Vāgīśvarakīrti: Mṛtyuvañcanopadeśa
Header
Data entry: Johannes Schneider
Contribution: Johannes Schneider
Date of this version: 2020-07-31
Source:
- Johannes Schneider: Vāgīśvarakīrtis Mṛtyuvañcanopadeśa, eine buddhistische Lehrschrift zur Abwehr des Todes. Wien : Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2010. (Beiträge zur Kultur- und Geistesgeschichte Asiens ; 66) (Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse ; 394) ISBN 978-3-7001-6722-8.
Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
Licence:
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Interpretive markup: none
Notes:
Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.
Vagisvarakirti: Mrtyuvancanopadesa
Based on the ed. by Johannes Schneider: Vāgīśvarakīrtis Mṛtyuvañcanopadeśa, eine buddhistische Lehrschrift zur Abwehr des Todes.
Wien : Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2010.
(Beiträge zur Kultur- und Geistesgeschichte Asiens ; 66) (Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse ; 394)
ISBN 978-3-7001-6722-8
Input by Johannes Schneider
TEXT WITH PADA MARKERS
Revisions:
- 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
- 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.
Text
|| oṃ namaḥ sarvajñāya ||
adhigataparamārthaḥ śrīghanavyūha eva prati tuṣitajanārthaṃ yo 'bhavac chvetaketuḥ
tata iha jagadarthaṃ cābhavac chākyaketuḥ sa jayatu jitamṛtyur darśitānantamāyaḥ //
VMv_1.1
ajarāmaratāṃ prāptam ajarāmarakārakam
ajarāmaratāprāptyai natvā saṃbuddham ādarāt //
VMv_1.2
durbodhaṃ mandabuddhīnāṃ duṣkaraṃ calacetasām
sāriṣṭaṃ vañcanaṃ mṛtyor ucyate śāstrasaṃgatam //
VMv_1.3
sarvathā vañcanaṃ mṛtyor muktānām eva yujyate
amuktānāṃ ca sarveṣāṃ kiyatkālavilambanam //
VMv_1.4
āyurindriyacittānāṃ nirodho mṛtyulakṣaṇam
upāyair jīvitaṃ dīrghaṃ mṛtyuvañcanam ucyate //
VMv_1.5
yāvaj jīvati saṃsāre dharmācārī jitendriyaḥ
tāvat puṇyādisaṃbhāraṃ prasūte bodhisādhakam //
VMv_1.6
na vinā jīvitāt sāraṃ saṃsāre kiṃ cid īkṣyate
nānopāyair atas tūrṇaṃ mṛtyuvañcanam ārabhet //
VMv_1.7
na duṣkaraṃ yataḥ kiṃ cid upāyair yuktiyojitaiḥ
maṇimantrauṣadhīnāṃ ca prabhāvaḥ sarvasaṃmataḥ //
VMv_1.8
lakṣaṇād dūrato mṛtyuṃ jñātvā yuktā pratikriyā
maste patati vajrāgnau suprajño 'pi karoti kim //
VMv_1.9
bāhyādhyātmikabhedena dvidhā maraṇalakṣaṇam
kathyate jñāyate yena maraṇaṃ bhāvi tatparaiḥ //
VMv_1.10
mṛtyor lakṣaṇam ājñātuṃ vāñchā cet kasya cid bhavet
tena svasthaśarīreṇa jñātavyaṃ saṃśayo 'nyathā //
VMv_1.11
dhātuvaiṣamyato rogāt timirādiprabhāvataḥ
bhayaśokādisāmarthyāt pratibhāti yato 'nyathā //
VMv_1.12
daivabhūtobhayakṣobhān mṛtyuṃ trividhalakṣaṇam
prāpyāriṣṭasamudbhūtir ato bhedena lakṣayet //
VMv_1.13
bāhyābhyantarabhedena daivakṣobho dvidheṣyate
bhūtakṣobho 'pi dvividhas tathaiveti nirūpayet //
VMv_1.14
daivasaṃkṣobhato mṛtyur ādhidaivika ucyate
daivakṣobho 'naśanādivajrapātādilakṣaṇaḥ //
VMv_1.15
bhūtasaṃkṣobhato mṛtyur ādhibhautika ucyate
bhūtakṣobhas tu pittādivahnitoyādyupadravaḥ //
VMv_1.16
ubhayakṣobhato mṛtyur ubhayājjo nigadyate
ubhayakṣobho vajrādipittaśleṣmādyupadravaḥ //
VMv_1.17
ariṣṭānām anantatvān notpattir yugapan matā
kramaśo 'pi na sarveṣām api tv ekādisaṃkhyayā //
VMv_1.18
adṛṣṭvā lakṣaṇaṃ yatra mṛtyur dṛṣṭaḥ kva cid bhavet
niścetur dūṣaṇaṃ tatra na tu lakṣaṇanāstitā //
VMv_1.19
dṛṣṭvāpi lakṣaṇaṃ yatra na mṛtyur dṛśyate kva cit
abhrāntau tatra dharmādibādhakāntarakalpanam //
VMv_1.20
niścite dūrato mṛtyau prasiddhir mahatī bhavet
yathāśakti parityāge pratīkāre ca vartanam //
VMv_1.21
sadā samāhito bhūtvā tadgataikāgramānasaḥ
bāhyāni prathamaṃ tāval lakṣaṇāny upalakṣayet //
VMv_1.22
lakṣaṇānāṃ paricchedakālo dvividha iṣyate
niyato 'niyataś ceti vijñeyaḥ sa tu yatnataḥ //
VMv_1.23
saṃkrāntipūrṇamāsyādau prabhātādikṣaṇātmakaḥ
kālo niyata ity ukto 'niyatas tu viparyayāt //
VMv_1.24
sphuratsaṃdhi kapolaṃ syād atyarthaṃ mṛtyudarśanāt
vātaśītādisaṅgāc ca lakṣaṇīyam ataḥ pṛthak //
VMv_1.25
karkaṭo rāśir āṣāḍhaḥ puṣyas tu makaro mataḥ
karkaṭe makare cāpi jāyate mṛtyulakṣaṇam //
VMv_1.26
āṣāḍhasaṃkrāntidine madhyāhne padamātrikā
uttarābhimukhasthasya cchāyā svābhāvikī bhavet //
VMv_1.27
puṣyasaṃkrāntidivase saiva saptapadībhavet
vyabhre nabhasi madhyāhne cchāyāyāś ca nirīkṣaṇam //
VMv_1.28
pratimāsaṃ padavṛddhiḥ pratimāsaṃ padakṣayaḥ
amuṣmād anyathābhāve mṛtyuśaṅkā prajāyate //
VMv_1.29
ekaikapadavṛddhiḥ syād āṣāḍhān makarāvadheḥ
ekaikapādyahrāsaḥ syān makarāt karkaṭāvadheḥ //
VMv_1.30
āṣāḍhāt kramaśo vṛddhiḥ puṣyād dhrāsaḥ kramāt tathā
chāyāvikāram ālocya māsān maraṇam ādiśet //
VMv_1.31
kṣayakāle bhaved vṛddhir vṛddhikāle kṣayo yadi
tam eva kālam ārabhya mṛtyur māsād viniścitaḥ //
VMv_1.32
vṛddhikāle 'py ativṛddhau nānārogād upadravaḥ
kṣayakāle 'py atikṣaye mṛtyur eva na saṃśayaḥ //
VMv_1.33
āṣāḍhapuṣyayor ante pūrvaṃ karkaṭamatsyayoḥ
yāni ṣaṭ ṣaḍ dināny atra kālākālanirūpaṇam //
VMv_1.34
āṣāḍhāntadinair ebhiḥ śrāvaṇādau śubhāśubham
puṣyaśeṣadinaiś cāpi māghādiṣu śubhāśubham //
VMv_1.35
pādayos tālukāṃ viddhvā nābhau vedho yadā bhavet
ahorātratrayād ūrdhvaṃ pañcatvaṃ jāyate tadā //
VMv_1.36
pādayos tālukāṃ viddhvā yadi cakṣuś ca vidhyati
tadā māsatrayād ūrdhvaṃ gamanaṃ yamasadmani //
VMv_1.37
pādayos tālukāṃ viddhvā nāsikāṃ yadi vidhyati
tribhir dinais tadā nūnam ekākī yāti pañcatām //
VMv_1.38
kuṭiprasrāvayoḥ kāle tulyaṃ syād yadi hañchikā
tasyām eva hi velāyāṃ mṛtyur varṣeṇa tasya hi //
VMv_1.39
nāsikāgaddrikāvedhe maraṇaṃ pañcavatsaraiḥ
jihvāgrādarśane mṛtyur vāsaraiḥ syāt tribhir nṛṇām //
VMv_1.40
māsaiś caturbhir mṛtyuḥ syāt karṇāgre tīkṣṇavedhanāt
sadyo mṛtyur bhaven nūnam ūrṇāsthāne pravedhanāt //
VMv_1.41
tulyakālaṃ yadā vedhaś candrasūryagato bhavet
tadā māsād bhaven mṛtyuḥ puṇyam evārjayet tataḥ //
VMv_1.42
bhagaliṅgasamāyoge madhye śeṣe ca hañchikā
syāc cet tulyaṃ tadā māsaiḥ pañcatvaṃ yāti pañcabhiḥ //
VMv_1.43
hastayoḥ pādayoś caiva kaniṣṭhānāṃ ca saṃdhayaḥ
catvāro yasya vidhyanti tulyaṃ māsāt sa mṛtyubhāk //
VMv_1.44
hṛtkaṇṭhamadhyayor vedhas tulyakālaṃ yadā bhavet
pakṣatrayeṇa mṛtyuḥ syād yadi dharmaṃ na sevate //
VMv_1.45
tulyakālaṃ yadā vidhyet tālukānāṃ trayaṃ muhuḥ
tribhir dinais tadā mṛtyur yadi śakrasamo bhavet //
VMv_1.46
vāmākṣiputtalīcchāyāṃ yo na paśyati darpaṇe
saptāhān mriyate nūnaṃ yadi na syāt pratikriyā //
VMv_1.47
maithune sati ghaṇṭāyā nādaś cet karṇayor bhavet
tribhir māsais tadā mṛtyur yadi brahmasamo bhavet //
VMv_1.48
kṛṣṇaṃ yadi bhavec chukraṃ śuklāyāṃ pratipattithau
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur lohitaṃ vyādhisūcakam //
VMv_1.49
karṇamūle bhruvor madhye mastakāgre pṛthakpṛthak
yadi vedho 'pratīkāro mṛtyuḥ sadyas tadā bhavet //
VMv_1.50
pādāṅguṣṭhaṃ samārabhya nābhiparyantago bhavet
vedhaḥ sadāho yasyāsau ṣaḍmāsān mriyate dhruvam //
VMv_1.51
pādāṅguṣṭhād dhṛdayāntaṃ yāvat kaṇṭhaṃ śiro 'thavā
māsatrayāt pakṣatrayān mṛtyur ekadināt kramāt //
VMv_1.52
nāsāgramāṃsaśaithilyān mṛtyuḥ syāt saptarātrataḥ
kapolamāṃsavicchedān mṛtyuḥ syāt pañcamāsataḥ //
VMv_1.53
cakṣurnāsikayor madhye spandanaṃ cen na dṛśyate
jñātvā pañcadinān mṛtyum ādadyād dharmasaṃvalam //
VMv_1.54
netrayos tārake mliṣṭe sahasā bhavato yadi
ṣaḍmāsābhyantare mṛtyuḥ pratikārakriyā na cet //
VMv_1.55
akasmān nāsikā vakrā karṇau bhraṣṭau svadeśataḥ
netre ca vartulībhūte saptāhān mṛtyudarśanāt //
VMv_1.56
akasmād dhṛdayaṃ nimnaṃ syāc cet pakṣāt tadā mṛtiḥ
grīvāpārśvasthayor nāḍyor vicchedād api pakṣataḥ //
VMv_1.57
akasmāt kṛṣṇarekhā syāj jihvāyā yadi madhyataḥ
dṛḍho vā dantasaṃdaṃśas tadā mṛtyur dvirātrataḥ //
VMv_1.58
karṇaśaṣkulikāpṛṣṭhanāḍīvicchedadarśanāt
tasminn eva dine mṛtyur athavā pañcavāsaraiḥ //
VMv_1.59
nakheṣu raktavarṇeṣu sahasā yady araktatā
ṣaḍbhir māsais tadā mṛtyur yadi mantrādi nācaret //
VMv_1.60
akasmāj jāyate sthūlaḥ kṛśaḥ kruddho bhayākulaḥ
yas tasya mṛtyur varṣeṇa yadi dharmaṃ na sevate //
VMv_1.61
indriyāṇi na gṛhṇanti yathāsvaṃ yasya gocarān
muhuḥ skhalati vāṇī ca muhuś ca mativibhramaḥ //
VMv_1.62
cakṣuṣī sravato nityaṃ dṛṣṭarūpe 'pi vibhramaḥ
darpaṇe salile vāpi svacchāyāṃ yo na paśyati //
VMv_1.63
rātrāv indradhanuḥ paśyed divā nakṣatramaṇḍalam
ameghe vidyutaṃ paśyet sphurantīṃ dakṣiṇāśritām //
VMv_1.64
divā chāyāpathaṃ paśyed ulkāyāḥ patanaṃ tathā
haṃsakākamayūrāṇāṃ paśyed ekatra melakam //
VMv_1.65
candradvayaṃ dvisūryaṃ vā svaśirojvalanaṃ tathā
gandharvanagaraṃ paśyed vṛkṣāgre śikhare gireḥ //
VMv_1.66
paśyet pretapiśācān adṛśyān anyāṃś ca bhīṣaṇān
prakampate bhṛśaṃ caiva mūrchito vā bhaven muhuḥ //
VMv_1.67
chardiṃ mūtraṃ purīṣaṃ ca suvarṇarajataprabham
paśyed ekaikaśas tasya mṛtyur māsāvadher bhavet //
VMv_1.68
kaṇṭḥoṣṭhatālujihvānāṃ chedaṃ chidraṃ tanau tathā
yaḥ paśyet tasya mṛtyuḥ syāt ṣaḍmāsābhyantare dhruvam //
VMv_1.69
kaṇṭhoṣṭhatālurasanādantā yasya pṛthakpṛthak
śuṣyanty abhīkṣṇaṃ ṣaḍmāsān maraṇaṃ tasya nirdiśet //
VMv_1.70
nakṣatracakrasaptarṣidiśāṃ rātrāv adarśanam
saptāhamṛtyor jāyeta jvālā vākasmikī tanau //
VMv_1.71
arundhatīṃ rohiṇīṃ ca dhruvaṃ chāyāpathaṃ tathā
rātrāv apaśyato 'kasmāt ṣaḍmāsān mṛtyum ādiśet //
VMv_1.72
kalaṅkarahitaṃ candraṃ sūryaṃ raśmivivarjitam
saraśmikaṃ citrabhānuṃ candraṃ cāpi saraśmikam //
VMv_1.73
rātrau sūryaṃ divā candraṃ svanetre jvalanaṃ tathā
tārāṃ merupramāṇāṃ ca samudraṃ ca nadīm iva //
VMv_1.74
nābhau hikkāṃ gude hañchāṃ varṇaṃ padmopamaṃ mukhe
galake piṭakān raktān gātre varṇavicitratām //
VMv_1.75
hṛdaye krandanaṃ sāśru prakampam atha tāluni
candrāṃśuṃ vahnisaṃsparśaṃ sūryāṃśuṃ himaśītalam //
VMv_1.76
candracchidraṃ ravicchidraṃ chidraṃ bhūmau tathāmbare
ātmanaiva hi yaḥ paśyet paśyen mṛtyuṃ sa pakṣataḥ //
VMv_1.77
mūtraśukrapurīṣāṇi tulyakālaṃ patanti cet
varṣān mṛtyur bhavet tatra bhaiṣajyādi pratikriyā //
VMv_1.78
ardhaṃ śītaṃ tathā coṣṇam ardhaṃ yasya kalevaram
saptarātrād bhaven mṛtyuḥ paralokaṃ vicintayet //
VMv_1.79
hakāraḥ śītasaṃsparśaḥ phukāro vahnisaṃnibhaḥ
yasyānubhūyate tasya daśāhād yamadarśanam //
VMv_1.80
anāmikānāṃ mūleṣu dṛṣṭayā kṛṣṇarekhayā
aṣṭādaśadinād ūrdhvaṃ mṛtyuḥ prākkarmadoṣataḥ //
VMv_1.81
yasya mastakam āruhya trivarṇo yāti vegataḥ
kṛkalāso mṛtis tasya pañcamāsād viniścitā //
VMv_1.82
śabdo na śrūyate dehād dhastābhyām apamārjitāt
sarvāṅgaśītalatvena daśāhān maraṇaṃ dhruvam //
VMv_1.83
yugapan nirgamo bāhujaṅghayor yasya gacchataḥ
vināśo brahmasūtrasya mṛtyus tasyaikavarṣataḥ //
VMv_1.84
kardame pāṃśudeśe vā purataḥ pṛṣṭhato 'pi vā
khaṇḍaṃ pādodaye nyūnaṃ mṛtyur māsacatuṣṭayāt //
VMv_1.85
akasmāt puruṣaṃ paśyet kṛṣṇapiṅgalavarṇakam
varṣatrayātyayān mṛtyur yadi bhrāntyā na kalpitaḥ //
VMv_1.86
dvimāsamṛtyur hṛtpādau snātamātrasya śuṣyataḥ
trirātramṛtyur durgandho jāyate vikṛtākṛtiḥ //
VMv_1.87
kharārkadivase toyair āpūrya mukhakoṭaram
pratyahaṃ phūtkṛtaṃ kurvan kramāt tanmadhyasaṃsthitam //
VMv_1.88
paśyed indradhanuś citraṃ dīrghāyuḥ puruṣaḥ sadā
ṣaḍmāsāyur na tat paśyed iti karmavicitratā //
VMv_1.89
kharārkadivase paśyet puro gaganamadhyataḥ
muktāhārān ivālūnān muktāphalavibhūṣaṇān //
VMv_1.90
indranīlamaṇicchāyān keśoṇḍukasamākṛtīn
dṛśyadeśaṃ parityajya deśāntaravisarpiṇaḥ //
VMv_1.91
nāgān anekaśaḥ paśyet saṃyatān iva saṃtatam
teṣām adṛṣṭau ṣaḍmāsān maraṇaṃ parikīrtitam //
VMv_1.92
prabhāte vātha sāyāhne jyotsnāyāṃ vā ciraṃ puraḥ
vitatya bāhū svacchāyāṃ dṛṣṭvā paśyec chanair nabhaḥ //
VMv_1.93
tatrāpi dṛśyate chāyā dhavalā nararūpiṇī
śiraso 'darśanāt tasya mṛtyuḥ syād varṣamadhyataḥ //
VMv_1.94
putrabhāryāvināśaḥ syād vāmapāṇer adarśanāt
dakṣiṇādarśanāt pitṛbhrātrādīnāṃ mahīyasām //
VMv_1.95
jānūpari sthitau bāhū kṛtvā mūrdhni tathāñjalim
rambhāphalanibhāṃ chāyāṃ lakṣayen madhyatas tayoḥ //
VMv_1.96
yadā tv ekaṃ dalaṃ tatra vikāsi parilakṣyate
tasyām eva tithau nūnaṃ ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet //
VMv_1.97
sūryamārgagate vāyau lakṣaṇīyam idaṃ trayam
śrotre śirasi netre ca śabdo dhūmo dyutis tathā //
VMv_1.98
karṇau pidhāya sudṛḍhaṃ gambhīro gulgulo dhvaniḥ
na śrūyate pañcadinaṃ daśa pañcadaśāthavā //
VMv_1.99
viṃśatiṃ divasān yāvat pañcaviṃśatim eva vā
bāṇābdhiguṇanetrenduvarṣair mṛtyur yathākramam //
VMv_1.100
eṣām apy antarāleṣu śodhyāḥ ṣoḍaśa vāsarāḥ
varṣasyaiva caturthāṃśaiḥ kramaśaś cābhivardhitaiḥ //
VMv_1.101
mastakopari niryāntīṃ saptāhaṃ dhūmamālikām
yo na paśyati tasya syān mṛtyur varṣatrayāvadheḥ //
VMv_1.102
svanetrayoś caturdikṣu dṛśyante 'ṅgulipīḍanāt
mārjāranetratulyāni jyotīṃṣi jhaṭitikramāt //
VMv_1.103
apīḍane 'pi taddṛṣṭau mṛtyuḥ syāc chatavāsaraiḥ
etat sāmānyato jñeyaṃ viśeṣas tv ayam ucyate //
VMv_1.104
candrasyādhas tathordhvaṃ ca karṇanāsopakaṇṭhayoḥ
naṣṭe jyotiṣi mṛtyuḥ syāt ṣaṭtrinetrendumāsataḥ //
VMv_1.105
sūrye 'pi yadi candrasya kramaḥ syāt pūrvavat tadā
digbāṇaguṇanetreṣu dineṣu maraṇaṃ bhavet //
VMv_1.106
svarūpasya viparyāsāt ṣaḍmāsān maraṇaṃ bhavet
pañcamāsād bhaven mṛtyur nāsāgrasya vināśataḥ //
VMv_1.107
bādhirye śrotrayor mṛtyuś caturmāsātyayād bhavet
svasthendriyasya patane mṛtyur māsatrayād bhavet //
VMv_1.108
bhrūmadhye jyotiṣo 'dṛṣṭau dvimāsād yamadarśanam
ekamāsātyayān mṛtyur vṛṣaṇe golakakṣayāt //
VMv_1.109
parākṣṇoḥ pratibimbasyādṛṣṭau pakṣād vināśanam
jihvāyā aparāvṛttau daśāhān mṛtyusaṃgamaḥ //
VMv_1.110
nābher viparyayān mṛtyuḥ pañcāhād upaśliṣyati
pārśvadvayasyākṛṣṭau tu mṛtyuḥ syād vāsaratrayāt //
VMv_1.111
samastagātrastabdhatve mṛtyur ekāhiko bhavet
lalāṭasthatrirekhāṇāṃ nāśān mṛtyur ahastrayāt //
VMv_1.112
svasthasya lālājihvā cen niḥsparśā dravavarjitā
yāvat pañcadinaṃ mṛtyuḥ pañcāśaddivasais tathā //
VMv_1.113
amlāditvaṃ ca rasato nīlāditvaṃ ca varṇataḥ
vikāraḥ śukramūtrāṇāṃ ṣaḍmāsān mṛtyudarśanāt //
VMv_1.114
yugapatpañcadhāraṃ vā vāmāvartaṃ vigandhi ca
mūtraṃ yasya bhaven mṛtyus tasya ṣaḍmāsamadhyataḥ //
VMv_1.115
kṛṣṇe vā yadi vā śukle pakṣe reto 'tikṛṣṇakam
mṛtyuḥ ṣaḍmāsato no cet tenaiva syāt pratikriyā //
VMv_1.116
kṛṣṇabhāgaṃ parityajya gṛhītvā śuklabhāgakam
candre prabhañjane vāti praveśāt syāt pratikriyā //
VMv_1.117
sthiratve 'pi svadehasya tacchāyā cañcalā yadi
caturmāsād bhaven mṛtyur ity āgamavicakṣaṇāḥ //
VMv_1.118
dakṣiṇāśāgatāṃ chāyām ātmano yadi paśyati
adyaiva mṛtyur asmākam iti paśyed anityatām //
VMv_1.119
nirarthako visaṃvādī mithyetyādi prakāśanāt
svapno 'py asatyaḥ sarveṣāṃ nātaḥ śraddhā na yujyate //
VMv_1.120
devatādarśitaḥ svapnaḥ satyasvapno 'tha yo naraḥ
sa svapne pratyayaṃ kṛtvā mṛtyuliṅgāni paśyatu //
VMv_1.121
kiṃśukaṃ kovidāraṃ ca puṣpitaṃ karavīrakam
yo 'bhirohati svapnānte sa syāt ṣaḍmāsamṛtyukaḥ //
VMv_1.122
vihārayaṣṭiṃ svapnānte yo 'bhirohati mānavaḥ
vālukābhasmarāśiṃ vā maraṇaṃ tasya pūrvavat //
VMv_1.123
gardabhaṃ yaḥ samārūḍhaḥ prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
bhūyaś ca na nivarteta tadvat tasyāpi jīvitam //
VMv_1.124
yaś cāpi vānarārūḍhaḥ prayāyād dakṣiṇāṃ diśam
tatrasthaś ca vibudhyeta mṛtyuḥ syāt tasya pūrvavat //
VMv_1.125
daṇḍaṃ vā caityayūpaṃ vā naro yas tv abhirohati
vālmīkaṃ pāṃśurāśiṃ vā ṣaḍmāsān na sa jīvati //
VMv_1.126
kālī kumārī saṃkruddhā yā tu badhnāti bandhanaiḥ
kālarātrī tu sā jñeyā saptāhān mṛtyukārikā //
VMv_1.127
kṛṣṇavastrā tu yā nārī kālī kāmayate naraṃ
karavīramālā svapne yāty asau yamamaṇḍalam //
VMv_1.128
tamo vā praviśet svapne śvabhraṃ vā cārakaṃ tathā
vṛkṣād vā prapatet svapne sa mṛtyor antike sthitaḥ //
VMv_1.129
vṛkṣaṃ tṛṇaṃ vā kāṣṭhaṃ vā viphalaṃ yas tu paśyati
suptaḥ śīrṣe śarīre vā ṣaḍmāsān na sa jīvati //
VMv_1.130
yo vānararathārūḍho gacchet pūrvāṃ diśaṃ naraḥ
pratibuddho vijānīyād rātrir eṣā mamāntimā //
VMv_1.131
śvakākagṛdhragomāyurakṣaḥpretapiśācakaiḥ
bhakṣyate prohyate cāpi kharapotryuṣṭrasaurabhaiḥ //
VMv_1.132
ekābdavigame nūnaṃ maraṇaṃ tasya nirdiśet
svapnadṛṣṭanimittānāṃ śāntir māyopamā matiḥ //
VMv_1.133
lohadaṇḍadharaṃ kṛṣṇaṃ naraṃ kṛṣṇaparicchadam
prasuptenāgrato dṛṣṭvā trimāsān mṛtyur āpyate //
VMv_1.134
raktagandhapraliptāṅgaṃ raktamālyavibhūṣitam
tailābhyaktam atibhītaṃ muṇḍitaṃ raktavāsasam //
VMv_1.135
kharam āruhya vegena vrajantaṃ dakṣiṇāṃ diśam
ātmānam īdṛśaṃ svapne paśyet ṣaḍmāsamṛtyukaḥ //
VMv_1.136
raktamālyāni gandhāṃś ca raktāmbaram athāpi vā
yaḥ svapne labhate tasya mṛtyuḥ syād aṣṭamāsataḥ //
VMv_1.137
saṃkhyātītāni bāhyāni mṛtyuliṅgāni tāni kaḥ
ekavaktreṇa śaknoti vaktuṃ varṣaśatair api //
VMv_1.138
etāni mṛtyoḥ pratipādakāni liṅgāni bāhyāni yathoditāni
vijñāya tāni tvaritaṃ vidheyo mantrādibhir vañcana eva yatnaḥ //
VMv_1.139
|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe prathamaḥ paricchedaḥ ||
idānīm āntaraṃ mṛtyor lakṣaṇaṃ kathyate sphuṭam
tac ca vāyūdayāj jñeyaṃ vāyur ghrāṇāsyagocaraḥ //
VMv_2.1
bāhyalakṣaṇamātrān na mṛtyoḥ samyag viniścayaḥ
yāvad ādhyātmikaṃ samyag lakṣaṇaṃ naiva niścitam //
VMv_2.2
ubhayor niścayān mṛtyur niścitaḥ syāt parisphuṭam
bāhye buddhiviparyāso rogāder api saṃskṛteḥ //
VMv_2.3
puṣyādimāsasaṃkrāntau pūrṇamāsyādiparvasu
sāmānyalakṣaṇaṃ mṛtyor lakṣayet prātarāditaḥ //
VMv_2.4
nirūpakanaro yatra dine kālaṃ nirūpayet
tad ārabhya dinaṃ mṛtyur mitakālātyayād bhavet //
VMv_2.5
samaprakṛtiyuktānāṃ sarvaprāṇabhṛtāṃ sadā
nāsikādakṣiṇetare puṭe pratyekam āśritaḥ //
VMv_2.6
vāyur vahati yāmārdhaṃ sūryaśītāṃśusaṃjñake
ato viparyayāt kalpyaṃ maraṇādi manīṣibhiḥ //
VMv_2.7
pratipadaṃ samārabhya śuklāṃ vahati candragaḥ
dināni trīṇi pavanaḥ tataḥ sūrye dinatrayam //
VMv_2.8
dinatrayaṃ punaś candre tataḥ sūrye dinatrayam
krameṇānena niyamād yāvat pañcadaśī sitā //
VMv_2.9
evaṃ kṛṣṇaṃ samārabhya sūrye vahati mārutaḥ
dināni trīṇi pūrvavad yāvat pañcadaśītarā //
VMv_2.10
kramasyāsya viparyāsāt tribhiḥ pakṣaiḥ suniścitāt
ṣaḍbhir māsair bhaven mṛtyur dharmam eva smaret tataḥ //
VMv_2.11
pakṣadvayaviparyāsāt suhṛdbandhuvipad bhavet
ekapakṣaviparyāsād dāruṇavyādhisaṃbhavaḥ //
VMv_2.12
ekadvitricatuḥpañcaṣaḍdināni viparyayāt
vahed vāyur yadi tadā kalyudvegādi jāyate //
VMv_2.13
trimārgago bhaved vāyuḥ prakṛteḥ parivarjanāt
madhyāhnāt parato mṛtyuḥ pratīkāravivarjitaḥ //
VMv_2.14
saṃkrāntirahito vāyur ubhayor api mārgayoḥ
vahed yasya daśāhāni saṃkrāntau mriyate hi saḥ //
VMv_2.15
viṣuvatkṣaṇasaṃprāptau spandete yasya locane
tasya nāśaṃ vijānīyād ahorātrān na saṃśayaḥ //
VMv_2.16
itaś cetaś ca bahudhā yasyārdhapraharaṃ vahet
vāyus tasya vijānīyāt pūjanaṃ lābham eva ca //
VMv_2.17
saṃkrāntipañcakaṃ yasya samatītya mukhe vahet
vāyus tasyārthanāśaḥ syād udvego vā bhayādi vā //
VMv_2.18
vāmanāsāpuṭe vāyuḥ saṃkrāntīś ca trayodaśa
samatītya vahed yasya tasya rogādi jāyate //
VMv_2.19
puṭadvayaṃ parityajya yadā vaktreṇa gacchati
tad ahar jīvitaṃ tasya yadi vajrasamo 'py asau //
VMv_2.20
mārgaśīrṣasya saṃkrāntikālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahet sūrye mṛtyur aṣṭādaśābdataḥ //
VMv_2.21
aśvayuṅmāsasaṃkrāntikālam ārabhya mārutaḥ
pañcāhaṃ ced vahen mṛtyur bhavet pañcadaśābdataḥ //
VMv_2.22
śrāvaṇasyāpi ced evaṃ mṛtyur dvādaśavarṣataḥ
jyeṣṭhe 'pi ced bhaved evaṃ mṛtyuḥ syān navavarṣataḥ //
VMv_2.23
caitramāsasya saṃkrāntikālam ārabhya ced vahet
pañcāhaṃ māruto mṛtyuḥ ṣaḍbhir varṣais tadā bhavet //
VMv_2.24
māghamāsasya saṃkrānteḥ pañcāhaṃ ced vahen marut
varṣatrayātyayān mṛtyur iti kālavicakṣaṇāḥ //
VMv_2.25
sarvatra dvitricaturo vāyuś ced divasān vahet
abdabhāgais tu te śodhyā yathāvad anupūrvaśaḥ //
VMv_2.26
evam eva vahec candre vāyuś cen mṛtyuvarjitāḥ
vyādhidurbhikṣakāntāraśokarājādyupadravāḥ //
VMv_2.27
sāmānyakālasaṃbodhaḥ sphuṭo 'yam upadarśitaḥ
viśeṣakālabodhāya gatir anyā pradarśyate //
VMv_2.28
samasaptagate sūrye janmarkṣe candramā yadi
kālo 'sau pauṣṇanāmeti mṛtyunirṇayakārakaḥ //
VMv_2.29
yatra rāśau naro jātas tasmād yaḥ saptamo 'paraḥ
samasapta iti khyātas tatrārkaḥ samasaptagaḥ //
VMv_2.30
rāśau tatraiva candraś cej janmanakṣatrago bhavet
pauṣṇaḥ kālaḥ sa vijñeyas tatra mṛtyor nirūpaṇam //
VMv_2.31
sarvatra sūryamārgāntargate satatagāmini
kālaṃ nirūpayed vidvān itaratra vikālakam //
VMv_2.32
yatra velākṣaṇe vāyor gatir anyā pravartate
tatra velākṣaṇe pūrṇe mṛtyur nāsty atra saṃśayaḥ //
VMv_2.33
pauṣṇe kāle vahed vāyur dinārdhaṃ yadi sūryagaḥ
vatsarair manusaṃkhyātair lakṣayen maraṇaṃ tadā //
VMv_2.34
dinam ekam ahorātraṃ dinadvitricatuṣṭayam
vahec ced arkadikśailaṣaḍvedābdaiḥ kramān mṛtiḥ //
VMv_2.35
pañcāhaṃ ca daśāhaṃ ca tathā pañcadaśāhakam
vahec cet tridvyekavarṣair bhaven mṛtyur yathākramam //
VMv_2.36
tathaiva ced vahed vāyur viṃśatiṃ pañcaviṃśatim
ṣaḍbhir māsais tribhiś caiva yathāsaṃkhyaṃ bhaven mṛtiḥ //
VMv_2.37
ṣaṭsaptāṣṭāviṃśatiṃ ced ūnatriṃśaddinaṃ vahet
syād dvyekamāsaiḥ pakṣeṇa digdinaiś ca kramān mṛtiḥ //
VMv_2.38
triṃśat tu caikatriṃśac ca dvātriṃśad divasān yadi
pañcatridvidinair mṛtyur yathāsaṃkhyaṃ bhavet tadā //
VMv_2.39
trayastriṃśaddinaṃ yāvat sūrye ced vāti mārutaḥ
tasminn eva dine mṛtyur viṣṇor api na saṃśayaḥ //
VMv_2.40
pañcāhapañcaviṃśatyor antarāleṣu vāsarāḥ
noktāḥ ṣoḍaśasaṃkhyā ye teṣāṃ śodhanam ucyate //
VMv_2.41
ṣaḍdinaṃ cet tribhir varṣaiś caturviṃśativarjitaiḥ
saptāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ pūrvoktadviguṇonitaiḥ //
VMv_2.42
aṣṭāhaṃ cet tribhir varṣair dvāsaptatidinonitaiḥ
navāhaṃ cet tribhir varṣaiḥ ṣaṇṇavatidinonitaiḥ //
VMv_2.43
vahed ekādaśāhaṃ cen mārutaḥ sūryagocaraḥ
caturviṃśatirātronān mṛtyur varṣadvayād bhavet //
VMv_2.44
dvādaśāhaṃ varṣadvayāt pūrvoktadviguṇonitāt
trayodaśāhaṃ dvivarṣād dvāsaptatidinonitāt //
VMv_2.45
caturdaśāhaṃ dvivarṣāt ṣaṇṇavatidinonitāt
ṣoḍaśadinavāhena dvādaśonaikavarṣataḥ //
VMv_2.46
vahet saptadaśāhaṃ ced vāyuḥ sūryaikagocaraḥ
caturviṃśatyahanyūnād varṣān mṛtyur udīritaḥ //
VMv_2.47
aṣṭādaśāhaṃ ṣaṭtriṃśaddinanyūnaikavarṣataḥ
ūnaviṃśati ced aṣṭacatvāriṃśaddinonitāt //
VMv_2.48
ekaviṃśati ṣaḍmāsāt ṣaḍvāsaraviyojitāt
dvāviṃśatiṃ cet ṣaḍmāsair dvādaśāhavivarjitaiḥ //
VMv_2.49
trayoviṃśatyaharvāhe 'ṣṭādaśāhavivarjitāt
caturviṃśatyaharvāhe catuḥṣaṭkadinonitāt //
VMv_2.50
trayastriṃśaddineṣv evaṃ mṛtyulakṣaṇasaṃbhavaḥ
vāyūdayavaśāj jñeyo nāta ūrdhvam asaṃbhavāt //
VMv_2.51
āha cātra |
ādau kṛtvā dinārdhaṃ sakaladinam athā-harniśaṃ yāvad eva tasmād ahnor dvayaṃ ca tridinam atha catur-vāsarān vyāpya yāvat
prāṇo nāḍyāśrito yo vahati dinapater udgame savyahīne tasmin vijñeyam etad bhuvanaravidiśo maṅgalaṃ ṣaṭ catuṣkam //
VMv_2.52
pañcabhyaḥ pañcaviṃśaddivasagatir ihā-rohate pañcavṛddhyā tasmād ekottareṇa triguṇitadaśakaṃ tryuttaraṃ yāvad eva
kāle pauṣṇe samās tās trinayanaśaśinaḥ ṣaṭtriyugmendavo ye māsās te 'hāni śeṣās tithidigiṣuguṇa-dvīndavo jīvitasya //
VMv_2.53
tripuṭaṃ cakram ālikhya saptatriṃśadgṛhānvitam
āyuṣaḥ prāṇavāyoś ca dināny aṅkakramāl likhet //
VMv_2.54
ity āntarāṇy api mayā kathitāni mṛtyor liṅgāny ariṣṭam iti cāparanāmakāni
vijñāya tāni sapadi tvaritair vidheyo dhyānādibhir maraṇa-vañcana eva yatnaḥ //
VMv_2.55
|| iti śrīpaṇḍitavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcano"padeśe dvitīyaḥ paricchedaḥ ||
bāhyam ādhyātmikaṃ caiva jñātvāriṣṭakadambakam
bāhyaś cādhyātmikaś cāpi jñeyo vañcanasaṃcayaḥ //
VMv_3.1
kāyavākkarmabhir bāhyam āntaraṃ dhyānakarmabhiḥ
maṇimantrauṣadhair bāhyam āntaraṃ yogaśaktibhiḥ //
VMv_3.2
śraddhayā śakyate kartuṃ mṛtyuvañcanam udyataiḥ
śraddhām ato dṛḍhīkuryād anyathā syāc chramaḥ paraḥ //
VMv_3.3
kāyakleśair bahuvidhair na cāpy arthasya rāśibhiḥ
dharmaḥ saṃprāpyate sūkṣmaḥ śraddhāhīnaiḥ surair api //
VMv_3.4
śraddhā dharmaḥ paraṃ sūkṣmaḥ śraddhā jñānaṃ tapo hutam
śraddhā svargaś ca mokṣaś ca śraddhā sarvam idaṃ jagat //
VMv_3.5
sarvasvaṃ jīvitaṃ cāpi dadyād aśraddhayā yadi
naivāpnuyāt phalaṃ kiṃ cic chraddadhānas tato bhavet //
VMv_3.6
ādau dharmaparo bhūyān mṛtyuvañcanavāñchayā
dharmo hi trāyate mṛtyor mṛtyur dharmeṇa vañcyate //
VMv_3.7
na dharmarahitas tiṣṭhet pramādāt kṣaṇamātrakam
brahmāpi hi vinā dharmaṃ na prabhur mṛtyuvañcane //
VMv_3.8
viduṣāṃ saṃmato dharmaḥ satyaṃ dānaṃ tapaḥ kṣamā
viśeṣeṇa kṛpā yeṣāṃ kiṃ teṣāṃ dharmavistaraiḥ //
VMv_3.9
kāruṇyasyandi hṛdayaṃ yeṣāṃ sattveṣu saṃtatam
teṣāṃ jñānaṃ ca mokṣaś ca kim anyair dharmavistaraiḥ //
VMv_3.10
ahiṃsā paramo dharmaḥ sarvasiddhāntasaṃmataḥ
tām evābhyasyato nityaṃ mṛtyur dūrāyate kramāt //
VMv_3.11
alpāyur api dīrghāyuḥ sadyaḥ syāj jīvayann imān
pakṣimatsyamṛgavyāḍacaurādīn vadhyadeśagān //
VMv_3.12
dīrghāyur api mandāyuḥ sadyaḥ syān mārayann imān
cauramatsyamṛgavyāḍapakṣiṇo jīvakāṅkṣiṇaḥ //
VMv_3.13
daśākuśalasaṃtyāgāt triratnaśaraṇāt tathā
pañcāṣṭaśikṣākaraṇān mṛtyur dūragato bhavet //
VMv_3.14
bandhanasthān uruvyādhipīḍitān bhayakātarān
trāyamāṇo bhaven nūnaṃ dīrghāyur mṛtyuvañcakaḥ //
VMv_3.15
dīnānāthasalajjebhyaḥ śīlavadbhyo 'pi cādarāt
īpsitārthapradānena dhruvam āyur vivardhate //
VMv_3.16
mātāpitṛgurujyeṣṭhajñānavṛddhādigauravāt
mānasatkāradānāc ca mṛtyur naivopasarpati //
VMv_3.17
sveṣṭadaivatatadbhaktaliṅgināṃ prātar ādarāt
darśanād vandanān nityam āyuṣo vṛddhir āpyate //
VMv_3.18
bhagnasphuṭitacaityādāv iṣṭakādipradānataḥ
syād alpāyuḥ sudīrghāyuḥ paiṇḍapātikabhikṣuvat //
VMv_3.19
vihārastūpabimbādeḥ kriyayārāmaropaṇāt
mahāṣṭasthānapūjābhir āyur nityaṃ vivardhate //
VMv_3.20
chandakabhikṣayopāttair dravyaiḥ saṃghasya bhojanāt
saptāhāyuś cirāyuḥ syād dharmāśokanarendravat //
VMv_3.21
vālukācaityakaraṇāt tathā sañcakatāḍanāt
caityādivandanāc caiva dhruvam āyur vivardhate //
VMv_3.22
mahāsamājakaṃ sūtram āṭānāṭīyakaṃ tathā
sakṣudrakaṃ mahāmeghaṃ gāthāḥ susvastisaṃjñitāḥ //
VMv_3.23
satkṛtya vācayed bhikṣūn svayaṃ vā saṃpravartayet
dīrgham āyus tathā prāpya mṛtyor bhavati vañcakaḥ //
VMv_3.24
gaṇḍavyūhādisūtrāntān mahāyānaprakāśakān
ekāgro vācayen nityaṃ mṛtyuvañcanam aśnute //
VMv_3.25
buddhabhāṣitaniḥśeṣayogatantrādivācanāt
pañcarakṣāvidhānād vā mṛtyuvañcanam āpyate //
VMv_3.26
uṣṇīṣagarbhacaityādipradakṣiṇavidhānataḥ
dhāraṇījapataś cāpi vañcyate mṛtyur udyataiḥ //
VMv_3.27
grahādimātṛkāpāṭhāt tadvidhānapuraḥsarāt
sahasrāvartadhāraṇyā ratnolkāyāś ca jāpataḥ //
VMv_3.28
dhāraṇīsaṃcayādyuktadhāraṇījāpatatparāḥ
āsannam api dūrasthaṃ mṛtyuṃ kurvanti paṇḍitāḥ //
VMv_3.29
maṇḍalālekhanād dhomān mudrāṇāṃ bandhanād api
balīnāṃ gaṇacakrāṇāṃ pradānān mṛtyuvañcanam //
VMv_3.30
cāturdiśāryasaṃghāya bhojyaśayyādidānataḥ
kāṣāyamātrakaṇṭhebhyo 'pi vā syān mṛtyuvañcanam //
VMv_3.31
evamādikriyārambhād dharmaḥ syāt puṇyalakṣaṇaḥ
puṇyāt syād āyuṣo vṛddhis tadvṛddher mṛtyuvañcanam //
VMv_3.32
ityādi leśato dharmaḥ sūcitas tasya vistaraḥ
svayam unnīya kartavyas taj jñātvā mṛtyuvañcakaiḥ //
VMv_3.33
evaṃ dharmaparo bhūtvā siddhamantrauṣadhādibhiḥ
mṛtyor viṣkambhaṇaṃ kuryāt sadyaḥpratyayakāribhiḥ //
VMv_3.34
maṇimantrauṣadhīsiddharasāyanabalāt svayam
mṛtyoḥ parājayo dṛṣṭaḥ siddhavidyādharair yathā //
VMv_3.35
ratnalakṣaṇaśāstroktaparīkṣottīrṇavajradhṛk
āyurmaṇidharo vāpi viśvarūpadharas tathā //
VMv_3.36
anarghasyendranīlāder anyasyāpi mahāmaṇeḥ
dhārakaḥ sarvamṛtyūnāṃ vañcakaḥ syān na saṃśayaḥ //
VMv_3.37
na cātra maṇisāmarthye saṃśayo yuktibhāg yataḥ
acintyaśaktiyuktatvaṃ maṇīnāṃ sarvasaṃmatam //
VMv_3.38
paṭāder agrataḥ pūjāṃ kṛtvā vijanadeśagaḥ
jāpamātreṇa mantrāṇāṃ jāyate mṛtyuvañcanam //
VMv_3.39
ākāram uccaret pūrvaṃ tato ro lig iti sphuṭam
trailokyavijayākhyo 'yaṃ vidyādharapiṭoditaḥ //
VMv_3.40
mantraṃ lokeśvarasyāsya japed akṣaralakṣakam
śrāddhas tadagrato 'vaśyaṃ mṛtyuvañcanam aśnute //
VMv_3.41
uktvā vairocanaṃ pūrvaṃ paścāt tāre dvir uccaret
tuttāre dvis ture dviś ca svāhāntaṃ mṛtyuvañcanam //
VMv_3.42
tārābhyudayatantroktaṃ mantram akṣaralakṣakam
japtvāryatārāpurato dadhimadhvaktipūrvakam //
VMv_3.43
pūrvottaraśikhādūrvāpravālāyutahomataḥ
pūrvakarmaprabhāvottham api mṛtyuṃ nivārayet //
VMv_3.44
oṃ ādau ruru tato 'taḥ sphurupadam ataḥ param
jvala tiṣṭha tathā siddhalocaneti padatrayam //
VMv_3.45
sarvārthasādhani svāhā mantro 'śokadale 'male
pradattadakṣiṇācāryair likhitaś candanadravaiḥ //
VMv_3.46
lakṣaśaḥ koṭiśo vāpi śuddhaḥ śraddhāvidhānataḥ
dhautaś ca nirjalaiḥ kṣīrair huto dūrvādināthavā //
VMv_3.47
bhavaty avaśyaṃ niḥśeṣamṛtyuvañcanakārakaḥ
niḥśeṣarogasaṃdohaśāntikṛc cāpi jāyate //
VMv_3.48
mahāmaṇḍalakalpoktāryaśatākṣarasaṃjñinaḥ
acintyaśakter mantrasya dṛṣṭaśakter anekaśaḥ //
VMv_3.49
bhadracaryāsamādānavidhinā lakṣajāpataḥ
mokṣo 'pi jāyate nūnaṃ kiṃ punar mṛtyuvañcanam //
VMv_3.50
namas traiyadhvikānāṃ prāk tathāgatānāṃ syāt tataḥ
sarvatrāpratihatāvāptidharmateti padaṃ tataḥ //
VMv_3.51
balinām iti padād oṃ tato 'samasamapadam
samantato 'nantatāvāptiśāsanīti padaṃ tataḥ //
VMv_3.52
hara hara smara smaraṇa vigatarāgapadāt
buddhadharmate tataḥ syāt sara sara samabalā //
VMv_3.53
hasadvayaṃ trayadvayaṃ syād gaganamahāvara
lakṣaṇe jvala jvalanasāgare syāt padaṃ tataḥ //
VMv_3.54
dattvā svāhāpadaṃ cānte bhaven mantraḥ śatākṣaraḥ
tathāgatānāṃ sarveṣāṃ hṛdayaṃ parikīrtitaḥ //
VMv_3.55
āryamahāpratisarāmantraikalakṣajāpataḥ
dūrvādaśāṃśahomena dhruvaṃ syān mṛtyuvañcanam //
VMv_3.56
oṃ uktvā padaṃ vimale jaya vare 'nu cāmṛte
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ tataḥ svāhāpadaṃ brūyād anantaram //
VMv_3.57
vairocanād bharadvayaṃ saṃbharadvayam uccaret
uktvendriyabalaśabdaṃ viśodhanipadaṃ vadet //
VMv_3.58
hūṃ hūṃ ruru cale svāhā mantro 'yaṃ mṛtyuvañcakaḥ
āryamahāpratisarāhṛdayaṃ sarvasiddhidam //
VMv_3.59
japtvā daśākṣaraṃ mantraṃ taṃ mṛtyuñjayasaṃjñinam
daśalakṣaṃ tato homaṃ kurvīta kusumaiḥ sitaiḥ //
VMv_3.60
ghṛtāktair lakṣasaṃkhyātair lokeśvaraguroḥ puraḥ
mantraśaktes tato 'vaśyaṃ jāyate mṛtyuvañcanam //
VMv_3.61
oṃ ādau tata āṅkāraḥ syād īṅkāras tataḥ param
ūṃ oṃ mṛtyuñjaya oṃ syād ayaṃ mantro daśākṣaraḥ //
VMv_3.62
kalpādijīvanārthaṃ ye proktā mantrās tathāgataiḥ
tair āyuḥ sādhitaṃ dīrghaṃ tad dīrghaṃ mṛtyuvañcanam //
VMv_3.63
mantrair yaiḥ śāntikarma taiḥ syād vṛddhir āyuṣaḥ
yaiḥ syād āyuṣo vṛddhis taiḥ syān mṛtyuvañcanam //
VMv_3.64
mantrāṇām api sāmarthye saṃśayo naiva yuktibhāk
acintyaṃ mantrasāmarthyaṃ yataḥ sarveṣu saṃmatam //
VMv_3.65
āha ca |
na tad vastvantaraṃ loke yan na mantraiḥ prasidhyati
cintāmaṇisamā mantrāḥ samyakśraddhābhiyogataḥ //
VMv_3.66
kalpoktavidhibhir yad vā yathākāmaprayogataḥ
bubhukṣābahule deśe 'mṛtām atyantam ācaret //
VMv_3.67
ekākinīm athānyair vā bheṣajaiḥ sahitāṃ sadā
tataḥ sthiravapur bhūtvā mṛtyudvāraṃ na paśyati //
VMv_3.68
anyeṣām api divyānāṃ bheṣajānāṃ niṣevaṇāt
āyurvṛddhir jarārogakṣayān mṛtyuṃ na paśyati //
VMv_3.69
vyomahemādibhir baddhān mṛtakād vidhibhakṣitāt
syān mṛtyuvañcanaṃ siddharasāyanasvabhāvakāt //
VMv_3.70
pratipaccandrayogādiprāptenāntaradhātunā
nasyapradānād vidhinā jāyate mṛtyuvañcanam //
VMv_3.71
saṃpuṭādikatantroktapañcāmṛtaprayuktibhiḥ
yathopadeśayuktābhir jāyate mṛtyuvañcanam //
VMv_3.72
ūrdhvādhobhyāṃ saṃpuṭayogaṃ yaḥ satataṃ kurute hitayogam
tasya suruṣṭo 'py avihatatejāḥ kiñcitkārī no yamarājā //
VMv_3.73
mṛtasaṃjīvanam api kva cid dṛṣṭam upāyataḥ
ṛtumatkanyānarayoḥ śṛṅkhalāyāḥ samutthitaiḥ //
VMv_3.74
śoṇitonmiśraśukrākhyadhātubhir nātiśītalaiḥ
sadyo yad vā mṛtasyaiva patitair dhātubindubhiḥ //
VMv_3.75
ghṛtāktanalikārandhranirgamena praveśitaiḥ
vahed ātmīyanāsāgrapuṭonnītapuṭe kramāt //
VMv_3.76
punarujjīvanaṃ dṛṣṭaṃ nirodhaś cātra śasyate
pratyakṣadṛṣṭasāmarthyo yogo 'yaṃ bahusaṃmataḥ //
VMv_3.77
samastam athavā vyastaṃ triphalāmārkavānvitam
ācaret satataṃ yogī pañcāmṛtarasāyanam //
VMv_3.78
valīpalitanirmukto vajrakāyaḥ svarūpavān
dhruvaṃ nivārayen mṛtyum api kalpādisaṃkhyayā //
VMv_3.79
āgamoktam idaṃ siddhaṃ bahūnāṃ vārigandhayoḥ
bhakṣaṇālepanāt sadyo bhaven mṛtyunivāraṇam //
VMv_3.80
anayoś ca sadābhyāsān madhusarpiḥsamanvitāt
kālākālasamudbhūtam api mṛtyuṃ nivārayet //
VMv_3.81
bheṣajasyāpi sāmarthye saṃśayo naiva yujyate
acintyauṣadhisāmarthyaṃ yataḥ sarvatra dṛśyate //
VMv_3.82
iti vidhāya bahiṣkriyam ādarān maraṇavañcanam atra yathābalam
prabalamṛtyumahābhayaśaṅkayā kuruta saṃprati tat punar āntaram //
VMv_3.83
|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe tṛtīyaḥ paricchedaḥ ||
ādhyātmikam idānīṃ tu mṛtyuvañcanakauśalam
kathyate yena niyataṃ vañcyate mṛtyur udyataiḥ //
VMv_4.1
rājacauramahāmāravyāghrādibhayavarjite
saṃsargarahite ramye parvatādau kva cit sthitaḥ //
VMv_4.2
mātrābhojī mitālāpī nāticaṅkramaṇe priyaḥ
alpanidro bahudhyāno mantrajāpaparāyaṇaḥ //
VMv_4.3
sveṣṭadaivatapūjādisaddharmapaṭhanakriyaḥ
trisaṃdhyabalidānādimaitryacittāditatparaḥ //
VMv_4.4
puṇyād eveṣṭasaṃsiddhir iti puṇyakriyāparaḥ
śraddhayā sarvasaṃsiddhir iti śraddhāvivardhakaḥ //
VMv_4.5
vīryāt prārabdhaniṣpattir iti vīryapuraḥsaraḥ
dhyānād iṣṭaphalasthairyam iti dhyānaikacetanaḥ //
VMv_4.6
saṅgatyāgād anuṣṭhānam iti saṅgavivarjitaḥ
samyagjñānavataḥ sarvam iti jñānasamanvitaḥ //
VMv_4.7
maraṇe duḥkhasaṃdarśī dharmadarśī ca jīvite
vigatāśeṣasaṃdeho mṛtyuvañcanam ārabhet //
VMv_4.8
tatrādau dhyānasahitaṃ vighnārer mantralakṣakam
saṃjapyāyutahomena sarvavighnān nivārayet //
VMv_4.9
namaḥ samantakāyeti prāg vākcittapadaṃ tataḥ
vajrāṇāṃ ca namo vajrakrodhāyeti padaṃ vadet //
VMv_4.10
mahādaṃṣṭrotkaṭapadād bhairavāyapadaṃ vadet
asimusalaparaśupāśagṛhītahastāya //
VMv_4.11
oṃ tato 'mṛtakuṇḍali khakhakhāhikhāhipadāt
tiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tasmād bandhadvayaṃ hanadvayam //
VMv_4.12
tataḥ |
dahadvayaṃ garjadvayaṃ visphoṭayadvayaṃ tataḥ
sarvavajrapadād vighnavināyakānpadaṃ vadet //
VMv_4.13
mahāgaṇapatipadāj jīvitāntakarāya ca
hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ svāhā mantro vighnanivāraṇaḥ //
VMv_4.14
hṛdayenāthavāsyaiva sarvavighnān nivārayet
pūrvavaj japahomābhyāṃ śaktir asyāpi tādṛśī //
VMv_4.15
oṃ prāg uktvā huluhulutiṣṭhatiṣṭhapadaṃ tataḥ
hanadvayaṃ dahadvayaṃ garjagarja tathā punaḥ //
VMv_4.16
visphoṭayadvayād brūyāt sarvavighnavināyakān
oṃ amṛta hūṃ hūṃ phaṭ phaṭ mama rakṣāṃ kuru svāhā //
VMv_4.17
evaṃ vināśitāśeṣamāravighno nirākulaḥ
yathābhivāñchitaṃ yogaṃ dhyāyād ekam aharniśam //
VMv_4.18
buddhakṛtyakaraṃ śāntaṃ ghanavyūhanivāsinam
ābaddhavajraparyaṅkaṃ padmacandrāsanopari //
VMv_4.19
bodhyagrīmudrayā yuktaṃ sphuracchvetāṃśumaṇḍalam
dhyātvā vairocanaṃ śuklam āsaṃsāraṃ na mṛtyubhāk //
VMv_4.20
svavarṇamudrāveṣāḍhyān akṣobhyāditathāgatān
dṛḍhāhaṅkārato dhyātvā vajrakāyo bhaved dhruvam //
VMv_4.21
hṛccandrasaṃpuṭāntasthaṃ lokeśvaram anaśvaram
śāntaṃ śaśāṅkasaṃkāśaṃ sarvālaṅkārabhūṣitam //
VMv_4.22
raktavarṇāmitābhākhyasaṃbuddhāṅkajaṭādharam
vajraparyaṅkasaṃśliṣṭaṃ pādāmbūjadvayopari //
VMv_4.23
samādhimudrāsaṃsaktakaradvayam anākulam
sarvasattvārthasaṃpādikāruṇyasyandivigraham //
VMv_4.24
dhyātvā tasyāpi hṛdaye lokeśam aparaṃ tathā
punas tasyāpi hṛdaye tathaivaikāgramānasaḥ //
VMv_4.25
koṭisaṃkhyā bhaved yāvat tāvad dhyānam idaṃ smaret
tataḥ sūkṣmātisūkṣmāntyalokeśagatacetasaṃ //
VMv_4.26
dṛṣṭvā yogeśvaraṃ mṛtyur mriyate svayam eva hi
anye 'pi skandhajā doṣāḥ svayam āyanti nāśitām //
VMv_4.27
sitāravindamadhyasthacandrabimbāsanopari
ābaddhavajraparyaṅkāṃ varadotpaladhāriṇīm //
VMv_4.28
śaraccandrakarākārāṃ pṛṣṭhacandrasamāśritām
sarvālaṅkārasaṃpūrṇāṃ ṣoḍaśābdavapuṣmatīm //
VMv_4.29
sarvasaṃbuddhatatputramātaraṃ kāmarūpadhām
dhyātvāryatārāṃ hṛdaye tasyāś cakraṃ sitadyuti //
VMv_4.30
aṣṭakoṣṭhakam aṣṭābhir akṣaraiḥ paripūritam
oṃhāvyañjanamadhyasthasādhyanāmādyanābhikam //
VMv_4.31
dhyāyād ekāgracittaḥ san ṣaḍ māsān dṛḍhaniścayaḥ
japec cākhinnacittaḥ san mantram enaṃ daśākṣaram //
VMv_4.32
oṅkāram ādito dattvā paścāt tāre prayojayet
tuttāre syāt ture paścāt svāhāntaḥ sārvakarmikaḥ //
VMv_4.33
brahmendraviṣṇucandrārkarudradikpālamanmathaiḥ
apy akhaṇḍitaromāgraṃ mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat //
VMv_4.34
valīpalitadaurbhāgyavyādhidāridryasaṃkṣayaḥ
siṃhādyaṣṭamahābhītiduḥkhasaṃdohanāśanam //
VMv_4.35
ayācitānnapānādiharmyavastrādisaṃgamaḥ
khaḍgāñjanapādalepabhadrakumbhādisiddhayaḥ //
VMv_4.36
kavitā vaktṛtā medhā prajñā caikāntanirmalā
anyā ca vāñchitā siddhiś cakrād asmāt prajāyate //
VMv_4.37
locanāṃ māmakīṃ cundāṃ mahāśvetādidevatām
svavarṇaveṣamudrābhir dhyātvā mṛtyuṃ na paśyati //
VMv_4.38
sveṣṭadaivatayogād vai dṛḍhāhaṅkārasaṃgatāt
cintāmaṇer ivāśeṣavāñchitārthaprasādhakāt //
VMv_4.39
śaṅkhakundendusaṃkāśāt saṃhārakramasaṃsthitāt
anāratakriyābhyāsān mṛtyur āyāti vañcanām //
VMv_4.40
cakrasaṃvaratantroktaherukākārabhāvanām
kṛtvā tatpariṇāmena kapālākārabhāvakam //
VMv_4.41
kaṅkālarūpanidhyānaṃ yad vā khaṭvāṅgabhāvakam
mārayitum ayogyatvān mṛtyur naivopasarpati //
VMv_4.42
mūrdhni candramaso bimbāt kṣaratpīyūṣaśīkarān
hlādayataḥ samastāṅgaṃ romakūpaiḥ samantataḥ //
VMv_4.43
ṣaḍ māsān bhāvayed yogī sarvasaṅgavivarjitaḥ
sarvarogān vinirjitya mṛtyuṃ jayati mṛtyuvat //
VMv_4.44
śirasy adhomukhaṃ śuklaṃ sahasradalapaṅkajam
dhyātvā candrakramān mṛtyuṃ kalpādīṃś ca vināśayet //
VMv_4.45
asyaiva kṛṣṇarūpasya kṛṣṇarūpair gabhastibhiḥ
saṃplāvayato nidhyānāt palitādivināśanam //
VMv_4.46
jihvāṃ tālugatāṃ kṛtvā dantair dantān asaṃspṛśan
acintyahetusāmarthyāc chraddheyam idam ārabhet //
VMv_4.47
kaṇṭharandhrordhvasaṃlagnāṃ lālājihvām adhomukhīm
jihvāgreṇālihed yāvat pīyūṣarasavedanam //
VMv_4.48
tato mṛtyuṃ jayet sadyaḥ palitādīṃś ca nāśayet
sarvāpadbhayarakṣā ca tatkāryakaraṇād bhavet //
VMv_4.49
ānāpānasmṛter vātha prakārāntaram ārabhet
saṃkhyāvṛddhyā tato 'vaśyam ajarāmaratāṃ vrajet //
VMv_4.50
adhikāni śataiḥ ṣaḍbhiḥ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ
ahorātreṇa sattvānāṃ prāṇasaṃkhyā prakīrtitā //
VMv_4.51
praveśaḥ śasyate vāyor yataḥ so 'mṛtasaṃcayaḥ
amṛtaṃ jīvanopāyas tena mṛtyur na bādhate //
VMv_4.52
praveśaṃ gaṇayed vāyoḥ śanair lakṣādisaṃkhyayā
ekāgracitto vidhivad aśabdo japa ucyate //
VMv_4.53
aśabdajapalakṣeṇa vidhinā pūritena tu
bhraṣṭāyuḥ san naro 'vaśyaṃ pañca varṣāṇi jīvati //
VMv_4.54
dvilakṣādijapād evam unneyā vṛddhir āyuṣaḥ
upāyakuśalo bhūtvā vāyujāpaparo bhavet //
VMv_4.55
sahasram ekaṃ satataṃ gaṇayet prātar utthitaḥ
sarvarogavinirmukto jīvec candrārkajīvitam //
VMv_4.56
nābhyāsarahitas tiṣṭhen muhūrtam api na svapet
jitvā nidrāṃ prayatnena bhakṣapānāsanādikam //
VMv_4.57
vāhayed anulomena vāyusaṃcāratatparaḥ
anulomaparo yogī mṛtyuṃ jayati niścitam //
VMv_4.58
mriyante tu vilomena mūḍhā bhogaikatatparāḥ
svabhāvas tv anulomaḥ syād vilomas tadviparyayāt //
VMv_4.59
siṃhavikrīḍitāmudrābandhanād vāyurodhataḥ
jitakumbhakayogād vā nirodho mṛtyuvañcakaḥ //
VMv_4.60
āpādatalaparyantaṃ śanair āpūrya vāyunā
nirodhanāt kumbhakaḥ syāt taj japakrama ucyate //
VMv_4.61
trividhodghātayogena jito bhavati kumbhakaḥ
hīnamadhyādibhedena udghātas trividho mataḥ //
VMv_4.62
udghāta iti saṃjñaiṣā vakṣyamāṇārthadarśikā
ṣaṭtriṃśanmātriko hīno madhyaḥ syād dviguṇas tathā //
VMv_4.63
jyeṣṭhas tu triguṇo jñeyaḥ kumbhakas tena jīyate
prathamaṃ kumbhakaṃ kṛtvā paścāt svaṃ jānumaṇḍalam //
VMv_4.64
pāṇinā triḥ parāmṛśya ṣaḍ dadyāc choṭikās tataḥ
eṣā mātrocyate kālaparicchedāya paṇḍitaiḥ //
VMv_4.65
ṣaṭtriṃśan mātrā yāvat syus tāvad yā kumbhakakriyā
udghāto 'sau mato hīno madhyamo dviguṇas tataḥ //
VMv_4.66
triguṇo jyeṣṭha udghāto 'ṣṭottaraśatamātrikaḥ
sa eva jeyo yatnena mṛtyuvañcanavāñchayā //
VMv_4.67
jyeṣṭhodghātāvadhiṃ yāvat kumbhakaś cet pravartate
nirantaranirodho 'pi tadā bhavati susthiraḥ //
VMv_4.68
martavyadivasaṃ jñātvā yo nirodhena tiṣṭhati
tasya kalpasahasrāṇi mṛtyur nāyāti saṃnidhim //
VMv_4.69
ākāśadhenor ādohāt pīyūṣadravasaṃcayam
ghaṭāṅkavāruṇākhyena maṇḍalena sphurattviṣā //
VMv_4.70
nāsāgranirgato vāyur ādāyāsecayen muhuḥ
śuṣyaddhṛtpadmasaṃlīnaṃ cittabhramaraśāvakam //
VMv_4.71
ākāśadohanadhyānam idaṃ nityaṃ samācaret
ākāśam iva taṃ mṛtyuḥ paśyann api na paśyati //
VMv_4.72
saṃtyajya vāyum athavā tattvam eva sadācaret
tattvena jīyate mṛtyus tathānye māraśatravaḥ //
VMv_4.73
niḥśeṣadoṣapraśamo niḥśeṣaguṇasaṃbhavaḥ
tattvena jīyate puṃsāṃ siddhayaś cābhivāñchitāḥ //
VMv_4.74
tattvaṃ ca śūnyatā proktā sarvākāravarātmikā
tām evābhyasyato nityaṃ mṛtyur āyāti vañcanām //
VMv_4.75
dharmasaṃbhogakāyādidānaśīlādyabhedinī
sarvālambanasaṃyogāt sarvālambanavarjitā
sarvākāravaropetā śūnyatā kathitā jinaiḥ //
VMv_4.76
na cintāṃ cintayec cintyām acintyāṃ naiva cintayet
cintyācintyāṃ na cintayet tataḥ prāpsyati śūnyatām //
VMv_4.77
na bhāvaṃ bhāvayed vidvān nāpy abhāvaṃ vibhāvayet
bhāvābhāvavinirmuktaṃ bhāvayet tadvivarjitaḥ //
VMv_4.78
sarvākāravaropetāṃ śūnyatāgrahavarjitām
śūnyatāṃ bhāvayen nityaṃ mṛtyunā naiva dṛśyate //
VMv_4.79
vikalpamātrasaṃbhūtaṃ mṛtyuṃ so 'pi na paśyati
anyāṃś ca bahulān mārān saṃsāraṃ ca na paśyati //
VMv_4.80
tad āha |
mṛtyur nāma vikalpo 'yam abhāve sarvavastunaḥ
hanyate svavikalpena pṛthagjanavijṛmbhitair iti //
VMv_4.81
vikalpaḥ sarvaduḥkhāni vikalpo mṛtyur ucyate
vikalpaṃ hānayet tasmān nirvikalpamanā bhavet //
VMv_4.82
yad yad vibhāvyate 'bhīkṣṇam ādarādiviśeṣitam
tat tat tu sphuṭatāṃ yāti kāmaśokādibuddhivat //
VMv_4.83
sulabhāni hi śāstrāṇi prayogās te sudurlabhāḥ
prayogajñeṣu lokeṣu prayogā naiva durlabhāḥ //
VMv_4.84
prayogakuśalaḥ śrāddhaḥ kṣamāvīryapratiṣṭhitaḥ
anuṣṭhānaparaḥ prājño mṛtyuvañcanabhājanam //
VMv_4.85
śramāt pācanapānāder jaṭharānaladīpanam
pradīptavahner āhāraḥ pariṇāmo 'pi śaktitaḥ //
VMv_4.86
pariṇāmāt tanoḥ puṣṭiḥ puṣṭer balavivardhanam
balāt syād āyuṣo vṛddhis tadvṛddheś cirajīvitam //
VMv_4.87
pratyakṣasiddhaṃ sarveṣāṃ yathā nāsty atra saṃśayaḥ
tathopadeśāt kalpādijīvane 'pi na saṃśayaḥ //
VMv_4.88
nāśonmukho 'pi dīpādis tailavartikṣayādibhiḥ
punas tailādisaṃprāpteḥ kalpāntam api tiṣṭhati //
VMv_4.89
yathā tathāyaṃ deho 'pi mriyamāṇo jarādibhiḥ
siddhopadeśasaṃprāpteḥ kalpāntaṃ kiṃ na tiṣṭhati //
VMv_4.90
yathā jīrṇasya gehasya saṃskāreṇa cirasthitiḥ
tathā jīrṇasya dehasya saṃskāreṇa na kiṃ bhavet //
VMv_4.91
na duṣkaraṃ kiṃ cana vikrameṇa tasmād anikṣiptadhurā yatadhvam
nityapravṛttā vibhinatti kāle śilātalaṃ mṛdv api vāridhārā //
VMv_4.92
kāṣṭhād agnir jāyate mathyamānād bhūmis toyaṃ khanyamānā dadāti
sotsāhānāṃ nāsty asādhyaṃ narāṇāṃ nyāyārabdhāḥ sarvayatnāḥ phalanti //
VMv_4.93
subahūny api vijñāya vañcanāni mṛter iha
ananuṣṭhānād viṣṭhābhir liptvā śayyāṃ mṛtā vayam //
VMv_4.94
prayogakuśalā ye ca paṇḍitāḥ śāstrapāragāḥ
ananuṣṭhānadoṣeṇa dantān niṣkāśya te mṛtāḥ //
VMv_4.95
jñātvāpi yogaśāstrāṇi prayogāṃś cāpy anekaśaḥ
adya śvo vā kariṣyāma iti cintāparā mṛtāḥ //
VMv_4.96
idaṃ kartāsmi śvaḥ punar idam idaṃ cāsya parato vṛthā prāptāśvāso vimṛśati na lolāṃ bhavagatim
agatvā kāryāntaṃ viṣaya-salilāvartapatitā prajā mṛtyor vaktraṃ makara-mukhavan nauḥ praviśati //
VMv_4.97
iti nigaditam etad vañcanaṃ mṛtyuśatroḥ svaparasamayasiddhadhyānakarmaprasādhyam
aghṛṇamaraṇabhīter yatnataḥ saṃvidheyaṃ yata iha kamanīyaṃ jīvitān nānyad asti //
VMv_4.98
vajraḍākaṃ catuṣpīṭhaṃ buddhapañjarakādi ca
kālottaraṃ kālāvalīṃ kālapañcāśikām api //
VMv_4.99
jīvapañcāśikādīni śāstrāṇy ālokya yatnataḥ
sattvānukampayā proktam idaṃ maraṇavañcanam //
VMv_4.100
śāradacandranabhaḥ pariśuddhaṃ śuddhaviyacchaśināpy asamāptam
āptam ataḥ kuśalaṃ yad amṛtyus tena jano 'stu sa mṛtyuvimuktaḥ //
VMv_4.101
gaṇanāśramahānāya lekhakānāṃ tapasvinām
granthapramāṇam ākhyātaṃ sāśītikaśatatrayam //
VMv_4.102
|| iti śrīpaṇḍitācāryavāgīśvarakīrtiviracite mṛtyuvañcanopadeśe caturthaḥ paricchedaḥ samāptaḥ ||
- Holder of rights
- GRETIL project
- Citation Suggestion for this Object
- TextGrid Repository (2025). Darśana Collection. Mṛtyuvañcanopadeśa. Mṛtyuvañcanopadeśa. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-CC47-3