The manuscript facsimilies are published with the kind permission of the Landesarchiv Nordrhein Westfalen. To use them, please contact the institution.
This file is made available under the CC BY-NC-SA 4.0 licence.
Pagination de la main de Lambert Friedrich Corfey
Le texte est entièrement écrit à l’encre noire, de la main de l’auteur, en écriture cursive allemande. Les expressions latines, françaises ou d’autres langues étrangères sont rédigées en lettres latines, restituées dans le texte à l’aide de la balise <hi>.
Le journal fut rédigé
Art et architecture à Paris et Versailles dans les récits de
voyageurs allemands à l’époque baroque (
L’édition du texte de Corfey correspond aux pages 1 à 190 du manuscrit de 519 pages ; allant du départ de Warendorf, le 18 juin 1698, à l’arrivée à Gênes, le 10 novembre 1699.
Les normes d'encodage sont conformes aux recommandations de la TEI P5. Les éléments employés pour Architrave sont disponibles sur le site internet. Numérotation des pages pour le projet Architrave afin de permettre l'import automatisé des fac-similés.
. Juste en face se trouve une gracieuse fontaine que ledit forgeron, avec art, a orné des feuilles d’une treille en fer forgé ; les splendides tableaux et autres ornements des églises sont si nombreux qu’on ne peut tous les détailler. LaConnubialis amor de Mulcibre fecit apellem
MathIae LVCe eXIgVo CVbILI natVs CaroLVs qVIntVs. À
dederit ne Viam Casusve deusve _
Mirabili Certe Casu
hostilis navis tormentis Regijspforata perforata
cum accenso pulvere Crepuisset
hoc tormentum et unajuvencula juvenculam
alte Sublatam in Regis praetoria deposuit
adeo tutum in Rege non soluminocentia innocentia
Sedem Supplex hostilitasetiam pfug ium habetperfug
isabella clara Eugenia
belgij princeps
in Rei Monumentum
tormentum hic deponi
juvenculam ali jussit.
LUDOVICUS MAGNUS _ rex christianissimus _ devictis hostibus _
pace Europae indicta _ Regiae Civitatis commodo intentus _
pontem lapideum _ ligneo et caduco _ ad Luparam substituit _
anno MDCLXXXV.
LUDOVICUS magnus rex christianissimus, sur le revers :
urbis _ ornamento _ et _ commodo _ pons ad Luparam _ constr _Les 12 autres médailles d’or pèsent ensemble 6 marcs, 1 once, 6 gros ; l’une d’elles montre sur l’avers le portait du
anno MDCLXXXV _
FELICITAS TEMPORUM., en bas
MDCLXIII.
ROMA, sur le pourtour :
OB nef. scelus a Corsis edit in oratorem; en bas :
Regis franc.
MDCLXIV.. Cela renvoie à l’insulte subie par l’envoyé français à
Lovis XIV Roy de France; sur le revers une Victoire couronnée vêtue d’une robe parsemée de fleurs de lys ; sur le pourtour :
et de navarre.
Germania servata; en bas :
MDCLXVI.. La quatrième représente la devise du
LUDIVicus magnus Franc et nav. rex p p.; au revers un soleil au-dessus d’un globe avec :
nec pluribus impar. La cinquième traite du passage du
MDCLXXII
LVdovicus XIV D G. FR. et nav. Rex; sur le revers les troupes françaises traversent le
RHENO batavisque una. La sixième a été frappée par la ville de
superatis MDCLXXII.
LUdocivus magnus Franc et nav. rex p.p.; sur le revers un personnage féminin assis, se reposant sur un bouclier avec les armoiries de Paris et le millésime 1672 ; sur le pourtour
FELICItas urbis, en bas
LUTETIA. La septième montre la paix de Nimègue ; sur l’avers le portrait du
LUDOVICUS Magnus; sur le revers l’inscription
LUDOVICO magno
qui Batavis debellatis
Ludovicus magnus Rex christianissimus. sur le revers :
quad argentorato accepto _ eodemque die Casalio. La neuvième représente la prolongation de la trêve entre la
arce _ in fidem accepta galliae _ atque italiae opi felicis„
me _ prospexerit _ 1681
Ludovicus magnus rex christianissimus; sur le revers une Victoire avec une couronne et un caducée, posant un pied sur le globe avec :
jussit quiescere. En bas :
induciae 1684. La dixième montre la prise de
Ludovicus magnus rex christianissimus. Sur le revers :
Ludovico Magno _ quod bello _ ab hispanis. La onzième renvoie à la paix signée avec l’lacessit lacessitus
et causa et milite superior _ Luxemburgo subacto _
immortalem _ quam armis nactus est gloriam _ concessa
iterum Europae tranquillitate _ cumulavit _ MDCLXXXIV
Ludovicus Magnus rex christianissimus; sur le revers le roi debout avec, à ses pieds, un Algérien, sur le pourtour :
Confecto bello piratico; en bas :
africa supplex. La douzième montre la ville de
MDCLXXXIV
Ludovicus Magnus rex christianissimus; sur le revers Jupiter tenant le foudre, en bas la ville de Gênes, sur le pourtour :
Vibrata in superbos fulmina. En dessous :
genua emendata MDCLXXXIV.
Jucundus geminum posuit tibi Sequana; on peut voir aussi sur ce pont une
pontem _ hunc tu jure potes dicere pontificem
Sequana cum primum Reginae allabitur urbi
Tardat praecipites ambitiosus aquas.
Captus amore loci, cursumqueobliviscit , ancepsobliviscitur
quo fluat, et dulces nectit in urbe moras.
Hinc Varios implens fluctu Subeunte Canales
Fons fieri gaudet qui modo flumen erat.
du regne de Lovis XIV _ de la prevôté de Messire _ alexandre
de Sueve _ prevôt des Marchands etc _ Ce present pont
a êté bastiaediles recreant Submersum flumine pontem_
non est officij Sed pietatis opus
sub Ludovico Magno – felicitas urbis, la
LVDOVICO magno. Sur le piédroit de gauche, un fleuve est assis sur un chien ; on peut lire en dessous :
quod diebus vix Sexaginta _. Sur le piédroit de droite une Victoire trône sur un lion avec cette inscription :Rhenu Rhenum
Wahalim, Mosam, isalam Superavit _ subegit provincias
tres _ Coepit urbes munitas quadraginta
emendata male memori batavorumSur la face extérieure, on lit dans la frise :
gente _ praefectus et aediles _ poni c c _ anno domini MDCLX
Ludovico Magno _, et plus bas :
quod trajectum ad Mosam _ XIII diebus coepitpraefectus
et aediles _ poni c c _ anno domini MDCLXXIII
,
Ludovico Magno _ VesontioneSequanisq bis captis _ etSequanisque
fractis germanorum, hispanorum,batavorumq batavorumque exercitib exercitibus
praef. et aedil. p. c c. anno R.s.h. MDCLXXIV
Ludovico Magno _ quod Limburgo Capto _ impotentes
hostium minasubiq Repressit praef. et aedil. p. cc annoubique
R.s.h. MDCLXXIV
avo _ divo Ludovico _
anno R s h MDCLXXIV
; item encore une autre inscription :
PACI _ victricibus Ludovici XIV armis _ felicibus annae con„
silijs, aug.M. Theresiae nuptijs _ assiduis julij CardinalisMariae
Mazari Curis _ partae fundatae aeternum firmatae _
praef. urbisaedilesq Sacravere anno CIↃIↃCLXaedilesque
LUDOVICO magno _ quod
urbem auxit, ornavit _ locupletavit _ praefectus et aediles
p.c. _ anno r.s.h. _ MDCLXXII
LUDOVICO magno _ abundantia parta _ praef. et aedil. p.cc. an.
d. MDCLXXIIII
LUDOvici Magni _ providentiae – praef. et aedil. p. cc. an. d.
MDCLXXIIII
Henrici II. Christianiss. virtute, Collapsum, ainsi que celle-ci, au-dessus des portes latérales :
Refici coep. â pat. Francisco I. R. Christianiss. mortui
sanctiss. parentis memor pietatis filius absolvit
an. sal. christi MDXXXXVIII
Virtuti Regis christianissimi. Dans la frise des fenêtres de l’étage suivant, qui se trouvent exactement au-dessus du portail ou des portes susdites, on peut lire :
donec totum impleat orbem, devise qui semble avoir été prise par
aere _ argento _ auro _ flando _ feriundo _ MDCXCVIII
Rerum _ gestarum _ fidei _ et _ aternitati _ MDCXCVIII
ubi.
Spectatum Veniunt, Veniunt Spectentur ut ipsi und
ipsae
.
inventé et fait parFrançois girardon troyen, fondu
parJean baltazar Kelder de zurich en suisse 1692
31 decemb
Childerici Regisainsi qu’un style pour écrire, également en or, et aussi la ferrure d’une bride de cheval. On y a aussi trouvé un fer à cheval, un fer de lance et une hache, le tout fortement rongé par la rouille, item une boule de cristal. Mais tous ces objets sont tombés dans les mains de l’
LUDOVICI magni _ de haeresi triumphantis _ statuam
hanc ex Marmore in aedibus Suis posuit _ adtutela tutelam
domus et felicitatem _ devotus Maiestati eius_Car: du
bois guerin _ MDCLXXXV
VIRO IMMORTALI; dans une frise au-dessus du relief de la Paix de Nimègue, 1678 :
Augustus toto jam nullis hostibus orbe
pacem agit, armato Lodoix pacem imperatorbi
LUDOVICO MAGNO _ patri exercituum _ et ductori semper
felici _ domitis hostibus, protectis socijs, adjectis _ imperio
fortissimis populis, extructis ad tutelam _ finium firmis„
simis arcibus, oceano et Mediterraneo _ inter se junctis,
praedari Vetitis toto mari piratis _ emendatis legibus, deleta
Calviniana impietate _ compulsis ad reverentiamomnib omnibus
gentibus _ remotissimis,cunctisq summa providentia _cunctisque
et Virtute domi forisque Compositis _ Franciscus Vicecomes
d’Aubusson dux _ de la Feuillade ex franciae paribus
et tribunis _ equitum, unus in allobrogibus prorex _
et praetorianorum peditum praefectus _ ad Memoriam
posteritatis sempiternam _ p. D. C. _ 1686
Indocilis quondam potiori Cedere galloponit iber tumidos fastus, et cedere discit
A LOVIS LE GRAND _ le pere et le Conducteur _ des armées _
toujours heureux _ apres avoir Vaincu ses ennemis _
protegé ses alliez. ajoutè de tres-puissants _ peuples à son
empire, assuré les frontieres _ par des places imprennables,
joint l’ocean _ à la Mediterranée, chassé les pirates _ de
toutes les Mers, reformé les loix, detruit _ l’heresie, porté
par le bruit de son nom les _ nations les plus barbares à
leVenir Reverer _ des extremitez de la terre et reglé
parfaite _ ment toutes choses, au dedans et au dehors _
par la grandeur de son Courage et son genie _ François
Vicomte d’aubusson duc _ de la feuillade, pair et
Marechal _ de France, gouverneur du dauphiné _ et
Colonoel des gardes françoises _ pour perpetuelle Memoire _
à la posterité
NEC pluribus impar; dans la frise au-dessus de la Conquête de la
Sequanicam Caesar gemino vix vincere gentem
Mense valet, Lodoix ter quinta luce Subegit
Hic Laudum Cumulus Lodoico Vindice victrix
Relligio, et pulsus male partis sedibus error
NEC pluribus impar. Dans la frise au-dessus du relief du Passage du
.
granicum Macedo, Rhenum secat agmine gallus
Quisquis facta Voles conferre et flumina Confer
Impia quae Regum licuit componere nulli
praelia Voce tua Lodoix Composta quies cunt
pugna Rocroensis 1643
spes datus, in quantas cui Regniaviq sub ipsoavique
Limine laeta quatit Celeres Victoria pennas.disciplina Militaris Restituta
Devictas refer huc felix o gallia gentes,
Militiam tolerare sub hoc assueta Magistro.Servati armis batavi 1664
Rex batavos armis servat, sed clade monendi
quantâ olim, exciderit meriti si gratia tanti.pugna ad arrabonem in pannonia 1665
Et Thraces Sensêre, queat quid gallica virtus,
arrabo Caede tumens et servata austria testis.expeditio prima belgica 1667.
Dotales Lodoix urbes Reddique negatas
Marte palam et justis ultor sibi Vindicat armisjura emendata 1667
Legibus hunc unum decuitnormamq normamque modumq modumque
ponere, qui leges Supra Se lege cöercet.iussa erigi et concessa tolli Vindex laesi legati moles 1664. 1668.
Rex memorem infandi Casus dat tollere molem,
Roma fovere pium,laesumq timere memento.laesumque
trajcetum ad Mosam Captum 1673
Fulminat ad Mosam Lodoix et Milite frustra
Defensas denso Trajecti deijcit arces.pugna Senefensis 1674
In gallum juncta arma Movent germanus iberque
Et Batavus, Cedit forti Victoria gallo.fusi 3. praelijs germani ad Sintzheim 1674 ensheim 1674 altenheim 1675.
Ter gallo adversis ausus concurrere Signis
Ter Victus patria jacuit germanus arenapugna navalis ad augustam Siciliae 1676
Hispanae et batava concurrit gallica Classis
Duxque Cadit, fractis in quo Speshostib una.hostibus pugna navalis in panormi portu 1676
Ponto iterum gallus tonat, urget,iberaq in ignesiberaque
Classis abit, Simul arma, viros simul omnia volvens.Valencianae Vi Captae et illaesae 1677
Te duce te domino Lodoix prona omnia gallo
urbes vi capere, et dociliquoq parcere captis.quoque pugna Cassellensis 1677.
per Medias batavorum acies fraterna philippus
arma gerens,animosq ruit fratre auspice Victor.animosque Cameracum Captum 1677
Nulla unquam propius nec Majus ab arce periclum,
Victus iber Victrix domitam Vix gallia creditIncensa in america batavorum classis 1676.
Orbe alio Victor per aperta pericula mille
infert gallus ovans inimicis navibus ignesCaptum in studium pacis gandavum 1678.
Hiberno Lodoix, quam Reddere destinat urbem,
Marte capit, tanta est condendae gloria pacis.
Restitutus in agros germanos suecus 1679
Reddere germanos Lodoix regnata süeco
arva jubet, danosque jader stupet et stupet albis.
argentoratum et Casale una die parta 1681.
Eridani et Rheni geminam arcem sanguine nullo
unaeademq dies Lodoici adjudicat armiseademque
Luzemburgum captum 1684
Viribus haud ullis quondam expugnabile saxum
Nunc domitum gallos qua terruit arce tuetur.
iuncta maria
Misceri tentata priussemperq negatasemperque
aequora perpetuo Lodoix dat foedere jungi.
dux genuae cum senatu sopplex. 1685.
Vane Ligurfrustraq animis elate superbisfrustraque
justitiam Monitus disce et non temnnere divos
pacata Maria 1685
Mille rates pompeius agens freta libera praestat,
Stans celso in folio Lodoix Maria omnia pandit
ex Scythia libia et india legati
moscoviae 1668. 1681. 1685. guinea 1670
fezae et Marocui 1682. siami 1684 algerij 1685.
Ingentem Lodoicum armis,famamq famamque fidemq fidemque
Egressum Scythia et LybieVenerant et indi.Venerantur
SUB LUDOVICO magno felicitas. À l’intérieur, la cour est entourée d’une colonnade ; sous l’arcade qui fait face à l’entrée, se dresse une
urbis
LUDOVICO magno _ victori perpetuo _Sous les arcades, tout autour, dans une frise constituée de plaques de marbre noir, on lit les inscriptions suivantes :
Semper pacifico _ Ecclesiae ac Regum _ dignitatis assertori _
praefectus et aediles _ aeternum hoc fidel _ observantiae pietatis
et Memoris animi _ monumentum pp _ anno R S.h. MDCLXXXIX
1660entreveüe de Lovis XIV et de philippe IV roy d’espagne dans
l’isle des faisans ou la paix fut jurée entre les deux rois, le
Mariage du Roy avec Marie Therese d’autriche infante de’espagne,
entrée solemnelle de leurs Majestez dans la Ville de paris
au Milieu des acclamations du peuple.1661Naissance de Monseigneur le Dauphin a fontainebleau
le premier Novembre.1662Le Roy d’espagne desavoüe l’action de son ambassadeur
en angleterre.1663Reddition de Marçal. renouvellement d’alliance avec les
suisses.1664Le legat vient faire Satisfaction au Roy de l’attentat
Commis sur Son ambassadeur dans Rome.1665Victoire Remportée Sur les Corsaires de Tunis et d’alger
sur les Cotes d’afrique.1666le secours accordé aux hollandois contre l’angleterre.1667le Roy porte les armes en flandre pour la defençe des
droits de la Reine et prend plusieurs Villes1668Conquête de toute la franche Comté en dix jours au Milieu
de l’hyver.1669depuis la paix d’aix la Chapelle le roy employe ses forces
de Mer Contre les Turcs1670prise de pont à Mousson et d’autres places, toute la Lorraine
soumise à l’obeissance du Roy.
1671Le Roy Visite et fait fortifier toutes les places qu’il a
Conquises en flandre.1672le Roy justement irrité contre les hollandois entre
dans leur pais et s’en rend Maitre1673le Roy assiege Mastrick et l’emporte en treize jours
les flottes de France et d’angleterre defont Celle de hollande1674seconde Conquete de la Franche Comté, Victoire sur
les imperiaux les Espagnols et les hollandois a senef1675l’armée imperiale chassée d’alsace et forcée de
Repasser leRhin .1676Levée du siege de Mastrick par le prince d’orange,
les flottes d’Espagne et d’hollande brullées dans le port
de palerme.1677prise de Valenciennes et de Cambrai, bataille de
mont Cassel Suivie dela reduction de st. omer.1678prise de gend et d’ypre par le Roy en personne,
prise de puicerda en Catalogne.1679le Roy fait Restituer à ses alliez les Villes qui
leur avoient esté prises, paix generale1680Mariage de Monseigneur le dauphin avec la princesse
anne Marie Christine Victoire de Baviere1681en un Même jour strasbourg et Casal reçoivent les
troupes et la protection du Roÿ.1682Naissance deMons le duc de Bourgogne, algerr.Monsieur
foudroyé par les Vaisseaux du Roy.1683les algeriens forcés à Rendre touts les esclaves
françois, prise de Cortrai et de dixmude1684le Roy accorde la paix aux algeriens punit les
genois, prend Luxembourg, force les ennemis d’accepter
une treve de Vingt ans et Remet à la priere des
Espagnols trois Millions Cinq Cens Mille livres de Contribution1685Edit de Nantes Revoqué et l’heresie entierement eteinte
en France par le zele et la piete du Roy, Soumissions de Gene
par son doge envoyé enFrance .1686ambassade du roy de siam avec des Magnifiques presens
Missionaires envoyez en divers endroits du Monde, etablis„
Sement Royal pour 300 demoiselles a st. Cyr.1687Voeux de toute la france pour la santé du Roy.
Cet hotel honnoré de sa pesence, il-y-fut servi par le
prevôt des Marchands, Eschevins, Conseillers et quarteniers1688papachin vice ad Miral d’Espagne forcé de saluer
le pavillon de france a quinze lieües d’alincante,
philipsbourg pris par l’armée du Roy Commandée par
Monseigneur1689protection donnée au Roy, à la Reine d’angleterre
et au prince de galles, Contre leurs sujets Rebelles.
LUDOVICI magni _ auspicijs _ ripam hanc faedam nuper et
inviam _ nunc publicum iter et ornamentum urbis _
fieri C C. praefec. et aedil. ann. MDCLXXV
S. LUDOVICO Regi _À l’intérieur on a un ordre corinthien en pilastre ; sous une arche près du chœur, à sa gauche, le
Ludovicus XIII rex basilicam, armand: Card: dux de Riche
lieu basilicae frontem p. 1634.
Et en vis-à-vis, la suivante :augustissimu _augustissimum
Ludovici XIII _ iusti Regis _ basilicae hujus _ fundatoris _
Magnifici _ cor _ angelorum hic _ in Manibus _ in Coelo _
in Manu dei
Serenissima _ anna austriaca _ Ludovici XIV _ Regis Mater _
et Regina Regens _ praedilecti _ Conjugis sui _ Cordi Regio _
amoris hoc _ monumentum p _ anno salutis _ MDCXLIII
henrico Borbonio _ Condaeo _ primo Regij Sanguinis _ principi _
cuius Cor hic conditum _ joannes perrault _ in suprema _
Regiarum rationum Curia _ praeses _ principi _ olim â secretis _
quaeres de publicaprivataq _ iactura parcius dolere _privataque
posuit _ anno MDCLXIII
pour la glorieuse et immortelle _ memoire _ du _ tres grand et
tres invincible _ Lovis le iuste _ XIII du nom Roy de France _
et de Navarre _ armand Cardinal duc de Richelieu _ son
principal ministre dans _ tous ses illustres et genereux
desseins _ Comblé d’honneurs et de bien faits _ par un si
bon Maitre _ et un si genereux Monarque _ luy a fait
elever cette statue _ pour une Marque eternelle _
de Son Zele de Sa fidelité et de sa _ reconnoissance _ 1639
LUDOVICO XIII christianissimo _ galliae et navarrae Regi _
iusto. pio, felici, Victori. triumphatori _ Semper augusto _
armandus Cardinalis dux Richelius _ praecipuorum
Regni onerum adjutor _ et administer _ domino optime
meritoprincipiq _ munificentissimo _ fidei Suae, devotionis _principique
et ob innumera beneficia, immensosque _ honores sibi Collatos _
perenne grati animi monimentum _ hanc statuam equestrem_
ponendam curavit _ anno dom 1639
pour Lovis le juste sonnet
Que ne peut la Vertu ? que ne peut le Courage ?
j’ai domte pour jamais l’heresie en son fort
du tage imperieux, j’ai fait trembler le bord,
et duRhin jusqu’a l’etre accru mon heritage,
j’ai Sauvé par mon bras l’Europe d’esclavage,
et si tant de travaux n’eussent hasté mon sor,
j’eusse attaqué l’asie et d’un pieux effort
j’eusse du Saint tombeau Vangé le long servage.
armand le grand armand l’ame de Mes exploits
porta de toutes parts mes armes et mes loix
et donna tout l’eclat aux Rayons de ma gloire,
enfin il m’eleva Ce pompeux monument
ou pour Rendre à son nom Memoire pour Memoire
je Veux qu’avec le Mien il vive incessamment
Quod bellator hydros pacem Spirare Rebelles,
deplumes trepidare aquilas, mitescere pardos,
et depressa jugo Submittere Colla leones,
despectat Ludoicus equo Sublimis aheno,
Non digiti, non artifices fecere Camini
Sed Virtus et plena deo fortuna peregit,
armandus Vindex fidei,pacisq , sequester,pacisque
augustum curavit opus,populisq Verendampopulisque
Regali Voluit Statuam Consurgere Circo,
ut post Civilis depulsa pericula belli
et Circum domitos armis felicibus hostes
aeternum domina Lodoicus in urbe triumphet.
LUDOVICUS magnus _ promotis imperii finibus _ ultra
Rhenum, alpes _ et pyrenaeos _ pomoerium hoc More prisco _
propagavit _ ann. RSh MDCLXX
LUDOVICUS magnus _ et Vindicatas coniugis augustae
dotales urbes _ Valida Munitione cinxit _ et hoc Vallum
deliciijs Civium destinari iussit _ anno RSh MDCLXXI
aetna haec Henrico Vulcania tela ministratTela gigantaeos debellatura triumphos
Cor junctum amborum longumtestat amoremtestatur
ante homines iunctus spiritus ante deum,
Cor quondam charitum sedem, cor summa secutum
tres charites summo Vertice jure gerunt.
hic Cor deposuit Regis Catharina mariti
id cupiens proprio condere posse suo.
ERRICO IIII galliar _ imperat: navar: R _ Ludovicus XIII
filius opus incho _ et intermissum pro dignitate
pietatis _ et imperij plenius et amplius absolvit _
emin: C.d. Richelius commune _ populi Votum promovit
superillust: viri de boullion et _ Bouthillier p: aer: fid:
faciundum _ curaver. M VI c XXXV
Quisquis haec legis, ita legito _ uti optimo Regi precaberis
exercitum fortem, populum fidelem _ imperiumsecur securum
et annos de Nostris _ B.B.F.
genio galliarum s:Ainsi que :
et invictiss: R: _ qui arquensi praelio magnas _ coniu
ratorum copias parva _ manu fudit.
Victori, triumpatori, feretrio _ perduelles ad evariacum
Caesi _ malis vicinis indignantibus _ et faventibus _
clementiss: imp _ hispano duci opima reliquit
N. M. regis _ rerum humanarum optimi _ qui sine
Caede urbem ingressus _ vindicata Rebellione _ extinctis
factionibus _ gallias optata pace Composuit.
ambianum hispanorum fraude _ intercepta _ Erici
M. virtute asserta _ Ludovicus XIII. M.P.F _
ijsdem ab hostibus Saepius fraude _ ac scelere ten„
tatus _ Semper iustitia et fortitudine _ superior
fuit
Mons _ omnibus ante se ducibusRegibusq _ frustraRegibusque
petitus _ Erici M: felicitate Sub imperium _redact _redactus
ad aeternam securitatem ac gloriam _ gallici
nominis
Ludovici XIII p.f.f _ imperij Virtutis, et fortunae obsequentis _
haeres i.L.D.D _richeli c _ Vir Supra titulos et Consiliarichelius
omnium _ retro principum opus absolvendum Censuit _
N. N. i. i. v. v. de Bouillon et bouthillier s. a. p. _
dignitati et regno pares _ aere ingenio Cura _
difficillimis temporibus p p.
sacra themis. Le
mores ut pendula dirigit horas
anno dni MCCLVII mense februario idusA droite :
secundo hoc fuit inceptum erigi _
benit eis honore rallensi lathomo Vivente johanne magistro
Renatus des cartes _ Vir Supra titulos omnium Retro philoso
phorum _ nobilis genere, armoricus gente,turonic origineturonicus
in gallia flexiae studuit _ in pannonia Miles Meruit _
in batavia philosophus delituit _ in suecia vocatus occubuit
tanti Viri pretiosas Reliquias _ galliarum percelebris tunc
legatus petrus chamut _ Christinae sapientissimae
Reginae. Sapientium amatrici _ invidere non potuit, nec
Vindicare patriae _ sed quibus licuit cumulatashonorib honoribus
peregrinae terrae mandavit invitus _ anno dni 1650
Mense febr. aetatis 54 _ tandem post septem et decem
annos _ in gratiam Christianissimi Regis _ Ludovici decimi
quarti _ Virorum insignium Cultoris et remuneratoris
procurante petro dalbert _ sepulchri pio et amico
Violatore _ patriae Redditae sunt _ et isto urbis et
artium culmine positae _ ut qui Vivus apud exteros
otium et famam quaesierat _ mortuus apud suos cum
laude quiesceret _ suis et exteris in exemplum et docu
mentum futurus _ i nunc Viator _ et divinitatis immortalitatisq animae _ maximum et clarissimummortalitatisque
assertorem _ aut iam crede felicem aut precibus Redde.
Oravit et Caelum dedit pluviam et terra
dedit fuetum suum __ D.O.M. __ depulso saevissimae
sterilitatis Metu _ et impetrata precibus B. genovevae
uberrima frugum copia _ cl: Bosc praef: urbi Tuss spasin _
et puylon, Car , saynfray lud, beaudrand aediles _
Max Titon procur: Reg: et urb. Mart: Metantier scr:
et nic: boucot quaest: _ adstantibus Consiliarijs et regio„
num urbis Curatoribus _ cum in hanc aedem Convenis
Sent _ et Sacris operati gratias deo immortalestoti totius
Civitatis nomine egissent _ ad aeternam divi beneficij
Memoriam _ hanc tabulam poni curaverunt _ regn:
Ludovico Magno IV idus sept. a. R. s. h. MDCXCIV
Clodovaeo Magno _ regum francorum
primo Christianissimo hujus basilicae fundatorisepulchru sepulchrum
Vulgari olim lapide structum et longo aevo deformatum
abbas et conventus Meliori opere, cultu et forma Renovaverunt.
Laudate _ dominum _ in _ sanctis _ ejus _ phs 150 _Sur le côté gauche :
Custodit _ dominus _ omnia _ ossa _ sanctorum _ phs. XXXIII. Sur le côté droit :
Eo quod _ Castitaem _ amareris _ iudith XV _Et derrière :
sanctae _ genovefae _ Virginis _ parisiorum _ patronae _ MDCXXI.
de Sacro bosco qui Compotista joannes
Tempora discrevit, iacet hic a tempore Raptus
Tempora qui Sequeris, Memor esto quod Morieris
Si Miser es, plora, miserans pro me precor ora.
IESU NASCENTI VIRGINIQUE MATRI. L’architecture intérieure est d’ordre corinthien en pilastre ; le sol est très joliment pavé de marbres multicolores. Le maître-autel est inspiré, dit-on, de celui de
anna austriaca d.g.La couverture de la coupole est en plomb, les nervures et autres ornements sont dorés.
francorum Regina, Regnique Rectrix. cui subjecit deus
omnes hostes, ut Conderet domum in nomine suo. Ecct.
a. MDCL
armandus joannes card: dux de Richelieu Sorbonae
provisor aedificavit domum et exaltavit templumsanctu sanctum
domino MDCXLII _
ad Caedes hominum prisca amphitheatra patebantEt, à gauche :ut longum discant vivere nostra patent.
Felicibus auspicijs _ Ludovici Magni _
semper pij, Semper augusti, _ societas Regia Chirurgorum
parisiensium _ hoc _ amphitheatrum anatomicum _
ad _ Renascentem chirurgiae gloriam _ construi curavit.
a.r.s.h. MDCXCI
Serenissimo principi _ henricoÀ côté est placée l’
borbonio _ duci Vernoliensi, cujus Cor hoc loco positum est
optimo quondam patrono Suo _ benedictina Religio _ quam
Vivens semper in Corde habuit _ cui moriens cor suum
Commendavit _ hunc titulum p _ anno CIↃ IↃↃ LXXXII
D.O.M. hic expectat resurrectio
nem _ quam Summa supra aetatem fide _ Speravit _
serenissimus princeps _ Ludovicus Caesar _ borbonius _
Comes Veliocassium _ Ludovici Magni filius_ qui Consum
matus in brevi _ explevit tempora multa _ Vixit _
annos x. menses VI dies XXII _ obijt _ die x januaris
Toujours dans ce chœur, on trouve un certain nombre de sépultures sculptées en haut-relief de différents rois, portant des inscriptions telles que :
anni MDCLXXXII _ raptus est _ ne malitia Mutaret in„
tellectum _ ejus _ ut Vero amantissimi filij perennet _
Memoria _ Ludovicus Magnus _ anniversarium solenne _
cum privatis Missis x _ instituit.
Rex chilpericus hoc. Mais ce tombeau est vide ; sur un autre tombeau, contenant encore sa dépouille, on peut lire :tegit la pidetegitur
hic jacet chilpericus francorum Rex, et un peu plus haut :
ego chilpericus Francorum rex precorLa chapelle nord est consacrée à saint Casimir, roi de Pologne ;
ut inde in aeternum nonauferant ossa meaauferantur
Aeternae memoriae _ regis orthodoxi _ heic _
post emensos Virtutum _ ac gloriae gradus omnes _ quiescit
nobili Sui parte _ Joannes Casimirus _ poloniae ac sueciae
rex _ alto de jagellonidum sanguine _ familia Vasatensi _
postremus_ quia summus _ literis armis pietate _ multa„
rum gentium linguas _ addidicit, quo illas propensius _
sibi devinciret _ Septendicim praelijs Collatis _ cum hoste
signis _ totidem uno minus Vicit _ semper invictus _
moscovitas suecos brandeburgenses, tartaros germanos _
armis _ Cosaccos aliosque Rebelles _ gratia ac beneficijs _
expugnavit _ Victoria Regem eis se praebens _ clementia
patrem _ denique totis Viginti imperij annis _ fortunam
Virtute Vincens, _ aulam habuit in Castris _ palatia _
in tentorijs _ Spectacula _ in triumphis _ liberos ex legitimo
Connubio suscepit, queis postea orbatus est, nesi se majorem
Reliquisset, non esset ipse maximus _ sin Memorem _ stirps
degeneraret _ par ei ad fortitudinem _ religio fuit _ nec
Segnius Caelo militavit _ quam deo _ hinc extructa
Monasteria et nosocomia Varsaviae _ Calvinianorum
fana in lithuania excisa _ sociniani Regno pulsi _ ne
Casimirum haberent Regem _ qui christum deum non
haberent _ senatus aVarijs sectis ad Catholicae
fidei unionem _ adductus _ et ecclesiae legibus _Continerent _ qui iura populis decernent _ unde illiContinerentur
praeclarum _ orthodoxi nomen _ ab alexandro VIIindit inditum
humanae denique gloriae _ fastigium praetergressus _
cum nihil praeclarius agere posset _ imperium sponte
abdicavit _ anno MDCLXVIII _ tum porro lachrymae, quas
nulli Regnans excusserat _ omnium oculis Manarunt _
qui abeuntem Regem non secus at que abeuntem patrem
luxere _ Vitae Reliquum in pietatis officijs cum exegisset _
tandem audita Camineciae expugnatione _ ne tantae cladi
superesset _ Caritate patriae _ Vulneratus occubuit _ XVII
Kal. jan. MDCLXXII _ Regium Cor Monachis hujus
Coenobij, cui abbas praefuerat _ amoris pignus Reliquit _
quod illi isthoc tumulo Maerentes condiderunt _
jul: Mazarin S.R E card: basilicam et gymnas:. Ce collège est doté d’une belle bibliothèque, ouverte au public les lundis et jeudis ; sa voûte rend un très agréable écho lorsqu’on marche dessous, se tenant juste au centre. La chapelle fait face au
F.C.A MDCLXI
.
LUDOVICO magno _ ripam hanc ut ripae alterius _dignitati
Responderet _ quadrato saxo cc praef. et adil _ anno MDC
LXIX. et MDCLXX
Tot loca sacra inter pura est, quae labitur undaHanc non impuro. quis quis es, ore bibas.
Qui quondam tenuit Magnum Moderamen aquarumRichelius, fonti plauderet ipse novo 1674.
Quae dat aquas, saxo latet hospita Nympha, subimo,sic tu cum dederis dona latere Velis.
Quos duro Cernis simulatos marmore fluctushujus Nympha loci Credidit esse suos. 1689
.
Qui fontes aperit qui flumina dividit urbiille est, quem domitis Rhenus adorat aquis
Civis aquam petat his de fontibus, illa benignode patrum patriae Munere jussa Venit. 1687.
Hic Nymphae agrestes effundite Civibus urnas,urbanas praetor Vos dedit esse deas 1675.
Felix sorte tua Najas amabilis
dignum quo flueres nacta situm lociCui tot splendida tecta fluctu lambere Contigit.
Te triton geminus personat aemula
Concha, te celebrat nomine Regiam,hac tu sorte superba labi non eris immemor.
Siccatos latices et ademptum fontis honoremofficio aediles Restituere suo. MDCXXVII
Qui tot Vaenales populo locus exhibet escashic praebet faciles, ne sitis urat, aquas.
Dum scandunt juga montis anhelo pectore Nymphaehic una è Socijs Vallis amore sedet. 1687
Quae cunctis doctrinae aperit domus intima fontesCivibus exterior dividit urbis aquas.
Hoc in monte Suos Reserat Sapientia fontesne tamen hanc puri Respue fontis aquam 1687.
urnam Nympha gerens Dominam tendebat in urbemhic Stetit et largas laeta profudit aquas.
Quem pietas aperit Miserorum in Commoda fonteminstar aquae largas fundere Monstrat opes 1675
Qui Sitis huc tendas, desunt si forte liquoresprogredere, aeternas diva paravit aquas.
Sentence _ Rendue Contre le nomme jacques de la Brunetiere dit de hestre condamné d’estre rompu Vif à laplace de la Croix du tiroir . extrait des Registres du greffe Criminel du châtelet de paris.
par Sentence de Monsieur le lieutenant Criminel
et jugement dernier jacques de la brunetiere dit
De hestre est declaré dûment atteint et convaincu
d’avoir eu part au Vol fait nuittament avec port
d’armes dans les rües de paris et assassinat Commis
en la personne du sieur Marquis de Silly : pour
le paration de quoy Condamné d’estre conduit àla
place dela croix du tiroir, ayant escrite au devant et
derriere portant cesMotes. Volem de nuit dans les Rües
de paris : pour-y-avoir bras, jambes, Reins et cuisses
rompus Vifs sur un Eschaffaut, qui pour Cet effet
y sera dressé et ensuite Son Corps Mis Sur une roüe
la face tournée Vers le Ciel, pour-y-demeurer tant
et si longuement qu’il plera à dieu luy Conserver la
Vie, tous et chacuns ses biens acquis et confisquez
au Roy, ou à qui il appartiendra, Suriceux prela„
blement pris la somme de 1000 livres au Cas que
ConfiScation n’ayt point lieu, et avant l’execution
sera le dit de hestre appliqué àla question ordinaire
et extraordinaire pour apprendre par sa bouche la Verité
d’aucuns faits Resultans du proces et les noms de
ses Complices. fait le dousieme decembre 1698.
In iconem joannae Vacoloriae Virginis aureliae,Dans le grand chœur, sur la droite, on voit dans une chapelle la
Virgo Redit gallo Mota vel imagine felix
Quam Numen quondam patriae non Machina Misit
subsidio, augurium bone Rex henrice saluta,
de Coelis excita tuis Virgo altera Votis
fortunet Regni auspicium,lancemq Retractet,lancemque utraq ut antiquum tua saecla reducat in aurum.utraque
sequana Reginam cum vix intrasset in urbemfons fieri Voluit, qui Modo flumen erat.
Ast ubi Marlaeos Conspexit Comminus hortos,substitit, et cursum sistere iussit aquas,
quin et inaccessi praerupta Cacumina Montisscandere, famosi tractus amore loci.
i nunc et fluvios Retro devolvere fluctusaut dubita, aut Montes scandere posse nega.
que toutes les Createur _Sur une autre on lisait :
nous edifient, et fassent souvenir du Createur –
– retire toy Sathan
dieu. On dit qu’un ancien Huguenot convaincu, converti à la religion catholique
peut Susciter de ces pierres les enfans d’abraham
Mors christi in cruce nos _ contagione labis eternoG _ morbor Sanavit Clodovicus _
3
Rex in hoc signo hostes _ profligavit et iohanna _ virgo aure„
liam obsidio _ ne*
non diu ab impijs diruta _ restaurata sunt hoc anno _ dim 1578 _
Jean Buret m. f.* et anno 3 galliam Servitute britannica liberavit
aẽno factum est _ istud, et est mirabile in oculisnris nostris
in quorum Memoriam haec | re fidei insign. s.
LVDOVICO MAGNOtandis que sur la face intérieure est inscrit en lettres d’or :
EIVS IMPERII. LLes remparts de la ville semblent recéler encore çà et là quelques vestiges antiques et près du pont, côté ville, on voit un castel quadrangulaire, sinon, il n’y a guère de curiosités près de la
DEIPARAE VIRGINI, CVIVS OPESur un haut rocher, un vieux château surplombe la ville et, face à elle, la
LVDOVICVS XIV FRANCORVM REX MAXIMVS TOTO REGNO HAERESIM
EXTINXIT ET EIVS FAVTORES TERRA MARIQVE PROFLIGAVIT
P.O.P. MDCXCV
basse Ville,. Le
haut Clocher, riche putain et pauvre êcolier
VXORI
OPTIMAE
T. FLAVIVS
AVG. LIB.
ASIATICVS.
dum Canis os Rodit socium quem diligit odit. Ce cénotaphe est surmonté d’un grand
Regia Sceptra luis, rutilis fulgentia thronis
dum quondam Recolis pressa et nunc lubrica Cernis
Marcescunt flores, Mundi laudes et honores
gloria, fama levis, pomparum fastus inanis,
una parit Reges et Vulgus terra potentes.
Quod dedit haec Repetit, Mortalia cuncta recondit.
Mors dominis servos et turpibus aequat honestos.
unus erunt Cumulus Rex pastorinersq peritus.inersque
quid stas Viator et stupes refectum pontem _
ligno dedic Sublicium, lapide rediv aemilianum, quaeris
fortasse Caesam victim. perfecta sacrif_ operantem pontif
refectionis solemnia, habes pro vict aes publ. pro sacrif
vota pop, pro _ pontif virum opt gabrielem jovet ex
cognit Reg curatorem urbis cum graviss _ gabriele du
pineau Reg Consil p praevost. R hamelin Caus patr
et jo Hubert d d _ dic modo solemniter Refectum pontem _
aeternitati _ Lod iusti gall et navare Regis christia
niss _ Felicitati _ Mariae Medicae Aug Reg Matr
provinciam Moderantis _ providentiae _ Mart bella II
or dd Reg eq torq Iuetoly princip et March Toarcensis
proregis _ Religioni _ ama doris de la porte sac. s. jo
hierosol Milit bajulivi et hospit urbi et arci praefecti
diligentiae _ Majoris et decurionum _ ad Splendor urb,
jucunditatem pop. Commoditatem itineris _ transi Viator-
pacatis Najadib Regi Reginae Matri proregi praef
curat dd _ bene precare et Cives ama _ anno dni
ↀ DC XXIII.
perennitati _ gallorum dum rex lodoicus Sceptra gubernat
Justus et andegavos Mater Regina tuetur
dum prorex faustis clarus bellaius armis
andensis placidas patriaeModerat habenas,Moderatur
pontaeus tutam claris cum Civibus arcem
praefectus servat,curatq joetius urbem.curatque
auspicijs tantis omnique optatus abaevo
erectus pons hic annos Superabit et amnes
pontis novi novum opus Veteri Collapso ut primum
anno _ 1623 cum gab pinello reg consil p praevotio
R. hamelino Caus _ patr. et jo huberto dd usib pub
et Votis Restituendum loca _ vit probavit gab joetius
ex cogn Reg urb curator idem _ cum posterïoribus
ac R chotardo Reg Consil et R avelino dd _ noviss
perficien dum curavit ac sufficiendum anno d. 1624
erectum pontem hunc aetas Superavit et amnes
ante pudor quam te Violem. Sur la porte de droite figurent les armes du
Monstrans insignia fatum
.
NVMINIBVS AVGVSTORVM
DEOVOLKANO
M. GEMEL SECVNDVS ET C. SEDAT. FLORVS
ACTOR VICANOR. PORTENS. TRIBVNAL. C. M.*
LOCIS EX STIPE CONLATA POSVERVNT
.
Ludovico XIIII _ Regum omnium terra marique _ potentissimo _
feliciter Regnante _ porta haec Maritima _ à saeculo
impervia patuit _ anno dni MDCLXXII
Calviniana haeresi – uti
Mortifera Sphinge – in toto galliarum – imperio penitus –
extincta a Rege – cht:moLVD. Magno – Semper augusto –
et pio.
Memoriam tanti – meriti erga deum – et ecclesiam lud _
de Bourlemont arch – burd aquit. primas – hoc
diagrammate – consecravit ann d. MDCLXXXVII
D.M.
TARQVINIAE FAST
NAE M. CALVEN
SABINIANVS VIV
SIBI ET CONIVGI
AVGVSTO SACRVM
ET GENIO CIVITATIS
BIT. VIV.
Hoc annosum. À l’extérieur de la ville, au
Marmor in arce Tropeita pulvere et sordi_bus obsitum
impetrarunt à jac Matignono franciae_ Marechallo
et Civitatis Majore Gr Mulet, F Bonalgues
p. desaigues. j Thalet. j guichene. j. labat _
jurati burdigalensespraefectiq urbis et g de Lurbe _praefectique
R pichon Sindicus et Scriba Civitatis et hic in _
Memoriam antiquitatis et nominis Vivisci _ locandum
Curarunt ↀ IↃ XCL’original allemand montre deux C inversés désignant « 1000 » et « 500 », donc « 1590 ».
D. M.
ET MEMOR.
M. VAL CHA„
RIDEMI C R
V VIENN IB
SE SIBI VIVS
ET SVIS
POSVIT
D. M.
ET MEMOR
VAL IVLIENAE
CONIVGI VAL
CHARID CRV
VIENNENSIS*
M VAL CHARI
DEMVS VIVS
POSVIT.
M. IVLIO. C. F. VOLT
SEVERO
EX TESTAMENTO.
D. M
Et MEMORI„
AE LUCRETI
FIDELIS
aratra jugo referunt Suspensa. Dans tous les villages, on se préparait aux vendanges, lesquelles par endroits avaient déjà commencé. On se réjouissait de tout cœur de cette particulièrement belle saison, de bon augure pour les meilleurs espoirs d’abondante récolte.
iuvenci
Iste Tholetanae fuit archidiaconus urbis
Stirpe Satis clara, Moribus eximius
Natus in historijs florentibus annis
nunc, que promeruit, X p s ei tribuit
Ergo qui legis hec Mont asini memoresto
exsolvendo pias funeris exequias
– et sous les armes :
iosephus scaliger _ hoc monimentum posuit _ anno domi
1654 _ memoriae aeternae proavi
. Et sous la plaque, gravé dans la pierre :
iulij Caesaris Scaligeri _ quod fuit
HIC IACET PRINCIPVM
VERONENSIVM. NEPOS. ET
HERES.
Fuimus troes fuit ilium.
En dessous sont représentées quatre fleurs, à savoir une ancolie, une rose, une camomille et un ceriops. À proximité, dans une autre salle – dite le Petit Consistoire –, est gravé au-dessus de la cheminée, dans du marbre noir :
EPITAPHIVM. CLE ISAV.
CLE ISAV. L. ISAV. F. EX PRAECLARA ISAV
FA. QVVM IN P.P. COELI OP. VITAM DE LEGI
CAST. Q. ANNIS. L. VIXI. FOR. FRV. VINA
PISCA ET HOLITO P. S. IN PVB. VSVM STA„
TVIT C. P. Q. T. L.G. HAC LEGE VT QVOT
ANNIS LVDOS FLO. IN AEDEM PVB. QVAM
IPSA SVA IMPENSA EXSTRVXIT CELEBR„
ENT. RHOSAS AD M EIVS DEFERANT
ET DE RELIQVO IBI EPVLEN QVOD SI
NEGLEXE SINE ↃO FISCVS VENDICET
CONDITIONE SVPRADICTA H. S. V. F. M.
VBI. R. I. P.V. F.
VIDEANT CONSVLESÀ l’étage se trouve une grande salle, dite la chambre des Illustres ; on y voit sur tout son pourtour quantité de bustes d’hommes de
NE QVID DETRIMENTI
RESPVBLICA CAPIAT
.1. Antonius primus Tolosae natus _ Romae senatoriam
dignitatem sub Nerone adeptus _ Vespasiani partes _
Contra Vitellium secutus _ Roma capta oppresso Vitellio _
À l’extrémité de cette salle se trouve un joli
orbis imperium _ quod sibi legionum favore offerebatur _
Vespasiano asserere maluit.tac. et sue
L. statius Sive surculus Sive ursulus _ Tolosas Romae(2
Sub Nerone Rhetoricam _ celeberrime docuit.euseb in chron
AEmil. Mag. arborius _ Tolosae Rhetor _ Constantini fratres(3
hac in urbe _ literas docuit _Constantinopoli accersitumConstantinopolim
gratissimi _ principes divitӱs _ et honoribus Cumularuntauson in Rhet.
Victorinus Tolosae Rhetor _ vastata à Vandalis patria _ italiam(4
Migravit apud Thuscos _ ibique Sedit eloquentia _ et literis
clarusrutil in itiner
Theodoricus 1 Tolosae Rex _ cum littorium _ Romanorum(5
ducem ad hujus urbis _ obsidionem proficis Centem _ debellasset
et in triumphum _ duxisset in campis _ catalaunicis _
attilae Victor occubuit.. orn
Theodoricus II Tolosae Rex _ eximie clarus _ clementia in suos _(6
fortitudine adVersus hostes, iustitia erga omnes _ ad
Romanum imperium avitum evexit _ debellatum in
hispania Rixiarium _ intra ditionis Suae fines coercuitex idact sidon. apol.
Anno salutis MDCLXXIIIL _ Regnante Ludovico XIIII _
Semper invicto _ senatus principe Caspari de fieubet _
hanc porticum instaurari _ et illustrium Tolosatum _
iconibus ornari Curarunt _ octoviri Capitolini _
bernardus de jean. bernardus albert _ andreas Marrast.
paulus Tiffy _ guillelmus Cantuer . antonius Crozat _
antonius Vesian. germanus lafaille
Vivorumquoq saluti consulu _ ere eximiae aquae ductuquoque
incaepto _ Vicatim Civibus dividendae quae _ res a Majoribus
nostris excogita ta Sed neglecta aut desperata _ nunc
tandem ad optatum exitum _ pervenit. adeo nihit non
potest _ efficere patriae amor , sic alio _ rum immortalitati
prospexere _ pariter et suae.
.
Hic pacis ludos et belli exordia discuntNescius artis eques nescius artis equus
sicque parant Magni Lodoici augere triumphossi toties Victus foedera Rumpat iber.
anno 1684.
an. restaur. salut.
M DC LX VIII
Qui dedit oceano, docuit te dulce garumna
ferre jugum, primusque tuas compescuit undas
hactenus inviso iungens tua littora ponte.
hoc opus incaeptum desperatumque pependit
doneceum Regemfelicia saecla tulerunt
quitam magnificamposset mirante tholosa
tandem construereet cervici imponere Molem.
Martius hic Narbo Braccatae gloria. Ses rues sont étroites et irrégulières, les maisons n’ont pas belle mine, certaines d’entre elles ont toute apparence d’être fort vieilles. Elle est fortifiée de bastions avec casemates dont certains circulaires et entourés de fossés secs. Un
gentis
LVDOVICO MAGNO
junctione Marium
Commercio Restaurato
praef et coss pp
MDCXCIX.
Quod felix faustum quesit
tantae nuper Civitati, tutae iam
Ludovici Magni praesidio,
domitis hostibus, propagatis
imperӱ finibus, pacato orbe
quarta haec porta constructa est
anno MDCXCIX
Sur la place du marché, à l’angle du
ditandis ac delectandis civibus
aedificata anno MDCXCI.
T. statilio Tauro L. Cassio Longino cos XI octobr.Numini augusti Votum Susceptum a plebe Narbo„ nensium in perpetuom.
Quod bonum faustum felixque sit imp. Caesari
divi F. augusto. p. p. pontifici Maximo tri. potest
XXXIIII. Coniugi, liberis. gentique eius. Senatui
populoque Romano et Colonis incolisque
c. i. p. n. m. qui se numini eius in perpetuum
colendo obligaverunt. plebs Narbonen„
sium aram Narbone in Foro posuit ad
quam quot annis VIIII K octobr qua die
eum saeculi felicitas orbi terrarum
rectorem dedit, tres equites Romani
à plebe et tres libertini hostias singu.
las inmolent et Colonis et incolis ad
suplicandum numini eius thus et VINVM
de suo ea die praestent et VIII. K. octobr.
thus. vinum colonis, incolis item prae„
stent. K quoque ianuar thus et Vinum
Colonis et incolis praestent VII quoq.
idus ianuar. qua die primum imperium
orbis terrarum auspicatus est. thure
Vino supplicent et hostias Sing in„
molent et Colonis incolisque thus Vi„
num ea die praestent.
et pridie K. junias quod ea die T. statilio
Tauro. M aemilio Lepido cos. iudicia
plebis decurionibus coniunxit. hostias
singul. immolent et thus et vinum ad
supplicandum numini eius Colonis et
incolis praestent _
exque ӱs tribus equitibus rom : : : : :
libertinis que : : : : : : : : : : : : : : :
PLEBSnarbonensisNuminis augusti di
cavit: : : : : : ARAM
: : : : : : : : : : : : :
: : : : legibus iis q. i. s. s.
Numen Caesaris aug. p. p. quando tibi
hodie hanc aram dabo dedicabo„
que his legibus hisque Regioni„
bus dabo dedicaboque quas hic
hodie palam dixero VTI INFIMUM
solum huiusque arae titulorum„
que est. Si quis tergere ornare
reficere Volet. quod beneficij
Causa fiat, ius fasque esto sive
quis hostia Sacrum faxit qui
Magmentum nec protollat id„
Circo tamen probe factum esto si
quis huic arae donum dare, au„
gereque Volet. licito,eademq .eademque
lex. ei dono esto quae arae est.
Ceterae leges huic araetitulisq .titulisque
eadem sunto. quae sunt arae
dianae in aventino hisce legi„
bus hisque Regionibus sic uti
dixi hanc tibi aram pro imp.
Caesare aug. p. p. pontifice maxi„
mo tribunicia potestate XXXV
Coniuge, liberis genteque eius
Senatu populoque R, Colonis
incolisque Col. iul. patern. narb.
mart. qui Se numini eius in per„
petuum Colendo obligaverunt
doque dedicoque uti Siens Volens
propitium
DO ET XPO. miser. ane. lim. hoc. C L K T E anno IIII CS
valentiniano aug. VI. III K ID XVIIII anno EPTUS RVSTI
Rusticus EPS. EPI bonosi filius
EPI aratoris de sorore nepos
EPI Veneri Soci in monasterio
con prb eccle Massiliens
anno XV eptus Sui d. ann VIII id OCB
C VRS prbHER met diacE eor Seq tib.
caep depon pariet eccl dud exustae2)
XXXVII d. quad. in fundam poni Coepi
anno II. VII id octobr absid p. f montanus subd.
Marcellus gall. pref di cultor prece
exegit epm hoc ons Suscip impendia
necessar Repromittens quae per
bienn. administ epi VENERI Sol. c.3)
Suae prebum artifi B. cpi dynami L.
Merced Sol D.C. oresi . c.c.
ad oper ECETR sol. i d. agroeci
et de Coni A
hinc oblat Sci Solut
petrus Cardina„
lis Bonsius arc„
hic piscobus Nar„
bonensis Reposuit
anno christi
MDCLXXXII.
L. aemilio L. F. p.ap. arcano
trib mil leg XI. gem. et trib.
mil. leg. I minerv. item trib.
mil leg. II. aug. omnibus hono„
ribus in Colonia sua Funct
adlecto in amplissimum
ordinem ab imp. Caes:
Hadriano aug.IīīīīI vir.
equitum RomanorumCVRON CVRIONI
quaestori urbano trib
plebis praetori desginat
L. aemilius MoschusIīīīīI vir
aug. patrono optumo post
obitum eius inlatm arcae
Seviror ob locum et tuitio„
nem Statuae HS N IHI
L. DDIīīīīI viror.
et sportuns dedicavit XIII.
. ANCHARIO ASCLAE.
IVLIAE SECVNDAE VXORI.
ANCHARIO AMPHIONI FRATRI
OCTAVIAE ARCVSAE VXORI.
T. POMPEIVS
VENVSTVS. ET
ARTORIAE C. F. PROCVLAE
VXORI. T. POMPEIO
PROCVLO F. POMPEIAE
VENVSTAE F. ET : : :
L. HORTENSIO
EP. CONIO
IVLIA HERACLEA
LVCRETIA
L. F. MAXVMA.
VIVA SIBI ET
SVO CONIO
L. DIPILLO. VIRO
I. E. H. N. S
T. HISTRIONI
ORNI ANA C O
NI VNX VIRI AMANT
VIRO ET FRATRE
C. ENNIVUS C.
FARVLA
VIVOS SIBI ET
SVEIS FECIT
P. Q. XV.
L. MAECIVS L. F.
PAMPHILVS
HIC EST SEPVLT
ET. MARCIVS
SAPPO.
DIS
MANIBVS
IVLIAE L. F.
PROCVLAE
TI. CLAVDIVS
T. VALAMVS
VXORI
BENE MERENTI
L. APRONIVS PHRASTES
SIBI ET VXORI TITAE LIBERTAE
VIVVS FECIT.
VIV.
POMPEIA
LEPIDAE. L. SECA
O. T. POMPEIO
CELADO. E. SVO
H. M. H. EIVS
I. N. F. R. C. N. T. E. P. XV.
IVLIA. C. F.
MAXSVMA
SIBI ET. T. IVLIO
EIVS ET. L. FILIO.
C. MANLIVS. C. F
PAP. RVFVS VMBER
EX S. D. E CVRIA
LICTORVM VIATORVM
QVAE EST. C. I. p. N. M.
FECIT SIBI ET SVIS
P. POLLIVS
PANCARP
LIB MVRRN.
SIBI ET
POLLIAE
VRBANORVM
CONTVBERN
V. P. POLLIO
PELIO ET
V. POLLIAE
PRIVATA
MAEM.
V.
T. CVRTILIVS
AESOPVS SIBI
SET. IVLIAE
AESTHESI
H. M. H
N. F. P.
N AGROR.
VIV.
AVERATIVS
ET Q. F. VOL. FRONTO
ET FABIA L. F.
FACVLLA VXOR
P. XV.
Vade et occide fratrem Cain! », ce qu’il faut sans doute comprendre comme une apostrophe à
de inveterata Morborum Malignitate. Pour ma part, je ne crois pas que l’art médical, par ici, aille beaucoup au-delà de
purgare, Saignare, clisterium donare et sic intrare in nostro docto Corpore. Le fameux
Supremae Curiae horti Regijon voit, taillé en bas-relief sur une pierre, un os de squelette croisé avec une plante médicinale, et, inscrit tout autour :
Haec ab Henrico, comme pour signifier :
IIII galliar. et Navarrae Rege invictiss
Hoc tibi Chris„
te servator
Monimentum
Victoriae tuae
nostrae Salutis
instrumentum
Memoriae Causa
ponimus. audite
bonae Crucis
osores, quicun„
que bonam Res„
puit dignus
est Malà.
Ludovico XIII
Regi christianis„
Simo et iustissimo
triumphatori.
quod in hoc Signo
bella dei bella„
Verit et Vicerit
inimicos Crucis
alter huic saeculi
Constantinus
trophaeum pieta„
tis erexerunt
CC. C A. MIↃC.
XXVI.
audi aliam partem. Parmi les tableaux de qualité, on nous en a montré un dans la chambre du Conseil de l’
Regnante Ludovico Magno. christianis. semper invicto.
haeresi Calviniana in tota gallicaomnio destructaomnino
in Civit. montis pessut. festa s.tiMichaelis. archang.
1683 funditus eversa nobilis petrus de Crouset et du
Villa. M. philippus juin. Lud duchier. petrus Fonces
gerardus la lauze et guillelmus Verdun Consu„
latum gerentes hanc tabularem imaginem ad perpe
-tuam tantae Rei memoriam in Civilis Consilӱ basilica
poni C.C.
Fusis terrâEn dessous les noms des bourgmestres et
Mariq. Conjurat. gent
MDCXCI; à droite, en médaillon, la figure allégorique des
sub ocul host belgij arcibus expug. En dessous les noms des bourgmestres et
MDCXCII; face intérieure, à gauche, la Foi foule aux pieds l’Hérésie
extincta haeresi. En dessous les noms de l’intendant et des bourgmestres et
MDCXCIII; à droite, Thétis unit 2 déesses marines,
iunctis oceano et Mediter:En dessous, à nouveau les noms de l’intendant et des bourgmestres avec
Mari
MDCXCIIII. Devant cette
anno MDCLXXXX _ ad civium deliciasurbisq urbisque
ornamentum _ publicum hoc opus feliciter Confectum
est _ Regnante _ Ludovico Magno _ consulibus _ nobili
Viro Carolo Capon domino du Bosc. Stephano. Mazade
ioanne jacobo germain guillelmo Castel. petro dumat _ et
petro tourtet
LVDOICVS MAGNVS.haerou haeroum Maxim Maximus
teste Spartiano in Hadriano, où il écrit :
per idem, dont on peut paraît-il voir encore une belle inscription à
tempus in honorem Plotinae basilicam ad Nemausum
opere mirabili extruxit
Ludovicus Magnus
hanc aedem arte et Vetustate Conspicuam labentem,
Restituit, profanam Sacris addixit.
Cura et studio Nicolai de Lamoignon
per occitaniam+ +
languedoc.
praefecti
anno dni MDCLXXXIX.
D. m.
C. alli. c. f. volt
macrini
Euporus et
Tryphaena L.
lib.
D. m.
Sexti avij
Capelliani
Licinia fau„
stina marito
sibi merentis„
Simo Sub arc
posuit
d. M.
T. iuli Nicos„
tiati
iulia Nice
fratri pientiss.
D. M.
Sex sammi
apronian
sammiaHEIPIzVSA
mater.
D. M.
C. atlij
achillei
iulia
severina
marito
optimo
d.M.
Jul. Severinae
iul paterculus
Consobrinae
et attia aphro„
die amicae.
d. M.
L. Kari aemilian
L. Karius
Communis
et aemilia
Zosime
filio
pijssimo
d. M.
C. Vettij dionysi
C. grat. Caecilia„
nus privignusT
Caecilia
uxor.
d. M.
C. Vetti helisIīīīīI Vir AugT
Vettiae servande
uxori
Vivi Sibi posuerunt
dijs Manibus
Corneliae
gratae T. connius
silanus uxori.
L. illius
MarullusIīīīīI Vir augT decuir ornam
V. I.
E AIKIICCNNEMAYCWTWN
⨀. Y. AN.TPAIANON KAICAPA CEBACTON .
imp. Caesar
divi hadriani F.
T. aelius hadrian
antonius aug pius
pont max trib. pot.
VIII impII cos IIII
p.p.
Restituit.
II II
Au coin de
si quis ex ijs qui Supra Scripti Sunt cum
moriar, non vivet, Sive post mortem me„
am morietur, tum qui Reliqui erunt in eo„
rum locum qui mortui erunt, alios per suf„
fragia substituant quos dignissimos
putaverint, dum non minus in perpetu„
um triginta sint, liceatque ijs qui prae„
sentes esse ijs diebus non poterunt, in
locum Suum convivam ex amicis suis
mittere, eiusque maesolei claves duae pe„
nes aliquem libertorum meorum et cura„
torem cuiusque anni Sibi
Substituti.
Troutius Maternus.
C. Licinius sotericus
a. fulvius Tarentinus
L. julius Cosmus
Ti. claudius etoemus
p. acilius philodespotus
C. Caninius Eutychus
q. juvent. Venustus
L. Valer. cupitus.
Cn. pompius en. F. MaximusFontanus Sibi. et
Cn. pompio en F. Maximo avoA.C. Mario patri ex testamento.
d. m.
L. utulijalbini
aviti fil
Juliae servataeuxor
L. utulius seianus
L. utulius Celsinus
L. utulius aventia
L. utulius inventus
L. utulius nigellioliberti patronis
d. m.
Titul amabilis
m. domitiusaprilis
uxori optimae
d. M.
q. aures Euchel
pistiIīīīīI vir
aug. Corp.
Curius aureli„
anus fil et
aurelius
Eutiches lib.
d. M.
L. iulij pthongi
faustus terpnusStrobilus patrono pientissimo
D. m.
pompeiae
hygiae
pompia rotice
soror
Lucinus Vitalis
Fil. Maritus.
NOE; à droite des
IANVS; à gauche Abraham sacrifiant son fils Isaac.
procul este profani.
L. Caelio atroex testamento Manibus
q. deccij
senecionis
d. M.
helviae helvi
F. Valeriae
M. Valerius
MaximusT
M. Numerius
Martialis
h. p.
Ti. Caesaris
divi aug. F. augusti
Miles Missicius T. julius
Festus Militavit annos XXV
in legione VI decreto decurion
accepit frument IV I. balneumet
sui gratuitum inperp. etaneam in„
ter duos turres per. p. pusontium pere„
grinum IIII vir et XI vit. ad signatam.
d. m.
Congenriciae
Corneliae
gemellae
albanus
Contub.
o. plauti
Saturnini
Manibus
L. papirij
prisci
C. Frater.
d. m.
C. Boduaci
maximi
maximia
paternafil
et anthis
lib
d. M.
Valeriae
Maximini filiae
annor III dier XXIII
Maximinus et
Veladus Maximï filij
parentes
d. m.
Inventi Sarro„
nis. F. quartula
uxor Sibi et Viro
v. p.
d. m.
Rusticae auxes
Honorata patron.
d. M.
C. iul Zosimi
et proti F.
d. M.
quinto Coecilio
EPYTVNCANO
elvia secundilla
sodalist
d. m.
Jul. aspasiae
q. aelius
Saturninus
posuit
C. autestio
q. F. Vol.
palustri
CINTIAEHONORATAE
FIDELIS TATVLA
D. m.
Barbarullae
q. v. annos XXII
m. II. d. IIII.
barbaraet
philumenus p. ‘
et helicon
Contubernali
Kar.
d. m.
barbaraeT philumeni V.S.P.
T. virilio
vitali
d. M.
puer eutijcES
annor VII TYCE
materCessijus
trepton.
C. Fulvio C. filio
Lupo Servilian.
ad lecto inter puaetor
ab imp Caesare aug Vespas.
prae fecto alae Longinia.IīīīīI vir ad aerarium
pontifici praefecto Vigil
iulia d. F. Concessa
Viro.
dis manib.
Firmi LucanilIīīīīI vir aug
ornamentis
decurion Nemausi
honorato.
D. M.
Sex. iul. Messiani
Sex iul dionysius
filio pijssimo
et Sibi v. p.
d. m.
ul piae m. F.
Theodote
C. pantuleius
amatelion et
M. ulpius successus
herodes
feminae Rarissimi
exempli.
d. M.
Valeriae Muna„
tiae. Munat.
Titullus sorori
et Munatia Mar„
cella aviae.
d. m.
d. passoni pa„
terni Sex pas„
son paternus
patri optimo
et severiase„
Verina Mari„
to rarissimo.
Manibus.
Sex spurij Sex F. vol.
silvini
Eucharistus et germanus lib.IīīīīI Vir aug
d. M.
T. aemilio di„
ocliti senu„
cia Maxima
marito opt„
imo et Karis„
simo et pien
tissimo
L: julio q. F. vol.
Nigro
aurelio servato
omnib. honorib
in Colonia sua
functoIīīīīI viri Corporat
NemausenSeh
patrono
ex postulatione populi
L. d.d.d.
d. M.
i. Valeri primiTE
iun F. Tryphorae
vivo fec.
d.M.
C. anni dia du„
meni
Rusticus et
fecundinus et
primula liberi
T. O
satulli L. F.
paruciae
Concessae.
d.M.
Juliae Rhodiae
L. iulius epictetus
uxori Kariss. et
iulij perpetuus
et paternus
Matri pijssimae.
Marti
et g flavianiN
Mareus et Lucius hermoia. is.
Rustica aquilli F. pari.
sorori et Sibi
vir faciundum.
COL. NEM.. (
IMP.(
d.F.P.P.
Viator
plurima parvis audi.
hanc basilicam antiquissimam
ac pijssimam
ob frequentem Caelestium donorum effusionem
â Vulgi pietate
Nostrae dominae de donis nuncupatam
Str. Martha jesu christi dei ac domini Nostri hospita
per d. Rufum domini discipulum primum avenepum episcopum
in honorem beatissae. Virginis nondum in coelum assumptae
deo dedicavit.
Constantinus Magnus imperatorRegia Regiam structura ampliavit.structuram
Carolus Martellus saracenorum impietate
pene dirutam Vindicavit
Caroli Magni Regis et imperatoris pijssimi
munificentia Redintegratam
Jesus Christus ut Constans traditio docet
sua s. Manu Consecravit.
s. sedesaplica summ-pontificum per LXX an et ampliusapostolica
assidua praeSentia nobilitavit.
quorum aliqui ineadem basilica
una cum Multis Cardinalibus Requiescunt.
Sixtus IV Regulare Capitulum in Saeculare mutavit.
quod pretiosa supellectili
et amplisReditib auxit eiusdemReditibus Nepos
primum Epus tum archiepus aven. iulius II pont. max.
et Christianorum Regum pietas privilegijs illustravit.
sedes summorum pontificum, qui ab an
M. CCC VIII per plusquam
LXX ann. avenione altera Roma
Regentes orbi christiano praefuerunt.
Hospita quae Christum excepisti Martha, precare
Hospes sit nobis hospes ut ille tu’us.
,
Pande duplex arelate tuos blanda hospita portus
duplicemque per urbem.
Qui Meat et dextrae Rhodanus dat nomina Ripae
Imperatoriam Ludovici
Magni Maiestatem Arelas
Martia Suis est in Comitijs
tanquam praesens Numen
Suspiceret, iconicum eius
simulacrum in hac basilica
publice Coli Senatus Con Sulto
sanxit Coss. petr de Sabatiere
de Larmilliere. petr de Loste Sen.
claud Beuf. gerard Beuf Civil
anno domini MDCLXXVI
assurgente Ludovici Magni gloria
Supra do pressas Germanorum aquilas
surrexit
harum aedium superior pars
curis ac Vigilantia
Jois bapt. de Forbin. and pazier, etZena Vacher
andr. banth. Lanaud
Coss. anno domini MDCLXXIV
anno domini MDCLXXIII Ludovico Magno
feliciter imperante et gloriose ad Rhenum Mosamque
triumphante Jacob de grille joan autran. Carp Brunet.
joan bapt. Jehan Coss has aedes publicis Civium
habendis Comitӱs extruebant, quod innumerarum
fortissimo principis Victoriarum suaeque ipsorum erga
remp. Curae ac Vigilantiae Monimentum esse Voluerunt
Quam falsa quondam Religio
sacraverat
huiusce dianae Statuam archetipam
Vero nunc arelas afflata Numine
Ludovico Magno
Regi optimo
soli Suo
Munus perpetuum
et omen im mortalitatis
Casp. de grille. Jon. Couterat.
anton isnard. anton artaud
Coss.
MDCLXXXIIII
dan. don. debr
/1
Ludovico Magno
omnes omnium ante se principum Virtutes amplexo
imperatori invictissimo
legislatori Sapientissimo
aequissimo iudici
clementissimo domino
Benefactorianp amplissimo
patri populorum primo
Vere Regi
S.p.q.a.
/2
Ludovico Magno
quod labefactatam Rem publicam
Restituerit
auctoritatem Regibus. Vim legibus
Rebus ordinem
Reddiderit
impiam Singularium Certaminum Rabiem
extinxerit
terra marique immensum
Francorum Vires. Commercia. imperium
auxerit. propagaverit
gentes foederatas armis
ipsam invidiam gloria
Vicerit
S. p. q. a.
/3
Ludovico Magno
ad aeternitatem gallici nominis nato
semper Victori
semper pacifico
Studiorum artium Virtutum omnium
parenti mitissimo et liberalissimo
eiusque justitiae pietati providentiae
munificentiae
S. p. q. a.
erexere Consules
francisc. de Bosche. Maurit Romany
anton. agard. Joes Maure
anno Salutis MDCLXXVI.
et insequenti anno erectum ornaverunt Coss.et
petr. de Sabatier de Larmeilliere. petr de Loste
claud. Beuf. gerard. Beuf
ornatum denique excudi Curarunt
Regique offerri Consules
petr. de Chateauneuf de Monleges
honoratus gros de boussicaud
Jacob Borel. joannes arivon
p. p.
/4
olim Soli Sacrum
gentium deo
nunc felicioribus auspicijs
Ludovico Magno
Splendore ac Sublimitate fortunae
ingenij lumine perspicacitate
Vi Celeritate
mentis magnitudine ac beneficentia
Vero orbis gallici Soli
nec pluribus impari
qui nec errat, nec Cessat
quieto Similis
proque eius incolumitateatq saluteatque
in qua salus publica Versatur
deo optimo Maximo
dicat Vovet Consecrat
S. p. q. a.
SALVIS. D D. N. N.
THEODOSIO ET.
VALENTINIANO
P. F. V. AC. TRIVM
SEMPER AVG. XV
CONS. VIR. INL.
AVXILIARIS PRAE
PRAET GALLiA.
DE ARELATE. MA.
MILLIARIA PONI. S
M.P.I.
salvis dominis nostris
Theodosio et Valentiniano
pijsfelicib Victoribus nefelicibus
triumphatoribus Sempr au„
gustis, decies quinq.Consulib .Consulibus
Vir illustris auxiliaris
praefectus praetoriogalliaru .galliarum
de Arelate Massiliam
milliaria poni Suasit.
milliare primum incipit.
Colonia dea augusta Nocontiana idest die in delphinatu.
La balustrade du maître-autel est entièrement constituée des bas-reliefs de marbre blanc provenant des tombes susmentionnées, lesquels représentent le passage de la mer Rouge, des scènes de batailles, de chasses au cerf et au sanglier, parmi de nombreuses scènes de l’Histoire sainte. Le lavoir du réfectoire est lui aussi une ancienne tombe païenne ; elle est de marbre blanc et porte l’inscription suivante :
Trophimus hic Colitur arelatis praesul avitus
gallia quem primum Sensit apostolium.
In hunc ambrosium proceres fudere nitorem
Claviger ipse petrus. paulus et egregius
Omnis de Cuius suscepit Gallia fonte
Clara salutiferae dogmata tunc fidei
Hinc Constanter ovans Cervicem Gallia flectit
Et matri dignum praebuit obsequium
insignisque Cluens ingens cui gloria semper
gaudet apostolica se Meruisse Vices.
PAX AETERNA
DVLCISSIMAE ET iNNOCEN
TISSIM. FILIAE CHRYSOGONE IV
NIOR SIRICIO QVAE VIXIT ANN III
M. II DiEB XXVII VALERIVS. ET. CHRY
SOGONE PARENTES FILIAE KARIS
SIMAE ET OMNI TEMPORE VI ..
TAE SVAE DESIDERANTISSI ..
M A E.
L. DOMIT DOMITIANI
EX TRIERARCH CLASS. GERM.
DM
PECOCCEIA VALENTINA
DPECOCCEIA VALENTINA M
CONIVGI PIENTISSIM.
D. M.
M. POMPEI
PARATI
⨀ ANN. V
M. VIII. D. XIIX
POMP. MIRIS
MVS. FIL. DVL„
CISS. ERGA SE PIEN„
TISS.w
hoc Monumentum Mei haeredes ne scrutentur. car on a trouvé sur d’autres tombes I. H. M. B. S. A ou A B S C.
in hoc Monumento bona Sunt abscondita, comme le confirment quelques médailles trouvées à l’intérieur. Devant l’
bene pausanti in pace fl. memorio v. p. qui Milit inter
jovianos annos XXVIII. pro dom ann VI. prae lanciaris
SpecVLATORpis annis III Comes Ripe an I. Comes Mauret.legio:
Ting ann IIII. vix an LXXV. praesidia Conjunx marito
dulcissimo
IVLIAE. LUC. FILIAE TYRANNIAE
VIXIT ANN XX. M. VIII.
QVAE MORIBVS PARITER ET
DISCIPLINA CITERISEE MINIS
EXEMPL. CIVIT. AVTARSIVS
NVRVI. IAVRINTIVS VXORI.
M. IVNIO MESSIANO
VTRICI CORP. ARELAT
EIVS D. CORP. MAG. IILF.
D QVI VIXIT ANN. XXVIII M
M. V. D. X. IVNIA VALERIA
ALVMNO CARISSIMO.
.
Jupiter Alcidem quando Respexit inermem
illachrymans Ligures Saxoso perpluit imbre
D.M
CLARISS.
OSSA
M. NOSTRA„
DAMI VNIVSOIVM MORTAOMNIVM
LIVM IVDICIO
DIGNI. CVIVS
PENE DIVINO
CALAMO TO„
TIVS ORBIS
EX ASTROR
INFLVXV FV„
TVRI EVENTVS
CONSCRIBE„
RENTVR
VIX. AN. LXII
ME.N. VI. D XVII
OBIIT SALO
M D LXVI
QÉEM POSTERI
NE INVIDETE
ANNA PONTIA
GEMELLA SALO„
NIA CONIVGI
OPT. V. F.
.
Clariss. Mich. Nostradamus
Regius Consiliarius et Medicus annum agens LVIIII
Caesaris nostrad filij patritij opus
C. geminio Censori
L. geminio Messio
M. geminius Nasica
Fratribus.
Sex. aemilio paullo patri
aemiliae q. F. Regiliae Mat.
Sex aemil paullino fratri
C. aemil. Vestus
suis.
T. Cornelio
T. F. Nasoni
Tertia uxor.
Mercurio
v. s.
priscilla.
A. Cornelio
M. F. Cano
Tertia uxor.
Hanc Magnus Lodoix invictis Classibus arcem
Condidit, hinc domito dat sua jura mari.
Ce lieu monstre, ou jadis Magdaleine a jette
les premiers fondemens de Nostre Religion
tirant les Marseillois de l’infidelité
leur preschant de jesus. Sa Croix et la passion
LOCVS POENITENTIAE. S. M. MAGDALENAEmais sur la porte de la grille :
adorabimus in loco ubi steterunt. 6 dominicains s’emploient à y célébrer la messe ; ils s’abstiennent de manger de la viande et assurent en ce lieu le gîte et le couvert
pedes eius
Quae tua tam rite hic lacrymis errata lavasti
Fac talis Culpas abluat unda meas
Angelici Cantus Vivens ni digner honore
Spes mihi Sit Saltem perfruar ut moriens
Horatius Capponius florentinus episc. Carpentoraciensis
rector Comitatus Venaysini a Clemente VIII pont. max etiam pacis
et Catholicae Religionis in hoc Regno instauratore creatus, post s.
annae et Mariae Magdalenae devotionis ergo Visitans Veneratas
Reliquias istud Venerandum invisens antrum, ibiquoq sacrumquoque
faciens timore tremore amore Repletus hascemeditabat precesmeditabatur
quas deinde ut etiam absens perpetuo funderet ad tantum
poenitentiae monumentum transmisit.
Haec Veneranda Specus,praeruptoq horrida saxopraeruptoque
perfusa est lachrymis Magdala Saepe tuis.
Nunc quoque tristitiae testes, tantique dolorisLF.C.
quasi participes fundere pergit aquasL’auteur de ces vers n’est autre que Corfey lui-même. .
ad honorem.
Beatae Mariae Magdalenae
in extasim raptae
Eleonora de Bergues
Federici Mauritij Bullionij ducis
Conjux
ex italia rediens poni jussit
anno dni M DC XLVII
emi. Theod. á Turre arverniae filius
S.R.E. Cardinalis bullionius
magnus franciae Eleemosynarius
dum in provincia degeret
opus neglectum absolvit anno dni MDCLXXXVI.
1.Hic Maximini tumulus qui primus aquensis
antistes, domini discipulus quefuit
dicatur Saliae Regionis apostolus idem
Nam Verae fidei prima elementa dedit
(2A. Maximino Christi Venerabile Corpus
Magdalis excipiens carpit ad astra Viam
Mortua signato iacuit tumulata sepulchro
quod Sanctus praesul Struxerat ante sibi.
(3Hic quoq Sexcentos Sita Magdalena per annosquoque
divina tandem prodita luce fuit
qui Cernis flentem transactae crimina Vitae
ut numen flectas, hanc imitare deam.
(4.Ampulla hoc etiam latuit Crystallina Saxo
quaclausa est domini terra cruore Madens
Magdalis hanc terram Collegit Sub cruce Christi
cujus morte homini Reddita Vita fuit.
(1.Marcellae hoc monumentum est que sub dita Marthae
divino instinctu talia Verba dedit:
Quite portavit Venter, nimis illa beatus
est quoque sic clamans lingua beata nimis.
(2Hic cum Marcella felix susanna quievit
nota satis fluxu Sanguinis immodico.
atque imae vestis tactu Curata, Salutis
auctor quatali tempore tectus erat.
(3 Hoc lapide occlusus fuerat Cidonius, is, qui
Venerat in lucem Sed sine luce miser
at sputo terrae Commisto lumina tangens
Christus se docuit Luminis esse patrem
(4.Hic quoque Compositi Sunt Blasius atq Sufrenusatque
quos Maximinus discipulos habuit
hi Certo errantes firmarunt dogmategenteq genteque
in coelis ideo Certum habuere locum.
Ludovicus Magnus majoribus major Sapienti Minerva Sapientior
ipso fortior Marte terrâ Marique Victor piratas fulmineo telo,
Leonem belgicum pugnâ, aquitam austriacam ferro, haeresim
armis officiosis, Suas Voluntaria pace Victorias devicit.
anno 1688.
propagato maris imperio
ut Rite servirent Regiae Naves
uni qui Regit Ventos et undas deo
Marinum hoc sacerdotum seminarium
patribus hoc. jesu Commissum
nauticae Religioni posuit
Ludovicus Magnus
ann. MDCLXXXX.
hoc Reviviscit hominem». Un de ses compatriotes s’étant goinfré de grenades encore vertes, comme il faisait la grimace et que je lui demandai s’il se sentait mal, me répondit : «
est acria, est acria».
D. M.
PVERI SEPTENTRI„
ONIS ANNOR XII QVI
ANTIPOLI IN THEATRO
BIDVO SALTAVIT ET PLA
CVIT.
urbis Commodo, propugnaculo,
et ornamento protectores Sancti
Georgij auctoritate Ser. senatus
prohibito littoribus Mari, Moles
portas, promptuaria extruebant
anno MDCXXXXII.