāṇāṃ nyāyārabdhāḥ sarvayatnāḥ phalanti // VMv_4.93

subahūny api vijñāya vañcanāni mṛter iha
ananuṣṭhānād viṣṭhābhir liptvā śayyāṃ mṛtā vayam // VMv_4.94

prayogakuśalā ye ca paṇḍitāḥ śāstrapāragāḥ
ananuṣṭhānadoṣeṇa dantān niṣkāśya te mṛtāḥ // VMv_4.95

jñātvāpi yogaśāstrāṇi prayogāṃś cāpy anekaśaḥ
adya śvo vā kariṣyāma iti cintāparā mṛtāḥ // VMv_4.96

idaṃ kartāsmi śvaḥ punar idam idaṃ cāsya parato vṛthā prāptāśvāso vimṛśati na lolāṃ bhavagatim
agatvā kāryāntaṃ viṣaya-salilāvartapatitā prajā mṛtyor vaktraṃ makara-mukhavan nauḥ praviśati // VMv_4.97

iti nigaditam etad vañcanaṃ mṛtyuśatroḥ svaparasamayasiddhadhyānakarmaprasādhyam
aghṛṇamaraṇabhīter yatnataḥ saṃvidheyaṃ yata iha kamanīyaṃ jīvitān nānyad asti // VMv_4.98

vajraḍākaṃ catuṣpīṭhaṃ buddhapañjarakādi ca
kālottaraṃ kālāvalīṃ kālapañcāśikām api // VMv_4.99

jīvapañcāśikādīni śāstrāṇy ālokya yatnataḥ
sattvānukampayā proktam idaṃ maraṇavañcanam // VMv_4.100

śāradacandranabhaḥ pariśuddhaṃ śuddhaviyacchaśināpy asamāptam
āptam ataḥ kuśalaṃ yad amṛtyus tena jano 'stu sa mṛtyuvimuktaḥ // VMv_4.101

gaṇanāśramahānāya lekhakānāṃ tapasvinām
granthapramāṇam ākhyātaṃ sāśītikaśatatrayam // VMv_4.102

|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe caturthaḥ paricchedaḥ samāptaḥ ||


Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Mṛtyuvañcanopadeśa. Mṛtyuvañcanopadeśa. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CC47-3