Varāhamihira: Vivāhapaṭala

Header

Data entry: Mizue Sugita

Contribution: Mizue Sugita

Date of this version: 2020-07-31

Source:

  • of Deviprasada Lamsala, Vivahapatalam, Rastriya Abhilekhalayata, 2035 with reference to Utpala's commentary [marked by U.].

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup:

  • remarks

Notes:

Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented below.

Varahamihira: Vivahapatalam

Input by Mizue Sugita (Novermber 11, 1997)

Based on the edition of
Deviprasada Lamsala, Vivahapatalam,
Rastriya Abhilekhalayata, 2035
with reference to Utpala's commentary [marked by U.]

Revisions:

  • 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus
  • 2025-05-08: Added BK, GND and ISO code for language.

Text

ajñātamadhyāntasamudbhavāya sarvātmane sarvagatāya tasmai/
praṇamya devāya manobhavāya khalīkṛtaṃ yena jagat samagram// VP_1

prajāpatir manmatha eva yasmāt kāmād vinā na prabhavaḥ prajānām/
mahatsu sūkṣmeṣu ca so 'sti devaḥ sarvātmakaḥ sarvagataś ca yasmāt// VP_2

yasmāt paran nāparam asti kiñcit saukṣmyān mahatvāc ca yataś ca nānyat/
tenedam ekena manobhavena vyāptaṃ jagac chāṛṅgabhṛteva sarvam// VP_3

agamyagāmī bhagavān prajeśaḥ śroṇīsahasrāṅkatanuś ca śakraḥ/
caturmukho yena kṛtaś ca śambhu samanmatho maṅgalam ādadhātu// VP_4

bhagavān api śārṅgarathāṅgadharo bhagavat(t)vam avāpa yataḥ/
bahavo 'sya bhagā iti tena kṛtaṃ bhagavān iti nāma jagat prathitam// VP_5

sītāviyogena bahuni duḥkhāny āptāni rāmeṇa salakṣmaṇena/
tānīha saṃsmṛtya kalau sahasrāṇy aṣṭau tathāṣṭau ca vivāhitāni// VP_6

durbhagās tanayavarjitāś ca yā niḥsvasanti vanitāḥ pativratā/
tāḥ kudaivavinipātayantritā nānyajanmajanitaiḥ suduskṛtaiḥ// VP_7

surabhikusumagandhais tarpayitvā dvijedrān śubhatithidivasarkṣe daivavitsaṃpradiṣṭe/
ubhayakulaviśuddhe jñātaśīle surūpe prathamavayasi dadyāt kanyakāṃ yauvanasthe// VP_8

puṣye divase 'thavā kṣaṇe vaivāhyeṣu ca bheṣu kārayet/
ghaṭakāramṛdā sulakṣaṇām indrāṇīṃ kuśalena śilpinā// VP_9

kusumbharaktāmbarabhūṣaṇojjvalāḥ sādhvyaḥ surūpāḥ subhagāḥ kulodbhavāḥ/
nadīṃ nayeyuḥ saro 'thavā taṭaṃ kanyām alaṅkṛtya sahendra jāyayā// VP_10

sūrpeṇadikṣu pramadā baliṃ tā datvā sakālīyakagandhadigdhām/
kusumbharaktāmbaraveṣṭitāṅgīṃ śacīsakāśaṃ pramadā nayeyuḥ// VP_11

dadhyodanena haviṣā madhunā ca kanyā saṃpūjya śakradayitāṃ ca salohastā [U. salohahastā]/
tūṣṇīṃ praṇamya śirasā gṛham eva yāyād devīṃ pragṛhya muditā niyataiś ca keśaiḥ// VP_12

gṛhe stitāṃ [U. sthitāṃ] tāṃ puruhūtapatnīṃ prāṅmadhyāstamayeṣu kanyā/
sraggandhadhūpaiḥ pratipūjaṇec [U. pratipūjayec] ca pāṇīgrahaṃ yāvad upāgateti// VP_13

ratnānīndukaraḥ srajaḥ śubhagatā harmyotpalāny āsavaḥ
tāṃbūlaṃ pravarāmbarāṇi ruciraṃ gītaṃ vibhūtyaś cayā/
yasmān na striyam antareṇa hi nṛṇāṃ sarvāṇy abhiprītaye
tasmād vacmi tadāptiyogyasamayo dharmārthakāmāya ca//
uktaṃ janmani yat tad eva bhavitā yady aṅganānāṃ phalam/
vyartho na tv ayam ādaraṃ pariṇaye tatkālalagnādigaḥ// VP_14

ajñātaṃ prathamaṃ pradhānam aparaṃ tadvyañjakaṃ yoṣitām/
udvāhe niyati nayaty atibalād velāsamāyuk phalaiḥ// VP_15

vātsyo varṣam anojam icchati tathā ebhyo janaś cottaraṃ
strīṇāṃ mānam [U. nāmam] ṛtuṃ vihāya munayo māṇḍavyaśiṣyā jaguḥ/
caitraṃ projjhya parāśāro kathayate durbhāgyadaṃ yoṣitāṃ
āṣāḍhādicatuṣṭayena śubhadaṃ kaiś cit pradiṣṭaṃ dvijaiḥ// VP_16

śreṣṭhaṃ pakṣam uṣanti śuklam asitasyādyaṃ tribhāgaṃ tathā/
riktāṃ projjhya tithiṃ tathā tv ayanayoḥ sandhiṃ ca śeṣāḥ śubhāḥ// VP_17

āgneyagrahavāsareṣu kalahaḥ prītis tu satsūttamān [U. satsūttamā]/
kaiścit stharyam uṣanti sauradivase cāndre samāpatnikam// VP_18

mṛgaśirasi maghāyāṃ hastamitrottarāsu svasananirṛtipūṣādhātṛdeveṣu coḍhā/
bahusutaśukha [U. sukha]dāsīvittasaubhāgyayuktā janayati paritoṣaṃ kanyakā bāndhavānām// VP_19

ārdrādye bhacatuṣṭaye vidhavatā sāgneyayāmye smṛtā/
śeṣeṣv akṣayadoṣaśokamaraṇaṃ vyādhyādyaniṣṭaṃ bahuḥ// VP_20

prītir janmasu tārakāsu parataḥ sañjñānurūpaṃ phalam/
candre copacayā ''dyasaptamagate saubhāgyasaukhyāptayaḥ// VP_21

nakṣatratulyaṃ phalam āha gargaḥ kṣeṇeṣu nakṣatrapasañjñiteṣu
hārītababhrū dvijadevalaś ca viṣṭi vinā 'nyat karaṇaṃ praśastam// VP_22

tithidinakaraṇarkṣalagnavīryaṃ paricayam āha parāśaraḥ krameṇa/
tithir iti balabān vadanti gargāḥ karaṇabalād divaso 'pi bhāguriś ca/
dinakaraṇabalād bhṛgur bhavīryaṃ balam udayasya jagāda jīvaśarmā// VP_23

karaṇabhatithayo 'rdhabhuktabhogāḥ svaphalakarā na bhavanti tatra sāmye/
karaṇatithivāsarodayānāṃ caraṇavivṛtthir anukramāt phalānām// VP_24

ṣaṭkāṣṭake maraṇavairaviyogadoṣā dvir dvādaśe nidhanatā 'prajātā trikoṇe/
prītiḥ parā nigaditā samasaptakeṣu śeṣeṣv anekavidhasaukhyasutārthasaṃpat// VP_25

ṣaṭkāṣṭake 'pi bhavanādhipam eva bhāva
ekādhipatyam avalokya ca vaśyarāśim/
kāryo vivāhasamayaḥ śubhakṛt saduktaḥ
stārā [U. tārā] bhaved yadi parasparato 'nukūlā// VP_26

dāridrayaṃ [U. dāridryaṃ] raviṇā kujena maraṇaṃ saumyena nasyuḥ prajāḥ
daurbhāgyaṃ guruṇā sitena sahite candreṇa sāpatnikā/
pravrajyārkasutena sendujagurau vāñchanti kecit chubham
vyādhyair mṛtyur aṇaṃgrahair [U. asaṅgrahair] bahuvidhā dīkṣā pravāsāḥ śubhaiḥ// VP_27

kriye kumāreṣv anuraktacittā vihīnavittā gavi govratā ca/
kuladvayānandakarī tṛtīye kulīralagne kulaṭā nṛśaṃsā// VP_28

harau prasūtā sakṛd āśritā pituḥ patipriyā 'ti śvaśurasya ṣaṣṭhabhe/
tulādimānārthavatī tulādhare tathālini krandati nityam asthirā// VP_29

dhanuṣi kulaṭā tatpūrvārddhe satīty apare jaguḥ/
mṛgajhaṣaghaṭeṣv anyāśaktā jarām upagacchati// VP_30

dvipadabhavanaprāpī yo 'ṃśaḥ sa śubho 'nyagṛhodaye/
dvipadabhavaneṣv apy anyāṃśā na bhavanti śubhāvahā// VP_31

bhānur mṛtyur na bahudhanatāṃ bhartṛdāyād avittaṃ [U. vittaṃ] bandhudhvaṃsaṃ tanayavirahaṃ bhartṛvṛddhiṃ parāṃ ca/
vaidhavyaṃ syān [U. prāk] na laghumaraṇaṃ dharmahāniṃ viśīlaṃ lābhānekān vyayam api dadāty udgamarkṣāt krameṇa// VP_32

śaśiny aśvā sārthā tad anu śubhatā bāndhavahitā viputrā bandhyārtā bhavati sasapatnā [U. sapatnā] ''śunidhanā/
janitrī kanyānām atha vihatakarmā 'tidhaninī vyayāśaktety eke jagur aśubhadā bandhuṣu jale// VP_33

mṛtyur naiḥsvaṃ sārthatā bandhuvairaṃ na syuḥ putrā bhartṛvṛddhiṃ kumaitrīm/
raktasrāvo nānukulye ca bhartuḥ kravyācchailyaṃ svāptināśaṃ ca bhaume// VP_34

bhartṛvratā sugṛhiṇī patipakṣapūjyā bandhvarcitā bahusutā vijitāripakṣā/
bandhyā vyasur niyamadānakṛśāṅgavittā māyāvatī dhanavatī vyayanīya [U. vyayanī] saumye// VP_35

patyuḥ priyā 'ti dhaninī muditā dhanyāḍhyā putrānvitā hataparā na sameti bhartā/
kṣīṇāyuṣā śubharatā śubhasiddhakāryā svāyānvitā tadubhayopakṛtā ca jīve// VP_36

priyā patyur lubdhā patisahajaśaktā kulahitā
suputrā vairāḍhyā tad anu kulaṭā kṣipranidhanā/
ratā nityaṃ dharme bahukuśalakarmaṇy abhiratā
bhavaty āyaprāyā kṣapitavibhavā ceti bhṛguṇā// VP_37

puṃścaly asvā bahudhanavatī svalpadugdhārkaputre
hṛdrogā''rtā vinihataparā garbhavisrāvaśīlā//
rogān muktā skhalitaniyamā pāpaśīlā 'tivittā
pānair arthān nayati vilayaṃ prāvilagnāt krameṇa// VP_38

saumyā vyayāstanidhanaṃ tryaribhaṃ ca śukre [U. śukraḥ] hitvā sthitas tridhanalābhagataḥ śaśāṅkaḥ/
pāpā triṣaḍnidhanalābhagatā vivāhe hitvā 'ṣṭamaṃ kṣitijam iṣṭaphalāni dadyuḥ// VP_39

sutahibukaviyadvilagnadharmeṣv amaragurur yadi dānavārcito vā/
yad aśubham upayāti tac chubhatvaṃ śubham api vṛddhim upaiti tatprabhāvāt// VP_40

aniṣṭasthānasaṃstho 'pi praśastaphaladaḥ śaśiḥ/
saumyabhāge 'dhimitraṇa [U. 'dhimitreṇa] balinā cen nirīkṣtaḥ// VP_41

naragrahabale strīṇāṃ pumān bhavati ballabhaḥ/
viparīte 'ṅganā bhartur arthād anyat prakalpayet// VP_42

śukrasūryāstapatiṣu śatrubhe vā tadaṃśake/
virodhamūḍhā yāty āśu śvasruśvasurabhartṛṣu// VP_43

vilagnāṃśaḥ svanāthena yady udvāhe na dṛśyate/
puṃvināśas tato 'stāṃśe yady evaṃ yoṣitas tathā// VP_44

gurusitayor uccagayor ekatame vā vilagnage kanyā/
rājñi bhavaty asaṃśayam eva gurusaumyayoś coḍhā// VP_45

svajāmitrodaye lagne śubhe kāryā caturthikā/
svavarṇasadṛśā jārās tryādyair ekarkṣasaṃsthitaiḥ// VP_46

carabhavanagataṃ vihāya satyaḥ śaśinam uvāca śubhapradaṃ vivāhe/
munivacanavirodhi tac ca sūtre na tu kathite pavanarkṣavaiśvadeve// VP_47

rāśyudgamadvādaśarāśicakre yuktā vivāhā munibhiḥ pradiṣṭā/
nāmāni cakre grahayogalagne śrīdevakīrtiḥ śṛṇu tasya ca ''ryā// VP_48

nando bhadro jīvo jīmūtaḥ sthāvaro jayo vijayaḥ/
vyālo rasātalamukhaḥ kṣayas tamo 'ntyo vivāhagaṇaḥ// VP_49

saumye vilagne nandaḥ śukre bhadras tathā gurau jīvaḥ/
ādyantau jīmūtaḥ sthāvara iti madhyamāntyābhyām// VP_50

saumyair atha tair vā ravibhaumaśanaiścaraiḥ kramaśaḥ/
saumyaiḥ jñeyā saumyā krūrāḥ kruraiḥ [U. krūraiḥ] samākhyātā// VP_51

dinakarayogād vyālo bhaumena rasātalaḥ kṣayaḥ śaninā/
tamasā tamo nirukto 'thāntye keto [U. ketor] kṛtāntaś ca// VP_52

triṣu nandādiṣu rājñī caturṣu cātaḥ paraṃ mahādevī/
vyālādyeṣu ca pañcaṣu vidhavāḥ śocyā daridrāś ca// VP_53

anadhikṛtaḥ śubhakṛt syād ete [U. etaiś] candro 'nyathā 'dhikṛtaḥ/
tasmāt vivāhasamaye na kena cit saṅgataḥ śaśī dhanyaḥ// VP_54

sapta te śaśiyogā saumyā [U. saumyaiḥ] saha sarvakarmasiddhikarāḥ/
aśubhaphaladās tu pāpaiḥ patyudvahane vivarjyās te//
tasmād etān yogān matimāṃ[sic.] sañcivtya [U. yuñjīta] sarvakāryeṣu/ VP_55

ūḍhā nande kanyā devīśabdaṃ samāpnuyād acirāt//
bhavati narendrajananī bhartuḥ prāṇaiḥ priyā caiva/ VP_56

bhadre pāṇigrahaṇe yadi nāma kumārikā samupayāti//
sā tvaritān nṛpaśabdaṃ karoti bhārtuḥ kulasyāpi/ VP_57

pariṇītā jīvākhye kanyā vijayāya kīrtyate bhartuḥ//
prāpnoti sā trivargaṃ kuladvayaṃ cāpi nandayati/ VP_58

jīmūte pariṇītā vipulān bhogān mahāphalān bhuktvā//
dṛṣdvā ca naptṛtanayān sahabhartā devatvam/ VP_59

sthāvarayoge kanyā pāṇigraham etya vipulam aiśvaryam//
bhartur nidhānalābhān prāpya kulasyonnatiṃ kurute/ VP_60

pāṇigraham etya jaye jaghanyakulajāpi bhartur aiśvaryam//
āvahati sadā kanyā niṣevyamānā sapatnībhiḥ/ VP_61

vijayāṃ prāpyodvāhaṃ prāpnoti sutān yaśo 'rthalābhaṃ ca//
vaṃśasya ca pratiṣṭhāṃ parato maraṇāc ca suralokam/ VP_62

vyāle vyālākārā pāṇigraham eti kanyakā daivāt//
dāridryāmayayuktā naikasmin puṃsi sā ramate/ VP_63

pātālanāmani gatā pāṇigrahaṇe ca pañcamān māsāt//
sā prāpya doṣam atulaṃ paraḥ prāṇān parityajati/ VP_64

kṣayam āsādyodvāhaṃ kanyā pakṣadvayāt patiṃ hatvā//
nīcena tu saha bhartrā kṣapayati jārāgninā gotram/ VP_65

pāṇigrahas tamasi cel lakṣaṇaguṇavittato 'pi sampannā//
saptati rātrāt kṣapayati yady api jātā surendreṇa/ VP_66

yadi khalu kṛtāntayoge pariṇayam āyati kanyakā daivāt//
sā śvasurabandhuvargaṃ kṣapayaty acireṇa kālena/ VP_67

ātmopekṣakapoṣakavadhakā iti rāśayo 'rthato 'bhihitaḥ//
ebhyaḥ śubham aśubhaṃ vā nirdeśyā janmalagnābhyām/ VP_68

ātmeti janmalagnaṃ pañcama navamaṃ ca kīrtitaṃ tasmāt//
dviṣaṭkadaśamabhavanam upekṣakākhyaṃ vinirdiṣṭam// VP_69

duścikyaṃ jāmitraṃ caikādaśakaṃ ca poṣakaṃ jñeyam//
dvādaśanidhanacaturthaṃ vadhakākhyaṃ śāstranirdiṣṭam/ VP_70

hitvā śaśāṅkaṃ yadi sapta saumyaiḥ pañcāśubhaiḥ kiṃ kathitā na saptā//
dvitryādiyogān parihṛtya kasmān noktaṃ śataṃ trighanaṃ vilagne/ VP_71

deśācāras tāvad ādau vicintyo deśe deśe yā sthiti saiva kāryā//
lokadviṣṭāṃ paṇḍitā varjayanti daivajño 'pi lokamārgeṇa yāyāt/ VP_72

bṛhaspatau gocaraśobhanasthe vivāham icchanti ca dakṣiṇātyāḥ/
ravau śubhasthe ca vadanti gauḍā na gocaro mālavake pramāṇam// VP_73

harau prasupte na ca dakṣiṇāyane na caitramāse na ca puṣyasaṃjñite/
tithau ca rikte śaśini kṣayaṅgate ravīndubhaumārkidineṣu cāśubham// VP_74

vyatipātahataṃ dinatrayaṃ vyatipātena samaṃ ca vaidhṛtim//
tad api sphuṭapātadarśane dviguṇaṃ yadi vā na niścitam/ VP_75

vyatipātavyāghātaḥ ṣaṣṭhe daśame ca vaidhṛtaṃ dhiṣṇye//
vikṣobhaṇagaṇḍāntāv atidhṛtisaṃkhye ca vyāghātaḥ/ VP_76

tad idaṃ vyatipātaṃ ca kathayanti uttaradiksthitājanāḥ//
vyatipātavad ākulasthitaṃ bahusiddhāntaviśeṣakāraṇe/ VP_77

tathottarāḥ sākalasannikṛṣṭā māṇḍavyamātīyatusārddhakeṣu//
khaśeṣu hūṇeṣu na bāhlikeṣu vā na, kāṇadeśeṣu na gopabhojāḥ/ VP_78

ekādaśoktāni śubhāni bhāni śeṣāṇy aniṣṭāni vivāhakāle//
tatrāgni [U. tatrāpi] tārā śaśivīryayuktā triṃśan muhūrtāś ca vicintanīyāḥ/ VP_79

tulādharastrīmithunād vivāha [U. vihāya] lagne sthitā pāpaphalā na cānye//
triṃśāṃśakadvādaśabhāgabhedair dreṣkāṇahorāpramukhair vicintyaḥ/ VP_80

māse nāṣṭāu viṣṭiduṣṭāni bhāni tatrāpy eke rātrim āhur dinaṃ ca//
tithyarddhe 'ntye prāptināśau ca viṣṭe [U. viṣṭeḥ] cāndraṃ mānaṃ viṣṭihetu na śeṣam/ VP_81

prācyāḥ prāyoḥ nyūnavarṇāḥ sagopāḥ saṃdhyākālaṃ prāhur iṣṭaṃ na śeṣam//
yāvac chāntaṃ gorajo nābhyupeti tāvat teṣāṃ cittaśuddhir vivāhe/ VP_82

gopair yaṣṭayāhatānāṃ [U. yaṣṭyāhatānāṃ] khurapuṭadalitā yā tu dhūlir dinānte
sodvāhe sundarīṇāṃ vipuladhanasutāś cāyurārogyasaṃpat//
tasmin kāle na ca rkṣaṃ na ca tithikaraṇaṃ naiva lagnaṃ na yogaḥ
khyātaḥ puṃsāṃ sukhārthaṃ śamayati duritāni utthitaṃ gorajas tu/ VP_83

kulasya deśasya ca cittavṛttir na khaṇḍaniyā [U. khaṇḍanīyā] viduṣā kadācit//
dosaḥ pratisyāyakṛto 'pi yo 'tra saṃbhāvyate jyautiṣikasya so 'jñaiḥ/ VP_84

śāstraśarīram abudhvā bahudhā jalpanti yady api nānumatam//
kāṇānāṃ viṣayagataḥ prājño nimilayen netram/ VP_85

evaṃ vivāhasamaye gamane praveśe kāryeṣu maṅgalayuteṣv athavā pareṣu//
doṣaṃ kuśikṣitakudaivavido vadanti rāgeṇa vā paṭudhiyo namo 'stu tebhyaḥ/ VP_86

gocaraśuddhāv induṃ kanyāyā yatnataḥ śubhaṃ vīkṣya//
tigmakiraṇaś ca puṃsaḥ śeṣair avarṇair api vivāhaḥ/ VP_87

na sakalaguṇasaṃpal labhyate 'lpair ahobhir bahutaraguṇayogaṃ yojayet maṅgaleṣu//
prabhavati na hi doṣo bhūribhāve guṇānāṃ salilalava ivāgneḥ saṃpradīptendhanasya/ VP_88

guṇaśatam api doṣaḥ kaścid eko 'pi vṛddhaḥ kṣapayati yadi nānyat tadvirodhiguṇo 'sti/
ghaṭam api paripūrṇaṃ pañcagavyasya śaktyā malinayati surāyā bindur eko 'pi sarvam// VP_89

kṛtakautukamaṅgalo varo madhuparkādyaśanād anantaram//
jvalitāgnisamakṣamaṅgalaṃ yad avāpnoti śubhāśubhaṃ ca tam// VP_90

cakre varāhamihiraḥ praṇipatya sādhūn samyak vivāhapaṭalaṃ pṛthutāṃ vihāya/
pūrvaṃ ca yad yuvatijanmavidhau mayoktaṃ saṃcintya tac ca sadasatparikalpanīyam// VP_91

End of Vivahapatala

Holder of rights
GRETIL project

Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2025). Śāstra Collection. Vivāhapaṭala. Vivāhapaṭala. GRETIL. GRETIL project. https://hdl.handle.net/21.11113/0000-0016-C8F1-6